| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
೫. ವಿರಾಗಕಥಾ
5. Virāgakathā
ವಿರಾಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Virāgakathāvaṇṇanā
೨೮. ಇದಾನಿ ಮಗ್ಗಪಯೋಜನಪರಿಯೋಸಾನಾಯ ಮೇತ್ತಾಕಥಾಯ ಅನನ್ತರಂ ಕಥಿತಾಯ ವಿರಾಗಸಙ್ಖಾತಮಗ್ಗಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ವಿರಾಗಕಥಾಯ ಅಪುಬ್ಬತ್ಥಾನುವಣ್ಣನಾ। ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ತಾವ ‘‘ನಿಬ್ಬಿನ್ದಂ ವಿರಜ್ಜತಿ ವಿರಾಗಾ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ ೨೩) ವುತ್ತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸುತ್ತನ್ತಪದಾನಂ ಅತ್ಥಂ ನಿದ್ದಿಸಿತುಕಾಮೇನ ವಿರಾಗೋ ಮಗ್ಗೋ, ವಿಮುತ್ತಿ ಫಲನ್ತಿ ಉದ್ದೇಸೋ ಠಪಿತೋ। ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ವಚನತ್ಥಂ ತಾವ ನಿದ್ದಿಸಿತುಕಾಮೋ ಕಥಂ ವಿರಾಗೋ ಮಗ್ಗೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಿರಜ್ಜತೀತಿ ವಿರತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಸೇಸಾನಿ ಮಗ್ಗಞಾಣನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತತ್ಥಾನಿ। ವಿರಾಗೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ವಿರಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿರಾಗೋ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ । ಸೋ ಚ ವಿರಾಗೋ ಯಸ್ಮಾ ವಿರಾಗಾರಮ್ಮಣೋ…ಪೇ॰… ವಿರಾಗೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಚ ವಿರಾಗೋತಿ ಏವಂ ‘‘ವಿರಾಗಾರಮ್ಮಣೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಚನಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ವಿರಾಗಾರಮ್ಮಣೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೋ। ವಿರಾಗಗೋಚರೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನವಿಸಯೋ। ವಿರಾಗೇ ಸಮುದಾಗತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ। ವಿರಾಗೇ ಠಿತೋತಿ ಪವತ್ತಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಠಿತೋ। ವಿರಾಗೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಅನಿವತ್ತನವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ।
28. Idāni maggapayojanapariyosānāya mettākathāya anantaraṃ kathitāya virāgasaṅkhātamaggapubbaṅgamāya virāgakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha paṭhamaṃ tāva ‘‘nibbindaṃ virajjati virāgā vimuccatī’’ti (mahāva 23) vuttānaṃ dvinnaṃ suttantapadānaṃ atthaṃ niddisitukāmena virāgo maggo, vimutti phalanti uddeso ṭhapito. Tattha paṭhamaṃ vacanatthaṃ tāva niddisitukāmo kathaṃ virāgo maggotiādimāha. Tattha virajjatīti virattā hoti. Sesāni maggañāṇaniddese vuttatthāni. Virāgoti yasmā sammādiṭṭhi virajjati, tasmā virāgo nāmāti attho . So ca virāgo yasmā virāgārammaṇo…pe… virāge patiṭṭhito, tasmā ca virāgoti evaṃ ‘‘virāgārammaṇo’’tiādīnaṃ pañcannaṃ vacanānaṃ sambandho veditabbo. Tattha virāgārammaṇoti nibbānārammaṇo. Virāgagocaroti nibbānavisayo. Virāge samudāgatoti nibbāne samuppanno. Virāge ṭhitoti pavattivasena nibbāne ṭhito. Virāge patiṭṭhitoti anivattanavasena nibbāne patiṭṭhito.
ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ವಿರಾಗೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿರಾಗಹೇತುತ್ತಾ ವಿರಾಗೋ। ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತಾಜಾತಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಜಾತಾ, ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ವಾ ಜಾತಾ। ತೇ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇವ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ವಿರಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ವಿರಾಗಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವಿರಾಗಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಸಹಜಾತಾನೀತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಹಜಾತಾನಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಿ ಸತ್ತ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ। ವಿರಾಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ವಿರಾಗೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ವಿರಾಗಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ವಿರಾಗಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ವಿರಾಗೋ ನಾಮ, ಮಗ್ಗನಟ್ಠೇನ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕೇಕಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಮಗ್ಗೋತಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ। ಇತಿ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗಸ್ಸ ಮಗ್ಗತ್ತೇ ವುತ್ತೇ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ಮಗ್ಗತ್ತಂ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾಯೇವ ಚ ಏತೇನ ಮಗ್ಗೇನಾತಿ ಅಟ್ಠ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಬುದ್ಧಾ ಚಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ತೇಪಿ ಹಿ ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬುದ್ಧಾ ತಥಾಗತೋ ಚ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಚಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೫೭) ವುತ್ತತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾಯೇವ । ಅಗತನ್ತಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಅಗತಪುಬ್ಬಂ। ದಿಸನ್ತಿ ಸಕಲಾಯಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ ಅಪದಿಸ್ಸತಿ ಅಭಿಸನ್ದಹೀಯತೀತಿ ದಿಸಾ, ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇಹಿ ವಾ ಪರಮಂ ಸುಖನ್ತಿ ದಿಸ್ಸತಿ ಅಪದಿಸ್ಸತಿ ಕಥೀಯತೀತಿ ದಿಸಾ , ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಂ ವಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ ಉಜ್ಝನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ದಿಸಾ। ತಂ ದಿಸಂ। ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯೋ ಸೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಧಮ್ಮಸಮೂಹೋ, ಸೋ ಏತೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಗಮನಟ್ಠೇನ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪುಥುಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಪರಪ್ಪವಾದಾನನ್ತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಸಮಣಾನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಞ್ಚ ಇತೋ ಅಞ್ಞಲದ್ಧಿಕಾನಂ। ಅಗ್ಗೋತಿ ತೇಸಂ ಸೇಸಮಗ್ಗಾನಂ ವಿಸಿಟ್ಠೋ। ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಸೇಸಮಗ್ಗತೋ ಅತಿವಿಯ ಪಸಂಸನೀಯೋ। ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಮುಖೇ ಸಾಧು, ಸೇಸಮಗ್ಗಾನಂ ಅಭಿಮುಖೇ ಅಯಮೇವ ಸಾಧೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉತ್ತಮೋತಿ ಸೇಸಮಗ್ಗೇ ಅತಿವಿಯ ಉತ್ತಿಣ್ಣೋ। ಪವರೋತಿ ಸೇಸಮಗ್ಗತೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಸಂಭಜನೀಯೋ। ಇತೀತಿ ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ತಸ್ಮಾ ಭಗವತಾ ‘‘ಮಗ್ಗಾನಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಸೇಟ್ಠೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ –
Nibbānañca virāgoti nibbānaṃ virāgahetuttā virāgo. Nibbānārammaṇatājātāti nibbānārammaṇe jātā, nibbānārammaṇabhāvena vā jātā. Te maggasampayuttā sabbeva phassādayo dhammā virajjanaṭṭhena virāgā hontīti virāgā nāma honti. Sahajātānīti sammādiṭṭhisahajātāni sammāsaṅkappādīni satta maggaṅgāni. Virāgaṃ gacchantīti virāgo maggoti virāgaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā gacchantīti virāgārammaṇattā virāgo nāma, magganaṭṭhena maggo nāma hotīti attho. Ekekampi maggaṅgaṃ maggoti nāmaṃ labhati. Iti ekekassa aṅgassa maggatte vutte sammādiṭṭhiyāpi maggattaṃ vuttameva hoti. Tasmāyeva ca etena maggenāti aṭṭha maggaṅgāni gahetvā vuttaṃ. Buddhā cāti paccekabuddhāpi saṅgahitā. Tepi hi ‘‘dveme, bhikkhave, buddhā tathāgato ca arahaṃ sammāsambuddho paccekabuddho cā’’ti (a. ni. 2.57) vuttattā buddhāyeva . Agatanti anamatagge saṃsāre agatapubbaṃ. Disanti sakalāyapaṭipattiyā dissati apadissati abhisandahīyatīti disā, sabbabuddhehi vā paramaṃ sukhanti dissati apadissati kathīyatīti disā , sabbadukkhaṃ vā dissanti vissajjenti ujjhanti etāyāti disā. Taṃ disaṃ. Aṭṭhaṅgiko maggoti kiṃ vuttaṃ hoti? Yo so aṭṭhaṅgiko dhammasamūho, so etena nibbānaṃ gacchantīti gamanaṭṭhena maggo nāmāti vuttaṃ hoti. Puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ parappavādānanti visuṃ visuṃ samaṇānaṃ brāhmaṇānañca ito aññaladdhikānaṃ. Aggoti tesaṃ sesamaggānaṃ visiṭṭho. Seṭṭhoti sesamaggato ativiya pasaṃsanīyo. Mokkhoti mukhe sādhu, sesamaggānaṃ abhimukhe ayameva sādhūti attho. Uttamoti sesamagge ativiya uttiṇṇo. Pavaroti sesamaggato nānappakārehi saṃbhajanīyo. Itīti kāraṇatthe nipāto. Tasmā bhagavatā ‘‘maggānaṃ aṭṭhaṅgiko seṭṭho’’ti vuttoti adhippāyo. Vuttañhi bhagavatā –
‘‘ಮಗ್ಗಾನಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಸೇಟ್ಠೋ, ಸಚ್ಚಾನಂ ಚತುರೋ ಪದಾ।
‘‘Maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho, saccānaṃ caturo padā;
ವಿರಾಗೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಧಮ್ಮಾನಂ, ದ್ವಿಪದಾನಞ್ಚ ಚಕ್ಖುಮಾ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೭೩)।
Virāgo seṭṭho dhammānaṃ, dvipadānañca cakkhumā’’ti. (dha. pa. 273);
ತಂ ಇಧ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಮಗ್ಗಾನಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಸೇಟ್ಠೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ಚ ನಯೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಚ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Taṃ idha vicchinditvā ‘‘maggānaṃ aṭṭhaṅgiko seṭṭho’’ti vuttaṃ. Sesavāresupi iminā ca nayena heṭṭhā vuttanayena ca attho veditabbo.
ದಸ್ಸನವಿರಾಗೋತಿಆದೀಸು ದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತೋ ವಿರಾಗೋ ದಸ್ಸನವಿರಾಗೋ। ಇನ್ದ್ರಿಯಟ್ಠತೋ ಬಲಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠತ್ತಾ ಇಧ ಇನ್ದ್ರಿಯತೋ ಬಲಂ ಪಠಮಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿಆದಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಂ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ, ನ ವಿರಾಗಸ್ಸ। ತಥಟ್ಠೇನ ಸಚ್ಚಾತಿ ಸಚ್ಚಞಾಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೀಲವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾಜೀವಾ। ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ। ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಕಪ್ಪಾ। ವಿಮುತ್ತಟ್ಠೇನಾತಿ ತಂತಂಮಗ್ಗವಜ್ಝಕಿಲೇಸೇಹಿ ಮುತ್ತಟ್ಠೇನ। ವಿಜ್ಜಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತಿ। ಅಮತೋಗಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನಟ್ಠೇನ ಮಗ್ಗೋತಿ ಮಗ್ಗಫಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಹಿ ಮಗ್ಗೀಯತೀತಿ ಮಗ್ಗೋ।
Dassanavirāgotiādīsu dassanasaṅkhāto virāgo dassanavirāgo. Indriyaṭṭhato balassa visiṭṭhattā idha indriyato balaṃ paṭhamaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ādhipateyyaṭṭhena indriyānītiādi indriyādīnaṃ atthavibhāvanā, na virāgassa. Tathaṭṭhena saccāti saccañāṇaṃ veditabbaṃ. Sīlavisuddhīti sammāvācākammantājīvā. Cittavisuddhīti sammāsamādhi. Diṭṭhivisuddhīti sammādiṭṭhisaṅkappā. Vimuttaṭṭhenāti taṃtaṃmaggavajjhakilesehi muttaṭṭhena. Vijjāti sammādiṭṭhi. Vimuttīti samucchedavimutti. Amatogadhaṃ nibbānaṃ pariyosānaṭṭhena maggoti maggaphalapaccavekkhaṇāhi maggīyatīti maggo.
ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿರಾಗನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಯೇವ। ವಿಮುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸೇ ಫಲಕ್ಖಣೇ। ತಸ್ಮಾ ಛನ್ದಮನಸಿಕಾರಾಪಿ ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ।
Imasmiṃ virāganiddese vuttā dhammā sabbepi maggakkhaṇeyeva. Vimuttiniddese phalakkhaṇe. Tasmā chandamanasikārāpi maggaphalasampayuttā.
೨೯. ವಿರಾಗನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಮುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಫಲಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿಮುತ್ತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿಮುತ್ತಿ। ‘‘ಸಹಜಾತಾನಿ ಸತ್ತಙ್ಗಾನೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವಚನಾನಿ ಇಧ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ನ ವುತ್ತಾನಿ। ಸಯಂ ಫಲವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಪರಿಚ್ಚಾಗಟ್ಠೇನ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ।
29. Virāganiddese vuttanayeneva vimuttiniddesepi attho veditabbo. Phalaṃ panettha paṭippassaddhivimuttattā vimutti, nibbānaṃ nissaraṇavimuttattā vimutti. ‘‘Sahajātāni sattaṅgānī’’tiādīni vacanāni idha na labbhantīti na vuttāni. Sayaṃ phalavimuttattā pariccāgaṭṭhena vimuttīti ettakameva vuttaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti.
ವಿರಾಗಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Virāgakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೫. ವಿರಾಗಕಥಾ • 5. Virāgakathā
