| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
९. विसालक्खिविमानवण्णना
9. Visālakkhivimānavaṇṇanā
का नाम त्वं विसालक्खीति विसालक्खिविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवति परिनिब्बुते रञ्ञा अजातसत्तुना अत्तना पटिलद्धा भगवता सरीरधातुयो गहेत्वा राजगहे थूपे च महे च कते राजगहवासिनी एका मालाकारधीता सुनन्दा नाम उपासिका अरियसाविका सोतापन्ना पितुं गेहतो पेसितं बहुं मालञ्च गन्धञ्च पेसेत्वा देवसिकं चेतिये पूजं कारेसि, उपोसथदिवसेसु पन सयमेव गन्त्वा पूजं अकासि। सा अपरभागे अञ्ञतरेन रोगेन फुट्ठा कालं कत्वा सक्कस्स देवरञ्ञो परिचारिका हुत्वा निब्बत्ति। अथेकदिवसं सा सक्केन देवानमिन्देन सह चित्तलतावनं पाविसि। तत्थ च अञ्ञासं देवतानं पभा पुप्फादीनं पभाहि पटिहता हुत्वा विचित्तवण्णा होति, सुनन्दाय पन पभा ताहि अनभिभूता सभावेनेव अट्ठासि। तं दिस्वा सक्को देवराजा ताय कतसुचरितं ञातुकामो इमाहि गाथाहि पुच्छि –
Kā nāma tvaṃ visālakkhīti visālakkhivimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavati parinibbute raññā ajātasattunā attanā paṭiladdhā bhagavatā sarīradhātuyo gahetvā rājagahe thūpe ca mahe ca kate rājagahavāsinī ekā mālākāradhītā sunandā nāma upāsikā ariyasāvikā sotāpannā pituṃ gehato pesitaṃ bahuṃ mālañca gandhañca pesetvā devasikaṃ cetiye pūjaṃ kāresi, uposathadivasesu pana sayameva gantvā pūjaṃ akāsi. Sā aparabhāge aññatarena rogena phuṭṭhā kālaṃ katvā sakkassa devarañño paricārikā hutvā nibbatti. Athekadivasaṃ sā sakkena devānamindena saha cittalatāvanaṃ pāvisi. Tattha ca aññāsaṃ devatānaṃ pabhā pupphādīnaṃ pabhāhi paṭihatā hutvā vicittavaṇṇā hoti, sunandāya pana pabhā tāhi anabhibhūtā sabhāveneva aṭṭhāsi. Taṃ disvā sakko devarājā tāya katasucaritaṃ ñātukāmo imāhi gāthāhi pucchi –
६६६.
666.
‘‘का नाम त्वं विसालक्खि, रम्मे चित्तलतावने।
‘‘Kā nāma tvaṃ visālakkhi, ramme cittalatāvane;
समन्ता अनुपरियासि, नारीगणपुरक्खता॥
Samantā anupariyāsi, nārīgaṇapurakkhatā.
६६७.
667.
‘‘यदा देवा तावतिंसा, पविसन्ति इमं वनं।
‘‘Yadā devā tāvatiṃsā, pavisanti imaṃ vanaṃ;
सयोग्गा सरथा सब्बे, चित्रा होन्ति इधागता॥
Sayoggā sarathā sabbe, citrā honti idhāgatā.
६६८.
668.
‘‘तुय्हञ्च इध पत्ताय, उय्याने विचरन्तिया।
‘‘Tuyhañca idha pattāya, uyyāne vicarantiyā;
काये न दिस्सती चित्तं, केन रूपं तवेदिसं।
Kāye na dissatī cittaṃ, kena rūpaṃ tavedisaṃ;
देवते पुच्छिताचिक्ख, किस्स कम्मस्सिदं फल’’न्ति॥
Devate pucchitācikkha, kissa kammassidaṃ phala’’nti.
६६६. तत्थ का नाम त्वन्ति पुरिमत्तभावे का नाम कीदिसी नाम त्वं, यत्थ कतेन सुचरितेन अयं ते ईदिसी आनुभावसम्पत्ति अहोसीति अधिप्पायो। विसालक्खीति विपुललोचने।
666. Tattha kā nāma tvanti purimattabhāve kā nāma kīdisī nāma tvaṃ, yattha katena sucaritena ayaṃ te īdisī ānubhāvasampatti ahosīti adhippāyo. Visālakkhīti vipulalocane.
६६७. यदाति यस्मिं काले। इमं वनन्ति इमं चित्तलतानामकं उपवनं। चित्रा होन्तीति इमस्मिं चित्तलतावने विचित्तपभासंसग्गेन अत्तनो सरीरवत्थालङ्कारादीनं पकतिओभासतोपि विसिट्ठभावप्पत्तिया विचित्राकारा होन्ति। इधागताति इध आगता सम्पत्ता, इध वा आगमनहेतु।
667.Yadāti yasmiṃ kāle. Imaṃ vananti imaṃ cittalatānāmakaṃ upavanaṃ. Citrā hontīti imasmiṃ cittalatāvane vicittapabhāsaṃsaggena attano sarīravatthālaṅkārādīnaṃ pakatiobhāsatopi visiṭṭhabhāvappattiyā vicitrākārā honti. Idhāgatāti idha āgatā sampattā, idha vā āgamanahetu.
६६८. इध पत्तायाति इमं ठानं सम्पत्ताय उपगताय। केन रूपं तवेदिसन्ति केन कारणेन तव रूपं सरीरं एदिसं एवरूपं, चित्तलतावनस्स पभं अभिभवन्तं तिट्ठतीति अधिप्पायो।
668.Idha pattāyāti imaṃ ṭhānaṃ sampattāya upagatāya. Kenarūpaṃ tavedisanti kena kāraṇena tava rūpaṃ sarīraṃ edisaṃ evarūpaṃ, cittalatāvanassa pabhaṃ abhibhavantaṃ tiṭṭhatīti adhippāyo.
एवं सक्केन पुट्ठा सा देवता इमाहि गाथाहि ब्याकासि –
Evaṃ sakkena puṭṭhā sā devatā imāhi gāthāhi byākāsi –
६६९.
669.
‘‘येन कम्मेन देविन्द, रूपं मय्हं गती च मे।
‘‘Yena kammena devinda, rūpaṃ mayhaṃ gatī ca me;
इद्धि च आनुभावो च, तं सुणोहि पुरिन्दद॥
Iddhi ca ānubhāvo ca, taṃ suṇohi purindada.
६७०.
670.
‘‘अहं राजगहे रम्मे, सुनन्दा नामुपासिका।
‘‘Ahaṃ rājagahe ramme, sunandā nāmupāsikā;
सद्धा सीलेन सम्पन्ना, संविभागरता सदा॥
Saddhā sīlena sampannā, saṃvibhāgaratā sadā.
६७१.
671.
‘‘अच्छादनञ्च भत्तञ्च, सेनासनं पदीपियं।
‘‘Acchādanañca bhattañca, senāsanaṃ padīpiyaṃ;
अदासिं उजुभूतेसु, विप्पसन्नेन चेतसा॥
Adāsiṃ ujubhūtesu, vippasannena cetasā.
६७२.
672.
‘‘चातुद्दसिं पञ्चदसिं, या च पक्खस्स अट्ठमी।
‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;
पाटिहारियपक्खञ्च, अट्ठङ्गसुसमागतं॥
Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ.
६७३.
673.
‘‘उपोसथं उपवसिस्सं, सदा सीलेसु संवुता।
‘‘Uposathaṃ upavasissaṃ, sadā sīlesu saṃvutā;
सञ्ञमा संविभागा च, विमानं आवसामहं॥
Saññamā saṃvibhāgā ca, vimānaṃ āvasāmahaṃ.
६७४.
674.
‘‘पाणातिपाता विरता, मुसावादा च सञ्ञता।
‘‘Pāṇātipātā viratā, musāvādā ca saññatā;
थेय्या च अतिचारा च, मज्जपाना च आरका॥
Theyyā ca aticārā ca, majjapānā ca ārakā.
६७५.
675.
‘‘पञ्चसिक्खापदे रता, अरियसच्चान कोविदा।
‘‘Pañcasikkhāpade ratā, ariyasaccāna kovidā;
उपासिका चक्खुमतो, गोतमस्स यसस्सिनो॥
Upāsikā cakkhumato, gotamassa yasassino.
६७६.
676.
‘‘तस्सा मे ञातिकुला दासी, सदा मालाभिहारति।
‘‘Tassā me ñātikulā dāsī, sadā mālābhihārati;
ताहं भगवतो थूपे, सब्बमेवाभिरोपयिं॥
Tāhaṃ bhagavato thūpe, sabbamevābhiropayiṃ.
६७७.
677.
‘‘उपोसथे चहं गन्त्वा, मालागन्धविलेपनं।
‘‘Uposathe cahaṃ gantvā, mālāgandhavilepanaṃ;
थूपस्मिं अभिरोपेसिं, पसन्ना सेहि पाणिभि॥
Thūpasmiṃ abhiropesiṃ, pasannā sehi pāṇibhi.
६७८.
678.
‘‘तेन कम्मेन देविन्द, रूपं मय्हं गती च मे।
‘‘Tena kammena devinda, rūpaṃ mayhaṃ gatī ca me;
इद्धि च आनुभावो च, यं मालं अभिरोपयिं॥
Iddhi ca ānubhāvo ca, yaṃ mālaṃ abhiropayiṃ.
६७९.
679.
‘‘यञ्च सीलवती आसिं, न तं ताव विपच्चति।
‘‘Yañca sīlavatī āsiṃ, na taṃ tāva vipaccati;
आसा च पन मे देविन्द, सकदागामिनी सिय’’न्ति॥
Āsā ca pana me devinda, sakadāgāminī siya’’nti.
६६९. तत्थ गतीति अयं देवगति, निब्बत्ति वा। इद्धीति अयं देविद्धि, अधिप्पायसमिज्झनं वा। आनुभावोति पभावो। पुरिन्ददाति सक्कं आलपति। सो हि पुरे दानं अदासीति ‘‘पुरिन्ददो’’ति वुच्चति।
669. Tattha gatīti ayaṃ devagati, nibbatti vā. Iddhīti ayaṃ deviddhi, adhippāyasamijjhanaṃ vā. Ānubhāvoti pabhāvo. Purindadāti sakkaṃ ālapati. So hi pure dānaṃ adāsīti ‘‘purindado’’ti vuccati.
६७६. ञातिकुलाति पितु गेहं सन्धाय वदति। सदा मालाभिहारतीति सदा सब्बकालं दिवसे दिवसे ञातिकुलतो दासिया पुप्फं मय्हं अभिहरीयति। सब्बमेवाभिरोपयिन्ति मय्हं पिळन्धनत्थाय पितुगेहतो आहटं मालं अञ्ञञ्च गन्धादिं सब्बमेव अत्तना अपरिभुञ्जित्वा भगवतो थूपे पूजनवसेन अभिरोपयिं पूजं कारेसिं।
676.Ñātikulāti pitu gehaṃ sandhāya vadati. Sadā mālābhihāratīti sadā sabbakālaṃ divase divase ñātikulato dāsiyā pupphaṃ mayhaṃ abhiharīyati. Sabbamevābhiropayinti mayhaṃ piḷandhanatthāya pitugehato āhaṭaṃ mālaṃ aññañca gandhādiṃ sabbameva attanā aparibhuñjitvā bhagavato thūpe pūjanavasena abhiropayiṃ pūjaṃ kāresiṃ.
६७७-८. उपोसथे चहं गन्त्वाति उपोसथदिवसे अहमेव थूपट्ठानं गन्त्वा। यं मालं अभिरोपयिन्ति यं तदा भगवतो थूपे मालागन्धाभिरोपनं कतं, तेन कम्मेनाति योजना।
677-8.Uposathe cahaṃ gantvāti uposathadivase ahameva thūpaṭṭhānaṃ gantvā. Yaṃ mālaṃ abhiropayinti yaṃ tadā bhagavato thūpe mālāgandhābhiropanaṃ kataṃ, tena kammenāti yojanā.
६७९. न तं ताव विपच्चतीति यं सीलवती आसिं, तं सीलरक्खणं तं रक्खितं सीलं पूजामयपुञ्ञस्स बलवभावेन अलद्धोकासं न ताव विपच्चति , न विपच्चितुं आरद्धं, अपरस्मिंयेव अत्तभावे तस्स विपाकोति अत्थो। आसा च पन मे देविन्द, सकदागामिनी सियन्ति ‘‘कथं नु खो अहं सकदागामिनी भवेय्य’’न्ति पत्थना च मे देविन्द, अरियधम्मविसयाव, न भवविसेसविसया। सा पन सप्पिमण्डं इच्छतो दधितो पचितं विय अनिप्फादिनीति दस्सेति। सेसं वुत्तनयमेव।
679.Na taṃ tāva vipaccatīti yaṃ sīlavatī āsiṃ, taṃ sīlarakkhaṇaṃ taṃ rakkhitaṃ sīlaṃ pūjāmayapuññassa balavabhāvena aladdhokāsaṃ na tāva vipaccati , na vipaccituṃ āraddhaṃ, aparasmiṃyeva attabhāve tassa vipākoti attho. Āsā ca pana me devinda, sakadāgāminī siyanti ‘‘kathaṃ nu kho ahaṃ sakadāgāminī bhaveyya’’nti patthanā ca me devinda, ariyadhammavisayāva, na bhavavisesavisayā. Sā pana sappimaṇḍaṃ icchato dadhito pacitaṃ viya anipphādinīti dasseti. Sesaṃ vuttanayameva.
इमं पन अत्थं सक्को देवानमिन्दो अत्तना च ताय देवधीताय च वुत्तनियामेनेव आयस्मतो वङ्गीसत्थेरस्स आरोचेसि। आयस्मा वङ्गीसो सङ्गीतिकाले धम्मसङ्गाहकानं महाथेरानं आरोचेसि, ते च तं तथेव सङ्गीतिं आरोपयिंसूति।
Imaṃ pana atthaṃ sakko devānamindo attanā ca tāya devadhītāya ca vuttaniyāmeneva āyasmato vaṅgīsattherassa ārocesi. Āyasmā vaṅgīso saṅgītikāle dhammasaṅgāhakānaṃ mahātherānaṃ ārocesi, te ca taṃ tatheva saṅgītiṃ āropayiṃsūti.
विसालक्खिविमानवण्णना निट्ठिता।
Visālakkhivimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ९. विसालक्खिविमानवत्थु • 9. Visālakkhivimānavatthu
