Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / బుద్ధవంస-అట్ఠకథా • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā

    ౨౧. విపస్సీబుద్ధవంసవణ్ణనా

    21. Vipassībuddhavaṃsavaṇṇanā

    ఫుస్సస్స బుద్ధస్స అపరభాగే సాన్తరకప్పే తస్మిఞ్చ కప్పే వీతివత్తే ఇతో ఏకనవుతికప్పే విజితసబ్బకప్పో పరహితనిరతసఙ్కప్పో సబ్బత్థ విపస్సీ విపస్సీ నామ సత్థా లోకే ఉదపాది. సో పారమియో పూరేత్వా అనేకరతనమణివిసరసముజ్జోతితభవనే తుసితభవనే నిబ్బత్తిత్వా తతో చవిత్వా బన్ధుమతీనగరే అనేకబన్ధుమతో బన్ధుమతో రఞ్ఞో బన్ధుమతియా నామ అగ్గమహేసియా కుచ్ఛిస్మిం పటిసన్ధిం అగ్గహేసి. సో దసన్నం మాసానం అచ్చయేన ఖేమే మిగదాయే మాతుదరతో అసితనీరదరాజితో పుణ్ణచన్దో వియ నిక్ఖమి. నామగ్గహణదివసే పనస్స లక్ఖణపాఠకా ఞాతకా చ దివా చ రత్తిఞ్చ అన్తరన్తరా నిమ్మిససఞ్జనితన్ధకారవిరహేన విసుద్ధం పస్సన్తి, వివటేహి వా అక్ఖీహి పస్సతీతి ‘‘విపస్సీ’’తి నామమకంసు. ‘‘విచేయ్య విచేయ్య పస్సతీతి విపస్సీ’’తి వదన్తి. సో అట్ఠవస్ససహస్సాని అగారం అజ్ఝావసి. నన్ద-సునన్ద-సిరిమానామకా తయో చస్స పాసాదా అహేసుం.

    Phussassa buddhassa aparabhāge sāntarakappe tasmiñca kappe vītivatte ito ekanavutikappe vijitasabbakappo parahitaniratasaṅkappo sabbattha vipassī vipassī nāma satthā loke udapādi. So pāramiyo pūretvā anekaratanamaṇivisarasamujjotitabhavane tusitabhavane nibbattitvā tato cavitvā bandhumatīnagare anekabandhumato bandhumato rañño bandhumatiyā nāma aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi. So dasannaṃ māsānaṃ accayena kheme migadāye mātudarato asitanīradarājito puṇṇacando viya nikkhami. Nāmaggahaṇadivase panassa lakkhaṇapāṭhakā ñātakā ca divā ca rattiñca antarantarā nimmisasañjanitandhakāravirahena visuddhaṃ passanti, vivaṭehi vā akkhīhi passatīti ‘‘vipassī’’ti nāmamakaṃsu. ‘‘Viceyya viceyya passatīti vipassī’’ti vadanti. So aṭṭhavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi. Nanda-sunanda-sirimānāmakā tayo cassa pāsādā ahesuṃ.

    సుదస్సనాదేవిప్పముఖానం ఇత్థీనం సతసహస్సం వీసతి చ సహస్సాని అహేసుం. ‘‘సుతనూ’’తిపి సుదస్సనా వుచ్చతి. సో అట్ఠవస్ససహస్సానం అచ్చయేన చత్తారి నిమిత్తాని దిస్వా సుతనుదేవియా సమవట్టక్ఖన్ధే నామ తనయే జాతే ఆజఞ్ఞరథేన మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిత్వా పబ్బజి. తం పురిసానం చతురాసీతిసతసహస్సాని అనుపబ్బజింసు. సో తేహి పరివుతో మహాపురిసో అట్ఠమాసం పధానచరియం చరిత్వా విసాఖపుణ్ణమాయ సుదస్సనసేట్ఠిధీతాయ దిన్నం మధుపాయాసం పరిభుఞ్జిత్వా కుసుమసమలఙ్కతే సాలవనే దివావిహారం కత్వా సుజాతేన నామ యవపాలకేన దిన్నా అట్ఠ తిణముట్ఠియో గహేత్వా పాటలిబోధిం సమలఙ్కతం దిస్వా దక్ఖిణదిసాభాగేన తం ఉపాగమి.

    Sudassanādevippamukhānaṃ itthīnaṃ satasahassaṃ vīsati ca sahassāni ahesuṃ. ‘‘Sutanū’’tipi sudassanā vuccati. So aṭṭhavassasahassānaṃ accayena cattāri nimittāni disvā sutanudeviyā samavaṭṭakkhandhe nāma tanaye jāte ājaññarathena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji. Taṃ purisānaṃ caturāsītisatasahassāni anupabbajiṃsu. So tehi parivuto mahāpuriso aṭṭhamāsaṃ padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya sudassanaseṭṭhidhītāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā kusumasamalaṅkate sālavane divāvihāraṃ katvā sujātena nāma yavapālakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā pāṭalibodhiṃ samalaṅkataṃ disvā dakkhiṇadisābhāgena taṃ upāgami.

    తస్సా పన పాటలియా సమవట్టక్ఖన్ధో తం దివసం పణ్ణాసరతనో హుత్వా అబ్భుగ్గతో సాఖా పణ్ణాసరతనా ఉబ్బేధేన రతనసతం అహోసి. తందివసమేవ సా పాటలీ కణ్ణికాబద్ధేహి వియ పుప్ఫేహి పరమసురభిగన్ధేహి మూలతో పట్ఠాయ సబ్బసఞ్ఛన్నా అహోసి. దిబ్బగన్ధో వాయతి, న కేవలం తదా అయమేవ పుప్ఫితో, దససహస్సి చక్కవాళేసు సబ్బే పాటలియో పుప్ఫితావ. న కేవలం పాటలియోవ, దససహస్సిచక్కవాళేసు సబ్బరుక్ఖగుమ్బలతాయోపి పుప్ఫింసు. మహాసముద్దోపి పఞ్చవణ్ణేహి పదుమేహి కువలయుప్పలకుముదేహి సఞ్ఛన్నో సీతలమధురసలిలో అహోసి. సబ్బమ్పి చ దససహస్సి చక్కవాళబ్భన్తరం ధజమాలాకులం అహోసి. తత్థ తత్థ పటిమాలాగులవిప్పకిణ్ణం నానాసురభికుసుమసజ్జితధరణీతలం ధూపచుణ్ణన్ధకారం అహోసి. తం ఉపగన్త్వా తేపణ్ణాసహత్థవిత్థతం తిణసన్థరం సన్థరిత్వా చతురఙ్గసమన్నాగతం వీరియం అధిట్ఠాయ – ‘‘యావ బుద్ధో న హోమి, తావ ఇతో న ఉట్ఠహామీ’’తి పటిఞ్ఞం కత్వా నిసీది. ఏవం నిసీదిత్వా సమారం మారబలం విధమిత్వా మగ్గానుక్కమేన చత్తారి మగ్గఞాణాని మగ్గానన్తరం చత్తారి ఫలఞాణాని చతస్సో పటిసమ్భిదా చతుయోనిపరిచ్ఛేదకఞాణం పఞ్చగతిపరిచ్ఛేదకఞాణం చతువేసారజ్జఞాణాని ఛ అసాధారణఞాణాని చ సకలే చ బుద్ధగుణే హత్థగతే కత్వా పరిపుణ్ణసఙ్కప్పో బోధిపల్లఙ్కే నిసిన్నోవ –

    Tassā pana pāṭaliyā samavaṭṭakkhandho taṃ divasaṃ paṇṇāsaratano hutvā abbhuggato sākhā paṇṇāsaratanā ubbedhena ratanasataṃ ahosi. Taṃdivasameva sā pāṭalī kaṇṇikābaddhehi viya pupphehi paramasurabhigandhehi mūlato paṭṭhāya sabbasañchannā ahosi. Dibbagandho vāyati, na kevalaṃ tadā ayameva pupphito, dasasahassi cakkavāḷesu sabbe pāṭaliyo pupphitāva. Na kevalaṃ pāṭaliyova, dasasahassicakkavāḷesu sabbarukkhagumbalatāyopi pupphiṃsu. Mahāsamuddopi pañcavaṇṇehi padumehi kuvalayuppalakumudehi sañchanno sītalamadhurasalilo ahosi. Sabbampi ca dasasahassi cakkavāḷabbhantaraṃ dhajamālākulaṃ ahosi. Tattha tattha paṭimālāgulavippakiṇṇaṃ nānāsurabhikusumasajjitadharaṇītalaṃ dhūpacuṇṇandhakāraṃ ahosi. Taṃ upagantvā tepaṇṇāsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ adhiṭṭhāya – ‘‘yāva buddho na homi, tāva ito na uṭṭhahāmī’’ti paṭiññaṃ katvā nisīdi. Evaṃ nisīditvā samāraṃ mārabalaṃ vidhamitvā maggānukkamena cattāri maggañāṇāni maggānantaraṃ cattāri phalañāṇāni catasso paṭisambhidā catuyoniparicchedakañāṇaṃ pañcagatiparicchedakañāṇaṃ catuvesārajjañāṇāni cha asādhāraṇañāṇāni ca sakale ca buddhaguṇe hatthagate katvā paripuṇṇasaṅkappo bodhipallaṅke nisinnova –

    ‘‘అనేకజాతిసంసారం…పే॰… తణ్హానం ఖయమజ్ఝగా. (ధ॰ ప॰ ౧౫౩-౧౫౪);

    ‘‘Anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā. (dha. pa. 153-154);

    ‘‘అయోఘనహతస్సేవ, జలతో జాతవేదసో;

    ‘‘Ayoghanahatasseva, jalato jātavedaso;

    అనుపుబ్బూపసన్తస్స, యథా న ఞాయతే గతి.

    Anupubbūpasantassa, yathā na ñāyate gati.

    ‘‘ఏవం సమ్మా విముత్తానం, కామబన్ధోఘతారినం;

    ‘‘Evaṃ sammā vimuttānaṃ, kāmabandhoghatārinaṃ;

    పఞ్ఞాపేతుం గతీ నత్థి, పత్తానం అచలం సుఖ’’న్తి. (ఉదా॰ ౮౦) –

    Paññāpetuṃ gatī natthi, pattānaṃ acalaṃ sukha’’nti. (udā. 80) –

    ఏవం ఉదానం ఉదానేత్వా బోధిసమీపేయేవ సత్తసత్తాహం వీతినామేత్వా బ్రహ్మాయాచనం సమ్పటిచ్ఛిత్వా అత్తనో వేమాతికస్స భాతికస్స ఖణ్డకుమారస్స చ పురోహితపుత్తస్స తిస్సకుమారస్స చ ఉపనిస్సయసమ్పత్తిం ఓలోకేత్వా ఆకాసేన గన్త్వా ఖేమే మిగదాయే ఓతరిత్వా ఉభోపి తే ఉయ్యానపాలేన పక్కోసాపేత్వా తేసం పరివారానం మజ్ఝే ధమ్మచక్కం పవత్తేసి. తదా అపరిమితానం దేవతానం ధమ్మాభిసమయో అహోసి. తేన వుత్తం –

    Evaṃ udānaṃ udānetvā bodhisamīpeyeva sattasattāhaṃ vītināmetvā brahmāyācanaṃ sampaṭicchitvā attano vemātikassa bhātikassa khaṇḍakumārassa ca purohitaputtassa tissakumārassa ca upanissayasampattiṃ oloketvā ākāsena gantvā kheme migadāye otaritvā ubhopi te uyyānapālena pakkosāpetvā tesaṃ parivārānaṃ majjhe dhammacakkaṃ pavattesi. Tadā aparimitānaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –

    .

    1.

    ‘‘ఫుస్సస్స చ అపరేన, సమ్బుద్ధో ద్విపదుత్తమో;

    ‘‘Phussassa ca aparena, sambuddho dvipaduttamo;

    విపస్సీ నామ నామేన, లోకే ఉప్పజ్జి చక్ఖుమా.

    Vipassī nāma nāmena, loke uppajji cakkhumā.

    .

    2.

    ‘‘అవిజ్జం సబ్బం పదాలేత్వా, పత్తో సమ్బోధిముత్తమం;

    ‘‘Avijjaṃ sabbaṃ padāletvā, patto sambodhimuttamaṃ;

    ధమ్మచక్కం పవత్తేతుం, పక్కామి బన్ధుమతీపురం.

    Dhammacakkaṃ pavattetuṃ, pakkāmi bandhumatīpuraṃ.

    .

    3.

    ‘‘ధమ్మచక్కం పవత్తేత్వా, ఉభో బోధేసి నాయకో;

    ‘‘Dhammacakkaṃ pavattetvā, ubho bodhesi nāyako;

    గణనాయ న వత్తబ్బో, పఠమాభిసమయో అహూ’’తి.

    Gaṇanāya na vattabbo, paṭhamābhisamayo ahū’’ti.

    తత్థ పదాలేత్వాతి భిన్దిత్వా, అవిజ్జన్ధకారం భిన్దిత్వాతి అత్థో. ‘‘వత్తేత్వా చక్కమారామే’’తిపి పాఠో, తస్స ఆరామేతి ఖేమే మిగదాయేతి అత్థో. ఉభో బోధేసీతి అత్తనో కనిట్ఠభాతికం ఖణ్డం రాజపుత్తం తిస్సఞ్చ పురోహితపుత్తన్తి ఉభో బోధేసి. గణనాయ న వత్తబ్బోతి దేవతానం అభిసమయవసేన గణనపరిచ్ఛేదో నత్థీతి అత్థో.

    Tattha padāletvāti bhinditvā, avijjandhakāraṃ bhinditvāti attho. ‘‘Vattetvā cakkamārāme’’tipi pāṭho, tassa ārāmeti kheme migadāyeti attho. Ubho bodhesīti attano kaniṭṭhabhātikaṃ khaṇḍaṃ rājaputtaṃ tissañca purohitaputtanti ubho bodhesi. Gaṇanāya na vattabboti devatānaṃ abhisamayavasena gaṇanaparicchedo natthīti attho.

    అథాపరేన సమయేన ఖణ్డం రాజపుత్తం తిస్సఞ్చ పురోహితపుత్తం అనుపబ్బజితాని చతురాసీతిభిక్ఖుసహస్సాని ధమ్మామతం పాయేసి. సో దుతియో అభిసమయో అహోసి. తేన వుత్తం –

    Athāparena samayena khaṇḍaṃ rājaputtaṃ tissañca purohitaputtaṃ anupabbajitāni caturāsītibhikkhusahassāni dhammāmataṃ pāyesi. So dutiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –

    .

    4.

    ‘‘పునాపరం అమితయసో, తత్థ సచ్చం పకాసయి;

    ‘‘Punāparaṃ amitayaso, tattha saccaṃ pakāsayi;

    చతురాసీతిసహస్సానం, దుతియాభిసమయో అహూ’’తి.

    Caturāsītisahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahū’’ti.

    తత్థ తత్థాతి ఖేమే మిగదాయేతి అత్థో. ‘‘చతురాసీతిసహస్సాని, సమ్బుద్ధమనుపబ్బజు’’న్తి ఏత్థ ఏతే పన చతురాసీతిసహస్ససఙ్ఖాతా పురిసా విపస్సిస్స కుమారస్స ఉపట్ఠాకపురిసాయేవ. తే పాతోవ విపస్సికుమారస్స ఉపట్ఠానం ఆగన్త్వా కుమారమదిస్వా పాతరాసత్థాయ గన్త్వా భుత్తపాతరాసా ‘‘కుహిం కుమారో’’తి పుచ్ఛిత్వా తతో ‘‘ఉయ్యానభూమిం గతో’’తి సుత్వా ‘‘తత్థేవ నం దక్ఖిస్సామా’’తి నిక్ఖన్తా నివత్తమానం తస్స సారథిం దిస్వా ‘‘కుమారో పబ్బజితో’’తి సుత్వా సుతట్ఠానేయేవ సబ్బాభరణాని ముఞ్చిత్వా అన్తరాపణతో కాసాయాని వత్థాని ఆహరాపేత్వా కేసమస్సుం ఓహారేత్వా పబ్బజింసు. పబ్బజిత్వా చ తే గన్త్వా మహాపురిసం పరివారయింసు.

    Tattha tatthāti kheme migadāyeti attho. ‘‘Caturāsītisahassāni, sambuddhamanupabbaju’’nti ettha ete pana caturāsītisahassasaṅkhātā purisā vipassissa kumārassa upaṭṭhākapurisāyeva. Te pātova vipassikumārassa upaṭṭhānaṃ āgantvā kumāramadisvā pātarāsatthāya gantvā bhuttapātarāsā ‘‘kuhiṃ kumāro’’ti pucchitvā tato ‘‘uyyānabhūmiṃ gato’’ti sutvā ‘‘tattheva naṃ dakkhissāmā’’ti nikkhantā nivattamānaṃ tassa sārathiṃ disvā ‘‘kumāro pabbajito’’ti sutvā sutaṭṭhāneyeva sabbābharaṇāni muñcitvā antarāpaṇato kāsāyāni vatthāni āharāpetvā kesamassuṃ ohāretvā pabbajiṃsu. Pabbajitvā ca te gantvā mahāpurisaṃ parivārayiṃsu.

    తతో విపస్సీ బోధిసత్తో ‘‘పధానచరియం చరన్తో ఆకిణ్ణో విహరామి, న ఖో పనమేతం పాతిరూపం యథేవ మం ఇమే గిహిభూతా పుబ్బే పరివారేత్వా చరన్తి, ఇదానిపి తథేవ కిం ఇమినా గణేనా’’తి గణసఙ్గణికాయ ఉక్కణ్ఠిత్వా ‘‘అజ్జేవ గచ్ఛామీ’’తి చిన్తేత్వా పున – ‘‘అజ్జ అవేలా, సచే పనాహం అజ్జ గమిస్సామి, సబ్బేపిమే జానిస్సన్తి, స్వేవ గమిస్సామీ’’తి చిన్తేసి. తందివసఞ్చ ఉరువేలగామసదిసే ఏకస్మిం గామే గామవాసినో మనుస్సా స్వాతనాయ సద్ధిం పరిసాయ మహాపురిసం నిమన్తయింసు. తే తేసం చతురాసీతిసహస్సానం మహాపురిసస్స చ పాయాసమేవ పటియాదయింసు. అథ విపస్సీ మహాపురిసో పునదివసే విసాఖపుణ్ణమాయ తస్మిం గామే తేహి పబ్బజితజనేహి సద్ధిం భత్తకిచ్చం కత్వా వసనట్ఠానమేవ అగమాసి. తత్ర తే పబ్బజితా మహాపురిసస్స వత్తం దస్సేత్వా అత్తనో అత్తనో రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానాని పవిసింసు.

    Tato vipassī bodhisatto ‘‘padhānacariyaṃ caranto ākiṇṇo viharāmi, na kho panametaṃ pātirūpaṃ yatheva maṃ ime gihibhūtā pubbe parivāretvā caranti, idānipi tatheva kiṃ iminā gaṇenā’’ti gaṇasaṅgaṇikāya ukkaṇṭhitvā ‘‘ajjeva gacchāmī’’ti cintetvā puna – ‘‘ajja avelā, sace panāhaṃ ajja gamissāmi, sabbepime jānissanti, sveva gamissāmī’’ti cintesi. Taṃdivasañca uruvelagāmasadise ekasmiṃ gāme gāmavāsino manussā svātanāya saddhiṃ parisāya mahāpurisaṃ nimantayiṃsu. Te tesaṃ caturāsītisahassānaṃ mahāpurisassa ca pāyāsameva paṭiyādayiṃsu. Atha vipassī mahāpuriso punadivase visākhapuṇṇamāya tasmiṃ gāme tehi pabbajitajanehi saddhiṃ bhattakiccaṃ katvā vasanaṭṭhānameva agamāsi. Tatra te pabbajitā mahāpurisassa vattaṃ dassetvā attano attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni pavisiṃsu.

    బోధిసత్తోపి పణ్ణసాలం పవిసిత్వా నిసిన్నో చిన్తేసి – ‘‘అయం కాలో నిక్ఖమితు’’న్తి నిక్ఖమిత్వా పణ్ణసాలద్వారం పిదహిత్వా బోధిమణ్డాభిముఖో పాయాసి. తే కిర పబ్బజితా సాయం బోధిసత్తస్స ఉపట్ఠానం గన్త్వా పణ్ణసాలం పరివారేత్వా నిసిన్నా – ‘‘అతివికాలో జాతో ఉపధారేథా’’తి వత్వా పణ్ణసాలద్వారం వివరిత్వా తం అపస్సన్తాపి ‘‘కుహిం ను గతో మహాపురిసో’’తి నానుబన్ధింసు. ‘‘గణవాసే నిబ్బిన్నో ఏకో విహరితుకామో మఞ్ఞే మహాపురిసో బుద్ధభూతంయేవ తం పస్సిస్సామా’’తి అన్తోజమ్బుదీపాభిముఖా చారికం పక్కమింసు. అథ తే – ‘‘విపస్సినా కిర బుద్ధత్తం పత్వా ధమ్మచక్కం పవత్తిత’’న్తి సుత్వా అనుక్కమేన సబ్బే తే పబ్బజితా బన్ధుమతియా రాజధానియా ఖేమే మిగదాయే సన్నిపతింసు. తతో తేసం భగవా ధమ్మం దేసేసి, తదా చతురాసీతియా భిక్ఖుసహస్సానం ధమ్మాభిసమయో అహోసి. సో తతియో అభిసమయో అహోసి. తేన వుత్తం –

    Bodhisattopi paṇṇasālaṃ pavisitvā nisinno cintesi – ‘‘ayaṃ kālo nikkhamitu’’nti nikkhamitvā paṇṇasāladvāraṃ pidahitvā bodhimaṇḍābhimukho pāyāsi. Te kira pabbajitā sāyaṃ bodhisattassa upaṭṭhānaṃ gantvā paṇṇasālaṃ parivāretvā nisinnā – ‘‘ativikālo jāto upadhārethā’’ti vatvā paṇṇasāladvāraṃ vivaritvā taṃ apassantāpi ‘‘kuhiṃ nu gato mahāpuriso’’ti nānubandhiṃsu. ‘‘Gaṇavāse nibbinno eko viharitukāmo maññe mahāpuriso buddhabhūtaṃyeva taṃ passissāmā’’ti antojambudīpābhimukhā cārikaṃ pakkamiṃsu. Atha te – ‘‘vipassinā kira buddhattaṃ patvā dhammacakkaṃ pavattita’’nti sutvā anukkamena sabbe te pabbajitā bandhumatiyā rājadhāniyā kheme migadāye sannipatiṃsu. Tato tesaṃ bhagavā dhammaṃ desesi, tadā caturāsītiyā bhikkhusahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. So tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –

    .

    5.

    ‘‘చతురాసీతిసహస్సాని, సమ్బుద్ధం అనుపబ్బజుం;

    ‘‘Caturāsītisahassāni, sambuddhaṃ anupabbajuṃ;

    తేసమారామపత్తానం, ధమ్మం దేసేసి చక్ఖుమా.

    Tesamārāmapattānaṃ, dhammaṃ desesi cakkhumā.

    .

    6.

    ‘‘సబ్బాకారేన భాసతో, సుత్వా ఉపనిసాదినో;

    ‘‘Sabbākārena bhāsato, sutvā upanisādino;

    తేపి ధమ్మవరం గన్త్వా, తతియాభిసమయో అహూ’’తి.

    Tepi dhammavaraṃ gantvā, tatiyābhisamayo ahū’’ti.

    తత్థ చతురాసీతిసహస్సాని, సమ్బుద్ధం అనుపబ్బజున్తి ఏత్థ అనునా యోగతో సమ్బుద్ధన్తి ఉపయోగవచనం కతన్తి వేదితబ్బం, సమ్బుద్ధస్స పచ్ఛా పబ్బజింసూతి అత్థో. లక్ఖణం సద్దసత్థతో గహేతబ్బం. ‘‘తత్థ ఆరామపత్తాన’’న్తిపి పాఠో. భాసతోతి వదతో. ఉపనిసాదినోతి గన్త్వా ఉపనిస్సాయ ధమ్మదానం దదతోతి అత్థో. తేపీతి తే చతురాసీతిసహస్ససఙ్ఖాతా పబ్బజితా విపస్సిస్స ఉపట్ఠాకభూతా. గన్త్వాతి తస్స ధమ్మం ఞత్వా. ఏవం తేసం తతియో అభిసమయో అహోసి. ఖేమే మిగదాయే విపస్సీసమ్మాసమ్బుద్ధం ద్వే చ అగ్గసావకే అనుపబ్బజితానం భిక్ఖూనం అట్ఠసట్ఠిసతసహస్సానం మజ్ఝే నిసిన్నో విపస్సీ భగవా –

    Tattha caturāsītisahassāni, sambuddhaṃ anupabbajunti ettha anunā yogato sambuddhanti upayogavacanaṃ katanti veditabbaṃ, sambuddhassa pacchā pabbajiṃsūti attho. Lakkhaṇaṃ saddasatthato gahetabbaṃ. ‘‘Tattha ārāmapattāna’’ntipi pāṭho. Bhāsatoti vadato. Upanisādinoti gantvā upanissāya dhammadānaṃ dadatoti attho. Tepīti te caturāsītisahassasaṅkhātā pabbajitā vipassissa upaṭṭhākabhūtā. Gantvāti tassa dhammaṃ ñatvā. Evaṃ tesaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Kheme migadāye vipassīsammāsambuddhaṃ dve ca aggasāvake anupabbajitānaṃ bhikkhūnaṃ aṭṭhasaṭṭhisatasahassānaṃ majjhe nisinno vipassī bhagavā –

    ‘‘ఖన్తీపరమం తపో తితిక్ఖా, నిబ్బానం పరమం వదన్తి బుద్ధా;

    ‘‘Khantīparamaṃ tapo titikkhā, nibbānaṃ paramaṃ vadanti buddhā;

    న హి పబ్బజితో పరూపఘాతీ, న సమణో హోతి పరం విహేఠయన్తో.

    Na hi pabbajito parūpaghātī, na samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto.

    ‘‘సబ్బపాపస్స అకరణం, కుసలస్స ఉపసమ్పదా;

    ‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;

    సచిత్తపరియోదపనం, ఏతం బుద్ధాన సాసనం.

    Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsanaṃ.

    ‘‘అనూపవాదో అనూపఘాతో, పాతిమోక్ఖే చ సంవరో;

    ‘‘Anūpavādo anūpaghāto, pātimokkhe ca saṃvaro;

    మత్తఞ్ఞుతా చ భత్తస్మిం, పన్తఞ్చ సయనాసనం;

    Mattaññutā ca bhattasmiṃ, pantañca sayanāsanaṃ;

    అధిచిత్తే చ ఆయోగో, ఏతం బుద్ధాన సాసన’’న్తి. (దీ॰ ని॰ ౨.౯౦; ధ॰ ప॰ ౧౮౩, ౧౮౪, ౧౮౫) –

    Adhicitte ca āyogo, etaṃ buddhāna sāsana’’nti. (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183, 184, 185) –

    ఇమం పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసి. ఇమా పన సబ్బబుద్ధానం పాతిమోక్ఖుద్దేసగాథాయో హోన్తీతి వేదితబ్బం. సో పఠమో సన్నిపాతో అహోసి. పున యమకపాటిహారియం దిస్వా పబ్బజితానం భిక్ఖూనం సతసహస్సానం దుతియో సన్నిపాతో అహోసి. యదా పన విపస్సిస్స వేమాతికా తయో భాతరో పచ్చన్తం వూపసమేత్వా భగవతో ఉపట్ఠానకిరియాయ లద్ధవరా హుత్వా అత్తనో నగరం నేత్వా ఉపట్ఠహన్తా తస్స ధమ్మం సుత్వా పబ్బజింసు. తేసం అసీతిసతసహస్సానం మజ్ఝే నిసీదిత్వా భగవా ఖేమే మిగదాయే పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసి, సో తతియో సన్నిపాతో అహోసి. తేన వుత్తం –

    Imaṃ pātimokkhaṃ uddisi. Imā pana sabbabuddhānaṃ pātimokkhuddesagāthāyo hontīti veditabbaṃ. So paṭhamo sannipāto ahosi. Puna yamakapāṭihāriyaṃ disvā pabbajitānaṃ bhikkhūnaṃ satasahassānaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Yadā pana vipassissa vemātikā tayo bhātaro paccantaṃ vūpasametvā bhagavato upaṭṭhānakiriyāya laddhavarā hutvā attano nagaraṃ netvā upaṭṭhahantā tassa dhammaṃ sutvā pabbajiṃsu. Tesaṃ asītisatasahassānaṃ majjhe nisīditvā bhagavā kheme migadāye pātimokkhaṃ uddisi, so tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –

    .

    7.

    ‘‘సన్నిపాతా తయో ఆసుం, విపస్సిస్స మహేసినో;

    ‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, vipassissa mahesino;

    ఖీణాసవానం విమలానం, సన్తచిత్తాన తాదినం.

    Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.

    .

    8.

    ‘‘అట్ఠసట్ఠిసతసహస్సానం, పఠమో ఆసి సమాగమో;

    ‘‘Aṭṭhasaṭṭhisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo;

    భిక్ఖుసతసహస్సానం, దుతియో ఆసి సమాగమో.

    Bhikkhusatasahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo.

    .

    9.

    ‘‘అసీతిభిక్ఖుసహస్సానం, తతియో ఆసి సమాగమో;

    ‘‘Asītibhikkhusahassānaṃ, tatiyo āsi samāgamo;

    తత్థ భిక్ఖుగణమజ్ఝే, సమ్బుద్ధో అతిరోచతీ’’తి.

    Tattha bhikkhugaṇamajjhe, sambuddho atirocatī’’ti.

    తత్థ అట్ఠసట్ఠిసతసహస్సానన్తి అట్ఠసట్ఠిసహస్సాధికానం సతసహస్సభిక్ఖూనన్తి అత్థో. తత్థాతి తత్థ ఖేమే మిగదాయే. భిక్ఖుగణమజ్ఝేతి భిక్ఖుగణస్స మజ్ఝే. ‘‘తస్స భిక్ఖుగణమజ్ఝే’’తిపి పాఠో, తస్స భిక్ఖుగణస్స మజ్ఝేతి అత్థో.

    Tattha aṭṭhasaṭṭhisatasahassānanti aṭṭhasaṭṭhisahassādhikānaṃ satasahassabhikkhūnanti attho. Tatthāti tattha kheme migadāye. Bhikkhugaṇamajjheti bhikkhugaṇassa majjhe. ‘‘Tassa bhikkhugaṇamajjhe’’tipi pāṭho, tassa bhikkhugaṇassa majjheti attho.

    తదా అమ్హాకం బోధిసత్తో మహిద్ధికో మహానుభావో అతులో నామ నాగరాజా హుత్వా అనేకనాగకోటిసతసహస్సపరివారో హుత్వా సపరివారస్స దసబలస్స అసమబలసీలస్స కరుణాసీతలహదయస్స సక్కారకరణత్థం సత్తరతనమయం చన్దమణ్డలసఙ్కాసం దట్ఠబ్బసారమణ్డం మణ్డపం కారేత్వా తత్థ నిసీదాపేత్వా సత్తాహం దిబ్బవిభవానురూపం మహాదానం దత్వా సత్తరతనఖచితం మహారహం సువణ్ణమయం నానామణిజుతివిసరసముజ్జలం పీఠం భగవతో అదాసి. తదా నం పీఠానుమోదనావసానే ‘‘ఇతో అయం ఏకనవుతికప్పే బుద్ధో భవిస్సతీ’’తి బ్యాకాసి. తేన వుత్తం –

    Tadā amhākaṃ bodhisatto mahiddhiko mahānubhāvo atulo nāma nāgarājā hutvā anekanāgakoṭisatasahassaparivāro hutvā saparivārassa dasabalassa asamabalasīlassa karuṇāsītalahadayassa sakkārakaraṇatthaṃ sattaratanamayaṃ candamaṇḍalasaṅkāsaṃ daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ maṇḍapaṃ kāretvā tattha nisīdāpetvā sattāhaṃ dibbavibhavānurūpaṃ mahādānaṃ datvā sattaratanakhacitaṃ mahārahaṃ suvaṇṇamayaṃ nānāmaṇijutivisarasamujjalaṃ pīṭhaṃ bhagavato adāsi. Tadā naṃ pīṭhānumodanāvasāne ‘‘ito ayaṃ ekanavutikappe buddho bhavissatī’’ti byākāsi. Tena vuttaṃ –

    ౧౦.

    10.

    ‘‘అహం తేన సమయేన, నాగరాజా మహిద్ధికో;

    ‘‘Ahaṃ tena samayena, nāgarājā mahiddhiko;

    అతులో నామ నామేన, పుఞ్ఞవన్తో జుతిన్ధరో.

    Atulo nāma nāmena, puññavanto jutindharo.

    ౧౧.

    11.

    ‘‘నేకానం నాగకోటీనం, పరివారేత్వానహం తదా;

    ‘‘Nekānaṃ nāgakoṭīnaṃ, parivāretvānahaṃ tadā;

    వజ్జన్తో దిబ్బతురియేహి, లోకజేట్ఠం ఉపాగమిం.

    Vajjanto dibbaturiyehi, lokajeṭṭhaṃ upāgamiṃ.

    ౧౨.

    12.

    ‘‘ఉపసఙ్కమిత్వా సమ్బుద్ధం, విపస్సిం లోకనాయకం;

    ‘‘Upasaṅkamitvā sambuddhaṃ, vipassiṃ lokanāyakaṃ;

    మణిముత్తరతనఖచితం, సబ్బాభరణభూసితం;

    Maṇimuttaratanakhacitaṃ, sabbābharaṇabhūsitaṃ;

    నిమన్తేత్వా ధమ్మరాజస్స, సువణ్ణపీఠమదాసహం.

    Nimantetvā dhammarājassa, suvaṇṇapīṭhamadāsahaṃ.

    ౧౩.

    13.

    ‘‘సోపి మం బుద్ధో బ్యాకాసి, సఙ్ఘమజ్ఝే నిసీదియ;

    ‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, saṅghamajjhe nisīdiya;

    ఏకనవుతితో కప్పే, అయం బుద్ధో భవిస్సతి.

    Ekanavutito kappe, ayaṃ buddho bhavissati.

    ౧౪.

    14.

    ‘‘అహు కపిలవ్హయా రమ్మా, నిక్ఖమిత్వా తథాగతో;

    ‘‘Ahu kapilavhayā rammā, nikkhamitvā tathāgato;

    పధానం పదహిత్వాన, కత్వా దుక్కరకారికం.

    Padhānaṃ padahitvāna, katvā dukkarakārikaṃ.

    ౧౫.

    15.

    ‘‘అజపాలరుక్ఖమూలస్మిం, నిసీదిత్వా తథాగతో;

    ‘‘Ajapālarukkhamūlasmiṃ, nisīditvā tathāgato;

    తత్థ పాయాసం పగ్గయ్హ, నేరఞ్జరముపేహితి.

    Tattha pāyāsaṃ paggayha, nerañjaramupehiti.

    ౧౬.

    16.

    ‘‘నేరఞ్జరాయ తీరమ్హి, పాయాసం అద సో జినో;

    ‘‘Nerañjarāya tīramhi, pāyāsaṃ ada so jino;

    పటియత్తవరమగ్గేన, బోధిమూలముపేహితి.

    Paṭiyattavaramaggena, bodhimūlamupehiti.

    ౧౭.

    17.

    ‘‘తతో పదక్ఖిణం కత్వా, బోధిమణ్డం అనుత్తరో;

    ‘‘Tato padakkhiṇaṃ katvā, bodhimaṇḍaṃ anuttaro;

    అస్సత్థమూలే సమ్బోధిం, బుజ్ఝిస్సతి మహాయసో.

    Assatthamūle sambodhiṃ, bujjhissati mahāyaso.

    ౧౮.

    18.

    ‘‘ఇమస్స జనికా మాతా, మాయా నామ భవిస్సతి;

    ‘‘Imassa janikā mātā, māyā nāma bhavissati;

    పితా సుద్ధోదనో నామ, అయం హేస్సతి గోతమో.

    Pitā suddhodano nāma, ayaṃ hessati gotamo.

    ౧౯.

    19.

    ‘‘అనాసవా వీతరాగా, సన్తచిత్తా సమాహితా;

    ‘‘Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;

    కోలితో ఉపతిస్సో చ, అగ్గా హేస్సన్తి సావకా;

    Kolito upatisso ca, aggā hessanti sāvakā;

    ఆనన్దో నాముపట్ఠాకో, ఉపట్ఠిస్సతిమం జినం.

    Ānando nāmupaṭṭhāko, upaṭṭhissatimaṃ jinaṃ.

    ౨౦.

    20.

    ‘‘ఖేమా ఉప్పలవణ్ణా చ, అగ్గా హేస్సన్తి సావికా;

    ‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, aggā hessanti sāvikā;

    అనాసవా వీతరాగా, సన్తచిత్తా సమాహితా;

    Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;

    బోధి తస్స భగవతో, అస్సత్థోతి పవుచ్చతి…పే॰….

    Bodhi tassa bhagavato, assatthoti pavuccati…pe….

    ౨౩.

    23.

    ‘‘తస్సాహం వచనం సుత్వా, భియ్యో చిత్తం పసాదయిం;

    ‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;

    ఉత్తరిం వతమధిట్ఠాసిం, దసపారమిపూరియా’’తి.

    Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā’’ti.

    తత్థ పుఞ్ఞవన్తోతి పుఞ్ఞవా, సముపచితపుఞ్ఞసఞ్చయోతి అత్థో. జుతిన్ధరోతి పభాయుత్తో. నేకానం నాగకోటీనన్తి అనేకాహి నాగకోటీహి, కరణత్థే సామివచనం దట్ఠబ్బం. పరివారేత్వానాతి భగవన్తం పరివారేత్వా. అహన్తి అత్తానం నిద్దిసతి. వజ్జన్తోతి వాదేన్తో తాళేన్తో. మణిముత్తరతనఖచితన్తి మణిముత్తాదీహి వివిధేహి రతనేహి ఖచితన్తి అత్థో. సబ్బాభరణభూసితన్తి సబ్బాభరణేహి వాళరూపాదీహి రతనమయేహి మణ్డితన్తి అత్థో. సువణ్ణపీఠన్తి సువణ్ణమయం పీఠం. అదాసహన్తి అదాసిం అహం.

    Tattha puññavantoti puññavā, samupacitapuññasañcayoti attho. Jutindharoti pabhāyutto. Nekānaṃ nāgakoṭīnanti anekāhi nāgakoṭīhi, karaṇatthe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Parivāretvānāti bhagavantaṃ parivāretvā. Ahanti attānaṃ niddisati. Vajjantoti vādento tāḷento. Maṇimuttaratanakhacitanti maṇimuttādīhi vividhehi ratanehi khacitanti attho. Sabbābharaṇabhūsitanti sabbābharaṇehi vāḷarūpādīhi ratanamayehi maṇḍitanti attho. Suvaṇṇapīṭhanti suvaṇṇamayaṃ pīṭhaṃ. Adāsahanti adāsiṃ ahaṃ.

    తస్స పన విపస్సిస్స భగవతో బన్ధుమతీ నామ నగరం అహోసి. బన్ధుమా నామ రాజా పితా, బన్ధుమతీ నామ మాతా, ఖణ్డో చ తిస్సో చ ద్వే అగ్గసావకా, అసోకో నాముపట్ఠాకో, చన్దా చ చన్దమిత్తా చ ద్వే అగ్గసావికా, పాటలిరుక్ఖో బోధి, సరీరం అసీతిహత్థుబ్బేధం అహోసి, సరీరప్పభా సబ్బకాలం సత్త యోజనాని ఫరిత్వా అట్ఠాసి అసీతివస్ససహస్సాని ఆయు, సుతను నామస్స అగ్గమహేసీ, సమవట్టక్ఖన్ధో నామస్స పుత్తో, ఆజఞ్ఞరథేన నిక్ఖమి. తేన వుత్తం –

    Tassa pana vipassissa bhagavato bandhumatī nāma nagaraṃ ahosi. Bandhumā nāma rājā pitā, bandhumatī nāma mātā, khaṇḍo ca tisso ca dve aggasāvakā, asoko nāmupaṭṭhāko, candā ca candamittā ca dve aggasāvikā, pāṭalirukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā sabbakālaṃ satta yojanāni pharitvā aṭṭhāsi asītivassasahassāni āyu, sutanu nāmassa aggamahesī, samavaṭṭakkhandho nāmassa putto, ājaññarathena nikkhami. Tena vuttaṃ –

    ౨౪.

    24.

    ‘‘నగరం బన్ధుమతీ నామ, బన్ధుమా నామ ఖత్తియో;

    ‘‘Nagaraṃ bandhumatī nāma, bandhumā nāma khattiyo;

    మాతా బన్ధుమతీ నామ, విపస్సిస్స మహేసినో.

    Mātā bandhumatī nāma, vipassissa mahesino.

    ౨౯.

    29.

    ‘‘ఖణ్డో చ తిస్సనామో చ, అహేసుం అగ్గసావకా;

    ‘‘Khaṇḍo ca tissanāmo ca, ahesuṃ aggasāvakā;

    అసోకో నాముపట్ఠాకో, విపస్సిస్స మహేసినో.

    Asoko nāmupaṭṭhāko, vipassissa mahesino.

    ౩౦.

    30.

    ‘‘చన్దా చ చన్దమిత్తా చ, అహేసుం అగ్గసావికా;

    ‘‘Candā ca candamittā ca, ahesuṃ aggasāvikā;

    బోధి తస్స భగవతో, పాటలీతి పవుచ్చతి.

    Bodhi tassa bhagavato, pāṭalīti pavuccati.

    ౩౨.

    32.

    ‘‘అసీతిహత్థముబ్బేధో, విపస్సీ లోకనాయకో;

    ‘‘Asītihatthamubbedho, vipassī lokanāyako;

    పభా నిద్ధావతీ తస్స, సమన్తా సత్తయోజనే.

    Pabhā niddhāvatī tassa, samantā sattayojane.

    ౩౩.

    33.

    ‘‘అసీతివస్ససహస్సాని, ఆయు బుద్ధస్స తావదే;

    ‘‘Asītivassasahassāni, āyu buddhassa tāvade;

    తావతా తిట్ఠమానో సో, తారేసి జనతం బహుం.

    Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.

    ౩౪.

    34.

    ‘‘బహుదేవమనుస్సానం, బన్ధనా పరిమోచయి;

    ‘‘Bahudevamanussānaṃ, bandhanā parimocayi;

    మగ్గామగ్గఞ్చ ఆచిక్ఖి, అవసేసపుథుజ్జనే.

    Maggāmaggañca ācikkhi, avasesaputhujjane.

    ౩౫.

    35.

    ‘‘ఆలోకం దస్సయిత్వాన, దేసేత్వా అమతం పదం;

    ‘‘Ālokaṃ dassayitvāna, desetvā amataṃ padaṃ;

    జలిత్వా అగ్గిక్ఖన్ధోవ, నిబ్బుతో సో ససావకో.

    Jalitvā aggikkhandhova, nibbuto so sasāvako.

    ౩౬.

    36.

    ‘‘ఇద్ధివరం పుఞ్ఞవరం, లక్ఖణఞ్చ కుసుమితం;

    ‘‘Iddhivaraṃ puññavaraṃ, lakkhaṇañca kusumitaṃ;

    సబ్బం తమన్తరహితం, నను రిత్తా సబ్బసఙ్ఖారా’’తి.

    Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.

    తత్థ బన్ధనాతి దేవమనుస్సే కామరాగసంయోజనాదిబన్ధనా మోచేసి, వికాసేసీతి అత్థో. మగ్గామగ్గఞ్చ ఆచిక్ఖీతి ‘‘అమతాధిగమాయ అయం మగ్గో ఉచ్ఛేదసస్సతదిట్ఠివిరహితా మజ్ఝిమా పటిపదా మగ్గో కాయకిలమథాదికో నాయం మగ్గో’’తి సేసపుథుజ్జనే ఆచిక్ఖీతి అత్థో. ఆలోకం దస్సయిత్వానాతి మగ్గఞాణాలోకం విపస్సనాఞాణాలోకఞ్చ దస్సయిత్వా. లక్ఖణఞ్చ కుసుమితన్తి చిత్తలక్ఖణాదీహి ఫుల్లితం మణ్డితం భగవతో సరీరన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ గాథాసు ఉత్తానమేవాతి.

    Tattha bandhanāti devamanusse kāmarāgasaṃyojanādibandhanā mocesi, vikāsesīti attho. Maggāmaggañca ācikkhīti ‘‘amatādhigamāya ayaṃ maggo ucchedasassatadiṭṭhivirahitā majjhimā paṭipadā maggo kāyakilamathādiko nāyaṃ maggo’’ti sesaputhujjane ācikkhīti attho. Ālokaṃ dassayitvānāti maggañāṇālokaṃ vipassanāñāṇālokañca dassayitvā. Lakkhaṇañca kusumitanti cittalakkhaṇādīhi phullitaṃ maṇḍitaṃ bhagavato sarīranti attho. Sesaṃ sabbattha gāthāsu uttānamevāti.

    విపస్సీబుద్ధవంసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Vipassībuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.

    నిట్ఠితో ఏకూనవీసతిమో బుద్ధవంసో.

    Niṭṭhito ekūnavīsatimo buddhavaṃso.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / బుద్ధవంసపాళి • Buddhavaṃsapāḷi / ౨౧. విపస్సీబుద్ధవంసో • 21. Vipassībuddhavaṃso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact