Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā

    નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    અભિધમ્મપિટકે

    Abhidhammapiṭake

    ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા

    Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā

    વીસતિગાથાવણ્ણના

    Vīsatigāthāvaṇṇanā

    . અભિધમ્મસંવણ્ણનાય અત્થં સંવણ્ણેતુકામો તસ્સા આદિગાથાય તાવ પયોજનસમ્બન્ધાભિધાનપુબ્બઙ્ગમં અત્થં નિદ્ધારેન્તો ઉળારજ્ઝાસયાનં નિસમ્મકારીનં પટિપત્તિ પરેસં વિવિધહિતસુખનિપ્ફાદનપ્પયોજનાતિ આચરિયસ્સાપિ ધમ્મસંવણ્ણનાય આદિમ્હિ સત્થરિ નિપચ્ચકારસ્સ અન્તરાયવિસોસનત્થતા વિય સત્થરિ ધમ્મે ચ પરેસં અચ્ચન્તસુખપ્પટિલાભસંવત્તનિયસદ્ધારતનુપ્પાદનત્થતાપિ સિયાતિ દસ્સેતું ‘‘ધમ્મસંવણ્ણનાય’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ યથાનુસિટ્ઠં પટિપજ્જમાને અપાયેસુ અપતમાને ધારેતીતિ ધમ્મોતિ સામઞ્ઞવચનોપિ ધમ્મ-સદ્દો સદ્દન્તરસન્નિધાનેન ઇધ પરિયત્તિવિસેસવિસયો. સંવણ્ણીયતિ અત્થો એતાયાતિ સંવણ્ણના, અટ્ઠકથા.

    1. Abhidhammasaṃvaṇṇanāya atthaṃ saṃvaṇṇetukāmo tassā ādigāthāya tāva payojanasambandhābhidhānapubbaṅgamaṃ atthaṃ niddhārento uḷārajjhāsayānaṃ nisammakārīnaṃ paṭipatti paresaṃ vividhahitasukhanipphādanappayojanāti ācariyassāpi dhammasaṃvaṇṇanāya ādimhi satthari nipaccakārassa antarāyavisosanatthatā viya satthari dhamme ca paresaṃ accantasukhappaṭilābhasaṃvattaniyasaddhāratanuppādanatthatāpi siyāti dassetuṃ ‘‘dhammasaṃvaṇṇanāya’’ntiādimāha. Tattha yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyesu apatamāne dhāretīti dhammoti sāmaññavacanopi dhamma-saddo saddantarasannidhānena idha pariyattivisesavisayo. Saṃvaṇṇīyati attho etāyāti saṃvaṇṇanā, aṭṭhakathā.

    તિવિધયાનમુખેન વિમુત્તિધમ્મં યથારહમનુસાસતીતિ સત્થા. પણમનં પણામો, કાયવાચાચિત્તેહિ સત્થુ ગુણનિન્નતા. કિરિયા કરણં, પણામસ્સ કરણં પણામકરણં, વન્દનાપયોગો. સો ચ કિઞ્ચાપિ ‘‘ઇદાનિ અધિપ્પેતં પણામં કરોન્તો’’તિઆદિના ‘‘તસ્સ પાદે નમસ્સિત્વા’’તિઆદિકસ્સ અધિપ્પેતપણામભાવં દસ્સેસ્સતિ, ‘‘કરુણા વિયા’’તિઆદિકસ્સ પન સબ્બસ્સ થોમનાવસેન વુત્તસ્સપિ વસેન વેદિતબ્બો. સો હિ સત્થુ મહાકરુણાદિગુણવિસેસકિત્તનવસેન પવત્તો મહાકરુણાદિગુણવિસેસાવિનાભાવિના સંવણ્ણિયમાનસંવણ્ણનાધમ્મવિભાવિતેન ધમ્મસ્સ સ્વાક્ખાતભાવેન સ્વાક્ખાતધમ્મે સત્થરિ અનુપ્પન્નસદ્ધાનં સદ્ધાજનનાય, ઉપ્પન્નસદ્ધાનઞ્ચ ભિય્યોભાવાય હોતિ. સત્થુનો ચ અવિપરીતધમ્મદેસનભાવેન અવિતથદેસનાભૂતે ધમ્મેતિ એતેન સત્થુનો મહાકરુણાદિગુણાનંયેવ ચ ફલવિસેસનિપ્ફાદનસમત્થતાય પસાદાવહતં આહ. ધમ્મેન હિ સત્થુસિદ્ધિ, સત્થારા ચ ધમ્મસિદ્ધિ, ધમ્મસમ્પત્તિયાપિ સત્થુગુણતાય સત્થુગુણવિભાવનેન સમ્પજ્જતીતિ.

    Tividhayānamukhena vimuttidhammaṃ yathārahamanusāsatīti satthā. Paṇamanaṃ paṇāmo, kāyavācācittehi satthu guṇaninnatā. Kiriyā karaṇaṃ, paṇāmassa karaṇaṃ paṇāmakaraṇaṃ, vandanāpayogo. So ca kiñcāpi ‘‘idāni adhippetaṃ paṇāmaṃ karonto’’tiādinā ‘‘tassa pāde namassitvā’’tiādikassa adhippetapaṇāmabhāvaṃ dassessati, ‘‘karuṇā viyā’’tiādikassa pana sabbassa thomanāvasena vuttassapi vasena veditabbo. So hi satthu mahākaruṇādiguṇavisesakittanavasena pavatto mahākaruṇādiguṇavisesāvinābhāvinā saṃvaṇṇiyamānasaṃvaṇṇanādhammavibhāvitena dhammassa svākkhātabhāvena svākkhātadhamme satthari anuppannasaddhānaṃ saddhājananāya, uppannasaddhānañca bhiyyobhāvāya hoti. Satthuno ca aviparītadhammadesanabhāvena avitathadesanābhūte dhammeti etena satthuno mahākaruṇādiguṇānaṃyeva ca phalavisesanipphādanasamatthatāya pasādāvahataṃ āha. Dhammena hi satthusiddhi, satthārā ca dhammasiddhi, dhammasampattiyāpi satthuguṇatāya satthuguṇavibhāvanena sampajjatīti.

    એવં સત્થરિ પણામકરણસ્સ એકં પયોજનં દસ્સેત્વા ઇદાનિ સમ્બન્ધં વિભાવેતિ ‘‘તદુભયપ્પસાદા હી’’તિઆદિના. ન હિ સત્થરિ ધમ્મે વા અપ્પસન્નો સંવણ્ણિયમાને તદધિગન્તબ્બે ચ ધમ્મે સમ્મા પટિપજ્જતિ, નાપિ સીલાદિઅનુપાદાપરિનિબ્બાનન્તં મહન્તં અત્થં સાધેતિ, તસ્મા ધમ્મસંવણ્ણનાસુ પરેસં સમ્માપટિપત્તિઆકઙ્ખાય તથારૂપધમ્મપટિગ્ગાહકેહિ ચ વિનિયોજિતેન સત્થરિ ધમ્મે ચ પસાદુપ્પાદનં સત્થરિ પણામકરણં વિહિતન્તિ અધિપ્પાયો.

    Evaṃ satthari paṇāmakaraṇassa ekaṃ payojanaṃ dassetvā idāni sambandhaṃ vibhāveti ‘‘tadubhayappasādā hī’’tiādinā. Na hi satthari dhamme vā appasanno saṃvaṇṇiyamāne tadadhigantabbe ca dhamme sammā paṭipajjati, nāpi sīlādianupādāparinibbānantaṃ mahantaṃ atthaṃ sādheti, tasmā dhammasaṃvaṇṇanāsu paresaṃ sammāpaṭipattiākaṅkhāya tathārūpadhammapaṭiggāhakehi ca viniyojitena satthari dhamme ca pasāduppādanaṃ satthari paṇāmakaraṇaṃ vihitanti adhippāyo.

    ભગવતો ગુણસંકિત્તનં તસ્સ ધમ્મસઙ્ઘાનમ્પિ થોમના હોતિયેવાતિ વુત્તં ‘‘રતનત્તયપણામવચન’’ન્તિ. તથા ચ વક્ખતિ ‘‘ભગવતો થોમનેનેવા’’તિઆદિ (ધ॰ સ॰ મૂલટી॰ ૬). વક્ખમાનં વા ‘‘સદ્ધમ્મઞ્ચસ્સ પૂજેત્વા’’તિઆદિં સન્ધાય વુત્તં. વિઞ્ઞાપનત્થં પરેસં વિઞ્ઞૂનન્તિ વા સમ્બન્ધનીયં. અવિઞ્ઞૂનં અપ્પમાણતાય અભાજનતાય ચ વિઞ્ઞૂનં ગહણં. તે હિ બુદ્ધાદીસુ સગારવસ્સ પમાણભૂતતં જાનન્તા તસ્સ વચનં સોતબ્બં સદ્ધાતબ્બં મઞ્ઞન્તિ, સમ્મદેવ ચ નં અનુતિટ્ઠન્તા તદધિપ્પાયં પૂરેન્તિ. ઇધાપિ પુરિમનયેનેવ સમ્બન્ધો વેદિતબ્બો પસાદવિઞ્ઞાપનાદિમુખેનપિ સમ્માપટિપત્તિઆકઙ્ખાય પવેદિતત્તા.

    Bhagavato guṇasaṃkittanaṃ tassa dhammasaṅghānampi thomanā hotiyevāti vuttaṃ ‘‘ratanattayapaṇāmavacana’’nti. Tathā ca vakkhati ‘‘bhagavato thomanenevā’’tiādi (dha. sa. mūlaṭī. 6). Vakkhamānaṃ vā ‘‘saddhammañcassa pūjetvā’’tiādiṃ sandhāya vuttaṃ. Viññāpanatthaṃ paresaṃ viññūnanti vā sambandhanīyaṃ. Aviññūnaṃ appamāṇatāya abhājanatāya ca viññūnaṃ gahaṇaṃ. Te hi buddhādīsu sagāravassa pamāṇabhūtataṃ jānantā tassa vacanaṃ sotabbaṃ saddhātabbaṃ maññanti, sammadeva ca naṃ anutiṭṭhantā tadadhippāyaṃ pūrenti. Idhāpi purimanayeneva sambandho veditabbo pasādaviññāpanādimukhenapi sammāpaṭipattiākaṅkhāya paveditattā.

    એત્થ ચ પઠમો અત્થવિકપ્પો સદ્ધાનુસારીનં પુગ્ગલાનં વસેન વુત્તો, દુતિયો ધમ્માનુસારીનં. પઠમો વા અસંસિદ્ધસત્થુધમ્માનં વસેન વુત્તો, દુતિયો સંસિદ્ધસત્થુધમ્માનં. તથા પઠમો પઠમે રતને પણામકિરિયાદસ્સનપરો, દુતિયો ઇતરેસુપીતિ અયં વિસેસો વેદિતબ્બો.

    Ettha ca paṭhamo atthavikappo saddhānusārīnaṃ puggalānaṃ vasena vutto, dutiyo dhammānusārīnaṃ. Paṭhamo vā asaṃsiddhasatthudhammānaṃ vasena vutto, dutiyo saṃsiddhasatthudhammānaṃ. Tathā paṭhamo paṭhame ratane paṇāmakiriyādassanaparo, dutiyo itaresupīti ayaṃ viseso veditabbo.

    પણામો કરીયતિ એતાયાતિ પણામકરણં, પણામકિરિયાભિનિપ્ફાદિકા ચેતના. સા હિ ખેત્તસમ્પત્તિયા આચરિયસ્સ ચ અજ્ઝાસયસમ્પત્તિયા દિટ્ઠધમ્મવેદનીયભૂતા યથાલદ્ધસમ્પત્તિનિમિત્તકસ્સ કમ્મસ્સ બલાનુપ્પદાનવસેન પુરિમકમ્મનિપ્ફન્નસ્સ વિપાકસન્તાનસ્સ અન્તરા વેમજ્ઝે આયન્તિ આપતન્તીતિ અન્તરાયાતિ લદ્ધનામાનં રોગાદિઅનત્થાનં વિધાયકસ્સ ઉપપીળકસ્સ ઉપચ્છેદકસ્સ વા કમ્મસ્સ વિદ્ધંસનસમત્થો પુઞ્ઞાતિસયોતિ ઇમમત્થં દસ્સેતિ ‘‘રતનત્તયપણામ…પે॰… વિસેસભાવતો’’તિ. એવઞ્ચ કત્વા રાગાદિપરિયુટ્ઠાનાભાવવચનેન અન્તરાયસ્સ કારણભૂતાય પયોગવિપત્તિયા અભાવસ્સ, અત્થલાભાદિવચનેન અનન્તરાયતાહેતુભૂતાય પયોગસમ્પત્તિયા સબ્ભાવસ્સ, ‘‘સબ્યાપજ્ઝાય પજાય અબ્યાપજ્ઝો વિહરતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૬.૧૦; ૧૧.૧૧) વચનેન દિટ્ઠેવ ધમ્મે સુખવિહારિતાય ચ પકાસનં મહાનામસુત્તંયેવ ઉદાહટં.

    Paṇāmo karīyati etāyāti paṇāmakaraṇaṃ, paṇāmakiriyābhinipphādikā cetanā. Sā hi khettasampattiyā ācariyassa ca ajjhāsayasampattiyā diṭṭhadhammavedanīyabhūtā yathāladdhasampattinimittakassa kammassa balānuppadānavasena purimakammanipphannassa vipākasantānassa antarā vemajjhe āyanti āpatantīti antarāyāti laddhanāmānaṃ rogādianatthānaṃ vidhāyakassa upapīḷakassa upacchedakassa vā kammassa viddhaṃsanasamattho puññātisayoti imamatthaṃ dasseti ‘‘ratanattayapaṇāma…pe… visesabhāvato’’ti. Evañca katvā rāgādipariyuṭṭhānābhāvavacanena antarāyassa kāraṇabhūtāya payogavipattiyā abhāvassa, atthalābhādivacanena anantarāyatāhetubhūtāya payogasampattiyā sabbhāvassa, ‘‘sabyāpajjhāya pajāya abyāpajjho viharatī’’ti (a. ni. 6.10; 11.11) vacanena diṭṭheva dhamme sukhavihāritāya ca pakāsanaṃ mahānāmasuttaṃyeva udāhaṭaṃ.

    ગુણવિસેસદસ્સનત્થન્તિ એતેન સતિપિ કાયમનોપણામાનં અન્તરાયવિસોસનસમત્થભાવે તેહિ પણામવિસયસ્સ પણામારહભાવવિભાવનેન સાતિસયો વચીપણામો વિહિતોતિ દસ્સેતિ. ગુણવિસેસવા હીતિઆદિના આચરિયસ્સ યુત્તપત્તકારિતં દસ્સેતિ. દેસના વિનયપિટકેતિ એત્થ નનુ વિનયપિટકસ્સપિ દેસનાભાવતો દેસનાવિનયપિટકાનં ભેદવચનં ન યુત્તન્તિ? નો ન યુત્તં ‘‘તીસુપિ ચેતેસુ એતે ધમ્મત્થદેસનાપટિવેધા’’તિ (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ નિદાનકથા; દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.પઠમમહાસઙ્ગીતિકથા; પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.પઠમમહાસઙ્ગીતિકથા) એત્થ વિય સમુદાયદેસનાય અવયવદેસનાનં આધારભાવતો. દેસનાકાલે વા મનસા વવત્થાપિતાય વિનયતન્તિયા વિનયપિટકભાવતો તદત્થપઞ્ઞાપનસ્સ ચ દેસનાભાવતો ભેદવચનં. અથ વા દેસીયતિ એતેનાતિ દેસના, દેસનાસમુટ્ઠાપકો ચિત્તુપ્પાદો, તસ્સ ચ વિનયપિટકવિસયો કરુણાપુબ્બઙ્ગમો ચ સોતિ એવમેત્થ ભેદવચનોપપત્તિ દટ્ઠબ્બા. સુત્તન્તપિટકેતિઆદીસુપિ એસેવ નયો.

    Guṇavisesadassanatthanti etena satipi kāyamanopaṇāmānaṃ antarāyavisosanasamatthabhāve tehi paṇāmavisayassa paṇāmārahabhāvavibhāvanena sātisayo vacīpaṇāmo vihitoti dasseti. Guṇavisesavā hītiādinā ācariyassa yuttapattakāritaṃ dasseti. Desanā vinayapiṭaketi ettha nanu vinayapiṭakassapi desanābhāvato desanāvinayapiṭakānaṃ bhedavacanaṃ na yuttanti? No na yuttaṃ ‘‘tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā’’ti (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā) ettha viya samudāyadesanāya avayavadesanānaṃ ādhārabhāvato. Desanākāle vā manasā vavatthāpitāya vinayatantiyā vinayapiṭakabhāvato tadatthapaññāpanassa ca desanābhāvato bhedavacanaṃ. Atha vā desīyati etenāti desanā, desanāsamuṭṭhāpako cittuppādo, tassa ca vinayapiṭakavisayo karuṇāpubbaṅgamo ca soti evamettha bhedavacanopapatti daṭṭhabbā. Suttantapiṭaketiādīsupi eseva nayo.

    કથં પન ભગવતો દેસના વિનયપિટકે કરુણાપ્પધાના, સુત્તાભિધમ્મપિટકેસુ ચ પઞ્ઞાકરુણાપઞ્ઞાપ્પધાનાતિ વિઞ્ઞાયતીતિ? યતો ઉક્કંસપરિયન્તગતહિરોત્તપ્પોપિ ભગવા લોકિયસાધુજનેહિપિ પરિહરિતબ્બાનિ ‘‘સિખરણી’’તિઆદીનિ વચનાનિ યથાપરાધઞ્ચ ગરહવચનાનિ વિનયપિટકદેસનાયં મહાકરુણાસઞ્ચોદિતમાનસો મહાપરિસમજ્ઝે અભાસિ, તંતંસિક્ખાપદપઞ્ઞત્તિકારણાપેક્ખાય વેરઞ્જાદીસુ સારીરિકઞ્ચ ખેદમનુભોસિ, તસ્મા કિઞ્ચાપિ ભૂમન્તરપચ્ચયાકારસમયન્તરકથાનં વિય વિનયપઞ્ઞત્તિયાપિ સમુટ્ઠાપિકા પઞ્ઞા અનઞ્ઞસાધારણતાય અતિસયકિચ્ચવતી, તતોપિ કરુણાય કિચ્ચં અધિકન્તિ અધિપ્પાયેન વુત્તં ‘‘વિનયપિટકે કરુણાપ્પધાના’’તિ. કરુણાબ્યાપારાધિકતાય હિ દેસનાય કરુણાપ્પધાનતા, સુત્તન્તદેસનાય મહાકરુણાસમાપત્તિબહુલો વેનેય્યસન્તાનેસુ તદજ્ઝાસયાનુલોમેન ગમ્ભીરમત્થપદં પતિટ્ઠપેસીતિ કરુણાપઞ્ઞાપ્પધાનતા, અભિધમ્મદેસનાય પન સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસ્સ વિસયભાવપ્પહોનકો રૂપારૂપપરિચ્છેદો ધમ્મસભાવાનુરોધેન પવત્તિતોતિ પઞ્ઞાપ્પધાનતા. તેનેવ ચ કારણેનાતિઆદિના દેસનાનુરૂપતંતંસંવણ્ણનાય થોમના આચરિયસ્સ પકતીતિ દસ્સેતિ.

    Kathaṃ pana bhagavato desanā vinayapiṭake karuṇāppadhānā, suttābhidhammapiṭakesu ca paññākaruṇāpaññāppadhānāti viññāyatīti? Yato ukkaṃsapariyantagatahirottappopi bhagavā lokiyasādhujanehipi pariharitabbāni ‘‘sikharaṇī’’tiādīni vacanāni yathāparādhañca garahavacanāni vinayapiṭakadesanāyaṃ mahākaruṇāsañcoditamānaso mahāparisamajjhe abhāsi, taṃtaṃsikkhāpadapaññattikāraṇāpekkhāya verañjādīsu sārīrikañca khedamanubhosi, tasmā kiñcāpi bhūmantarapaccayākārasamayantarakathānaṃ viya vinayapaññattiyāpi samuṭṭhāpikā paññā anaññasādhāraṇatāya atisayakiccavatī, tatopi karuṇāya kiccaṃ adhikanti adhippāyena vuttaṃ ‘‘vinayapiṭake karuṇāppadhānā’’ti. Karuṇābyāpārādhikatāya hi desanāya karuṇāppadhānatā, suttantadesanāya mahākaruṇāsamāpattibahulo veneyyasantānesu tadajjhāsayānulomena gambhīramatthapadaṃ patiṭṭhapesīti karuṇāpaññāppadhānatā, abhidhammadesanāya pana sabbaññutaññāṇassa visayabhāvappahonako rūpārūpaparicchedo dhammasabhāvānurodhena pavattitoti paññāppadhānatā. Teneva ca kāraṇenātiādinā desanānurūpataṃtaṃsaṃvaṇṇanāya thomanā ācariyassa pakatīti dasseti.

    કુસલા રૂપં ચક્ખુમા દસ દાળિમાદિ સમૂહવસેન અત્થાનવબોધનત્થો વિય અત્થાવબોધનત્થો હિ સદ્દપ્પયોગો અત્તપરાધીનો કેવલો અત્થપદત્થકો, સો પદત્થવિપરિયેસકારિના ઇતિ-સદ્દેન સદ્દપદત્થકો જાયતીતિ આહ ‘‘કરુણા વિયાતિ નિદસ્સનવચન’’ન્તિ. નિદસ્સનઞ્હિ નામ નિદસ્સિતબ્બધમ્મે તેન ચ સમ્બન્ધે સતિ હોતિ, નાઞ્ઞથાતિ તસ્સ નિદસ્સનભાવં વિભાવેન્તો આહ ‘‘યસ્સ યથા…પે॰… પવત્તિત્થાતિ અત્થો’’તિ.

    Kusalā rūpaṃ cakkhumā dasa dāḷimādi samūhavasena atthānavabodhanattho viya atthāvabodhanattho hi saddappayogo attaparādhīno kevalo atthapadatthako, so padatthavipariyesakārinā iti-saddena saddapadatthako jāyatīti āha ‘‘karuṇā viyāti nidassanavacana’’nti. Nidassanañhi nāma nidassitabbadhamme tena ca sambandhe sati hoti, nāññathāti tassa nidassanabhāvaṃ vibhāvento āha ‘‘yassa yathā…pe… pavattitthāti attho’’ti.

    ‘‘તત્થ કરુણા વિયાતિ નિદસ્સનવચન’’ન્તિઆદિના નિદસ્સનનિદસ્સિતબ્બધમ્માનં આધારવિસયબ્યાપારેહિ સવિસેસનેહિ સહ પકાસનવસેન ગાથાય અત્થતત્વં દસ્સેત્વા અવયવભેદવસેન અત્થં દસ્સેતું ‘‘કિરતીતિ કરુણા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ નિચ્છન્દરાગાનં ભૂતપુબ્બગતિયા વા સત્તતા વેદિતબ્બા. એકસ્સપિ ધમ્મસ્સ અનેકસામઞ્ઞાકારવન્તતાય ‘‘યથાસભાવં પકારેહી’’તિ વુત્તં. તથા હિ વુત્તં – ‘‘સબ્બે ધમ્મા સબ્બાકારેના’’તિ (મહાનિ॰ ૧૫૬; ચૂળનિ॰ મોઘરાજમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૮૫; પટિ॰ મ॰ ૩.૫) ધમ્માનં અઞ્ઞેય્યત્તં પટિક્ખિપતિ ઞાતું અસક્કુણેય્યત્તાભાવતો. એતેન તસ્સા પઞ્ઞાય અકિચ્છવુત્તિતં આહ. યથેવ હિ ‘‘ઞેય્યેસુ સબ્બેસુ પવત્તિત્થા’’તિ એત્તાવતા અધિપ્પેતત્થે સિદ્ધે તેસં અત્તત્તનિયતાવિરહસંસૂચનત્થં પરેસં સત્તાદિમિચ્છાગાહપટિસેધનેન ધમ્મ-સદ્દેન ઞેય્યા વિસેસિતબ્બા, એવં ‘‘ધમ્મેસુ સબ્બેસુ પવત્તિત્થા’’તિ એત્તાવતા ચ અધિપ્પેતત્થે સિદ્ધે ધમ્મેસુ તસ્સા પઞ્ઞાય આકઙ્ખપ્પટિબદ્ધતાય અકિચ્છવુત્તિતં દસ્સેતું અઞ્ઞેય્યત્તપટિસેધનેન ઞેય્ય-સદ્દેન ધમ્મા વિસેસિતાતિ. ઞેય્યધમ્મ-સદ્દા નીલુપ્પલસદ્દા વિય અઞ્ઞમઞ્ઞં ભેદાભેદયુત્તાતિ ‘‘ઞેય્યા ચ તે ધમ્મા ચા’’તિ વુત્તં. યા યાતિ યથા-સદ્દસ્સત્થં દસ્સેતિ. બ્યાપનિચ્છાયઞ્હિ અયં યથા-સદ્દો, તપ્પભેદા પઞ્ઞા પવત્તિત્થાતિ સમ્બન્ધોતિ.

    ‘‘Tattha karuṇā viyāti nidassanavacana’’ntiādinā nidassananidassitabbadhammānaṃ ādhāravisayabyāpārehi savisesanehi saha pakāsanavasena gāthāya atthatatvaṃ dassetvā avayavabhedavasena atthaṃ dassetuṃ ‘‘kiratīti karuṇā’’tiādi vuttaṃ. Tattha nicchandarāgānaṃ bhūtapubbagatiyā vā sattatā veditabbā. Ekassapi dhammassa anekasāmaññākāravantatāya ‘‘yathāsabhāvaṃ pakārehī’’ti vuttaṃ. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘sabbe dhammā sabbākārenā’’ti (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5) dhammānaṃ aññeyyattaṃ paṭikkhipati ñātuṃ asakkuṇeyyattābhāvato. Etena tassā paññāya akicchavuttitaṃ āha. Yatheva hi ‘‘ñeyyesu sabbesu pavattitthā’’ti ettāvatā adhippetatthe siddhe tesaṃ attattaniyatāvirahasaṃsūcanatthaṃ paresaṃ sattādimicchāgāhapaṭisedhanena dhamma-saddena ñeyyā visesitabbā, evaṃ ‘‘dhammesu sabbesu pavattitthā’’ti ettāvatā ca adhippetatthe siddhe dhammesu tassā paññāya ākaṅkhappaṭibaddhatāya akicchavuttitaṃ dassetuṃ aññeyyattapaṭisedhanena ñeyya-saddena dhammā visesitāti. Ñeyyadhamma-saddā nīluppalasaddā viya aññamaññaṃ bhedābhedayuttāti ‘‘ñeyyā ca te dhammā cā’’ti vuttaṃ. Yā yāti yathā-saddassatthaṃ dasseti. Byāpanicchāyañhi ayaṃ yathā-saddo, tappabhedā paññā pavattitthāti sambandhoti.

    ભગવતિ પવત્તાવાતિ ઇદં યેભુય્યેન ઉપમાનોપમેય્યત્થાનં ભિન્નાધારતાય ભિન્નાધારસ્સ ચ ઉપમાનત્થસ્સ ઇધ અસમ્ભવતો વુત્તં. ભગવતો કરુણાય અઞ્ઞેહિ અસાધારણભાવો સત્તે સંસારદુક્ખતો ઉદ્ધરિત્વા અચ્ચન્તસુખે નિબ્બાને પતિટ્ઠપેતું અત્તનો સરીરજીવિતપરિચ્ચાગેનપિ એકન્તહિતજ્ઝાસયતાવસેન વેદિતબ્બો, યતો વિનેય્યાનં કોસોહિતવત્થગુય્હપહૂતજિવ્હાવિદંસનમ્પિ કતં, યઞ્ચ યદિમે સત્તા જાનેય્યું, ભગવતો સાસનેન રહદમિવ સીતલં સમ્પજ્જલિતં અગ્ગિક્ખન્ધમ્પિ સમોગાહેય્ય. અઞ્ઞેસં પસ્સન્તાનન્તિ સમ્બન્ધો. ઉદ્ધટાતિ પદં અપેક્ખિત્વા મહોઘપક્ખન્દાનં સત્તાનન્તિ કમ્મત્થે સામિવચનં. અયઞ્હેત્થ સઙ્ખેપત્થો – કામાદિમહોઘપક્ખન્દે સત્તે તતો ઉદ્ધટા નત્થઞ્ઞો કોચિ મં ઠપેત્વાતિ પસ્સતો યથા ભગવતો કરુણાય આવિસનં હોતિ, ન એવં અઞ્ઞેસં તથાદસ્સનસ્સેવ અભાવતો. અથ વા અઞ્ઞેસં પસ્સન્તાનન્તિ યદિપિ પરે પસ્સેય્યું, તથાપિ ન તેસં ભગવતો વિય કરુણોક્કમનં અત્થિ અપ્પટિપત્તિતો અત્તહિતમત્તપટિપત્તિતો ચાતિ અત્થો.

    Bhagavati pavattāvāti idaṃ yebhuyyena upamānopameyyatthānaṃ bhinnādhāratāya bhinnādhārassa ca upamānatthassa idha asambhavato vuttaṃ. Bhagavato karuṇāya aññehi asādhāraṇabhāvo satte saṃsāradukkhato uddharitvā accantasukhe nibbāne patiṭṭhapetuṃ attano sarīrajīvitapariccāgenapi ekantahitajjhāsayatāvasena veditabbo, yato vineyyānaṃ kosohitavatthaguyhapahūtajivhāvidaṃsanampi kataṃ, yañca yadime sattā jāneyyuṃ, bhagavato sāsanena rahadamiva sītalaṃ sampajjalitaṃ aggikkhandhampi samogāheyya. Aññesaṃ passantānanti sambandho. Uddhaṭāti padaṃ apekkhitvā mahoghapakkhandānaṃ sattānanti kammatthe sāmivacanaṃ. Ayañhettha saṅkhepattho – kāmādimahoghapakkhande satte tato uddhaṭā natthañño koci maṃ ṭhapetvāti passato yathā bhagavato karuṇāya āvisanaṃ hoti, na evaṃ aññesaṃ tathādassanasseva abhāvato. Atha vā aññesaṃ passantānanti yadipi pare passeyyuṃ, tathāpi na tesaṃ bhagavato viya karuṇokkamanaṃ atthi appaṭipattito attahitamattapaṭipattito cāti attho.

    અનાવરણા તીસુ કાલેસુ સબ્બત્થ અપ્પટિહતવુત્તિતાય, અસાધારણા સબ્બધમ્માનં નિરવસેસહેતુપચ્ચયપરિગ્ગહવસેન તેસઞ્ચ સભાવકિચ્ચાદિઅવત્થાવિસેસાદિપરિજાનનેન આયૂહનવેલાયમેવ તંતંકમ્માનં તંતંફલવિસેસહીનમજ્ઝિમપણીતાદિવિભાગસ્સ ઇન્દ્રિયબદ્ધેસુ અનિન્દ્રિયબદ્ધેસુ ચ અતિસુખુમતિરોહિતવિદૂરવુત્તિઅતીતાનાગતાદિભેદભિન્નાનં રૂપધમ્માનં તંતંકારણસમવાયવિભાવનેનેવ તંતંફલેસુ વણ્ણસણ્ઠાનગન્ધરસફસ્સાદિવિસેસસ્સ નિરવસેસતો પટિવિજ્ઝનેન વેદિતબ્બા. અયઞ્ચ અત્થો ભગવતો અનેકધાતુનાનાધાતુલોકં યથાભૂતં ઞાણાદિવસેન વેદિતબ્બો. યથા ચ પસ્સન્તસ્સાતિ ઇદં રાગગ્ગિઆદીહિ લોકસન્નિવાસસ્સ આદિત્તતાદિઆકારદસ્સનં ભગવતો મહાકરુણોક્કમનુપાયં સન્ધાય વુત્તં. તં પન બહુકેહિ આકારેહિ પસ્સન્તાનં બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં સત્તેસુ મહાકરુણા ઓક્કમતિ. ‘‘આદિત્તો લોકસન્નિવાસો…પે॰… ઉય્યુત્તો…પે॰… પયાતો…પે॰… કુમ્મગ્ગપ્પટિપન્નો…પે॰… ઉપનીયતિ લોકો અધુવો…પે॰… અતાણો લોકો અનભિસ્સરો…પે॰… અસ્સકો લોકો સબ્બં પહાય ગમનીયં…પે॰… ઊનો લોકો અતિત્તો તણ્હાદાસોતિ પસ્સન્તાનં બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં સત્તેસુ મહાકરુણા ઓક્કમતી’’તિઆદિના (પટિ॰ મ॰ ૧.૧૧૭) પટિસમ્ભિદામગ્ગે પરોસતં આકારેહિ દસ્સિતન્તિ ગન્થવિત્થારં પરિહરિતું સંવણ્ણયિતુઞ્ચ ઉપાયં દસ્સેતું આહ ‘‘તં સબ્બં પટિસમ્ભિદામગ્ગે મહાકરુણાઞાણવિભઙ્ગવસેન જાનિતબ્બ’’ન્તિ. ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તઆસયાનુસય યમકપાટિહારિય સબ્બઞ્ઞુતાનાવરણઞાણાનિ સેસાસાધારણઞાણાનિ. તેસમ્પિ હિ વિભઙ્ગો ‘‘ઇધ તથાગતો સત્તે પસ્સતિ અપ્પરજક્ખે’’તિઆદિના (પટિ॰ મ॰ ૧.૧૧૧) પટિસમ્ભિદામગ્ગે નાનપ્પકારેન દસ્સિતોતિ પુરિમનયેનેવ અતિદિસતિ. આદિ-સદ્દેન તત્થ વિભત્તાનં પટિસમ્ભિદાસચ્ચઞાણાદીનં સઙ્ગહો કતોતિ વેદિતબ્બો.

    Anāvaraṇā tīsu kālesu sabbattha appaṭihatavuttitāya, asādhāraṇā sabbadhammānaṃ niravasesahetupaccayapariggahavasena tesañca sabhāvakiccādiavatthāvisesādiparijānanena āyūhanavelāyameva taṃtaṃkammānaṃ taṃtaṃphalavisesahīnamajjhimapaṇītādivibhāgassa indriyabaddhesu anindriyabaddhesu ca atisukhumatirohitavidūravuttiatītānāgatādibhedabhinnānaṃ rūpadhammānaṃ taṃtaṃkāraṇasamavāyavibhāvaneneva taṃtaṃphalesu vaṇṇasaṇṭhānagandharasaphassādivisesassa niravasesato paṭivijjhanena veditabbā. Ayañca attho bhagavato anekadhātunānādhātulokaṃ yathābhūtaṃ ñāṇādivasena veditabbo. Yathā ca passantassāti idaṃ rāgaggiādīhi lokasannivāsassa ādittatādiākāradassanaṃ bhagavato mahākaruṇokkamanupāyaṃ sandhāya vuttaṃ. Taṃ pana bahukehi ākārehi passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati. ‘‘Āditto lokasannivāso…pe… uyyutto…pe… payāto…pe… kummaggappaṭipanno…pe… upanīyati loko adhuvo…pe… atāṇo loko anabhissaro…pe… assako loko sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ…pe… ūno loko atitto taṇhādāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamatī’’tiādinā (paṭi. ma. 1.117) paṭisambhidāmagge parosataṃ ākārehi dassitanti ganthavitthāraṃ pariharituṃ saṃvaṇṇayituñca upāyaṃ dassetuṃ āha ‘‘taṃ sabbaṃ paṭisambhidāmagge mahākaruṇāñāṇavibhaṅgavasena jānitabba’’nti. Indriyaparopariyattaāsayānusaya yamakapāṭihāriya sabbaññutānāvaraṇañāṇāni sesāsādhāraṇañāṇāni. Tesampi hi vibhaṅgo ‘‘idha tathāgato satte passati apparajakkhe’’tiādinā (paṭi. ma. 1.111) paṭisambhidāmagge nānappakārena dassitoti purimanayeneva atidisati. Ādi-saddena tattha vibhattānaṃ paṭisambhidāsaccañāṇādīnaṃ saṅgaho katoti veditabbo.

    નિપ્પદેસસપ્પદેસવિસયા કરુણા વિય ભગવતો પઞ્ઞાપિ ઇધ નિપ્પદેસસપ્પદેસવિસયા નિરવસેસા અધિપ્પેતાતિ તસ્સા કતિપયભેદદસ્સનેન નયતો તદવસિટ્ઠભેદા ગહેતબ્બાતિ દસ્સેન્તો ‘‘પઞ્ઞાગ્ગહણેન ચા’’તિઆદિમાહ. તે પન સીલસમાધિ પઞ્ઞાવિમુત્તિવિમુત્તિઞાણદસ્સન, દ્વાચત્તાલીસસતદુકધમ્મ, બાવીસતિતિકધમ્મ, ચતુસતિપટ્ઠાન સમ્મપ્પધાન ઇદ્ધિપાદ સામઞ્ઞફલ અરિયવંસાદિ, પઞ્ચગતિ પઞ્ચપધાનિયઙ્ગપઞ્ચઙ્ગિકસમાધિ ઇન્દ્રિય બલ નિસ્સારણીયધાતુ વિમુત્તાયતન વિમુત્તિપરિપાચનીયધમ્મસઞ્ઞાદિ, છસારણીયધમ્મ અનુસ્સતિટ્ઠાન અગારવગારવ નિસ્સારણિયધાતુ સતતવિહાર અનુત્તરિય નિબ્બેધભાગિયપઞ્ઞાદિ, સત્તઅપરિહાનિયધમ્મ અરિયધન બોજ્ઝઙ્ગ સપ્પુરિસધમ્મનિજ્જરવત્થુ સઞ્ઞા દક્ખિણેય્યપુગ્ગલખીણાસવબલાદિ, અટ્ઠપઞ્ઞાપટિલાભહેતુ મિચ્છત્ત સમ્મત્ત લોકધમ્મ અરિયાનરિયવોહાર આરમ્ભવત્થુ કુસીતવત્થુ અક્ખણ મહાપુરિસવિતક્ક અભિભાયતન વિમોક્ખાદિ, નવયોનિસોમનસિકારમૂલધમ્મપારિસુદ્ધિપધાનિયઙ્ગ સત્તાવાસ આઘાતવત્થુ આઘાતપટિવિનય સઞ્ઞાનાનત્ત અનુપુબ્બવિહારાદિ, દસનાથકરધમ્મ કસિણાયતન અકુસલકમ્મપથ કુસલકમ્મપથ મિચ્છત્ત સમ્મત્ત અરિયવાસ દસબલઞાણ અસેક્ખધમ્માદિ, એકાદસમેત્તાનિસંસ સીલાનિસંસ ધમ્મતા બુદ્ધિહેતુ, દ્વાદસાયતનપટિચ્ચસમુપ્પાદ ધમ્મચક્કાકાર, તેરસધુતગુણ, ચુદ્દસબુદ્ધઞાણ, પઞ્ચદસચરણવિમુત્તિપરિપાચનીયધમ્મ, સોળસઆનાપાનસ્સતિ સચ્ચાકાર સુત્તન્તપટ્ઠાન, અટ્ઠારસ બુદ્ધધમ્મધાતુ ભેદકરવત્થુ, એકૂનવીસતિપચ્ચવેક્ખણ, ચતુવીસતિપચ્ચય, અટ્ઠવીસતિસુત્તન્તપટ્ઠાન, પણ્ણાસઉદયબ્બયદસ્સન, પરોપણ્ણાસકુસલધમ્મ, દ્વાસટ્ઠિદિટ્ઠિગત, અટ્ઠસતતણ્હાવિચરિતાદિભેદાનં ધમ્માનં પટિવિજ્ઝનદેસનાકારપ્પવત્તા, યે ચ ચતુવીસતિકોટિસતસહસ્સસમાપત્તિસઞ્ચારિમહાવજિરઞાણપ્પભેદા, યે ચ અનન્તનયસમન્તપટ્ઠાનપવિચયદેસનાકારપ્પવત્તા, યે ચ અનન્તાસુ લોકધાતૂસુ અનન્તાનં સત્તાનં આસયાનુસયચરિતાદિવિભાવનાકારપ્પવત્તાતિ એવંપકારા ભગવતો પઞ્ઞાપભેદા, સબ્બેપિ ઇધ આદિ-સદ્દેન નયતો સઙ્ગય્હન્તીતિ વેદિતબ્બં. કો હિ સમત્થો ભગવતો પઞ્ઞાય પભેદે અનુપદં નિરવસેસતો દસ્સેતું. તેનેવ ભગવન્તં ઠપેત્વા પઞ્ઞવન્તાનં અગ્ગભૂતો ધમ્મસેનાપતિસારિપુત્તત્થેરોપિ બુદ્ધગુણપરિચ્છેદનં પતિઅનુયુત્તો ‘‘અપિચ મે, ભન્તે, ધમ્મન્વયો વિદિતો’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૧૪૬) આહાતિ.

    Nippadesasappadesavisayā karuṇā viya bhagavato paññāpi idha nippadesasappadesavisayā niravasesā adhippetāti tassā katipayabhedadassanena nayato tadavasiṭṭhabhedā gahetabbāti dassento ‘‘paññāggahaṇena cā’’tiādimāha. Te pana sīlasamādhi paññāvimuttivimuttiñāṇadassana, dvācattālīsasatadukadhamma, bāvīsatitikadhamma, catusatipaṭṭhāna sammappadhāna iddhipāda sāmaññaphala ariyavaṃsādi, pañcagati pañcapadhāniyaṅgapañcaṅgikasamādhi indriya bala nissāraṇīyadhātu vimuttāyatana vimuttiparipācanīyadhammasaññādi, chasāraṇīyadhamma anussatiṭṭhāna agāravagārava nissāraṇiyadhātu satatavihāra anuttariya nibbedhabhāgiyapaññādi, sattaaparihāniyadhamma ariyadhana bojjhaṅga sappurisadhammanijjaravatthu saññā dakkhiṇeyyapuggalakhīṇāsavabalādi, aṭṭhapaññāpaṭilābhahetu micchatta sammatta lokadhamma ariyānariyavohāra ārambhavatthu kusītavatthu akkhaṇa mahāpurisavitakka abhibhāyatana vimokkhādi, navayonisomanasikāramūladhammapārisuddhipadhāniyaṅga sattāvāsa āghātavatthu āghātapaṭivinaya saññānānatta anupubbavihārādi, dasanāthakaradhamma kasiṇāyatana akusalakammapatha kusalakammapatha micchatta sammatta ariyavāsa dasabalañāṇa asekkhadhammādi, ekādasamettānisaṃsa sīlānisaṃsa dhammatā buddhihetu, dvādasāyatanapaṭiccasamuppāda dhammacakkākāra, terasadhutaguṇa, cuddasabuddhañāṇa, pañcadasacaraṇavimuttiparipācanīyadhamma, soḷasaānāpānassati saccākāra suttantapaṭṭhāna, aṭṭhārasa buddhadhammadhātu bhedakaravatthu, ekūnavīsatipaccavekkhaṇa, catuvīsatipaccaya, aṭṭhavīsatisuttantapaṭṭhāna, paṇṇāsaudayabbayadassana, paropaṇṇāsakusaladhamma, dvāsaṭṭhidiṭṭhigata, aṭṭhasatataṇhāvicaritādibhedānaṃ dhammānaṃ paṭivijjhanadesanākārappavattā, ye ca catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcārimahāvajirañāṇappabhedā, ye ca anantanayasamantapaṭṭhānapavicayadesanākārappavattā, ye ca anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayānusayacaritādivibhāvanākārappavattāti evaṃpakārā bhagavato paññāpabhedā, sabbepi idha ādi-saddena nayato saṅgayhantīti veditabbaṃ. Ko hi samattho bhagavato paññāya pabhede anupadaṃ niravasesato dassetuṃ. Teneva bhagavantaṃ ṭhapetvā paññavantānaṃ aggabhūto dhammasenāpatisāriputtattheropi buddhaguṇaparicchedanaṃ patianuyutto ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) āhāti.

    સંસારમહોઘપક્ખન્દાનં સત્તાનં તતો સન્તારણત્થં પટિપન્નો તેહિ પયોજિતો નામ હોતિ અસતિપિ તેસં તથાવિધે અભિસન્ધિયન્તિ વુત્તં ‘‘સત્તા હિ મહાબોધિં પયોજેન્તી’’તિ. એતેન સબ્બેનાતિ મહાબોધિમૂલાદિદસ્સનેન. અપગમનં નિરુપક્કિલેસન્તિ યોજેતબ્બં. જાતસંવદ્ધભાવદસ્સનેન ‘‘અનાદિ અનિધનો ચ સત્તો’’તિ એવંપકારા મિચ્છાવાદા પટિસેધિતા હોન્તિ. સમઞ્ઞા…પે॰… દસ્સેતિ સત્તે પરમત્થતો અસતિપિ સત્તપઞ્ઞત્તિવોહારસૂચનતો. કરુણા આદિપઞ્ઞા પરિયોસાનન્તિ ઇદં સમ્ભરણનિપ્ફત્તિકાલાપેક્ખાય વુત્તં, ન પરિચ્છેદવન્તતાય. તેનેવાહ ‘‘તન્નિદાનભાવતો તતો ઉત્તરિકરણીયાભાવતો’’તિ. સબ્બે બુદ્ધગુણા દસ્સિતા હોન્તિ નયતો દસ્સિતત્તા. એસો એવ હિ અનવસેસતો બુદ્ધગુણદસ્સનુપાયો યદિદં નયગ્ગાહણં. પરધનહરણાદિતોપિ વિરતિ પરેસં અનત્થપરિહરણવસપ્પવત્તિયા સિયા કરુણૂપનિસ્સયાતિ કરુણાનિદાનં સીલં. તતો એવ ‘‘તતો પાણાતિપાતાદિવિરતિપ્પવત્તિતો’’તિ વુત્તં.

    Saṃsāramahoghapakkhandānaṃ sattānaṃ tato santāraṇatthaṃ paṭipanno tehi payojito nāma hoti asatipi tesaṃ tathāvidhe abhisandhiyanti vuttaṃ ‘‘sattā hi mahābodhiṃ payojentī’’ti. Etena sabbenāti mahābodhimūlādidassanena. Apagamanaṃ nirupakkilesanti yojetabbaṃ. Jātasaṃvaddhabhāvadassanena ‘‘anādi anidhano ca satto’’ti evaṃpakārā micchāvādā paṭisedhitā honti. Samaññā…pe… dasseti satte paramatthato asatipi sattapaññattivohārasūcanato. Karuṇā ādipaññā pariyosānanti idaṃ sambharaṇanipphattikālāpekkhāya vuttaṃ, na paricchedavantatāya. Tenevāha ‘‘tannidānabhāvato tato uttarikaraṇīyābhāvato’’ti. Sabbe buddhaguṇā dassitā honti nayato dassitattā. Eso eva hi anavasesato buddhaguṇadassanupāyo yadidaṃ nayaggāhaṇaṃ. Paradhanaharaṇāditopi virati paresaṃ anatthapariharaṇavasappavattiyā siyā karuṇūpanissayāti karuṇānidānaṃ sīlaṃ. Tato eva ‘‘tato pāṇātipātādiviratippavattito’’ti vuttaṃ.

    . યસ્સા સંવણ્ણનન્તિઆદિના ‘‘દયાયા’’તિઆદિથોમનાય સમ્બન્ધં દસ્સેતિ. પયોજનં પન વુત્તનયેન વેદિતબ્બં. અબ્ભન્તરં નિયકજ્ઝત્તં, તતો બહિભૂતં બાહિરં. દયાતિ કરુણા અધિપ્પેતાતિ દયા-સદ્દસ્સ મેત્તાકરુણાનં વાચકત્તા વક્ખમાનઞ્ચ અનુયોગં મનસિ કત્વા વુત્તં. તાય હિ સમુસ્સાહિતો, ન મેત્તાયાતિ અધિપ્પાયો. પુબ્બે વુત્તસ્સ પટિનિદ્દેસો હોતીતિ -સદ્દસ્સ અત્થં આહ. ન્તિ પઞ્ઞં વિસેસેત્વા ઉપમાભાવેન વિનિવત્તા ચરિતત્થતાય. પટિનિદ્દેસં નારહતિ પધાનાપધાનેસુ પધાને કિચ્ચદસ્સનતો. દ્વિન્નં પદાનં…પે॰… વતોતિ કરુણાવાચિના દયા-સદ્દેન એકાધિકરણભાવેન વુચ્ચમાનો -સદ્દો તતો અઞ્ઞધમ્મવિસયો ભવિતું ન યુત્તોતિ અધિપ્પાયો. અપરિયાયસદ્દાનં સમાનાધિકરણભાવો વિસેસનવિસેસિતબ્બભાવે સતિ હોતિ, નાઞ્ઞથાતિ આહ ‘‘સમાના…પે॰… હોતી’’તિ. સમાનાધિકરણભાવેન હેત્થ વિસેસનવિસેસિતબ્બભાવો સાધીયતિ, સા ચ સમાનાધિકરણતા વિસિટ્ઠવિભત્તિકાનં ન હોતીતિ સમાનવિભત્તિતાયપિ તમેવ સાધીયતીતિ ‘‘દયા…પે॰… ચિદ’’ન્તિ ઇદં દયાય વિસેસિતબ્બભાવે કારણવચનં. પધાનતાય હિ સામઞ્ઞતાય ચ સા વિસેસિતબ્બા જાતા. તત્થ ભગવતો તદઞ્ઞેસઞ્ચ કરુણાનં વાચકત્તા સામઞ્ઞતા વેદિતબ્બા. તસ્સ ચાતિ દયા-સદ્દસ્સ. ‘‘પધાનઞ્ચ પઞ્ઞ’’ન્તિઆદિના કિઞ્ચાપિ પુરિમગાથાય પઞ્ઞાપ્પધાના, ‘‘તાયા’’તિ પન કેવલં અવત્વા દયાવિસેસનભાવેન વુત્તત્તા અપ્પધાનાયપિ કરુણાય પટિનિદ્દેસો યુત્તોતિ દસ્સેતિ. અપ્પધાનતા ચ કરુણાય પુરિમગાથાય વસેન વુત્તા, ઇધ પન પધાના એવ. તથા ચ વુત્તં ‘‘દયાસમુસ્સાહિનીતિ પધાના’’તિ (ધ॰ સ॰ મૂલટી॰ ૨).

    2. Yassā saṃvaṇṇanantiādinā ‘‘dayāyā’’tiādithomanāya sambandhaṃ dasseti. Payojanaṃ pana vuttanayena veditabbaṃ. Abbhantaraṃ niyakajjhattaṃ, tato bahibhūtaṃ bāhiraṃ. Dayāti karuṇā adhippetāti dayā-saddassa mettākaruṇānaṃ vācakattā vakkhamānañca anuyogaṃ manasi katvā vuttaṃ. Tāya hi samussāhito, na mettāyāti adhippāyo. Pubbe vuttassa paṭiniddeso hotīti ta-saddassa atthaṃ āha. Tanti paññaṃ visesetvā upamābhāvena vinivattā caritatthatāya. Paṭiniddesaṃ nārahati padhānāpadhānesu padhāne kiccadassanato. Dvinnaṃ padānaṃ…pe… vatoti karuṇāvācinā dayā-saddena ekādhikaraṇabhāvena vuccamāno ta-saddo tato aññadhammavisayo bhavituṃ na yuttoti adhippāyo. Apariyāyasaddānaṃ samānādhikaraṇabhāvo visesanavisesitabbabhāve sati hoti, nāññathāti āha ‘‘samānā…pe… hotī’’ti. Samānādhikaraṇabhāvena hettha visesanavisesitabbabhāvo sādhīyati, sā ca samānādhikaraṇatā visiṭṭhavibhattikānaṃ na hotīti samānavibhattitāyapi tameva sādhīyatīti ‘‘dayā…pe… cida’’nti idaṃ dayāya visesitabbabhāve kāraṇavacanaṃ. Padhānatāya hi sāmaññatāya ca sā visesitabbā jātā. Tattha bhagavato tadaññesañca karuṇānaṃ vācakattā sāmaññatā veditabbā. Tassa cāti dayā-saddassa. ‘‘Padhānañca pañña’’ntiādinā kiñcāpi purimagāthāya paññāppadhānā, ‘‘tāyā’’ti pana kevalaṃ avatvā dayāvisesanabhāvena vuttattā appadhānāyapi karuṇāya paṭiniddeso yuttoti dasseti. Appadhānatā ca karuṇāya purimagāthāya vasena vuttā, idha pana padhānā eva. Tathā ca vuttaṃ ‘‘dayāsamussāhinīti padhānā’’ti (dha. sa. mūlaṭī. 2).

    કથં પન…પે॰… ઞાતબ્બાતિ વક્ખમાનઞ્ઞેવ અત્થં હદયે ઠપેત્વા ચોદેતિ. યદિ એવન્તિ યદિ અટ્ઠકથાય અધિપ્પાયં અગ્ગહેત્વા વચનમત્તમેવ ગણ્હસિ. મેત્તાતિ ચ ન યુજ્જેય્યાતિ યથા ‘‘મેત્તચિત્તતં આપન્નો’’તિ એતિસ્સા અટ્ઠકથાય વસેન ન દયા કરુણા , એવં ‘‘નિક્કરુણતં આપન્નો’’તિ એતિસ્સા અટ્ઠકથાય વસેન ન દયા મેત્તાતિ વચનમત્તગ્ગહણે અટ્ઠકથાનમ્પિ વિરોધં દસ્સેતિ. ‘‘અધિપ્પાયવસેન યોજેતબ્બો’’તિ વત્વા તમેવ અધિપ્પાયં દયા-સદ્દો હીતિઆદિના વિવરતિ. અક્ખરચિન્તકા હિ દયા-સદ્દં દાનગતિરક્ખણેસુ પઠન્તિ. અનુરક્ખણઞ્ચ મેત્તાકરુણાનં હિતૂપસંહારદુક્ખાપનયનાકારવુત્તીનં સમાનકિચ્ચં, તસ્મા ઉભયત્થ દયા-સદ્દો પવત્તતીતિ વુત્તં. અન્તોનીતન્તિ અન્તોગધં, રુક્ખત્થો વિય ધવખદિરાદીનં અનુરક્ખણત્થો મેત્તાકરુણાનં સામઞ્ઞન્તિ અત્થો, અધિપ્પાયો પન ‘‘દયાપન્નો’’તિ એત્થ સબ્બપાણભૂતહિતાનુકમ્પીતિ અનન્તરં કરુણાય વુત્તત્તા દયા-સદ્દો મેત્તાપરિયાયોતિ વિઞ્ઞાયતિ. મેત્તાપિ હિ કરુણા વિય પાણાતિપાતવિરતિયા કારણન્તિ. ‘‘અદયાપન્નો’’તિ એત્થ પન કારુણિકો અવિહિં સજ્ઝાસયત્તા પરેસં વિહેસામત્તમ્પિ ન કરોતિ, કો પન વાદો પાણાતિપાતનેતિ નિક્કરુણતાય પાણાતિપાતિતા દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા. એતમેવત્થં સન્ધાય ‘‘એવઞ્હિ અટ્ઠકથાનં અવિરોધો હોતી’’તિ આહ. યદિ દયા-સદ્દો મેત્તાકરુણાનં વાચકો, એવમ્પિકથં પન કરુણા ‘‘દયા’’તિ જાનિતબ્બાતિ અનુયોગો તદવત્થો એવાતિ ચોદનં મનસિ કત્વા કરુણા ચ દેસનાયાતિઆદિના કરુણાય એવ ગહણે કારણમાહ.

    Kathaṃ pana…pe… ñātabbāti vakkhamānaññeva atthaṃ hadaye ṭhapetvā codeti. Yadi evanti yadi aṭṭhakathāya adhippāyaṃ aggahetvā vacanamattameva gaṇhasi. Mettāti ca na yujjeyyāti yathā ‘‘mettacittataṃ āpanno’’ti etissā aṭṭhakathāya vasena na dayā karuṇā , evaṃ ‘‘nikkaruṇataṃ āpanno’’ti etissā aṭṭhakathāya vasena na dayā mettāti vacanamattaggahaṇe aṭṭhakathānampi virodhaṃ dasseti. ‘‘Adhippāyavasena yojetabbo’’ti vatvā tameva adhippāyaṃ dayā-saddo hītiādinā vivarati. Akkharacintakā hi dayā-saddaṃ dānagatirakkhaṇesu paṭhanti. Anurakkhaṇañca mettākaruṇānaṃ hitūpasaṃhāradukkhāpanayanākāravuttīnaṃ samānakiccaṃ, tasmā ubhayattha dayā-saddo pavattatīti vuttaṃ. Antonītanti antogadhaṃ, rukkhattho viya dhavakhadirādīnaṃ anurakkhaṇattho mettākaruṇānaṃ sāmaññanti attho, adhippāyo pana ‘‘dayāpanno’’ti ettha sabbapāṇabhūtahitānukampīti anantaraṃ karuṇāya vuttattā dayā-saddo mettāpariyāyoti viññāyati. Mettāpi hi karuṇā viya pāṇātipātaviratiyā kāraṇanti. ‘‘Adayāpanno’’ti ettha pana kāruṇiko avihiṃ sajjhāsayattā paresaṃ vihesāmattampi na karoti, ko pana vādo pāṇātipātaneti nikkaruṇatāya pāṇātipātitā dassitāti veditabbā. Etamevatthaṃ sandhāya ‘‘evañhi aṭṭhakathānaṃ avirodho hotī’’ti āha. Yadi dayā-saddo mettākaruṇānaṃ vācako, evampikathaṃ pana karuṇā ‘‘dayā’’ti jānitabbāti anuyogo tadavattho evāti codanaṃ manasi katvā karuṇā ca desanāyātiādinā karuṇāya eva gahaṇe kāraṇamāha.

    નનુ તાયાતિઆદિના સામત્થિયતોપિ પકરણં બલવન્તિ પકરણવસેનેવ કરુણાવિસયસ્સ ઞાતતં દસ્સેતિ. યથારુચિ પવત્તિત્થાતિ એતં પુરિમગાથાય સપ્પદેસનિપ્પદેસસત્તવિસયાય કરુણાય ગહિતભાવસ્સ કારણવચનં. યથારુચિપવત્તિ હિ એકસ્મિં અનેકેસુ ચ ઇચ્છાનુરૂપપ્પવત્તીતિ. ‘‘ઇધ પન નિપ્પદેસસત્તવિસયતં ગહેતુ’’ન્તિ એતેન સિદ્ધે સતિ આરમ્ભો ઞાપકત્થો હોતીતિ પુન ‘‘સત્તેસૂ’’તિ વચનં ઇમમત્થવિસેસં બોધેતીતિ દસ્સેતિ. ન દેવેસુયેવાતિઆદિનાપિ દયાસાધનસ્સ સમુસ્સાહનસ્સ સત્તવિસયભાવે સામત્થિયલદ્ધેપિ ‘‘સત્તેસૂ’’તિ વચનં તસ્સ નિપ્પદેસસત્તવિસયભાવો અધિપ્પેતોતિ ઇમં વિસેસં ઞાપેતીતિ દસ્સેતિ.

    Nanu tāyātiādinā sāmatthiyatopi pakaraṇaṃ balavanti pakaraṇavaseneva karuṇāvisayassa ñātataṃ dasseti. Yathāruci pavattitthāti etaṃ purimagāthāya sappadesanippadesasattavisayāya karuṇāya gahitabhāvassa kāraṇavacanaṃ. Yathārucipavatti hi ekasmiṃ anekesu ca icchānurūpappavattīti. ‘‘Idha pana nippadesasattavisayataṃ gahetu’’nti etena siddhe sati ārambho ñāpakattho hotīti puna ‘‘sattesū’’ti vacanaṃ imamatthavisesaṃ bodhetīti dasseti. Na devesuyevātiādināpi dayāsādhanassa samussāhanassa sattavisayabhāve sāmatthiyaladdhepi ‘‘sattesū’’ti vacanaṃ tassa nippadesasattavisayabhāvo adhippetoti imaṃ visesaṃ ñāpetīti dasseti.

    કાલદેસદેસકપરિસાદિપરિદીપનં બાહિરનિદાનન્તિ કાલાદીનિ નિદ્ધારેન્તો ‘‘યસ્મિં કાલે’’તિઆદિમાહ. અવસાનમ્હિ વસન્તો તિદસાલયેતિ વચનતોતિ એતેન તસ્સ પાટિહારિયસ્સ સદ્દન્તરસન્નિધાનેન અવચ્છિન્નતં દસ્સેતિ. તત્થ પવત્તવોહારેન ચ ન સક્કાતિ પુથુજ્જનસન્તાનેપિ રાગાદિપટિપક્ખહરણસ્સ અભાવતો નિચ્છન્દરાગેસુ સત્તવોહારો વિય પુથુજ્જનસન્તાને રાગાદિપટિપક્ખહરણવસેન પવત્તં તદભાવેપિ ભગવતો સન્તાને રુળ્હીવસેન પાટિહારિયન્ત્વેવ વુચ્ચતીતિ ન સક્કા વત્તુન્તિ અધિપ્પાયો. દિટ્ઠિહરણવસેન યે સમ્માદિટ્ઠિકા જાતા અચેલકકસ્સપાદયો વિય, દિટ્ઠિપ્પકાસને અસમત્થભાવેન અપ્પટિભાનભાવાદિપ્પત્તિયા સચ્ચકાદયો વિય.

    Kāladesadesakaparisādiparidīpanaṃ bāhiranidānanti kālādīni niddhārento ‘‘yasmiṃ kāle’’tiādimāha. Avasānamhi vasanto tidasālayeti vacanatoti etena tassa pāṭihāriyassa saddantarasannidhānena avacchinnataṃ dasseti. Tattha pavattavohārena ca na sakkāti puthujjanasantānepi rāgādipaṭipakkhaharaṇassa abhāvato nicchandarāgesu sattavohāro viya puthujjanasantāne rāgādipaṭipakkhaharaṇavasena pavattaṃ tadabhāvepi bhagavato santāne ruḷhīvasena pāṭihāriyantveva vuccatīti na sakkā vattunti adhippāyo. Diṭṭhiharaṇavasena ye sammādiṭṭhikā jātā acelakakassapādayo viya, diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena appaṭibhānabhāvādippattiyā saccakādayo viya.

    . સીતપબ્બતા નામ ‘‘સિનેરું પરિવારેત્વા ઠિતા યુગન્ધરો…પે॰… ગિરિ બ્રહા’’તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૧૩૭; પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧ વેરઞ્જકણ્ડવણ્ણના) એવં વુત્તપબ્બતા.

    3. Sītapabbatā nāma ‘‘sineruṃ parivāretvā ṭhitā yugandharo…pe… giri brahā’’ti (visuddhi. 1.137; pārā. aṭṭha. 1.1 verañjakaṇḍavaṇṇanā) evaṃ vuttapabbatā.

    ૪-૫. સબ્બસો ચક્કવાળસહસ્સેહિ સબ્બસો આગમ્મ સબ્બસો સન્નિસિન્નેનાતિ સમ્બન્ધવસેન તયો વિકપ્પા યુત્તા, સબ્બસો ચક્કવાળસહસ્સેહિ દસહિ દસહીતિ પન અનિટ્ઠસાધનતો પટિસેધિતો. વજ્જિતબ્બેતિ યે વજ્જેતું સક્કા ‘‘અતિસમ્મુખા અતિસમીપં ઉન્નતપ્પદેસો’’તિ, એતે. ઇતરે પન તસ્સા પરિસાય મહન્તભાવેન ન સક્કા પરિહરિતું.

    4-5. Sabbaso cakkavāḷasahassehi sabbaso āgamma sabbaso sannisinnenāti sambandhavasena tayo vikappā yuttā, sabbaso cakkavāḷasahassehi dasahi dasahīti pana aniṭṭhasādhanato paṭisedhito. Vajjitabbeti ye vajjetuṃ sakkā ‘‘atisammukhā atisamīpaṃ unnatappadeso’’ti, ete. Itare pana tassā parisāya mahantabhāvena na sakkā pariharituṃ.

    ‘‘સબ્બઞેય્ય…પે॰… સમત્થા’’તિ વત્વા તેસં દેસેતબ્બપ્પકારજાનનસમત્થાતિ વચનં અત્તના પટિવિદ્ધાકારસ્સ ધમ્મસામિનાપિ પરેસં દેસેતું અસક્કુણેય્યત્તા વુત્તં. અઞ્ઞથા સબ્બેપિ સત્તા દિટ્ઠસચ્ચા એવ ભવેય્યું. સબ્બઞેય્યધમ્માનં યથાસભાવજાનનસમત્થતાદિયેવ યથાવુત્તબલં. તેસં ગહણસમત્થતં દીપેતિ, અધિકવચનમઞ્ઞમત્થં બોધેતીતિ અધિપ્પાયો.

    ‘‘Sabbañeyya…pe… samatthā’’ti vatvā tesaṃ desetabbappakārajānanasamatthāti vacanaṃ attanā paṭividdhākārassa dhammasāmināpi paresaṃ desetuṃ asakkuṇeyyattā vuttaṃ. Aññathā sabbepi sattā diṭṭhasaccā eva bhaveyyuṃ. Sabbañeyyadhammānaṃ yathāsabhāvajānanasamatthatādiyeva yathāvuttabalaṃ. Tesaṃ gahaṇasamatthataṃ dīpeti, adhikavacanamaññamatthaṃ bodhetīti adhippāyo.

    . તથાગતો વન્દનીયોતિઆદિના ‘‘નમસ્સિત્વા’’તિઆદિકિરિયાવિસેસાનં તંતંસુત્તાનુરોધેન પવત્તિતમાહ. સરીરસોભગ્ગાદીતિ આદિ-સદ્દેન કલ્યાણવાક્કરણતાઆધિપચ્ચપરિવારસમ્પત્તિઆદિ સઙ્ગય્હતિ.

    6. Tathāgato vandanīyotiādinā ‘‘namassitvā’’tiādikiriyāvisesānaṃ taṃtaṃsuttānurodhena pavattitamāha. Sarīrasobhaggādīti ādi-saddena kalyāṇavākkaraṇatāādhipaccaparivārasampattiādi saṅgayhati.

    . અન્તરધાપેત્વાતિ નિરોધેત્વા. નિરોધનઞ્ચેત્થ ઉપ્પાદકહેતુપરિહરણવસેન તેસં અનુપ્પત્તિકરણન્તિ વેદિતબ્બં. અત્થં પકાસયિસ્સામીતિ સમ્બન્ધોતિ ‘‘સોસેત્વા’’તિ પુબ્બકાલકિરિયાય અપરકાલકિરિયાપેક્ખતાય વુત્તં.

    7. Antaradhāpetvāti nirodhetvā. Nirodhanañcettha uppādakahetupariharaṇavasena tesaṃ anuppattikaraṇanti veditabbaṃ. Atthaṃ pakāsayissāmīti sambandhoti ‘‘sosetvā’’ti pubbakālakiriyāya aparakālakiriyāpekkhatāya vuttaṃ.

    . દુક્કરભાવં દીપેતુન્તિ અદુક્કરસ્સ તથાઅભિયાચેતબ્બતાભાવતોતિ અધિપ્પાયો. પારાજિકસઙ્ઘાદિસેસાનં સીલવિપત્તિભાવતો થુલ્લચ્ચયાદીનઞ્ચ યેભુય્યેન આચારવિપત્તિભાવતો આચારસીલાનં તથા યોજના કતા, તથા ચારિત્તસીલસ્સ આચારસભાવત્તા ઇતરં સભાવેનેવ ગહેત્વા દુતિયા. અસક્કુણેય્યન્તિ વિસુદ્ધાચારાદિગુણસમન્નાગતેન સબ્રહ્મચારિના સદ્ધમ્મચિરટ્ઠિતત્થં સાદરં અભિયાચિતેન તેન ચ અભિધમ્મત્થપ્પકાસને સમત્થોતિ યાથાવતો પમાણિતેન તબ્બિમુખભાવો ન સુકરોતિ અધિપ્પાયો.

    8. Dukkarabhāvaṃdīpetunti adukkarassa tathāabhiyācetabbatābhāvatoti adhippāyo. Pārājikasaṅghādisesānaṃ sīlavipattibhāvato thullaccayādīnañca yebhuyyena ācāravipattibhāvato ācārasīlānaṃ tathā yojanā katā, tathā cārittasīlassa ācārasabhāvattā itaraṃ sabhāveneva gahetvā dutiyā. Asakkuṇeyyanti visuddhācārādiguṇasamannāgatena sabrahmacārinā saddhammaciraṭṭhitatthaṃ sādaraṃ abhiyācitena tena ca abhidhammatthappakāsane samatthoti yāthāvato pamāṇitena tabbimukhabhāvo na sukaroti adhippāyo.

    . દેવદેવ-સદ્દસ્સ અત્થો પટ્ઠાનસંવણ્ણનાટીકાયં વિપઞ્ચિતોતિ ન વિત્થારયિમ્હ.

    9. Devadeva-saddassa attho paṭṭhānasaṃvaṇṇanāṭīkāyaṃ vipañcitoti na vitthārayimha.

    ૧૩. પઠમસઙ્ગીતિયં યા અટ્ઠકથા સઙ્ગીતાતિ વચનેન સા ભગવતો ધરમાનકાલેપિ અટ્ઠકથા સંવિજ્જતિ, તેન પાઠો વિય ભગવંમૂલિકાવાતિ વિઞ્ઞાયતિ. ‘‘અભિધમ્મસ્સા’’તિ પદં ‘‘અત્થં પકાસયિસ્સામી’’તિ એતદપેક્ખન્તિ ‘‘કસ્સ પન સા અટ્ઠકથા’’તિ પુચ્છિત્વા અધિકારવસેન તમેવ અભિધમ્મપદં આકડ્ઢતિ. આવુત્તિઆદિવસેન વા અયમત્થો વિભાવેતબ્બો.

    13. Paṭhamasaṅgītiyaṃ yā aṭṭhakathā saṅgītāti vacanena sā bhagavato dharamānakālepi aṭṭhakathā saṃvijjati, tena pāṭho viya bhagavaṃmūlikāvāti viññāyati. ‘‘Abhidhammassā’’ti padaṃ ‘‘atthaṃ pakāsayissāmī’’ti etadapekkhanti ‘‘kassa pana sā aṭṭhakathā’’ti pucchitvā adhikāravasena tameva abhidhammapadaṃ ākaḍḍhati. Āvuttiādivasena vā ayamattho vibhāvetabbo.

    ૧૬. અરિયમગ્ગસ્સ બોજ્ઝઙ્ગમગ્ગઙ્ગઝાનઙ્ગવિસેસં પાદકજ્ઝાનમેવ નિયમેતીતિઆદિનયપ્પવત્તો તિપિટકચૂળનાગત્થેરવાદો આદિ-સદ્દેન વિપસ્સનાય આરમ્મણભૂતા ખન્ધા નિયમેન્તિ, પુગ્ગલજ્ઝાસયો નિયમેતીતિ એવમાદયો મોરવાપિવાસિમહાદત્તત્થેરતિપિટકચૂળાભયત્થેરવાદાદયો સઙ્ગય્હન્તિ. તપ્પકાસનેનેવાતિ અભિધમ્મસ્સ અત્થપ્પકાસનેનેવ. સોતિ મહાવિહારવાસીનં વિનિચ્છયો. તથાતિ અસમ્મિસ્સાનાકુલભાવેન. અસમ્મિસ્સાનાકુલભૂતો વા વિનિચ્છયો મહાવિહારવાસીનં સન્તકભાવેન, એતેન અભિધમ્મસ્સ અત્થપ્પકાસનેનેવ મહાવિહારવાસીનં વિનિચ્છયો ઇધ અભિનિપ્ફાદીયતીતિ દસ્સેતિ. અથ વા તપ્પકાસનેનેવાતિ અસમ્મિસ્સાનાકુલભાવપ્પકાસનેનેવ . સોતિ પકાસિયમાનો અભિધમ્મત્થો. તથાતિ મહાવિહારવાસીનં વિનિચ્છયભાવેન. ઇમસ્મિં અત્થવિકપ્પે ‘‘અસમ્મિસ્સં અનાકુલં અત્થં પકાસયિસ્સામી’’તિ સમ્બન્ધનીયં.

    16. Ariyamaggassa bojjhaṅgamaggaṅgajhānaṅgavisesaṃ pādakajjhānameva niyametītiādinayappavatto tipiṭakacūḷanāgattheravādo ādi-saddena vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhā niyamenti, puggalajjhāsayo niyametīti evamādayo moravāpivāsimahādattattheratipiṭakacūḷābhayattheravādādayo saṅgayhanti. Tappakāsanenevāti abhidhammassa atthappakāsaneneva. Soti mahāvihāravāsīnaṃ vinicchayo. Tathāti asammissānākulabhāvena. Asammissānākulabhūto vā vinicchayo mahāvihāravāsīnaṃ santakabhāvena, etena abhidhammassa atthappakāsaneneva mahāvihāravāsīnaṃ vinicchayo idha abhinipphādīyatīti dasseti. Atha vā tappakāsanenevāti asammissānākulabhāvappakāsaneneva . Soti pakāsiyamāno abhidhammattho. Tathāti mahāvihāravāsīnaṃ vinicchayabhāvena. Imasmiṃ atthavikappe ‘‘asammissaṃ anākulaṃ atthaṃ pakāsayissāmī’’ti sambandhanīyaṃ.

    ૧૭. અઞ્ઞઞ્ચ સબ્બં અત્થપ્પકાસનં હોતીતિ તોસનં હોતીતિ અત્થો. તેનેવાહ ‘‘સબ્બેન તેન તોસનં કતં હોતી’’તિ. યુત્તરૂપા યોજના.

    17. Aññañcasabbaṃ atthappakāsanaṃ hotīti tosanaṃ hotīti attho. Tenevāha ‘‘sabbena tena tosanaṃ kataṃ hotī’’ti. Yuttarūpā yojanā.

    વીસતિગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Vīsatigāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / વીસતિગાથાવણ્ણના • Vīsatigāthāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact