Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മപദ-അട്ഠകഥാ • Dhammapada-aṭṭhakathā |
൧. യമകവഗ്ഗോ
1. Yamakavaggo
൧. ചക്ഖുപാലത്ഥേരവത്ഥു
1. Cakkhupālattheravatthu
൧.
1.
‘‘മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാ, മനോസേട്ഠാ മനോമയാ;
‘‘Manopubbaṅgamādhammā, manoseṭṭhā manomayā;
മനസാ ചേ പദുട്ഠേന, ഭാസതി വാ കരോതി വാ;
Manasā ce paduṭṭhena, bhāsati vā karoti vā;
തതോ നം ദുക്ഖമന്വേതി, ചക്കംവ വഹതോ പദ’’ന്തി. –
Tato naṃ dukkhamanveti, cakkaṃva vahato pada’’nti. –
അയം ധമ്മദേസനാ കത്ഥ ഭാസിതാതി? സാവത്ഥിയം. കം ആരബ്ഭാതി? ചക്ഖുപാലത്ഥേരം.
Ayaṃ dhammadesanā kattha bhāsitāti? Sāvatthiyaṃ. Kaṃ ārabbhāti? Cakkhupālattheraṃ.
സാവത്ഥിയം കിര മഹാസുവണ്ണോ നാമ കുടുമ്ബികോ അഹോസി അഡ്ഢോ മഹദ്ധനോ മഹാഭോഗോ അപുത്തകോ. സോ ഏകദിവസം ന്ഹാനതിത്ഥം ന്ഹത്വാ നത്വാ ആഗച്ഛന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ സമ്പന്നപത്തസാഖം ഏകം വനപ്പതിം ദിസ്വാ ‘‘അയം മഹേസക്ഖായ ദേവതായ പരിഗ്ഗഹിതോ ഭവിസ്സതീ’’തി തസ്സ ഹേട്ഠാഭാഗം സോധാപേത്വാ പാകാരപരിക്ഖേപം കാരാപേത്വാ വാലുകം ഓകിരാപേത്വാ ധജപടാകം ഉസ്സാപേത്വാ വനപ്പതിം അലങ്കരിത്വാ അഞ്ജലിം കരിത്വാ ‘‘സചേ പുത്തം വാ ധീതരം വാ ലഭേയ്യം, തുമ്ഹാകം മഹാസക്കാരം കരിസ്സാമീ’’തി പത്ഥനം കത്വാ പക്കാമി.
Sāvatthiyaṃ kira mahāsuvaṇṇo nāma kuṭumbiko ahosi aḍḍho mahaddhano mahābhogo aputtako. So ekadivasaṃ nhānatitthaṃ nhatvā natvā āgacchanto antarāmagge sampannapattasākhaṃ ekaṃ vanappatiṃ disvā ‘‘ayaṃ mahesakkhāya devatāya pariggahito bhavissatī’’ti tassa heṭṭhābhāgaṃ sodhāpetvā pākāraparikkhepaṃ kārāpetvā vālukaṃ okirāpetvā dhajapaṭākaṃ ussāpetvā vanappatiṃ alaṅkaritvā añjaliṃ karitvā ‘‘sace puttaṃ vā dhītaraṃ vā labheyyaṃ, tumhākaṃ mahāsakkāraṃ karissāmī’’ti patthanaṃ katvā pakkāmi.
അഥസ്സ ന ചിരസ്സേവ ഭരിയായ കുച്ഛിയം ഗബ്ഭോ പതിട്ഠാസി. സാ ഗബ്ഭസ്സ പതിട്ഠിതഭാവം ഞത്വാ തസ്സ ആരോചേസി. സോ തസ്സാ ഗബ്ഭസ്സ പരിഹാരമദാസി. സാ ദസമാസച്ചയേന പുത്തം വിജായി. തം നാമഗ്ഗഹണദിവസേ സേട്ഠി അത്തനാ പാലിതം വനപ്പതിം നിസ്സായ ലദ്ധത്താ തസ്സ പാലോതി നാമം അകാസി. സാ അപരഭാഗേ അഞ്ഞമ്പി പുത്തം ലഭി. തസ്സ ചൂളപാലോതി നാമം കത്വാ ഇതരസ്സ മഹാപാലോതി നാമം അകാസി. തേ വയപ്പത്തേ ഘരബന്ധനേന ബന്ധിംസു. അപരഭാഗേ മാതാപിതരോ കാലമകംസു. സബ്ബമ്പി വിഭവം ഇതരേയേവ വിചാരിംസു.
Athassa na cirasseva bhariyāya kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsi. Sā gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā tassa ārocesi. So tassā gabbhassa parihāramadāsi. Sā dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi. Taṃ nāmaggahaṇadivase seṭṭhi attanā pālitaṃ vanappatiṃ nissāya laddhattā tassa pāloti nāmaṃ akāsi. Sā aparabhāge aññampi puttaṃ labhi. Tassa cūḷapāloti nāmaṃ katvā itarassa mahāpāloti nāmaṃ akāsi. Te vayappatte gharabandhanena bandhiṃsu. Aparabhāge mātāpitaro kālamakaṃsu. Sabbampi vibhavaṃ itareyeva vicāriṃsu.
തസ്മിം സമയേ സത്ഥാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കോ അനുപുബ്ബേനാഗന്ത്വാ അനാഥപിണ്ഡികേന മഹാസേട്ഠിനാ ചതുപണ്ണാസകോടിധനം വിസ്സജ്ജേത്വാ കാരിതേ ജേതവനമഹാവിഹാരേ വിഹരതി മഹാജനം സഗ്ഗമഗ്ഗേ ച മോക്ഖമഗ്ഗേ ച പതിട്ഠാപയമാനോ. തഥാഗതോ ഹി മാതിപക്ഖതോ അസീതിയാ, പിതിപക്ഖതോ അസീതിയാതി ദ്വേഅസീതിഞാതികുലസഹസ്സേഹി കാരിതേ നിഗ്രോധമഹാവിഹാരേ ഏകമേവ വസ്സാവാസം വസി, അനാഥപിണ്ഡികേന കാരിതേ ജേതവനമഹാവിഹാരേ ഏകൂനവീസതിവസ്സാനി, വിസാഖായ സത്തവീസതികോടിധനപരിച്ചാഗേന കാരിതേ പുബ്ബാരാമേ ഛബ്ബസ്സാനീതി ദ്വിന്നം കുലാനം ഗുണമഹത്തതം പടിച്ച സാവത്ഥിം നിസ്സായ പഞ്ചവീസതിവസ്സാനി വസ്സാവാസം വസി. അനാഥപിണ്ഡികോപി വിസാഖാപി മഹാഉപാസികാ നിബദ്ധം ദിവസസ്സ ദ്വേ വാരേ തഥാഗതസ്സ ഉപട്ഠാനം ഗച്ഛന്തി, ഗച്ഛന്താ ച ‘‘ദഹരസാമണേരാ നോ ഹത്ഥേ ഓലോകേസ്സന്തീ’’തി തുച്ഛഹത്ഥാ ന ഗതപുബ്ബാ. പുരേഭത്തം ഗച്ഛന്താ ഖാദനീയഭോജനീയാദീനി ഗഹേത്വാവ ഗച്ഛന്തി, പച്ഛാഭത്തം ഗച്ഛന്താ പഞ്ച ഭേസജ്ജാനി അട്ഠ ച പാനാനി. നിവേസനേസു പന തേസം ദ്വിന്നം ദ്വിന്നം ഭിക്ഖുസഹസ്സാനം നിച്ചം പഞ്ഞത്താസനാനേവ ഹോന്തി. അന്നപാനഭേസജ്ജേസു യോ യം ഇച്ഛതി, തസ്സ തം യഥിച്ഛിതമേവ സമ്പജ്ജതി. തേസു അനാഥപിണ്ഡികേന ഏകദിവസമ്പി സത്ഥാ പഞ്ഹം ന പുച്ഛിതപുബ്ബോ. സോ കിര ‘‘തഥാഗതോ ബുദ്ധസുഖുമാലോ ഖത്തിയസുഖുമാലോ, ‘ബഹൂപകാരോ മേ, ഗഹപതീ’തി മയ്ഹം ധമ്മം ദേസേന്തോ കിലമേയ്യാ’’തി സത്ഥരി അധിമത്തസിനേഹേന പഞ്ഹം ന പുച്ഛതി. സത്ഥാ പന തസ്മിം നിസിന്നമത്തേയേവ ‘‘അയം സേട്ഠി മം അരക്ഖിതബ്ബട്ഠാനേ രക്ഖതി. അഹഞ്ഹി കപ്പസതസഹസ്സാധികാനി ചത്താരി അസങ്ഖ്യേയ്യാനി അലങ്കതപടിയത്തം അത്തനോ സീസം ഛിന്ദിത്വാ അക്ഖീനി ഉപ്പാടേത്വാ ഹദയമംസം ഉപ്പാടേത്വാ പാണസമം പുത്തദാരം പരിച്ചജിത്വാ പാരമിയോ പൂരേന്തോ പരേസം ധമ്മദേസനത്ഥമേവ പൂരേസിം. ഏസ മം അരക്ഖിതബ്ബട്ഠാനേ രക്ഖതീ’’തി ഏകം ധമ്മദേസനം കഥേതിയേവ.
Tasmiṃ samaye satthā pavattitavaradhammacakko anupubbenāgantvā anāthapiṇḍikena mahāseṭṭhinā catupaṇṇāsakoṭidhanaṃ vissajjetvā kārite jetavanamahāvihāre viharati mahājanaṃ saggamagge ca mokkhamagge ca patiṭṭhāpayamāno. Tathāgato hi mātipakkhato asītiyā, pitipakkhato asītiyāti dveasītiñātikulasahassehi kārite nigrodhamahāvihāre ekameva vassāvāsaṃ vasi, anāthapiṇḍikena kārite jetavanamahāvihāre ekūnavīsativassāni, visākhāya sattavīsatikoṭidhanapariccāgena kārite pubbārāme chabbassānīti dvinnaṃ kulānaṃ guṇamahattataṃ paṭicca sāvatthiṃ nissāya pañcavīsativassāni vassāvāsaṃ vasi. Anāthapiṇḍikopi visākhāpi mahāupāsikā nibaddhaṃ divasassa dve vāre tathāgatassa upaṭṭhānaṃ gacchanti, gacchantā ca ‘‘daharasāmaṇerā no hatthe olokessantī’’ti tucchahatthā na gatapubbā. Purebhattaṃ gacchantā khādanīyabhojanīyādīni gahetvāva gacchanti, pacchābhattaṃ gacchantā pañca bhesajjāni aṭṭha ca pānāni. Nivesanesu pana tesaṃ dvinnaṃ dvinnaṃ bhikkhusahassānaṃ niccaṃ paññattāsanāneva honti. Annapānabhesajjesu yo yaṃ icchati, tassa taṃ yathicchitameva sampajjati. Tesu anāthapiṇḍikena ekadivasampi satthā pañhaṃ na pucchitapubbo. So kira ‘‘tathāgato buddhasukhumālo khattiyasukhumālo, ‘bahūpakāro me, gahapatī’ti mayhaṃ dhammaṃ desento kilameyyā’’ti satthari adhimattasinehena pañhaṃ na pucchati. Satthā pana tasmiṃ nisinnamatteyeva ‘‘ayaṃ seṭṭhi maṃ arakkhitabbaṭṭhāne rakkhati. Ahañhi kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni alaṅkatapaṭiyattaṃ attano sīsaṃ chinditvā akkhīni uppāṭetvā hadayamaṃsaṃ uppāṭetvā pāṇasamaṃ puttadāraṃ pariccajitvā pāramiyo pūrento paresaṃ dhammadesanatthameva pūresiṃ. Esa maṃ arakkhitabbaṭṭhāne rakkhatī’’ti ekaṃ dhammadesanaṃ kathetiyeva.
തദാ സാവത്ഥിയം സത്ത മനുസ്സകോടിയോ വസന്തി. തേസു സത്ഥു ധമ്മകഥം സുത്വാ പഞ്ചകോടിമത്താ മനുസ്സാ അരിയസാവകാ ജാതാ, ദ്വേകോടിമത്താ മനുസ്സാ പുഥുജ്ജനാ. തേസു അരിയസാവകാനം ദ്വേയേവ കിച്ചാനി അഹേസും – പുരേഭത്തം ദാനം ദേന്തി, പച്ഛാഭത്തം ഗന്ധമാലാദിഹത്ഥാ വത്ഥഭേസജ്ജപാനകാദീനി ഗാഹാപേത്വാ ധമ്മസ്സവനത്ഥായ ഗച്ഛന്തി. അഥേകദിവസം മഹാപാലോ അരിയസാവകേ ഗന്ധമാലാദിഹത്ഥേ വിഹാരം ഗച്ഛന്തേ ദിസ്വാ ‘‘അയം മഹാജനോ കുഹിം ഗച്ഛതീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ധമ്മസ്സവനായാ’’തി സുത്വാ ‘‘അഹമ്പി ഗമിസ്സാമീ’’തി ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ പരിസപരിയന്തേ നിസീദി.
Tadā sāvatthiyaṃ satta manussakoṭiyo vasanti. Tesu satthu dhammakathaṃ sutvā pañcakoṭimattā manussā ariyasāvakā jātā, dvekoṭimattā manussā puthujjanā. Tesu ariyasāvakānaṃ dveyeva kiccāni ahesuṃ – purebhattaṃ dānaṃ denti, pacchābhattaṃ gandhamālādihatthā vatthabhesajjapānakādīni gāhāpetvā dhammassavanatthāya gacchanti. Athekadivasaṃ mahāpālo ariyasāvake gandhamālādihatthe vihāraṃ gacchante disvā ‘‘ayaṃ mahājano kuhiṃ gacchatī’’ti pucchitvā ‘‘dhammassavanāyā’’ti sutvā ‘‘ahampi gamissāmī’’ti gantvā satthāraṃ vanditvā parisapariyante nisīdi.
ബുദ്ധാ ച നാമ ധമ്മം ദേസേന്താ സരണസീലപബ്ബജ്ജാദീനം ഉപനിസ്സയം ഓലോകേത്വാ അജ്ഝാസയവസേന ധമ്മം ദേസേന്തി, തസ്മാ തം ദിവസം സത്ഥാ തസ്സ ഉപനിസ്സയം ഓലോകേത്വാ ധമ്മം ദേസേന്തോ അനുപുബ്ബികഥം കഥേസി. സേയ്യഥിദം – ദാനകഥം, സീലകഥം, സഗ്ഗകഥം, കാമാനം ആദീനവം, ഓകാരം സംകിലേസം, നേക്ഖമ്മേ ആനിസംസം പകാസേസി. തം സുത്വാ മഹാപാലോ കുടുമ്ബികോ ചിന്തേസി – ‘‘പരലോകം ഗച്ഛന്തം പുത്തധീതരോ വാ ഭാതരോ വാ ഭോഗാ വാ നാനുഗച്ഛന്തി, സരീരമ്പി അത്തനാ സദ്ധിം ന ഗച്ഛതി, കിം മേ ഘരാവാസേന പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി. സോ ദേസനാപരിയോസാനേ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ പബ്ബജ്ജം യാചി. അഥ നം സത്ഥാ – ‘‘അത്ഥി തേ കോചി ആപുച്ഛിതബ്ബയുത്തകോ ഞാതീ’’തി ആഹ. ‘‘കനിട്ഠഭാതാ മേ അത്ഥി, ഭന്തേ’’തി. ‘‘തേന ഹി തം ആപുച്ഛാഹീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ഗേഹം ഗന്ത്വാ കനിട്ഠം പക്കോസാപേത്വാ – ‘‘താത, യം മയ്ഹം ഇമസ്മിം ഗേഹേ സവിഞ്ഞാണകമ്പി അവിഞ്ഞാണകമ്പി ധനം കിഞ്ചി അത്ഥി, സബ്ബം തം തവ ഭാരോ, പടിപജ്ജാഹി ന’’ന്തി. ‘‘തുമ്ഹേ പന കിം കരിസ്സഥാ’’തി ആഹ. ‘‘അഹം സത്ഥു സന്തികേ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി. ‘‘കിം കഥേസി ഭാതിക, ത്വം മേ മാതരി മതായ മാതാ വിയ, പിതരി മതേ പിതാ വിയ ലദ്ധോ, ഗേഹേ തേ മഹാവിഭവോ, സക്കാ ഗേഹം അജ്ഝാവസന്തേഹേവ പുഞ്ഞാനി കാതും , മാ ഏവം കരിത്ഥാ’’തി. ‘‘താത, അഹം സത്ഥു ധമ്മദേസനം സുത്വാ ഘരാവാസേ വസിതും ന സക്കോമി. സത്ഥാരാ ഹി അതിസണ്ഹസുഖുമം തിലക്ഖണം ആരോപേത്വാ ആദിമജ്ഝപരിയോസാനകല്യാണോ ധമ്മോ ദേസിതോ, ന സക്കാ സോ അഗാരമജ്ഝേ വസന്തേന പൂരേതും , പബ്ബജിസ്സാമി, താതാ’’തി. ‘‘ഭാതിക, തരുണായേവ താവത്ഥ, മഹല്ലകകാലേ പബ്ബജിസ്സഥാ’’തി. ‘‘താത, മഹല്ലകസ്സ ഹി അത്തനോ ഹത്ഥപാദാപി അനസ്സവാ ഹോന്തി, ന അത്തനോ വസേ വത്തന്തി, കിമങ്ഗം പന ഞാതകാ, സ്വാഹം തവ കഥം ന കരോമി, സമണപടിപത്തിംയേവ പൂരേസ്സാമി’’.
Buddhā ca nāma dhammaṃ desentā saraṇasīlapabbajjādīnaṃ upanissayaṃ oloketvā ajjhāsayavasena dhammaṃ desenti, tasmā taṃ divasaṃ satthā tassa upanissayaṃ oloketvā dhammaṃ desento anupubbikathaṃ kathesi. Seyyathidaṃ – dānakathaṃ, sīlakathaṃ, saggakathaṃ, kāmānaṃ ādīnavaṃ, okāraṃ saṃkilesaṃ, nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi. Taṃ sutvā mahāpālo kuṭumbiko cintesi – ‘‘paralokaṃ gacchantaṃ puttadhītaro vā bhātaro vā bhogā vā nānugacchanti, sarīrampi attanā saddhiṃ na gacchati, kiṃ me gharāvāsena pabbajissāmī’’ti. So desanāpariyosāne satthāraṃ upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci. Atha naṃ satthā – ‘‘atthi te koci āpucchitabbayuttako ñātī’’ti āha. ‘‘Kaniṭṭhabhātā me atthi, bhante’’ti. ‘‘Tena hi taṃ āpucchāhī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā satthāraṃ vanditvā gehaṃ gantvā kaniṭṭhaṃ pakkosāpetvā – ‘‘tāta, yaṃ mayhaṃ imasmiṃ gehe saviññāṇakampi aviññāṇakampi dhanaṃ kiñci atthi, sabbaṃ taṃ tava bhāro, paṭipajjāhi na’’nti. ‘‘Tumhe pana kiṃ karissathā’’ti āha. ‘‘Ahaṃ satthu santike pabbajissāmī’’ti. ‘‘Kiṃ kathesi bhātika, tvaṃ me mātari matāya mātā viya, pitari mate pitā viya laddho, gehe te mahāvibhavo, sakkā gehaṃ ajjhāvasanteheva puññāni kātuṃ , mā evaṃ karitthā’’ti. ‘‘Tāta, ahaṃ satthu dhammadesanaṃ sutvā gharāvāse vasituṃ na sakkomi. Satthārā hi atisaṇhasukhumaṃ tilakkhaṇaṃ āropetvā ādimajjhapariyosānakalyāṇo dhammo desito, na sakkā so agāramajjhe vasantena pūretuṃ , pabbajissāmi, tātā’’ti. ‘‘Bhātika, taruṇāyeva tāvattha, mahallakakāle pabbajissathā’’ti. ‘‘Tāta, mahallakassa hi attano hatthapādāpi anassavā honti, na attano vase vattanti, kimaṅgaṃ pana ñātakā, svāhaṃ tava kathaṃ na karomi, samaṇapaṭipattiṃyeva pūressāmi’’.
‘‘ജരാജജ്ജരിതാ ഹോന്തി, ഹത്ഥപാദാ അനസ്സവാ;
‘‘Jarājajjaritā honti, hatthapādā anassavā;
യസ്സ സോ വിഹതത്ഥാമോ, കഥം ധമ്മം ചരിസ്സതി’’. –
Yassa so vihatatthāmo, kathaṃ dhammaṃ carissati’’. –
പബ്ബജിസ്സാമേവാഹം, താതാതി തസ്സ വിരവന്തസ്സേവ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ പബ്ബജ്ജം യാചിത്വാ ലദ്ധപബ്ബജ്ജൂപസമ്പദോ ആചരിയുപജ്ഝായാനം സന്തികേ പഞ്ച വസ്സാനി വസിത്വാ വുട്ഠവസ്സോ പവാരേത്വാ സത്ഥാരമുപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ പുച്ഛി – ‘‘ഭന്തേ, ഇമസ്മിം സാസനേ കതി ധുരാനീ’’തി? ‘‘ഗന്ഥധുരം, വിപസ്സനാധുരന്തി ദ്വേയേവ ധുരാനി ഭിക്ഖൂ’’തി. ‘‘കതമം പന, ഭന്തേ, ഗന്ഥധുരം, കതമം വിപസ്സനാധുര’’ന്തി? ‘‘അത്തനോ പഞ്ഞാനുരൂപേന ഏകം വാ ദ്വേ വാ നികായേ സകലം വാ പന തേപിടകം ബുദ്ധവചനം ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ തസ്സ ധാരണം, കഥനം, വാചനന്തി ഇദം ഗന്ഥധുരം നാമ, സല്ലഹുകവുത്തിനോ പന പന്തസേനാസനാഭിരതസ്സ അത്തഭാവേ ഖയവയം പട്ഠപേത്വാ സാതച്ചകിരിയവസേന വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ അരഹത്തഗ്ഗഹണന്തി ഇദം വിപസ്സനാധുരം നാമാ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, അഹം മഹല്ലകകാലേ പബ്ബജിതോ ഗന്ഥധുരം പൂരേതും ന സക്ഖിസ്സാമി, വിപസ്സനാധുരം പന പൂരേസ്സാമി, കമ്മട്ഠാനം മേ കഥേഥാ’’തി. അഥസ്സ സത്ഥാ യാവ അരഹത്തം കമ്മട്ഠാനം കഥേസി.
Pabbajissāmevāhaṃ, tātāti tassa viravantasseva satthu santikaṃ gantvā pabbajjaṃ yācitvā laddhapabbajjūpasampado ācariyupajjhāyānaṃ santike pañca vassāni vasitvā vuṭṭhavasso pavāretvā satthāramupasaṅkamitvā vanditvā pucchi – ‘‘bhante, imasmiṃ sāsane kati dhurānī’’ti? ‘‘Ganthadhuraṃ, vipassanādhuranti dveyeva dhurāni bhikkhū’’ti. ‘‘Katamaṃ pana, bhante, ganthadhuraṃ, katamaṃ vipassanādhura’’nti? ‘‘Attano paññānurūpena ekaṃ vā dve vā nikāye sakalaṃ vā pana tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā tassa dhāraṇaṃ, kathanaṃ, vācananti idaṃ ganthadhuraṃ nāma, sallahukavuttino pana pantasenāsanābhiratassa attabhāve khayavayaṃ paṭṭhapetvā sātaccakiriyavasena vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaggahaṇanti idaṃ vipassanādhuraṃ nāmā’’ti. ‘‘Bhante, ahaṃ mahallakakāle pabbajito ganthadhuraṃ pūretuṃ na sakkhissāmi, vipassanādhuraṃ pana pūressāmi, kammaṭṭhānaṃ me kathethā’’ti. Athassa satthā yāva arahattaṃ kammaṭṭhānaṃ kathesi.
സോ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ അത്തനാ സഹഗാമിനോ ഭിക്ഖൂ പരിയേസന്തോ സട്ഠി ഭിക്ഖൂ ലഭിത്വാ തേഹി സദ്ധിം നിക്ഖമിത്വാ വീസയോജനസതമഗ്ഗം ഗന്ത്വാ ഏകം മഹന്തം പച്ചന്തഗാമം പത്വാ തത്ഥ സപരിവാരോ പിണ്ഡായ പാവിസി. മനുസ്സാ വത്തസമ്പന്നേ ഭിക്ഖൂ ദിസ്വാവ പസന്നചിത്താ ആസനാനി പഞ്ഞാപേത്വാ നിസീദാപേത്വാ പണീതേനാഹാരേന പരിവിസിത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, കുഹിം അയ്യാ ഗച്ഛന്തീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘യഥാഫാസുകട്ഠാനം ഉപാസകാ’’തി വുത്തേ പണ്ഡിതാ മനുസ്സാ ‘‘വസ്സാവാസം സേനാസനം പരിയേസന്തി ഭദന്താ’’തി ഞത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, സചേ അയ്യാ ഇമം തേമാസം ഇധ വസേയ്യും, മയം സരണേസു പതിട്ഠായ സീലാനി ഗണ്ഹേയ്യാമാ’’തി ആഹംസു. തേപി ‘‘മയം ഇമാനി കുലാനി നിസ്സായ ഭവനിസ്സരണം കരിസ്സാമാ’’തി അധിവാസേസും.
So satthāraṃ vanditvā attanā sahagāmino bhikkhū pariyesanto saṭṭhi bhikkhū labhitvā tehi saddhiṃ nikkhamitvā vīsayojanasatamaggaṃ gantvā ekaṃ mahantaṃ paccantagāmaṃ patvā tattha saparivāro piṇḍāya pāvisi. Manussā vattasampanne bhikkhū disvāva pasannacittā āsanāni paññāpetvā nisīdāpetvā paṇītenāhārena parivisitvā, ‘‘bhante, kuhiṃ ayyā gacchantī’’ti pucchitvā ‘‘yathāphāsukaṭṭhānaṃ upāsakā’’ti vutte paṇḍitā manussā ‘‘vassāvāsaṃ senāsanaṃ pariyesanti bhadantā’’ti ñatvā, ‘‘bhante, sace ayyā imaṃ temāsaṃ idha vaseyyuṃ, mayaṃ saraṇesu patiṭṭhāya sīlāni gaṇheyyāmā’’ti āhaṃsu. Tepi ‘‘mayaṃ imāni kulāni nissāya bhavanissaraṇaṃ karissāmā’’ti adhivāsesuṃ.
മനുസ്സാ തേസം പടിഞ്ഞം ഗഹേത്വാ വിഹാരം പടിജഗ്ഗിത്വാ രത്തിട്ഠാനദിവാട്ഠാനാനി സമ്പാദേത്വാ അദംസു. തേ നിബദ്ധം തമേവ ഗാമം പിണ്ഡായ പവിസന്തി. അഥ നേ ഏകോ വേജ്ജോ ഉപസങ്കമിത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, ബഹൂനം വസനട്ഠാനേ അഫാസുകമ്പി നാമ ഹോതി, തസ്മിം ഉപ്പന്നേ മയ്ഹം കഥേയ്യാഥ, ഭേസജ്ജം കരിസ്സാമീ’’തി പവാരേസി. ഥേരോ വസ്സൂപനായികദിവസേ തേ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേത്വാ പുച്ഛി, ‘‘ആവുസോ , ഇമം തേമാസം കതിഹി ഇരിയാപഥേഹി വീതിനാമേസ്സഥാ’’തി? ‘‘ചതൂഹി, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കിം പനേതം, ആവുസോ, പതിരൂപം, നനു അപ്പമത്തേഹി ഭവിതബ്ബം’’? ‘‘മയഞ്ഹി ധരമാനകസ്സ ബുദ്ധസ്സ സന്തികാ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ ആഗതാ, ബുദ്ധാ ച നാമ ന സക്കാ പമാദേന ആരാധേതും, കല്യാണജ്ഝാസയേന തേ വോ ആരാധേതബ്ബാ. പമത്തസ്സ ച നാമ ചത്താരോ അപായാ സകഗേഹസദിസാ, അപ്പമത്താ ഹോഥാവുസോ’’തി. ‘‘കിം തുമ്ഹേ പന, ഭന്തേ’’തി? ‘‘അഹം തീഹി ഇരിയാപഥേഹി വീതിനാമേസ്സാമി, പിട്ഠിം ന പസാരേസ്സാമി, ആവുസോ’’തി. ‘‘സാധു, ഭന്തേ, അപ്പമത്താ ഹോഥാ’’തി.
Manussā tesaṃ paṭiññaṃ gahetvā vihāraṃ paṭijaggitvā rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni sampādetvā adaṃsu. Te nibaddhaṃ tameva gāmaṃ piṇḍāya pavisanti. Atha ne eko vejjo upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, bahūnaṃ vasanaṭṭhāne aphāsukampi nāma hoti, tasmiṃ uppanne mayhaṃ katheyyātha, bhesajjaṃ karissāmī’’ti pavāresi. Thero vassūpanāyikadivase te bhikkhū āmantetvā pucchi, ‘‘āvuso , imaṃ temāsaṃ katihi iriyāpathehi vītināmessathā’’ti? ‘‘Catūhi, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ panetaṃ, āvuso, patirūpaṃ, nanu appamattehi bhavitabbaṃ’’? ‘‘Mayañhi dharamānakassa buddhassa santikā kammaṭṭhānaṃ gahetvā āgatā, buddhā ca nāma na sakkā pamādena ārādhetuṃ, kalyāṇajjhāsayena te vo ārādhetabbā. Pamattassa ca nāma cattāro apāyā sakagehasadisā, appamattā hothāvuso’’ti. ‘‘Kiṃ tumhe pana, bhante’’ti? ‘‘Ahaṃ tīhi iriyāpathehi vītināmessāmi, piṭṭhiṃ na pasāressāmi, āvuso’’ti. ‘‘Sādhu, bhante, appamattā hothā’’ti.
അഥ ഥേരസ്സ നിദ്ദം അനോക്കമന്തസ്സ പഠമമാസേ അതിക്കന്തേ മജ്ഝിമമാസേ സമ്പത്തേ അക്ഖിരോഗോ ഉപ്പജ്ജി. ഛിദ്ദഘടതോ ഉദകധാരാ വിയ അക്ഖീഹി അസ്സുധാരാ പഗ്ഘരന്തി. സോ സബ്ബരത്തിം സമണധമ്മം കത്വാ അരുണുഗ്ഗമനേ ഗബ്ഭം പവിസിത്വാ നിസീദി. ഭിക്ഖൂ ഭിക്ഖാചാരവേലായ ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖാചാരവേലാ, ഭന്തേ’’തി ആഹംസു. ‘‘തേന ഹി, ആവുസോ, ഗണ്ഹഥ പത്തചീവര’’ന്തി. അത്തനോ പത്തചീവരം ഗാഹാപേത്വാ നിക്ഖമി. ഭിക്ഖൂ തസ്സ അക്ഖീഹി അസ്സൂനി പഗ്ഘരന്തേ ദിസ്വാ, ‘‘കിമേതം, ഭന്തേ’’തി പുച്ഛിംസു. ‘‘അക്ഖീനി മേ, ആവുസോ, വാതാ വിജ്ഝന്തീ’’തി. ‘‘നനു, ഭന്തേ, വേജ്ജേന പവാരിതമ്ഹാ, തസ്സ കഥേമാ’’തി. ‘‘സാധാവുസോ’’തി തേ വേജ്ജസ്സ കഥയിംസു. സോ തേലം പചിത്വാ പേസേസി. ഥേരോ നാസായ തേലം ആസിഞ്ചന്തോ നിസിന്നകോവ ആസിഞ്ചിത്വാ അന്തോഗാമം പാവിസി. വേജ്ജോ തം ദിസ്വാ ആഹ – ‘‘ഭന്തേ, അയ്യസ്സ കിര അക്ഖീനി വാതോ വിജ്ഝതീ’’തി? ‘‘ആമ, ഉപാസകാ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, മയാ തേലം പചിത്വാ പേസിതം, നാസായ വോ തേലം ആസിത്ത’’ന്തി? ‘‘ആമ, ഉപാസകാ’’തി. ‘‘ഇദാനി കീദിസ’’ന്തി? ‘‘രുജ്ജതേവ ഉപാസകാ’’തി. വേജ്ജോ ‘‘മയാ ഏകവാരേനേവ വൂപസമനസമത്ഥം തേലം പഹിതം, കിം നു ഖോ രോഗോ ന വൂപസന്തോ’’തി ചിന്തേത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, നിസീദിത്വാ വോ തേലം ആസിത്തം, നിപജ്ജിത്വാ’’തി പുച്ഛി. ഥേരോ തുണ്ഹീ അഹോസി, പുനപ്പുനം പുച്ഛിയമാനോപി ന കഥേസി. സോ ‘‘വിഹാരം ഗന്ത്വാ ഥേരസ്സ വസനട്ഠാനം ഓലോകേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ – ‘‘തേന ഹി, ഭന്തേ, ഗച്ഛഥാ’’തി ഥേരം വിസ്സജ്ജേത്വാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ ഥേരസ്സ വസനട്ഠാനം ഓലോകേന്തോ ചങ്കമനനിസീദനട്ഠാനമേവ ദിസ്വാ സയനട്ഠാനം അദിസ്വാ, ‘‘ഭന്തേ, നിസിന്നേഹി വോ ആസിത്തം, നിപന്നേഹീ’’തി പുച്ഛി. ഥേരോ തുണ്ഹീ അഹോസി. ‘‘മാ, ഭന്തേ, ഏവം കരിത്ഥ, സമണധമ്മോ നാമ സരീരം യാപേന്തേന സക്കാ കാതും, നിപജ്ജിത്വാ ആസിഞ്ചഥാ’’തി പുനപ്പുനം യാചി. ‘‘ഗച്ഛ ത്വം താവാവുസോ, മന്തേത്വാ ജാനിസ്സാമീ’’തി വേജ്ജം ഉയ്യോജേസി. ഥേരസ്സ ച തത്ഥ നേവ ഞാതീ, ന സാലോഹിതാ അത്ഥി, തേന സദ്ധിം മന്തേയ്യ? കരജകായേന പന സദ്ധിം മന്തേന്തോ ‘‘വദേഹി താവ, ആവുസോ പാലിത, ത്വം കിം അക്ഖീനി ഓലോകേസ്സസി, ഉദാഹു ബുദ്ധസാസനം? അനമതഗ്ഗസ്മിഞ്ഹി സംസാരവട്ടേ തവ അക്ഖികാണസ്സ ഗണനാ നാമ നത്ഥി, അനേകാനി പന ബുദ്ധസതാനി ബുദ്ധസഹസ്സാനി അതീതാനി. തേസു തേ ഏകബുദ്ധോപി ന പരിചിണ്ണോ, ഇദാനി ഇമം അന്തോവസ്സം തയോ മാസേ ന നിപജ്ജിസ്സാമീതി തേമാസം നിബദ്ധവീരിയം കരിസ്സാമി. തസ്മാ തേ ചക്ഖൂനി നസ്സന്തു വാ ഭിജ്ജന്തു വാ, ബുദ്ധസാസനമേവ ധാരേഹി, മാ ചക്ഖൂനീ’’തി ഭൂതകായം ഓവദന്തോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസി –
Atha therassa niddaṃ anokkamantassa paṭhamamāse atikkante majjhimamāse sampatte akkhirogo uppajji. Chiddaghaṭato udakadhārā viya akkhīhi assudhārā paggharanti. So sabbarattiṃ samaṇadhammaṃ katvā aruṇuggamane gabbhaṃ pavisitvā nisīdi. Bhikkhū bhikkhācāravelāya therassa santikaṃ gantvā, ‘‘bhikkhācāravelā, bhante’’ti āhaṃsu. ‘‘Tena hi, āvuso, gaṇhatha pattacīvara’’nti. Attano pattacīvaraṃ gāhāpetvā nikkhami. Bhikkhū tassa akkhīhi assūni paggharante disvā, ‘‘kimetaṃ, bhante’’ti pucchiṃsu. ‘‘Akkhīni me, āvuso, vātā vijjhantī’’ti. ‘‘Nanu, bhante, vejjena pavāritamhā, tassa kathemā’’ti. ‘‘Sādhāvuso’’ti te vejjassa kathayiṃsu. So telaṃ pacitvā pesesi. Thero nāsāya telaṃ āsiñcanto nisinnakova āsiñcitvā antogāmaṃ pāvisi. Vejjo taṃ disvā āha – ‘‘bhante, ayyassa kira akkhīni vāto vijjhatī’’ti? ‘‘Āma, upāsakā’’ti. ‘‘Bhante, mayā telaṃ pacitvā pesitaṃ, nāsāya vo telaṃ āsitta’’nti? ‘‘Āma, upāsakā’’ti. ‘‘Idāni kīdisa’’nti? ‘‘Rujjateva upāsakā’’ti. Vejjo ‘‘mayā ekavāreneva vūpasamanasamatthaṃ telaṃ pahitaṃ, kiṃ nu kho rogo na vūpasanto’’ti cintetvā, ‘‘bhante, nisīditvā vo telaṃ āsittaṃ, nipajjitvā’’ti pucchi. Thero tuṇhī ahosi, punappunaṃ pucchiyamānopi na kathesi. So ‘‘vihāraṃ gantvā therassa vasanaṭṭhānaṃ olokessāmī’’ti cintetvā – ‘‘tena hi, bhante, gacchathā’’ti theraṃ vissajjetvā vihāraṃ gantvā therassa vasanaṭṭhānaṃ olokento caṅkamananisīdanaṭṭhānameva disvā sayanaṭṭhānaṃ adisvā, ‘‘bhante, nisinnehi vo āsittaṃ, nipannehī’’ti pucchi. Thero tuṇhī ahosi. ‘‘Mā, bhante, evaṃ karittha, samaṇadhammo nāma sarīraṃ yāpentena sakkā kātuṃ, nipajjitvā āsiñcathā’’ti punappunaṃ yāci. ‘‘Gaccha tvaṃ tāvāvuso, mantetvā jānissāmī’’ti vejjaṃ uyyojesi. Therassa ca tattha neva ñātī, na sālohitā atthi, tena saddhiṃ manteyya? Karajakāyena pana saddhiṃ mantento ‘‘vadehi tāva, āvuso pālita, tvaṃ kiṃ akkhīni olokessasi, udāhu buddhasāsanaṃ? Anamataggasmiñhi saṃsāravaṭṭe tava akkhikāṇassa gaṇanā nāma natthi, anekāni pana buddhasatāni buddhasahassāni atītāni. Tesu te ekabuddhopi na pariciṇṇo, idāni imaṃ antovassaṃ tayo māse na nipajjissāmīti temāsaṃ nibaddhavīriyaṃ karissāmi. Tasmā te cakkhūni nassantu vā bhijjantu vā, buddhasāsanameva dhārehi, mā cakkhūnī’’ti bhūtakāyaṃ ovadanto imā gāthāyo abhāsi –
‘‘ചക്ഖൂനി ഹായന്തു മമായിതാനി,
‘‘Cakkhūni hāyantu mamāyitāni,
സോതാനി ഹായന്തു തഥേവ കായോ;
Sotāni hāyantu tatheva kāyo;
സബ്ബമ്പിദം ഹായതു ദേഹനിസ്സിതം,
Sabbampidaṃ hāyatu dehanissitaṃ,
കിം കാരണാ പാലിത ത്വം പമജ്ജസി.
Kiṃ kāraṇā pālita tvaṃ pamajjasi.
‘‘ചക്ഖൂനി ജീരന്തു മമായിതാനി,
‘‘Cakkhūni jīrantu mamāyitāni,
സോതാനി ജീരന്തു തഥേവ കായോ;
Sotāni jīrantu tatheva kāyo;
സബ്ബമ്പിദം ജീരതു ദേഹനിസ്സിതം,
Sabbampidaṃ jīratu dehanissitaṃ,
കിം കാരണാ പാലിത ത്വം പമജ്ജസി.
Kiṃ kāraṇā pālita tvaṃ pamajjasi.
‘‘ചക്ഖൂനി ഭിജ്ജന്തു മമായിതാനി,
‘‘Cakkhūni bhijjantu mamāyitāni,
സോതാനി ഭിജ്ജന്തു തഥേവ കായോ;
Sotāni bhijjantu tatheva kāyo;
സബ്ബമ്പിദം ഭിജ്ജതു ദേഹനിസ്സിതം,
Sabbampidaṃ bhijjatu dehanissitaṃ,
കിം കാരണാ പാലിത ത്വം പമജ്ജസീ’’തി.
Kiṃ kāraṇā pālita tvaṃ pamajjasī’’ti.
ഏവം തീഹി ഗാഥാഹി അത്തനോ ഓവാദം ദത്വാ നിസിന്നകോവ നത്ഥുകമ്മം കത്വാ ഗാമം പിണ്ഡായ പാവിസി. വേജ്ജോ തം ദിസ്വാ ‘‘കിം, ഭന്തേ, നത്ഥുകമ്മം കത’’ന്തി പുച്ഛി. ‘‘ആമ, ഉപാസകാ’’തി. ‘‘കീദിസം, ഭന്തേ’’തി? ‘‘രുജ്ജതേവ ഉപാസകാ’’തി. ‘‘നിസീദിത്വാ വോ, ഭന്തേ, നത്ഥുകമ്മം കതം, നിപജ്ജിത്വാ’’തി. ഥേരോ തുണ്ഹീ അഹോസി, പുനപ്പുനം പുച്ഛിയമാനോപി ന കിഞ്ചി കഥേസി. അഥ നം വേജ്ജോ, ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹേ സപ്പായം ന കരോഥ, അജ്ജതോ പട്ഠായ ‘അസുകേന മേ തേലം പക്ക’ന്തി മാ വദിത്ഥ, അഹമ്പി ‘മയാ വോ തേലം പക്ക’ന്തി ന വക്ഖാമീ’’തി ആഹ. സോ വേജ്ജേന പച്ചക്ഖാതോ വിഹാരം ഗന്ത്വാ ത്വം വേജ്ജേനാപി പച്ചക്ഖാതോസി, ഇരിയാപഥം മാ വിസ്സജ്ജി സമണാതി.
Evaṃ tīhi gāthāhi attano ovādaṃ datvā nisinnakova natthukammaṃ katvā gāmaṃ piṇḍāya pāvisi. Vejjo taṃ disvā ‘‘kiṃ, bhante, natthukammaṃ kata’’nti pucchi. ‘‘Āma, upāsakā’’ti. ‘‘Kīdisaṃ, bhante’’ti? ‘‘Rujjateva upāsakā’’ti. ‘‘Nisīditvā vo, bhante, natthukammaṃ kataṃ, nipajjitvā’’ti. Thero tuṇhī ahosi, punappunaṃ pucchiyamānopi na kiñci kathesi. Atha naṃ vejjo, ‘‘bhante, tumhe sappāyaṃ na karotha, ajjato paṭṭhāya ‘asukena me telaṃ pakka’nti mā vadittha, ahampi ‘mayā vo telaṃ pakka’nti na vakkhāmī’’ti āha. So vejjena paccakkhāto vihāraṃ gantvā tvaṃ vejjenāpi paccakkhātosi, iriyāpathaṃ mā vissajji samaṇāti.
‘‘പടിക്ഖിത്തോ തികിച്ഛായ, വേജ്ജേനാപി വിവജ്ജിതോ;
‘‘Paṭikkhitto tikicchāya, vejjenāpi vivajjito;
നിയതോ മച്ചുരാജസ്സ, കിം പാലിത പമജ്ജസീ’’തി. –
Niyato maccurājassa, kiṃ pālita pamajjasī’’ti. –
ഇമായ ഗാഥായ അത്താനം ഓവദിത്വാ സമണധമ്മം അകാസി. അഥസ്സ മജ്ഝിമയാമേ അതിക്കന്തേ അപുബ്ബം അചരിമം അക്ഖീനി ചേവ കിലേസാ ച ഭിജ്ജിംസു. സോ സുക്ഖവിപസ്സകോ അരഹാ ഹുത്വാ ഗബ്ഭം പവിസിത്വാ നിസീദി.
Imāya gāthāya attānaṃ ovaditvā samaṇadhammaṃ akāsi. Athassa majjhimayāme atikkante apubbaṃ acarimaṃ akkhīni ceva kilesā ca bhijjiṃsu. So sukkhavipassako arahā hutvā gabbhaṃ pavisitvā nisīdi.
ഭിക്ഖൂ ഭിക്ഖാചാരവേലായ ആഗന്ത്വാ ‘‘ഭിക്ഖാചാരകാലോ, ഭന്തേ’’തി ആഹംസു. ‘‘കാലോ, ആവുസോ’’തി? ‘‘ആമ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘തേന ഹി ഗച്ഛഥാ’’തി. ‘‘കിം തുമ്ഹേ പന, ഭന്തേ’’തി? ‘‘അക്ഖീനി മേ, ആവുസോ, പരിഹീനാനീ’’തി. തേ തസ്സ അക്ഖീനി ഓലോകേത്വാ അസ്സുപുണ്ണനേത്താ ഹുത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, മാ ചിന്തയിത്ഥ, മയം വോ പടിജഗ്ഗിസ്സാമാ’’തി ഥേരം സമസ്സാസേത്വാ കത്തബ്ബയുത്തകം വത്തപടിവത്തം കത്വാ ഗാമം പിണ്ഡായ പവിസിംസു. മനുസ്സാ ഥേരം അദിസ്വാ, ‘‘ഭന്തേ, അമ്ഹാകം അയ്യോ കുഹി’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ തം പവത്തിം സുത്വാ യാഗും പേസേത്വാ സയം പിണ്ഡപാതമാദായ ഗന്ത്വാ ഥേരം വന്ദിത്വാ പാദമൂലേ പരിവത്തമാനാ രോദിത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, മയം വോ പടിജഗ്ഗിസ്സാമ, തുമ്ഹേ മാ ചിന്തയിത്ഥാ’’തി സമസ്സാസേത്വാ പക്കമിംസു.
Bhikkhū bhikkhācāravelāya āgantvā ‘‘bhikkhācārakālo, bhante’’ti āhaṃsu. ‘‘Kālo, āvuso’’ti? ‘‘Āma, bhante’’ti. ‘‘Tena hi gacchathā’’ti. ‘‘Kiṃ tumhe pana, bhante’’ti? ‘‘Akkhīni me, āvuso, parihīnānī’’ti. Te tassa akkhīni oloketvā assupuṇṇanettā hutvā, ‘‘bhante, mā cintayittha, mayaṃ vo paṭijaggissāmā’’ti theraṃ samassāsetvā kattabbayuttakaṃ vattapaṭivattaṃ katvā gāmaṃ piṇḍāya pavisiṃsu. Manussā theraṃ adisvā, ‘‘bhante, amhākaṃ ayyo kuhi’’nti pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā yāguṃ pesetvā sayaṃ piṇḍapātamādāya gantvā theraṃ vanditvā pādamūle parivattamānā roditvā, ‘‘bhante, mayaṃ vo paṭijaggissāma, tumhe mā cintayitthā’’ti samassāsetvā pakkamiṃsu.
തതോ പട്ഠായ നിബദ്ധം യാഗുഭത്തം വിഹാരമേവ പേസേന്തി. ഥേരോപി ഇതരേ സട്ഠി ഭിക്ഖൂ നിരന്തരം ഓവദതി. തേ തസ്സോവാദേ ഠത്വാ ഉപകട്ഠായ പവാരണായ സബ്ബേവ സഹ പടിസമ്ഭിദാഹി അരഹത്തം പാപുണിംസു . തേ വുട്ഠവസ്സാ ച പന സത്ഥാരം ദട്ഠുകാമാ ഹുത്വാ ഥേരമാഹംസു, ‘‘ഭന്തേ, സത്ഥാരം ദട്ഠുകാമമ്ഹാ’’തി . ഥേരോ തേസം വചനം സുത്വാ ചിന്തേസി – ‘‘അഹം ദുബ്ബലോ, അന്തരാമഗ്ഗേ ച അമനുസ്സപരിഗ്ഗഹിതാ അടവീ അത്ഥി, മയി ഏതേഹി സദ്ധിം ഗച്ഛന്തേ സബ്ബേ കിലമിസ്സന്തി, ഭിക്ഖമ്പി ലഭിതും ന സക്ഖിസ്സന്തി, ഇമേ പുരേതരമേവ പേസേസ്സാമീ’’തി. അഥ നേ ആഹ – ‘‘ആവുസോ, തുമ്ഹേ പുരതോ ഗച്ഛഥാ’’തി. ‘‘തുമ്ഹേ പന ഭന്തേ’’തി? ‘‘അഹം ദുബ്ബലോ, അന്തരാമഗ്ഗേ ച അമനുസ്സപരിഗ്ഗഹിതാ അടവീ അത്ഥി, മയി തുമ്ഹേഹി സദ്ധിം ഗച്ഛന്തേ സബ്ബേ കിലമിസ്സഥ, തുമ്ഹേ പുരതോ ഗച്ഛഥാ’’തി. ‘‘മാ, ഭന്തേ, ഏവം കരിത്ഥ, മയം തുമ്ഹേഹി സദ്ധിംയേവ ഗമിസ്സാമാ’’തി. ‘‘മാ വോ, ആവുസോ, ഏവം രുച്ചിത്ഥ, ഏവം സന്തേ മയ്ഹം അഫാസുകം ഭവിസ്സതി, മയ്ഹം കനിട്ഠോ പന തുമ്ഹേ ദിസ്വാ പുച്ഛിസ്സതി, അഥസ്സ മമ ചക്ഖൂനം പരിഹീനഭാവം ആരോചേയ്യാഥ, സോ മയ്ഹം സന്തികം കഞ്ചിദേവ പഹിണിസ്സതി, തേന സദ്ധിം ആഗച്ഛിസ്സാമി, തുമ്ഹേ മമ വചനേന ദസബലഞ്ച അസീതിമഹാഥേരേ ച വന്ദഥാ’’തി തേ ഉയ്യോജേസി.
Tato paṭṭhāya nibaddhaṃ yāgubhattaṃ vihārameva pesenti. Theropi itare saṭṭhi bhikkhū nirantaraṃ ovadati. Te tassovāde ṭhatvā upakaṭṭhāya pavāraṇāya sabbeva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇiṃsu . Te vuṭṭhavassā ca pana satthāraṃ daṭṭhukāmā hutvā theramāhaṃsu, ‘‘bhante, satthāraṃ daṭṭhukāmamhā’’ti . Thero tesaṃ vacanaṃ sutvā cintesi – ‘‘ahaṃ dubbalo, antarāmagge ca amanussapariggahitā aṭavī atthi, mayi etehi saddhiṃ gacchante sabbe kilamissanti, bhikkhampi labhituṃ na sakkhissanti, ime puretarameva pesessāmī’’ti. Atha ne āha – ‘‘āvuso, tumhe purato gacchathā’’ti. ‘‘Tumhe pana bhante’’ti? ‘‘Ahaṃ dubbalo, antarāmagge ca amanussapariggahitā aṭavī atthi, mayi tumhehi saddhiṃ gacchante sabbe kilamissatha, tumhe purato gacchathā’’ti. ‘‘Mā, bhante, evaṃ karittha, mayaṃ tumhehi saddhiṃyeva gamissāmā’’ti. ‘‘Mā vo, āvuso, evaṃ ruccittha, evaṃ sante mayhaṃ aphāsukaṃ bhavissati, mayhaṃ kaniṭṭho pana tumhe disvā pucchissati, athassa mama cakkhūnaṃ parihīnabhāvaṃ āroceyyātha, so mayhaṃ santikaṃ kañcideva pahiṇissati, tena saddhiṃ āgacchissāmi, tumhe mama vacanena dasabalañca asītimahāthere ca vandathā’’ti te uyyojesi.
തേ ഥേരം ഖമാപേത്വാ അന്തോഗാമം പവിസിംസു. മനുസ്സാ തേ ദിസ്വാ നിസീദാപേത്വാ ഭിക്ഖം ദത്വാ ‘‘കിം, ഭന്തേ, അയ്യാനം ഗമനാകാരോ പഞ്ഞായതീ’’തി? ‘‘ആമ, ഉപാസകാ, സത്ഥാരം ദട്ഠുകാമമ്ഹാ’’തി. തേ പുനപ്പുനം യാചിത്വാ തേസം ഗമനഛന്ദമേവ ഞത്വാ അനുഗന്ത്വാ പരിദേവിത്വാ നിവത്തിംസു. തേപി അനുപുബ്ബേന ജേതവനം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരഞ്ച അസീതിമഹാഥേരേ ച ഥേരസ്സ വചനേന വന്ദിത്വാ പുനദിവസേ യത്ഥ ഥേരസ്സ കനിട്ഠോ വസതി, തം വീഥിം പിണ്ഡായ പവിസിംസു. കുടുമ്ബികോ തേ സഞ്ജാനിത്വാ നിസീദാപേത്വാ കതപടിസന്ഥാരോ ‘‘ഭാതികത്ഥേരോ മേ, ഭന്തേ, കുഹി’’ന്തി പുച്ഛി. അഥസ്സ തേ തം പവത്തിം ആരോചേസും. സോ തം സുത്വാവ തേസം പാദമൂലേ പരിവത്തേന്തോ രോദിത്വാ പുച്ഛി – ‘‘ഇദാനി, ഭന്തേ, കിം കാതബ്ബ’’ന്തി? ‘‘ഥേരോ ഇതോ കസ്സചി ആഗമനം പച്ചാസീസതി, തസ്സ ഗതകാലേ തേന സദ്ധിം ആഗമിസ്സതീ’’തി. ‘‘അയം മേ, ഭന്തേ, ഭാഗിനേയ്യോ പാലിതോ നാമ, ഏതം പേസേഥാ’’തി. ‘‘ഏവം പേസേതും ന സക്കാ, മഗ്ഗേ പരിപന്ഥോ അത്ഥി, തം പബ്ബാജേത്വാ പേസേതും വട്ടതീ’’തി. ‘‘ഏവം കത്വാ പേസേഥ, ഭന്തേ’’തി. അഥ നം പബ്ബാജേത്വാ അഡ്ഢമാസമത്തം പത്തചീവരഗ്ഗഹണാദീനി സിക്ഖാപേത്വാ മഗ്ഗം ആചിക്ഖിത്വാ പഹിണിംസു.
Te theraṃ khamāpetvā antogāmaṃ pavisiṃsu. Manussā te disvā nisīdāpetvā bhikkhaṃ datvā ‘‘kiṃ, bhante, ayyānaṃ gamanākāro paññāyatī’’ti? ‘‘Āma, upāsakā, satthāraṃ daṭṭhukāmamhā’’ti. Te punappunaṃ yācitvā tesaṃ gamanachandameva ñatvā anugantvā paridevitvā nivattiṃsu. Tepi anupubbena jetavanaṃ gantvā satthārañca asītimahāthere ca therassa vacanena vanditvā punadivase yattha therassa kaniṭṭho vasati, taṃ vīthiṃ piṇḍāya pavisiṃsu. Kuṭumbiko te sañjānitvā nisīdāpetvā katapaṭisanthāro ‘‘bhātikatthero me, bhante, kuhi’’nti pucchi. Athassa te taṃ pavattiṃ ārocesuṃ. So taṃ sutvāva tesaṃ pādamūle parivattento roditvā pucchi – ‘‘idāni, bhante, kiṃ kātabba’’nti? ‘‘Thero ito kassaci āgamanaṃ paccāsīsati, tassa gatakāle tena saddhiṃ āgamissatī’’ti. ‘‘Ayaṃ me, bhante, bhāgineyyo pālito nāma, etaṃ pesethā’’ti. ‘‘Evaṃ pesetuṃ na sakkā, magge paripantho atthi, taṃ pabbājetvā pesetuṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Evaṃ katvā pesetha, bhante’’ti. Atha naṃ pabbājetvā aḍḍhamāsamattaṃ pattacīvaraggahaṇādīni sikkhāpetvā maggaṃ ācikkhitvā pahiṇiṃsu.
സോ അനുപുബ്ബേന തം ഗാമം പത്വാ ഗാമദ്വാരേ ഏകം മഹല്ലകം ദിസ്വാ, ‘‘ഇമം ഗാമം നിസ്സായ കോചി ആരഞ്ഞകോ വിഹാരോ അത്ഥീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘അത്ഥി, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കോ നാമ തത്ഥ വസതീ’’തി? ‘‘പാലിതത്ഥേരോ നാമ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘മഗ്ഗം മേ ആചിക്ഖഥാ’’തി. ‘‘കോസി ത്വം, ഭന്തേ’’തി? ‘‘ഥേരസ്സ ഭാഗിനേയ്യോമ്ഹീ’’തി. അഥ നം ഗഹേത്വാ വിഹാരം നേസി. സോ ഥേരം വന്ദിത്വാ അഡ്ഢമാസമത്തം വത്തപടിവത്തം കത്വാ ഥേരം സമ്മാ പടിജഗ്ഗിത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, മാതുലകുടുമ്ബികോ മേ തുമ്ഹാകം ആഗമനം പച്ചാസീസതി, ഏഥ, ഗച്ഛാമാ’’തി ആഹ. ‘‘തേന ഹി ഇമം മേ യട്ഠികോടിം ഗണ്ഹാഹീ’’തി. സോ യട്ഠികോടിം ഗഹേത്വാ ഥേരേന സദ്ധിം അന്തോഗാമം പാവിസി. മനുസ്സാ ഥേരം നിസീദാപേത്വാ ‘‘കിം, ഭന്തേ, ഗമനാകാരോ വോ പഞ്ഞായതീ’’തി പുച്ഛിംസു. ‘‘ആമ, ഉപാസകാ, ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിസ്സാമീ’’തി. തേ നാനപ്പകാരേന യാചിത്വാ അലഭന്താ ഥേരം ഉയ്യോജേത്വാ ഉപഡ്ഢപഥം ഗന്ത്വാ രോദിത്വാ നിവത്തിംസു. സാമണേരോ ഥേരം യട്ഠികോടിയാ ആദായ ഗച്ഛന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ അടവിയം കട്ഠനഗരം നാമ ഥേരേന ഉപനിസ്സായ വുട്ഠപുബ്ബം ഗാമം സമ്പാപുണി, സോ ഗാമതോ നിക്ഖമിത്വാ അരഞ്ഞേ ഗീതം ഗായിത്വാ ദാരൂനി ഉദ്ധരന്തിയാ ഏകിസ്സാ ഇത്ഥിയാ ഗീതസദ്ദം സുത്വാ സരേ നിമിത്തം ഗണ്ഹി. ഇത്ഥിസദ്ദോ വിയ ഹി അഞ്ഞോ സദ്ദോ പുരിസാനം സകലസരീരം ഫരിത്വാ ഠാതും സമത്ഥോ നാമ നത്ഥി. തേനാഹ ഭഗവാ –
So anupubbena taṃ gāmaṃ patvā gāmadvāre ekaṃ mahallakaṃ disvā, ‘‘imaṃ gāmaṃ nissāya koci āraññako vihāro atthī’’ti pucchi. ‘‘Atthi, bhante’’ti. ‘‘Ko nāma tattha vasatī’’ti? ‘‘Pālitatthero nāma, bhante’’ti. ‘‘Maggaṃ me ācikkhathā’’ti. ‘‘Kosi tvaṃ, bhante’’ti? ‘‘Therassa bhāgineyyomhī’’ti. Atha naṃ gahetvā vihāraṃ nesi. So theraṃ vanditvā aḍḍhamāsamattaṃ vattapaṭivattaṃ katvā theraṃ sammā paṭijaggitvā, ‘‘bhante, mātulakuṭumbiko me tumhākaṃ āgamanaṃ paccāsīsati, etha, gacchāmā’’ti āha. ‘‘Tena hi imaṃ me yaṭṭhikoṭiṃ gaṇhāhī’’ti. So yaṭṭhikoṭiṃ gahetvā therena saddhiṃ antogāmaṃ pāvisi. Manussā theraṃ nisīdāpetvā ‘‘kiṃ, bhante, gamanākāro vo paññāyatī’’ti pucchiṃsu. ‘‘Āma, upāsakā, gantvā satthāraṃ vandissāmī’’ti. Te nānappakārena yācitvā alabhantā theraṃ uyyojetvā upaḍḍhapathaṃ gantvā roditvā nivattiṃsu. Sāmaṇero theraṃ yaṭṭhikoṭiyā ādāya gacchanto antarāmagge aṭaviyaṃ kaṭṭhanagaraṃ nāma therena upanissāya vuṭṭhapubbaṃ gāmaṃ sampāpuṇi, so gāmato nikkhamitvā araññe gītaṃ gāyitvā dārūni uddharantiyā ekissā itthiyā gītasaddaṃ sutvā sare nimittaṃ gaṇhi. Itthisaddo viya hi añño saddo purisānaṃ sakalasarīraṃ pharitvā ṭhātuṃ samattho nāma natthi. Tenāha bhagavā –
‘‘നാഹം, ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞം ഏകസദ്ദമ്പി സമനുപസ്സാമി, യം ഏവം പുരിസസ്സ ചിത്തം പരിയാദായ തിട്ഠതി, യഥയിദം, ഭിക്ഖവേ, ഇത്ഥിസദ്ദോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൨).
‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekasaddampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati, yathayidaṃ, bhikkhave, itthisaddo’’ti (a. ni. 1.2).
സാമണേരോ തത്ഥ നിമിത്തം ഗഹേത്വാ യട്ഠികോടിം വിസ്സജ്ജേത്വാ ‘‘തിട്ഠഥ താവ, ഭന്തേ, കിച്ചം മേ അത്ഥീ’’തി തസ്സാ സന്തികം ഗതോ. സാ തം ദിസ്വാ തുണ്ഹീ അഹോസി. സോ തായ സദ്ധിം സീലവിപത്തിം പാപുണി. ഥേരോ ചിന്തേസി – ‘‘ഇദാനേവ ഏകോ ഗീതസദ്ദോ സുയ്യിത്ഥ. സോ ച ഖോ ഇത്ഥിയാ സദ്ദോ ഛിജ്ജി, സാമണേരോപി ചിരായതി, സോ തായ സദ്ധിം സീലവിപത്തിം പത്തോ ഭവിസ്സതീ’’തി. സോപി അത്തനോ കിച്ചം നിട്ഠാപേത്വാ ആഗന്ത്വാ ‘‘ഗച്ഛാമ, ഭന്തേ’’തി ആഹ. അഥ നം ഥേരോ പുച്ഛി – ‘‘പാപോജാതോസി സാമണേരാ’’തി. സോ തുണ്ഹീ ഹുത്വാ ഥേരേന പുനപ്പുനം പുട്ഠോപി ന കിഞ്ചി കഥേസി. അഥ നം ഥേരോ ആഹ – ‘‘താദിസേന പാപേന മമ യട്ഠികോടിഗ്ഗഹണകിച്ചം നത്ഥീ’’തി. സോ സംവേഗപ്പത്തോ കാസായാനി അപനേത്വാ ഗിഹിനിയാമേന പരിദഹിത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, അഹം പുബ്ബേ സാമണേരോ, ഇദാനി പനമ്ഹി ഗിഹീ ജാതോ, പബ്ബജന്തോപി ച സ്വാഹം ന സദ്ധായ പബ്ബജിതോ, മഗ്ഗപരിപന്ഥഭയേന പബ്ബജിതോ, ഏഥ ഗച്ഛാമാ’’തി ആഹ. ‘‘ആവുസോ, ഗിഹിപാപോപി സമണപാപോപി പാപോയേവ, ത്വം സമണഭാവേ ഠത്വാപി സീലമത്തം പൂരേതും നാസക്ഖി, ഗിഹീ ഹുത്വാ കിം നാമ കല്യാണം കരിസ്സസി, താദിസേന പാപേന മമ യട്ഠികോടിഗ്ഗഹണകിച്ചം നത്ഥീ’’തി ആഹ. ‘‘ഭന്തേ, അമനുസ്സുപദ്ദവോ മഗ്ഗോ, തുമ്ഹേ ച അന്ധാ അപരിണായകാ, കഥം ഇധ വസിസ്സഥാ’’തി? അഥ നം ഥേരോ, ‘‘ആവുസോ, ത്വം മാ ഏവം ചിന്തയി, ഇധേവ മേ നിപജ്ജിത്വാ മരന്തസ്സാപി അപരാപരം പരിവത്തന്തസ്സാപി തയാ സദ്ധിം ഗമനം നാമ നത്ഥീ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Sāmaṇero tattha nimittaṃ gahetvā yaṭṭhikoṭiṃ vissajjetvā ‘‘tiṭṭhatha tāva, bhante, kiccaṃ me atthī’’ti tassā santikaṃ gato. Sā taṃ disvā tuṇhī ahosi. So tāya saddhiṃ sīlavipattiṃ pāpuṇi. Thero cintesi – ‘‘idāneva eko gītasaddo suyyittha. So ca kho itthiyā saddo chijji, sāmaṇeropi cirāyati, so tāya saddhiṃ sīlavipattiṃ patto bhavissatī’’ti. Sopi attano kiccaṃ niṭṭhāpetvā āgantvā ‘‘gacchāma, bhante’’ti āha. Atha naṃ thero pucchi – ‘‘pāpojātosi sāmaṇerā’’ti. So tuṇhī hutvā therena punappunaṃ puṭṭhopi na kiñci kathesi. Atha naṃ thero āha – ‘‘tādisena pāpena mama yaṭṭhikoṭiggahaṇakiccaṃ natthī’’ti. So saṃvegappatto kāsāyāni apanetvā gihiniyāmena paridahitvā, ‘‘bhante, ahaṃ pubbe sāmaṇero, idāni panamhi gihī jāto, pabbajantopi ca svāhaṃ na saddhāya pabbajito, maggaparipanthabhayena pabbajito, etha gacchāmā’’ti āha. ‘‘Āvuso, gihipāpopi samaṇapāpopi pāpoyeva, tvaṃ samaṇabhāve ṭhatvāpi sīlamattaṃ pūretuṃ nāsakkhi, gihī hutvā kiṃ nāma kalyāṇaṃ karissasi, tādisena pāpena mama yaṭṭhikoṭiggahaṇakiccaṃ natthī’’ti āha. ‘‘Bhante, amanussupaddavo maggo, tumhe ca andhā apariṇāyakā, kathaṃ idha vasissathā’’ti? Atha naṃ thero, ‘‘āvuso, tvaṃ mā evaṃ cintayi, idheva me nipajjitvā marantassāpi aparāparaṃ parivattantassāpi tayā saddhiṃ gamanaṃ nāma natthī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
‘‘ഹന്ദാഹം ഹതചക്ഖുസ്മി, കന്താരദ്ധാനമാഗതോ;
‘‘Handāhaṃ hatacakkhusmi, kantāraddhānamāgato;
സേയ്യമാനോ ന ഗച്ഛാമി, നത്ഥി ബാലേ സഹായതാ.
Seyyamāno na gacchāmi, natthi bāle sahāyatā.
‘‘ഹന്ദാഹം ഹതചക്ഖുസ്മി, കന്താരദ്ധാനമാഗതോ;
‘‘Handāhaṃ hatacakkhusmi, kantāraddhānamāgato;
മരിസ്സാമി നോ ഗമിസ്സാമി, നത്ഥി ബാലേ സഹായതാ’’തി.
Marissāmi no gamissāmi, natthi bāle sahāyatā’’ti.
തം സുത്വാ ഇതരോ സംവേഗജാതോ ‘‘ഭാരിയം വത മേ സാഹസികം അനനുച്ഛവികം കമ്മം കത’’ന്തി ബാഹാ പഗ്ഗയ്ഹ കന്ദന്തോ വനസണ്ഡം പക്ഖന്ദിത്വാ തഥാ പക്കന്തോവ അഹോസി. ഥേരസ്സാപി സീലതേജേന സട്ഠിയോജനായാമം പഞ്ഞാസയോജനവിത്ഥതം പന്നരസയോജനബഹലം ജയസുമനപുപ്ഫവണ്ണം നിസീദനുട്ഠഹനകാലേസു ഓനമനുന്നമനപകതികം സക്കസ്സ ദേവരഞ്ഞോ പണ്ഡുകമ്ബലസിലാസനം ഉണ്ഹാകാരം ദസ്സേസി. സക്കോ ‘‘കോ നു ഖോ മം ഠാനാ ചാവേതുകാമോ’’തി ഓലോകേന്തോ ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ ഥേരം അദ്ദസ. തേനാഹു പോരാണാ –
Taṃ sutvā itaro saṃvegajāto ‘‘bhāriyaṃ vata me sāhasikaṃ ananucchavikaṃ kammaṃ kata’’nti bāhā paggayha kandanto vanasaṇḍaṃ pakkhanditvā tathā pakkantova ahosi. Therassāpi sīlatejena saṭṭhiyojanāyāmaṃ paññāsayojanavitthataṃ pannarasayojanabahalaṃ jayasumanapupphavaṇṇaṃ nisīdanuṭṭhahanakālesu onamanunnamanapakatikaṃ sakkassa devarañño paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko ‘‘ko nu kho maṃ ṭhānā cāvetukāmo’’ti olokento dibbena cakkhunā theraṃ addasa. Tenāhu porāṇā –
‘‘സഹസ്സനേത്തോ ദേവിന്ദോ, ദിബ്ബചക്ഖും വിസോധയി;
‘‘Sahassanetto devindo, dibbacakkhuṃ visodhayi;
പാപഗരഹീ അയം പാലോ, ആജീവം പരിസോധയി.
Pāpagarahī ayaṃ pālo, ājīvaṃ parisodhayi.
‘‘സഹസ്സനേത്തോ ദേവിന്ദോ, ദിബ്ബചക്ഖും വിസോധയി;
‘‘Sahassanetto devindo, dibbacakkhuṃ visodhayi;
ധമ്മഗരുകോ അയം പാലോ, നിസിന്നോ സാസനേ രതോ’’തി.
Dhammagaruko ayaṃ pālo, nisinno sāsane rato’’ti.
അഥസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘സചാഹം ഏവരൂപസ്സ പാപഗരഹിനോ ധമ്മഗരുകസ്സ അയ്യസ്സ സന്തികം ന ഗമിസ്സാമി, മുദ്ധാ മേ സത്തധാ ഫലേയ്യ, ഗമിസ്സാമി തസ്സ സന്തിക’’ന്തി. തതോ –
Athassa etadahosi – ‘‘sacāhaṃ evarūpassa pāpagarahino dhammagarukassa ayyassa santikaṃ na gamissāmi, muddhā me sattadhā phaleyya, gamissāmi tassa santika’’nti. Tato –
‘‘സഹസ്സനേത്തോ ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജസിരിന്ധരോ;
‘‘Sahassanetto devindo, devarajjasirindharo;
തങ്ഖണേന ആഗന്ത്വാന, ചക്ഖുപാലമുപാഗമി’’. –
Taṅkhaṇena āgantvāna, cakkhupālamupāgami’’. –
ഉപഗന്ത്വാ ച പന ഥേരസ്സ അവിദൂരേ പദസദ്ദമകാസി. അഥ നം ഥേരോ പുച്ഛി – ‘‘കോ ഏസോ’’തി? ‘‘അഹം, ഭന്തേ, അദ്ധികോ’’തി. ‘‘കുഹിം യാസി ഉപാസകാ’’തി ? ‘‘സാവത്ഥിയം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘യാഹി, ആവുസോ’’തി. ‘‘അയ്യോ പന, ഭന്തേ, കുഹിം ഗമിസ്സതീ’’തി? ‘‘അഹമ്പി തത്ഥേവ ഗമിസ്സാമീ’’തി. ‘‘തേന ഹി ഏകതോവ ഗച്ഛാമ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘അഹം, ആവുസോ, ദുബ്ബലോ, മയാ സദ്ധിം ഗച്ഛന്തസ്സ തവ പപഞ്ചോ ഭവിസ്സതീ’’തി. ‘‘മയ്ഹം അച്ചായികം നത്ഥി, അഹമ്പി അയ്യേന സദ്ധിം ഗച്ഛന്തോ ദസസു പുഞ്ഞകിരിയവത്ഥൂസു ഏകം ലഭിസ്സാമി, ഏകതോവ ഗച്ഛാമ, ഭന്തേ’’തി. ഥേരോ ‘‘ഏസോ സപ്പുരിസോ ഭവിസ്സതീ’’തി ചിന്തേത്വാ – ‘‘തേന ഹി സദ്ധിം ഗമിസ്സാമി, യട്ഠികോടിം ഗണ്ഹ ഉപാസകാ’’തി ആഹ. സക്കോ തഥാ കത്വാ പഥവിം സങ്ഖിപന്തോ സായന്ഹസമയേ ജേതവനം സമ്പാപേസി. ഥേരോ സങ്ഖപണവാദിസദ്ദം സുത്വാ ‘‘കത്ഥേസോ സദ്ദോ’’തി പുച്ഛി. ‘‘സാവത്ഥിയം, ഭന്തേ’’തി? ‘‘പുബ്ബേ മയം ഗമനകാലേ ചിരേന ഗമിമ്ഹാ’’തി. ‘‘അഹം ഉജുമഗ്ഗം ജാനാമി, ഭന്തേ’’തി. തസ്മിം ഖണേ ഥേരോ ‘‘നായം മനുസ്സോ, ദേവതാ ഭവിസ്സതീ’’തി സല്ലക്ഖേസി.
Upagantvā ca pana therassa avidūre padasaddamakāsi. Atha naṃ thero pucchi – ‘‘ko eso’’ti? ‘‘Ahaṃ, bhante, addhiko’’ti. ‘‘Kuhiṃ yāsi upāsakā’’ti ? ‘‘Sāvatthiyaṃ, bhante’’ti. ‘‘Yāhi, āvuso’’ti. ‘‘Ayyo pana, bhante, kuhiṃ gamissatī’’ti? ‘‘Ahampi tattheva gamissāmī’’ti. ‘‘Tena hi ekatova gacchāma, bhante’’ti. ‘‘Ahaṃ, āvuso, dubbalo, mayā saddhiṃ gacchantassa tava papañco bhavissatī’’ti. ‘‘Mayhaṃ accāyikaṃ natthi, ahampi ayyena saddhiṃ gacchanto dasasu puññakiriyavatthūsu ekaṃ labhissāmi, ekatova gacchāma, bhante’’ti. Thero ‘‘eso sappuriso bhavissatī’’ti cintetvā – ‘‘tena hi saddhiṃ gamissāmi, yaṭṭhikoṭiṃ gaṇha upāsakā’’ti āha. Sakko tathā katvā pathaviṃ saṅkhipanto sāyanhasamaye jetavanaṃ sampāpesi. Thero saṅkhapaṇavādisaddaṃ sutvā ‘‘kattheso saddo’’ti pucchi. ‘‘Sāvatthiyaṃ, bhante’’ti? ‘‘Pubbe mayaṃ gamanakāle cirena gamimhā’’ti. ‘‘Ahaṃ ujumaggaṃ jānāmi, bhante’’ti. Tasmiṃ khaṇe thero ‘‘nāyaṃ manusso, devatā bhavissatī’’ti sallakkhesi.
‘‘സഹസ്സനേത്തോ ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജസിരിന്ധരോ;
‘‘Sahassanetto devindo, devarajjasirindharo;
സങ്ഖിപിത്വാന തം മഗ്ഗം, ഖിപ്പം സാവത്ഥിമാഗമീ’’തി.
Saṅkhipitvāna taṃ maggaṃ, khippaṃ sāvatthimāgamī’’ti.
സോ ഥേരം നേത്വാ ഥേരസ്സേവത്ഥായ കനിട്ഠകുടുമ്ബികേന കാരിതം പണ്ണസാലം നേത്വാ ഫലകേ നിസീദാപേത്വാ പിയസഹായകവണ്ണേന തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ, ‘‘സമ്മ, ചൂളപാലാ’’തി പക്കോസി. ‘‘കിം, സമ്മാ’’തി? ‘‘ഥേരസ്സാഗതഭാവം ജാനാസീ’’തി? ‘‘ന ജാനാമി, കിം പന ഥേരോ ആഗതോ’’തി? ‘‘ആമ, സമ്മ, ഇദാനി അഹം വിഹാരം ഗന്ത്വാ ഥേരം തയാ കാരിതപണ്ണസാലായ നിസിന്നകം ദിസ്വാ ആഗതോമ്ഹീ’’തി വത്വാ പക്കാമി. കുടുമ്ബികോപി വിഹാരം ഗന്ത്വാ ഥേരം ദിസ്വാ പാദമൂലേ പരിവത്തന്തോ രോദിത്വാ ‘‘ഇദം ദിസ്വാ അഹം, ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം പബ്ബജിതും നാദാസി’’ന്തിആദീനി വത്വാ ദ്വേ ദാസദാരകേ ഭുജിസ്സേ കത്വാ ഥേരസ്സ സന്തികേ പബ്ബാജേത്വാ ‘‘അന്തോഗാമതോ യാഗുഭത്താദീനി ആഹരിത്വാ ഥേരം ഉപട്ഠഹഥാ’’തി പടിയാദേസി. സാമണേരാ വത്തപടിവത്തം കത്വാ ഥേരം ഉപട്ഠഹിംസു.
So theraṃ netvā therassevatthāya kaniṭṭhakuṭumbikena kāritaṃ paṇṇasālaṃ netvā phalake nisīdāpetvā piyasahāyakavaṇṇena tassa santikaṃ gantvā, ‘‘samma, cūḷapālā’’ti pakkosi. ‘‘Kiṃ, sammā’’ti? ‘‘Therassāgatabhāvaṃ jānāsī’’ti? ‘‘Na jānāmi, kiṃ pana thero āgato’’ti? ‘‘Āma, samma, idāni ahaṃ vihāraṃ gantvā theraṃ tayā kāritapaṇṇasālāya nisinnakaṃ disvā āgatomhī’’ti vatvā pakkāmi. Kuṭumbikopi vihāraṃ gantvā theraṃ disvā pādamūle parivattanto roditvā ‘‘idaṃ disvā ahaṃ, bhante, tumhākaṃ pabbajituṃ nādāsi’’ntiādīni vatvā dve dāsadārake bhujisse katvā therassa santike pabbājetvā ‘‘antogāmato yāgubhattādīni āharitvā theraṃ upaṭṭhahathā’’ti paṭiyādesi. Sāmaṇerā vattapaṭivattaṃ katvā theraṃ upaṭṭhahiṃsu.
അഥേകദിവസം ദിസാവാസിനോ ഭിക്ഖൂ ‘‘സത്ഥാരം പസ്സിസ്സാമാ’’തി ജേതവനം ആഗന്ത്വാ തഥാഗതം വന്ദിത്വാ അസീതിമഹാഥേരേ ച, വന്ദിത്വാ വിഹാരചാരികം ചരന്താ ചക്ഖുപാലത്ഥേരസ്സ വസനട്ഠാനം പത്വാ ‘‘ഇദമ്പി പസ്സിസ്സാമാ’’തി സായം തദഭിമുഖാ അഹേസും. തസ്മിം ഖണേ മഹാമേഘോ ഉട്ഠഹി. തേ ‘‘ഇദാനി അതിസായന്ഹോ, മേഘോ ച ഉട്ഠിതോ, പാതോവ ഗന്ത്വാ പസ്സിസ്സാമാ’’തി നിവത്തിംസു. ദേവോ പഠമയാമം വസ്സിത്വാ മജ്ഝിമയാമേ വിഗതോ. ഥേരോ ആരദ്ധവീരിയോ ആചിണ്ണചങ്കമനോ, തസ്മാ പച്ഛിമയാമേ ചങ്കമനം ഓതരി. തദാ ച പന നവവുട്ഠായ ഭൂമിയാ ബഹൂ ഇന്ദഗോപകാ ഉട്ഠഹിംസു. തേ ഥേരേ ചങ്കമന്തേ യേഭുയ്യേന വിപജ്ജിംസു. അന്തേവാസികാ ഥേരസ്സ ചങ്കമനട്ഠാനം കാലസ്സേവ ന സമ്മജ്ജിംസു. ഇതരേ ഭിക്ഖൂ ‘‘ഥേരസ്സ വസനട്ഠാനം പസ്സിസ്സാമാ’’തി ആഗന്ത്വാ ചങ്കമനേ മതപാണകേ ദിസ്വാ ‘‘കോ ഇമസ്മിം ചങ്കമതീ’’തി പുച്ഛിംസു. ‘‘അമ്ഹാകം ഉപജ്ഝായോ, ഭന്തേ’’തി. തേ ഉജ്ഝായിംസു ‘‘പസ്സഥാവുസോ, സമണസ്സ കമ്മം, സചക്ഖുകകാലേ നിപജ്ജിത്വാ നിദ്ദായന്തോ കിഞ്ചി അകത്വാ ഇദാനി ചക്ഖുവികലകാലേ ‘ചങ്കമാമീ’തി ഏത്തകേ പാണകേ മാരേസി ‘അത്ഥം കരിസ്സാമീ’തി അനത്ഥം കരോതീ’’തി.
Athekadivasaṃ disāvāsino bhikkhū ‘‘satthāraṃ passissāmā’’ti jetavanaṃ āgantvā tathāgataṃ vanditvā asītimahāthere ca, vanditvā vihāracārikaṃ carantā cakkhupālattherassa vasanaṭṭhānaṃ patvā ‘‘idampi passissāmā’’ti sāyaṃ tadabhimukhā ahesuṃ. Tasmiṃ khaṇe mahāmegho uṭṭhahi. Te ‘‘idāni atisāyanho, megho ca uṭṭhito, pātova gantvā passissāmā’’ti nivattiṃsu. Devo paṭhamayāmaṃ vassitvā majjhimayāme vigato. Thero āraddhavīriyo āciṇṇacaṅkamano, tasmā pacchimayāme caṅkamanaṃ otari. Tadā ca pana navavuṭṭhāya bhūmiyā bahū indagopakā uṭṭhahiṃsu. Te there caṅkamante yebhuyyena vipajjiṃsu. Antevāsikā therassa caṅkamanaṭṭhānaṃ kālasseva na sammajjiṃsu. Itare bhikkhū ‘‘therassa vasanaṭṭhānaṃ passissāmā’’ti āgantvā caṅkamane matapāṇake disvā ‘‘ko imasmiṃ caṅkamatī’’ti pucchiṃsu. ‘‘Amhākaṃ upajjhāyo, bhante’’ti. Te ujjhāyiṃsu ‘‘passathāvuso, samaṇassa kammaṃ, sacakkhukakāle nipajjitvā niddāyanto kiñci akatvā idāni cakkhuvikalakāle ‘caṅkamāmī’ti ettake pāṇake māresi ‘atthaṃ karissāmī’ti anatthaṃ karotī’’ti.
അഥ ഖോ തേ ഗന്ത്വാ തഥാഗതസ്സ ആരോചേസും, ‘‘ഭന്തേ, ചക്ഖുപാലത്ഥേരോ ‘ചങ്കമാമീ’തി ബഹൂ പാണകേ മാരേസീ’’തി. ‘‘കിം പന സോ തുമ്ഹേഹി മാരേന്തോ ദിട്ഠോ’’തി? ‘‘ന ദിട്ഠോ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘യഥേവ തുമ്ഹേ തം ന പസ്സഥ, തഥേവ സോപി തേ പാണേ ന പസ്സതി. ഖീണാസവാനം മരണചേതനാ നാമ നത്ഥി, ഭിക്ഖവേ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, അരഹത്തസ്സ ഉപനിസ്സയേ സതി കസ്മാ അന്ധോ ജാതോ’’തി? ‘‘അത്തനോ കതകമ്മവസേന, ഭിക്ഖവേ’’തി. ‘‘കിം പന, ഭന്തേ, തേന കത’’ന്തി? തേന ഹി, ഭിക്ഖവേ, സുണാഥ –
Atha kho te gantvā tathāgatassa ārocesuṃ, ‘‘bhante, cakkhupālatthero ‘caṅkamāmī’ti bahū pāṇake māresī’’ti. ‘‘Kiṃ pana so tumhehi mārento diṭṭho’’ti? ‘‘Na diṭṭho, bhante’’ti. ‘‘Yatheva tumhe taṃ na passatha, tatheva sopi te pāṇe na passati. Khīṇāsavānaṃ maraṇacetanā nāma natthi, bhikkhave’’ti. ‘‘Bhante, arahattassa upanissaye sati kasmā andho jāto’’ti? ‘‘Attano katakammavasena, bhikkhave’’ti. ‘‘Kiṃ pana, bhante, tena kata’’nti? Tena hi, bhikkhave, suṇātha –
അതീതേ ബാരാണസിയം കാസിരഞ്ഞേ രജ്ജം കാരേന്തേ ഏകോ വേജ്ജോ ഗാമനിഗമേസു ചരിത്വാ വേജ്ജകമ്മം കരോന്തോ ഏകം ചക്ഖുദുബ്ബലം ഇത്ഥിം ദിസ്വാ പുച്ഛി – ‘‘കിം തേ അഫാസുക’’ന്തി? ‘‘അക്ഖീഹി ന പസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഭേസജ്ജം തേ കരിസ്സാമീ’’തി? ‘‘കരോഹി, സാമീ’’തി. ‘‘കിം മേ ദസ്സസീ’’തി? ‘‘സചേ മേ അക്ഖീനി പാകതികാനി കാതും സക്ഖിസ്സസി, അഹം തേ സദ്ധിം പുത്തധീതാഹി ദാസീ ഭവിസ്സാമീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി ഭേസജ്ജം സംവിദഹി, ഏകഭേസജ്ജേനേവ അക്ഖീനി പാകതികാനി അഹേസും. സാ ചിന്തേസി – ‘‘അഹമേതസ്സ സപുത്തധീതാ ദാസീ ഭവിസ്സാമീ’’തി പടിജാനിം, ‘‘ന ഖോ പന മം സണ്ഹേന സമ്മാചാരേന സമുദാചരിസ്സതി, വഞ്ചേസ്സാമി ന’’ന്തി. സാ വേജ്ജേനാഗന്ത്വാ ‘‘കീദിസം, ഭദ്ദേ’’തി പുട്ഠാ ‘‘പുബ്ബേ മേ അക്ഖീനി ഥോകം രുജ്ജിംസു, ഇദാനി പന അതിരേകതരം രുജ്ജന്തീ’’തി ആഹ. വേജ്ജോ ‘‘അയം മം വഞ്ചേത്വാ കിഞ്ചി അദാതുകാമാ, ന മേ ഏതായ ദിന്നായ ഭതിയാ അത്ഥോ, ഇദാനേവ നം അന്ധം കരിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഗേഹം ഗന്ത്വാ ഭരിയായ ഏതമത്ഥം ആചിക്ഖി. സാ തുണ്ഹീ അഹോസി. സോ ഏകം ഭേസജ്ജം യോജേത്വാ തസ്സാ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘ഭദ്ദേ, ഇമം ഭേസജ്ജം അഞ്ജേഹീ’’തി അഞ്ജാപേസി. അഥസ്സാ ദ്വേ അക്ഖീനി ദീപസിഖാ വിയ വിജ്ഝായിംസു. സോ വേജ്ജോ ചക്ഖുപാലോ അഹോസി.
Atīte bārāṇasiyaṃ kāsiraññe rajjaṃ kārente eko vejjo gāmanigamesu caritvā vejjakammaṃ karonto ekaṃ cakkhudubbalaṃ itthiṃ disvā pucchi – ‘‘kiṃ te aphāsuka’’nti? ‘‘Akkhīhi na passāmī’’ti. ‘‘Bhesajjaṃ te karissāmī’’ti? ‘‘Karohi, sāmī’’ti. ‘‘Kiṃ me dassasī’’ti? ‘‘Sace me akkhīni pākatikāni kātuṃ sakkhissasi, ahaṃ te saddhiṃ puttadhītāhi dāsī bhavissāmī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti bhesajjaṃ saṃvidahi, ekabhesajjeneva akkhīni pākatikāni ahesuṃ. Sā cintesi – ‘‘ahametassa saputtadhītā dāsī bhavissāmī’’ti paṭijāniṃ, ‘‘na kho pana maṃ saṇhena sammācārena samudācarissati, vañcessāmi na’’nti. Sā vejjenāgantvā ‘‘kīdisaṃ, bhadde’’ti puṭṭhā ‘‘pubbe me akkhīni thokaṃ rujjiṃsu, idāni pana atirekataraṃ rujjantī’’ti āha. Vejjo ‘‘ayaṃ maṃ vañcetvā kiñci adātukāmā, na me etāya dinnāya bhatiyā attho, idāneva naṃ andhaṃ karissāmī’’ti cintetvā gehaṃ gantvā bhariyāya etamatthaṃ ācikkhi. Sā tuṇhī ahosi. So ekaṃ bhesajjaṃ yojetvā tassā santikaṃ gantvā ‘‘bhadde, imaṃ bhesajjaṃ añjehī’’ti añjāpesi. Athassā dve akkhīni dīpasikhā viya vijjhāyiṃsu. So vejjo cakkhupālo ahosi.
ഭിക്ഖവേ, തദാ മമ പുത്തേന കതകമ്മം പച്ഛതോ പച്ഛതോ അനുബന്ധി. പാപകമ്മഞ്ഹി നാമേതം ധുരം വഹതോ ബലിബദ്ദസ്സ പദം ചക്കം വിയ അനുഗച്ഛതീതി ഇദം വത്ഥും കഥേത്വാ അനുസന്ധിം ഘടേത്വാ പതിട്ഠാപിതമത്തികം സാസനം രാജമുദ്ദായ ലഞ്ഛന്തോ വിയ ധമ്മരാജാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Bhikkhave, tadā mama puttena katakammaṃ pacchato pacchato anubandhi. Pāpakammañhi nāmetaṃ dhuraṃ vahato balibaddassa padaṃ cakkaṃ viya anugacchatīti idaṃ vatthuṃ kathetvā anusandhiṃ ghaṭetvā patiṭṭhāpitamattikaṃ sāsanaṃ rājamuddāya lañchanto viya dhammarājā imaṃ gāthamāha –
൧.
1.
‘‘മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാ, മനോസേട്ഠാ മനോമയാ;
‘‘Manopubbaṅgamā dhammā, manoseṭṭhā manomayā;
മനസാ ചേ പദുട്ഠേന, ഭാസതി വാ കരോതി വാ;
Manasā ce paduṭṭhena, bhāsati vā karoti vā;
തതോ നം ദുക്ഖമന്വേതി, ചക്കംവ വഹതോ പദ’’ന്തി.
Tato naṃ dukkhamanveti, cakkaṃva vahato pada’’nti.
തത്ഥ മനോതി കാമാവചരകുസലാദിഭേദം സബ്ബമ്പി ചതുഭൂമികചിത്തം. ഇമസ്മിം പന പദേ തദാ തസ്സ വേജ്ജസ്സ ഉപ്പന്നചിത്തവസേന നിയമിയമാനം വവത്ഥാപിയമാനം പരിച്ഛിജ്ജിയമാനം ദോമനസ്സസഹഗതം പടിഘസമ്പയുത്തചിത്തമേവ ലബ്ഭതി. പുബ്ബങ്ഗമാതി തേന പഠമഗാമിനാ ഹുത്വാ സമന്നാഗതാ. ധമ്മാതി ഗുണദേസനാപരിയത്തിനിസ്സത്തനിജ്ജീവവസേന ചത്താരോ ധമ്മാ നാമ. തേസു –
Tattha manoti kāmāvacarakusalādibhedaṃ sabbampi catubhūmikacittaṃ. Imasmiṃ pana pade tadā tassa vejjassa uppannacittavasena niyamiyamānaṃ vavatthāpiyamānaṃ paricchijjiyamānaṃ domanassasahagataṃ paṭighasampayuttacittameva labbhati. Pubbaṅgamāti tena paṭhamagāminā hutvā samannāgatā. Dhammāti guṇadesanāpariyattinissattanijjīvavasena cattāro dhammā nāma. Tesu –
‘‘ന ഹി ധമ്മോ അധമ്മോ ച, ഉഭോ സമവിപാകിനോ;
‘‘Na hi dhammo adhammo ca, ubho samavipākino;
അധമ്മോ നിരയം നേതി, ധമ്മോ പാപേതി സുഗ്ഗതി’’ന്തി. (ഥേരഗാ॰ ൩൦൪; ജാ॰ ൧.൧൫.൩൮൬) –
Adhammo nirayaṃ neti, dhammo pāpeti suggati’’nti. (theragā. 304; jā. 1.15.386) –
അയം ഗുണധമ്മോ നാമ. ‘‘ധമ്മം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമി ആദികല്യാണ’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൩.൪൨൦) അയം ദേസനാധമ്മോ നാമ. ‘‘ഇധ പന, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചേ കുലപുത്താ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി സുത്തം ഗേയ്യ’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൩൯) അയം പരിയത്തിധമ്മോ നാമ. ‘‘തസ്മിം ഖോ പന സമയേ ധമ്മാ ഹോന്തി, ഖന്ധാ ഹോന്തീ’’തി (ധ॰ സ॰ ൧൨൧) അയം നിസ്സത്തധമ്മോ നാമ, നിജ്ജീവധമ്മോതിപി ഏസോ ഏവ. തേസു ഇമസ്മിം ഠാനേ നിസ്സത്തനിജ്ജീവധമ്മോ അധിപ്പേതോ. സോ അത്ഥതോ തയോ അരൂപിനോ ഖന്ധാ വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോതി. ഏതേ ഹി മനോ പുബ്ബങ്ഗമോ ഏതേസന്തി മനോപുബ്ബങ്ഗമാ നാമ.
Ayaṃ guṇadhammo nāma. ‘‘Dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇa’’nti (ma. ni. 3.420) ayaṃ desanādhammo nāma. ‘‘Idha pana, bhikkhave, ekacce kulaputtā dhammaṃ pariyāpuṇanti suttaṃ geyya’’nti (ma. ni. 1.239) ayaṃ pariyattidhammo nāma. ‘‘Tasmiṃ kho pana samaye dhammā honti, khandhā hontī’’ti (dha. sa. 121) ayaṃ nissattadhammo nāma, nijjīvadhammotipi eso eva. Tesu imasmiṃ ṭhāne nissattanijjīvadhammo adhippeto. So atthato tayo arūpino khandhā vedanākkhandho saññākkhandho saṅkhārakkhandhoti. Ete hi mano pubbaṅgamo etesanti manopubbaṅgamā nāma.
കഥം പനേതേഹി സദ്ധിം ഏകവത്ഥുകോ ഏകാരമ്മണോ അപുബ്ബം അചരിമം ഏകക്ഖണേ ഉപ്പജ്ജമാനോ മനോ പുബ്ബങ്ഗമോ നാമ ഹോതീതി? ഉപ്പാദപച്ചയട്ഠേന. യഥാ ഹി ബഹൂസു ഏകതോ ഗാമഘാതാദീനി കമ്മാനി കരോന്തേസു ‘‘കോ ഏതേസം പുബ്ബങ്ഗമോ’’തി വുത്തേ യോ നേസം പച്ചയോ ഹോതി, യം നിസ്സായ തേ തം കമ്മം കരോന്തി, സോ ദത്തോ വാ മിത്തോ വാ തേസം പുബ്ബങ്ഗമോതി വുച്ചതി, ഏവംസമ്പദമിദം വേദിതബ്ബം. ഇതി ഉപ്പാദപച്ചയട്ഠേന മനോ പുബ്ബങ്ഗമോ ഏതേസന്തി മനോപുബ്ബങ്ഗമാ. ന ഹി തേ മനേ അനുപ്പജ്ജന്തേ ഉപ്പജ്ജിതും സക്കോന്തി, മനോ പന ഏകച്ചേസു ചേതസികേസു അനുപജ്ജന്തേസുപി ഉപ്പജ്ജതിയേവ. അധിപതിവസേന പന മനോ സേട്ഠോ ഏതേസന്തി മനോസേട്ഠോ. യഥാ ഹി ചോരാദീനം ചോരജേട്ഠകാദയോ അധിപതിനോ സേട്ഠാ. തഥാ തേസമ്പി മനോ അധിപതി മനോവ സേട്ഠാ. യഥാ പന ദാരുആദീഹി നിപ്ഫന്നാനി താനി താനി ഭണ്ഡാനി ദാരുമയാദീനി നാമ ഹോന്തി, തഥാ തേപി മനതോ നിപ്ഫന്നത്താ മനോമയാ നാമ.
Kathaṃ panetehi saddhiṃ ekavatthuko ekārammaṇo apubbaṃ acarimaṃ ekakkhaṇe uppajjamāno mano pubbaṅgamo nāma hotīti? Uppādapaccayaṭṭhena. Yathā hi bahūsu ekato gāmaghātādīni kammāni karontesu ‘‘ko etesaṃ pubbaṅgamo’’ti vutte yo nesaṃ paccayo hoti, yaṃ nissāya te taṃ kammaṃ karonti, so datto vā mitto vā tesaṃ pubbaṅgamoti vuccati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Iti uppādapaccayaṭṭhena mano pubbaṅgamo etesanti manopubbaṅgamā. Na hi te mane anuppajjante uppajjituṃ sakkonti, mano pana ekaccesu cetasikesu anupajjantesupi uppajjatiyeva. Adhipativasena pana mano seṭṭho etesanti manoseṭṭho. Yathā hi corādīnaṃ corajeṭṭhakādayo adhipatino seṭṭhā. Tathā tesampi mano adhipati manova seṭṭhā. Yathā pana dāruādīhi nipphannāni tāni tāni bhaṇḍāni dārumayādīni nāma honti, tathā tepi manato nipphannattā manomayā nāma.
പദുട്ഠേനാതി ആഗന്തുകേഹി അഭിജ്ഝാദീഹി ദോസേഹി പദുട്ഠേന. പകതിമനോ ഹി ഭവങ്ഗചിത്തം, തം അപദുട്ഠം. യഥാ ഹി പസന്നം ഉദകം ആഗന്തുകേഹി നീലാദീഹി ഉപക്കിലിട്ഠം നീലോദകാദിഭേദം ഹോതി, ന ച നവം ഉദകം, നാപി പുരിമം പസന്നഉദകമേവ, തഥാ തമ്പി ആഗന്തുകേഹി അഭിജ്ഝാദീഹി ദോസേഹി പദുട്ഠം ഹോതി, ന ച നവം ചിത്തം, നാപി പുരിമം ഭവങ്ഗചിത്തമേവ, തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘പഭസ്സരമിദം, ഭിക്ഖവേ, ചിത്തം, തഞ്ച ഖോ ആഗന്തുകേഹി ഉപക്കിലേസേഹി ഉപക്കിലിട്ഠ’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൧.൪൯). ഏവം മനസാ ചേ പദുട്ഠേന, ഭാസതി വാ കരോതി വാ സോ ഭാസമാനോ ചതുബ്ബിധം വചീദുച്ചരിതമേവ ഭാസതി, കരോന്തോ തിവിധം കായദുച്ചരിതമേവ കരോതി, അഭാസന്തോ അകരോന്തോ തായ അഭിജ്ഝാദീഹി പദുട്ഠമാനസതായ തിവിധം മനോദുച്ചരിതം പൂരേതി. ഏവമസ്സ ദസ അകുസലകമ്മപഥാ പാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
Paduṭṭhenāti āgantukehi abhijjhādīhi dosehi paduṭṭhena. Pakatimano hi bhavaṅgacittaṃ, taṃ apaduṭṭhaṃ. Yathā hi pasannaṃ udakaṃ āgantukehi nīlādīhi upakkiliṭṭhaṃ nīlodakādibhedaṃ hoti, na ca navaṃ udakaṃ, nāpi purimaṃ pasannaudakameva, tathā tampi āgantukehi abhijjhādīhi dosehi paduṭṭhaṃ hoti, na ca navaṃ cittaṃ, nāpi purimaṃ bhavaṅgacittameva, tenāha bhagavā – ‘‘pabhassaramidaṃ, bhikkhave, cittaṃ, tañca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭha’’nti (a. ni. 1.49). Evaṃ manasā ce paduṭṭhena, bhāsati vā karoti vā so bhāsamāno catubbidhaṃ vacīduccaritameva bhāsati, karonto tividhaṃ kāyaduccaritameva karoti, abhāsanto akaronto tāya abhijjhādīhi paduṭṭhamānasatāya tividhaṃ manoduccaritaṃ pūreti. Evamassa dasa akusalakammapathā pāripūriṃ gacchanti.
തതോ നം ദുക്ഖമന്വേതീതി തതോ തിവിധദുച്ചരിതതോ തം പുഗ്ഗലം ദുക്ഖം അന്വേതി, ദുച്ചരിതാനുഭാവേന ചതൂസു അപായേസു, മനുസ്സേസു വാ തമത്തഭാവം ഗച്ഛന്തം കായവത്ഥുകമ്പി ഇതരമ്പീതി ഇമിനാ പരിയായേന കായികചേതസികം വിപാകദുക്ഖം അനുഗച്ഛതി. യഥാ കിം? ചക്കംവ വഹതോ പദന്തി ധുരേ യുത്തസ്സ ധുരം വഹതോ ബലിബദ്ദസ്സ പദം ചക്കം വിയ. യഥാ ഹി സോ ഏകമ്പി ദിവസം ദ്വേപി പഞ്ചപി ദസപി അഡ്ഢമാസമ്പി മാസമ്പി വഹന്തോ ചക്കം നിവത്തേതും ജഹിതും ന സക്കോതി , അഥ ഖ്വസ്സ പുരതോ അഭിക്കമന്തസ്സ യുഗം ഗീവം ബാധതി, പച്ഛതോ പടിക്കമന്തസ്സ ചക്കം ഊരുമംസം പടിഹനതി. ഇമേഹി ദ്വീഹി ആകാരേഹി ബാധന്തം ചക്കം തസ്സ പദാനുപദികം ഹോതി; തഥേവ മനസാ പദുട്ഠേന തീണി ദുച്ചരിതാനി പൂരേത്വാ ഠിതം പുഗ്ഗലം നിരയാദീസു തത്ഥ തത്ഥ ഗതഗതട്ഠാനേ ദുച്ചരിതമൂലകം കായികമ്പി ചേതസികമ്പി ദുക്ഖമനുബന്ധതീതി.
Tato naṃ dukkhamanvetīti tato tividhaduccaritato taṃ puggalaṃ dukkhaṃ anveti, duccaritānubhāvena catūsu apāyesu, manussesu vā tamattabhāvaṃ gacchantaṃ kāyavatthukampi itarampīti iminā pariyāyena kāyikacetasikaṃ vipākadukkhaṃ anugacchati. Yathā kiṃ? Cakkaṃva vahato padanti dhure yuttassa dhuraṃ vahato balibaddassa padaṃ cakkaṃ viya. Yathā hi so ekampi divasaṃ dvepi pañcapi dasapi aḍḍhamāsampi māsampi vahanto cakkaṃ nivattetuṃ jahituṃ na sakkoti , atha khvassa purato abhikkamantassa yugaṃ gīvaṃ bādhati, pacchato paṭikkamantassa cakkaṃ ūrumaṃsaṃ paṭihanati. Imehi dvīhi ākārehi bādhantaṃ cakkaṃ tassa padānupadikaṃ hoti; tatheva manasā paduṭṭhena tīṇi duccaritāni pūretvā ṭhitaṃ puggalaṃ nirayādīsu tattha tattha gatagataṭṭhāne duccaritamūlakaṃ kāyikampi cetasikampi dukkhamanubandhatīti.
ഗാഥാപരിയോസാനേ തിംസസഹസ്സാ ഭിക്ഖൂ സഹ പടിസമ്ഭിദാഹി അരഹത്തം പാപുണിംസു. സമ്പത്തപരിഭായപി ദേസനാ സാത്ഥികാ സഫലാ അഹോസീതി.
Gāthāpariyosāne tiṃsasahassā bhikkhū saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Sampattaparibhāyapi desanā sātthikā saphalā ahosīti.
ചക്ഖുപാലത്ഥേരവത്ഥു പഠമം
Cakkhupālattheravatthu paṭhamaṃ
൨. മട്ഠകുണ്ഡലീവത്ഥു
2. Maṭṭhakuṇḍalīvatthu
൨. മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാതി ദുതിയഗാഥാപി സാവത്ഥിയംയേവ മട്ഠകുണ്ഡലിം ആരബ്ഭ ഭാസിതാ.
2.Manopubbaṅgamādhammāti dutiyagāthāpi sāvatthiyaṃyeva maṭṭhakuṇḍaliṃ ārabbha bhāsitā.
സാവത്ഥിയം കിര അദിന്നപുബ്ബകോ നാമ ബ്രാഹ്മണോ അഹോസി. തേന കസ്സചി കിഞ്ചി ന ദിന്നപുബ്ബം, തേന തം ‘‘അദിന്നപുബ്ബകോ’’ത്വേവ സഞ്ജാനിംസു. തസ്സ ഏകപുത്തകോ അഹോസി പിയോ മനാപോ. അഥസ്സ പിലന്ധനം കാരേതുകാമോ ‘‘സചേ സുവണ്ണകാരേ കാരേസ്സാമി, ഭത്തവേതനം ദാതബ്ബം ഭവിസ്സതീ’’തി സയമേവ സുവണ്ണം കോട്ടേത്വാ മട്ഠാനി കുണ്ഡലാനി കത്വാ അദാസി. തേനസ്സ പുത്തോ മട്ഠകുണ്ഡലീത്വേവ പഞ്ഞായിത്ഥ. തസ്സ സോളസവസ്സികകാലേ പണ്ഡുരോഗോ ഉദപാദി. തസ്സ മാതാ പുത്തം ഓലോകേത്വാ, ‘‘ബ്രാഹ്മണ, പുത്തസ്സ തേ രോഗോ ഉപ്പന്നോ, തികിച്ഛാപേഹി ന’’ന്തി ആഹ. ‘‘ഭോതി സചേ വേജ്ജം ആനേസ്സാമി, ഭത്തവേതനം ദാതബ്ബം ഭവിസ്സതി; കിം ത്വം മമ ധനച്ഛേദം ന ഓലോകേസ്സസീ’’തി? ‘‘അഥ നം കിം കരിസ്സസി, ബ്രാഹ്മണാ’’തി? ‘‘യഥാ മേ ധനച്ഛേദോ ന ഹോതി, തഥാ കരിസ്സാമീ’’തി. സോ വേജ്ജാനം സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘അസുകരോഗസ്സ നാമ തുമ്ഹേ കിം ഭേസജ്ജം കരോഥാ’’തി പുച്ഛി. അഥസ്സ തേ യം വാ തം വാ രുക്ഖതചാദിം ആചിക്ഖന്തി. സോ തമാഹരിത്വാ പുത്തസ്സ ഭേസജ്ജം കരോതി. തം കരോന്തസ്സേവസ്സ രോഗോ ബലവാ അഹോസി, അതേകിച്ഛഭാവം ഉപാഗമി. ബ്രാഹ്മണോ തസ്സ ദുബ്ബലഭാവം ഞത്വാ ഏകം വേജ്ജം പക്കോസി. സോ തം ഓലോകേത്വാവ ‘‘അമ്ഹാകം ഏകം കിച്ചം അത്ഥി, അഞ്ഞം വേജ്ജം പക്കോസിത്വാ തികിച്ഛാപേഹീ’’തി തം പഹായ നിക്ഖമി. ബ്രാഹ്മണോ തസ്സ മരണസമയം ഞത്വാ ‘‘ഇമസ്സ ദസ്സനത്ഥായ ആഗതാ അന്തോഗേഹേ സാപതേയ്യം പസ്സിസ്സന്തി, ബഹി നം കരിസ്സാമീ’’തി പുത്തം നീഹരിത്വാ ബഹിആളിന്ദേ നിപജ്ജാപേസി.
Sāvatthiyaṃ kira adinnapubbako nāma brāhmaṇo ahosi. Tena kassaci kiñci na dinnapubbaṃ, tena taṃ ‘‘adinnapubbako’’tveva sañjāniṃsu. Tassa ekaputtako ahosi piyo manāpo. Athassa pilandhanaṃ kāretukāmo ‘‘sace suvaṇṇakāre kāressāmi, bhattavetanaṃ dātabbaṃ bhavissatī’’ti sayameva suvaṇṇaṃ koṭṭetvā maṭṭhāni kuṇḍalāni katvā adāsi. Tenassa putto maṭṭhakuṇḍalītveva paññāyittha. Tassa soḷasavassikakāle paṇḍurogo udapādi. Tassa mātā puttaṃ oloketvā, ‘‘brāhmaṇa, puttassa te rogo uppanno, tikicchāpehi na’’nti āha. ‘‘Bhoti sace vejjaṃ ānessāmi, bhattavetanaṃ dātabbaṃ bhavissati; kiṃ tvaṃ mama dhanacchedaṃ na olokessasī’’ti? ‘‘Atha naṃ kiṃ karissasi, brāhmaṇā’’ti? ‘‘Yathā me dhanacchedo na hoti, tathā karissāmī’’ti. So vejjānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘asukarogassa nāma tumhe kiṃ bhesajjaṃ karothā’’ti pucchi. Athassa te yaṃ vā taṃ vā rukkhatacādiṃ ācikkhanti. So tamāharitvā puttassa bhesajjaṃ karoti. Taṃ karontassevassa rogo balavā ahosi, atekicchabhāvaṃ upāgami. Brāhmaṇo tassa dubbalabhāvaṃ ñatvā ekaṃ vejjaṃ pakkosi. So taṃ oloketvāva ‘‘amhākaṃ ekaṃ kiccaṃ atthi, aññaṃ vejjaṃ pakkositvā tikicchāpehī’’ti taṃ pahāya nikkhami. Brāhmaṇo tassa maraṇasamayaṃ ñatvā ‘‘imassa dassanatthāya āgatā antogehe sāpateyyaṃ passissanti, bahi naṃ karissāmī’’ti puttaṃ nīharitvā bahiāḷinde nipajjāpesi.
തം ദിവസം ഭഗവാ ബലവപച്ചൂസസമയേ മഹാകരുണാസമാപത്തിതോ വുട്ഠായ പുബ്ബബുദ്ധേസു കതാധികാരാനം ഉസ്സന്നകുസലമൂലാനം വേനേയ്യബന്ധവാനം ദസ്സനത്ഥം ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകേന്തോ ദസസഹസ്സചക്കവാളേസു ഞാണജാലം പത്ഥരി. മട്ഠകുണ്ഡലീ ബഹിആളിന്ദേ നിപന്നാകാരേനേവ തസ്സ അന്തോ പഞ്ഞായി. സത്ഥാ തം ദിസ്വാ തസ്സ അന്തോഗേഹാ നീഹരിത്വാ തത്ഥ നിപജ്ജാപിതഭാവം ഞത്വാ ‘‘അത്ഥി നു ഖോ മയ്ഹം ഏത്ഥ ഗതപച്ചയേന അത്ഥോ’’തി ഉപധാരേന്തോ ഇദം അദ്ദസ – അയം മാണവോ മയി ചിത്തം പസാദേത്വാ കാലം കത്വാ താവതിംസദേവലോകേ തിംസയോജനികേ കനകവിമാനേ നിബ്ബത്തിസ്സതി, അച്ഛരാസഹസ്സപരിവാരോ ഭവിസ്സതി, ബ്രാഹ്മണോപി തം ഝാപേത്വാ രോദന്തോ ആളാഹനേ വിചരിസ്സതി. ദേവപുത്തോ തിഗാവുതപ്പമാണം സട്ഠിസകടഭാരാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതം അച്ഛരാസഹസ്സപരിവാരം അത്തഭാവം ഓലോകേത്വാ ‘‘കേന നു ഖോ കമ്മേന മയാ അയം സിരിസമ്പത്തി ലദ്ധാ’’തി ഓലോകേത്വാ മയി ചിത്തപ്പസാദേന ലദ്ധഭാവം ഞത്വാ ‘‘അയം ബ്രാഹ്മണോ ധനച്ഛേദഭയേന മമ ഭേസജ്ജമകത്വാ ഇദാനി ആളാഹനം ഗന്ത്വാ രോദതി, വിപ്പകാരപ്പത്തം നം കരിസ്സാമീ’’തി പിതരി രോദന്തേ മട്ഠകുണ്ഡലിവണ്ണേന ആഗന്ത്വാ ആളാഹനസ്സാവിദൂരേ നിപജ്ജിത്വാ രോദിസ്സതി. അഥ നം ബ്രാഹ്മണോ ‘‘കോസി ത്വ’’ന്തി പുച്ഛിസ്സതി. ‘‘അഹം തേ പുത്തോ മട്ഠകുണ്ഡലീ’’തി ആചിക്ഖിസ്സതി. ‘‘കുഹിം നിബ്ബത്തോസീ’’തി? ‘‘താവസിംസഭവനേ’’തി. ‘‘കിം കമ്മം കത്വാ’’തി വുത്തേ മയി ചിത്തപ്പസാദേന നിബ്ബത്തഭാവം ആചിക്ഖിസ്സതി. ബ്രാഹ്മണോ ‘‘തുമ്ഹേസു ചിത്തം പസാദേത്വാ സഗ്ഗേ നിബ്ബത്തോ നാമ അത്ഥീ’’തി മം പുച്ഛിസ്സതി. അഥസ്സാഹം ‘‘ഏത്തകാനി സതാനി വാ സഹസ്സാനി വാ സതസഹസ്സാനി വാതി ന സക്കാ ഗണനാ പരിച്ഛിന്ദിതു’’ന്തി വത്വാ ധമ്മപദേ ഗാഥം ഭാസിസ്സാമി. ഗാഥാപരിയോസാനേ ചതുരാസീതിയാ പാണസഹസ്സാനം ധമ്മാഭിസമയോ ഭവിസ്സതി, മട്ഠ കുണ്ഡലീ സോതാപന്നോ ഭവിസ്സതി. തഥാ അദിന്നപുബ്ബകോ ബ്രാഹ്മണോ. ഇതി ഇമം കുലപുത്തം നിസ്സായ മഹാധമ്മാഭിസമയോ ഭവിസ്സതീതി ദിസ്വാ പുനദിവസേ കതസരീരപടിജഗ്ഗനോ മഹാഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ സാവത്ഥിം പിണ്ഡായ പവിസിത്വാ അനുപുബ്ബേന ബ്രാഹ്മണസ്സ ഗേഹദ്വാരം ഗതോ.
Taṃ divasaṃ bhagavā balavapaccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya pubbabuddhesu katādhikārānaṃ ussannakusalamūlānaṃ veneyyabandhavānaṃ dassanatthaṃ buddhacakkhunā lokaṃ volokento dasasahassacakkavāḷesu ñāṇajālaṃ patthari. Maṭṭhakuṇḍalī bahiāḷinde nipannākāreneva tassa anto paññāyi. Satthā taṃ disvā tassa antogehā nīharitvā tattha nipajjāpitabhāvaṃ ñatvā ‘‘atthi nu kho mayhaṃ ettha gatapaccayena attho’’ti upadhārento idaṃ addasa – ayaṃ māṇavo mayi cittaṃ pasādetvā kālaṃ katvā tāvatiṃsadevaloke tiṃsayojanike kanakavimāne nibbattissati, accharāsahassaparivāro bhavissati, brāhmaṇopi taṃ jhāpetvā rodanto āḷāhane vicarissati. Devaputto tigāvutappamāṇaṃ saṭṭhisakaṭabhārālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ accharāsahassaparivāraṃ attabhāvaṃ oloketvā ‘‘kena nu kho kammena mayā ayaṃ sirisampatti laddhā’’ti oloketvā mayi cittappasādena laddhabhāvaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ brāhmaṇo dhanacchedabhayena mama bhesajjamakatvā idāni āḷāhanaṃ gantvā rodati, vippakārappattaṃ naṃ karissāmī’’ti pitari rodante maṭṭhakuṇḍalivaṇṇena āgantvā āḷāhanassāvidūre nipajjitvā rodissati. Atha naṃ brāhmaṇo ‘‘kosi tva’’nti pucchissati. ‘‘Ahaṃ te putto maṭṭhakuṇḍalī’’ti ācikkhissati. ‘‘Kuhiṃ nibbattosī’’ti? ‘‘Tāvasiṃsabhavane’’ti. ‘‘Kiṃ kammaṃ katvā’’ti vutte mayi cittappasādena nibbattabhāvaṃ ācikkhissati. Brāhmaṇo ‘‘tumhesu cittaṃ pasādetvā sagge nibbatto nāma atthī’’ti maṃ pucchissati. Athassāhaṃ ‘‘ettakāni satāni vā sahassāni vā satasahassāni vāti na sakkā gaṇanā paricchinditu’’nti vatvā dhammapade gāthaṃ bhāsissāmi. Gāthāpariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissati, maṭṭha kuṇḍalī sotāpanno bhavissati. Tathā adinnapubbako brāhmaṇo. Iti imaṃ kulaputtaṃ nissāya mahādhammābhisamayo bhavissatīti disvā punadivase katasarīrapaṭijaggano mahābhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiṃ piṇḍāya pavisitvā anupubbena brāhmaṇassa gehadvāraṃ gato.
തസ്മിം ഖണേ മട്ഠകുണ്ഡലീ അന്തോഗേഹാഭിമുഖോ നിപന്നോ ഹോതി. അഥസ്സ സത്ഥാ അത്തനോ അപസ്സനഭാവം ഞത്വാ ഏകം രസ്മിം വിസ്സജ്ജേസി. മാണവോ ‘‘കിം ഓഭാസോ നാമേസോ’’തി പരിവത്തേത്വാ നിപന്നോവ സത്ഥാരം ദിസ്വാ, ‘‘അന്ധബാലപിതരം നിസ്സായ ഏവരൂപം ബുദ്ധം ഉപസങ്കമിത്വാ കായവേയ്യാവടികം വാ കാതും ദാനം വാ ദാതും ധമ്മം വാ സോതും നാലത്ഥം, ഇദാനി മേ ഹത്ഥാപി അനധിപതേയ്യാ, അഞ്ഞം കത്തബ്ബം നത്ഥീ’’തി മനമേവ പസാദേസി. സത്ഥാ ‘‘അലം ഏത്തകേന ചിത്തപ്പസാദേന ഇമസ്സാ’’തി പക്കാമി. സോ തഥാഗതേ ചക്ഖുപഥം വിജഹന്തേയേവ പസന്നമനോ കാലം കത്വാ സുത്തപ്പബുദ്ധോ വിയ ദേവലോകേ തിംസയോജനികേ കനകവിമാനേ നിബ്ബത്തി.
Tasmiṃ khaṇe maṭṭhakuṇḍalī antogehābhimukho nipanno hoti. Athassa satthā attano apassanabhāvaṃ ñatvā ekaṃ rasmiṃ vissajjesi. Māṇavo ‘‘kiṃ obhāso nāmeso’’ti parivattetvā nipannova satthāraṃ disvā, ‘‘andhabālapitaraṃ nissāya evarūpaṃ buddhaṃ upasaṅkamitvā kāyaveyyāvaṭikaṃ vā kātuṃ dānaṃ vā dātuṃ dhammaṃ vā sotuṃ nālatthaṃ, idāni me hatthāpi anadhipateyyā, aññaṃ kattabbaṃ natthī’’ti manameva pasādesi. Satthā ‘‘alaṃ ettakena cittappasādena imassā’’ti pakkāmi. So tathāgate cakkhupathaṃ vijahanteyeva pasannamano kālaṃ katvā suttappabuddho viya devaloke tiṃsayojanike kanakavimāne nibbatti.
ബ്രാഹ്മണോപിസ്സ സരീരം ഝാപേത്വാ ആളാഹനേ രോദനപരായണോ അഹോസി, ദേവസികം ആളാഹനം ഗന്ത്വാ രോദതി – ‘‘കഹം ഏകപുത്തക, കഹം ഏകപുത്തകാ’’തി. ദേവപുത്തോപി അത്തനോ സമ്പത്തിം ഓലോകേത്വാ, ‘‘കേന മേ കമ്മേന ലദ്ധാ’’തി ഉപധാരേന്തോ ‘‘സത്ഥരി മനോപസാദേനാ’’തി ഞത്വാ ‘‘അയം ബ്രാഹ്മണോ മമ അഫാസുകകാലേ ഭേസജ്ജമകാരേത്വാ ഇദാനി ആളാഹനം ഗന്ത്വാ രോദതി, വിപ്പകാരപ്പത്തമേവ നം കാതും വട്ടതീ’’തി മട്ഠകുണ്ഡലിവണ്ണേന ആഗന്ത്വാ ആളാഹനസ്സാവിദൂരേ ബാഹാ പഗ്ഗയ്ഹ രോദന്തോ അട്ഠാസി. ബ്രാഹ്മണോ തം ദിസ്വാ ‘‘അഹം താവ പുത്തസോകേന രോദാമി, ഏസ കിമത്ഥം രോദതി, പുച്ഛിസ്സാമി ന’’ന്തി പുച്ഛന്തോ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Brāhmaṇopissa sarīraṃ jhāpetvā āḷāhane rodanaparāyaṇo ahosi, devasikaṃ āḷāhanaṃ gantvā rodati – ‘‘kahaṃ ekaputtaka, kahaṃ ekaputtakā’’ti. Devaputtopi attano sampattiṃ oloketvā, ‘‘kena me kammena laddhā’’ti upadhārento ‘‘satthari manopasādenā’’ti ñatvā ‘‘ayaṃ brāhmaṇo mama aphāsukakāle bhesajjamakāretvā idāni āḷāhanaṃ gantvā rodati, vippakārappattameva naṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti maṭṭhakuṇḍalivaṇṇena āgantvā āḷāhanassāvidūre bāhā paggayha rodanto aṭṭhāsi. Brāhmaṇo taṃ disvā ‘‘ahaṃ tāva puttasokena rodāmi, esa kimatthaṃ rodati, pucchissāmi na’’nti pucchanto imaṃ gāthamāha –
‘‘അലങ്കതോ മട്ഠകുണ്ഡലീ,
‘‘Alaṅkato maṭṭhakuṇḍalī,
മാലധാരീ ഹരിചന്ദനുസ്സദോ;
Māladhārī haricandanussado;
ബാഹാ പഗ്ഗയ്ഹ കന്ദസി,
Bāhā paggayha kandasi,
വനമജ്ഝേ കിം ദുക്ഖിതോ തുവ’’ന്തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൦൭; പേ॰ വ॰ ൧൮൬);
Vanamajjhe kiṃ dukkhito tuva’’nti. (vi. va. 1207; pe. va. 186);
സോ മാണവോ ആഹ –
So māṇavo āha –
‘‘സോവണ്ണമയോ പഭസ്സരോ,
‘‘Sovaṇṇamayo pabhassaro,
ഉപ്പന്നോ രഥപഞ്ജരോ മമ;
Uppanno rathapañjaro mama;
തസ്സ ചക്കയുഗം ന വിന്ദാമി,
Tassa cakkayugaṃ na vindāmi,
തേന ദുക്ഖേന ജഹാമി ജീവിത’’ന്തി. (വ॰ ൧൨൦൮; പേ॰ വ॰ ൧൮൭);
Tena dukkhena jahāmi jīvita’’nti. (va. 1208; pe. va. 187);
അഥ നം ബ്രാഹ്മണോ ആഹ –
Atha naṃ brāhmaṇo āha –
‘‘സോവണ്ണമയം മണിമയം,
‘‘Sovaṇṇamayaṃ maṇimayaṃ,
ലോഹിതകമയം അഥ രൂപിയമയം;
Lohitakamayaṃ atha rūpiyamayaṃ;
ആചിക്ഖ മേ ഭദ്ദ മാണവ,
Ācikkha me bhadda māṇava,
ചക്കയുഗം പടിപാദയാമി തേ’’തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൦൯; പേ॰ വ॰ ൧൮൮);
Cakkayugaṃ paṭipādayāmi te’’ti. (vi. va. 1209; pe. va. 188);
തം സുത്വാ മാണവോ ‘‘അയം ബ്രാഹ്മണോ പുത്തസ്സ ഭേസജ്ജമകത്വാ പുത്തപതിരൂപകം മം ദിസ്വാ രോദന്തോ ‘സുവണ്ണാദിമയം രഥചക്കം കരോമീ’തി വദതി, ഹോതു നിഗ്ഗണ്ഹിസ്സാമി ന’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ‘‘കീവ മഹന്തം മേ ചക്കയുഗം കരിസ്സസീ’’തി വത്വാ ‘‘യാവ മഹന്തം ആകങ്ഖസി, താവ മഹന്തം കരിസ്സാമീ’’തി വുത്തേ ‘‘ചന്ദിമസൂരിയേഹി മേ അത്ഥോ, തേ മേ ദേഹീ’’തി യാചന്തോ ആഹ –
Taṃ sutvā māṇavo ‘‘ayaṃ brāhmaṇo puttassa bhesajjamakatvā puttapatirūpakaṃ maṃ disvā rodanto ‘suvaṇṇādimayaṃ rathacakkaṃ karomī’ti vadati, hotu niggaṇhissāmi na’’nti cintetvā ‘‘kīva mahantaṃ me cakkayugaṃ karissasī’’ti vatvā ‘‘yāva mahantaṃ ākaṅkhasi, tāva mahantaṃ karissāmī’’ti vutte ‘‘candimasūriyehi me attho, te me dehī’’ti yācanto āha –
‘‘സോ മാണവോ തസ്സ പാവദി,
‘‘So māṇavo tassa pāvadi,
ചന്ദസൂരിയാ ഉഭയേത്ഥ ദിസ്സരേ;
Candasūriyā ubhayettha dissare;
സോവണ്ണമയോ രഥോ മമ,
Sovaṇṇamayo ratho mama,
തേന ചക്കയുഗേന സോഭതീ’’തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൧൦; പേ॰ വ॰ ൧൮൯);
Tena cakkayugena sobhatī’’ti. (vi. va. 1210; pe. va. 189);
അഥ നം ബ്രാഹ്മണോ ആഹ –
Atha naṃ brāhmaṇo āha –
‘‘ബാലോ ഖോ ത്വം അസി മാണവ,
‘‘Bālo kho tvaṃ asi māṇava,
യോ ത്വം പത്ഥയസേ അപത്ഥിയം;
Yo tvaṃ patthayase apatthiyaṃ;
മഞ്ഞാമി തുവം മരിസ്സസി,
Maññāmi tuvaṃ marissasi,
ന ഹി ത്വം ലച്ഛസി ചന്ദസൂരിയേ’’തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൧൧; പേ॰ വ॰ ൧൯൦);
Na hi tvaṃ lacchasi candasūriye’’ti. (vi. va. 1211; pe. va. 190);
അഥ നം മാണവോ ആഹ –
Atha naṃ māṇavo āha –
‘‘കിം പന പഞ്ഞായമാനസ്സത്ഥായ രോദന്തോ ബാലോ ഹോതി, ഉദാഹു അപഞ്ഞായമാനസ്സത്ഥായാ’’തി വത്വാ –
‘‘Kiṃ pana paññāyamānassatthāya rodanto bālo hoti, udāhu apaññāyamānassatthāyā’’ti vatvā –
‘‘ഗമനാഗമനമ്പി ദിസ്സതി,
‘‘Gamanāgamanampi dissati,
വണ്ണധാതു ഉഭയത്ഥ വീഥിയാ;
Vaṇṇadhātu ubhayattha vīthiyā;
പേതോ കാലകതോ ന ദിസ്സതി,
Peto kālakato na dissati,
കോ നിധ കന്ദതം ബാല്യതരോ’’തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൧൨; പേ॰ വ॰ ൧൯൧);
Ko nidha kandataṃ bālyataro’’ti. (vi. va. 1212; pe. va. 191);
തം സുത്വാ ബ്രാഹ്മണോ ‘‘യുത്തം ഏസ വദതീ’’തി സല്ലക്ഖേത്വാ –
Taṃ sutvā brāhmaṇo ‘‘yuttaṃ esa vadatī’’ti sallakkhetvā –
‘‘സച്ചം ഖോ വദേസി മാണവ,
‘‘Saccaṃ kho vadesi māṇava,
അഹമേവ കന്ദതം ബാല്യതരോ;
Ahameva kandataṃ bālyataro;
ചന്ദം വിയ ദാരകോ രുദം,
Candaṃ viya dārako rudaṃ,
പേതം കാലകതാഭിപത്ഥയി’’ന്തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൧൩; പേ॰ വ॰ ൧൯൨) –
Petaṃ kālakatābhipatthayi’’nti. (vi. va. 1213; pe. va. 192) –
വത്വാ തസ്സ കഥായ നിസ്സോകോ ഹുത്വാ മാണവസ്സ ഥുതിം കരോന്തോ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Vatvā tassa kathāya nissoko hutvā māṇavassa thutiṃ karonto imā gāthā abhāsi –
‘‘ആദിത്തം വത മം സന്തം, ഘതസിത്തംവ പാവകം;
‘‘Ādittaṃ vata maṃ santaṃ, ghatasittaṃva pāvakaṃ;
വാരിനാ വിയ ഓസിഞ്ചം, സബ്ബം നിബ്ബാപയേ ദരം.
Vārinā viya osiñcaṃ, sabbaṃ nibbāpaye daraṃ.
‘‘അബ്ബഹീ വത മേ സല്ലം, സോകം ഹദയനിസ്സിതം;
‘‘Abbahī vata me sallaṃ, sokaṃ hadayanissitaṃ;
യോ മേ സോകപരേതസ്സ, പുത്തസോകം അപാനുദി.
Yo me sokaparetassa, puttasokaṃ apānudi.
‘‘സ്വാഹം അബ്ബൂള്ഹസല്ലോസ്മി, സീതിഭൂതോസ്മി നിബ്ബുതോ;
‘‘Svāhaṃ abbūḷhasallosmi, sītibhūtosmi nibbuto;
ന സോചാമി ന രോദാമി, തവ സുത്വാന മാണവാ’’തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൧൪-൧൨൧൬; പേ॰ വ॰ ൧൯൩-൧൯൫);
Na socāmi na rodāmi, tava sutvāna māṇavā’’ti. (vi. va. 1214-1216; pe. va. 193-195);
അഥ നം ‘‘കോ നാമ ത്വ’’ന്തി പുച്ഛന്തോ –
Atha naṃ ‘‘ko nāma tva’’nti pucchanto –
‘‘ദേവതാനുസി ഗന്ധബ്ബോ, അദു സക്കോ പുരിന്ദദോ;
‘‘Devatānusi gandhabbo, adu sakko purindado;
കോ വാ ത്വം കസ്സ വാ പുത്തോ, കഥം ജാനേമു തം മയ’’ന്തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൧൭; പേ॰ വ॰ ൧൯൬) –
Ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ maya’’nti. (vi. va. 1217; pe. va. 196) –
ആഹ. അഥസ്സ മാണവോ –
Āha. Athassa māṇavo –
‘‘യഞ്ച കന്ദസി യഞ്ച രോദസി,
‘‘Yañca kandasi yañca rodasi,
പുത്തം ആളാഹനേ സയം ദഹിത്വാ;
Puttaṃ āḷāhane sayaṃ dahitvā;
സ്വാഹം കുസലം കരിത്വാ കമ്മം,
Svāhaṃ kusalaṃ karitvā kammaṃ,
തിദസാനം സഹബ്യതം ഗതോ’’തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൧൮; പേ॰ വ॰ ൧൯൭) –
Tidasānaṃ sahabyataṃ gato’’ti. (vi. va. 1218; pe. va. 197) –
ആചിക്ഖി . അഥ നം ബ്രാഹ്മണോ ആഹ –
Ācikkhi . Atha naṃ brāhmaṇo āha –
‘‘അപ്പം വാ ബഹും വാ നാദ്ദസാമ,
‘‘Appaṃ vā bahuṃ vā nāddasāma,
ദാനം ദദന്തസ്സ സകേ അഗാരേ;
Dānaṃ dadantassa sake agāre;
ഉപോസഥകമ്മം വാ താദിസം,
Uposathakammaṃ vā tādisaṃ,
കേന കമ്മേന ഗതോസി ദേവലോക’’ന്തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൧൯; പേ॰ വ॰ ൧൯൮);
Kena kammena gatosi devaloka’’nti. (vi. va. 1219; pe. va. 198);
മാണവോ ആഹ –
Māṇavo āha –
‘‘ആബാധികോഹം ദുക്ഖിതോ ഗിലാനോ,
‘‘Ābādhikohaṃ dukkhito gilāno,
ആതൂരരൂപോമ്ഹി സകേ നിവേസനേ;
Ātūrarūpomhi sake nivesane;
ബുദ്ധം വിഗതരജം വിതിണ്ണകങ്ഖം,
Buddhaṃ vigatarajaṃ vitiṇṇakaṅkhaṃ,
അദ്ദക്ഖിം സുഗതം അനോമപഞ്ഞം.
Addakkhiṃ sugataṃ anomapaññaṃ.
‘‘സ്വാഹം മുദിതധനോ പസന്നചിത്തോ,
‘‘Svāhaṃ muditadhano pasannacitto,
അഞ്ജലിം അകരിം തഥാഗതസ്സ;
Añjaliṃ akariṃ tathāgatassa;
താഹം കുസലം കരിത്വാന കമ്മം,
Tāhaṃ kusalaṃ karitvāna kammaṃ,
തിദസാനം സഹബ്യതം ഗതോ’’തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൨൦-൧൨൨൧; പേ॰ വ॰ ൧൯൯-൨൦൦);
Tidasānaṃ sahabyataṃ gato’’ti. (vi. va. 1220-1221; pe. va. 199-200);
തസ്മിം കഥേന്തേയേവ ബ്രാഹ്മണസ്സ സകലസരീരം പീതിയാ പരിപൂരി. സോ തം പീതിം പവേദേന്തോ –
Tasmiṃ kathenteyeva brāhmaṇassa sakalasarīraṃ pītiyā paripūri. So taṃ pītiṃ pavedento –
‘‘അച്ഛരിയം വത അബ്ഭുതം വത,
‘‘Acchariyaṃ vata abbhutaṃ vata,
അഞ്ജലികമ്മസ്സ അയമീദിസോ വിപാകോ;
Añjalikammassa ayamīdiso vipāko;
അഹമ്പി പമുദിതമനോ പസന്നചിത്തോ,
Ahampi pamuditamano pasannacitto,
അജ്ജേവ ബുദ്ധം സരണം വജാമീ’’തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൨൨; പേ॰ വ॰ ൨൦൧) –
Ajjeva buddhaṃ saraṇaṃ vajāmī’’ti. (vi. va. 1222; pe. va. 201) –
ആഹ. അഥ നം മാണവോ –
Āha. Atha naṃ māṇavo –
‘‘അജ്ജേവ ബുദ്ധം സരണം വജാഹി,
‘‘Ajjeva buddhaṃ saraṇaṃ vajāhi,
ധമ്മഞ്ച സങ്ഘഞ്ച പസന്നചിത്തോ;
Dhammañca saṅghañca pasannacitto;
തഥേവ സിക്ഖാപദാനി പഞ്ച,
Tatheva sikkhāpadāni pañca,
അഖണ്ഡഫുല്ലാനി സമാദിയസ്സു.
Akhaṇḍaphullāni samādiyassu.
പാണാതിപാതാ വിരമസ്സു ഖിപ്പം,
Pāṇātipātā viramassu khippaṃ,
ലോകേ അദിന്നം പരിവജ്ജയസ്സു;
Loke adinnaṃ parivajjayassu;
അമജ്ജപോ മാ ച മുസാ ഭണാഹി,
Amajjapo mā ca musā bhaṇāhi,
സകേന ദാരേന ച ഹോഹി തുട്ഠോ’’തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൨൩-൧൨൨൪; പേ॰ വ॰ ൨൦൨-൨൦൩) –
Sakena dārena ca hohi tuṭṭho’’ti. (vi. va. 1223-1224; pe. va. 202-203) –
ആഹ . സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Āha . So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā imā gāthā abhāsi –
‘‘അത്ഥകാമോസി മേ യക്ഖ, ഹിതകാമോസി ദേവതേ;
‘‘Atthakāmosi me yakkha, hitakāmosi devate;
കരോമി തുയ്ഹം വചനം, ത്വംസി ആചരിയോ മമ.
Karomi tuyhaṃ vacanaṃ, tvaṃsi ācariyo mama.
‘‘ഉപേമി സരണം ബുദ്ധം, ധമ്മഞ്ചാപി അനുത്തരം;
‘‘Upemi saraṇaṃ buddhaṃ, dhammañcāpi anuttaraṃ;
സങ്ഘഞ്ച നരദേവസ്സ, ഗച്ഛാമി സരണം അഹം.
Saṅghañca naradevassa, gacchāmi saraṇaṃ ahaṃ.
‘‘പാണാതിപാതാ വിരമാമി ഖിപ്പം,
‘‘Pāṇātipātā viramāmi khippaṃ,
ലോകേ അദിന്നം പരിവജ്ജയാമി;
Loke adinnaṃ parivajjayāmi;
അമജ്ജപോ നോ ച മുസാ ഭണാമി,
Amajjapo no ca musā bhaṇāmi,
സകേന ദാരേന ച ഹോമി തുട്ഠോ’’തി. (വി॰ വ॰ ൧൨൨൫-൧൨൨൭; പേ॰ വ॰ ൨൦൪-൨൦൬);
Sakena dārena ca homi tuṭṭho’’ti. (vi. va. 1225-1227; pe. va. 204-206);
അഥ നം ദേവപുത്തോ, ‘‘ബ്രാഹ്മണ, തേ ഗേഹേ ബഹും ധനം അത്ഥി, സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ ദാനം ദേഹി, ധമ്മം സുണാഹി, പഞ്ഹം പുച്ഛാഹീ’’തി വത്വാ തത്ഥേവ അന്തരധായി.
Atha naṃ devaputto, ‘‘brāhmaṇa, te gehe bahuṃ dhanaṃ atthi, satthāraṃ upasaṅkamitvā dānaṃ dehi, dhammaṃ suṇāhi, pañhaṃ pucchāhī’’ti vatvā tattheva antaradhāyi.
ബ്രാഹ്മണോപി ഗേഹം ഗന്ത്വാ ബ്രാഹ്മണിം ആമന്തേത്വാ, ‘‘ഭദ്ദേ, അഹം അജ്ജ സമണം ഗോതമം നിമന്തേത്വാ പഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സാമി, സക്കാരം കരോഹീ’’തി വത്വാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം നേവ അഭിവാദേത്വാ ന പടിസന്ഥാരം കത്വാ ഏകമന്തം ഠിതോ, ‘‘ഭോ ഗോതമ, അധിവാസേഹി അജ്ജതനായ ഭത്തം സദ്ധിം ഭിക്ഖുസങ്ഘേനാ’’തി ആഹ. സത്ഥാ അധിവാസേസി. സോ സത്ഥു അധിവാസനം വിദിത്വാ വേഗേനാഗന്ത്വാ സകേ നിവേസനേ പണീതം ഖാദനീയം ഭോജനീയഞ്ച പടിയാദാപേസി. സത്ഥാ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ തസ്സ ഗേഹം ഗന്ത്വാ പഞ്ഞത്താസനേ നിസീദി. ബ്രാഹ്മണോ സക്കച്ചം പരിവിസി, മഹാജനോ സന്നിപതി. മിച്ഛാദിട്ഠികേന കിര തഥാഗതേ നിമന്തിതേ ദ്വേ ജനകായാ സന്നിപതന്തി മിച്ഛാദിട്ഠികാ ‘‘അജ്ജ സമണം ഗോതമം പഞ്ഹം പുച്ഛനായ വിഹേഠിയമാനം പസ്സിസ്സാമാ’’തി സന്നിപതന്തി, സമ്മാദിട്ഠികാ ‘‘അജ്ജ ബുദ്ധവിസയം ബുദ്ധലീളം പസ്സിസ്സാമാ’’തി സന്നിപതന്തി. അഥ ഖോ ബ്രാഹ്മണോ കതഭത്തകിച്ചം തഥാഗതമുപസങ്കമിത്വാ നീചാസനേ നിസിന്നോ പഞ്ഹം പുച്ഛി – ‘‘ഭോ ഗോതമ, തുമ്ഹാകം ദാനം അദത്വാ പൂജം അകത്വാ ധമ്മം അസുത്വാ ഉപോസഥവാസം അവസിത്വാ കേവലം മനോപസാദമത്തേനേവ സഗ്ഗേ നിബ്ബത്താ നാമ ഹോന്തീ’’തി? ‘‘ബ്രാഹ്മണ, കസ്മാ മം പുച്ഛസി, നനു തേ പുത്തേന മട്ഠകുണ്ഡലിനാ മയി മനം പസാദേത്വാ അത്തനോ സഗ്ഗേ നിബ്ബത്തഭാവോ കഥിതോ’’തി? ‘‘കദാ, ഭോ ഗോതമാ’’തി? നനു ത്വം അജ്ജ സുസാനം ഗന്ത്വാ കന്ദന്തോ അവിദൂരേ ബാഹാ പഗ്ഗയ്ഹ കന്ദന്തം ഏകം മാണവം ദിസ്വാ ‘‘അലങ്കതോ മട്ഠകുണ്ഡലീ, മാലധാരീ ഹരിചന്ദനുസ്സദോ’’തി ദ്വീഹി ജനേഹി കഥിതകഥം പകാസേന്തോ സബ്ബം മട്ഠകുണ്ഡലിവത്ഥും കഥേസി. തേനേവേതം ബുദ്ധഭാസിതം നാമ ജാതം.
Brāhmaṇopi gehaṃ gantvā brāhmaṇiṃ āmantetvā, ‘‘bhadde, ahaṃ ajja samaṇaṃ gotamaṃ nimantetvā pañhaṃ pucchissāmi, sakkāraṃ karohī’’ti vatvā vihāraṃ gantvā satthāraṃ neva abhivādetvā na paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ ṭhito, ‘‘bho gotama, adhivāsehi ajjatanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti āha. Satthā adhivāsesi. So satthu adhivāsanaṃ viditvā vegenāgantvā sake nivesane paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyañca paṭiyādāpesi. Satthā bhikkhusaṅghaparivuto tassa gehaṃ gantvā paññattāsane nisīdi. Brāhmaṇo sakkaccaṃ parivisi, mahājano sannipati. Micchādiṭṭhikena kira tathāgate nimantite dve janakāyā sannipatanti micchādiṭṭhikā ‘‘ajja samaṇaṃ gotamaṃ pañhaṃ pucchanāya viheṭhiyamānaṃ passissāmā’’ti sannipatanti, sammādiṭṭhikā ‘‘ajja buddhavisayaṃ buddhalīḷaṃ passissāmā’’ti sannipatanti. Atha kho brāhmaṇo katabhattakiccaṃ tathāgatamupasaṅkamitvā nīcāsane nisinno pañhaṃ pucchi – ‘‘bho gotama, tumhākaṃ dānaṃ adatvā pūjaṃ akatvā dhammaṃ asutvā uposathavāsaṃ avasitvā kevalaṃ manopasādamatteneva sagge nibbattā nāma hontī’’ti? ‘‘Brāhmaṇa, kasmā maṃ pucchasi, nanu te puttena maṭṭhakuṇḍalinā mayi manaṃ pasādetvā attano sagge nibbattabhāvo kathito’’ti? ‘‘Kadā, bho gotamā’’ti? Nanu tvaṃ ajja susānaṃ gantvā kandanto avidūre bāhā paggayha kandantaṃ ekaṃ māṇavaṃ disvā ‘‘alaṅkato maṭṭhakuṇḍalī, māladhārī haricandanussado’’ti dvīhi janehi kathitakathaṃ pakāsento sabbaṃ maṭṭhakuṇḍalivatthuṃ kathesi. Tenevetaṃ buddhabhāsitaṃ nāma jātaṃ.
തം കഥേത്വാ ച പന ‘‘ന ഖോ, ബ്രാഹ്മണ, ഏകസതം വാ ന ദ്വേസതം, അഥ ഖോ മയി മനം പസാദേത്വാ സഗ്ഗേ നിബ്ബത്താനം ഗണനാ നാമ നത്ഥീ’’തി ആഹ. അഥ മഹാജനോ ന നിബ്ബേമതികോ ഹോതി, അഥസ്സ അനിബ്ബേമതികഭാവം വിദിത്വാ സത്ഥാ ‘‘മട്ഠകുണ്ഡലിദേവപുത്തോ വിമാനേനേവ സദ്ധിം ആഗച്ഛതൂ’’തി അധിട്ഠാസി. സോ തിഗാവുതപ്പമാണേനേവ ദിബ്ബാഭരണപടിമണ്ഡിതേന അത്തഭാവേന ആഗന്ത്വാ വിമാനതോ ഓരുയ്ഹ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി. അഥ നം സത്ഥാ ‘‘ത്വം ഇമം സമ്പത്തിം കിം കമ്മം കത്വാ പടിലഭീ’’തി പുച്ഛന്തോ –
Taṃ kathetvā ca pana ‘‘na kho, brāhmaṇa, ekasataṃ vā na dvesataṃ, atha kho mayi manaṃ pasādetvā sagge nibbattānaṃ gaṇanā nāma natthī’’ti āha. Atha mahājano na nibbematiko hoti, athassa anibbematikabhāvaṃ viditvā satthā ‘‘maṭṭhakuṇḍalidevaputto vimāneneva saddhiṃ āgacchatū’’ti adhiṭṭhāsi. So tigāvutappamāṇeneva dibbābharaṇapaṭimaṇḍitena attabhāvena āgantvā vimānato oruyha satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ satthā ‘‘tvaṃ imaṃ sampattiṃ kiṃ kammaṃ katvā paṭilabhī’’ti pucchanto –
‘‘അഭിക്കന്തേന വണ്ണേന, യാ ത്വം തിട്ഠസി ദേവതേ;
‘‘Abhikkantena vaṇṇena, yā tvaṃ tiṭṭhasi devate;
ഓഭാസേന്തീ ദിസാ സബ്ബാ, ഓസധീ വിയ താരകാ;
Obhāsentī disā sabbā, osadhī viya tārakā;
പുച്ഛാമി തം ദേവ മഹാനുഭാവ, മനുസ്സഭൂതോ കിമകാസി പുഞ്ഞ’’ന്തി. –
Pucchāmi taṃ deva mahānubhāva, manussabhūto kimakāsi puñña’’nti. –
ഗാഥമാഹ. ‘‘ദേവപുത്തോ അയം മേ, ഭന്തേ, സമ്പത്തി തുമ്ഹേസു ചിത്തം പസാദേത്വാ ലദ്ധാ’’തി. ‘‘മയി ചിത്തം പസാദേത്വാ ലദ്ധാ തേ’’തി? ‘‘ആമ, ഭന്തേ’’തി. മഹാജനോ ദേവപുത്തം ഓലോകേത്വാ ‘‘അച്ഛരിയാ വത, ഭോ, ബുദ്ധഗുണാ, അദിന്നപുബ്ബകബ്രാഹ്മണസ്സ നാമ പുത്തോ അഞ്ഞം കിഞ്ചി പുഞ്ഞം അകത്വാ സത്ഥരി ചിത്തം പസാദേത്വാ ഏവരൂപം സമ്പത്തിം പടിലഭീ’’തി തുട്ഠിം പവേദേസി.
Gāthamāha. ‘‘Devaputto ayaṃ me, bhante, sampatti tumhesu cittaṃ pasādetvā laddhā’’ti. ‘‘Mayi cittaṃ pasādetvā laddhā te’’ti? ‘‘Āma, bhante’’ti. Mahājano devaputtaṃ oloketvā ‘‘acchariyā vata, bho, buddhaguṇā, adinnapubbakabrāhmaṇassa nāma putto aññaṃ kiñci puññaṃ akatvā satthari cittaṃ pasādetvā evarūpaṃ sampattiṃ paṭilabhī’’ti tuṭṭhiṃ pavedesi.
അഥ നേസം കുസലാകുസലകമ്മകരണേ മനോവ പുബ്ബങ്ഗമോ, മനോവ സേട്ഠോ. പസന്നേന ഹി മനേന കതം കമ്മം ദേവലോകം മനുസ്സലോകം ഗച്ഛന്തം പുഗ്ഗലം ഛായാവ ന വിജഹതീതി ഇദം വത്ഥും കഥേത്വാ അനുസന്ധിം ഘടേത്വാ പതിട്ഠാപിതമത്തികം സാസനം രാജമുദ്ദായ ലഞ്ഛന്തോ വിയ ധമ്മരാജാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Atha nesaṃ kusalākusalakammakaraṇe manova pubbaṅgamo, manova seṭṭho. Pasannena hi manena kataṃ kammaṃ devalokaṃ manussalokaṃ gacchantaṃ puggalaṃ chāyāva na vijahatīti idaṃ vatthuṃ kathetvā anusandhiṃ ghaṭetvā patiṭṭhāpitamattikaṃ sāsanaṃ rājamuddāya lañchanto viya dhammarājā imaṃ gāthamāha –
൨. ‘‘മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാ, മനോസേട്ഠാ മനോമയാ.
2. ‘‘Manopubbaṅgamā dhammā, manoseṭṭhā manomayā.
മനസാ ചേ പസന്നേന, ഭാസതി വാ കരോതി വാ;
Manasā ce pasannena, bhāsati vā karoti vā;
തതോ നം സുഖമന്വേതി, ഛായാവ അനപായിനീ’’തി.
Tato naṃ sukhamanveti, chāyāva anapāyinī’’ti.
തത്ഥ കിഞ്ചാപി മനോതി അവിസേസേന സബ്ബമ്പി ചതുഭൂമികചിത്തം വുച്ചതി, ഇമസ്മിം പന പദേ നിയമിയമാനം വവത്ഥാപിയമാനം പരിച്ഛിജ്ജിയമാനം അട്ഠവിധം കാമാവചരകുസലചിത്തം ലബ്ഭതി. വത്ഥുവസേന പനാഹരിയമാനം തതോപി സോമനസ്സസഹഗതം ഞാണസമ്പയുത്തചിത്തമേവ ലബ്ഭതി. പുബ്ബങ്ഗമാതി തേന പഠമഗാമിനാ ഹുത്വാ സമന്നാഗതാ. ധമ്മാതി വേദനാദയോ തയോ ഖന്ധാ. ഏതേ ഹി ഉപ്പാദപച്ചയട്ഠേന സോമനസ്സസമ്പയുത്തമനോ പുബ്ബങ്ഗമോ ഏതേസന്തി മനോപുബ്ബങ്ഗമാ നാമ. യഥാ ഹി ബഹൂസു ഏകതോ ഹുത്വാ മഹാഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ചീവരദാനാദീനി വാ ഉളാരപൂജാധമ്മസ്സവനാദീനി വാ മാലാഗന്ധസക്കാരകരണാദീനി വാ പുഞ്ഞാനി കരോന്തേസു ‘‘കോ ഏതേസം പുബ്ബങ്ഗമോ’’തി വുത്തേ യോ തേസം പച്ചയോ ഹോതി, യം നിസ്സായ തേ താനി പുഞ്ഞാനി കരോന്തി, സോ തിസ്സോ വാ ഫുസ്സോ വാ തേസം പുബ്ബങ്ഗമോതി വുച്ചതി, ഏവംസമ്പദമിദം വേദിതബ്ബം. ഇതി ഉപ്പാദപച്ചയട്ഠേന മനോ പുബ്ബങ്ഗമോ ഏതേസന്തി മനോപുബ്ബങ്ഗമാ. ന ഹി തേ മനേ അനുപ്പജ്ജന്തേ ഉപ്പജ്ജിതും സക്കോന്തി, മനോ പന ഏകച്ചേസു ചേതസികേസു അനുപ്പജ്ജന്തേസുപി ഉപ്പജ്ജതിയേവ. ഏവം അധിപതിവസേന പന മനോ സേട്ഠോ ഏതേസന്തി മനോസേട്ഠാ. യഥാ ഹി ഗണാദീനം അധിപതി പുരിസോ ഗണസേട്ഠോ സേണിസേട്ഠോതി വുച്ചതി, തഥാ തേസമ്പി മനോവ സേട്ഠോ. യഥാ പന സുവണ്ണാദീഹി നിപ്ഫാദിതാനി ഭണ്ഡാനി സുവണ്ണമയാദീനി നാമ ഹോന്തി, തഥാ ഏതേപി മനതോ നിപ്ഫന്നത്താ മനോമയാ നാമ.
Tattha kiñcāpi manoti avisesena sabbampi catubhūmikacittaṃ vuccati, imasmiṃ pana pade niyamiyamānaṃ vavatthāpiyamānaṃ paricchijjiyamānaṃ aṭṭhavidhaṃ kāmāvacarakusalacittaṃ labbhati. Vatthuvasena panāhariyamānaṃ tatopi somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttacittameva labbhati. Pubbaṅgamāti tena paṭhamagāminā hutvā samannāgatā. Dhammāti vedanādayo tayo khandhā. Ete hi uppādapaccayaṭṭhena somanassasampayuttamano pubbaṅgamo etesanti manopubbaṅgamā nāma. Yathā hi bahūsu ekato hutvā mahābhikkhusaṅghassa cīvaradānādīni vā uḷārapūjādhammassavanādīni vā mālāgandhasakkārakaraṇādīni vā puññāni karontesu ‘‘ko etesaṃ pubbaṅgamo’’ti vutte yo tesaṃ paccayo hoti, yaṃ nissāya te tāni puññāni karonti, so tisso vā phusso vā tesaṃ pubbaṅgamoti vuccati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Iti uppādapaccayaṭṭhena mano pubbaṅgamo etesanti manopubbaṅgamā. Na hi te mane anuppajjante uppajjituṃ sakkonti, mano pana ekaccesu cetasikesu anuppajjantesupi uppajjatiyeva. Evaṃ adhipativasena pana mano seṭṭho etesanti manoseṭṭhā. Yathā hi gaṇādīnaṃ adhipati puriso gaṇaseṭṭho seṇiseṭṭhoti vuccati, tathā tesampi manova seṭṭho. Yathā pana suvaṇṇādīhi nipphāditāni bhaṇḍāni suvaṇṇamayādīni nāma honti, tathā etepi manato nipphannattā manomayā nāma.
പസന്നേനാതി അനഭിജ്ഝാദീഹി ഗുണേഹി പസന്നേന. ഭാസതി വാ കരോതി വാതി ഏവരൂപേന മനേന ഭാസന്തോ ചതുബ്ബിധം വചീസുചരിതമേവ ഭാസതി, കരോന്തോ തിവിധം കായസുചരിതമേവ കരോതി, അഭാസന്തോ അകരോന്തോ തായ അനഭിജ്ഝാദീഹി പസന്നമാനസതായ തിവിധം മനോസുചരിതം പൂരേതി. ഏവമസ്സ ദസ കുസലകമ്മപഥാ പാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി.
Pasannenāti anabhijjhādīhi guṇehi pasannena. Bhāsati vā karoti vāti evarūpena manena bhāsanto catubbidhaṃ vacīsucaritameva bhāsati, karonto tividhaṃ kāyasucaritameva karoti, abhāsanto akaronto tāya anabhijjhādīhi pasannamānasatāya tividhaṃ manosucaritaṃ pūreti. Evamassa dasa kusalakammapathā pāripūriṃ gacchanti.
തതോ നം സുഖമന്വേതീതി തതോ തിവിധസുചരിതതോ നം പുഗ്ഗലം സുഖ മന്വേതി. ഇധ തേഭൂമികമ്പി കുസലം അധിപ്പേതം, തസ്മാ തേഭൂമികസുചരിതാനുഭാവേന സുഗതിഭവേ നിബ്ബത്തം പുഗ്ഗലം, ദുഗ്ഗതിയം വാ സുഖാനുഭവനട്ഠാനേ ഠിതം കായവത്ഥുകമ്പി ഇതരവത്ഥുകമ്പി അവത്ഥുകമ്പീതി കായികചേതസികം വിപാകസുഖം അനുഗച്ഛതി, ന വിജഹതീതി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. യഥാ കിം? ഛായാവ അനപായിനീതി യഥാ ഹി ഛായാ നാമ സരീരപ്പടിബദ്ധാ സരീരേ ഗച്ഛന്തേ ഗച്ഛതി, തിട്ഠന്തേ തിട്ഠതി , നിസീദന്തേ നിസീദതി, ന സക്കോതി, ‘‘സണ്ഹേന വാ ഫരുസേന വാ നിവത്താഹീ’’തി വത്വാ വാ പോഥേത്വാ വാ നിവത്താപേതും. കസ്മാ? സരീരപ്പടിബദ്ധത്താ. ഏവമേവ ഇമേസം ദസന്നം കുസലകമ്മപഥാനം ആചിണ്ണസമാചിണ്ണകുസലമൂലികം കാമാവചരാദിഭേദം കായികചേതസികസുഖം ഗതഗതട്ഠാനേ അനപായിനീ ഛായാ വിയ ഹുത്വാ ന വിജഹതീതി.
Tato naṃ sukhamanvetīti tato tividhasucaritato naṃ puggalaṃ sukha manveti. Idha tebhūmikampi kusalaṃ adhippetaṃ, tasmā tebhūmikasucaritānubhāvena sugatibhave nibbattaṃ puggalaṃ, duggatiyaṃ vā sukhānubhavanaṭṭhāne ṭhitaṃ kāyavatthukampi itaravatthukampi avatthukampīti kāyikacetasikaṃ vipākasukhaṃ anugacchati, na vijahatīti attho veditabbo. Yathā kiṃ? Chāyāva anapāyinīti yathā hi chāyā nāma sarīrappaṭibaddhā sarīre gacchante gacchati, tiṭṭhante tiṭṭhati , nisīdante nisīdati, na sakkoti, ‘‘saṇhena vā pharusena vā nivattāhī’’ti vatvā vā pothetvā vā nivattāpetuṃ. Kasmā? Sarīrappaṭibaddhattā. Evameva imesaṃ dasannaṃ kusalakammapathānaṃ āciṇṇasamāciṇṇakusalamūlikaṃ kāmāvacarādibhedaṃ kāyikacetasikasukhaṃ gatagataṭṭhāne anapāyinī chāyā viya hutvā na vijahatīti.
ഗാഥാപരിയോസാനേ ചതുരാസീതിയാ പാണസഹസ്സാനം ധമ്മാഭിസമയോ അഹോസി, മട്ഠകുണ്ഡലിദേവപുത്തോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി, തഥാ അദിന്നപുബ്ബകോ ബ്രാഹ്മണോ. സോ താവമഹന്തം വിഭവം ബുദ്ധസാസനേ വിപ്പകിരീതി.
Gāthāpariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi, maṭṭhakuṇḍalidevaputto sotāpattiphale patiṭṭhahi, tathā adinnapubbako brāhmaṇo. So tāvamahantaṃ vibhavaṃ buddhasāsane vippakirīti.
മട്ഠകുണ്ഡലീവത്ഥു ദുതിയം.
Maṭṭhakuṇḍalīvatthu dutiyaṃ.
൩. തിസ്സത്ഥേരവത്ഥു
3. Tissattheravatthu
അക്കോച്ഛി മന്തി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ തിസ്സത്ഥേരം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Akkocchi manti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto tissattheraṃ ārabbha kathesi.
സോ കിരായസ്മാ തിസ്സത്ഥേരോ ഭഗവതോ പിതുച്ഛാപുത്തോ അഹോസി, മഹല്ലകകാലേ പബ്ബജിത്വാ ബുദ്ധാനം ഉപ്പന്നലാഭസക്കാരം പരിഭുഞ്ജന്തോ ഥൂലസരീരോ ആകോടിതപച്ചാകോടിതേഹി ചീവരേഹി നിവാസേത്വാ യേഭുയ്യേന വിഹാരമജ്ഝേ ഉപട്ഠാനസാലായം നിസീദതി. തഥാഗതം ദസ്സനത്ഥായ ആഗതാ ആഗന്തുകഭിക്ഖൂ തം ദിസ്വാ ‘‘ഏകോ മഹാഥേരോ ഭവിസ്സതീ’’തി സഞ്ഞായ തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ വത്തം ആപുച്ഛന്തി, പാദസമ്ബാഹനാദീനി ആപുച്ഛന്തി. സോ തുണ്ഹീ അഹോസി. അഥ നം ഏകോ ദഹരഭിക്ഖു ‘‘കതിവസ്സാ തുമ്ഹേ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘വസ്സം നത്ഥി, മഹല്ലകകാലേ പബ്ബജിതാ മയ’’ന്തി വുത്തേ, ‘‘ആവുസോ, ദുബ്ബിനീത, മഹല്ലക , അത്തനോ പമാണം ന ജാനാസി, ഏത്തകേ മഹാഥേരേ ദിസ്വാ സാമീചികമ്മമത്തമ്പി ന കരോസി, വത്തേ ആപുച്ഛിയമാനേ തുണ്ഹീ ഹോസി, കുക്കുച്ചമത്തമ്പി തേ നത്ഥീ’’തി അച്ഛരം പഹരി. സോ ഖത്തിയമാനം ജനേത്വാ ‘‘തുമ്ഹേ കസ്സ സന്തികം ആഗതാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സത്ഥു സന്തിക’’ന്തി വുത്തേ ‘‘മം പന ‘കോ ഏസോ’തി സല്ലക്ഖേഥ, മൂലമേവ വോ ഛിന്ദിസ്സാമീ’’തി വത്വാ രുദന്തോ ദുക്ഖീ ദുമ്മനോ സത്ഥു സന്തികം അഗമാസി . അഥ നം സത്ഥാ ‘‘കിം നു ത്വം തിസ്സ ദുക്ഖീ ദുമ്മനോ അസ്സുമുഖോ രോദമാനോ ആഗതോസീ’’തി പുച്ഛി. തേപി ഭിക്ഖൂ ‘‘ഏസ ഗന്ത്വാ കിഞ്ചി ആലോളം കരേയ്യാ’’തി തേനേവ സദ്ധിം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. സോ സത്ഥാരാ പുച്ഛിതോ ‘‘ഇമേ മം, ഭന്തേ, ഭിക്ഖൂ അക്കോസന്തീ’’തി ആഹ. ‘‘കഹം പന ത്വം നിസിന്നോസീ’’തി? ‘‘വിഹാരമജ്ഝേ ഉപട്ഠാനസാലായം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘ഇമേ തേ ഭിക്ഖൂ ആഗച്ഛന്താ ദിട്ഠാ’’തി? ‘‘ആമ, ദിട്ഠാ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കിം ഉട്ഠായ തേ പച്ചുഗ്ഗമനം കത’’ന്തി? ‘‘ന കതം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘പരിക്ഖാരഗ്ഗഹണം ആപുച്ഛിത’’ന്തി? ‘‘നാപുച്ഛിതം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘വത്തം വാ പാനീയം വാ ആപുച്ഛിത’’ന്തി. ‘‘നാപുച്ഛിതം ഭന്തേ’’തി? ‘‘ആസനം നീഹരിത്വാ അഭിവാദേത്വാ പാദസമ്ബാഹനം കത’’ന്തി? ‘‘ന കതം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘തിസ്സ മഹല്ലകഭിക്ഖൂനം സബ്ബം ഏതം വത്തം കാതബ്ബം, ഏതം വത്തം അകരോന്തേന വിഹാരമജ്ഝേ നിസീദിതും ന വട്ടതി, തവേവ ദോസോ, ഏതേ ഭിക്ഖൂ ഖമാപേഹീ’’തി? ‘‘ഏതേ മം, ഭന്തേ, അക്കോസിംസു , നാഹം ഏതേ ഖമാപേമീ’’തി. ‘‘തിസ്സ മാ ഏവം കരി, തവേവ ദോസോ, ഖമാപേഹി നേ’’തി? ‘‘ന ഖമാപേമി, ഭന്തേ’’തി. അഥ സത്ഥാ ‘‘ദുബ്ബചോ ഏസ, ഭന്തേ’’തി ഭിക്ഖൂഹി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ ദുബ്ബചോ ഏസ, പുബ്ബേപി ഏസ ദുബ്ബചോയേവാ’’തി വത്വാ ‘‘ഇദാനി താവസ്സ, ഭന്തേ, ദുബ്ബചഭാവോ അമ്ഹേഹി ഞാതോ, അതീതേ ഏസ കിം അകാസീ’’തി വുത്തേ ‘‘തേന ഹി, ഭിക്ഖവേ, സുണാഥാ’’തി വത്വാ അതീതമാഹരി.
So kirāyasmā tissatthero bhagavato pitucchāputto ahosi, mahallakakāle pabbajitvā buddhānaṃ uppannalābhasakkāraṃ paribhuñjanto thūlasarīro ākoṭitapaccākoṭitehi cīvarehi nivāsetvā yebhuyyena vihāramajjhe upaṭṭhānasālāyaṃ nisīdati. Tathāgataṃ dassanatthāya āgatā āgantukabhikkhū taṃ disvā ‘‘eko mahāthero bhavissatī’’ti saññāya tassa santikaṃ gantvā vattaṃ āpucchanti, pādasambāhanādīni āpucchanti. So tuṇhī ahosi. Atha naṃ eko daharabhikkhu ‘‘kativassā tumhe’’ti pucchitvā ‘‘vassaṃ natthi, mahallakakāle pabbajitā maya’’nti vutte, ‘‘āvuso, dubbinīta, mahallaka , attano pamāṇaṃ na jānāsi, ettake mahāthere disvā sāmīcikammamattampi na karosi, vatte āpucchiyamāne tuṇhī hosi, kukkuccamattampi te natthī’’ti accharaṃ pahari. So khattiyamānaṃ janetvā ‘‘tumhe kassa santikaṃ āgatā’’ti pucchitvā ‘‘satthu santika’’nti vutte ‘‘maṃ pana ‘ko eso’ti sallakkhetha, mūlameva vo chindissāmī’’ti vatvā rudanto dukkhī dummano satthu santikaṃ agamāsi . Atha naṃ satthā ‘‘kiṃ nu tvaṃ tissa dukkhī dummano assumukho rodamāno āgatosī’’ti pucchi. Tepi bhikkhū ‘‘esa gantvā kiñci āloḷaṃ kareyyā’’ti teneva saddhiṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. So satthārā pucchito ‘‘ime maṃ, bhante, bhikkhū akkosantī’’ti āha. ‘‘Kahaṃ pana tvaṃ nisinnosī’’ti? ‘‘Vihāramajjhe upaṭṭhānasālāyaṃ, bhante’’ti. ‘‘Ime te bhikkhū āgacchantā diṭṭhā’’ti? ‘‘Āma, diṭṭhā, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ uṭṭhāya te paccuggamanaṃ kata’’nti? ‘‘Na kataṃ, bhante’’ti. ‘‘Parikkhāraggahaṇaṃ āpucchita’’nti? ‘‘Nāpucchitaṃ, bhante’’ti. ‘‘Vattaṃ vā pānīyaṃ vā āpucchita’’nti. ‘‘Nāpucchitaṃ bhante’’ti? ‘‘Āsanaṃ nīharitvā abhivādetvā pādasambāhanaṃ kata’’nti? ‘‘Na kataṃ, bhante’’ti. ‘‘Tissa mahallakabhikkhūnaṃ sabbaṃ etaṃ vattaṃ kātabbaṃ, etaṃ vattaṃ akarontena vihāramajjhe nisīdituṃ na vaṭṭati, taveva doso, ete bhikkhū khamāpehī’’ti? ‘‘Ete maṃ, bhante, akkosiṃsu , nāhaṃ ete khamāpemī’’ti. ‘‘Tissa mā evaṃ kari, taveva doso, khamāpehi ne’’ti? ‘‘Na khamāpemi, bhante’’ti. Atha satthā ‘‘dubbaco esa, bhante’’ti bhikkhūhi vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva dubbaco esa, pubbepi esa dubbacoyevā’’ti vatvā ‘‘idāni tāvassa, bhante, dubbacabhāvo amhehi ñāto, atīte esa kiṃ akāsī’’ti vutte ‘‘tena hi, bhikkhave, suṇāthā’’ti vatvā atītamāhari.
അതീതേ ബാരാണസിയം ബാരാണസിരഞ്ഞേ രജ്ജം കാരേന്തേ ദേവിലോ നാമ താപസോ അട്ഠ മാസേ ഹിമവന്തേ വസിത്വാ ലോണമ്ബിലസേവനത്ഥായ ചത്താരോ മാസേ നഗരമുപനിസ്സായ വസിതുകാമോ ഹിമവന്തതോ ആഗന്ത്വാ നഗരദ്വാരേ ദാരകേ ദിസ്വാ പുച്ഛി – ‘‘ഇമം നഗരം സമ്പത്തപബ്ബജിതാ കത്ഥ വസന്തീ’’തി? ‘‘കുമ്ഭകാരസാലായം, ഭന്തേ’’തി. താപസോ കുമ്ഭകാരസാലം ഗന്ത്വാ ദ്വാരേ ഠത്വാ ‘‘സചേ തേ ഭഗ്ഗവ അഗരു, വസേയ്യാമ ഏകരത്തിം സാലായ’’ന്തി ആഹ. കുമ്ഭകാരോ ‘‘മയ്ഹം രത്തിം സാലായം കിച്ചം നത്ഥി, മഹതീ സാലാ, യഥാസുഖം വസഥ, ഭന്തേ’’തി സാലം നിയ്യാദേസി. തസ്മിം പവിസിത്വാ നിസിന്നേ അപരോപി നാരദോ നാമ താപസോ ഹിമവന്തതോ ആഗന്ത്വാ കുമ്ഭകാരം ഏകരത്തിവാസം യാചി. കുമ്ഭകാരോ ‘‘പഠമം ആഗതോ ഇമിനാ സദ്ധിം ഏകതോ വസിതുകാമോ ഭവേയ്യ വാ നോ വാ, അത്താനം പരിമോചേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘സചേ, ഭന്തേ, പഠമം ഉപഗതോ രോചേസ്സതി, തസ്സ രുചിയാ വസഥാ’’തി ആഹ. സോ തമുപസങ്കമിത്വാ ‘‘സചേ തേ, ആചരിയ അഗരു, മയഞ്ചേത്ഥ ഏകരത്തിം വസേയ്യാമാ’’തി യാചി. ‘‘മഹതീ സാലാ, പവിസിത്വാ ഏകമന്തേ വസാഹീ’’തി വുത്തേ പവിസിത്വാ പുരേതരം പവിട്ഠസ്സ ദേവിലസ്സ അപരഭാഗേ നിസീദി. ഉഭോപി സാരണീയകഥം കഥേത്വാ നിപജ്ജിംസു.
Atīte bārāṇasiyaṃ bārāṇasiraññe rajjaṃ kārente devilo nāma tāpaso aṭṭha māse himavante vasitvā loṇambilasevanatthāya cattāro māse nagaramupanissāya vasitukāmo himavantato āgantvā nagaradvāre dārake disvā pucchi – ‘‘imaṃ nagaraṃ sampattapabbajitā kattha vasantī’’ti? ‘‘Kumbhakārasālāyaṃ, bhante’’ti. Tāpaso kumbhakārasālaṃ gantvā dvāre ṭhatvā ‘‘sace te bhaggava agaru, vaseyyāma ekarattiṃ sālāya’’nti āha. Kumbhakāro ‘‘mayhaṃ rattiṃ sālāyaṃ kiccaṃ natthi, mahatī sālā, yathāsukhaṃ vasatha, bhante’’ti sālaṃ niyyādesi. Tasmiṃ pavisitvā nisinne aparopi nārado nāma tāpaso himavantato āgantvā kumbhakāraṃ ekarattivāsaṃ yāci. Kumbhakāro ‘‘paṭhamaṃ āgato iminā saddhiṃ ekato vasitukāmo bhaveyya vā no vā, attānaṃ parimocessāmī’’ti cintetvā ‘‘sace, bhante, paṭhamaṃ upagato rocessati, tassa ruciyā vasathā’’ti āha. So tamupasaṅkamitvā ‘‘sace te, ācariya agaru, mayañcettha ekarattiṃ vaseyyāmā’’ti yāci. ‘‘Mahatī sālā, pavisitvā ekamante vasāhī’’ti vutte pavisitvā puretaraṃ paviṭṭhassa devilassa aparabhāge nisīdi. Ubhopi sāraṇīyakathaṃ kathetvā nipajjiṃsu.
സയനകാലേ നാരദോ ദേവിലസ്സ നിപജ്ജനട്ഠാനഞ്ച ദ്വാരഞ്ച സല്ലക്ഖേത്വാ നിപജ്ജി. സോ പന ദേവിലോ നിപജ്ജമാനോ അത്തനോ നിപജ്ജനട്ഠാനേ അനിപജ്ജിത്വാ ദ്വാരമജ്ഝേ തിരിയം നിപജ്ജി. നാരദോ രത്തിം നിക്ഖമന്തോ തസ്സ ജടാസു അക്കമി. ‘‘കോ മം അക്കമീ’’തി ച വുത്തേ, ‘‘ആചരിയ, അഹ’’ന്തി ആഹ. ‘‘കൂടജടില, അരഞ്ഞതോ ആഗന്ത്വാ മമ ജടാസു അക്കമസീ’’തി. ‘‘ആചരിയ, തുമ്ഹാകം ഇധ നിപന്നഭാവം ന ജാനാമി, ഖമഥ മേ’’തി വത്വാ തസ്സ കന്ദന്തസ്സേവ ബഹി നിക്ഖമി. ഇതരോ ‘‘അയം പവിസന്തോപി മം അക്കമേയ്യാ’’തി പരിവത്തേത്വാ പാദട്ഠാനേ സീസം കത്വാ നിപജ്ജി. നാരദോപി പവിസന്തോ ‘‘പഠമംപാഹം ആചരിയേ അപരജ്ഝിം, ഇദാനിസ്സ പാദപസ്സേന പവിസിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ആഗച്ഛന്തോ ഗീവായ അക്കമി. ‘‘കോ ഏസോ’’തി ച വുത്തേ ‘‘അഹം, ആചരിയാ’’തി വത്വാ ‘‘കൂടജടില, പഠമം മമ ജടാസു അക്കമിത്വാ ഇദാനി ഗീവായ അക്കമസി, അഭിസപിസ്സാമി ത’’ന്തി വുത്തേ, ‘‘ആചരിയ, മയ്ഹം ദോസോ നത്ഥി, അഹം തുമ്ഹാകം ഏവം നിപന്നഭാവം ന ജാനാമി, ‘പഠമമ്പി മേ അപരദ്ധം, ഇദാനി പാദപസ്സേന പവിസിസ്സാമീ’തി പവിട്ഠോമ്ഹി, ഖമഥ മേ’’തി ആഹ. ‘‘കൂടജടില, അഭിസപിസ്സാമി ത’’ന്തി. ‘‘മാ ഏവം കരിത്ഥ ആചരിയാ’’തി. സോ തസ്സ വചനം അനാദിയിത്വാ –
Sayanakāle nārado devilassa nipajjanaṭṭhānañca dvārañca sallakkhetvā nipajji. So pana devilo nipajjamāno attano nipajjanaṭṭhāne anipajjitvā dvāramajjhe tiriyaṃ nipajji. Nārado rattiṃ nikkhamanto tassa jaṭāsu akkami. ‘‘Ko maṃ akkamī’’ti ca vutte, ‘‘ācariya, aha’’nti āha. ‘‘Kūṭajaṭila, araññato āgantvā mama jaṭāsu akkamasī’’ti. ‘‘Ācariya, tumhākaṃ idha nipannabhāvaṃ na jānāmi, khamatha me’’ti vatvā tassa kandantasseva bahi nikkhami. Itaro ‘‘ayaṃ pavisantopi maṃ akkameyyā’’ti parivattetvā pādaṭṭhāne sīsaṃ katvā nipajji. Nāradopi pavisanto ‘‘paṭhamaṃpāhaṃ ācariye aparajjhiṃ, idānissa pādapassena pavisissāmī’’ti cintetvā āgacchanto gīvāya akkami. ‘‘Ko eso’’ti ca vutte ‘‘ahaṃ, ācariyā’’ti vatvā ‘‘kūṭajaṭila, paṭhamaṃ mama jaṭāsu akkamitvā idāni gīvāya akkamasi, abhisapissāmi ta’’nti vutte, ‘‘ācariya, mayhaṃ doso natthi, ahaṃ tumhākaṃ evaṃ nipannabhāvaṃ na jānāmi, ‘paṭhamampi me aparaddhaṃ, idāni pādapassena pavisissāmī’ti paviṭṭhomhi, khamatha me’’ti āha. ‘‘Kūṭajaṭila, abhisapissāmi ta’’nti. ‘‘Mā evaṃ karittha ācariyā’’ti. So tassa vacanaṃ anādiyitvā –
‘‘സഹസ്സരംസീ സതതേജോ, സൂരിയോ തമവിനോദനോ;
‘‘Sahassaraṃsī satatejo, sūriyo tamavinodano;
പാതോദയന്തേ സൂരിയേ, മുദ്ധാ തേ ഫലതു സത്തധാ’’തി. –
Pātodayante sūriye, muddhā te phalatu sattadhā’’ti. –
തം അഭിസപി ഏവ. നാരദോ, ‘‘ആചരിയ, മയ്ഹം ദോസോ നത്ഥീതി മമ വദന്തസ്സേവ തുമ്ഹേ അഭിസപഥ, യസ്സ ദോസോ അത്ഥി, തസ്സ മുദ്ധാ ഫലതു, മാ നിദ്ദോസസ്സാ’’തി വത്വാ –
Taṃ abhisapi eva. Nārado, ‘‘ācariya, mayhaṃ doso natthīti mama vadantasseva tumhe abhisapatha, yassa doso atthi, tassa muddhā phalatu, mā niddosassā’’ti vatvā –
‘‘സഹസ്സരംസീ സതതേജോ, സൂരിയോ തമവിനോദനോ;
‘‘Sahassaraṃsī satatejo, sūriyo tamavinodano;
പാതോദയന്തേ സൂരിയേ, മുദ്ധാ തേ ഫലതു സത്തധാ’’തി. –
Pātodayante sūriye, muddhā te phalatu sattadhā’’ti. –
അഭിസപി. സോ പന മഹാനുഭാവോ അതീതേ ചത്താലീസ, അനാഗതേ ചത്താലീസാതി അസീതികപ്പേ അനുസ്സരതി. തസ്മാ ‘‘കസ്സ നു ഖോ ഉപരി അഭിസപോ പതിസ്സതീ’’തി ഉപധാരേന്തോ ‘‘ആചരിയസ്സാ’’തി ഞത്വാ തസ്മിം അനുകമ്പം പടിച്ച ഇദ്ധിബലേന അരുണുഗ്ഗമനം നിവാരേതി.
Abhisapi. So pana mahānubhāvo atīte cattālīsa, anāgate cattālīsāti asītikappe anussarati. Tasmā ‘‘kassa nu kho upari abhisapo patissatī’’ti upadhārento ‘‘ācariyassā’’ti ñatvā tasmiṃ anukampaṃ paṭicca iddhibalena aruṇuggamanaṃ nivāreti.
നാഗരാ അരുണേ അനുഗ്ഗച്ഛന്തേ രാജദ്വാരം ഗന്ത്വാ, ‘‘ദേവ, തയി രജ്ജം കാരേന്തേ അരുണോ ന ഉട്ഠഹതി, അരുണം നോ ഉട്ഠാപേഹീ’’തി കന്ദിംസു. രാജാ അത്തനോ കായകമ്മാദീനി ഓലോകേന്തോ കിഞ്ചി അയുത്തം അദിസ്വാ ‘‘കിം നു ഖോ കാരണ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ‘‘പബ്ബജിതാനം വിവാദേന ഭവിതബ്ബ’’ന്തി പരിസങ്കമാനോ ‘‘കച്ചി ഇമസ്മിം നഗരേ പബ്ബജിതാ അത്ഥീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ഹിയ്യോ സായം കുമ്ഭകാരസാലായം ആഗതാ അത്ഥി ദേവാ’’തി വുത്തേ തംഖണഞ്ഞേവ രാജാ ഉക്കാഹി ധാരിയമാനാഹി തത്ഥ ഗന്ത്വാ നാരദം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നോ ആഹ –
Nāgarā aruṇe anuggacchante rājadvāraṃ gantvā, ‘‘deva, tayi rajjaṃ kārente aruṇo na uṭṭhahati, aruṇaṃ no uṭṭhāpehī’’ti kandiṃsu. Rājā attano kāyakammādīni olokento kiñci ayuttaṃ adisvā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti cintetvā ‘‘pabbajitānaṃ vivādena bhavitabba’’nti parisaṅkamāno ‘‘kacci imasmiṃ nagare pabbajitā atthī’’ti pucchi. ‘‘Hiyyo sāyaṃ kumbhakārasālāyaṃ āgatā atthi devā’’ti vutte taṃkhaṇaññeva rājā ukkāhi dhāriyamānāhi tattha gantvā nāradaṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno āha –
‘‘കമ്മന്താ നപ്പവത്തന്തി, ജമ്ബുദീപസ്സ നാരദ;
‘‘Kammantā nappavattanti, jambudīpassa nārada;
കേന ലോകോ തമോഭൂതോ, തം മേ അക്ഖാഹി പുച്ഛിതോ’’തി.
Kena loko tamobhūto, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.
നാരദോ സബ്ബം തം പവത്തിം ആചിക്ഖിത്വാ ഇമിനാ കാരണേന അഹം ഇമിനാ അഭിസപിതോ, അഥാഹം ‘‘മയ്ഹം ദോസോ നത്ഥി, യസ്സ ദോസോ അത്ഥി, തസ്സേവ ഉപരി അഭിസപോ പതതൂ’’തി വത്വാ അഭിസപിം. അഭിസപിത്വാ ച പന ‘‘കസ്സ നു ഖോ ഉപരി അഭിസപോ പതിസ്സതീ’’തി ഉപധാരേന്തോ ‘‘സൂരിയുഗ്ഗമനവേലായ ആചരിയസ്സ മുദ്ധാ സത്തധാ ഫലിസ്സതീ’’തി ദിസ്വാ ഏതസ്മിം അനുകമ്പം പടിച്ച അരുണസ്സ ഉഗ്ഗമനം ന ദേമീതി. ‘‘കഥം പന അസ്സ, ഭന്തേ, അന്തരായോ ന ഭവേയ്യാ’’തി. ‘‘സചേ മം ഖമാപേയ്യ, ന ഭവേയ്യാ’’തി. ‘‘തേന ഹി ഖമാപേഹീ’’തി വുത്തേ ‘‘ഏസോ, മഹാരാജ, മം ജടാസു ച ഗീവായ ച അക്കമി, നാഹം ഏതം കൂടജടിലം ഖമാപേമീ’’തി. ‘‘ഖമാപേഹി, ഭന്തേ, മാ ഏവം കരിത്ഥാ’’തി. ‘‘ന ഖമാപേമീ’’തി. ‘‘മുദ്ധാ തേ സത്തധാ ഫലിസ്സതീ’’തി വുത്തേപി ന ഖമാപേതിയേവ. അഥ നം രാജാ ‘‘ന ത്വം അത്തനോ രുചിയാ ഖമാപേസ്സസീ’’തി ഹത്ഥപാദകുച്ഛിഗീവാസു ഗാഹാപേത്വാ നാരദസ്സ പാദമൂലേ ഓനമാപേസി. നാരദോപി ‘‘ഉട്ഠേഹി, ആചരിയ, ഖമാമി തേ’’തി വത്വാ, ‘‘മഹാരാജ, നായം യഥാമനേന ഖമാപേതി, നഗരസ്സ അവിദൂരേ ഏകോ സരോ അത്ഥി, തത്ഥ നം സീസേ മത്തികാപിണ്ഡം കത്വാ ഗലപ്പമാണേ ഉദകേ ഠപാപേഹീ’’തി ആഹ. രാജാ തഥാ കാരേസി. നാരദോ ദേവിലം ആമന്തേത്വാ, ‘‘ആചരിയ, മയാ ഇദ്ധിയാ വിസ്സട്ഠായ സൂരിയസന്താപേ ഉട്ഠഹന്തേ ഉദകേ നിമുജ്ജിത്വാ അഞ്ഞേന ഠാനേന ഉത്തരിത്വാ ഗച്ഛേയ്യാസീ’’തി ആഹ. ‘‘തസ്സ സൂരിയരംസീഹി സംഫുട്ഠമത്തോവ മത്തികാപിണ്ഡോ സത്തധാ ഫലി, സോ നിമുജ്ജിത്വാ അഞ്ഞേന ഠാനേന പലായീ’’തി.
Nārado sabbaṃ taṃ pavattiṃ ācikkhitvā iminā kāraṇena ahaṃ iminā abhisapito, athāhaṃ ‘‘mayhaṃ doso natthi, yassa doso atthi, tasseva upari abhisapo patatū’’ti vatvā abhisapiṃ. Abhisapitvā ca pana ‘‘kassa nu kho upari abhisapo patissatī’’ti upadhārento ‘‘sūriyuggamanavelāya ācariyassa muddhā sattadhā phalissatī’’ti disvā etasmiṃ anukampaṃ paṭicca aruṇassa uggamanaṃ na demīti. ‘‘Kathaṃ pana assa, bhante, antarāyo na bhaveyyā’’ti. ‘‘Sace maṃ khamāpeyya, na bhaveyyā’’ti. ‘‘Tena hi khamāpehī’’ti vutte ‘‘eso, mahārāja, maṃ jaṭāsu ca gīvāya ca akkami, nāhaṃ etaṃ kūṭajaṭilaṃ khamāpemī’’ti. ‘‘Khamāpehi, bhante, mā evaṃ karitthā’’ti. ‘‘Na khamāpemī’’ti. ‘‘Muddhā te sattadhā phalissatī’’ti vuttepi na khamāpetiyeva. Atha naṃ rājā ‘‘na tvaṃ attano ruciyā khamāpessasī’’ti hatthapādakucchigīvāsu gāhāpetvā nāradassa pādamūle onamāpesi. Nāradopi ‘‘uṭṭhehi, ācariya, khamāmi te’’ti vatvā, ‘‘mahārāja, nāyaṃ yathāmanena khamāpeti, nagarassa avidūre eko saro atthi, tattha naṃ sīse mattikāpiṇḍaṃ katvā galappamāṇe udake ṭhapāpehī’’ti āha. Rājā tathā kāresi. Nārado devilaṃ āmantetvā, ‘‘ācariya, mayā iddhiyā vissaṭṭhāya sūriyasantāpe uṭṭhahante udake nimujjitvā aññena ṭhānena uttaritvā gaccheyyāsī’’ti āha. ‘‘Tassa sūriyaraṃsīhi saṃphuṭṭhamattova mattikāpiṇḍo sattadhā phali, so nimujjitvā aññena ṭhānena palāyī’’ti.
സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ‘‘തദാ, ഭിക്ഖവേ, രാജാ ആനന്ദോ അഹോസി, ദേവിലോ തിസ്സോ, നാരദോ അഹമേവാതി ഏവം തദാപേസ ദുബ്ബചോയേവാ’’തി വത്വാ തിസ്സത്ഥേരം ആമന്തേത്വാ, ‘‘തിസ്സ, ഭിക്ഖുനോ നാമ ‘അസുകേനാഹം അക്കുട്ഠോ, അസുകേന പഹടോ, അസുകേന ജിതോ, അസുകോ ഖോ മേ ഭണ്ഡം അഹാസീ’തി ചിന്തേന്തസ്സ വേരം നാമ ന വൂപസമ്മതി, ഏവം പന അനുപനയ്ഹന്തസ്സേവ ഉപസമ്മതീ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘tadā, bhikkhave, rājā ānando ahosi, devilo tisso, nārado ahamevāti evaṃ tadāpesa dubbacoyevā’’ti vatvā tissattheraṃ āmantetvā, ‘‘tissa, bhikkhuno nāma ‘asukenāhaṃ akkuṭṭho, asukena pahaṭo, asukena jito, asuko kho me bhaṇḍaṃ ahāsī’ti cintentassa veraṃ nāma na vūpasammati, evaṃ pana anupanayhantasseva upasammatī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
൩.
3.
‘‘അക്കോച്ഛി മം അവധി മം, അജിനി മം അഹാസി മേ;
‘‘Akkocchi maṃ avadhi maṃ, ajini maṃ ahāsi me;
യേ ച തം ഉപനയ്ഹന്തി, വേരം തേസം ന സമ്മതി.
Ye ca taṃ upanayhanti, veraṃ tesaṃ na sammati.
൪.
4.
‘‘അക്കോച്ഛി മം അവധി മം, അജിനി മം അഹാസി മേ;
‘‘Akkocchi maṃ avadhi maṃ, ajini maṃ ahāsi me;
യേ ച തം നുപനയ്ഹന്തി, വേരം തേസൂപസമ്മതീ’’തി.
Ye ca taṃ nupanayhanti, veraṃ tesūpasammatī’’ti.
തത്ഥ അക്കോച്ഛീതി അക്കോസി. അവധീതി പഹരി. അജിനീതി കൂടസക്ഖിഓതാരണേന വാ വാദപടിവാദേന വാ കരണുത്തരിയകരണേന വാ അജേസി. അഹാസി മേതി മമ സന്തകം പത്താദീസു കിഞ്ചിദേവ അവഹരി. യേ ച തന്തി യേ കേചി ദേവതാ വാ മനുസ്സാ വാ ഗഹട്ഠാ വാ പബ്ബജിതാ വാ തം ‘‘അക്കോച്ഛി മ’’ന്തിആദിവത്ഥുകം കോധം സകടധുരം വിയ നദ്ധിനാ പൂതിമച്ഛാദീനി വിയ ച കുസാദീഹി പുനപ്പുനം വേഠേത്വാ ഉപനയ്ഹന്തി, തേസം സകിം ഉപ്പന്നം വേരം ന സമ്മതീതി വൂപസമ്മതി. യേ ച തം നുപനയ്ഹന്തീതി അസതിയാ അമനസികാരവസേന വാ കമ്മപച്ചവേക്ഖണാദിവസേന വാ യേ തം അക്കോസാദിവത്ഥുകം കോധം തയാപി കോചി നിദ്ദോസോ പുരിമഭവേ അക്കുട്ഠോ ഭവിസ്സതി, പഹടോ ഭവിസ്സതി, കൂടസക്ഖിം ഓതാരേത്വാ ജിതോ ഭവിസ്സതി, കസ്സചി തേ പസയ്ഹ കിഞ്ചി അച്ഛിന്നം ഭവിസ്സതി, തസ്മാ നിദ്ദോസോ ഹുത്വാപി അക്കോസാദീനി പാപുണാസീതി ഏവം ന ഉപനയ്ഹന്തി. തേസു പമാദേന ഉപ്പന്നമ്പി വേരം ഇമിനാ അനുപനയ്ഹനേന നിരിന്ധനോ വിയ ജാതവേദോ വൂപസമ്മതീതി.
Tattha akkocchīti akkosi. Avadhīti pahari. Ajinīti kūṭasakkhiotāraṇena vā vādapaṭivādena vā karaṇuttariyakaraṇena vā ajesi. Ahāsi meti mama santakaṃ pattādīsu kiñcideva avahari. Ye ca tanti ye keci devatā vā manussā vā gahaṭṭhā vā pabbajitā vā taṃ ‘‘akkocchi ma’’ntiādivatthukaṃ kodhaṃ sakaṭadhuraṃ viya naddhinā pūtimacchādīni viya ca kusādīhi punappunaṃ veṭhetvā upanayhanti, tesaṃ sakiṃ uppannaṃ veraṃ na sammatīti vūpasammati. Ye ca taṃ nupanayhantīti asatiyā amanasikāravasena vā kammapaccavekkhaṇādivasena vā ye taṃ akkosādivatthukaṃ kodhaṃ tayāpi koci niddoso purimabhave akkuṭṭho bhavissati, pahaṭo bhavissati, kūṭasakkhiṃ otāretvā jito bhavissati, kassaci te pasayha kiñci acchinnaṃ bhavissati, tasmā niddoso hutvāpi akkosādīni pāpuṇāsīti evaṃ na upanayhanti. Tesu pamādena uppannampi veraṃ iminā anupanayhanena nirindhano viya jātavedo vūpasammatīti.
ദേസനാപരിയോസാനേ സതസഹസ്സഭിക്ഖൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസു. ധമ്മദേസനാ മഹാജനസ്സ സാത്ഥികാ അഹോസി. ദുബ്ബചോപി സുബ്ബചോയേവ ജാതോതി.
Desanāpariyosāne satasahassabhikkhū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. Dhammadesanā mahājanassa sātthikā ahosi. Dubbacopi subbacoyeva jātoti.
തിസ്സത്ഥേരവത്ഥു തതിയം.
Tissattheravatthu tatiyaṃ.
൪. കാളയക്ഖിനീവത്ഥു
4. Kāḷayakkhinīvatthu
ന ഹി വേരേനാതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അഞ്ഞതരം വഞ്ഝിത്ഥിം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Na hi verenāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ vañjhitthiṃ ārabbha kathesi.
ഏകോ കിര കുടുമ്ബികപുത്തോ പിതരി കാലകതേ ഖേത്തേ ച ഘരേ ച സബ്ബകമ്മാനി അത്തനാവ കരോന്തോ മാതരം പടിജഗ്ഗി. അഥസ്സ മാതാ ‘‘കുമാരികം തേ, താത, ആനേസ്സാമീ’’തി ആഹ. ‘‘അമ്മ , മാ ഏവം വദേഥ, അഹം യാവജീവം തുമ്ഹേ പടിജഗ്ഗിസ്സാമീ’’തി. ‘‘താത, ഖേത്തേ ച ഘരേ ച കിച്ചം ത്വമേവ കരോസി, തേന മയ്ഹം ചിത്തസുഖം നാമ ന ഹോതി, ആനേസ്സാമീ’’തി. സോ പുനപ്പുനം പടിക്ഖിപിത്വാ തുണ്ഹീ അഹോസി. സാ ഏകം കുലം ഗന്തുകാമാ ഗേഹാ നിക്ഖമി. അഥ നം പുത്തോ ‘‘കതരം കുലം ഗച്ഛഥാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘അസുകകുലം നാമാ’’തി വുത്തേ തത്ഥ ഗമനം പടിസേധേത്വാ അത്തനോ അഭിരുചിതം കുലം ആചിക്ഖി. സാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ കുമാരികം വാരേത്വാ ദിവസം വവത്ഥപേത്വാ തം ആനേത്വാ തസ്സ ഘരേ അകാസി. സാ വഞ്ഝാ അഹോസി. അഥ നം മാതാ, പുത്ത, ത്വം അത്തനോ രുചിയാ കുമാരികം ആണാപേസി, സാ ഇദാനി വഞ്ഝാ ജാതാ, അപുത്തകഞ്ച നാമ കുലം വിനസ്സതി , പവേണീ ന ഘടീയതി, തേന അഞ്ഞം തേ കുമാരികം ആനേമീതി. തേന ‘‘അലം, അമ്മാ’’തി വുച്ചമാനാപി പുനപ്പുനം കഥേസി. വഞ്ഝിത്ഥീ തം കഥം സുത്വാ ‘‘പുത്താ നാമ മാതാപിതൂനം വചനം അതിക്കമിതും ന സക്കോന്തി, ഇദാനി അഞ്ഞം വിജായിനിം ഇത്ഥിം ആനേത്വാ മം ദാസിഭോഗേന ഭുഞ്ജിസ്സതി. യംനൂനാഹം സയമേവ ഏകം കുമാരികം ആനേയ്യ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ഏകം കുലം ഗന്ത്വാ തസ്സത്ഥായ കുമാരികം വാരേത്വാ ‘‘കിം നാമേതം, അമ്മ, വദേസീ’’തി തേഹി പടിക്ഖിത്താ ‘‘അഹം വഞ്ഝാ, അപുത്തകം നാമ കുലം വിനസ്സതി, തുമ്ഹാകം പന ധീതാ പുത്തം വാ ധീതരം വാ ലഭിത്വാ കുടുമ്ബികസ്സ സാമിനീ ഭവിസ്സതി, മയ്ഹം സാമികസ്സ നം ദേഥാ’’തി യാചിത്വാ സമ്പടിച്ഛാപേത്വാ ആനേത്വാ സാമികസ്സ ഘരേ അകാസി.
Eko kira kuṭumbikaputto pitari kālakate khette ca ghare ca sabbakammāni attanāva karonto mātaraṃ paṭijaggi. Athassa mātā ‘‘kumārikaṃ te, tāta, ānessāmī’’ti āha. ‘‘Amma , mā evaṃ vadetha, ahaṃ yāvajīvaṃ tumhe paṭijaggissāmī’’ti. ‘‘Tāta, khette ca ghare ca kiccaṃ tvameva karosi, tena mayhaṃ cittasukhaṃ nāma na hoti, ānessāmī’’ti. So punappunaṃ paṭikkhipitvā tuṇhī ahosi. Sā ekaṃ kulaṃ gantukāmā gehā nikkhami. Atha naṃ putto ‘‘kataraṃ kulaṃ gacchathā’’ti pucchitvā ‘‘asukakulaṃ nāmā’’ti vutte tattha gamanaṃ paṭisedhetvā attano abhirucitaṃ kulaṃ ācikkhi. Sā tattha gantvā kumārikaṃ vāretvā divasaṃ vavatthapetvā taṃ ānetvā tassa ghare akāsi. Sā vañjhā ahosi. Atha naṃ mātā, putta, tvaṃ attano ruciyā kumārikaṃ āṇāpesi, sā idāni vañjhā jātā, aputtakañca nāma kulaṃ vinassati , paveṇī na ghaṭīyati, tena aññaṃ te kumārikaṃ ānemīti. Tena ‘‘alaṃ, ammā’’ti vuccamānāpi punappunaṃ kathesi. Vañjhitthī taṃ kathaṃ sutvā ‘‘puttā nāma mātāpitūnaṃ vacanaṃ atikkamituṃ na sakkonti, idāni aññaṃ vijāyiniṃ itthiṃ ānetvā maṃ dāsibhogena bhuñjissati. Yaṃnūnāhaṃ sayameva ekaṃ kumārikaṃ āneyya’’nti cintetvā ekaṃ kulaṃ gantvā tassatthāya kumārikaṃ vāretvā ‘‘kiṃ nāmetaṃ, amma, vadesī’’ti tehi paṭikkhittā ‘‘ahaṃ vañjhā, aputtakaṃ nāma kulaṃ vinassati, tumhākaṃ pana dhītā puttaṃ vā dhītaraṃ vā labhitvā kuṭumbikassa sāminī bhavissati, mayhaṃ sāmikassa naṃ dethā’’ti yācitvā sampaṭicchāpetvā ānetvā sāmikassa ghare akāsi.
അഥസ്സാ ഏതദഹോസി – ‘‘സചായം പുത്തം വാ ധീതരം വാ ലഭിസ്സതി, അയമേവ കുടുമ്ബസ്സ സാമിനീ ഭവിസ്സതി. യഥാ ദാരകം ന ലഭതി, തഥേവ നം കാതും വട്ടതീ’’തി. അഥ നം സാ ആഹ – ‘‘അമ്മ, യദാ തേ കുച്ഛിയം ഗബ്ഭോ പതിട്ഠാതി, അഥ മേ ആരോചേയ്യാസീ’’തി. സാ ‘‘സാധൂ’’തി പടിസ്സുണിത്വാ ഗബ്ഭേ പതിട്ഠിതേ തസ്സാ ആരോചേസി. ഇതരിസ്സാ പന സാ സയമേവ നിച്ചം യാഗുഭത്തം ദേതി, അഥസ്സാ ആഹാരേനേവ സദ്ധിം ഗബ്ഭപാതനഭേസജ്ജമദാസി, ഗബ്ഭോ പതി. ദുതിയമ്പി ഗബ്ഭേ പതിട്ഠിതേ ആരോചേസി , ഇതരാ ദുതിയമ്പി തഥേവ പാതേസി. അഥ നം പടിവിസ്സകിത്ഥിയോ പുച്ഛിംസു – ‘‘കച്ചി തേ സപത്തി അന്തരായം കരോതീ’’തി? സാ തമത്ഥം ആരോചേത്വാ ‘‘അന്ധബാലേ, കസ്മാ ഏവമകാസി, അയം തവ ഇസ്സരിയഭയേന ഗബ്ഭസ്സ പാതനഭേസജ്ജം യോജേത്വാ ദേതി, തേന തേ ഗബ്ഭോ പതതി, മാ പുന ഏവമകത്ഥാ’’തി വുത്താ തതിയവാരേ ന കഥേസി. അഥ സാ ഇതരിസ്സാ ഉദരം ദിസ്വാ ‘‘കസ്മാ മയ്ഹം ഗബ്ഭസ്സ പതിട്ഠിതഭാവം ന കഥേസീ’’തി വത്വാ ‘‘ത്വം മം ആനേത്വാ വഞ്ചേത്വാ ദ്വേ വാരേ ഗബ്ഭം പാതേസി, കിമത്ഥം തുയ്ഹം കഥേമീ’’തി വുത്തേ ‘‘നട്ഠാ ദാനിമ്ഹീ’’തി ചിന്തേത്വാ തസ്സാ പമാദം ഓലോകേന്തീ പരിണതേ ഗബ്ഭേ ഓകാസം ലഭിത്വാ ഭേസജ്ജം യോജേത്വാ അദാസി. ഗബ്ഭോ പരിണതത്താ പതിതും അസക്കോന്തോ തിരിയം നിപതി, ഖരാ വേദനാ ഉപ്പജ്ജി, ജീവിതസംസയം പാപുണി. സാ ‘‘നാസിതമ്ഹി തയാ, ത്വമേവ മം ആനേത്വാ ത്വമേവ തയോപി വാരേ ദാരകേ നാസേസി, ഇദാനി അഹമ്പി നസ്സാമി, ഇതോ ദാനി ചുതാ യക്ഖിനീ ഹുത്വാ തവ ദാരകേ ഖാദിതും സമത്ഥാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തേയ്യ’’ന്തി പത്ഥനം പട്ഠപേത്വാ കാലം കത്വാ തസ്മിംയേവ ഗേഹേ മജ്ജാരീ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. ഇതരമ്പി സാമികോ ഗഹേത്വാ ‘‘തയാ മേ കുലൂപച്ഛേദോ കതോ’’തി കപ്പരജണ്ണുകാദീഹി സുപോഥിതം പോഥേസി. സാ തേനേവാബാധേന കാലം കത്വാ തത്ഥേവ കുക്കുടീ ഹുത്വാ നിബ്ബത്താ.
Athassā etadahosi – ‘‘sacāyaṃ puttaṃ vā dhītaraṃ vā labhissati, ayameva kuṭumbassa sāminī bhavissati. Yathā dārakaṃ na labhati, tatheva naṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti. Atha naṃ sā āha – ‘‘amma, yadā te kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāti, atha me āroceyyāsī’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā gabbhe patiṭṭhite tassā ārocesi. Itarissā pana sā sayameva niccaṃ yāgubhattaṃ deti, athassā āhāreneva saddhiṃ gabbhapātanabhesajjamadāsi, gabbho pati. Dutiyampi gabbhe patiṭṭhite ārocesi , itarā dutiyampi tatheva pātesi. Atha naṃ paṭivissakitthiyo pucchiṃsu – ‘‘kacci te sapatti antarāyaṃ karotī’’ti? Sā tamatthaṃ ārocetvā ‘‘andhabāle, kasmā evamakāsi, ayaṃ tava issariyabhayena gabbhassa pātanabhesajjaṃ yojetvā deti, tena te gabbho patati, mā puna evamakatthā’’ti vuttā tatiyavāre na kathesi. Atha sā itarissā udaraṃ disvā ‘‘kasmā mayhaṃ gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ na kathesī’’ti vatvā ‘‘tvaṃ maṃ ānetvā vañcetvā dve vāre gabbhaṃ pātesi, kimatthaṃ tuyhaṃ kathemī’’ti vutte ‘‘naṭṭhā dānimhī’’ti cintetvā tassā pamādaṃ olokentī pariṇate gabbhe okāsaṃ labhitvā bhesajjaṃ yojetvā adāsi. Gabbho pariṇatattā patituṃ asakkonto tiriyaṃ nipati, kharā vedanā uppajji, jīvitasaṃsayaṃ pāpuṇi. Sā ‘‘nāsitamhi tayā, tvameva maṃ ānetvā tvameva tayopi vāre dārake nāsesi, idāni ahampi nassāmi, ito dāni cutā yakkhinī hutvā tava dārake khādituṃ samatthā hutvā nibbatteyya’’nti patthanaṃ paṭṭhapetvā kālaṃ katvā tasmiṃyeva gehe majjārī hutvā nibbatti. Itarampi sāmiko gahetvā ‘‘tayā me kulūpacchedo kato’’ti kapparajaṇṇukādīhi supothitaṃ pothesi. Sā tenevābādhena kālaṃ katvā tattheva kukkuṭī hutvā nibbattā.
കുക്കുടീ ന ചിരസ്സേവ അണ്ഡാനി വിജായി, മജ്ജാരീ ആഗന്ത്വാ താനി അണ്ഡാനി ഖാദി. ദുതിയമ്പി തതിയമ്പി ഖാദിയേവ. കുക്കുടീ ചിന്തേസി – ‘‘തയോ വാരേ മമ അണ്ഡാനി ഖാദിത്വാ ഇദാനി മമ്പി ഖാദിതുകാമാസീ’’തി. ‘‘ഇതോ ചുതാ സപുത്തകം തം ഖാദിതും ലഭേയ്യ’’ന്തി പത്ഥനം കത്വാ തതോ ചുതാ അരഞ്ഞേ ദീപിനീ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. ഇതരാ മിഗീ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. തസ്സാ വിജാതകാലേ ദീപിനീ ആഗന്ത്വാ തയോ വാരേ പുത്തകേ ഖാദി. മിഗീ മരണകാലേ ‘‘അയം മേ തിക്ഖത്തും പുത്തകേ ഖാദിത്വാ ഇദാനി മമ്പി ഖാദിസ്സതി, ഇതോ ദാനി ചുതാ ഏതം സപുത്തകം ഖാദിതും ലഭേയ്യ’’ന്തി പത്ഥനം കത്വാ ഇതോ ചുതാ യക്ഖിനീ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. ദീപിനീപി തഥേവ തതോ ചുതാ സാവത്ഥിയം കുലധീതാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, സാ വുദ്ധിപ്പത്താ ദ്വാരഗാമകേ പതികുലം അഗമാസി, അപരഭാഗേ ച പുത്തം വിജായി. യക്ഖിനീപി തസ്സാ പിയസഹായികാവണ്ണേന ആഗന്ത്വാ ‘‘കുഹിം മേ സഹായികാ’’തി ‘‘അന്തോഗബ്ഭേ വിജാതാ’’തി വുത്തേ ‘‘പുത്തം നു ഖോ വിജാതാ, ഉദാഹു ധീതരന്തി പസ്സിസ്സാമി ന’’ന്തി ഗബ്ഭം പവിസിത്വാ പസ്സന്തീ വിയ ദാരകം ഗഹേത്വാ ഖാദിത്വാ ഗതാ. പുന ദുതിയവാരേപി തഥേവ ഖാദി. തതിയവാരേ ഇതരാ ഗരുഭാരാ ഹുത്വാ സാമികം ആമന്തേത്വാ, ‘‘സാമി, ഇമസ്മിം ഠാനേ ഏകാ യക്ഖിനീ മമ ദ്വേ പുത്തേ ഖാദിത്വാ ഗതാ, ഇദാനി മമ കുലഗേഹം ഗന്ത്വാ വിജായിസ്സാമീ’’തി കുലഗേഹം ഗന്ത്വാ വിജായി.
Kukkuṭī na cirasseva aṇḍāni vijāyi, majjārī āgantvā tāni aṇḍāni khādi. Dutiyampi tatiyampi khādiyeva. Kukkuṭī cintesi – ‘‘tayo vāre mama aṇḍāni khāditvā idāni mampi khāditukāmāsī’’ti. ‘‘Ito cutā saputtakaṃ taṃ khādituṃ labheyya’’nti patthanaṃ katvā tato cutā araññe dīpinī hutvā nibbatti. Itarā migī hutvā nibbatti. Tassā vijātakāle dīpinī āgantvā tayo vāre puttake khādi. Migī maraṇakāle ‘‘ayaṃ me tikkhattuṃ puttake khāditvā idāni mampi khādissati, ito dāni cutā etaṃ saputtakaṃ khādituṃ labheyya’’nti patthanaṃ katvā ito cutā yakkhinī hutvā nibbatti. Dīpinīpi tatheva tato cutā sāvatthiyaṃ kuladhītā hutvā nibbatti, sā vuddhippattā dvāragāmake patikulaṃ agamāsi, aparabhāge ca puttaṃ vijāyi. Yakkhinīpi tassā piyasahāyikāvaṇṇena āgantvā ‘‘kuhiṃ me sahāyikā’’ti ‘‘antogabbhe vijātā’’ti vutte ‘‘puttaṃ nu kho vijātā, udāhu dhītaranti passissāmi na’’nti gabbhaṃ pavisitvā passantī viya dārakaṃ gahetvā khāditvā gatā. Puna dutiyavārepi tatheva khādi. Tatiyavāre itarā garubhārā hutvā sāmikaṃ āmantetvā, ‘‘sāmi, imasmiṃ ṭhāne ekā yakkhinī mama dve putte khāditvā gatā, idāni mama kulagehaṃ gantvā vijāyissāmī’’ti kulagehaṃ gantvā vijāyi.
തദാ സാ യക്ഖിനീ ഉദകവാരം ഗതാ ഹോതി. വേസ്സവണസ്സ ഹി യക്ഖിനിയോ വാരേന അനോതത്തദഹതോ സീസപരമ്പരായ ഉദകമാഹരന്തി. താ ചതുമാസച്ചയേനപി പഞ്ചമാസച്ചയേനപി മുച്ചന്തി. അപരാ യക്ഖിനിയോ കിലന്തകായാ ജീവിതക്ഖയമ്പി പാപുണന്തി. സാ പന ഉദകവാരതോ മുത്തമത്താവ വേഗേന തം ഘരം ഗന്ത്വാ ‘‘കുഹിം മേ സഹായികാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘കുഹിം നം പസ്സിസ്സസി, തസ്സാ ഇമസ്മിം ഠാനേ ജാതജാതദാരകേ യക്ഖിനീ ആഗന്ത്വാ ഖാദതി, തസ്മാ കുലഗേഹം ഗതാ’’തി. സാ ‘‘യത്ഥ വാ തത്ഥ വാ ഗച്ഛതു, ന മേ മുച്ചിസ്സതീ’’തി വേരവേഗസമുസ്സാഹിതമാനസാ നഗരാഭിമുഖീ പക്ഖന്ദി. ഇതരാപി നാമഗ്ഗഹണദിവസേ നം ദാരകം ന്ഹാപേത്വാ നാമം കത്വാ, ‘‘സാമി, ഇദാനി സകഘരം ഗച്ഛാമാ’’തി പുത്തമാദായ സാമികേന സദ്ധിം വിഹാരമജ്ഝേ ഗതമഗ്ഗേന ഗച്ഛന്തീ പുത്തം സാമികസ്സ ദത്വാ വിഹാരപോക്ഖരണിയാ ന്ഹാത്വാ സാമികേ ന്ഹായന്തേ ഉത്തരിത്വാ പുത്തസ്സ ഥഞ്ഞം പായമാനാ ഠിതാ യക്ഖിനിം ആഗച്ഛന്തിം ദിസ്വാ സഞ്ജാനിത്വാ, ‘‘സാമി, വേഗേന ഏഹി, അയം സാ യക്ഖിനീ, വേഗേന ഏഹി, അയം സാ യക്ഖിനീ’’തി ഉച്ചാസദ്ദം കത്വാ യാവ തസ്സ ആഗമനം സണ്ഠാതും അസക്കോന്തീ നിവത്തേത്വാ അന്തോവിഹാരാഭിമുഖീ പക്ഖന്ദി.
Tadā sā yakkhinī udakavāraṃ gatā hoti. Vessavaṇassa hi yakkhiniyo vārena anotattadahato sīsaparamparāya udakamāharanti. Tā catumāsaccayenapi pañcamāsaccayenapi muccanti. Aparā yakkhiniyo kilantakāyā jīvitakkhayampi pāpuṇanti. Sā pana udakavārato muttamattāva vegena taṃ gharaṃ gantvā ‘‘kuhiṃ me sahāyikā’’ti pucchi. ‘‘Kuhiṃ naṃ passissasi, tassā imasmiṃ ṭhāne jātajātadārake yakkhinī āgantvā khādati, tasmā kulagehaṃ gatā’’ti. Sā ‘‘yattha vā tattha vā gacchatu, na me muccissatī’’ti veravegasamussāhitamānasā nagarābhimukhī pakkhandi. Itarāpi nāmaggahaṇadivase naṃ dārakaṃ nhāpetvā nāmaṃ katvā, ‘‘sāmi, idāni sakagharaṃ gacchāmā’’ti puttamādāya sāmikena saddhiṃ vihāramajjhe gatamaggena gacchantī puttaṃ sāmikassa datvā vihārapokkharaṇiyā nhātvā sāmike nhāyante uttaritvā puttassa thaññaṃ pāyamānā ṭhitā yakkhiniṃ āgacchantiṃ disvā sañjānitvā, ‘‘sāmi, vegena ehi, ayaṃ sā yakkhinī, vegena ehi, ayaṃ sā yakkhinī’’ti uccāsaddaṃ katvā yāva tassa āgamanaṃ saṇṭhātuṃ asakkontī nivattetvā antovihārābhimukhī pakkhandi.
തസ്മിം സമയേ സത്ഥാ പരിസമജ്ഝേ ധമ്മം ദേസേസി. സാ പുത്തം തഥാഗതസ്സ പാദപിട്ഠേ നിപജ്ജാപേത്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം മയാ ഏസ ദിന്നോ, പുത്തസ്സ മേ ജീവിതം ദേഥാ’’തി ആഹ. ദ്വാരകോട്ഠകേ അധിവത്ഥോ സുമനദേവോ നാമ യക്ഖിനിയാ അന്തോ പവിസിതും നാദാസി. സത്ഥാ ആനന്ദത്ഥേരം ആമന്തേത്വാ ‘‘ഗച്ഛ, ആനന്ദ, തം യക്ഖിനിം പക്കോസാഹീ’’തി ആഹ. ഥേരോ പക്കോസി. ഇതരാ ‘‘അയം, ഭന്തേ, ആഗച്ഛതീ’’തി ആഹ. സത്ഥാ ‘‘ഏതു, മാ സദ്ദമകാസീ’’തി വത്വാ തം ആഗന്ത്വാ ഠിതം ‘‘കസ്മാ ഏവം കരോസി, സചേ തുമ്ഹേ മാദിസസ്സ ബുദ്ധസ്സ സമ്മുഖീഭാവം നാഗമിസ്സഥ, അഹിനകുലാനം വിയ അച്ഛഫന്ദനാനം വിയ കാകോലൂകാനം വിയ ച കപ്പട്ഠിതികം വോ വേരം അഭവിസ്സ , കസ്മാ വേരം പടിവേരം കരോഥ. വേരഞ്ഹി അവേരേന ഉപസമ്മതി, നോ വേരേനാ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Tasmiṃ samaye satthā parisamajjhe dhammaṃ desesi. Sā puttaṃ tathāgatassa pādapiṭṭhe nipajjāpetvā ‘‘tumhākaṃ mayā esa dinno, puttassa me jīvitaṃ dethā’’ti āha. Dvārakoṭṭhake adhivattho sumanadevo nāma yakkhiniyā anto pavisituṃ nādāsi. Satthā ānandattheraṃ āmantetvā ‘‘gaccha, ānanda, taṃ yakkhiniṃ pakkosāhī’’ti āha. Thero pakkosi. Itarā ‘‘ayaṃ, bhante, āgacchatī’’ti āha. Satthā ‘‘etu, mā saddamakāsī’’ti vatvā taṃ āgantvā ṭhitaṃ ‘‘kasmā evaṃ karosi, sace tumhe mādisassa buddhassa sammukhībhāvaṃ nāgamissatha, ahinakulānaṃ viya acchaphandanānaṃ viya kākolūkānaṃ viya ca kappaṭṭhitikaṃ vo veraṃ abhavissa , kasmā veraṃ paṭiveraṃ karotha. Verañhi averena upasammati, no verenā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
൫.
5.
‘‘ന ഹി വേരേന വേരാനി, സമ്മന്തീധ കുദാചനം;
‘‘Na hi verena verāni, sammantīdha kudācanaṃ;
അവേരേന ച സമ്മന്തി, ഏസ ധമ്മോ സനന്തനോ’’തി.
Averena ca sammanti, esa dhammo sanantano’’ti.
തത്ഥ ന ഹി വേരേനാതി യഥാ ഹി ഖേളസിങ്ഘാണികാദീഹി അസുചീഹി മക്ഖിതം ഠാനം തേഹേവ അസുചീഹി ധോവന്താ സുദ്ധം നിഗ്ഗന്ധം കാതും ന സക്കോന്തി, അഥ ഖോ തം ഠാനം ഭിയ്യോസോമത്തായ അസുദ്ധതരഞ്ചേവ ദുഗ്ഗന്ധതരഞ്ച ഹോതി; ഏവമേവ അക്കോസന്തം പച്ചക്കോസന്തോ പഹരന്തം പടിപഹരന്തോ വേരേന വേരം വൂപസമേതും ന സക്കോതി, അഥ ഖോ ഭിയ്യോ ഭിയ്യോ വേരമേവ കരോതി. ഇതി വേരാനി നാമ വേരേന കിസ്മിഞ്ചി കാലേ ന സമ്മന്തി, അഥ ഖോ വഡ്ഢന്തിയേവ. അവേരേന ച സമ്മന്തീതി യഥാ പന താനി ഖേളാദീനി അസുചീനി വിപ്പസന്നേന ഉദകേന ധോവിയമാനാനി നസ്സന്തി, തം ഠാനം സുദ്ധം ഹോതി സുഗന്ധം; ഏവമേവ അവേരേന ഖന്തിമേത്തോദകേന യോനിസോ മനസികാരേന പച്ചവേക്ഖണേന വേരാനി വൂപസമ്മന്തി പടിപ്പസ്സമ്ഭന്തി അഭാവം ഗച്ഛന്തി. ഏസ ധമ്മോ സനന്തനോതി ഏസ അവേരേന വേരൂപസമനസങ്ഖാതോ പോരാണകോ ധമ്മോ; സബ്ബേസം ബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധഖീണാസവാനം ഗതമഗ്ഗോതി.
Tattha na hi verenāti yathā hi kheḷasiṅghāṇikādīhi asucīhi makkhitaṃ ṭhānaṃ teheva asucīhi dhovantā suddhaṃ niggandhaṃ kātuṃ na sakkonti, atha kho taṃ ṭhānaṃ bhiyyosomattāya asuddhatarañceva duggandhatarañca hoti; evameva akkosantaṃ paccakkosanto paharantaṃ paṭipaharanto verena veraṃ vūpasametuṃ na sakkoti, atha kho bhiyyo bhiyyo verameva karoti. Iti verāni nāma verena kismiñci kāle na sammanti, atha kho vaḍḍhantiyeva. Averena ca sammantīti yathā pana tāni kheḷādīni asucīni vippasannena udakena dhoviyamānāni nassanti, taṃ ṭhānaṃ suddhaṃ hoti sugandhaṃ; evameva averena khantimettodakena yoniso manasikārena paccavekkhaṇena verāni vūpasammanti paṭippassambhanti abhāvaṃ gacchanti. Esa dhammo sanantanoti esa averena verūpasamanasaṅkhāto porāṇako dhammo; sabbesaṃ buddhapaccekabuddhakhīṇāsavānaṃ gatamaggoti.
ഗാഥാപരിയോസാനേ യക്ഖിനീ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. സമ്പത്തപരിസായപി ധമ്മദേസനാ സാത്ഥികാ അഹോസി.
Gāthāpariyosāne yakkhinī sotāpattiphale patiṭṭhahi. Sampattaparisāyapi dhammadesanā sātthikā ahosi.
സത്ഥാ തം ഇത്ഥിം ആഹ – ‘‘ഏതിസ്സാ തവ പുത്തം ദേഹീ’’തി. ‘‘ഭായാമി, ഭന്തേ’’തി. ‘‘മാ ഭായി, നത്ഥി തേ ഏതം നിസ്സായ പരിപന്ഥോ’’തി ആഹ. സാ തസ്സാ പുത്തമദാസി. സാ തം ചുമ്ബിത്വാ ആലിങ്ഗേത്വാ പുന മാതുയേവ ദത്വാ രോദിതും ആരഭി. അഥ നം സത്ഥാ ‘‘കിമേത’’ന്തി പുച്ഛി. ‘‘ഭന്തേ, അഹം പുബ്ബേ യഥാ വാ തഥാ വാ ജീവികം കപ്പേന്തീപി കുച്ഛിപൂരം നാലത്ഥം, ഇദാനി കഥം ജീവിസ്സാമീ’’തി. അഥ നം സത്ഥാ ‘‘മാ ചിന്തയീ’’തി സമസ്സാസേത്വാ തം ഇത്ഥിമാഹ – ‘‘ഇമം നേത്വാ അത്തനോ ഗേഹേ നിവാസാപേത്വാ അഗ്ഗയാഗുഭത്തേഹി പടിജഗ്ഗാഹീ’’തി. സാ തം നേത്വാ പിട്ഠിവംസേ പതിട്ഠാപേത്വാ അഗ്ഗയാഗുഭത്തേഹി പടിജഗ്ഗി, തസ്സാ വീഹിപഹരണകാലേ മുസലഗ്ഗേന മുദ്ധം പഹരന്തം വിയ ഉപട്ഠാസി. സാ സഹായികം ആമന്തേത്വാ ‘‘ഇമസ്മിം ഠാനേ വസിതും ന സക്കോമി, അഞ്ഞത്ഥ മം പതിട്ഠാപേഹീ’’തി വത്വാ മുസലസാലായ ഉദകചാടിയം ഉദ്ധനേ നിബ്ബകോസേ സങ്കാരകൂടേ ഗാമദ്വാരേ ചാതി ഏതേസു ഠാനേസു പതിട്ഠാപിതാപി ഇധ മേ മുസലേന സീസം ഭിന്ദന്തം വിയ ഉപട്ഠാതി, ഇധ ദാരകാ ഉച്ഛിട്ഠോദകം ഓതാരേന്തി, ഇധ സുനഖാ നിപജ്ജന്തി, ഇധ ദാരകാ അസുചിം കരോന്തി, ഇധ കചവരം ഛഡ്ഡേന്തി, ഇധ ഗാമദാരകാ ലക്ഖയോഗ്ഗം കരോന്തീതി സബ്ബാനി താനി പടിക്ഖിപി. അഥ നം ബഹിഗാമേ വിവിത്തോകാസേ പതിട്ഠാപേത്വാ തത്ഥ തസ്സാ അഗ്ഗയാഗുഭത്താദീനി ഹരിത്വാ പടിജഗ്ഗി. സാ യക്ഖിനീ ഏവം ചിന്തേസി – ‘‘അയം മേ സഹായികാ ഇദാനി ബഹൂപകാരാ, ഹന്ദാഹം കിഞ്ചി പടിഗുണം കരോമീ’’തി. സാ ‘‘ഇമസ്മിം സംവച്ഛരേ സുബ്ബുട്ഠികാ ഭവിസ്സതി, ഥലട്ഠാനേ സസ്സം കരോഹി, ഇമസ്മിം സംവച്ഛരേ ദുബ്ബുട്ഠികാ ഭവിസ്സതി, നിന്നട്ഠാനേയേവ സസ്സം കരോഹീ’’തി സഹായികായ ആരോചേതി. സേസജനേഹി കതസസ്സം അതിഉദകേന വാ അനോദകേന വാ നസ്സതി, തസ്സാ അതിവിയ സമ്പജ്ജതി. അഥ നം സേസജനാ, ‘‘അമ്മ, തയാ കതസസ്സം നേവ അച്ചോദകേന, ന അനുദകേന നസ്സതി, സുബ്ബുട്ഠിദുബ്ബുട്ഠിഭാവം ഞത്വാ കമ്മം കരോസി, കിം നു ഖോ ഏത’’ന്തി പുച്ഛിംസു. ‘‘അമ്ഹാകം സഹായികാ യക്ഖിനീ സുബ്ബുട്ഠിദുബ്ബുട്ഠിഭാവം ആചിക്ഖതി, മയം തസ്സാ വചനേന ഥലേസു നിന്നേസു സസ്സാനി കരോമ, തേന നോ സമ്പജ്ജതി. കിം ന പസ്സഥ? നിബദ്ധം അമ്ഹാകം ഗേഹതോ യാഗുഭത്താദീനി ഹരിയമാനാനി, താനി ഏതിസ്സാ ഹരീയന്തി, തുമ്ഹേപി ഏതിസ്സാ അഗ്ഗയാഗുഭത്താദീനി ഹരഥ, തുമ്ഹാകമ്പി കമ്മന്തേ ഓലോകേസ്സതീ’’തി. അഥസ്സാ സകലനഗരവാസിനോ സക്കാരം കരിംസു. സാപി തതോ പട്ഠായ സബ്ബേസം കമ്മന്തേ ഓലോകേന്തീ ലാഭഗ്ഗപ്പത്താ അഹോസി മഹാപരിവാരാ. സാ അപരഭാഗേ അട്ഠ സലാകഭത്താനി പട്ഠപേസി. താനി യാവജ്ജകാലാ ദീയന്തിയേവാതി.
Satthā taṃ itthiṃ āha – ‘‘etissā tava puttaṃ dehī’’ti. ‘‘Bhāyāmi, bhante’’ti. ‘‘Mā bhāyi, natthi te etaṃ nissāya paripantho’’ti āha. Sā tassā puttamadāsi. Sā taṃ cumbitvā āliṅgetvā puna mātuyeva datvā rodituṃ ārabhi. Atha naṃ satthā ‘‘kimeta’’nti pucchi. ‘‘Bhante, ahaṃ pubbe yathā vā tathā vā jīvikaṃ kappentīpi kucchipūraṃ nālatthaṃ, idāni kathaṃ jīvissāmī’’ti. Atha naṃ satthā ‘‘mā cintayī’’ti samassāsetvā taṃ itthimāha – ‘‘imaṃ netvā attano gehe nivāsāpetvā aggayāgubhattehi paṭijaggāhī’’ti. Sā taṃ netvā piṭṭhivaṃse patiṭṭhāpetvā aggayāgubhattehi paṭijaggi, tassā vīhipaharaṇakāle musalaggena muddhaṃ paharantaṃ viya upaṭṭhāsi. Sā sahāyikaṃ āmantetvā ‘‘imasmiṃ ṭhāne vasituṃ na sakkomi, aññattha maṃ patiṭṭhāpehī’’ti vatvā musalasālāya udakacāṭiyaṃ uddhane nibbakose saṅkārakūṭe gāmadvāre cāti etesu ṭhānesu patiṭṭhāpitāpi idha me musalena sīsaṃ bhindantaṃ viya upaṭṭhāti, idha dārakā ucchiṭṭhodakaṃ otārenti, idha sunakhā nipajjanti, idha dārakā asuciṃ karonti, idha kacavaraṃ chaḍḍenti, idha gāmadārakā lakkhayoggaṃ karontīti sabbāni tāni paṭikkhipi. Atha naṃ bahigāme vivittokāse patiṭṭhāpetvā tattha tassā aggayāgubhattādīni haritvā paṭijaggi. Sā yakkhinī evaṃ cintesi – ‘‘ayaṃ me sahāyikā idāni bahūpakārā, handāhaṃ kiñci paṭiguṇaṃ karomī’’ti. Sā ‘‘imasmiṃ saṃvacchare subbuṭṭhikā bhavissati, thalaṭṭhāne sassaṃ karohi, imasmiṃ saṃvacchare dubbuṭṭhikā bhavissati, ninnaṭṭhāneyeva sassaṃ karohī’’ti sahāyikāya āroceti. Sesajanehi katasassaṃ atiudakena vā anodakena vā nassati, tassā ativiya sampajjati. Atha naṃ sesajanā, ‘‘amma, tayā katasassaṃ neva accodakena, na anudakena nassati, subbuṭṭhidubbuṭṭhibhāvaṃ ñatvā kammaṃ karosi, kiṃ nu kho eta’’nti pucchiṃsu. ‘‘Amhākaṃ sahāyikā yakkhinī subbuṭṭhidubbuṭṭhibhāvaṃ ācikkhati, mayaṃ tassā vacanena thalesu ninnesu sassāni karoma, tena no sampajjati. Kiṃ na passatha? Nibaddhaṃ amhākaṃ gehato yāgubhattādīni hariyamānāni, tāni etissā harīyanti, tumhepi etissā aggayāgubhattādīni haratha, tumhākampi kammante olokessatī’’ti. Athassā sakalanagaravāsino sakkāraṃ kariṃsu. Sāpi tato paṭṭhāya sabbesaṃ kammante olokentī lābhaggappattā ahosi mahāparivārā. Sā aparabhāge aṭṭha salākabhattāni paṭṭhapesi. Tāni yāvajjakālā dīyantiyevāti.
കാളയക്ഖിനീവത്ഥു ചതുത്ഥം.
Kāḷayakkhinīvatthu catutthaṃ.
൫. കോസമ്ബകവത്ഥു
5. Kosambakavatthu
പരേ ച ന വിജാനന്തീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കോസമ്ബകേ ഭിക്ഖൂ ആരബ്ഭ കഥേസി.
Pareca na vijānantīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto kosambake bhikkhū ārabbha kathesi.
കോസമ്ബിയഞ്ഹി ഘോസിതാരാമേ പഞ്ചസതപഞ്ചസതപരിവാരാ ദ്വേ ഭിക്ഖൂ വിഹരിംസു വിനയധരോ ച ധമ്മകഥികോ ച. തേസു ധമ്മകഥികോ ഏകദിവസം സരീരവലഞ്ജം കത്വാ ഉദകകോട്ഠകേ ആചമനഉദകാവസേസം ഭാജനേ ഠപേത്വാവ നിക്ഖമി. പച്ഛാ വിനയധരോ തത്ഥ പവിട്ഠോ തം ഉദകം ദിസ്വാ നിക്ഖമിത്വാ ഇതരം പുച്ഛി, ‘‘ആവുസോ, തയാ ഉദകം ഠപിത’’ന്തി? ‘‘ആമ, ആവുസോ’’തി. ‘‘കിം പനേത്ഥ ആപത്തിഭാവം ന ജാനാസീ’’തി? ‘‘ആമ, ന ജാനാമീ’’തി. ‘‘ഹോതി, ആവുസോ, ഏത്ഥ ആപത്തീ’’തി. ‘‘തേന ഹി പടികരിസ്സാമി ന’’ന്തി. ‘‘സചേ പന തേ, ആവുസോ, അസഞ്ചിച്ച അസ്സതിയാ കതം, നത്ഥി ആപത്തീ’’തി. സോ തസ്സാ ആപത്തിയാ അനാപത്തിദിട്ഠി അഹോസി. വിനയധരോപി അത്തനോ നിസ്സിതകാനം ‘‘അയം ധമ്മകഥികോ ആപത്തിം ആപജ്ജമാനോപി ന ജാനാതീ’’തി ആരോചേസി. തേ തസ്സ നിസ്സിതകേ ദിസ്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം ഉപജ്ഝായോ ആപത്തിം ആപജ്ജിത്വാപി ആപത്തിഭാവം ന ജാനാതീ’’തി ആഹംസു. തേ ഗന്ത്വാ അത്തനോ ഉപജ്ഝായസ്സ ആരോചേസും. സോ ഏവമാഹ – ‘‘അയം വിനയധരോ പുബ്ബേ അനാപത്തീതി വത്വാ ഇദാനി ആപത്തീതി വദതി, മുസാവാദീ ഏസോ’’തി. തേ ഗന്ത്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം ഉപജ്ഝായോ മുസാവാദീ’’തി ആഹംസു. തേ ഏവം അഞ്ഞമഞ്ഞം കലഹം വഡ്ഢയിംസു. കതോ വിനയധരോ ഓകാസം ലഭിത്വാ ധമ്മകഥികസ്സ ആപത്തിയാ അദസ്സനേ ഉക്ഖേപനീയകമ്മമകാസി. തതോ പട്ഠായ തേസം പച്ചയദായകാ ഉപട്ഠാകാപി ദ്വേ കോട്ഠാസാ അഹേസും, ഓവാദപടിഗ്ഗാഹകാ ഭിക്ഖുനിയോപി ആരക്ഖദേവതാപി താസം സന്ദിട്ഠസമ്ഭത്താ ആകാസട്ഠദേവതാപീതി യാവ ബ്രഹ്മലോകാ സബ്ബേപി പുഥുജ്ജനാ ദ്വേ പക്ഖാ അഹേസും. ചാതുമഹാരാജികം ആദിം കത്വാ യാവ അകനിട്ഠഭാവനാ പന ഏകനിന്നാദം കോലാഹലം അഗമാസി.
Kosambiyañhi ghositārāme pañcasatapañcasataparivārā dve bhikkhū vihariṃsu vinayadharo ca dhammakathiko ca. Tesu dhammakathiko ekadivasaṃ sarīravalañjaṃ katvā udakakoṭṭhake ācamanaudakāvasesaṃ bhājane ṭhapetvāva nikkhami. Pacchā vinayadharo tattha paviṭṭho taṃ udakaṃ disvā nikkhamitvā itaraṃ pucchi, ‘‘āvuso, tayā udakaṃ ṭhapita’’nti? ‘‘Āma, āvuso’’ti. ‘‘Kiṃ panettha āpattibhāvaṃ na jānāsī’’ti? ‘‘Āma, na jānāmī’’ti. ‘‘Hoti, āvuso, ettha āpattī’’ti. ‘‘Tena hi paṭikarissāmi na’’nti. ‘‘Sace pana te, āvuso, asañcicca assatiyā kataṃ, natthi āpattī’’ti. So tassā āpattiyā anāpattidiṭṭhi ahosi. Vinayadharopi attano nissitakānaṃ ‘‘ayaṃ dhammakathiko āpattiṃ āpajjamānopi na jānātī’’ti ārocesi. Te tassa nissitake disvā ‘‘tumhākaṃ upajjhāyo āpattiṃ āpajjitvāpi āpattibhāvaṃ na jānātī’’ti āhaṃsu. Te gantvā attano upajjhāyassa ārocesuṃ. So evamāha – ‘‘ayaṃ vinayadharo pubbe anāpattīti vatvā idāni āpattīti vadati, musāvādī eso’’ti. Te gantvā ‘‘tumhākaṃ upajjhāyo musāvādī’’ti āhaṃsu. Te evaṃ aññamaññaṃ kalahaṃ vaḍḍhayiṃsu. Kato vinayadharo okāsaṃ labhitvā dhammakathikassa āpattiyā adassane ukkhepanīyakammamakāsi. Tato paṭṭhāya tesaṃ paccayadāyakā upaṭṭhākāpi dve koṭṭhāsā ahesuṃ, ovādapaṭiggāhakā bhikkhuniyopi ārakkhadevatāpi tāsaṃ sandiṭṭhasambhattā ākāsaṭṭhadevatāpīti yāva brahmalokā sabbepi puthujjanā dve pakkhā ahesuṃ. Cātumahārājikaṃ ādiṃ katvā yāva akaniṭṭhabhāvanā pana ekaninnādaṃ kolāhalaṃ agamāsi.
അഥേകോ അഞ്ഞതരോ ഭിക്ഖു തഥാഗതമുപസങ്കമിത്വാ ഉക്ഖേപകാനം വിനയധരഅന്തേവാസികാനം ‘‘ധമ്മികേനേവായം വിനയകമ്മേന ഉക്ഖിത്തോ’’തി ലദ്ധിഞ്ച, ഉക്ഖിത്താനുവത്തകാനം ധമ്മകഥികഅന്തേവാസികാനം പന ‘‘അധമ്മികേനേവ കമ്മേന ഉക്ഖിത്തോ’’തി ലദ്ധിഞ്ച, ഉക്ഖേപകേഹി വാരിയമാനാനമ്പി ച തേസം തം അനുപരിവാരേത്വാ വിചരണഭാവഞ്ച ആരോചേസി ഭഗവാ ‘‘സമഗ്ഗാ കിര ഹോന്തൂ’’തി ദ്വേ വാരേ പേസേത്വാ ‘‘ന ഇച്ഛന്തി, ഭന്തേ, സമഗ്ഗാ ഭവിതു’’ന്തി സുത്വാ തതിയവാരേ ‘‘ഭിന്നോ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ, ഭിന്നോ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ’’തി തേസം സന്തികം ഗന്ത്വാ ഉക്ഖേപകാനം ഉക്ഖേപനേ, ഇതരേസഞ്ച ആപത്തിയാ അദസ്സനേ ആദീനവം കഥേത്വാ പുന തേസം തത്ഥേവ ഏകസീമായം ഉപോസഥാദീനി അനുജാനിത്വാ ഭത്തഗ്ഗാദീസു ഭണ്ഡനജാതാനം ‘‘ആസനന്തരികായ നിസീദിതബ്ബ’’ന്തി (മഹാവ॰ ൪൫൬) ഭത്തഗ്ഗേ വത്തം പഞ്ഞാപേത്വാ ‘‘ഇദാനിപി ഭണ്ഡനജാതാവ വിഹരന്തീ’’തി സുത്വാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ ‘‘അലം, ഭിക്ഖവേ, മാ ഭണ്ഡന’’ന്തിആദീനി വത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, ഭണ്ഡനകലഹവിഗ്ഗഹവിവാദാ നാമേതേ അനത്ഥകാരകാ. കലഹം നിസ്സായ ഹി ലടുകികാപി സകുണികാ ഹത്ഥിനാഗം ജീവിതക്ഖയം പാപേസീ’’തി ലടുകികജാതകം (ജാ॰ ൧.൫.൩൯ ആദയോ) കഥേത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, സമഗ്ഗാ ഹോഥ, മാ വിവദഥ. വിവാദം നിസ്സായ ഹി അനേകസതസഹസ്സാ വട്ടകാപി ജീവിതക്ഖയം പത്താ’’തി വട്ടകജാതകം (ജാ॰ ൧.൧.൧൧൮) കഥേസി. ഏവമ്പി തേസു ഭഗവതോ വചനം അനാദിയന്തേസു അഞ്ഞതരേന ധമ്മവാദിനാ തഥാഗതസ്സ വിഹേസം അനിച്ഛന്തേന ‘‘ആഗമേതു, ഭന്തേ ഭഗവാ, ധമ്മസാമി, അപ്പോസ്സുക്കോ, ഭന്തേ ഭഗവാ, ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരമനുയുത്തോ വിഹരതു, മയമേവ തേന ഭണ്ഡനേന കലഹേന വിഗ്ഗഹേന വിവാദേന പഞ്ഞായിസ്സാമാ’’തി (മഹാവ॰ ൪൫൭; മ॰ നി॰ ൩.൨൩൬) വുത്തേ അതീതം ആഹരി –
Atheko aññataro bhikkhu tathāgatamupasaṅkamitvā ukkhepakānaṃ vinayadharaantevāsikānaṃ ‘‘dhammikenevāyaṃ vinayakammena ukkhitto’’ti laddhiñca, ukkhittānuvattakānaṃ dhammakathikaantevāsikānaṃ pana ‘‘adhammikeneva kammena ukkhitto’’ti laddhiñca, ukkhepakehi vāriyamānānampi ca tesaṃ taṃ anuparivāretvā vicaraṇabhāvañca ārocesi bhagavā ‘‘samaggā kira hontū’’ti dve vāre pesetvā ‘‘na icchanti, bhante, samaggā bhavitu’’nti sutvā tatiyavāre ‘‘bhinno bhikkhusaṅgho, bhinno bhikkhusaṅgho’’ti tesaṃ santikaṃ gantvā ukkhepakānaṃ ukkhepane, itaresañca āpattiyā adassane ādīnavaṃ kathetvā puna tesaṃ tattheva ekasīmāyaṃ uposathādīni anujānitvā bhattaggādīsu bhaṇḍanajātānaṃ ‘‘āsanantarikāya nisīditabba’’nti (mahāva. 456) bhattagge vattaṃ paññāpetvā ‘‘idānipi bhaṇḍanajātāva viharantī’’ti sutvā tattha gantvā ‘‘alaṃ, bhikkhave, mā bhaṇḍana’’ntiādīni vatvā, ‘‘bhikkhave, bhaṇḍanakalahaviggahavivādā nāmete anatthakārakā. Kalahaṃ nissāya hi laṭukikāpi sakuṇikā hatthināgaṃ jīvitakkhayaṃ pāpesī’’ti laṭukikajātakaṃ (jā. 1.5.39 ādayo) kathetvā, ‘‘bhikkhave, samaggā hotha, mā vivadatha. Vivādaṃ nissāya hi anekasatasahassā vaṭṭakāpi jīvitakkhayaṃ pattā’’ti vaṭṭakajātakaṃ (jā. 1.1.118) kathesi. Evampi tesu bhagavato vacanaṃ anādiyantesu aññatarena dhammavādinā tathāgatassa vihesaṃ anicchantena ‘‘āgametu, bhante bhagavā, dhammasāmi, appossukko, bhante bhagavā, diṭṭhadhammasukhavihāramanuyutto viharatu, mayameva tena bhaṇḍanena kalahena viggahena vivādena paññāyissāmā’’ti (mahāva. 457; ma. ni. 3.236) vutte atītaṃ āhari –
ഭൂതപുബ്ബം, ഭിക്ഖവേ, ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തോ നാമ കാസിരാജാ അഹോസി. ബ്രഹ്മദത്തേന ദീഘീതിസ്സ കോസലരഞ്ഞോ രജ്ജം അച്ഛിന്ദിത്വാ അഞ്ഞാതകവേസേന വസന്തസ്സ പിതുനോ മാരിതഭാവഞ്ചേവ ദീഘാവുകുമാരേന അത്തനോ ജീവിതേ ദിന്നേ തതോ പട്ഠായ തേസം സമഗ്ഗഭാവഞ്ച കഥേത്വാ ‘‘തേസഞ്ഹി നാമ, ഭിക്ഖവേ, രാജൂനം ആദിന്നദണ്ഡാനം ആദിന്നസത്ഥാനം ഏവരൂപം ഖന്തിസോരച്ചം ഭവിസ്സതി. ഇധ ഖോ തം, ഭിക്ഖവേ, സോഭേഥ, യം തുമ്ഹേ ഏവം സ്വാഖാതേ ധമ്മവിനയേ പബ്ബജിതാ സമാനാ ഖമാ ച ഭവേയ്യാഥ സോരതാ ചാ’’തി ഓവദിത്വാപി നേവ തേ സമഗ്ഗേ കാതും അസക്ഖി. സോ തായ ആകിണ്ണവിഹാരതായ ഉക്കണ്ഠിതോ ‘‘അഹം ഖോ ഇദാനി ആകിണ്ണോ ദുക്ഖം വിഹരാമി, ഇമേ ച ഭിക്ഖൂ മമ വചനം ന കരോന്തി. യംനൂനാഹം ഏകകോവ ഗണമ്ഹാ വൂപകട്ഠോ വിഹരേയ്യ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ കോസമ്ബിയം പിണ്ഡായ ചരിത്വാ അനപലോകേത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഏകകോവ അത്തനോ പത്തചീവരമാദായ ബാലകലോണകഗാമം ഗന്ത്വാ തത്ഥ ഭഗുത്ഥേരസ്സ ഏകചാരികവത്തം കഥേത്വാ പാചിനവംസമിഗദായേ തിണ്ണം കുലപുത്താനം സാമഗ്ഗിയാനിസംസം കഥേത്വാ യേന പാലിലേയ്യകം അത്ഥി, തദവസരി. തത്ര സുദം ഭഗവാ പാലിലേയ്യകം ഉപനിസ്സായ രക്ഖിതവനസണ്ഡേ ഭദ്ദസാലമൂലേ പാലിലേയ്യകേന ഹത്ഥിനാ ഉപട്ഠിയമാനോ ഫാസുകം വസ്സാവാസം വസി.
Bhūtapubbaṃ, bhikkhave, bārāṇasiyaṃ brahmadatto nāma kāsirājā ahosi. Brahmadattena dīghītissa kosalarañño rajjaṃ acchinditvā aññātakavesena vasantassa pituno māritabhāvañceva dīghāvukumārena attano jīvite dinne tato paṭṭhāya tesaṃ samaggabhāvañca kathetvā ‘‘tesañhi nāma, bhikkhave, rājūnaṃ ādinnadaṇḍānaṃ ādinnasatthānaṃ evarūpaṃ khantisoraccaṃ bhavissati. Idha kho taṃ, bhikkhave, sobhetha, yaṃ tumhe evaṃ svākhāte dhammavinaye pabbajitā samānā khamā ca bhaveyyātha soratā cā’’ti ovaditvāpi neva te samagge kātuṃ asakkhi. So tāya ākiṇṇavihāratāya ukkaṇṭhito ‘‘ahaṃ kho idāni ākiṇṇo dukkhaṃ viharāmi, ime ca bhikkhū mama vacanaṃ na karonti. Yaṃnūnāhaṃ ekakova gaṇamhā vūpakaṭṭho vihareyya’’nti cintetvā kosambiyaṃ piṇḍāya caritvā anapaloketvā bhikkhusaṅghaṃ ekakova attano pattacīvaramādāya bālakaloṇakagāmaṃ gantvā tattha bhaguttherassa ekacārikavattaṃ kathetvā pācinavaṃsamigadāye tiṇṇaṃ kulaputtānaṃ sāmaggiyānisaṃsaṃ kathetvā yena pālileyyakaṃ atthi, tadavasari. Tatra sudaṃ bhagavā pālileyyakaṃ upanissāya rakkhitavanasaṇḍe bhaddasālamūle pālileyyakena hatthinā upaṭṭhiyamāno phāsukaṃ vassāvāsaṃ vasi.
കോസമ്ബിവാസിനോപി ഖോ ഉപാസകാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം അപസ്സന്താ ‘‘കുഹിം, ഭന്തേ, സത്ഥാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘പാലിലേയ്യകവനസണ്ഡം ഗതോ’’തി. ‘‘കിം കാരണാ’’തി? ‘‘അമ്ഹേ സമഗ്ഗേ കാതും വായമി, മയം പന ന സമഗ്ഗാ അഹുമ്ഹാ’’തി. ‘‘കിം, ഭന്തേ, തുമ്ഹേ സത്ഥു സന്തികേ പബ്ബജിത്വാ തസ്മിം സാമഗ്ഗിം കരോന്തേ സമഗ്ഗാ നാഹുവത്ഥാ’’തി? ‘‘ഏവമാവുസോ’’തി. ‘‘മനുസ്സാ ഇമേ സത്ഥു സന്തികേ പബ്ബജിത്വാ തസ്മിം സാമഗ്ഗിം കരോന്തേപി സമഗ്ഗാ ന ജാതാ, മയം ഇമേ നിസ്സായ സത്ഥാരം ദട്ഠും ന ലഭിമ്ഹാ, ഇമേസം നേവ ആസനം ദസ്സാമ, ന അഭിവാദനാദീനി കരിസ്സാമാ’’തി തതോ പട്ഠായ തേസം സാമീചിമത്തമ്പി ന കരിംസു. തേ അപ്പാഹാരതായ സുസ്സമാനാ കതിപാഹേനേവ ഉജുകാ ഹുത്വാ അഞ്ഞമഞ്ഞം അച്ചയം ദേസേത്വാ ഖമാപേത്വാ ‘‘ഉപാസകാ മയം സമഗ്ഗാ ജാതാ, തുമ്ഹേപി നോ പുരിമസദിസാ ഹോഥാ’’തി ആഹംസു. ‘‘ഖമാപിതോ പന വോ, ഭന്തേ, സത്ഥാ’’തി. ‘‘ന ഖമാപിതോ, ആവുസോ’’തി. ‘‘തേന ഹി സത്ഥാരം ഖമാപേഥ, സത്ഥു ഖമാപിതകാലേ മയമ്പി തുമ്ഹാകം പുരിമസദിസാ ഭവിസ്സാമാ’’തി. തേ അന്തോവസ്സഭാവേന സത്ഥു സന്തികം ഗന്തും അവിസഹന്താ ദുക്ഖേന തം അന്തോവസ്സം വീതിനാമേസും. സത്ഥാ പന തേന ഹത്ഥിനാ ഉപട്ഠിയമാനോ സുഖം വസി. സോപി ഹി ഹത്ഥിനാഗോ ഗണം പഹായ ഫാസുവിഹാരത്ഥായേവ തം വനസണ്ഡം പാവിസി.
Kosambivāsinopi kho upāsakā vihāraṃ gantvā satthāraṃ apassantā ‘‘kuhiṃ, bhante, satthā’’ti pucchitvā ‘‘pālileyyakavanasaṇḍaṃ gato’’ti. ‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti? ‘‘Amhe samagge kātuṃ vāyami, mayaṃ pana na samaggā ahumhā’’ti. ‘‘Kiṃ, bhante, tumhe satthu santike pabbajitvā tasmiṃ sāmaggiṃ karonte samaggā nāhuvatthā’’ti? ‘‘Evamāvuso’’ti. ‘‘Manussā ime satthu santike pabbajitvā tasmiṃ sāmaggiṃ karontepi samaggā na jātā, mayaṃ ime nissāya satthāraṃ daṭṭhuṃ na labhimhā, imesaṃ neva āsanaṃ dassāma, na abhivādanādīni karissāmā’’ti tato paṭṭhāya tesaṃ sāmīcimattampi na kariṃsu. Te appāhāratāya sussamānā katipāheneva ujukā hutvā aññamaññaṃ accayaṃ desetvā khamāpetvā ‘‘upāsakā mayaṃ samaggā jātā, tumhepi no purimasadisā hothā’’ti āhaṃsu. ‘‘Khamāpito pana vo, bhante, satthā’’ti. ‘‘Na khamāpito, āvuso’’ti. ‘‘Tena hi satthāraṃ khamāpetha, satthu khamāpitakāle mayampi tumhākaṃ purimasadisā bhavissāmā’’ti. Te antovassabhāvena satthu santikaṃ gantuṃ avisahantā dukkhena taṃ antovassaṃ vītināmesuṃ. Satthā pana tena hatthinā upaṭṭhiyamāno sukhaṃ vasi. Sopi hi hatthināgo gaṇaṃ pahāya phāsuvihāratthāyeva taṃ vanasaṇḍaṃ pāvisi.
യഥാഹ – ‘‘അഹം ഖോ ആകിണ്ണോ വിഹരാമി ഹത്ഥീഹി ഹത്ഥീനീഹി ഹത്ഥികലഭേഹി ഹത്ഥിച്ഛാപേഹി, ഛിന്നഗ്ഗാനി ചേവ തിണാനി ഖാദാമി, ഓഭഗ്ഗോഭഗ്ഗഞ്ച മേ സാഖാഭങ്ഗം ഖാദന്തി, ആവിലാനി ച പാനീയാനി പിവാമി, ഓഗാഹാ ചസ്സ മേ ഉത്തിണ്ണസ്സ ഹത്ഥിനിയോ കായം ഉപനിഘംസന്തിയോ ഗച്ഛന്തി, യംനൂനാഹം ഏകോവ ഗണമ്ഹാ വൂപകട്ഠോ വിഹരേയ്യ’’ന്തി (മഹാവ॰ ൪൬൭; ഉദാ॰ ൩൫). അഥ ഖോ സോ ഹത്ഥിനാഗോ യൂഥാ അപക്കമ്മ യേന പാലിലേയ്യകം രക്ഖിതവനസണ്ഡം ഭദ്ദസാലമൂലം, യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ പന ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ ഓലോകേന്തോ അഞ്ഞം കിഞ്ചി അദിസ്വാ ഭദ്ദസാലമൂലം പാദേനേവ പഹരന്തോ തച്ഛേത്വാ സോണ്ഡായ സാഖം ഗഹേത്വാ സമ്മജ്ജി. തതോ പട്ഠായ സോണ്ഡായ ഘടം ഗഹേത്വാ പാനീയം പരിഭോജനീയം ഉപട്ഠാപേതി, ഉണ്ഹോദകേന അത്ഥേ സതി ഉണ്ഹോദകം പടിയാദേതി. കഥം? ഹത്ഥേന കട്ഠാനി ഘംസിത്വാ അഗ്ഗിം സമ്പാദേതി, തത്ഥ ദാരൂനി പക്ഖിപന്തോ അഗ്ഗിം ജാലേത്വാ തത്ഥ പാസാണേ പക്ഖിപിത്വാ പചിത്വാ ദാരുദണ്ഡകേന പവട്ടേത്വാ പരിച്ഛിന്നായ ഖുദ്ദകസോണ്ഡികായ ഖിപതി, തതോ ഹത്ഥം ഓതാരേത്വാ ഉദകസ്സ തത്തഭാവം ജാനിത്വാ ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദതി. സത്ഥാ ‘‘ഉദകം തേ താപിതം പാലിലേയ്യകാ’’തി വത്വാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ ന്ഹായതി . അഥസ്സ നാനാവിധാനി ഫലാനി ആഹരിത്വാ ദേതി. യദാ പന സത്ഥാ ഗാമം പിണ്ഡായ പവിസതി, തദാ സത്ഥു പത്തചീവരമാദായ കുമ്ഭേ പതിട്ഠപേത്വാ സത്ഥാരാ സദ്ധിംയേവ ഗച്ഛതി. സത്ഥാ ഗാമൂപചാരം പത്വാ ‘‘പാലിലേയ്യക ഇതോ പട്ഠായ തയാ ഗന്തും ന സക്കാ, ആഹാര മേ പത്തചീവര’’ന്തി ആഹരാപേത്വാ ഗാമം പിണ്ഡായ പാവിസി. സോപി യാവ സത്ഥു നിക്ഖമനാ തത്ഥേവ ഠത്വാ ആഗമനകാലേ പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ പുരിമനയേനേവ പത്തചീവരം ഗഹേത്വാ വസനട്ഠാനേ ഓതാരേത്വാ വത്തം ദസ്സേത്വാ സാഖായ ബീജതി, രത്തിം വാളമിഗപരിപന്ഥനിവാരണത്ഥം മഹന്തം ദണ്ഡം സോണ്ഡായ ഗഹേത്വാ ‘‘സത്ഥാരം രക്ഖിസ്സാമീ’’തി യാവ അരുണുഗ്ഗമനാ വനസണ്ഡസ്സ അന്തരന്തരേന വിചരതി, തതോ പട്ഠായയേവ കിര സോ വനസണ്ഡോ പാലിലേയ്യകരക്ഖിതവനസണ്ഡോ നാമ ജാതോ. അരുണേ ഉഗ്ഗതേ മുഖോദകദാനം ആദിം കത്വാ തേനേവൂപായേന സബ്ബവത്താനി കരോതി.
Yathāha – ‘‘ahaṃ kho ākiṇṇo viharāmi hatthīhi hatthīnīhi hatthikalabhehi hatthicchāpehi, chinnaggāni ceva tiṇāni khādāmi, obhaggobhaggañca me sākhābhaṅgaṃ khādanti, āvilāni ca pānīyāni pivāmi, ogāhā cassa me uttiṇṇassa hatthiniyo kāyaṃ upanighaṃsantiyo gacchanti, yaṃnūnāhaṃ ekova gaṇamhā vūpakaṭṭho vihareyya’’nti (mahāva. 467; udā. 35). Atha kho so hatthināgo yūthā apakkamma yena pālileyyakaṃ rakkhitavanasaṇḍaṃ bhaddasālamūlaṃ, yena bhagavā tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā pana bhagavantaṃ vanditvā olokento aññaṃ kiñci adisvā bhaddasālamūlaṃ pādeneva paharanto tacchetvā soṇḍāya sākhaṃ gahetvā sammajji. Tato paṭṭhāya soṇḍāya ghaṭaṃ gahetvā pānīyaṃ paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpeti, uṇhodakena atthe sati uṇhodakaṃ paṭiyādeti. Kathaṃ? Hatthena kaṭṭhāni ghaṃsitvā aggiṃ sampādeti, tattha dārūni pakkhipanto aggiṃ jāletvā tattha pāsāṇe pakkhipitvā pacitvā dārudaṇḍakena pavaṭṭetvā paricchinnāya khuddakasoṇḍikāya khipati, tato hatthaṃ otāretvā udakassa tattabhāvaṃ jānitvā gantvā satthāraṃ vandati. Satthā ‘‘udakaṃ te tāpitaṃ pālileyyakā’’ti vatvā tattha gantvā nhāyati . Athassa nānāvidhāni phalāni āharitvā deti. Yadā pana satthā gāmaṃ piṇḍāya pavisati, tadā satthu pattacīvaramādāya kumbhe patiṭṭhapetvā satthārā saddhiṃyeva gacchati. Satthā gāmūpacāraṃ patvā ‘‘pālileyyaka ito paṭṭhāya tayā gantuṃ na sakkā, āhāra me pattacīvara’’nti āharāpetvā gāmaṃ piṇḍāya pāvisi. Sopi yāva satthu nikkhamanā tattheva ṭhatvā āgamanakāle paccuggamanaṃ katvā purimanayeneva pattacīvaraṃ gahetvā vasanaṭṭhāne otāretvā vattaṃ dassetvā sākhāya bījati, rattiṃ vāḷamigaparipanthanivāraṇatthaṃ mahantaṃ daṇḍaṃ soṇḍāya gahetvā ‘‘satthāraṃ rakkhissāmī’’ti yāva aruṇuggamanā vanasaṇḍassa antarantarena vicarati, tato paṭṭhāyayeva kira so vanasaṇḍo pālileyyakarakkhitavanasaṇḍo nāma jāto. Aruṇe uggate mukhodakadānaṃ ādiṃ katvā tenevūpāyena sabbavattāni karoti.
അഥേകോ മക്കടോ തം ഹത്ഥിം ഉട്ഠായ സമുട്ഠായ ദിവസേ ദിവസേ തഥാഗതസ്സ ആഭിസമാചാരികം കരോന്തം ദിസ്വാ ‘‘അഹമ്പി കിഞ്ചിദേവ കരിസ്സാമീ’’തി വിചരന്തോ ഏകദിവസം നിമ്മക്ഖികം ദണ്ഡകമധും ദിസ്വാ ദണ്ഡകം ഭഞ്ജിത്വാ ദണ്ഡകേനേവ സദ്ധിം മധുപടലം സത്ഥു സന്തികം ആഹരിത്വാ കദലിപത്തം ഛിന്ദിത്വാ തത്ഥ ഠപേത്വാ അദാസി . സത്ഥാ ഗണ്ഹി. മക്കടോ ‘‘കരിസ്സതി നു ഖോ പരിഭോഗം ന കരിസ്സതീ’’തി ഓലോകേന്തോ ഗഹേത്വാ നിസിന്നം ദിസ്വാ ‘‘കിം നു ഖോ’’തി ചിന്തേത്വാ ദണ്ഡകോടിയം ഗഹേത്വാ പരിവത്തേത്വാ ഉപധാരേന്തോ അണ്ഡകാനി ദിസ്വാ താനി സണികം അപനേത്വാ പുന അദാസി. സത്ഥാ പരിഭോഗമകാസി. സോ തുട്ഠമാനസോ തം തം സാഖം ഗഹേത്വാ നച്ചന്തോവ അട്ഠാസി. അഥസ്സ ഗഹിതസാഖാപി അക്കന്തസാഖാപി ഭിജ്ജിംസു. സോ ഏകസ്മിം ഖാണുമത്ഥകേ പതിത്വാ നിവിട്ഠഗത്തോ സത്ഥരി പസന്നേനേവ ചിത്തേന കാലം കത്വാ താവതിംസഭവനേ തിംസയോജനികേ കനകവിമാനേ നിബ്ബത്തി, അച്ഛരാസഹസ്സപരിവാരോ മക്കടദേവപുത്തോ നാമ അഹോസി.
Atheko makkaṭo taṃ hatthiṃ uṭṭhāya samuṭṭhāya divase divase tathāgatassa ābhisamācārikaṃ karontaṃ disvā ‘‘ahampi kiñcideva karissāmī’’ti vicaranto ekadivasaṃ nimmakkhikaṃ daṇḍakamadhuṃ disvā daṇḍakaṃ bhañjitvā daṇḍakeneva saddhiṃ madhupaṭalaṃ satthu santikaṃ āharitvā kadalipattaṃ chinditvā tattha ṭhapetvā adāsi . Satthā gaṇhi. Makkaṭo ‘‘karissati nu kho paribhogaṃ na karissatī’’ti olokento gahetvā nisinnaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho’’ti cintetvā daṇḍakoṭiyaṃ gahetvā parivattetvā upadhārento aṇḍakāni disvā tāni saṇikaṃ apanetvā puna adāsi. Satthā paribhogamakāsi. So tuṭṭhamānaso taṃ taṃ sākhaṃ gahetvā naccantova aṭṭhāsi. Athassa gahitasākhāpi akkantasākhāpi bhijjiṃsu. So ekasmiṃ khāṇumatthake patitvā niviṭṭhagatto satthari pasanneneva cittena kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane tiṃsayojanike kanakavimāne nibbatti, accharāsahassaparivāro makkaṭadevaputto nāma ahosi.
തഥാഗതസ്സ തത്ഥ ഹത്ഥിനാഗേന ഉപട്ഠിയമാനസ്സ വസനഭാവോ സകലജമ്ബുദീപേ പാകടോ അഹോസി. സാവത്ഥിനഗരതോ ‘‘അനാഥപിണ്ഡികോ വിസാഖാ ച മഹാഉപാസികാ’’തിഏവമാദീനി മഹാകുലാനി ആനന്ദത്ഥേരസ്സ സാസനം പഹിണിംസു ‘‘സത്ഥാരം നോ, ഭന്തേ, ദസ്സേഥാ’’തി. ദിസാവാസിനോപി പഞ്ചസതാ ഭിക്ഖൂ വുട്ഠവസ്സാ ആനന്ദത്ഥേരം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ചിരസ്സുതാ നോ, ആവുസോ ആനന്ദ, ഭഗവതോ സമ്മുഖാ ധമ്മീ കഥാ, സാധു മയം, ആവുസോ ആനന്ദ, ലഭേയ്യാമ ഭഗവതോ സമ്മുഖാ ധമ്മിം കഥം സവനായാ’’തി യാചിംസു. ഥേരോ തേ ഭിക്ഖൂ ആദായ തത്ഥ ഗന്ത്വാ ‘‘തേമാസം ഏകവിഹാരിനോ തഥാഗതസ്സ സന്തികം ഏത്തകേഹി ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം ഉപസങ്കമിതും അയുത്ത’’ന്തി ചിന്തേത്വാ തേ ഭിക്ഖൂ ബഹി ഠപേത്വാ ഏകകോവ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമി. പാലിലേയ്യകോ തം ദിസ്വാ ദണ്ഡമാദായ പക്ഖന്ദി. സത്ഥാ ഓലോകേത്വാ അപേഹി ‘‘അപേഹി പാലിലേയ്യക, മാ നിവാരയി, ബുദ്ധുപട്ഠാകോ ഏസോ’’തി ആഹ. സോ തത്ഥേവ ദണ്ഡം ഛഡ്ഡേത്വാ പത്തചീവരപടിഗ്ഗഹണം ആപുച്ഛി. ഥേരോ നാദാസി. നാഗോ ‘‘സചേ ഉഗ്ഗഹിതവത്തോ ഭവിസ്സതി, സത്ഥു നിസീദനപാസാണഫലകേ അത്തനോ പരിക്ഖാരം ന ഠപേസ്സതീ’’തി ചിന്തേസി. ഥേരോ പത്തചീവരം ഭൂമിയം ഠപേസി. വത്തസമ്പന്നാ ഹി ഗരൂനം ആസനേ വാ സയനേ വാ അത്തനോ പരിക്ഖാരം ന ഠപേന്തി.
Tathāgatassa tattha hatthināgena upaṭṭhiyamānassa vasanabhāvo sakalajambudīpe pākaṭo ahosi. Sāvatthinagarato ‘‘anāthapiṇḍiko visākhā ca mahāupāsikā’’tievamādīni mahākulāni ānandattherassa sāsanaṃ pahiṇiṃsu ‘‘satthāraṃ no, bhante, dassethā’’ti. Disāvāsinopi pañcasatā bhikkhū vuṭṭhavassā ānandattheraṃ upasaṅkamitvā ‘‘cirassutā no, āvuso ānanda, bhagavato sammukhā dhammī kathā, sādhu mayaṃ, āvuso ānanda, labheyyāma bhagavato sammukhā dhammiṃ kathaṃ savanāyā’’ti yāciṃsu. Thero te bhikkhū ādāya tattha gantvā ‘‘temāsaṃ ekavihārino tathāgatassa santikaṃ ettakehi bhikkhūhi saddhiṃ upasaṅkamituṃ ayutta’’nti cintetvā te bhikkhū bahi ṭhapetvā ekakova satthāraṃ upasaṅkami. Pālileyyako taṃ disvā daṇḍamādāya pakkhandi. Satthā oloketvā apehi ‘‘apehi pālileyyaka, mā nivārayi, buddhupaṭṭhāko eso’’ti āha. So tattheva daṇḍaṃ chaḍḍetvā pattacīvarapaṭiggahaṇaṃ āpucchi. Thero nādāsi. Nāgo ‘‘sace uggahitavatto bhavissati, satthu nisīdanapāsāṇaphalake attano parikkhāraṃ na ṭhapessatī’’ti cintesi. Thero pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ ṭhapesi. Vattasampannā hi garūnaṃ āsane vā sayane vā attano parikkhāraṃ na ṭhapenti.
ഥേരോ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. സത്ഥാ ‘‘ആനന്ദ, ഏകോവ ആഗതോസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ പഞ്ചസതേഹി ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം ആഗതഭാവം സുത്വാ ‘‘കഹം പനേതേ’’തി വത്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം ചിത്തം അജാനന്തോ ബഹി ഠപേത്വാ ആഗതോമ്ഹീ’’തി വുത്തേ ‘‘പക്കോസാഹി നേ’’തി ആഹ. ഥേരോ തഥാ അകാസി. തേ ഭിക്ഖൂ ആഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു. സത്ഥാ തേഹി സദ്ധിം പടിസന്ഥാരം കത്വാ തേഹി ഭിക്ഖൂഹി, ‘‘ഭന്തേ ഭഗവാ, ഹി ബുദ്ധസുഖുമാലോ ചേവ ഖത്തിയസുഖുമാലോ ച, തുമ്ഹേഹി തേമാസം ഏകകേഹി തിട്ഠന്തേഹി നിസീദന്തേഹി ച ദുക്കരം കതം, വത്തപടിവത്തകാരകോപി മുഖോദകാദിദായകോപി നാഹോസി മഞ്ഞേ’’തി വുത്തേ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, പാലിലേയ്യകഹത്ഥിനാ മമ സബ്ബകിച്ചാനി കതാനി. ഏവരൂപഞ്ഹി സഹായം ലഭന്തേന ഏകതോവ വസിതും യുത്തം, അലഭന്തസ്സ ഏകചാരികഭാവോവ സേയ്യോ’’തി വത്വാ ഇമാ നാഗവഗ്ഗേ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –
Thero satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā ‘‘ānanda, ekova āgatosī’’ti pucchitvā pañcasatehi bhikkhūhi saddhiṃ āgatabhāvaṃ sutvā ‘‘kahaṃ panete’’ti vatvā ‘‘tumhākaṃ cittaṃ ajānanto bahi ṭhapetvā āgatomhī’’ti vutte ‘‘pakkosāhi ne’’ti āha. Thero tathā akāsi. Te bhikkhū āgantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Satthā tehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā tehi bhikkhūhi, ‘‘bhante bhagavā, hi buddhasukhumālo ceva khattiyasukhumālo ca, tumhehi temāsaṃ ekakehi tiṭṭhantehi nisīdantehi ca dukkaraṃ kataṃ, vattapaṭivattakārakopi mukhodakādidāyakopi nāhosi maññe’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, pālileyyakahatthinā mama sabbakiccāni katāni. Evarūpañhi sahāyaṃ labhantena ekatova vasituṃ yuttaṃ, alabhantassa ekacārikabhāvova seyyo’’ti vatvā imā nāgavagge tisso gāthā abhāsi –
‘‘സചേ ലഭേഥ നിപകം സഹായം,
‘‘Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ,
സദ്ധിംചരം സാധുവിഹാരി ധീരം;
Saddhiṃcaraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;
അഭിഭുയ്യ സബ്ബാനി പരിസ്സയാനി,
Abhibhuyya sabbāni parissayāni,
ചരേയ്യ തേനത്തമനോ സതീമാ.
Careyya tenattamano satīmā.
‘‘നോ ചേ ലഭേഥ നിപകം സഹായം,
‘‘No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ,
സദ്ധിംചരം സാധുവിഹാരി ധീരം;
Saddhiṃcaraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;
രാജാവ രട്ഠം വിജിതം പഹായ,
Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya,
ഏകോ ചരേ മാതങ്ഗരഞ്ഞേവ നാഗോ.
Eko care mātaṅgaraññeva nāgo.
‘‘ഏകസ്സ ചരിതം സേയ്യോ,
‘‘Ekassa caritaṃ seyyo,
നത്ഥി ബാലേ സഹായതാ;
Natthi bāle sahāyatā;
ഏകോ ചരേ ന ച പാപാനി കയിരാ,
Eko care na ca pāpāni kayirā,
അപ്പോസ്സുക്കോ മാതങ്ഗരഞ്ഞേവ നാഗോ’’തി. (മഹാവ॰ ൪൬൪; മ॰ നി॰ ൩.൨൩൭; ധ॰ പ॰ ൩൨൮-൩൩൦; സു॰ നി॰ ൪൫-൪൬);
Appossukko mātaṅgaraññeva nāgo’’ti. (mahāva. 464; ma. ni. 3.237; dha. pa. 328-330; su. ni. 45-46);
ഗാഥാപരിയോസാനേ പഞ്ചസതാപി തേ ഭിക്ഖൂ അരഹത്തേ പതിട്ഠഹിംസു. ആനന്ദത്ഥേരോപി അനാഥപിണ്ഡികാദീഹി പേസിതസാസനം ആരോചേത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, അനാഥപിണ്ഡികപ്പമുഖാ തേ പഞ്ച അരിയസാവകകോടിയോ തുമ്ഹാകം ആഗമനം പച്ചാസീസന്തീ’’തി ആഹ. സത്ഥാ ‘‘തേന ഹി ഗണ്ഹാഹി പത്തചീവര’’ന്തി പത്തചീവരം ഗാഹാപേത്വാ നിക്ഖമി. നാഗോ ഗന്ത്വാ ഗതമഗ്ഗേ തിരിയം അട്ഠാസി. ‘‘കിം കരോതി, ഭന്തേ, നാഗോ’’തി? ‘‘തുമ്ഹാകം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖം ദാതും പച്ചാസീസതി, ദീഘരത്തം ഖോ പനായം മയ്ഹം ഉപകാരകോ, നാസ്സ ചിത്തം കോപേതും വട്ടതി, നിവത്തഥ, ഭിക്ഖവേ’’തി സത്ഥാ ഭിക്ഖൂ ഗഹേത്വാ നിവത്തി. ഹത്ഥീപി വനസണ്ഡം പവിസിത്വാ പനസകദലിഫലാദീനി നാനാഫലാനി സംഹരിത്വാ രാസിം കത്വാ പുനദിവസേ ഭിക്ഖൂനം അദാസി. പഞ്ചസതാ ഭിക്ഖൂ സബ്ബാനി ഖേപേതും നാസക്ഖിംസു. ഭത്തകിച്ചപരിയോസാനേ സത്ഥാ പത്തചീവരം ഗാഹേത്വാ നിക്ഖമി. നാഗോ ഭിക്ഖൂനം അന്തരന്തരേന ഗന്ത്വാ സത്ഥു പുരതോ തിരിയം അട്ഠാസി. ‘‘കിം കരോതി, ഭന്തേ, നാഗോ’’തി? ‘‘അയഞ്ഹി ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹേ പേസേത്വാ മം നിവത്തേതുകാമോ’’തി. അഥ നം സത്ഥാ ‘‘പാലിലേയ്യക, ഇദം പന മമ അനിവത്തഗമനം, തവ ഇമിനാ അത്തഭാവേന ഝാനം വാ വിപസ്സനം വാ മഗ്ഗഫലം വാ നത്ഥി, തിട്ഠ ത്വ’’ന്തി ആഹ. തം സുത്വാ നാഗോ മുഖേ സോണ്ഡം പക്ഖിപിത്വാ രോദന്തോ പച്ഛതോ പച്ഛതോ അഗമാസി. സോ ഹി സത്ഥാരം നിവത്തേതും ലഭന്തോ തേനേവ നിയാമേന യാവജീവം പടിജഗ്ഗേയ്യ, സത്ഥാ പന തം ഗാമൂപചാരം പത്വാ ‘‘പാലിലേയ്യക ഇതോ പട്ഠായ തവ അഭൂമി, മനുസ്സാവാസോ സപരിപന്ഥോ, തിട്ഠ ത്വ’’ന്തി ആഹ. സോ രോദമാനോ തത്ഥേവ ഠത്വാ സത്ഥരി ചക്ഖുപഥം വിജഹന്തേ ഹദയേന ഫലിതേന കാലം കത്വാ സത്ഥരി പസാദേന താവതിംസഭവനേ തിംസയോജനികേ കനകവിമാനേ അച്ഛരാസഹസ്സമജ്ഝേ നിബ്ബത്തി, പാലിലേയ്യകദേവപുത്തോയേവസ്സ നാമം അഹോസി.
Gāthāpariyosāne pañcasatāpi te bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu. Ānandattheropi anāthapiṇḍikādīhi pesitasāsanaṃ ārocetvā, ‘‘bhante, anāthapiṇḍikappamukhā te pañca ariyasāvakakoṭiyo tumhākaṃ āgamanaṃ paccāsīsantī’’ti āha. Satthā ‘‘tena hi gaṇhāhi pattacīvara’’nti pattacīvaraṃ gāhāpetvā nikkhami. Nāgo gantvā gatamagge tiriyaṃ aṭṭhāsi. ‘‘Kiṃ karoti, bhante, nāgo’’ti? ‘‘Tumhākaṃ, bhikkhave, bhikkhaṃ dātuṃ paccāsīsati, dīgharattaṃ kho panāyaṃ mayhaṃ upakārako, nāssa cittaṃ kopetuṃ vaṭṭati, nivattatha, bhikkhave’’ti satthā bhikkhū gahetvā nivatti. Hatthīpi vanasaṇḍaṃ pavisitvā panasakadaliphalādīni nānāphalāni saṃharitvā rāsiṃ katvā punadivase bhikkhūnaṃ adāsi. Pañcasatā bhikkhū sabbāni khepetuṃ nāsakkhiṃsu. Bhattakiccapariyosāne satthā pattacīvaraṃ gāhetvā nikkhami. Nāgo bhikkhūnaṃ antarantarena gantvā satthu purato tiriyaṃ aṭṭhāsi. ‘‘Kiṃ karoti, bhante, nāgo’’ti? ‘‘Ayañhi bhikkhave, tumhe pesetvā maṃ nivattetukāmo’’ti. Atha naṃ satthā ‘‘pālileyyaka, idaṃ pana mama anivattagamanaṃ, tava iminā attabhāvena jhānaṃ vā vipassanaṃ vā maggaphalaṃ vā natthi, tiṭṭha tva’’nti āha. Taṃ sutvā nāgo mukhe soṇḍaṃ pakkhipitvā rodanto pacchato pacchato agamāsi. So hi satthāraṃ nivattetuṃ labhanto teneva niyāmena yāvajīvaṃ paṭijaggeyya, satthā pana taṃ gāmūpacāraṃ patvā ‘‘pālileyyaka ito paṭṭhāya tava abhūmi, manussāvāso saparipantho, tiṭṭha tva’’nti āha. So rodamāno tattheva ṭhatvā satthari cakkhupathaṃ vijahante hadayena phalitena kālaṃ katvā satthari pasādena tāvatiṃsabhavane tiṃsayojanike kanakavimāne accharāsahassamajjhe nibbatti, pālileyyakadevaputtoyevassa nāmaṃ ahosi.
സത്ഥാപി അനുപുബ്ബേന ജേതവനം അഗമാസി. കോസമ്ബകാ ഭിക്ഖൂ ‘‘സത്ഥാ കിര സാവത്ഥിം ആഗതോ’’തി സുത്വാ സത്ഥാരം ഖമാപേതും തത്ഥ അഗമംസു. കോസലരാജാ ‘‘തേ കിര കോസമ്ബകാ ഭണ്ഡനകാരകാ ഭിക്ഖൂ ആഗച്ഛന്തീ’’തി സുത്വാ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘അഹം, ഭന്തേ, തേസം മമ വിജിതം പവിസിതും ന ദസ്സാമീ’’തി ആഹ. ‘‘മഹാരാജ, സീലവന്താ ഏതേ ഭിക്ഖൂ, കേവലം അഞ്ഞമഞ്ഞം വിവാദേന മമ വചനം ന ഗണ്ഹിംസു, ഇദാനി മം ഖമാപേതും ആഗച്ഛന്തി, ആഗച്ഛന്തു മഹാരാജാ’’തി. അനാഥപിണ്ഡികോപി ‘‘അഹം, ഭന്തേ, തേസം വിഹാരം പവിസിതും ന ദസ്സാമീ’’തി വത്വാ തഥേവ ഭഗവതാ പടിക്ഖിത്തോ തുണ്ഹീ അഹോസി. സാവത്ഥിയം അനുപ്പത്താനം പന തേസം ഭഗവാ ഏകമന്തേ വിവിത്തം കാരാപേത്വാ സേനാസനം ദാപേസി. അഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ തേഹി സദ്ധിം നേവ ഏകതോ നിസീദന്തി, ന തിട്ഠന്തി, ആഗതാഗതാ സത്ഥാരം പുച്ഛന്തി – ‘‘കതമേതേ, ഭന്തേ, ഭണ്ഡനകാരകാ കോസമ്ബകാ ഭിക്ഖൂ’’തി? സത്ഥാ ‘‘ഏതേ’’തി ദസ്സേതി. ‘‘ഏതേ കിര തേ, ഏതേ കിര തേ’’തി ആഗതാഗതേഹി അങ്ഗുലികാ ദസ്സിയമാനാ ലജ്ജായ സീസം ഉക്ഖിപിതും അസക്കോന്താ ഭഗവതോ പാദമൂലേ നിപജ്ജിത്വാ ഭഗവന്തം ഖമാപേസും. സത്ഥാ ‘‘ഭാരിയം വോ, ഭിക്ഖവേ, കതം, തുമ്ഹേ ഹി നാമ മാദിസസ്സ ബുദ്ധസ്സ സന്തികേ പബ്ബജിത്വാ മയി സാമഗ്ഗിം കരോന്തേ മമ വചനം ന കരിത്ഥ, പോരാണകപണ്ഡിതാപി വജ്ഝപ്പത്താനം മാതാപിതൂനം ഓവാദം സുത്വാ തേസു ജീവിതാ വോരോപിയമാനേസുപി തം അനതിക്കമിത്വാ പച്ഛാ ദ്വീസു രട്ഠേസു രജ്ജം കാരയിംസൂ’’തി വത്വാ പുനദേവ കോസമ്ബികജാതകം (ജാ॰ ൧.൯.൧൦ ആദയോ) കഥേത്വാ ‘‘ഏവം, ഭിക്ഖവേ, ദീഘാവുകുമാരോ മാതാപിതൂസു ജീവിതാ വോരോപിയമാനേസുപി തേസം ഓവാദം അനതിക്കമിത്വാ പച്ഛാ ബ്രഹ്മദത്തസ്സ ധീതരം ലഭിത്വാ ദ്വീസു കാസികോസലരട്ഠേസു രജ്ജം കാരേസി, തുമ്ഹേഹി പന മമ വചനം അകരോന്തേഹി ഭാരിയം കത’’ന്തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Satthāpi anupubbena jetavanaṃ agamāsi. Kosambakā bhikkhū ‘‘satthā kira sāvatthiṃ āgato’’ti sutvā satthāraṃ khamāpetuṃ tattha agamaṃsu. Kosalarājā ‘‘te kira kosambakā bhaṇḍanakārakā bhikkhū āgacchantī’’ti sutvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘ahaṃ, bhante, tesaṃ mama vijitaṃ pavisituṃ na dassāmī’’ti āha. ‘‘Mahārāja, sīlavantā ete bhikkhū, kevalaṃ aññamaññaṃ vivādena mama vacanaṃ na gaṇhiṃsu, idāni maṃ khamāpetuṃ āgacchanti, āgacchantu mahārājā’’ti. Anāthapiṇḍikopi ‘‘ahaṃ, bhante, tesaṃ vihāraṃ pavisituṃ na dassāmī’’ti vatvā tatheva bhagavatā paṭikkhitto tuṇhī ahosi. Sāvatthiyaṃ anuppattānaṃ pana tesaṃ bhagavā ekamante vivittaṃ kārāpetvā senāsanaṃ dāpesi. Aññe bhikkhū tehi saddhiṃ neva ekato nisīdanti, na tiṭṭhanti, āgatāgatā satthāraṃ pucchanti – ‘‘katamete, bhante, bhaṇḍanakārakā kosambakā bhikkhū’’ti? Satthā ‘‘ete’’ti dasseti. ‘‘Ete kira te, ete kira te’’ti āgatāgatehi aṅgulikā dassiyamānā lajjāya sīsaṃ ukkhipituṃ asakkontā bhagavato pādamūle nipajjitvā bhagavantaṃ khamāpesuṃ. Satthā ‘‘bhāriyaṃ vo, bhikkhave, kataṃ, tumhe hi nāma mādisassa buddhassa santike pabbajitvā mayi sāmaggiṃ karonte mama vacanaṃ na karittha, porāṇakapaṇḍitāpi vajjhappattānaṃ mātāpitūnaṃ ovādaṃ sutvā tesu jīvitā voropiyamānesupi taṃ anatikkamitvā pacchā dvīsu raṭṭhesu rajjaṃ kārayiṃsū’’ti vatvā punadeva kosambikajātakaṃ (jā. 1.9.10 ādayo) kathetvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, dīghāvukumāro mātāpitūsu jīvitā voropiyamānesupi tesaṃ ovādaṃ anatikkamitvā pacchā brahmadattassa dhītaraṃ labhitvā dvīsu kāsikosalaraṭṭhesu rajjaṃ kāresi, tumhehi pana mama vacanaṃ akarontehi bhāriyaṃ kata’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
൬.
6.
‘‘പരേ ച ന വിജാനന്തി, മയമേത്ഥ യമാമസേ;
‘‘Pare ca na vijānanti, mayamettha yamāmase;
യേ ച തത്ഥ വിജാനന്തി, തതോ സമ്മന്തി മേധഗാ’’തി.
Ye ca tattha vijānanti, tato sammanti medhagā’’ti.
തത്ഥ പരേതി പണ്ഡിതേ ഠപേത്വാ തതോ അഞ്ഞേ ഭണ്ഡനകാരകാ പരേ നാമ. തേ തത്ഥ സങ്ഘമജ്ഝേ കോലാഹലം കരോന്താ ‘‘മയം യമാമസേ ഉപരമാമ വിനസ്സാമ സതതം സമിതം മച്ചുസന്തികം ഗച്ഛാമാ’’തി ന വിജാനന്തി. യേ ച തത്ഥ വിജാനന്തീതി യേ തത്ഥ പണ്ഡിതാ ‘‘മയം മച്ചുസന്തികം ഗച്ഛാമാ’’തി വിജാനന്തി. തതോ സമ്മന്തി മേധഗാതി ഏവഞ്ഹി തേ ജാനന്താ യോനിസോമനസികാരം ഉപ്പാദേത്വാ മേധഗാനം കലഹാനം വൂപസമായ പടിപജ്ജന്തി. അഥ നേസം തായ പടിപത്തിയാ തേ മേധഗാ സമ്മന്തീതി. അഥ വാ പരേ ചാതി പുബ്ബേ മയാ ‘‘മാ, ഭിക്ഖവേ, ഭണ്ഡന’’ന്തിആദീനി വത്വാ ഓവദിയമാനാപി മമ ഓവാദസ്സ അപടിഗ്ഗഹണേന അതിക്കമനേന അമാമകാ പരേ നാമ. ‘‘മയം ഛന്ദാദിവസേന മിച്ഛാഗാഹം ഗഹേത്വാ ഏത്ഥ സങ്ഘമജ്ഝേ യമാമസേ ഭണ്ഡനാദീനം വുദ്ധിയാ വായമാമാ’’തി ന വിജാനന്തി. ഇദാനി പന യോനിസോ പച്ചവേക്ഖമാനാ തത്ഥ തുമ്ഹാകം അന്തരേ യേ ച പണ്ഡിതപുരിസാ ‘‘പുബ്ബേ മയം ഛന്ദാദിവസേന വായമന്താ അയോനിസോ പടിപന്നാ’’തി വിജാനന്തി, തതോ തേസം സന്തികാ തേ പണ്ഡിതപുരിസേ നിസ്സായ ഇമേ ദാനി കലഹസങ്ഖാതാ മേധഗാ സമ്മന്തീതി അയമേത്ഥ അത്ഥോതി.
Tattha pareti paṇḍite ṭhapetvā tato aññe bhaṇḍanakārakā pare nāma. Te tattha saṅghamajjhe kolāhalaṃ karontā ‘‘mayaṃ yamāmase uparamāma vinassāma satataṃ samitaṃ maccusantikaṃ gacchāmā’’ti na vijānanti. Ye ca tattha vijānantīti ye tattha paṇḍitā ‘‘mayaṃ maccusantikaṃ gacchāmā’’ti vijānanti. Tato sammanti medhagāti evañhi te jānantā yonisomanasikāraṃ uppādetvā medhagānaṃ kalahānaṃ vūpasamāya paṭipajjanti. Atha nesaṃ tāya paṭipattiyā te medhagā sammantīti. Atha vā pare cāti pubbe mayā ‘‘mā, bhikkhave, bhaṇḍana’’ntiādīni vatvā ovadiyamānāpi mama ovādassa apaṭiggahaṇena atikkamanena amāmakā pare nāma. ‘‘Mayaṃ chandādivasena micchāgāhaṃ gahetvā ettha saṅghamajjhe yamāmase bhaṇḍanādīnaṃ vuddhiyā vāyamāmā’’ti na vijānanti. Idāni pana yoniso paccavekkhamānā tattha tumhākaṃ antare ye ca paṇḍitapurisā ‘‘pubbe mayaṃ chandādivasena vāyamantā ayoniso paṭipannā’’ti vijānanti, tato tesaṃ santikā te paṇḍitapurise nissāya ime dāni kalahasaṅkhātā medhagā sammantīti ayamettha atthoti.
ഗാഥാപരിയോസാനേ സമ്പത്തഭിക്ഖൂ സോതാപത്തിഫലാദീസു പതിട്ഠഹിംസൂതി.
Gāthāpariyosāne sampattabhikkhū sotāpattiphalādīsu patiṭṭhahiṃsūti.
കോസമ്ബകവത്ഥു പഞ്ചമം.
Kosambakavatthu pañcamaṃ.
൬. മഹാകാളത്ഥേരവത്ഥു
6. Mahākāḷattheravatthu
സുഭാനുപസ്സിന്തി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ സേതബ്യനഗരം ഉപനിസ്സായ സിംസപാവനേ വിഹരന്തോ ചൂളകാളമഹാകാളേ ആരബ്ഭ കഥേസി.
Subhānupassinti imaṃ dhammadesanaṃ satthā setabyanagaraṃ upanissāya siṃsapāvane viharanto cūḷakāḷamahākāḷe ārabbha kathesi.
സേതബ്യനഗരവാസിനോ ഹി ചൂളകാളോ, മജ്ഝിമകാളോ, മഹാകാളോതി തയോ ഭാതരോ കുടുമ്ബികാ . തേസു ജേട്ഠകനിട്ഠാ ദിസാസു വിചരിത്വാ പഞ്ചഹി സകടസതേഹി ഭണ്ഡം ആഹരന്തി, മജ്ഝിമകാളോ ആഭതം വിക്കിണാതി. അഥേകസ്മിം സമയേ തേ ഉഭോപി ഭാതരോ പഞ്ചഹി സകടസതേഹി നാനാഭണ്ഡം ഗഹേത്വാ സാവത്ഥിം ഗന്ത്വാ സാവത്ഥിയാ ച ജേതവനസ്സ ച അന്തരേ സകടാനി മോചയിംസു. തേസു മഹാകാളോ സായന്ഹസമയേ മാലാഗന്ധാദിഹത്ഥേ സാവത്ഥിവാസിനോ അരിയസാവകേ ധമ്മസ്സവനായ ഗച്ഛന്തേ ദിസ്വാ ‘‘കുഹിം ഇമേ ഗച്ഛന്തീ’’തി പുച്ഛിത്വാ തമത്ഥം സുത്വാ ‘‘അഹമ്പി ഗമിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ കനിട്ഠം ആമന്തേത്വാ, ‘‘താത, തേസു സകടേസു അപ്പമത്തോ ഹോഹി, അഹം ധമ്മം സോതും ഗച്ഛാമീ’’തി വത്വാ ഗന്ത്വാ തഥാഗതം വന്ദിത്വാ പരിസപരിയന്തേ നിസീദി. സത്ഥാ തം ദിസ്വാ തസ്സ അജ്ഝാസയവസേന അനുപുബ്ബിം കഥം കഥേന്തോ ദുക്ഖക്ഖന്ധസുത്താദിവസേന (മ॰ നി॰ ൧.൧൬൩ ആദയോ) അനേകപരിയായേന കാമാനം ആദീനവം ഓകാരം സംകിലേസഞ്ച കഥേസി. തം സുത്വാ മഹാകാളോ ‘‘സബ്ബം കിര പഹായ ഗന്തബ്ബം, പരലോകം ഗച്ഛന്തം നേവ ഭോഗാ, ന ഞാതകാ ച അനുഗച്ഛന്തി, കിം മേ ഘരാവാസേന പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ മഹാജനേ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ പക്കന്തേ സത്ഥാരം പബ്ബജ്ജം യാചിത്വാ സത്ഥാരാ ‘‘നത്ഥി തേ കോചി അപലോകേതബ്ബോ’’തി വുത്തേ, ‘‘കനിട്ഠോ മേ, ഭന്തേ, അത്ഥീ’’തി വത്വാ തേന ഹി ‘‘അപലോകേഹി ന’’ന്തി വുത്തേ, ‘‘സാധു, ഭന്തേ’’തി വത്വാ ഗന്ത്വാ കനിട്ഠം പക്കോസാപേത്വാ, ‘‘താത, ഇമം സബ്ബം സാപതേയ്യം പടിപജ്ജാഹീ’’തി ആഹ. ‘‘തുമ്ഹേ പന കിം കരിസ്സഥ ഭാതികാ’’തി? ‘‘അഹം സത്ഥു സന്തികേ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി. സോ തം നാനപ്പകാരേഹി യാചിത്വാ നിവത്തേതും അസക്കോന്തോ ‘‘സാധു, സാമി, യഥാ അജ്ഝാസയം കരോഥാ’’തി ആഹ. മഹാകാളോ ഗന്ത്വാ സത്ഥു സന്തികേ പബ്ബജി. ‘‘അഹം ഭാതികം ഗഹേത്വാവ ഉപ്പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി ചൂളകാളോപി പബ്ബജി. അപരഭാഗേ മഹാകാളോ ഉപസമ്പദം ലഭിത്വാ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ സാസനേ ധുരാനി പുച്ഛിത്വാ സത്ഥാരാ ദ്വീസു ധുരേസു കഥിതേസു ‘‘അഹം, ഭന്തേ, മഹല്ലകകാലേ പബ്ബജിതത്താ ഗന്ഥധുരം പൂരേതും ന സക്ഖിസ്സാമി, വിപസ്സനാധുരം പന പൂരേസ്സാമീ’’തി യാവ അരഹത്താ കമ്മട്ഠാനം കഥാപേത്വാ സോസാനികധുതങ്ഗം സമാദായ പഠമയാമാതിക്കന്തേ സബ്ബേസു നിദ്ദം ഓക്കന്തേസു സുസാനം ഗന്ത്വാ പച്ചൂസകാലേ സബ്ബേസു അനുട്ഠിതേസുയേവ വിഹാരം ആഗച്ഛതി.
Setabyanagaravāsino hi cūḷakāḷo, majjhimakāḷo, mahākāḷoti tayo bhātaro kuṭumbikā . Tesu jeṭṭhakaniṭṭhā disāsu vicaritvā pañcahi sakaṭasatehi bhaṇḍaṃ āharanti, majjhimakāḷo ābhataṃ vikkiṇāti. Athekasmiṃ samaye te ubhopi bhātaro pañcahi sakaṭasatehi nānābhaṇḍaṃ gahetvā sāvatthiṃ gantvā sāvatthiyā ca jetavanassa ca antare sakaṭāni mocayiṃsu. Tesu mahākāḷo sāyanhasamaye mālāgandhādihatthe sāvatthivāsino ariyasāvake dhammassavanāya gacchante disvā ‘‘kuhiṃ ime gacchantī’’ti pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘ahampi gamissāmī’’ti cintetvā kaniṭṭhaṃ āmantetvā, ‘‘tāta, tesu sakaṭesu appamatto hohi, ahaṃ dhammaṃ sotuṃ gacchāmī’’ti vatvā gantvā tathāgataṃ vanditvā parisapariyante nisīdi. Satthā taṃ disvā tassa ajjhāsayavasena anupubbiṃ kathaṃ kathento dukkhakkhandhasuttādivasena (ma. ni. 1.163 ādayo) anekapariyāyena kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesañca kathesi. Taṃ sutvā mahākāḷo ‘‘sabbaṃ kira pahāya gantabbaṃ, paralokaṃ gacchantaṃ neva bhogā, na ñātakā ca anugacchanti, kiṃ me gharāvāsena pabbajissāmī’’ti cintetvā mahājane satthāraṃ vanditvā pakkante satthāraṃ pabbajjaṃ yācitvā satthārā ‘‘natthi te koci apaloketabbo’’ti vutte, ‘‘kaniṭṭho me, bhante, atthī’’ti vatvā tena hi ‘‘apalokehi na’’nti vutte, ‘‘sādhu, bhante’’ti vatvā gantvā kaniṭṭhaṃ pakkosāpetvā, ‘‘tāta, imaṃ sabbaṃ sāpateyyaṃ paṭipajjāhī’’ti āha. ‘‘Tumhe pana kiṃ karissatha bhātikā’’ti? ‘‘Ahaṃ satthu santike pabbajissāmī’’ti. So taṃ nānappakārehi yācitvā nivattetuṃ asakkonto ‘‘sādhu, sāmi, yathā ajjhāsayaṃ karothā’’ti āha. Mahākāḷo gantvā satthu santike pabbaji. ‘‘Ahaṃ bhātikaṃ gahetvāva uppabbajissāmī’’ti cūḷakāḷopi pabbaji. Aparabhāge mahākāḷo upasampadaṃ labhitvā satthāraṃ upasaṅkamitvā sāsane dhurāni pucchitvā satthārā dvīsu dhuresu kathitesu ‘‘ahaṃ, bhante, mahallakakāle pabbajitattā ganthadhuraṃ pūretuṃ na sakkhissāmi, vipassanādhuraṃ pana pūressāmī’’ti yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā sosānikadhutaṅgaṃ samādāya paṭhamayāmātikkante sabbesu niddaṃ okkantesu susānaṃ gantvā paccūsakāle sabbesu anuṭṭhitesuyeva vihāraṃ āgacchati.
അഥേകാ സുസാനഗോപികാ കാലീ നാമ ഛവഡാഹികാ ഥേരസ്സ ഠിതട്ഠാനം നിസിന്നട്ഠാനം ചങ്കമിതട്ഠാനഞ്ച ദിസ്വാ ‘‘കോ നു ഖോ ഇധാഗച്ഛതി, പരിഗ്ഗണ്ഹിസ്സാമി ന’’ന്തി പരിഗ്ഗണ്ഹിതും അസക്കോന്തീ ഏകദിവസം സുസാനകുടികായമേവ ദീപം ജാലേത്വാ പുത്തധീതരോ ആദായ ഗന്ത്വാ ഏകമന്തേ നിലീയമാനാ മജ്ഝിമയാമേ ഥേരം ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ, ‘‘അയ്യോ, നോ, ഭന്തേ, ഇമസ്മിം ഠാനേ വിഹരതീ’’തി ആഹ. ‘‘ആമ, ഉപാസികേ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, സുസാനേ വിഹരന്തേഹി നാമ വത്തം ഉഗ്ഗണ്ഹിതും വട്ടതീ’’തി. ഥേരോ ‘‘കിം പന മയം തയാ കഥിതവത്തേ വത്തിസ്സാമാ’’തി അവത്വാ ‘‘കിം കാതും വട്ടതി ഉപാസികേ’’തി ആഹ. ‘‘ഭന്തേ, സോസാനികേഹി നാമ സുസാനേ വസനഭാവോ സുസാനഗോപകാനഞ്ച വിഹാരേ മഹാഥേരസ്സ ച ഗാമഭോജകസ്സ ച കഥേതും വട്ടതീ’’തി. ‘‘ഥേരോ കിം കാരണാ’’തി? ‘‘കതകമ്മാ ചോരാ ധനസാമികേഹി പദാനുപദം അനുബദ്ധാ സുസാനേ ഭണ്ഡകം ഛഡ്ഡേത്വാ പലായന്തി, അഥ മനുസ്സാ സോസാനികാനം പരിപന്ഥം കരോന്തി, ഏതേസം പന കഥിതേ ‘മയം ഇമസ്സ ഭദ്ദന്തസ്സ ഏത്തകം നാമ കാലം ഏത്ഥ വസനഭാവം ജാനാമ, അചോരോ ഏസോ’തി ഉപദ്ദവം നിവാരേന്തി. തസ്മാ ഏതേസം കഥേതും വട്ടതീ’’തി.
Athekā susānagopikā kālī nāma chavaḍāhikā therassa ṭhitaṭṭhānaṃ nisinnaṭṭhānaṃ caṅkamitaṭṭhānañca disvā ‘‘ko nu kho idhāgacchati, pariggaṇhissāmi na’’nti pariggaṇhituṃ asakkontī ekadivasaṃ susānakuṭikāyameva dīpaṃ jāletvā puttadhītaro ādāya gantvā ekamante nilīyamānā majjhimayāme theraṃ āgacchantaṃ disvā gantvā vanditvā, ‘‘ayyo, no, bhante, imasmiṃ ṭhāne viharatī’’ti āha. ‘‘Āma, upāsike’’ti. ‘‘Bhante, susāne viharantehi nāma vattaṃ uggaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti. Thero ‘‘kiṃ pana mayaṃ tayā kathitavatte vattissāmā’’ti avatvā ‘‘kiṃ kātuṃ vaṭṭati upāsike’’ti āha. ‘‘Bhante, sosānikehi nāma susāne vasanabhāvo susānagopakānañca vihāre mahātherassa ca gāmabhojakassa ca kathetuṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Thero kiṃ kāraṇā’’ti? ‘‘Katakammā corā dhanasāmikehi padānupadaṃ anubaddhā susāne bhaṇḍakaṃ chaḍḍetvā palāyanti, atha manussā sosānikānaṃ paripanthaṃ karonti, etesaṃ pana kathite ‘mayaṃ imassa bhaddantassa ettakaṃ nāma kālaṃ ettha vasanabhāvaṃ jānāma, acoro eso’ti upaddavaṃ nivārenti. Tasmā etesaṃ kathetuṃ vaṭṭatī’’ti.
‘‘ഥേരോ അഞ്ഞം കിം കാതബ്ബ’’ന്തി? ‘‘ഭന്തേ, സുസാനേ വസന്തേന നാമ അയ്യേന മച്ഛമംസതിലപിട്ഠതേലഗുളാദീനി വജ്ജേതബ്ബാനി, ദിവാ ന നിദ്ദായിതബ്ബം, കുസീതേന ന ഭവിതബ്ബം, ആരദ്ധവീരിയേന ഭവിതബ്ബം, അസഠേന അമായാവിനാ ഹുത്വാ കല്യാണജ്ഝാസയേന ഭവിതബ്ബം, സായം സബ്ബേസു സുത്തേസു വിഹാരതോ ആഗന്തബ്ബം, പച്ചൂസകാലേ സബ്ബേസു അനുട്ഠിതേസുയേവ വിഹാരം ഗന്തബ്ബം. സചേ, ഭന്തേ, അയ്യോ ഇമസ്മിം ഠാനേ ഏവം വിഹരന്തോ പബ്ബജിതകിച്ചം മത്ഥകം പാപേതും സക്ഖിസ്സതി, സചേ മതസരീരം ആനേത്വാ ഛഡ്ഡേന്തി, അഹം കമ്ബലകൂടാഗാരം ആരോപേത്വാ ഗന്ധമാലാദീഹി സക്കാരം കത്വാ സരീരകിച്ചം കരിസ്സാമി. നോ ചേ സക്ഖിസ്സതി, ചിതകം ആരോപേത്വാ അഗ്ഗിം ജാലേത്വാ സങ്കുനാ ആകഡ്ഢിത്വാ ബഹി ഖിപിത്വാ ഫരസുനാ കോട്ടേത്വാ ഖണ്ഡാഖണ്ഡികം ഛിന്ദിത്വാ അഗ്ഗിമ്ഹി പക്ഖിപിത്വാ ഝാപേസ്സാമീ’’തി ആഹ. അഥ നം ഥേരോ ‘‘സാധു ഭദ്ദേ, ഏകം പന രൂപാരമ്മണം ദിസ്വാ മയ്ഹം കഥേയ്യാസീ’’തി ആഹ. സാ ‘‘സാധൂ’’തി പച്ചസ്സോസി. ഥേരോ യഥാജ്ഝാസയേന സുസാനേ സമണധമ്മം കരോതി. ചൂളകാളത്ഥേരോ പന ഉട്ഠായ സമുട്ഠായ ഘരാവാസം ചിന്തേതി, പുത്തദാരം അനുസ്സരതി. ‘‘ഭാതികോ മേ അതിഭാരിയം കമ്മം കരോതീ’’തി ചിന്തേതി.
‘‘Thero aññaṃ kiṃ kātabba’’nti? ‘‘Bhante, susāne vasantena nāma ayyena macchamaṃsatilapiṭṭhatelaguḷādīni vajjetabbāni, divā na niddāyitabbaṃ, kusītena na bhavitabbaṃ, āraddhavīriyena bhavitabbaṃ, asaṭhena amāyāvinā hutvā kalyāṇajjhāsayena bhavitabbaṃ, sāyaṃ sabbesu suttesu vihārato āgantabbaṃ, paccūsakāle sabbesu anuṭṭhitesuyeva vihāraṃ gantabbaṃ. Sace, bhante, ayyo imasmiṃ ṭhāne evaṃ viharanto pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pāpetuṃ sakkhissati, sace matasarīraṃ ānetvā chaḍḍenti, ahaṃ kambalakūṭāgāraṃ āropetvā gandhamālādīhi sakkāraṃ katvā sarīrakiccaṃ karissāmi. No ce sakkhissati, citakaṃ āropetvā aggiṃ jāletvā saṅkunā ākaḍḍhitvā bahi khipitvā pharasunā koṭṭetvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā aggimhi pakkhipitvā jhāpessāmī’’ti āha. Atha naṃ thero ‘‘sādhu bhadde, ekaṃ pana rūpārammaṇaṃ disvā mayhaṃ katheyyāsī’’ti āha. Sā ‘‘sādhū’’ti paccassosi. Thero yathājjhāsayena susāne samaṇadhammaṃ karoti. Cūḷakāḷatthero pana uṭṭhāya samuṭṭhāya gharāvāsaṃ cinteti, puttadāraṃ anussarati. ‘‘Bhātiko me atibhāriyaṃ kammaṃ karotī’’ti cinteti.
അഥേകാ കുലധീതാ തംമുഹുത്തസമുട്ഠിതേന ബ്യാധിനാ സായന്ഹസമയേ അമിലാതാ അകിലന്താ കാലമകാസി. തമേനം ഞാതകാദയോ ദാരുതേലാദീഹി സദ്ധിം സായം സുസാനം നേത്വാ സുസാനഗോപികായ ‘‘ഇമം ഝാപേഹീ’’തി ഭതിം ദത്വാ നിയ്യാദേത്വാ പക്കമിംസു. സാ തസ്സാ പാരുതവത്ഥം അപനേത്വാ തംമുഹുത്തമതം പീണിതപീണിതം സുവണ്ണവണ്ണം സരീരം ദിസ്വാ, ‘‘ഇമം അയ്യസ്സ ദസ്സേതും പതിരൂപം ആരമ്മണ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ഗന്ത്വാ ഥേരം വന്ദിത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, ഏവരൂപം നാമ ആരമ്മണം അത്ഥി, ഓലോകേഥ അയ്യാ’’തി ആഹ. ഥേരോ ‘‘സാധൂ’’തി വത്വാ പാരുപനം നീഹരാപേത്വാ പാദതലതോ യാവ കേസഗ്ഗാ ഓലോകേത്വാ ‘‘അതിപീണിതമേതം രൂപം സുവണ്ണവണ്ണം അഗ്ഗിമ്ഹി നം പക്ഖിപിത്വാ മഹാജാലാഹി ഗഹിതമത്തകാലേ മയ്ഹം ആരോചേയ്യാസീ’’തി വത്വാ സകട്ഠാനമേവ ഗന്ത്വാ നിസീദി. സാ തഥാ കത്വാ ഥേരസ്സ ആരോചേസി. ഥേരോ ഗന്ത്വാ ഓലോകേസി. ജാലായ പഹടപഹടട്ഠാനം കബരഗാവിയാ വിയ സരീരവണ്ണം അഹോസി, പാദാ നമിത്വാ ഓലമ്ബിംസു, ഹത്ഥാ പടികുടിംസു, ഊരുനലാടം നിച്ചമ്മം അഹോസി . ഥേരോ ‘‘ഇദം സരീരം ഇദാനേവ ഓലോകേന്താനം അപരിയന്തകരം ഹുത്വാ ഇദാനേവ ഖയം പത്തം വയം പത്ത’’ന്തി രത്തിട്ഠാനം ഗന്ത്വാ നിസീദിത്വാ ഖയവയം സമ്പസ്സമാനോ –
Athekā kuladhītā taṃmuhuttasamuṭṭhitena byādhinā sāyanhasamaye amilātā akilantā kālamakāsi. Tamenaṃ ñātakādayo dārutelādīhi saddhiṃ sāyaṃ susānaṃ netvā susānagopikāya ‘‘imaṃ jhāpehī’’ti bhatiṃ datvā niyyādetvā pakkamiṃsu. Sā tassā pārutavatthaṃ apanetvā taṃmuhuttamataṃ pīṇitapīṇitaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ disvā, ‘‘imaṃ ayyassa dassetuṃ patirūpaṃ ārammaṇa’’nti cintetvā gantvā theraṃ vanditvā, ‘‘bhante, evarūpaṃ nāma ārammaṇaṃ atthi, oloketha ayyā’’ti āha. Thero ‘‘sādhū’’ti vatvā pārupanaṃ nīharāpetvā pādatalato yāva kesaggā oloketvā ‘‘atipīṇitametaṃ rūpaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ aggimhi naṃ pakkhipitvā mahājālāhi gahitamattakāle mayhaṃ āroceyyāsī’’ti vatvā sakaṭṭhānameva gantvā nisīdi. Sā tathā katvā therassa ārocesi. Thero gantvā olokesi. Jālāya pahaṭapahaṭaṭṭhānaṃ kabaragāviyā viya sarīravaṇṇaṃ ahosi, pādā namitvā olambiṃsu, hatthā paṭikuṭiṃsu, ūrunalāṭaṃ niccammaṃ ahosi . Thero ‘‘idaṃ sarīraṃ idāneva olokentānaṃ apariyantakaraṃ hutvā idāneva khayaṃ pattaṃ vayaṃ patta’’nti rattiṭṭhānaṃ gantvā nisīditvā khayavayaṃ sampassamāno –
‘‘അനിച്ചാ വത സങ്ഖാരാ, ഉപ്പാദവയധമ്മിനോ;
‘‘Aniccā vata saṅkhārā, uppādavayadhammino;
ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുജ്ഝന്തി, തേസം വൂപസമോ സുഖോ’’തി. (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൨൧, ൨൭൨; സം॰ നി॰ ൧.൧൮൬; ൨.൧൪൩; ജാ॰ ൧.൧.൯൫) –
Uppajjitvā nirujjhanti, tesaṃ vūpasamo sukho’’ti. (dī. ni. 2.221, 272; saṃ. ni. 1.186; 2.143; jā. 1.1.95) –
ഗാഥം വത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ സഹ പടിസമ്ഭിദാഹി അരഹത്തം പാപുണി.
Gāthaṃ vatvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
തസ്മിം അരഹത്തം പത്തേ സത്ഥാ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ ചാരികം ചരമാനോ സേതബ്യം ഗന്ത്വാ സിംസപാവനം പാവിസി. ചൂളകാളസ്സ ഭരിയായോ ‘‘സത്ഥാ കിര അനുപ്പത്തോ സിംസപാവന’’ന്തി സുത്വാ ‘‘അമ്ഹാകം സാമികം ഗണ്ഹിസ്സാമാ’’തി പേസേത്വാ സത്ഥാരം നിമന്താപേസും. ബുദ്ധാനം പന അപരിചിണ്ണട്ഠാനേ ആസനപഞ്ഞത്തിം ആചിക്ഖന്തേന ഏകേന ഭിക്ഖുനാ പഠമതരം ഗന്തും വട്ടതി. ബുദ്ധാനഞ്ഹി മജ്ഝിമട്ഠാനേ ആസനം പഞ്ഞാപേത്വാ തസ്സ ദക്ഖിണതോ സാരിപുത്തത്ഥേരസ്സ, വാമതോ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനത്ഥേരസ്സ, തതോ പട്ഠായ ഉഭോസു പസ്സേസു ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ആസനം പഞ്ഞാപേതബ്ബം ഹോതി. തസ്മാ മഹാകാളത്ഥേരോ ചീവരപാരുപനട്ഠാനേ ഠത്വാ, ‘‘ചൂളകാള, ത്വം പുരതോ ഗന്ത്വാ ആസനപഞ്ഞത്തിം ആചിക്ഖാ’’തി ചൂളകാളം പേസേസി. തസ്സ ദിട്ഠകാലതോ പട്ഠായ ഗേഹജനാ തേന സദ്ധിം പരിഹാസം കരോന്താ നീചാസനാനി സങ്ഘത്ഥേരസ്സ കോടിയം അത്ഥരന്തി, ഉച്ചാസനാനി സങ്ഘനവകസ്സ കോടിയം. ഇതരോ ‘‘മാ ഏവം കരോഥ, നീചാസനാനി ഉപരി മാ പഞ്ഞാപേഥ, ഉച്ചാസനാനി ഉപരി പഞ്ഞാപേഥ, നീചാസനാനി ഹേട്ഠാ’’തി ആഹ. ഇത്ഥിയോ തസ്സ വചനം അസുണന്തിയോ വിയ ‘‘ത്വം കിം കരോന്തോ വിചരസി, കിം തവ ആസനാനി പഞ്ഞാപേതും ന വട്ടതി, ത്വം കം ആപുച്ഛിത്വാ പബ്ബജിതോ, കേന പബ്ബജിതോസി, കസ്മാ ഇധാഗതോസീ’’തി വത്വാ നിവാസനപാരുപനം അച്ഛിന്ദിത്വാ സേതകാനി നിവാസേത്വാ സീസേ ച മാലാചുമ്ബുടകം ഠപേത്വാ, ‘‘ഗച്ഛ സത്ഥാരം ആനേഹി, മയം ആസനാനി പഞ്ഞാപേസ്സാമാ’’തി പഹിണിംസു. ന ചിരം ഭിക്ഖുഭാവേ ഠത്വാ അവസ്സികോവ ഉപ്പബ്ബജിതത്താ ലജ്ജിതും ന ജാനാതി, തസ്മാ സോ തേന ആകപ്പേന നിരാസങ്കോവ ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ബുദ്ധപ്പമുഖം ഭിക്ഖുസങ്ഘം ആദായ ആഗതോ. ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ പന ഭത്തകിച്ചാവസാനേ മഹാകാളസ്സ ഭരിയായോ ‘‘ഇമാഹി അത്തനോ സാമികോ ഗഹിതോ, മയമ്പി അമ്ഹാകം സാമികം ഗണ്ഹിസ്സാമാ’’തി ചിന്തേത്വാ പുനദിവസേ സത്ഥാരം നിമന്തയിംസു. തദാ പന ആസനപഞ്ഞാപനത്ഥം അഞ്ഞോ ഭിക്ഖു അഗമാസി. താ തസ്മിം ഖണേ ഓകാസം അലഭിത്വാ ബുദ്ധപ്പമുഖം ഭിക്ഖുസങ്ഘം നിസീദാപേത്വാ ഭിക്ഖം അദംസു. ചൂളകാളസ്സ പന ദ്വേ ഭരിയായോ, മജ്ഝിമകാളസ്സ ചതസ്സോ, മഹാകാളസ്സ പന അട്ഠ. ഭിക്ഖൂപി ഭത്തകിച്ചം കാതുകാമാ നിസീദിത്വാ ഭത്തകിച്ചമകംസു, ബഹി ഗന്തുകാമാ ഉട്ഠായ അഗമംസു. സത്ഥാ പന നിസീദിത്വാ ഭത്തകിച്ചം കരി. തസ്സ ഭത്തകിച്ചപരിയോസാനേ താ ഇത്ഥിയോ, ‘‘ഭന്തേ, മഹാകാളോ അമ്ഹാകം അനുമോദനം കത്വാ ആഗച്ഛിസ്സതി, തുമ്ഹേ പുരതോ ഗച്ഛഥാ’’തി വദിംസു. സത്ഥാ ‘‘സാധൂ’’തി വത്വാ പുരതോ അഗമാസി. ഗാമദ്വാരം പത്വാ ഭിക്ഖൂ ഉജ്ഝായിംസു ‘‘കിം നാമേതം സത്ഥാരാ കതം, ഞത്വാ നു ഖോ കതം, ഉദാഹു അജാനിത്വാ. ഹിയ്യോ ചൂളകാളസ്സ പുരതോ ഗതത്താ പബ്ബജ്ജന്തരായോ ജാതോ, അജ്ജ അഞ്ഞസ്സ പുരതോ ഗതത്താ അന്തരായോ നാഹോസി. ഇദാനി മഹാകാളം ഠപേത്വാ ആഗതോ, സീലവാ ഖോ പന ഭിക്ഖു ആചാരസമ്പന്നോ, കരിസ്സതി നു ഖോ തസ്സ പബ്ബജ്ജന്തരായ’’ന്തി. സത്ഥാ തേസം വചനം സുത്വാ നിവത്തിത്വാ ഠിതോ ‘‘കിം കഥേഥ, ഭിക്ഖവേ’’തി പുച്ഛി . തേ തമത്ഥം ആരോചേസും. ‘‘കിം പന തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, ചൂളകാളം വിയ മഹാകാളം സല്ലക്ഖേഥാ’’തി? ‘‘ആമ, ഭന്തേ’’. തസ്സ ഹി ദ്വേ പജാപതിയോ, ഇമസ്സ അട്ഠ. ‘‘അട്ഠഹി പരിക്ഖിപിത്വാ ഗഹിതോ കിം കരിസ്സതി, ഭന്തേ’’തി? സത്ഥാ ‘‘മാ, ഭിക്ഖവേ, ഏവം അവചുത്ഥ, ചൂളകാളോ ഉട്ഠായ സമുട്ഠായ സുഭാരമ്മണബഹുലോ വിഹരതി, പപാതേ ഠിതോ ദുബ്ബലരുക്ഖസദിസോ. മയ്ഹം പന പുത്തോ മഹാകാളോ അസുഭാനുപസ്സീ വിഹരതി, ഘനസേലപബ്ബതോ വിയ അചലോ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Tasmiṃ arahattaṃ patte satthā bhikkhusaṅghaparivuto cārikaṃ caramāno setabyaṃ gantvā siṃsapāvanaṃ pāvisi. Cūḷakāḷassa bhariyāyo ‘‘satthā kira anuppatto siṃsapāvana’’nti sutvā ‘‘amhākaṃ sāmikaṃ gaṇhissāmā’’ti pesetvā satthāraṃ nimantāpesuṃ. Buddhānaṃ pana apariciṇṇaṭṭhāne āsanapaññattiṃ ācikkhantena ekena bhikkhunā paṭhamataraṃ gantuṃ vaṭṭati. Buddhānañhi majjhimaṭṭhāne āsanaṃ paññāpetvā tassa dakkhiṇato sāriputtattherassa, vāmato mahāmoggallānattherassa, tato paṭṭhāya ubhosu passesu bhikkhusaṅghassa āsanaṃ paññāpetabbaṃ hoti. Tasmā mahākāḷatthero cīvarapārupanaṭṭhāne ṭhatvā, ‘‘cūḷakāḷa, tvaṃ purato gantvā āsanapaññattiṃ ācikkhā’’ti cūḷakāḷaṃ pesesi. Tassa diṭṭhakālato paṭṭhāya gehajanā tena saddhiṃ parihāsaṃ karontā nīcāsanāni saṅghattherassa koṭiyaṃ attharanti, uccāsanāni saṅghanavakassa koṭiyaṃ. Itaro ‘‘mā evaṃ karotha, nīcāsanāni upari mā paññāpetha, uccāsanāni upari paññāpetha, nīcāsanāni heṭṭhā’’ti āha. Itthiyo tassa vacanaṃ asuṇantiyo viya ‘‘tvaṃ kiṃ karonto vicarasi, kiṃ tava āsanāni paññāpetuṃ na vaṭṭati, tvaṃ kaṃ āpucchitvā pabbajito, kena pabbajitosi, kasmā idhāgatosī’’ti vatvā nivāsanapārupanaṃ acchinditvā setakāni nivāsetvā sīse ca mālācumbuṭakaṃ ṭhapetvā, ‘‘gaccha satthāraṃ ānehi, mayaṃ āsanāni paññāpessāmā’’ti pahiṇiṃsu. Na ciraṃ bhikkhubhāve ṭhatvā avassikova uppabbajitattā lajjituṃ na jānāti, tasmā so tena ākappena nirāsaṅkova gantvā satthāraṃ vanditvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ ādāya āgato. Bhikkhusaṅghassa pana bhattakiccāvasāne mahākāḷassa bhariyāyo ‘‘imāhi attano sāmiko gahito, mayampi amhākaṃ sāmikaṃ gaṇhissāmā’’ti cintetvā punadivase satthāraṃ nimantayiṃsu. Tadā pana āsanapaññāpanatthaṃ añño bhikkhu agamāsi. Tā tasmiṃ khaṇe okāsaṃ alabhitvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā bhikkhaṃ adaṃsu. Cūḷakāḷassa pana dve bhariyāyo, majjhimakāḷassa catasso, mahākāḷassa pana aṭṭha. Bhikkhūpi bhattakiccaṃ kātukāmā nisīditvā bhattakiccamakaṃsu, bahi gantukāmā uṭṭhāya agamaṃsu. Satthā pana nisīditvā bhattakiccaṃ kari. Tassa bhattakiccapariyosāne tā itthiyo, ‘‘bhante, mahākāḷo amhākaṃ anumodanaṃ katvā āgacchissati, tumhe purato gacchathā’’ti vadiṃsu. Satthā ‘‘sādhū’’ti vatvā purato agamāsi. Gāmadvāraṃ patvā bhikkhū ujjhāyiṃsu ‘‘kiṃ nāmetaṃ satthārā kataṃ, ñatvā nu kho kataṃ, udāhu ajānitvā. Hiyyo cūḷakāḷassa purato gatattā pabbajjantarāyo jāto, ajja aññassa purato gatattā antarāyo nāhosi. Idāni mahākāḷaṃ ṭhapetvā āgato, sīlavā kho pana bhikkhu ācārasampanno, karissati nu kho tassa pabbajjantarāya’’nti. Satthā tesaṃ vacanaṃ sutvā nivattitvā ṭhito ‘‘kiṃ kathetha, bhikkhave’’ti pucchi . Te tamatthaṃ ārocesuṃ. ‘‘Kiṃ pana tumhe, bhikkhave, cūḷakāḷaṃ viya mahākāḷaṃ sallakkhethā’’ti? ‘‘Āma, bhante’’. Tassa hi dve pajāpatiyo, imassa aṭṭha. ‘‘Aṭṭhahi parikkhipitvā gahito kiṃ karissati, bhante’’ti? Satthā ‘‘mā, bhikkhave, evaṃ avacuttha, cūḷakāḷo uṭṭhāya samuṭṭhāya subhārammaṇabahulo viharati, papāte ṭhito dubbalarukkhasadiso. Mayhaṃ pana putto mahākāḷo asubhānupassī viharati, ghanaselapabbato viya acalo’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
൭.
7.
‘‘സുഭാനുപസ്സിം വിഹരന്തം, ഇന്ദ്രിയേസു അസംവുതം;
‘‘Subhānupassiṃ viharantaṃ, indriyesu asaṃvutaṃ;
ഭോജനമ്ഹി ചാമത്തഞ്ഞും, കുസീതം ഹീനവീരിയം;
Bhojanamhi cāmattaññuṃ, kusītaṃ hīnavīriyaṃ;
തം വേ പസഹതി മാരോ, വാതോ രുക്ഖംവ ദുബ്ബലം.
Taṃ ve pasahati māro, vāto rukkhaṃva dubbalaṃ.
൮.
8.
‘‘അസുഭാനുപസ്സിം വിഹരന്തം, ഇന്ദ്രിയേസു സുസംവുതം;
‘‘Asubhānupassiṃ viharantaṃ, indriyesu susaṃvutaṃ;
ഭോജനമ്ഹി ച മത്തഞ്ഞും, സദ്ധം ആരദ്ധവീരിയം;
Bhojanamhi ca mattaññuṃ, saddhaṃ āraddhavīriyaṃ;
തം വേ നപ്പസഹതീ മാരോ, വാതോ സേലംവ പബ്ബത’’ന്തി.
Taṃ ve nappasahatī māro, vāto selaṃva pabbata’’nti.
തത്ഥ സുഭാനുപസ്സിം വിഹരന്തന്തി സുതം അനുപസ്സന്തം, ഇട്ഠാരമ്മണേ മാനസം വിസ്സജ്ജേത്വാ വിഹരന്തന്തി അത്ഥോ. യോ ഹി പുഗ്ഗലോ നിമിത്തഗ്ഗാഹം അനുബ്യഞ്ജനഗ്ഗാഹം ഗണ്ഹന്തോ ‘‘നഖാ സോഭനാ’’തി ഗണ്ഹാതി, ‘‘അങ്ഗുലിയോ സോഭനാ’’തി ഗണ്ഹാതി, ‘‘ഹത്ഥപാദാ, ജങ്ഘാ, ഊരു, കടി, ഉദരം, ഥനാ, ഗീവാ, ഓട്ഠാ, ദന്താ, മുഖം, നാസാ, അക്ഖീനി, കണ്ണാ, ഭമുകാ, നലാടം, കേസാ, സോഭനാ’’തി ഗണ്ഹാതി, ‘‘കേസാ, ലോമാ, നഖാ, ദന്താ, തചോ, സോഭനാ’’തി ഗണ്ഹാതി, വണ്ണോ സുഭോ, സണ്ഠാനം സുഭന്തി, അയം സുഭാനുപസ്സീ നാമ. ഏവം തം സുഭാനുപസ്സിം വിഹരന്തം. ഇന്ദ്രിയേസൂതി ചക്ഖാദീസു ഛസു ഇന്ദ്രിയേസു. അസംവുതന്തി ചക്ഖുദ്വാരാദീനി അരക്ഖന്തം. പരിയേസനമത്താ പടിഗ്ഗഹണമത്താ പരിഭോഗമത്താതി ഇമിസ്സാ മത്തായ അജാനനതോ ഭോജനമ്ഹി ചാമത്തഞ്ഞും. അപിച പച്ചവേക്ഖണമത്താ വിസ്സജ്ജനമത്താതി ഇമിസ്സാപി മത്തായ അജാനനതോ അമത്തഞ്ഞും, ഇദം ഭോജനം ധമ്മികം, ഇദം അധമ്മികന്തിപി അജാനന്തം. കാമച്ഛന്ദബ്യാപാദവിഹിംസാവിതക്കവസിതായ കുസീതം. ഹീനവീരിയന്തി നിബ്ബീരിയം ചതൂസു ഇരിയാപഥേസു വീരിയകരണരഹിതം. പസഹതീതി അഭിഭവതി അജ്ഝോത്ഥരതി. വാതോ രുക്ഖംവ ദുബ്ബലന്തി ബലവവാതോ ഛിന്നപപാതേ ജാതം ദുബ്ബലരുക്ഖം വിയ. യഥാ ഹി സോ വാതോ തസ്സ ദുബ്ബലരുക്ഖസ്സ പുപ്ഫഫലപല്ലവാദീനിപി പാതേതി, ഖുദ്ദകസാഖാപി ഭഞ്ജതി, മഹാസാഖാപി ഭഞ്ജതി, സമൂലകമ്പി തം രുക്ഖം ഉപ്പാടേത്വാ ഉദ്ധംമൂലം അധോസാഖം കത്വാ ഗച്ഛതി, ഏവമേവ ഏവരൂപം പുഗ്ഗലം അന്തോ ഉപ്പന്നോ കിലേസമാരോ പസഹതി, ബലവവാതോ ദുബ്ബലരുക്ഖസ്സ പുപ്ഫഫലപല്ലവാദിപാതനം വിയ ഖുദ്ദാനുഖുദ്ദകാപത്തിആപജ്ജനമ്പി കരോതി, ഖുദ്ദകസാഖാഭഞ്ജനം വിയ നിസ്സഗ്ഗിയാദിആപത്തിആപജ്ജനമ്പി കരോതി, മഹാസാഖാഭഞ്ജനം വിയ തേരസസങ്ഘാദിസേസാപത്തിആപജ്ജനമ്പി കരോതി, ഉപ്പാടേത്വാ ഉദ്ധം, മൂലകം ഹേട്ഠാസാഖം കത്വാ പാതനം വിയ പാരാജികാപത്തിആപജ്ജനമ്പി കരോതി, സ്വാക്ഖാതസാസനാ നീഹരിത്വാ കതിപാഹേനേവ ഗിഹിഭാവം പാപേതീതി ഏവം ഏവരൂപം പുഗ്ഗലം കിലേസമാരോ അത്തനോ വസേ വത്തേതീതി അത്ഥോ.
Tattha subhānupassiṃ viharantanti sutaṃ anupassantaṃ, iṭṭhārammaṇe mānasaṃ vissajjetvā viharantanti attho. Yo hi puggalo nimittaggāhaṃ anubyañjanaggāhaṃ gaṇhanto ‘‘nakhā sobhanā’’ti gaṇhāti, ‘‘aṅguliyo sobhanā’’ti gaṇhāti, ‘‘hatthapādā, jaṅghā, ūru, kaṭi, udaraṃ, thanā, gīvā, oṭṭhā, dantā, mukhaṃ, nāsā, akkhīni, kaṇṇā, bhamukā, nalāṭaṃ, kesā, sobhanā’’ti gaṇhāti, ‘‘kesā, lomā, nakhā, dantā, taco, sobhanā’’ti gaṇhāti, vaṇṇo subho, saṇṭhānaṃ subhanti, ayaṃ subhānupassī nāma. Evaṃ taṃ subhānupassiṃ viharantaṃ. Indriyesūti cakkhādīsu chasu indriyesu. Asaṃvutanti cakkhudvārādīni arakkhantaṃ. Pariyesanamattā paṭiggahaṇamattā paribhogamattāti imissā mattāya ajānanato bhojanamhi cāmattaññuṃ. Apica paccavekkhaṇamattā vissajjanamattāti imissāpi mattāya ajānanato amattaññuṃ, idaṃ bhojanaṃ dhammikaṃ, idaṃ adhammikantipi ajānantaṃ. Kāmacchandabyāpādavihiṃsāvitakkavasitāya kusītaṃ. Hīnavīriyanti nibbīriyaṃ catūsu iriyāpathesu vīriyakaraṇarahitaṃ. Pasahatīti abhibhavati ajjhottharati. Vāto rukkhaṃva dubbalanti balavavāto chinnapapāte jātaṃ dubbalarukkhaṃ viya. Yathā hi so vāto tassa dubbalarukkhassa pupphaphalapallavādīnipi pāteti, khuddakasākhāpi bhañjati, mahāsākhāpi bhañjati, samūlakampi taṃ rukkhaṃ uppāṭetvā uddhaṃmūlaṃ adhosākhaṃ katvā gacchati, evameva evarūpaṃ puggalaṃ anto uppanno kilesamāro pasahati, balavavāto dubbalarukkhassa pupphaphalapallavādipātanaṃ viya khuddānukhuddakāpattiāpajjanampi karoti, khuddakasākhābhañjanaṃ viya nissaggiyādiāpattiāpajjanampi karoti, mahāsākhābhañjanaṃ viya terasasaṅghādisesāpattiāpajjanampi karoti, uppāṭetvā uddhaṃ, mūlakaṃ heṭṭhāsākhaṃ katvā pātanaṃ viya pārājikāpattiāpajjanampi karoti, svākkhātasāsanā nīharitvā katipāheneva gihibhāvaṃ pāpetīti evaṃ evarūpaṃ puggalaṃ kilesamāro attano vase vattetīti attho.
അസുഭാനുപസ്സിന്തി ദസസു അസുഭേസു അഞ്ഞതരം അസുഭം പസ്സന്തം പടികൂലമനസികാരേ യുത്തം കേസേ അസുഭതോ പസ്സന്തം ലോമേ നഖേ ദന്തേ തചം വണ്ണം സണ്ഠാനം അസുഭതോ പസ്സന്തം. ഇന്ദ്രിയേസൂതി ഛസു ഇന്ദ്രിയേസു. സുസംവുതന്തി നിമിത്താദിഗ്ഗാഹരഹിതം പിഹിതദ്വാരം. അമത്തഞ്ഞുതാപടിക്ഖേപേന ഭോജനമ്ഹി ച മത്തഞ്ഞും. സദ്ധന്തി കമ്മസ്സ ചേവ ഫലസ്സ ച സദ്ദഹനലക്ഖണായ ലോകികായ സദ്ധായ ചേവ തീസു വത്ഥൂസു അവേച്ചപ്പസാദസങ്ഖാതായ ലോകുത്തരസദ്ധായ ച സമന്നാഗതം. ആരദ്ധവീരിയന്തി പഗ്ഗഹിതവീരിയം പരിപുണ്ണവീരിയം. തം വേതി ഏവരൂപം തം പുഗ്ഗലം യഥാ ദുബ്ബലവാതോ സണികം പഹരന്തോ ഏകഗ്ഘനം സേലം ചാലേതും ന സക്കോതി, തഥാ അബ്ഭന്തരേ ഉപ്പജ്ജമാനോപി ദുബ്ബലകിലേസമാരോ നപ്പസഹതി, ഖോഭേതും വാ ചാലേതും വാ ന സക്കോതീതി അത്ഥോ.
Asubhānupassinti dasasu asubhesu aññataraṃ asubhaṃ passantaṃ paṭikūlamanasikāre yuttaṃ kese asubhato passantaṃ lome nakhe dante tacaṃ vaṇṇaṃ saṇṭhānaṃ asubhato passantaṃ. Indriyesūti chasu indriyesu. Susaṃvutanti nimittādiggāharahitaṃ pihitadvāraṃ. Amattaññutāpaṭikkhepena bhojanamhi ca mattaññuṃ. Saddhanti kammassa ceva phalassa ca saddahanalakkhaṇāya lokikāya saddhāya ceva tīsu vatthūsu aveccappasādasaṅkhātāya lokuttarasaddhāya ca samannāgataṃ. Āraddhavīriyanti paggahitavīriyaṃ paripuṇṇavīriyaṃ. Taṃ veti evarūpaṃ taṃ puggalaṃ yathā dubbalavāto saṇikaṃ paharanto ekagghanaṃ selaṃ cāletuṃ na sakkoti, tathā abbhantare uppajjamānopi dubbalakilesamāro nappasahati, khobhetuṃ vā cāletuṃ vā na sakkotīti attho.
താപി ഖോ തസ്സ പുരാണദുതിയികായോ ഥേരം പരിവാരേത്വാ ‘‘ത്വം കം ആപുച്ഛിത്വാ പബ്ബജിതോ, ഇദാനി ഗിഹീ ഭവിസ്സസി ന ഭവിസ്സസീ’’തിആദീനി വത്വാ കാസാവം നീഹരിതുകാമാ അഹേസും. ഥേരോ താസം ആകാരം സല്ലക്ഖേത്വാ നിസിന്നാസനാ വുട്ഠായ ഇദ്ധിയാ ഉപ്പത്തിത്വാ കൂടാഗാരകണ്ണികം ദ്വിധാ ഭിന്ദിത്വാ ആകാസേനാഗന്ത്വാ സത്ഥരി ഗാഥാ പരിയോസാപേന്തേയേവ സത്ഥു സുവണ്ണവണ്ണം സരീരം അഭിത്ഥവന്തോ ആകാസതോ ഓതരിത്വാ തഥാഗതസ്സ പാദേ വന്ദി.
Tāpi kho tassa purāṇadutiyikāyo theraṃ parivāretvā ‘‘tvaṃ kaṃ āpucchitvā pabbajito, idāni gihī bhavissasi na bhavissasī’’tiādīni vatvā kāsāvaṃ nīharitukāmā ahesuṃ. Thero tāsaṃ ākāraṃ sallakkhetvā nisinnāsanā vuṭṭhāya iddhiyā uppattitvā kūṭāgārakaṇṇikaṃ dvidhā bhinditvā ākāsenāgantvā satthari gāthā pariyosāpenteyeva satthu suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ abhitthavanto ākāsato otaritvā tathāgatassa pāde vandi.
ഗാഥാപരിയോസാനേ സമ്പത്തഭിക്ഖൂ സോതാപത്തിഫലാദീസു പതിട്ഠഹിംസൂതി.
Gāthāpariyosāne sampattabhikkhū sotāpattiphalādīsu patiṭṭhahiṃsūti.
മഹാകാളത്ഥേരവത്ഥു ഛട്ഠം.
Mahākāḷattheravatthu chaṭṭhaṃ.
൭. ദേവദത്തവത്ഥു
7. Devadattavatthu
അനിക്കസാവോതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ രാജഗഹേ ദേവദത്തസ്സ കാസാവലാഭം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Anikkasāvoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto rājagahe devadattassa kāsāvalābhaṃ ārabbha kathesi.
ഏകസ്മിഞ്ഹി സമയേ ദ്വേ അഗ്ഗസാവകാ പഞ്ചസതേ പഞ്ചസതേ അത്തനോ അത്തനോ പരിവാരേ ആദായ സത്ഥാരം ആപുച്ഛിത്വാ വന്ദിത്വാ ജേതവനതോ രാജഗഹം അഗമംസു. രാജഗഹവാസിനോ ദ്വേപി തയോപി ബഹൂപി ഏകതോ ഹുത്വാ ആഗന്തുകദാനം അദംസു. അഥേകദിവസം ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ അനുമോദനം കരോന്തോ ‘‘ഉപാസകാ ഏകോ സയം ദാനം ദേതി, പരം ന സമാദപേതി, സോ നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ ഭോഗസമ്പദം ലഭതി, നോ പരിവാരസമ്പദം. ഏകോ സയം ന ദേതി, പരം സമാദപേതി, സോ നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ പരിവാരസമ്പദം ലഭതി, നോ ഭോഗസമ്പദം. ഏകോ സയമ്പി ന ദേതി, പരമ്പി ന സമാദപേതി, സോ നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ കഞ്ജികമത്തമ്പി കുച്ഛിപൂരം ന ലഭതി, അനാഥോ ഹോതി നിപ്പച്ചയോ. ഏകോ സയമ്പി ദേതി, പരമ്പി സമാദപേതി, സോ നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ അത്തഭാവസതേപി അത്തഭാവസഹസ്സേപി അത്തഭാവസതസഹസ്സേപി ഭോഗസമ്പദഞ്ചേവ പരിവാരസമ്പദഞ്ച ലഭതീ’’തി ഏവം ധമ്മം ദേസേസി.
Ekasmiñhi samaye dve aggasāvakā pañcasate pañcasate attano attano parivāre ādāya satthāraṃ āpucchitvā vanditvā jetavanato rājagahaṃ agamaṃsu. Rājagahavāsino dvepi tayopi bahūpi ekato hutvā āgantukadānaṃ adaṃsu. Athekadivasaṃ āyasmā sāriputto anumodanaṃ karonto ‘‘upāsakā eko sayaṃ dānaṃ deti, paraṃ na samādapeti, so nibbattanibbattaṭṭhāne bhogasampadaṃ labhati, no parivārasampadaṃ. Eko sayaṃ na deti, paraṃ samādapeti, so nibbattanibbattaṭṭhāne parivārasampadaṃ labhati, no bhogasampadaṃ. Eko sayampi na deti, parampi na samādapeti, so nibbattanibbattaṭṭhāne kañjikamattampi kucchipūraṃ na labhati, anātho hoti nippaccayo. Eko sayampi deti, parampi samādapeti, so nibbattanibbattaṭṭhāne attabhāvasatepi attabhāvasahassepi attabhāvasatasahassepi bhogasampadañceva parivārasampadañca labhatī’’ti evaṃ dhammaṃ desesi.
തമേകോ പണ്ഡിതപുരിസോ ധമ്മം സുത്വാ ‘‘അച്ഛരിയാ വത ഭോ, അബ്ഭുതാ വത ഭോ ധമ്മദേസനാ, സുകാരണം കഥിതം, മയാ ഇമാസം ദ്വിന്നം സമ്പത്തീനം നിപ്ഫാദകം കമ്മം കാതും വട്ടതീ’’തി ചിന്തേത്വാ – ‘‘ഭന്തേ, സ്വേ മയ്ഹം ഭിക്ഖം ഗണ്ഹഥാ’’തി ഥേരം നിമന്തേസി. ‘‘കിത്തകേഹി തേ ഭിക്ഖൂഹി അത്ഥോ ഉപാസകാ’’തി. ‘‘കിത്തകാ പന വോ, ഭന്തേ, പരിവാരാ’’തി? ‘‘സഹസ്സമത്താ ഉപാസകാ’’തി. ‘‘സബ്ബേഹി സദ്ധിംയേവ സ്വേ ഭിക്ഖം ഗണ്ഹഥ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘ഥേരോ അധിവാസേസി’’. ഉപാസകോ നഗരവീഥിയം ചരന്തോ – ‘‘അമ്മാ, താതാ, മയാ ഭിക്ഖുസഹസ്സം നിമന്തിതം, തുമ്ഹേ കിത്തകാനം ഭിക്ഖൂനം ഭിക്ഖം ദാതും സക്ഖിസ്സഥ, തുമ്ഹേ കിത്തകാന’’ന്തി സമാദപേസി. മനുസ്സാ അത്തനോ അത്തനോ പഹോനകനിയാമേന – ‘‘മയം ദസന്നം ദസ്സാമ, മയം വീസതിയാ, മയം സതസ്സാ’’തി ആഹംസു. ഉപാസകോ – ‘‘തേന ഹി ഏകസ്മിം ഠാനേ സമാഗമം കത്വാ ഏകതോവ പരിവിസിസ്സാമ , സബ്ബേ തിലതണ്ഡുലസപ്പിമധുഫാണിതാദീനി സമാഹരഥാ’’തി ഏകസ്മിം ഠാനേ സമാഹരാപേസി.
Tameko paṇḍitapuriso dhammaṃ sutvā ‘‘acchariyā vata bho, abbhutā vata bho dhammadesanā, sukāraṇaṃ kathitaṃ, mayā imāsaṃ dvinnaṃ sampattīnaṃ nipphādakaṃ kammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā – ‘‘bhante, sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti theraṃ nimantesi. ‘‘Kittakehi te bhikkhūhi attho upāsakā’’ti. ‘‘Kittakā pana vo, bhante, parivārā’’ti? ‘‘Sahassamattā upāsakā’’ti. ‘‘Sabbehi saddhiṃyeva sve bhikkhaṃ gaṇhatha, bhante’’ti. ‘‘Thero adhivāsesi’’. Upāsako nagaravīthiyaṃ caranto – ‘‘ammā, tātā, mayā bhikkhusahassaṃ nimantitaṃ, tumhe kittakānaṃ bhikkhūnaṃ bhikkhaṃ dātuṃ sakkhissatha, tumhe kittakāna’’nti samādapesi. Manussā attano attano pahonakaniyāmena – ‘‘mayaṃ dasannaṃ dassāma, mayaṃ vīsatiyā, mayaṃ satassā’’ti āhaṃsu. Upāsako – ‘‘tena hi ekasmiṃ ṭhāne samāgamaṃ katvā ekatova parivisissāma , sabbe tilataṇḍulasappimadhuphāṇitādīni samāharathā’’ti ekasmiṃ ṭhāne samāharāpesi.
അഥസ്സ ഏകോ കുടുമ്ബികോ സതസഹസ്സഗ്ഘനികം ഗന്ധകാസാവവത്ഥം ദത്വാ – ‘‘സചേ തേ ദാനവത്തം നപ്പഹോതി, ഇദം വിസ്സജ്ജേത്വാ യം ഊനം, തം പൂരേയ്യാസി. സചേ പഹോതി, യസ്സിച്ഛസി, തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദദേയ്യാസീ’’തി ആഹ. തദാ തസ്സ സബ്ബം ദാനവത്തം പഹോസി, കിഞ്ചി ഊനം നാമ നാഹോസി. സോ മനുസ്സേ പുച്ഛി – ‘‘ഇദം, അയ്യാ, കാസാവം ഏകേന കുടുമ്ബികേന ഏവം നാമ വത്വാ ദിന്നം അതിരേകം ജാതം, കസ്സ നം ദേമാ’’തി. ഏകച്ചേ ‘‘സാരിപുത്തത്ഥേരസ്സാ’’തി ആഹംസു. ഏകച്ചേ ‘‘ഥേരോ സസ്സപാകസമയേ ആഗന്ത്വാ ഗമനസീലോ, ദേവദത്തോ അമ്ഹാകം മങ്ഗലാമങ്ഗലേസു സഹായോ ഉദകമണികോ വിയ നിച്ചം പതിട്ഠിതോ, തസ്സ തം ദേമാ’’തി ആഹംസു. സമ്ബഹുലികായ കഥായപി ‘‘ദേവദത്തസ്സ ദാതബ്ബ’’ന്തി വത്താരോ ബഹുതരാ അഹേസും, അഥ നം ദേവദത്തസ്സ അദംസു. സോ തം ഛിന്ദിത്വാ സിബ്ബിത്വാ രജിത്വാ നിവാസേത്വാ പാരുപിത്വാ വിചരതി. തം ദിസ്വാ മനുസ്സാ ‘‘നയിദം ദേവദത്തസ്സ അനുച്ഛവികം, സാരിപുത്തത്ഥേരസ്സ അനുച്ഛവികം. ദേവദത്തോ അത്തനോ അനനുച്ഛവികം നിവാസേത്വാ പാരുപിത്വാ വിചരതീ’’തി വദിംസു. അഥേകോ ദിസാവാസികോ ഭിക്ഖു രാജഗഹാ സാവത്ഥിം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ കതപടിസന്ഥാരോ സത്ഥാരാ ദ്വിന്നം അഗ്ഗസാവകാനം ഫാസുവിഹാരം പുച്ഛിതോ ആദിതോ പട്ഠായ സബ്ബം തം പവത്തിം ആരോചേസി. സത്ഥാ ‘‘ന ഖോ ഭിക്ഖു ഇദാനേവേസോ അത്തനോ അനനുച്ഛവികം വത്ഥം ധാരേതി, പുബ്ബേപി ധാരേസിയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി –
Athassa eko kuṭumbiko satasahassagghanikaṃ gandhakāsāvavatthaṃ datvā – ‘‘sace te dānavattaṃ nappahoti, idaṃ vissajjetvā yaṃ ūnaṃ, taṃ pūreyyāsi. Sace pahoti, yassicchasi, tassa bhikkhuno dadeyyāsī’’ti āha. Tadā tassa sabbaṃ dānavattaṃ pahosi, kiñci ūnaṃ nāma nāhosi. So manusse pucchi – ‘‘idaṃ, ayyā, kāsāvaṃ ekena kuṭumbikena evaṃ nāma vatvā dinnaṃ atirekaṃ jātaṃ, kassa naṃ demā’’ti. Ekacce ‘‘sāriputtattherassā’’ti āhaṃsu. Ekacce ‘‘thero sassapākasamaye āgantvā gamanasīlo, devadatto amhākaṃ maṅgalāmaṅgalesu sahāyo udakamaṇiko viya niccaṃ patiṭṭhito, tassa taṃ demā’’ti āhaṃsu. Sambahulikāya kathāyapi ‘‘devadattassa dātabba’’nti vattāro bahutarā ahesuṃ, atha naṃ devadattassa adaṃsu. So taṃ chinditvā sibbitvā rajitvā nivāsetvā pārupitvā vicarati. Taṃ disvā manussā ‘‘nayidaṃ devadattassa anucchavikaṃ, sāriputtattherassa anucchavikaṃ. Devadatto attano ananucchavikaṃ nivāsetvā pārupitvā vicaratī’’ti vadiṃsu. Atheko disāvāsiko bhikkhu rājagahā sāvatthiṃ gantvā satthāraṃ vanditvā katapaṭisanthāro satthārā dvinnaṃ aggasāvakānaṃ phāsuvihāraṃ pucchito ādito paṭṭhāya sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi. Satthā ‘‘na kho bhikkhu idāneveso attano ananucchavikaṃ vatthaṃ dhāreti, pubbepi dhāresiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari –
അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബാരാണസിവാസീ ഏകോ ഹത്ഥിമാരകോ ഹത്ഥിം മാരേത്വാ മാരേത്വാ ദന്തേ ച നഖേ ച അന്താനി ച ഘനമംസഞ്ച ആഹരിത്വാ വിക്കിണന്തോ ജീവിതം കപ്പേതി. അഥേകസ്മിം അരഞ്ഞേ അനേകസഹസ്സാ ഹത്ഥിനോ ഗോചരം ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്താ പച്ചേകബുദ്ധേ ദിസ്വാ തതോ പട്ഠായ ഗച്ഛമാനാ ഗമനാഗമനകാലേ ജണ്ണുകേഹി നിപതിത്വാ വന്ദിത്വാ പക്കമന്തി. ഏകദിവസഞ്ഹി ഹത്ഥിമാരകോ തം കിരിയം ദിസ്വാ – ‘‘അഹം ഇമേ കിച്ഛേന മാരേമി, ഇമേ ച ഗമനാഗമനകാലേ പച്ചേകബുദ്ധേ വന്ദന്തി, കിം നു ഖോ ദിസ്വാ വന്ദന്തീ’’തി ചിന്തേന്തോ – ‘‘കാസാവ’’ന്തി സല്ലക്ഖേത്വാ, ‘‘മയാപി ഇദാനി കാസാവം ലദ്ധും വട്ടതീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഏകസ്സ പച്ചേകബുദ്ധസ്സ ജാതസ്സരം ഓരുയ്ഹ ന്ഹായന്തസ്സ തീരേ ഠപിതേസു കാസാവേസു ചീവരം ഥേനേത്വാ തേസം ഹത്ഥീനം ഗമനാഗമനമഗ്ഗേ സത്തിം ഗഹേത്വാ സസീസം പാരുപിത്വാ നിസീദതി. ഹത്ഥിനോ തം ദിസ്വാ – ‘‘പച്ചേകബുദ്ധോ’’തി സഞ്ഞായ വന്ദിത്വാ പക്കമന്തി. സോ തേസം സബ്ബപച്ഛതോ ഗച്ഛന്തം സത്തിയാ പഹരിത്വാ മാരേത്വാ ദന്താദീനി ഗഹേത്വാ സേസം ഭൂമിയം നിഖണിത്വാ ഗച്ഛതി. അപരഭാഗേ ബോധിസത്തോ ഹത്ഥിയോനിയം പടിസന്ധിം ഗഹേത്വാ ഹത്ഥിജേട്ഠകോ യൂഥപതി അഹോസി. തദാപി സോ തഥേവ കരോതി. മഹാപുരിസോ അത്തനോ പരിസായ പരിഹാനിം ഞത്വാ, ‘‘കുഹിം ഇമേ ഹത്ഥീ ഗതാ, മന്ദാ ജാതാ’’തി പുച്ഛിത്വാ, ‘‘ന ജാനാമ, സാമീ’’തി വുത്തേ, ‘‘കുഹിഞ്ചി ഗച്ഛന്താ മം അനാപുച്ഛിത്വാ ന ഗമിസ്സന്തി, പരിപന്ഥേന ഭവിതബ്ബ’’ന്തി വത്വാ, ‘‘ഏകസ്മിം ഠാനേ കാസാവം പാരുപിത്വാ നിസിന്നസ്സ സന്തികാ പരിപന്ഥേന ഭവിതബ്ബ’’ന്തി പരിസങ്കിത്വാ, ‘‘തം പരിഗ്ഗണ്ഹിതും വട്ടതീ’’തി സബ്ബേ ഹത്ഥീ പുരതോ പേസേത്വാ സയം പച്ഛതോ വിലമ്ബമാനോ ആഗച്ഛതി. സോ സേസഹത്ഥീസു വന്ദിത്വാ ഗതേസു മഹാപുരിസം ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ ചീവരം സംഹരിത്വാ സത്തിം വിസ്സജ്ജി. മഹാപുരിസോ സതിം ഉപ്പട്ഠപേത്വാ ആഗച്ഛന്തോ പച്ഛതോ പടിക്കമിത്വാ സത്തിം വിവജ്ജേസി. അഥ നം ‘‘ഇമിനാ ഇമേ ഹത്ഥീ നാസിതാ’’തി ഗണ്ഹിതും പക്ഖന്ദി. ഇതരോ ഏകം രുക്ഖം പുരതോ കത്വാ നിലീയി. അഥ ‘‘നം രുക്ഖേന സദ്ധിം സോണ്ഡായ പരിക്ഖിപിത്വാ ഗഹേത്വാ ഭൂമിയം പോഥേസ്സാമീ’’തി തേന നീഹരിത്വാ ദസ്സിതം കാസാവം ദിസ്വാ – ‘‘സചാഹം ഇമസ്മിം ദുബ്ഭിസ്സാമി, അനേകസഹസ്സേസു മേ ബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധഖീണാസവേസു ലജ്ജാ നാമ ഭിന്നാ ഭവിസ്സതീ’’തി അധിവാസേത്വാ – ‘‘തയാ മേ ഏത്തകാ ഞാതകാ നാസിതാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ആമ, സാമീ’’തി. ‘‘കസ്മാ ഏവം ഭാരിയകമ്മമകാസി, അത്തനോ അനനുച്ഛവികം വീതരാഗാനം അനുച്ഛവികം വത്ഥം പരിദഹിത്വാ ഏവരൂപം കമ്മം കരോന്തേന ഭാരിയം തയാ കത’’ന്തി. ഏവഞ്ച പന വത്വാ ഉത്തരിപി നം നിഗ്ഗണ്ഹന്തോ ‘‘അനിക്കസാവോ കാസാവം…പേ॰… സ വേ കാസാവമരഹതീ’’തി ഗാഥം വത്വാ – ‘‘അയുത്തം തേ കത’’ന്തി വത്വാ തം വിസ്സജ്ജേസി.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasivāsī eko hatthimārako hatthiṃ māretvā māretvā dante ca nakhe ca antāni ca ghanamaṃsañca āharitvā vikkiṇanto jīvitaṃ kappeti. Athekasmiṃ araññe anekasahassā hatthino gocaraṃ gahetvā gacchantā paccekabuddhe disvā tato paṭṭhāya gacchamānā gamanāgamanakāle jaṇṇukehi nipatitvā vanditvā pakkamanti. Ekadivasañhi hatthimārako taṃ kiriyaṃ disvā – ‘‘ahaṃ ime kicchena māremi, ime ca gamanāgamanakāle paccekabuddhe vandanti, kiṃ nu kho disvā vandantī’’ti cintento – ‘‘kāsāva’’nti sallakkhetvā, ‘‘mayāpi idāni kāsāvaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā ekassa paccekabuddhassa jātassaraṃ oruyha nhāyantassa tīre ṭhapitesu kāsāvesu cīvaraṃ thenetvā tesaṃ hatthīnaṃ gamanāgamanamagge sattiṃ gahetvā sasīsaṃ pārupitvā nisīdati. Hatthino taṃ disvā – ‘‘paccekabuddho’’ti saññāya vanditvā pakkamanti. So tesaṃ sabbapacchato gacchantaṃ sattiyā paharitvā māretvā dantādīni gahetvā sesaṃ bhūmiyaṃ nikhaṇitvā gacchati. Aparabhāge bodhisatto hatthiyoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā hatthijeṭṭhako yūthapati ahosi. Tadāpi so tatheva karoti. Mahāpuriso attano parisāya parihāniṃ ñatvā, ‘‘kuhiṃ ime hatthī gatā, mandā jātā’’ti pucchitvā, ‘‘na jānāma, sāmī’’ti vutte, ‘‘kuhiñci gacchantā maṃ anāpucchitvā na gamissanti, paripanthena bhavitabba’’nti vatvā, ‘‘ekasmiṃ ṭhāne kāsāvaṃ pārupitvā nisinnassa santikā paripanthena bhavitabba’’nti parisaṅkitvā, ‘‘taṃ pariggaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti sabbe hatthī purato pesetvā sayaṃ pacchato vilambamāno āgacchati. So sesahatthīsu vanditvā gatesu mahāpurisaṃ āgacchantaṃ disvā cīvaraṃ saṃharitvā sattiṃ vissajji. Mahāpuriso satiṃ uppaṭṭhapetvā āgacchanto pacchato paṭikkamitvā sattiṃ vivajjesi. Atha naṃ ‘‘iminā ime hatthī nāsitā’’ti gaṇhituṃ pakkhandi. Itaro ekaṃ rukkhaṃ purato katvā nilīyi. Atha ‘‘naṃ rukkhena saddhiṃ soṇḍāya parikkhipitvā gahetvā bhūmiyaṃ pothessāmī’’ti tena nīharitvā dassitaṃ kāsāvaṃ disvā – ‘‘sacāhaṃ imasmiṃ dubbhissāmi, anekasahassesu me buddhapaccekabuddhakhīṇāsavesu lajjā nāma bhinnā bhavissatī’’ti adhivāsetvā – ‘‘tayā me ettakā ñātakā nāsitā’’ti pucchi. ‘‘Āma, sāmī’’ti. ‘‘Kasmā evaṃ bhāriyakammamakāsi, attano ananucchavikaṃ vītarāgānaṃ anucchavikaṃ vatthaṃ paridahitvā evarūpaṃ kammaṃ karontena bhāriyaṃ tayā kata’’nti. Evañca pana vatvā uttaripi naṃ niggaṇhanto ‘‘anikkasāvo kāsāvaṃ…pe… sa ve kāsāvamarahatī’’ti gāthaṃ vatvā – ‘‘ayuttaṃ te kata’’nti vatvā taṃ vissajjesi.
സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ, ‘‘തദാ ഹത്ഥിമാരകോ ദേവദത്തോ അഹോസി, തസ്സ നിഗ്ഗാഹകോ ഹത്ഥിനാഗോ അഹമേവാ’’തി ജാതകം സമോധാനേത്വാ, ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപി ദേവദത്തോ അത്തനോ അനനുച്ഛവികം വത്ഥം ധാരേസിയേവാ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā, ‘‘tadā hatthimārako devadatto ahosi, tassa niggāhako hatthināgo ahamevā’’ti jātakaṃ samodhānetvā, ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto attano ananucchavikaṃ vatthaṃ dhāresiyevā’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
൯.
9.
‘‘അനിക്കസാവോ കാസാവം, യോ വത്ഥം പരിദഹിസ്സതി;
‘‘Anikkasāvo kāsāvaṃ, yo vatthaṃ paridahissati;
അപേതോ ദമസച്ചേന, ന സോ കാസാവമരഹതി.
Apeto damasaccena, na so kāsāvamarahati.
൧൦.
10.
‘‘യോ ച വന്തകസാവസ്സ, സീലേസു സുസമാഹിതോ;
‘‘Yo ca vantakasāvassa, sīlesu susamāhito;
ഉപേതോ ദമസച്ചേന, സ വേ കാസാവമരഹതീ’’തി.
Upeto damasaccena, sa ve kāsāvamarahatī’’ti.
ഛദ്ദന്തജാതകേനാപി (ജാ॰ ൧.൧൬.൧൨൨-൧൨൩) ച അയമത്ഥോ ദീപേതബ്ബോ.
Chaddantajātakenāpi (jā. 1.16.122-123) ca ayamattho dīpetabbo.
തത്ഥ അനിക്കസാവോതി രാഗാദീഹി കസാവേഹി സകസാവോ. പരിദഹിസ്സതീതി നിവാസനപാരുപനഅത്ഥരണവസേന പരിഭുഞ്ജിസ്സതി. പരിധസ്സതീതിപി പാഠോ. അപേതോ ദമസച്ചേനാതി ഇന്ദ്രിയദമേന ചേവ പരമത്ഥസച്ചപക്ഖികേന വചീസച്ചേന ച അപേതോ, വിയുത്തോ പരിച്ചത്ഥോതി അത്ഥോ. ന സോതി സോ ഏവരൂപോ പുഗ്ഗലോ കാസാവം പരിദഹിതും നാരഹതി. വന്തകസാവസ്സാതി ചതൂഹി മഗ്ഗേഹി വന്തകസാവോ ഛഡ്ഡിതകസാവോ പഹീനകസാവോ അസ്സ. സീലേസൂതി ചതുപാരിസുദ്ധിസീലേസു. സുസമാഹിതോതി സുട്ഠു സമാഹിതോ സുട്ഠിതോ. ഉപേതോതി ഇന്ദ്രിയദമേന ചേവ വുത്തപ്പകാരേന ച സച്ചേന ഉപഗതോ. സ വേതി സോ ഏവരൂപോ പുഗ്ഗലോ തം ഗന്ധകാസാവവത്ഥം അരഹതീതി.
Tattha anikkasāvoti rāgādīhi kasāvehi sakasāvo. Paridahissatīti nivāsanapārupanaattharaṇavasena paribhuñjissati. Paridhassatītipi pāṭho. Apeto damasaccenāti indriyadamena ceva paramatthasaccapakkhikena vacīsaccena ca apeto, viyutto pariccatthoti attho. Na soti so evarūpo puggalo kāsāvaṃ paridahituṃ nārahati. Vantakasāvassāti catūhi maggehi vantakasāvo chaḍḍitakasāvo pahīnakasāvo assa. Sīlesūti catupārisuddhisīlesu. Susamāhitoti suṭṭhu samāhito suṭṭhito. Upetoti indriyadamena ceva vuttappakārena ca saccena upagato. Sa veti so evarūpo puggalo taṃ gandhakāsāvavatthaṃ arahatīti.
ഗാഥാപരിയോസാനേ സോ ദിസാവാസികോ ഭിക്ഖു സോതാപന്നോ അഹോസി, അഞ്ഞേപി ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസു. ദേസനാ മഹാജനസ്സ സാത്ഥികാ അഹോസീതി.
Gāthāpariyosāne so disāvāsiko bhikkhu sotāpanno ahosi, aññepi bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. Desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
ദേവദത്തവത്ഥു സത്തമം.
Devadattavatthu sattamaṃ.
൮. സാരിപുത്തത്ഥേരവത്ഥു
8. Sāriputtattheravatthu
അസാരേ സാരമതിനോതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ അഗ്ഗസാവകേഹി നിവേദിതം സഞ്ചയസ്സ അനാഗമനം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Asāre sāramatinoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto aggasāvakehi niveditaṃ sañcayassa anāgamanaṃ ārabbha kathesi.
തത്രായം അനുപുബ്ബികഥാ – അമ്ഹാകഞ്ഹി സത്ഥാ ഇതോ കപ്പസതസഹസ്സാധികാനം ചതുന്നം അസങ്ഖ്യേയ്യാനം മത്ഥകേ അമരവതിയാ നാമ നഗരേ സുമേധോ നാമ ബ്രാഹ്മണകുമാരോ ഹുത്വാ സബ്ബസിപ്പേസു നിപ്ഫത്തിം പത്വാ മാതാപിതൂനം അച്ചയേന അനേകകോടിസങ്ഖ്യം ധനം പരിച്ചജിത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ഹിമവന്തേ വസന്തോ ഝാനാഭിഞ്ഞാ നിബ്ബത്തേത്വാ ആകാസേന ഗച്ഛന്തോ ദീപങ്കരദസബലസ്സ സുദസ്സനവിഹാരതോ രമ്മവതീനഗരം പവിസനത്ഥായ മഗ്ഗം സോധയമാനം ജനം ദിസ്വാ സയമ്പി ഏകം പദേസം ഗഹേത്വാ മഗ്ഗം സോധേതി. തസ്മിം അസോധിതേയേവ ആഗതസ്സ സത്ഥുനോ അത്താനം സേതും കത്വാ കലലേ അജിനചമ്മം അത്ഥരിത്വാ ‘‘സത്ഥാ സസാവകസങ്ഘോ കലലം അനക്കമിത്വാ മം അക്കമന്തോ ഗച്ഛതൂ’’തി നിപന്നോ. സത്ഥാരാ തം ദിസ്വാവ ‘‘ബുദ്ധങ്കുരോ ഏസ, അനാഗതേ കപ്പസതസഹസ്സാധികാനം ചതുന്നം അസങ്ഖ്യേയ്യാനം പരിയോസാനേ ഗോതമോ നാമ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതീ’’തി ബ്യാകതോ. തസ്സ സത്ഥുനോ അപരഭാഗേ ‘‘കോണ്ഡഞ്ഞോ മങ്ഗലോ സുമനോ രേവതോ സോഭിതോ അനോമദസ്സീ പദുമോ നാരദോ പദുമുത്തരോ സുമേധോ സുജാതോ പിയദസ്സീ അത്ഥദസ്സീ ധമ്മദസ്സീ സിദ്ധത്ഥോ തിസ്സോ ഫുസ്സോ വിപസ്സീ സിഖീ വേസ്സഭൂ കകുസന്ധോ കോണാഗമനോ കസ്സപോ’’തി ലോകം ഓഭാസേത്വാ ഉപ്പന്നാനം ഇമേസമ്പി തേവീസതിയാ ബുദ്ധാനം സന്തികേ ലദ്ധബ്യാകരണോ, ‘‘ദസ പാരമിയോ, ദസ ഉപപാരമിയോ, ദസ പരമത്ഥപാരമിയോ’’തി സമത്തിംസ പാരമിയോ പൂരേത്വാ വേസ്സന്തരത്തഭാവേ ഠിതോ പഥവികമ്പനാനി മഹാദാനാനി ദത്വാ പുത്തദാരം പരിച്ചജിത്വാ ആയുപരിയോസാനേ തുസിതപുരേ നിബ്ബത്തിത്വാ തത്ഥ യാവതായുകം ഠത്വാ ദസ സഹസ്സചക്കവാളദേവതാഹി സന്നിപതിത്വാ –
Tatrāyaṃ anupubbikathā – amhākañhi satthā ito kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake amaravatiyā nāma nagare sumedho nāma brāhmaṇakumāro hutvā sabbasippesu nipphattiṃ patvā mātāpitūnaṃ accayena anekakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ pariccajitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā himavante vasanto jhānābhiññā nibbattetvā ākāsena gacchanto dīpaṅkaradasabalassa sudassanavihārato rammavatīnagaraṃ pavisanatthāya maggaṃ sodhayamānaṃ janaṃ disvā sayampi ekaṃ padesaṃ gahetvā maggaṃ sodheti. Tasmiṃ asodhiteyeva āgatassa satthuno attānaṃ setuṃ katvā kalale ajinacammaṃ attharitvā ‘‘satthā sasāvakasaṅgho kalalaṃ anakkamitvā maṃ akkamanto gacchatū’’ti nipanno. Satthārā taṃ disvāva ‘‘buddhaṅkuro esa, anāgate kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ pariyosāne gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākato. Tassa satthuno aparabhāge ‘‘koṇḍañño maṅgalo sumano revato sobhito anomadassī padumo nārado padumuttaro sumedho sujāto piyadassī atthadassī dhammadassī siddhattho tisso phusso vipassī sikhī vessabhū kakusandho koṇāgamano kassapo’’ti lokaṃ obhāsetvā uppannānaṃ imesampi tevīsatiyā buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇo, ‘‘dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyo’’ti samattiṃsa pāramiyo pūretvā vessantarattabhāve ṭhito pathavikampanāni mahādānāni datvā puttadāraṃ pariccajitvā āyupariyosāne tusitapure nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā dasa sahassacakkavāḷadevatāhi sannipatitvā –
‘‘കാലോ ദേവ മഹാവീര, ഉപ്പജ്ജ മാതുകുച്ഛിയം;
‘‘Kālo deva mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;
സദേവകം താരയന്തോ, ബുജ്ഝസ്സു അമതം പദ’’ന്തി. (ബു॰ വം॰ ൧.൬൭) –
Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti. (bu. vaṃ. 1.67) –
വുത്തേ –
Vutte –
‘‘കാലം ദേസഞ്ച ദീപഞ്ച, കുലം മാതരമേവ ച;
‘‘Kālaṃ desañca dīpañca, kulaṃ mātarameva ca;
ഇമേ പഞ്ച വിലോകേത്വാ, ഉപ്പജ്ജതി മഹായസോ’’തി. –
Ime pañca viloketvā, uppajjati mahāyaso’’ti. –
പഞ്ച മഹാവിലോകനാനി വിലോകേത്വാ തതോ ചുതോ സക്യരാജകുലേ പടിസന്ധിം ഗഹേത്വാ ദസമാസച്ചയേന മാതുകുച്ഛിതോ വിജായി. സോളസവസ്സകാലേ തത്ഥ മഹാസമ്പത്തിയാ പരിഹരിയമാനോ അനുക്കമേന ഭദ്രയോബ്ബനം പത്വാ തിണ്ണം ഉതൂനം അനുച്ഛവികേസു തീസു പാസാദേസു ദേവലോകസിരിം വിയ രജ്ജസിരിം അനുഭവന്തോ ഉയ്യാനകീളായ ഗമനസമയേ അനുക്കമേന ജിണ്ണബ്യാധിമതസങ്ഖാതേ തയോ ദേവദൂതേ ദിസ്വാ സഞ്ജാതസംവേഗോ നിവത്തിത്വാ ചതുത്ഥവാരേ പബ്ബജിതം ദിസ്വാ, ‘‘സാധു പബ്ബജ്ജാ’’തി പബ്ബജ്ജായ രുചിം ഉപ്പാദേത്വാ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ തത്ഥ ദിവസം ഖേപേത്വാ മങ്ഗലപോക്ഖരണീതീരേ നിസിന്നോ കപ്പകവേസം ഗഹേത്വാ ആഗതേന വിസ്സകമ്മേന ദേവപുത്തേന അലങ്കതപടിയത്തോ രാഹുലകുമാരസ്സ ജാതസാസനം സുത്വാ പുത്തസിനേഹസ്സ ബലവഭാവം ഞത്വാ, ‘‘യാവ ഇദം ബന്ധനം ന വഡ്ഢതി, താവദേവ നം ഛിന്ദിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ സായം നഗരം പവിസന്തോ –
Pañca mahāvilokanāni viloketvā tato cuto sakyarājakule paṭisandhiṃ gahetvā dasamāsaccayena mātukucchito vijāyi. Soḷasavassakāle tattha mahāsampattiyā parihariyamāno anukkamena bhadrayobbanaṃ patvā tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikesu tīsu pāsādesu devalokasiriṃ viya rajjasiriṃ anubhavanto uyyānakīḷāya gamanasamaye anukkamena jiṇṇabyādhimatasaṅkhāte tayo devadūte disvā sañjātasaṃvego nivattitvā catutthavāre pabbajitaṃ disvā, ‘‘sādhu pabbajjā’’ti pabbajjāya ruciṃ uppādetvā uyyānaṃ gantvā tattha divasaṃ khepetvā maṅgalapokkharaṇītīre nisinno kappakavesaṃ gahetvā āgatena vissakammena devaputtena alaṅkatapaṭiyatto rāhulakumārassa jātasāsanaṃ sutvā puttasinehassa balavabhāvaṃ ñatvā, ‘‘yāva idaṃ bandhanaṃ na vaḍḍhati, tāvadeva naṃ chindissāmī’’ti cintetvā sāyaṃ nagaraṃ pavisanto –
‘‘നിബ്ബുതാ നൂന സാ മാതാ, നിബ്ബുതോ നൂന സോ പിതാ;
‘‘Nibbutā nūna sā mātā, nibbuto nūna so pitā;
നിബ്ബുതാ നൂന സാ നാരീ, യസ്സായം ഈദിസോ പതീ’’തി. –
Nibbutā nūna sā nārī, yassāyaṃ īdiso patī’’ti. –
കിസാഗോതമിയാ നാമ പിതുച്ഛാധീതായ ഭാസിതം ഇമം ഗാഥം സുത്വാ, ‘‘അഹം ഇമായ നിബ്ബുതപദം സാവിതോ’’തി മുത്താഹാരം ഓമുഞ്ചിത്വാ തസ്സാ പേസേത്വാ അത്തനോ ഭവനം പവിസിത്വാ സിരിസയനേ നിസിന്നോ നിദ്ദോപഗതാനം നാടകിത്ഥീനം വിപ്പകാരം ദിസ്വാ നിബ്ബിന്നഹദയോ ഛന്നം ഉട്ഠാപേത്വാ കണ്ഡകം ആഹരാപേത്വാ തം ആരുയ്ഹ ഛന്നസഹായോ ദസസഹസ്സചക്കവാളദേവതാഹി പരിവുതോ മഹാഭിനിക്ഖമനം നിക്ഖമിത്വാ അനോമാനദീതീരേ പബ്ബജിത്വാ അനുക്കമേന രാജഗഹം ഗന്ത്വാ തത്ഥ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ പണ്ഡവപബ്ബതപബ്ഭാരേ നിസിന്നോ മഗധരഞ്ഞാ രജ്ജേന നിമന്തിയമാനോ തം പടിക്ഖിപിത്വാ സബ്ബഞ്ഞുതം പത്വാ അത്തനോ വിജിതം ആഗമനത്ഥായ തേന ഗഹിതപടിഞ്ഞോ ആളാരഞ്ച ഉദകഞ്ച ഉപസങ്കമിത്വാ തേസം സന്തികേ അധിഗതവിസേസം അനലങ്കരിത്വാ ഛബ്ബസ്സാനി മഹാപധാനം പദഹിത്വാ വിസാഖപുണ്ണമദിവസേ പാതോവ സുജാതായ ദിന്നപായസം പരിഭുഞ്ജിത്വാ നേരഞ്ജരായ നദിയാ സുവണ്ണപാതിം പവാഹേത്വാ നേരഞ്ജരായ നദിയാ തീരേ മഹാവനസണ്ഡേ നാനാസമാപത്തീഹി ദിവസഭാഗം വീതിനാമേത്വാ സായന്ഹസമയേ സോത്തിയേന ദിന്നം തിണം ഗഹേത്വാ കാളേന നാഗരാജേന അഭിത്ഥുതഗുണോ ബോധിമണ്ഡം ആരുയ്ഹ തിണാനി സന്ഥരിത്വാ ‘‘ന താവിമം പല്ലങ്കം ഭിന്ദിസ്സാമി, യാവ മേ അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം ന മുച്ചിസ്സതീ’’തി പടിഞ്ഞം കത്വാ പുരത്ഥാഭിമുഖോ നിസീദിത്വാ സൂരിയേ അനത്ഥങ്ഗമിതേയേവ മാരബലം വിധമിത്വാ പഠമയാമേ പുബ്ബേനിവാസഞാണം, മജ്ഝിമയാമേ ചുതൂപപാതഞാണം പത്വാ പച്ഛിമയാമാവസാനേ പച്ചയാകാരേ ഞാണം ഓതാരേത്വാ അരുണുഗ്ഗമനേ ദസബലചതുവേസാരജ്ജാദിസബ്ബഗുണപടിമണ്ഡിതം സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം പടിവിജ്ഝിത്വാ സത്തസത്താഹം ബോധിമണ്ഡേ വീതിനാമേത്വാ അട്ഠമേ സത്താഹേ അജപാലനിഗ്രോധമൂലേ നിസിന്നോ ധമ്മഗമ്ഭീരതാപച്ചവേക്ഖണേന അപ്പോസ്സുക്കതം ആപജ്ജമാനോ ദസസഹസ്സചക്കവാളമഹാബ്രഹ്മപരിവാരേന സഹമ്പതിബ്രഹ്മുനാ ആയാചിതധമ്മദേസനോ ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകേത്വാ ബ്രഹ്മുനോ അജ്ഝേസനം അധിവാസേത്വാ, ‘‘കസ്സ നു ഖോ അഹം പഠമം ധമ്മം ദേസേയ്യ’’ന്തി ഓലോകേന്തോ ആളാരുദകാനം കാലകതഭാവം ഞത്വാ പഞ്ചവഗ്ഗിയാനം ഭിക്ഖൂനം ബഹൂപകാരതം അനുസ്സരിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ കാസിപുരം ഗച്ഛന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ ഉപകേന സദ്ധിം മന്തേത്വാ ആസാള്ഹിപുണ്ണമദിവസേ ഇസിപതനേ മിഗദായേ പഞ്ചവഗ്ഗിയാനം വസനട്ഠാനം പത്വാ തേ അനനുച്ഛവികേന സമുദാചാരേന സമുദാചരന്തേ സഞ്ഞാപേത്വാ അഞ്ഞാതകോണ്ഡഞ്ഞപ്പമുഖേ അട്ഠാരസ ബ്രഹ്മകോടിയോ അമതപാനം പായേന്തോ ധമ്മചക്കം പവത്തേത്വാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കോ പഞ്ചമിയം പക്ഖസ്സ സബ്ബേപി തേ ഭിക്ഖൂ അരഹത്തേ പതിട്ഠാപേത്വാ തം ദിവസമേവ യസകുലപുത്തസ്സ ഉപനിസ്സയസമ്പത്തിം ദിസ്വാ തം രത്തിഭാഗേ നിബ്ബിന്ദിത്വാ ഗേഹം പഹായ നിക്ഖന്തം ദിസ്വാ, ‘‘ഏഹി യസാ’’തി പക്കോസിത്വാ തസ്മിംയേവ രത്തിഭാഗേ സോതാപത്തിഫലം പാപേത്വാ പുനദിവസേ അരഹത്തം പാപേത്വാ അപരേപി തസ്സ സഹായകേ ചതുപണ്ണാസ ജനേ ഏഹിഭിക്ഖുപബ്ബജ്ജായ പബ്ബാജേത്വാ അരഹത്തം പാപേസി.
Kisāgotamiyā nāma pitucchādhītāya bhāsitaṃ imaṃ gāthaṃ sutvā, ‘‘ahaṃ imāya nibbutapadaṃ sāvito’’ti muttāhāraṃ omuñcitvā tassā pesetvā attano bhavanaṃ pavisitvā sirisayane nisinno niddopagatānaṃ nāṭakitthīnaṃ vippakāraṃ disvā nibbinnahadayo channaṃ uṭṭhāpetvā kaṇḍakaṃ āharāpetvā taṃ āruyha channasahāyo dasasahassacakkavāḷadevatāhi parivuto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā anomānadītīre pabbajitvā anukkamena rājagahaṃ gantvā tattha piṇḍāya caritvā paṇḍavapabbatapabbhāre nisinno magadharaññā rajjena nimantiyamāno taṃ paṭikkhipitvā sabbaññutaṃ patvā attano vijitaṃ āgamanatthāya tena gahitapaṭiñño āḷārañca udakañca upasaṅkamitvā tesaṃ santike adhigatavisesaṃ analaṅkaritvā chabbassāni mahāpadhānaṃ padahitvā visākhapuṇṇamadivase pātova sujātāya dinnapāyasaṃ paribhuñjitvā nerañjarāya nadiyā suvaṇṇapātiṃ pavāhetvā nerañjarāya nadiyā tīre mahāvanasaṇḍe nānāsamāpattīhi divasabhāgaṃ vītināmetvā sāyanhasamaye sottiyena dinnaṃ tiṇaṃ gahetvā kāḷena nāgarājena abhitthutaguṇo bodhimaṇḍaṃ āruyha tiṇāni santharitvā ‘‘na tāvimaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi, yāva me anupādāya āsavehi cittaṃ na muccissatī’’ti paṭiññaṃ katvā puratthābhimukho nisīditvā sūriye anatthaṅgamiteyeva mārabalaṃ vidhamitvā paṭhamayāme pubbenivāsañāṇaṃ, majjhimayāme cutūpapātañāṇaṃ patvā pacchimayāmāvasāne paccayākāre ñāṇaṃ otāretvā aruṇuggamane dasabalacatuvesārajjādisabbaguṇapaṭimaṇḍitaṃ sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā sattasattāhaṃ bodhimaṇḍe vītināmetvā aṭṭhame sattāhe ajapālanigrodhamūle nisinno dhammagambhīratāpaccavekkhaṇena appossukkataṃ āpajjamāno dasasahassacakkavāḷamahābrahmaparivārena sahampatibrahmunā āyācitadhammadesano buddhacakkhunā lokaṃ voloketvā brahmuno ajjhesanaṃ adhivāsetvā, ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti olokento āḷārudakānaṃ kālakatabhāvaṃ ñatvā pañcavaggiyānaṃ bhikkhūnaṃ bahūpakārataṃ anussaritvā uṭṭhāyāsanā kāsipuraṃ gacchanto antarāmagge upakena saddhiṃ mantetvā āsāḷhipuṇṇamadivase isipatane migadāye pañcavaggiyānaṃ vasanaṭṭhānaṃ patvā te ananucchavikena samudācārena samudācarante saññāpetvā aññātakoṇḍaññappamukhe aṭṭhārasa brahmakoṭiyo amatapānaṃ pāyento dhammacakkaṃ pavattetvā pavattitavaradhammacakko pañcamiyaṃ pakkhassa sabbepi te bhikkhū arahatte patiṭṭhāpetvā taṃ divasameva yasakulaputtassa upanissayasampattiṃ disvā taṃ rattibhāge nibbinditvā gehaṃ pahāya nikkhantaṃ disvā, ‘‘ehi yasā’’ti pakkositvā tasmiṃyeva rattibhāge sotāpattiphalaṃ pāpetvā punadivase arahattaṃ pāpetvā aparepi tassa sahāyake catupaṇṇāsa jane ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā arahattaṃ pāpesi.
ഏവം ലോകേ ഏകസട്ഠിയാ അരഹന്തേസു ജാതേസു വുട്ഠവസ്സോ പവാരേത്വാ, ‘‘ചരഥ, ഭിക്ഖവേ, ചാരിക’’ന്തി സട്ഠി ഭിക്ഖൂ ദിസാസു പേസേത്വാ സയം ഉരുവേലം ഗച്ഛന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ കപ്പാസികവനസണ്ഡേ തിംസ ജനേ ഭദ്ദവഗ്ഗിയകുമാരേ വിനേസി. തേസു സബ്ബപച്ഛിമകോ സോതാപന്നോ സബ്ബുത്തമോ അനാഗാമീ അഹോസി. തേ സബ്ബേപി ഏഹിഭിക്ഖുഭാവേനേവ പബ്ബാജേത്വാ ദിസാസു പേസേത്വാ സയം ഉരുവേലം ഗന്ത്വാ അഡ്ഢുഡ്ഢാനി പാടിഹാരിയസഹസ്സാനി ദസ്സേത്വാ ഉരുവേലകസ്സപാദയോ സഹസ്സജടിലപരിവാരേ തേഭാതികജടിലേ വിനേത്വാ ഏഹിഭിക്ഖുഭാവേനേവ പബ്ബാജേത്വാ ഗയാസീസേ നിസീദാപേത്വാ ആദിത്തപരിയായദേസനായ (മഹാവ॰ ൫൪; സം॰ നി॰ ൪.൨൮) അരഹത്തേ പതിട്ഠാപേത്വാ തേന അരഹന്തസഹസ്സേന പരിവുതോ ‘‘ബിമ്ബിസാരരഞ്ഞോ ദിന്നം പടിഞ്ഞം മോചേസ്സാമീ’’തി രാജഗഹനഗരൂപചാരേ ലട്ഠിവനുയ്യാനം ഗന്ത്വാ, ‘‘സത്ഥാ കിര ആഗതോ’’തി സുത്വാ ദ്വാദസനഹുതേഹി ബ്രാഹ്മണഗഹപതികേഹി സദ്ധിം ആഗതസ്സ രഞ്ഞോ മധുരധമ്മകഥം കഥേന്തോ രാജാനം ഏകാദസഹി നഹുതേഹി സദ്ധിം സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠാപേത്വാ ഏകനഹുതം സരണേസു പതിട്ഠാപേത്വാ പുനദിവസേ സക്കേന ദേവരാജേന മാണവകവണ്ണം ഗഹേത്വാ അഭിത്ഥുതഗുണോ രാജഗഹനഗരം പവിസിത്വാ രാജനിവേസനേ കതഭത്തകിച്ചോ വേളുവനാരാമം പടിഗ്ഗഹേത്വാ തത്ഥേവ വാസം കപ്പേസി. തത്ഥ നം സാരിപുത്തമോഗ്ഗല്ലാനാ ഉപസങ്കമിംസു.
Evaṃ loke ekasaṭṭhiyā arahantesu jātesu vuṭṭhavasso pavāretvā, ‘‘caratha, bhikkhave, cārika’’nti saṭṭhi bhikkhū disāsu pesetvā sayaṃ uruvelaṃ gacchanto antarāmagge kappāsikavanasaṇḍe tiṃsa jane bhaddavaggiyakumāre vinesi. Tesu sabbapacchimako sotāpanno sabbuttamo anāgāmī ahosi. Te sabbepi ehibhikkhubhāveneva pabbājetvā disāsu pesetvā sayaṃ uruvelaṃ gantvā aḍḍhuḍḍhāni pāṭihāriyasahassāni dassetvā uruvelakassapādayo sahassajaṭilaparivāre tebhātikajaṭile vinetvā ehibhikkhubhāveneva pabbājetvā gayāsīse nisīdāpetvā ādittapariyāyadesanāya (mahāva. 54; saṃ. ni. 4.28) arahatte patiṭṭhāpetvā tena arahantasahassena parivuto ‘‘bimbisārarañño dinnaṃ paṭiññaṃ mocessāmī’’ti rājagahanagarūpacāre laṭṭhivanuyyānaṃ gantvā, ‘‘satthā kira āgato’’ti sutvā dvādasanahutehi brāhmaṇagahapatikehi saddhiṃ āgatassa rañño madhuradhammakathaṃ kathento rājānaṃ ekādasahi nahutehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā ekanahutaṃ saraṇesu patiṭṭhāpetvā punadivase sakkena devarājena māṇavakavaṇṇaṃ gahetvā abhitthutaguṇo rājagahanagaraṃ pavisitvā rājanivesane katabhattakicco veḷuvanārāmaṃ paṭiggahetvā tattheva vāsaṃ kappesi. Tattha naṃ sāriputtamoggallānā upasaṅkamiṃsu.
തത്രായം അനുപുബ്ബികഥാ – അനുപ്പന്നേയേവ ഹി ബുദ്ധേ രാജഗഹതോ അവിദൂരേ ഉപതിസ്സഗാമോ കോലിതഗാമോതി ദ്വേ ബ്രാഹ്മണഗാമാ അഹേസും. തേസു ഉപതിസ്സഗാമേ സാരിയാ നാമ ബ്രാഹ്മണിയാ ഗബ്ഭസ്സ പതിട്ഠിതദിവസേയേവ കോലിതഗാമേ മോഗ്ഗലിയാ നാമ ബ്രാഹ്മണിയാപി ഗബ്ഭോ പതിട്ഠാസി. താനി കിര ദ്വേപി കുലാനി യാവ സത്തമാ കുലപരിവട്ടാ ആബദ്ധപടിബദ്ധസഹായകാനേവ അഹേസും, താസം ദ്വിന്നമ്പി ഏകദിവസമേവ ഗബ്ഭപരിഹാരം അദംസു. താ ഉഭോപി ദസമാസച്ചേയേന പുത്തേ വിജായിംസു. നാമഗ്ഗഹണദിവസേ സാരിയാ ബ്രാഹ്മണിയാ പുത്തസ്സ ഉപതിസ്സഗാമകേ ജേട്ഠകുലസ്സ പുത്തത്താ ഉപതിസ്സോതി നാമം കരിംസു , ഇതരസ്സ കോലിതഗാമേ ജേട്ഠകുലസ്സ പുത്തത്താ കോലിതോതി നാമം കരിംസു. തേ ഉഭോപി വുഡ്ഢിമന്വായ സബ്ബസിപ്പാനം പാരം അഗമംസു. ഉപതിസ്സമാണവസ്സ കീളനത്ഥായ നദിം വാ ഉയ്യാനം വാ ഗമനകാലേ പഞ്ച സുവണ്ണസിവികസതാനി പരിവാരാനി ഹോന്തി, കോലിതമാണവസ്സ പഞ്ച ആജഞ്ഞയുത്തരഥസതാനി. ദ്വേപി ജനാ പഞ്ചപഞ്ചമാണവകസതപരിവാരാ ഹോന്തി. രാജഗഹേ ച അനുസംവച്ഛരം ഗിരഗ്ഗസമജ്ജോ നാമ അഹോസി. തേസം ദ്വിന്നമ്പി ഏകട്ഠാനേയേവ മഞ്ചം ബന്ധന്തി. ദ്വേപി ഏകതോ നിസീദിത്വാ സമജ്ജം പസ്സന്താ ഹസിതബ്ബട്ഠാനേ ഹസന്തി, സംവേഗട്ഠാനേ സംവേജേന്തി, ദായം ദാതും യുത്തട്ഠാനേ ദായം ദേന്തി. തേസം ഇമിനാവ നിയാമേന ഏകദിവസം സമജ്ജം പസ്സന്താനം പരിപാകഗതത്താ ഞാണസ്സ പുരിമദിവസേസു വിയ ഹസിതബ്ബട്ഠാനേ ഹാസോ വാ സംവേഗട്ഠാനേ സംവേഗോ വാ ദാതും യുത്തട്ഠാനേ ദാനം വാ നാഹോസി . ദ്വേപി പന ജനാ ഏവം ചിന്തയിംസു – ‘‘കിമേത്ഥ ഓലോകേതബ്ബം അത്ഥി, സബ്ബേപിമേ അപ്പത്തേ വസ്സസതേ അപ്പണ്ണത്തികഭാവം ഗമിസ്സന്തി, അമ്ഹേഹി പന ഏകം മോക്ഖധമ്മം പരിയേസിതും വട്ടതീ’’തി ആരമ്മണം ഗഹേത്വാ നിസീദിംസു. തതോ കോലിതോ ഉപതിസ്സം ആഹ – ‘‘സമ്മ ഉപതിസ്സ, ന ത്വം അഞ്ഞേസു ദിവസേസു വിയ ഹട്ഠപഹട്ഠോ, ഇദാനി അനത്തമനധാതുകോസി, കിം തേ സല്ലക്ഖിത’’ന്തി? ‘‘സമ്മ കോലിത, ഏതേസം വോലോകനേ സാരോ നത്ഥി , നിരത്ഥകമേതം, അത്തനോ മോക്ഖധമ്മം ഗവേസിതും വട്ടതീ’’തി ഇദം ചിന്തയന്തോ നിസിന്നോമ്ഹി. ത്വം പന കസ്മാ അനത്തമനോസീതി? സോപി തഥേവ ആഹ. അഥസ്സ അത്തനാ സദ്ധിം ഏകജ്ഝാസയതം ഞത്വാ ഉപതിസ്സോ ആഹ – ‘‘അമ്ഹാകം ഉഭിന്നമ്പി സുചിന്തികം, മോക്ഖധമ്മം പന ഗവേസന്തേഹി ഏകാ പബ്ബജ്ജാ ലദ്ധും വട്ടതി. കസ്സ സന്തികേ പബ്ബജാമാ’’തി?
Tatrāyaṃ anupubbikathā – anuppanneyeva hi buddhe rājagahato avidūre upatissagāmo kolitagāmoti dve brāhmaṇagāmā ahesuṃ. Tesu upatissagāme sāriyā nāma brāhmaṇiyā gabbhassa patiṭṭhitadivaseyeva kolitagāme moggaliyā nāma brāhmaṇiyāpi gabbho patiṭṭhāsi. Tāni kira dvepi kulāni yāva sattamā kulaparivaṭṭā ābaddhapaṭibaddhasahāyakāneva ahesuṃ, tāsaṃ dvinnampi ekadivasameva gabbhaparihāraṃ adaṃsu. Tā ubhopi dasamāsacceyena putte vijāyiṃsu. Nāmaggahaṇadivase sāriyā brāhmaṇiyā puttassa upatissagāmake jeṭṭhakulassa puttattā upatissoti nāmaṃ kariṃsu , itarassa kolitagāme jeṭṭhakulassa puttattā kolitoti nāmaṃ kariṃsu. Te ubhopi vuḍḍhimanvāya sabbasippānaṃ pāraṃ agamaṃsu. Upatissamāṇavassa kīḷanatthāya nadiṃ vā uyyānaṃ vā gamanakāle pañca suvaṇṇasivikasatāni parivārāni honti, kolitamāṇavassa pañca ājaññayuttarathasatāni. Dvepi janā pañcapañcamāṇavakasataparivārā honti. Rājagahe ca anusaṃvaccharaṃ giraggasamajjo nāma ahosi. Tesaṃ dvinnampi ekaṭṭhāneyeva mañcaṃ bandhanti. Dvepi ekato nisīditvā samajjaṃ passantā hasitabbaṭṭhāne hasanti, saṃvegaṭṭhāne saṃvejenti, dāyaṃ dātuṃ yuttaṭṭhāne dāyaṃ denti. Tesaṃ imināva niyāmena ekadivasaṃ samajjaṃ passantānaṃ paripākagatattā ñāṇassa purimadivasesu viya hasitabbaṭṭhāne hāso vā saṃvegaṭṭhāne saṃvego vā dātuṃ yuttaṭṭhāne dānaṃ vā nāhosi . Dvepi pana janā evaṃ cintayiṃsu – ‘‘kimettha oloketabbaṃ atthi, sabbepime appatte vassasate appaṇṇattikabhāvaṃ gamissanti, amhehi pana ekaṃ mokkhadhammaṃ pariyesituṃ vaṭṭatī’’ti ārammaṇaṃ gahetvā nisīdiṃsu. Tato kolito upatissaṃ āha – ‘‘samma upatissa, na tvaṃ aññesu divasesu viya haṭṭhapahaṭṭho, idāni anattamanadhātukosi, kiṃ te sallakkhita’’nti? ‘‘Samma kolita, etesaṃ volokane sāro natthi , niratthakametaṃ, attano mokkhadhammaṃ gavesituṃ vaṭṭatī’’ti idaṃ cintayanto nisinnomhi. Tvaṃ pana kasmā anattamanosīti? Sopi tatheva āha. Athassa attanā saddhiṃ ekajjhāsayataṃ ñatvā upatisso āha – ‘‘amhākaṃ ubhinnampi sucintikaṃ, mokkhadhammaṃ pana gavesantehi ekā pabbajjā laddhuṃ vaṭṭati. Kassa santike pabbajāmā’’ti?
തേന ഖോ പന സമയേന സഞ്ചയോ നാമ പരിബ്ബാജകോ രാജഗഹേ പടിവസതി മഹതിയാ പരിബ്ബാജകപരിസായ സദ്ധിം. തേ ‘‘തസ്സ സന്തികേ പബ്ബജിസ്സാമാ’’തി പഞ്ചമാണവകസതാനി ‘‘സിവികായോ ച രഥേ ച ഗഹേത്വാ ഗച്ഛഥാ’’തി ഉയ്യോജേത്വാ ഏകായ സിവികായ ഏകേന രഥേന ഗന്ത്വാ സഞ്ചയസ്സ സന്തികേ പബ്ബജിംസു. തേസം പബ്ബജിതകാലതോ പട്ഠായ സഞ്ചയോ അതിരേകലാഭഗ്ഗയസഗ്ഗപ്പത്തോ അഹോസി. തേ കതിപാഹേനേവ സബ്ബം സഞ്ചയസ്സ സമയം പരിമദ്ദിത്വാ, ‘‘ആചരിയ, തുമ്ഹാകം ജാനനസമയോ ഏത്തകോവ, ഉദാഹു ഉത്തരിമ്പി അത്ഥീ’’തി പുച്ഛിംസു. ‘‘ഏത്തകോവ സബ്ബം തുമ്ഹേഹി ഞാത’’ന്തി വുത്തേ ചിന്തയിംസു – ‘‘ഏവം സതി ഇമസ്സ സന്തികേ ബ്രഹ്മചരിയവാസോ നിരത്ഥകോ, മയം യം മോക്ഖധമ്മം ഗവേസിതും നിക്ഖന്താ, സോ ഇമസ്സ സന്തികേ ഉപ്പാദേതും ന സക്കാ, മഹാ ഖോ പന ജമ്ബുദീപോ, ഗാമനിഗമരാജധാനിയോ ചരന്താ അദ്ധാ മോക്ഖധമ്മദേസകം കഞ്ചി ആചരിയം ലഭിസ്സാമാ’’തി. തതോ പട്ഠായ, ‘‘യത്ഥ യത്ഥ പണ്ഡിതാ സമണബ്രാഹ്മണാ അത്ഥീ’’തി വദന്തി, തത്ഥ തത്ഥ ഗന്ത്വാ സാകച്ഛം കരോന്തി. തേഹി പുട്ഠം പഞ്ഹം അഞ്ഞേ കഥേതും ന സക്കോന്തി, തേ പന തേസം പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേന്തി. ഏവം സകലജമ്ബുദീപം പരിഗ്ഗണ്ഹിത്വാ നിവത്തിത്വാ സകട്ഠാനമേവ ആഗന്ത്വാ, ‘‘സമ്മ കോലിത, അമ്ഹേസു യോ പഠമം അമതം അധിഗച്ഛതി, സോ ഇതരസ്സ ആരോചേതൂ’’തി കതികം അകംസും.
Tena kho pana samayena sañcayo nāma paribbājako rājagahe paṭivasati mahatiyā paribbājakaparisāya saddhiṃ. Te ‘‘tassa santike pabbajissāmā’’ti pañcamāṇavakasatāni ‘‘sivikāyo ca rathe ca gahetvā gacchathā’’ti uyyojetvā ekāya sivikāya ekena rathena gantvā sañcayassa santike pabbajiṃsu. Tesaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya sañcayo atirekalābhaggayasaggappatto ahosi. Te katipāheneva sabbaṃ sañcayassa samayaṃ parimadditvā, ‘‘ācariya, tumhākaṃ jānanasamayo ettakova, udāhu uttarimpi atthī’’ti pucchiṃsu. ‘‘Ettakova sabbaṃ tumhehi ñāta’’nti vutte cintayiṃsu – ‘‘evaṃ sati imassa santike brahmacariyavāso niratthako, mayaṃ yaṃ mokkhadhammaṃ gavesituṃ nikkhantā, so imassa santike uppādetuṃ na sakkā, mahā kho pana jambudīpo, gāmanigamarājadhāniyo carantā addhā mokkhadhammadesakaṃ kañci ācariyaṃ labhissāmā’’ti. Tato paṭṭhāya, ‘‘yattha yattha paṇḍitā samaṇabrāhmaṇā atthī’’ti vadanti, tattha tattha gantvā sākacchaṃ karonti. Tehi puṭṭhaṃ pañhaṃ aññe kathetuṃ na sakkonti, te pana tesaṃ pañhaṃ vissajjenti. Evaṃ sakalajambudīpaṃ pariggaṇhitvā nivattitvā sakaṭṭhānameva āgantvā, ‘‘samma kolita, amhesu yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so itarassa ārocetū’’ti katikaṃ akaṃsuṃ.
ഏവം തേസു കതികം കത്വാ വിഹരന്തേസു സത്ഥാ വുത്താനുക്കമേന രാജഗഹം പത്വാ വേളുവനം പടിഗ്ഗഹേത്വാ വേളുവനേ വിഹരതി. തദാ ‘‘ചരഥ, ഭിക്ഖവേ, ചാരികം ബഹുജനഹിതായാ’’തി രതനത്തയഗുണപകാസനത്ഥം ഉയ്യോജിതാനം ഏകസട്ഠിയാ അരഹന്താനം അന്തരേ പഞ്ചവഗ്ഗിയാനം അബ്ഭന്തരോ അസ്സജിത്ഥേരോ പടിനിവത്തിത്വാ രാജഗഹം ആഗതോ, പുനദിവസേ പാതോവ പത്തചീവരമാദായ രാജഗഹം പിണ്ഡായ പാവിസി. തസ്മിം സമയേ ഉപതിസ്സപരിബ്ബാജകോപി പാതോവ ഭത്തകിച്ചം കത്വാ പരിബ്ബാജകാരാമം ഗച്ഛന്തോ ഥേരം ദിസ്വാ ചിന്തേസി – ‘‘മയാ ഏവരൂപോ പബ്ബജിതോ നാമ ന ദിട്ഠപുബ്ബോയേവ, യേ ലോകേ അരഹന്തോ വാ അരഹത്തമഗ്ഗം വാ സമാപന്നാ, അയം തേസം ഭിക്ഖൂനം അഞ്ഞതരോ, യംനൂനാഹം ഇമം ഭിക്ഖും ഉപസങ്കമിത്വാ പുച്ഛേയ്യം – ‘കംസി ത്വം, ആവുസോ, ഉദ്ദിസ്സ പബ്ബജിതോ, കോ വാ തേ സത്ഥാ, കസ്സ വാ ത്വം ധമ്മം രോചേസീ’’’തി? അഥസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘അകാലോ ഖോ ഇമം ഭിക്ഖും പഞ്ഹം പുച്ഛിതും, അന്തരഘരം പവിട്ഠോ പിണ്ഡായ ചരതി, യംനൂനാഹം ഇമം ഭിക്ഖും പിട്ഠിതോ പിട്ഠിതോ അനുബന്ധേയ്യം, അത്ഥികേഹി ഉപഞ്ഞാതം മഗ്ഗ’’ന്തി. സോ ഥേരം ലദ്ധപിണ്ഡപാതം അഞ്ഞതരം ഓകാസം ഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ നിസീദിതുകാമതഞ്ചസ്സ ഞത്വാ അത്തനോ പരിബ്ബാജകപീഠകം പഞ്ഞാപേത്വാ അദാസി, സോ ഭത്തകിച്ചപരിയോസാനേപിസ്സ അത്തനോ കുണ്ഡികായ ഉദകം അദാസി.
Evaṃ tesu katikaṃ katvā viharantesu satthā vuttānukkamena rājagahaṃ patvā veḷuvanaṃ paṭiggahetvā veḷuvane viharati. Tadā ‘‘caratha, bhikkhave, cārikaṃ bahujanahitāyā’’ti ratanattayaguṇapakāsanatthaṃ uyyojitānaṃ ekasaṭṭhiyā arahantānaṃ antare pañcavaggiyānaṃ abbhantaro assajitthero paṭinivattitvā rājagahaṃ āgato, punadivase pātova pattacīvaramādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi. Tasmiṃ samaye upatissaparibbājakopi pātova bhattakiccaṃ katvā paribbājakārāmaṃ gacchanto theraṃ disvā cintesi – ‘‘mayā evarūpo pabbajito nāma na diṭṭhapubboyeva, ye loke arahanto vā arahattamaggaṃ vā samāpannā, ayaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ aññataro, yaṃnūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā puccheyyaṃ – ‘kaṃsi tvaṃ, āvuso, uddissa pabbajito, ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī’’’ti? Athassa etadahosi – ‘‘akālo kho imaṃ bhikkhuṃ pañhaṃ pucchituṃ, antaragharaṃ paviṭṭho piṇḍāya carati, yaṃnūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandheyyaṃ, atthikehi upaññātaṃ magga’’nti. So theraṃ laddhapiṇḍapātaṃ aññataraṃ okāsaṃ gacchantaṃ disvā nisīditukāmatañcassa ñatvā attano paribbājakapīṭhakaṃ paññāpetvā adāsi, so bhattakiccapariyosānepissa attano kuṇḍikāya udakaṃ adāsi.
ഏവം ആചരിയവത്തം കത്വാ കതഭത്തകിച്ചേന ഥേരേന സദ്ധിം മധുരപടിസന്ഥാരം കത്വാ ഏവമാഹ – ‘‘വിപ്പസന്നാനി ഖോ പന തേ, ആവുസോ, ഇന്ദ്രിയാനി, പരിസുദ്ധോ ഛവിവണ്ണോ പരിയോദാതോ, കംസി ത്വം, ആവുസോ, ഉദ്ദിസ്സ പബ്ബജിതോ, കോ വാ തേ സത്ഥാ, കസ്സ വാ ത്വം ധമ്മം രോചേസീ’’തി പുച്ഛി. ഥേരോ ചിന്തേസി – ‘‘ഇമേ പരിബ്ബാജകാ നാമ സാസനസ്സ പടിപക്ഖഭൂതാ, ഇമസ്സ സാസനസ്സ ഗമ്ഭീരതം ദസ്സേസ്സാമീ’’തി. അത്തനോ നവകഭാവം ദസ്സേന്തോ ആഹ – ‘‘അഹം ഖോ, ആവുസോ, നവോ അചിരപബ്ബജിതോ, അധുനാഗതോ ഇമം ധമ്മവിനയം, ന താവാഹം സക്ഖിസ്സാമി വിത്ഥാരേന ധമ്മം ദേസേതു’’ന്തി. പരിബ്ബാജകോ – ‘‘അഹം ഉപതിസ്സോ നാമ, ത്വം യഥാസത്തിയാ അപ്പം വാ ബഹും വാ വദ, ഏതം നയസതേന നയസഹസ്സേന പടിവിജ്ഝിതും മയ്ഹം ഭാരോ’’തി ചിന്തേത്വാ ആഹ –
Evaṃ ācariyavattaṃ katvā katabhattakiccena therena saddhiṃ madhurapaṭisanthāraṃ katvā evamāha – ‘‘vippasannāni kho pana te, āvuso, indriyāni, parisuddho chavivaṇṇo pariyodāto, kaṃsi tvaṃ, āvuso, uddissa pabbajito, ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī’’ti pucchi. Thero cintesi – ‘‘ime paribbājakā nāma sāsanassa paṭipakkhabhūtā, imassa sāsanassa gambhīrataṃ dassessāmī’’ti. Attano navakabhāvaṃ dassento āha – ‘‘ahaṃ kho, āvuso, navo acirapabbajito, adhunāgato imaṃ dhammavinayaṃ, na tāvāhaṃ sakkhissāmi vitthārena dhammaṃ desetu’’nti. Paribbājako – ‘‘ahaṃ upatisso nāma, tvaṃ yathāsattiyā appaṃ vā bahuṃ vā vada, etaṃ nayasatena nayasahassena paṭivijjhituṃ mayhaṃ bhāro’’ti cintetvā āha –
‘‘അപ്പം വാ ബഹും വാ ഭാസസ്സു, അത്ഥംയേവ മേ ബ്രൂഹി;
‘‘Appaṃ vā bahuṃ vā bhāsassu, atthaṃyeva me brūhi;
അത്ഥേനേവ മേ അത്ഥോ, കിം കാഹസി ബ്യഞ്ജനം ബഹു’’ന്തി. (മഹാവ॰ ൬൦);
Attheneva me attho, kiṃ kāhasi byañjanaṃ bahu’’nti. (mahāva. 60);
ഏവം വുത്തേ ഥേരോ – ‘‘യേ ധമ്മാ ഹേതുപ്പഭവാ’’തി (മഹാവ॰ ൬൦; അപ॰ ഥേര ൧.൧.൨൮൬) ഗാഥമാഹ. പരിബ്ബാജകോ പഠമപദദ്വയമേവ സുത്വാ സഹസ്സനയപടിമണ്ഡിതേ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി, ഇതരം പദദ്വയം സോതാപന്നകാലേ നിട്ഠാപേസി. സോ സോതാപന്നോ ഹുത്വാ ഉപരിവിസേസേ അപ്പവത്തന്തേ ‘‘ഭവിസ്സതി ഏത്ഥ കാരണ’’ന്തി സല്ലക്ഖേത്വാ ഥേരം ആഹ – ‘‘ഭന്തേ, മാ ഉപരി ധമ്മദേസനം വഡ്ഢയിത്ഥ, ഏത്തകമേവ ഹോതു, കുഹിം അമ്ഹാകം സത്ഥാ വസതീ’’തി? ‘‘വേളുവനേ, ആവുസോ’’തി. ‘‘തേന ഹി, ഭന്തേ, തുമ്ഹേ പുരതോ യാഥ, മയ്ഹം ഏകോ സഹായകോ അത്ഥി, അമ്ഹേഹി ച അഞ്ഞമഞ്ഞം കതികാ കതാ ‘അമ്ഹേസു യോ അമതം പഠമം അധിഗച്ഛതി, സോ ഇതരസ്സ ആരോചേതൂ’തി. അഹം തം പടിഞ്ഞം മോചേത്വാ സഹായകം ഗഹേത്വാ തുമ്ഹാകം ഗതമഗ്ഗേനേവ സത്ഥു സന്തികം ആഗമിസ്സാമീതി പഞ്ചപതിട്ഠിതേന ഥേരസ്സ പാദേസു നിപതിത്വാ തിക്ഖത്തും പദക്ഖിണം കത്വാ ഥേരം ഉയ്യോജേത്വാ പരിബ്ബാജകാരാമാഭിമുഖോ അഗമാസി’’.
Evaṃ vutte thero – ‘‘ye dhammā hetuppabhavā’’ti (mahāva. 60; apa. thera 1.1.286) gāthamāha. Paribbājako paṭhamapadadvayameva sutvā sahassanayapaṭimaṇḍite sotāpattiphale patiṭṭhahi, itaraṃ padadvayaṃ sotāpannakāle niṭṭhāpesi. So sotāpanno hutvā uparivisese appavattante ‘‘bhavissati ettha kāraṇa’’nti sallakkhetvā theraṃ āha – ‘‘bhante, mā upari dhammadesanaṃ vaḍḍhayittha, ettakameva hotu, kuhiṃ amhākaṃ satthā vasatī’’ti? ‘‘Veḷuvane, āvuso’’ti. ‘‘Tena hi, bhante, tumhe purato yātha, mayhaṃ eko sahāyako atthi, amhehi ca aññamaññaṃ katikā katā ‘amhesu yo amataṃ paṭhamaṃ adhigacchati, so itarassa ārocetū’ti. Ahaṃ taṃ paṭiññaṃ mocetvā sahāyakaṃ gahetvā tumhākaṃ gatamaggeneva satthu santikaṃ āgamissāmīti pañcapatiṭṭhitena therassa pādesu nipatitvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā theraṃ uyyojetvā paribbājakārāmābhimukho agamāsi’’.
അഥ ഖോ കോലിതപരിബ്ബാജകോ തം ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ, ‘‘അജ്ജ മയ്ഹം സഹായകസ്സ മുഖവണ്ണോ ന അഞ്ഞദിവസേസു വിയ, അദ്ധാ തേന അമതം അധിഗതം ഭവിസ്സതീ’’തി അമതാധിഗമം പുച്ഛി. സോപിസ്സ ‘‘ആമാവുസോ, അമതം അധിഗത’’ന്തി പടിജാനിത്വാ തമേവ ഗാഥം അഭാസി. ഗാഥാപരിയോസാനേ കോലിതോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹിത്വാ ആഹ – ‘‘കുഹിം കിര, സമ്മ, അമ്ഹാകം സത്ഥാ വസതീ’’തി? ‘‘വേളുവനേ കിര, സമ്മ, ഏവം നോ ആചരിയേന അസ്സജിത്ഥേരേന കഥിത’’ന്തി. ‘‘തേന ഹി, സമ്മ, ആയാമ, സത്ഥാരം പസ്സിസ്സാമാ’’തി. സാരിപുത്തത്ഥേരോ ച നാമേസ സദാപി ആചരിയപൂജകോവ, തസ്മാ സഹായം ഏവമാഹ – ‘‘സമ്മ, അമ്ഹേഹി അധിഗതം അമതം അമ്ഹാകം ആചരിയസ്സ സഞ്ചയപരിബ്ബാജകസ്സാപി കഥേസ്സാമ, ബുജ്ഝമാനോ പടിവിജ്ഝിസ്സതി, അപ്പടിവിജ്ഝന്തോ അമ്ഹാകം സദ്ദഹിത്വാ സത്ഥു, സന്തികം ഗമിസ്സതി, ബുദ്ധാനം ദേസനം സുത്വാ മഗ്ഗഫലപടിവേധം കരിസ്സതീ’’തി. തതോ ദ്വേപി ജനാ സഞ്ചയസ്സ സന്തികം അഗമംസു.
Atha kho kolitaparibbājako taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā, ‘‘ajja mayhaṃ sahāyakassa mukhavaṇṇo na aññadivasesu viya, addhā tena amataṃ adhigataṃ bhavissatī’’ti amatādhigamaṃ pucchi. Sopissa ‘‘āmāvuso, amataṃ adhigata’’nti paṭijānitvā tameva gāthaṃ abhāsi. Gāthāpariyosāne kolito sotāpattiphale patiṭṭhahitvā āha – ‘‘kuhiṃ kira, samma, amhākaṃ satthā vasatī’’ti? ‘‘Veḷuvane kira, samma, evaṃ no ācariyena assajittherena kathita’’nti. ‘‘Tena hi, samma, āyāma, satthāraṃ passissāmā’’ti. Sāriputtatthero ca nāmesa sadāpi ācariyapūjakova, tasmā sahāyaṃ evamāha – ‘‘samma, amhehi adhigataṃ amataṃ amhākaṃ ācariyassa sañcayaparibbājakassāpi kathessāma, bujjhamāno paṭivijjhissati, appaṭivijjhanto amhākaṃ saddahitvā satthu, santikaṃ gamissati, buddhānaṃ desanaṃ sutvā maggaphalapaṭivedhaṃ karissatī’’ti. Tato dvepi janā sañcayassa santikaṃ agamaṃsu.
സഞ്ചയോ തേ ദിസ്വാവ – ‘‘കിം, താതാ, കോചി വോ അമതമഗ്ഗദേസകോ ലദ്ധോ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ആമ, ആചരിയ, ലദ്ധോ, ബുദ്ധോ ലോകേ ഉപ്പന്നോ, ധമ്മോ ലോകേ ഉപ്പന്നോ, സങ്ഘോ ലോകേ ഉപ്പന്നോ, തുമ്ഹേ തുച്ഛേ അസാരേ വിചരഥ, തസ്മാ ഏഥ, സത്ഥു സന്തികം ഗമിസ്സാമാ’’തി. ‘‘ഗച്ഛഥ തുമ്ഹേ, നാഹം സക്ഖിസ്സാമീ’’തി . ‘‘കിം കാരണാഹി’’? ‘‘അഹം മഹാജനസ്സ ആചരിയോ ഹുത്വാ വിചരിം, വിചരന്തസ്സ മേ അന്തേവാസികവാസോ ചാടിയാ ഉദഞ്ചനഭാവപ്പത്തി വിയ ഹോതി, ന സക്ഖിസ്സാമഹം അന്തേവാസികവാസം വസിതു’’ന്തി. ‘‘മാ ഏവം കരിത്ഥ, ആചരിയാ’’തി. ‘‘ഹോതു, താതാ, ഗച്ഛഥ തുമ്ഹേ, നാഹം സക്ഖിസ്സാമീ’’തി. ആചരിയ, ലോകേ ബുദ്ധസ്സ ഉപ്പന്നകാലതോ പട്ഠായ മഹാജനോ ഗന്ധമാലാദിഹത്ഥോ ഗന്ത്വാ തമേവ പൂജേസ്സതി, മയമ്പി തത്ഥേവ ഗമിസ്സാമ. ‘‘തുമ്ഹേ കിം കരിസ്സഥാ’’തി? ‘‘താതാ, കിം നു ഖോ ഇമസ്മിം ലോകേ ദന്ധാ ബഹൂ, ഉദാഹു പണ്ഡിതാ’’തി. ‘‘ദന്ധാ, ആചരിയ, ബഹൂ, പണ്ഡിതാ ച നാമ കതിപയാ ഏവ ഹോന്തീ’’തി. ‘‘തേന ഹി, താതാ, പണ്ഡിതാ പണ്ഡിതസ്സ സമണസ്സ ഗോതമസ്സ സന്തികം ഗമിസ്സന്തി, ദന്ധാ ദന്ധസ്സ മമ സന്തികം ആഗമിസ്സന്തി , ഗച്ഛഥ തുമ്ഹേ, നാഹം ഗമിസ്സാമീ’’തി. തേ ‘‘പഞ്ഞായിസ്സഥ തുമ്ഹേ, ആചരിയാ’’തി പക്കമിംസു. തേസു ഗച്ഛന്തേസു സഞ്ചയസ്സ പരിസാ ഭിജ്ജി, തസ്മിം ഖണേ ആരാമോ തുച്ഛോ അഹോസി. സോ തുച്ഛം ആരാമം ദിസ്വാ ഉണ്ഹം ലോഹിതം ഛഡ്ഡേസി. തേഹിപി സദ്ധിം ഗച്ഛന്തേസു പഞ്ചസു പരിബ്ബാജകസതേസു സഞ്ചയസ്സ അഡ്ഢതേയ്യസതാനി നിവത്തിംസു, അഥ ഖോ തേ അത്തനോ അന്തേവാസികേഹി അഡ്ഢതേയ്യേഹി പരിബ്ബാജകസതേഹി സദ്ധിം വേളുവനം അഗമംസു.
Sañcayo te disvāva – ‘‘kiṃ, tātā, koci vo amatamaggadesako laddho’’ti pucchi. ‘‘Āma, ācariya, laddho, buddho loke uppanno, dhammo loke uppanno, saṅgho loke uppanno, tumhe tucche asāre vicaratha, tasmā etha, satthu santikaṃ gamissāmā’’ti. ‘‘Gacchatha tumhe, nāhaṃ sakkhissāmī’’ti . ‘‘Kiṃ kāraṇāhi’’? ‘‘Ahaṃ mahājanassa ācariyo hutvā vicariṃ, vicarantassa me antevāsikavāso cāṭiyā udañcanabhāvappatti viya hoti, na sakkhissāmahaṃ antevāsikavāsaṃ vasitu’’nti. ‘‘Mā evaṃ karittha, ācariyā’’ti. ‘‘Hotu, tātā, gacchatha tumhe, nāhaṃ sakkhissāmī’’ti. Ācariya, loke buddhassa uppannakālato paṭṭhāya mahājano gandhamālādihattho gantvā tameva pūjessati, mayampi tattheva gamissāma. ‘‘Tumhe kiṃ karissathā’’ti? ‘‘Tātā, kiṃ nu kho imasmiṃ loke dandhā bahū, udāhu paṇḍitā’’ti. ‘‘Dandhā, ācariya, bahū, paṇḍitā ca nāma katipayā eva hontī’’ti. ‘‘Tena hi, tātā, paṇḍitā paṇḍitassa samaṇassa gotamassa santikaṃ gamissanti, dandhā dandhassa mama santikaṃ āgamissanti , gacchatha tumhe, nāhaṃ gamissāmī’’ti. Te ‘‘paññāyissatha tumhe, ācariyā’’ti pakkamiṃsu. Tesu gacchantesu sañcayassa parisā bhijji, tasmiṃ khaṇe ārāmo tuccho ahosi. So tucchaṃ ārāmaṃ disvā uṇhaṃ lohitaṃ chaḍḍesi. Tehipi saddhiṃ gacchantesu pañcasu paribbājakasatesu sañcayassa aḍḍhateyyasatāni nivattiṃsu, atha kho te attano antevāsikehi aḍḍhateyyehi paribbājakasatehi saddhiṃ veḷuvanaṃ agamaṃsu.
സത്ഥാ ചതുപരിസമജ്ഝേ നിസിന്നോ ധമ്മം ദേസേന്തോ തേ ദൂരതോവ ദിസ്വാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ഏതേ, ഭിക്ഖവേ, ദ്വേ സഹായകാ ആഗച്ഛന്തി കോലിതോ ച ഉപതിസ്സോ ച, ഏതം മേ സാവകയുഗം ഭവിസ്സതി അഗ്ഗം ഭദ്ദയുഗ’’ന്തി. തേ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിംസു, നിസീദിത്വാ ച പന ഭഗവന്തം ഏതദവോചും – ‘‘ലഭേയ്യാമ മയം, ഭന്തേ, ഭഗവതോ സന്തികേ പബ്ബജ്ജം, ലഭേയ്യാമ ഉപസമ്പദ’’ന്തി. ‘‘ഏഥ, ഭിക്ഖവോ’’തി ഭഗവാ അവോച – ‘‘സ്വാക്ഖാതോ ധമ്മോ, ചരഥ ബ്രഹ്മചരിയം സമ്മാ ദുക്ഖസ്സ അന്തകിരിയായാ’’തി. സബ്ബേപി ഇദ്ധിമയപത്തചീവരധരാ സട്ഠിവസ്സികത്ഥേരാ വിയ അഹേസും.
Satthā catuparisamajjhe nisinno dhammaṃ desento te dūratova disvā bhikkhū āmantesi – ‘‘ete, bhikkhave, dve sahāyakā āgacchanti kolito ca upatisso ca, etaṃ me sāvakayugaṃ bhavissati aggaṃ bhaddayuga’’nti. Te satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, nisīditvā ca pana bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘labheyyāma mayaṃ, bhante, bhagavato santike pabbajjaṃ, labheyyāma upasampada’’nti. ‘‘Etha, bhikkhavo’’ti bhagavā avoca – ‘‘svākkhāto dhammo, caratha brahmacariyaṃ sammā dukkhassa antakiriyāyā’’ti. Sabbepi iddhimayapattacīvaradharā saṭṭhivassikattherā viya ahesuṃ.
അഥ നേസം പരിസായ ചരിതവസേന സത്ഥാ ധമ്മദേസനം വഡ്ഢേസി. ഠപേത്വാ ദ്വേ അഗ്ഗസാവകേ അവസേസാ അരഹത്തം പാപുണിംസു, അഗ്ഗസാവകാനം പന ഉപരിമഗ്ഗത്തയകിച്ചം ന നിട്ഠാസി. കിം കാരണാ? സാവകപാരമിഞാണസ്സ മഹന്തതായ. അഥായസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ പബ്ബജിതദിവസതോ സത്തമേ ദിവസേ മഗധരട്ഠേ കല്ലവാലഗാമകം ഉപനിസ്സായ വിഹരന്തോ ഥിനമിദ്ധേ ഓക്കമന്തേ സത്ഥാരാ സംവേജിതോ ഥിനമിദ്ധം വിനോദേത്വാ തഥാഗതേന ദിന്നം ധാതുകമ്മട്ഠാനം സുണന്തോവ ഉപരിമഗ്ഗത്തയകിച്ചം നിട്ഠാപേത്വാ സാവകപാരമിഞാണസ്സ മത്ഥകം പത്തോ. സാരിപുത്തത്ഥേരോപി പബ്ബജിതദിവസതോ അഡ്ഢമാസം അതിക്കമിത്വാ സത്ഥാരാ സദ്ധിം തമേവ രാജഗഹം ഉപനിസ്സായ സൂകരഖതലേണേ വിഹരന്തോ അത്തനോ ഭാഗിനേയ്യസ്സ ദീഘനഖപരിബ്ബാജകസ്സ വേദനാപരിഗ്ഗഹസുത്തന്തേ ദേസിയമാനേ സുത്താനുസാരേന ഞാണം പേസേത്വാ പരസ്സ വഡ്ഢിതഭത്തം പരിഭുഞ്ജന്തോ വിയ സാവകപാരമിഞാണസ്സ മത്ഥകം പത്തോ. നനു ചായസ്മാ മഹാപഞ്ഞോ, അഥ കസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനതോ ചിരതരേന സാവകപാരമിഞാണം പാപുണീതി? പരികമ്മമഹന്തതായ. യഥാ ഹി ദുഗ്ഗതമനുസ്സാ യത്ഥ കത്ഥചി ഗന്തുകാമാ ഖിപ്പമേവ നിക്ഖമന്തി, രാജൂനം പന ഹത്ഥിവാഹനകപ്പനാദിം മഹന്തം പരികമ്മം ലദ്ധും വട്ടതി, ഏവംസമ്പദമിദം വേദിതബ്ബം.
Atha nesaṃ parisāya caritavasena satthā dhammadesanaṃ vaḍḍhesi. Ṭhapetvā dve aggasāvake avasesā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, aggasāvakānaṃ pana uparimaggattayakiccaṃ na niṭṭhāsi. Kiṃ kāraṇā? Sāvakapāramiñāṇassa mahantatāya. Athāyasmā mahāmoggallāno pabbajitadivasato sattame divase magadharaṭṭhe kallavālagāmakaṃ upanissāya viharanto thinamiddhe okkamante satthārā saṃvejito thinamiddhaṃ vinodetvā tathāgatena dinnaṃ dhātukammaṭṭhānaṃ suṇantova uparimaggattayakiccaṃ niṭṭhāpetvā sāvakapāramiñāṇassa matthakaṃ patto. Sāriputtattheropi pabbajitadivasato aḍḍhamāsaṃ atikkamitvā satthārā saddhiṃ tameva rājagahaṃ upanissāya sūkarakhataleṇe viharanto attano bhāgineyyassa dīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttante desiyamāne suttānusārena ñāṇaṃ pesetvā parassa vaḍḍhitabhattaṃ paribhuñjanto viya sāvakapāramiñāṇassa matthakaṃ patto. Nanu cāyasmā mahāpañño, atha kasmā mahāmoggallānato ciratarena sāvakapāramiñāṇaṃ pāpuṇīti? Parikammamahantatāya. Yathā hi duggatamanussā yattha katthaci gantukāmā khippameva nikkhamanti, rājūnaṃ pana hatthivāhanakappanādiṃ mahantaṃ parikammaṃ laddhuṃ vaṭṭati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
തം ദിവസഞ്ഞേവ പന സത്ഥാ വഡ്ഢമാനകച്ഛായായ വേളുവനേ സാവകസന്നിപാതം കത്വാ ദ്വിന്നം ഥേരാനം അഗ്ഗസാവകട്ഠാനം ദത്വാ പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസി. ഭിക്ഖൂ ഉജ്ഝായിംസു – ‘‘സത്ഥാ മുഖോലോകനേന ഭിക്ഖം ദേതി, അഗ്ഗസാവകട്ഠാനം ദദന്തേന നാമ പഠമം പബ്ബജിതാനം പഞ്ചവഗ്ഗിയാനം ദാതും വട്ടതി, ഏതേ അനോലോകേന്തേന യസഥേരപ്പമുഖാനം പഞ്ചപണ്ണാസഭിക്ഖൂനം ദാതും വട്ടതി, ഏതേ അനോലോകേന്തേന ഭദ്ദവഗ്ഗിയാനം തിംസജനാനം, ഏതേ അനോലോകേന്തേന ഉരുവേലകസ്സപാദീനം തേഭാതികാനം, ഏതേ പന ഏത്തകേ മഹാഥേരേ പഹായ സബ്ബപച്ഛാ പബ്ബജിതാനം അഗ്ഗസാവകട്ഠാനം ദദന്തേന മുഖം ഓലോകേത്വാ ദിന്ന’’ന്തി. സത്ഥാ, ‘‘കിം കഥേഥ, ഭിക്ഖവേ’’തി പുച്ഛിത്വാ, ‘‘ഇദം നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘നാഹം, ഭിക്ഖവേ, മുഖം ഓലോകേത്വാ ഭിക്ഖം ദേമി, ഏതേസം പന അത്തനാ അത്തനാ പത്ഥിതപത്ഥിതമേവ ദേമി. അഞ്ഞാതകോണ്ഡഞ്ഞോ ഹി ഏകസ്മിം സസ്സേ നവ വാരേ അഗ്ഗസസ്സദാനം ദദന്തോ അഗ്ഗസാവകട്ഠാനം പത്ഥേത്വാ നാദാസി, അഗ്ഗധമ്മം പന അരഹത്തം സബ്ബപഠമം പടിവിജ്ഝിതും പത്ഥേത്വാ അദാസീ’’തി. ‘‘കദാ പന ഭഗവാ’’തി? ‘‘സുണിസ്സഥ, ഭിക്ഖവേ’’തി. ‘‘ആമ, ഭന്തേ’’തി, ഭഗവാ അതീതം ആഹരി –
Taṃ divasaññeva pana satthā vaḍḍhamānakacchāyāya veḷuvane sāvakasannipātaṃ katvā dvinnaṃ therānaṃ aggasāvakaṭṭhānaṃ datvā pātimokkhaṃ uddisi. Bhikkhū ujjhāyiṃsu – ‘‘satthā mukholokanena bhikkhaṃ deti, aggasāvakaṭṭhānaṃ dadantena nāma paṭhamaṃ pabbajitānaṃ pañcavaggiyānaṃ dātuṃ vaṭṭati, ete anolokentena yasatherappamukhānaṃ pañcapaṇṇāsabhikkhūnaṃ dātuṃ vaṭṭati, ete anolokentena bhaddavaggiyānaṃ tiṃsajanānaṃ, ete anolokentena uruvelakassapādīnaṃ tebhātikānaṃ, ete pana ettake mahāthere pahāya sabbapacchā pabbajitānaṃ aggasāvakaṭṭhānaṃ dadantena mukhaṃ oloketvā dinna’’nti. Satthā, ‘‘kiṃ kathetha, bhikkhave’’ti pucchitvā, ‘‘idaṃ nāmā’’ti vutte ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, mukhaṃ oloketvā bhikkhaṃ demi, etesaṃ pana attanā attanā patthitapatthitameva demi. Aññātakoṇḍañño hi ekasmiṃ sasse nava vāre aggasassadānaṃ dadanto aggasāvakaṭṭhānaṃ patthetvā nādāsi, aggadhammaṃ pana arahattaṃ sabbapaṭhamaṃ paṭivijjhituṃ patthetvā adāsī’’ti. ‘‘Kadā pana bhagavā’’ti? ‘‘Suṇissatha, bhikkhave’’ti. ‘‘Āma, bhante’’ti, bhagavā atītaṃ āhari –
ഭിക്ഖവേ , ഇതോ ഏകനവുതികപ്പേ വിപസ്സീ നാമ ഭഗവാ ലോകേ ഉദപാദി. തദാ മഹാകാളോ ചൂളകാളോതി ദ്വേഭാതികാ കുടുമ്ബികാ മഹന്തം സാലിക്ഖേത്തം വപാപേസും. അഥേകദിവസം ചൂളകാളോ സാലിക്ഖേത്തം ഗന്ത്വാ ഏകം സാലിഗബ്ഭം ഫാലേത്വാ ഖാദി, തം അതിമധുരം അഹോസി. സോ ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ സങ്ഘസ്സ സാലിഗബ്ഭദാനം ദാതുകാമോ ഹുത്വാ ജേട്ഠഭാതികം ഉപസങ്കമിത്വാ, ‘‘ഭാതിക, സാലിഗബ്ഭം ഫാലേത്വാ ബുദ്ധാനം അനുച്ഛവികം കത്വാ പചാപേത്വാ ദാനം ദേമാ’’തി ആഹ. ‘‘കിം വദേസി, താത, സാലിഗബ്ഭം ഫാലേത്വാ ദാനം നാമ നേവ അതീതേ ഭൂതപുബ്ബം, ന അനാഗതേപി ഭവിസ്സതി, മാ സസ്സം നാസയീ’’തി; വുത്തോപി സോ പുനപ്പുനം യാചിയേവ . അഥ നം ഭാതാ, ‘‘തേന ഹി സാലിക്ഖേത്തം ദ്വേ കോട്ഠാസേ കത്വാ മമ കോട്ഠാസം അനാമസിത്വാ അത്തനോ കോട്ഠാസേ ഖേത്തേ യം ഇച്ഛസി, തം കരോഹീ’’തി ആഹ. സോ ‘‘സാധൂ’’തി ഖേത്തം വിഭജിത്വാ ബഹൂ മനുസ്സേ ഹത്ഥകമ്മം യാചിത്വാ സാലിഗബ്ഭം ഫാലേത്വാ നിരുദകേന ഖീരേന പചാപേത്വാ സപ്പിമധുസക്ഖരാദീഹി യോജേത്വാ ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ദാനം ദത്വാ ഭത്തകിച്ചപരിയോസാനേ – ‘‘ഇദം, ഭന്തേ, മമ അഗ്ഗദാനം അഗ്ഗധമ്മസ്സ സബ്ബപഠമം പടിവേധായ സംവത്തതൂ’’തി ആഹ. സത്ഥാ ‘‘ഏവം ഹോതൂ’’തി അനുമോദനമകാസി.
Bhikkhave , ito ekanavutikappe vipassī nāma bhagavā loke udapādi. Tadā mahākāḷo cūḷakāḷoti dvebhātikā kuṭumbikā mahantaṃ sālikkhettaṃ vapāpesuṃ. Athekadivasaṃ cūḷakāḷo sālikkhettaṃ gantvā ekaṃ sāligabbhaṃ phāletvā khādi, taṃ atimadhuraṃ ahosi. So buddhappamukhassa saṅghassa sāligabbhadānaṃ dātukāmo hutvā jeṭṭhabhātikaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhātika, sāligabbhaṃ phāletvā buddhānaṃ anucchavikaṃ katvā pacāpetvā dānaṃ demā’’ti āha. ‘‘Kiṃ vadesi, tāta, sāligabbhaṃ phāletvā dānaṃ nāma neva atīte bhūtapubbaṃ, na anāgatepi bhavissati, mā sassaṃ nāsayī’’ti; vuttopi so punappunaṃ yāciyeva . Atha naṃ bhātā, ‘‘tena hi sālikkhettaṃ dve koṭṭhāse katvā mama koṭṭhāsaṃ anāmasitvā attano koṭṭhāse khette yaṃ icchasi, taṃ karohī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti khettaṃ vibhajitvā bahū manusse hatthakammaṃ yācitvā sāligabbhaṃ phāletvā nirudakena khīrena pacāpetvā sappimadhusakkharādīhi yojetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ datvā bhattakiccapariyosāne – ‘‘idaṃ, bhante, mama aggadānaṃ aggadhammassa sabbapaṭhamaṃ paṭivedhāya saṃvattatū’’ti āha. Satthā ‘‘evaṃ hotū’’ti anumodanamakāsi.
സോ ഖേത്തം ഗന്ത്വാ ഓലോകേന്തോ സകലക്ഖേത്തം കണ്ണികബദ്ധേഹി വിയ സാലിസീസേഹി സഞ്ഛന്നം ദിസ്വാ പഞ്ചവിധപീതിം പടിലഭിത്വാ, ‘‘ലാഭാ വത മേ’’തി ചിന്തേത്വാ പുഥുകകാലേ പുഥുകഗ്ഗം നാമ അദാസി, ഗാമവാസീഹി സദ്ധിം അഗ്ഗസസ്സദാനം നാമ അദാസി, ലായനേ ലായനഗ്ഗം, വേണികരണേ വേണഗ്ഗം, കലാപാദീസു കലാപഗ്ഗം, ഖലഗ്ഗം, ഖലഭണ്ഡഗ്ഗം, കോട്ഠഗ്ഗന്തി. ഏവം ഏകസസ്സേ നവ വാരേ അഗ്ഗദാനം അദാസി. തസ്സ സബ്ബവാരേസു ഗഹിതഗഹിതട്ഠാനം പരിപൂരി, സസ്സം അതിരേകം ഉട്ഠാനസമ്പന്നം അഹോസി. ധമ്മോ ഹി നാമേസ അത്താനം രക്ഖന്തം രക്ഖതി. തേനാഹ ഭഗവാ –
So khettaṃ gantvā olokento sakalakkhettaṃ kaṇṇikabaddhehi viya sālisīsehi sañchannaṃ disvā pañcavidhapītiṃ paṭilabhitvā, ‘‘lābhā vata me’’ti cintetvā puthukakāle puthukaggaṃ nāma adāsi, gāmavāsīhi saddhiṃ aggasassadānaṃ nāma adāsi, lāyane lāyanaggaṃ, veṇikaraṇe veṇaggaṃ, kalāpādīsu kalāpaggaṃ, khalaggaṃ, khalabhaṇḍaggaṃ, koṭṭhagganti. Evaṃ ekasasse nava vāre aggadānaṃ adāsi. Tassa sabbavāresu gahitagahitaṭṭhānaṃ paripūri, sassaṃ atirekaṃ uṭṭhānasampannaṃ ahosi. Dhammo hi nāmesa attānaṃ rakkhantaṃ rakkhati. Tenāha bhagavā –
‘‘ധമ്മോ ഹവേ രക്ഖതി ധമ്മചാരിം,
‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ,
ധമ്മോ സുചിണ്ണോ സുഖമാവഹാതി;
Dhammo suciṇṇo sukhamāvahāti;
ഏസാനിസംസോ ധമ്മേ സുചിണ്ണേ,
Esānisaṃso dhamme suciṇṇe,
ന ദുഗ്ഗതിം ഗച്ഛതി ധമ്മചാരീ’’തി. (ഥേരഗാ॰ ൩൦൩; ജാ॰ ൧.൧൦.൧൦൨) –
Na duggatiṃ gacchati dhammacārī’’ti. (theragā. 303; jā. 1.10.102) –
‘‘ഏവമേസ വിപസ്സീസമ്മാസമ്ബുദ്ധകാലേ അഗ്ഗധമ്മം പഠമം പടിവിജ്ഝിതും പത്ഥേന്തോ നവ വാരേ അഗ്ഗദാനാനി അദാസി. ഇതോ സതസഹസ്സകപ്പമത്ഥകേ പന ഹംസവതീനഗരേ പദുമുത്തരസമ്ബുദ്ധകാലേപി സത്താഹം മഹാദാനം ദത്വാ തസ്സ ഭഗവതോ പാദമൂലേ നിപജ്ജിത്വാ അഗ്ഗധമ്മസ്സ പഠമം പടിവിജ്ഝനത്ഥമേവ പത്ഥനം ഠപേസി. ഇതി ഇമിനാ പത്ഥിതമേവ മയാ ദിന്നം, നാഹം, ഭിക്ഖവേ, മുഖം ഓലോകേത്വാ ദേമീ’’തി.
‘‘Evamesa vipassīsammāsambuddhakāle aggadhammaṃ paṭhamaṃ paṭivijjhituṃ patthento nava vāre aggadānāni adāsi. Ito satasahassakappamatthake pana haṃsavatīnagare padumuttarasambuddhakālepi sattāhaṃ mahādānaṃ datvā tassa bhagavato pādamūle nipajjitvā aggadhammassa paṭhamaṃ paṭivijjhanatthameva patthanaṃ ṭhapesi. Iti iminā patthitameva mayā dinnaṃ, nāhaṃ, bhikkhave, mukhaṃ oloketvā demī’’ti.
‘‘യസകുലപുത്തപ്പമുഖാ പഞ്ചപഞ്ഞാസ ജനാ കിം കമ്മം കരിംസു, ഭന്തേ’’തി? ‘‘ഏതേപി ഏകസ്സ ബുദ്ധസ്സ സന്തികേ അരഹത്തം പത്ഥേന്താ ബഹും പുഞ്ഞകമ്മം കത്വാ അപരഭാഗേ അനുപ്പന്നേ ബുദ്ധേ സഹായകാ ഹുത്വാ വഗ്ഗബന്ധനേന പുഞ്ഞാനി കരോന്താ അനാഥമതസരീരാനി പടിജഗ്ഗന്താ വിചരിംസു. തേ ഏകദിവസം സഗബ്ഭം ഇത്ഥിം കാലകതം ദിസ്വാ, ‘ഝാപേസ്സാമാ’തി സുസാനം ഹരിംസു. തേസു പഞ്ച ജനേ ‘തുമ്ഹേ ഝാപേഥാ’തി സുസാനേ ഠപേത്വാ സേസാ ഗാമം പവിട്ഠാ. യസദാരകോ തം മതസരീരം സൂലേഹി വിജ്ഝിത്വാ പരിവത്തേത്വാ പരിവത്തേത്വാ ഝാപേന്തോ അസുഭസഞ്ഞം പടിലഭി, ഇതരേസമ്പി ചതുന്നം ജനാനം – ‘പസ്സഥ, ഭോ, ഇമം സരീരം തത്ഥ തത്ഥ വിദ്ധംസിതചമ്മം, കബരഗോരൂപം വിയ അസുചിം ദുഗ്ഗന്ധം പടികൂല’ന്തി ദസ്സേസി. തേപി തത്ഥ അസുഭസഞ്ഞം പടിലഭിംസു. തേ പഞ്ചപി ജനാ ഗാമം ഗന്ത്വാ സേസസഹായകാനം കഥയിംസു. യസോ പന ദാരകോ ഗേഹം ഗന്ത്വാ മാതാപിതൂനഞ്ച ഭരിയായ ച കഥേസി. തേ സബ്ബേപി അസുഭം ഭാവയിംസു. ഇദമേതേസം പുബ്ബകമ്മം. തേനേവ യസസ്സ ഇത്ഥാഗാരേ സുസാനസഞ്ഞാ ഉപ്പജ്ജി, തായ ച ഉപനിസ്സയസമ്പത്തിയാ സബ്ബേസമ്പി വിസേസാധിഗമോ നിബ്ബത്തി. ഏവം ഇമേപി അത്തനാ പത്ഥിതമേവ ലഭിംസു. നാഹം മുഖം ഓലോകേത്വാ ദമ്മീ’’തി.
‘‘Yasakulaputtappamukhā pañcapaññāsa janā kiṃ kammaṃ kariṃsu, bhante’’ti? ‘‘Etepi ekassa buddhassa santike arahattaṃ patthentā bahuṃ puññakammaṃ katvā aparabhāge anuppanne buddhe sahāyakā hutvā vaggabandhanena puññāni karontā anāthamatasarīrāni paṭijaggantā vicariṃsu. Te ekadivasaṃ sagabbhaṃ itthiṃ kālakataṃ disvā, ‘jhāpessāmā’ti susānaṃ hariṃsu. Tesu pañca jane ‘tumhe jhāpethā’ti susāne ṭhapetvā sesā gāmaṃ paviṭṭhā. Yasadārako taṃ matasarīraṃ sūlehi vijjhitvā parivattetvā parivattetvā jhāpento asubhasaññaṃ paṭilabhi, itaresampi catunnaṃ janānaṃ – ‘passatha, bho, imaṃ sarīraṃ tattha tattha viddhaṃsitacammaṃ, kabaragorūpaṃ viya asuciṃ duggandhaṃ paṭikūla’nti dassesi. Tepi tattha asubhasaññaṃ paṭilabhiṃsu. Te pañcapi janā gāmaṃ gantvā sesasahāyakānaṃ kathayiṃsu. Yaso pana dārako gehaṃ gantvā mātāpitūnañca bhariyāya ca kathesi. Te sabbepi asubhaṃ bhāvayiṃsu. Idametesaṃ pubbakammaṃ. Teneva yasassa itthāgāre susānasaññā uppajji, tāya ca upanissayasampattiyā sabbesampi visesādhigamo nibbatti. Evaṃ imepi attanā patthitameva labhiṃsu. Nāhaṃ mukhaṃ oloketvā dammī’’ti.
‘‘ഭദ്ദവഗ്ഗിയസഹായകാ പന കിം കമ്മം കരിംസു, ഭന്തേ’’തി? ‘‘ഏതേപി പുബ്ബബുദ്ധാനം സന്തികേ അരഹത്തം പത്ഥേത്വാ പുഞ്ഞാനി കത്വാ അപരഭാഗേ അനുപ്പന്നേ ബുദ്ധേ തിംസ ധുത്താ ഹുത്വാ തുണ്ഡിലോവാദം സുത്വാ സട്ഠിവസ്സസഹസ്സാനി പഞ്ച സീലാനി രക്ഖിംസു. ഏവം ഇമേപി അത്തനാ പത്ഥിതമേവ ലഭിംസു. നാഹം മുഖം ഓലോകേത്വാ ദമ്മീ’’തി.
‘‘Bhaddavaggiyasahāyakā pana kiṃ kammaṃ kariṃsu, bhante’’ti? ‘‘Etepi pubbabuddhānaṃ santike arahattaṃ patthetvā puññāni katvā aparabhāge anuppanne buddhe tiṃsa dhuttā hutvā tuṇḍilovādaṃ sutvā saṭṭhivassasahassāni pañca sīlāni rakkhiṃsu. Evaṃ imepi attanā patthitameva labhiṃsu. Nāhaṃ mukhaṃ oloketvā dammī’’ti.
‘‘ഉരുവേലകസ്സപാദയോ പന കിം കമ്മം കരിംസു, ഭന്തേ’’തി? ‘‘തേപി അരഹത്തമേവ പത്ഥേത്വാ പുഞ്ഞാനി കരിംസു. ഇതോ ഹി ദ്വേനവുതികപ്പേ തിസ്സോ ഫുസ്സോതി ദ്വേ ബുദ്ധാ ഉപ്പജ്ജിംസു. ഫുസ്സബുദ്ധസ്സ മഹിന്ദോ നാമ രാജാ പിതാ അഹോസി. തസ്മിം പന സമ്ബോധിം പത്തേ രഞ്ഞോ കനിട്ഠപുത്തോ പഠമഅഗ്ഗസാവകോ പുരോഹിതപുത്തോ ദുതിയഅഗ്ഗസാവകോ അഹോസി. രാജാ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ – ‘ജേട്ഠപുത്തോ മേ ബുദ്ധോ, കനിട്ഠപുത്തോ പഠമഅഗ്ഗസാവകോ, പുരോഹിതപുത്തോ ദുതിയഅഗ്ഗസാവകോ’തി തേ ഓലോകേത്വാ, ‘മമേവ ബുദ്ധോ, മമേവ ധമ്മോ, മമേവ സങ്ഘോ, നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സാ’തി തിക്ഖത്തും ഉദാനം ഉദാനേത്വാ സത്ഥു പാദമൂലേ നിപജ്ജിത്വാ , ‘ഭന്തേ, ഇദാനി മേ നവുതിവസ്സസഹസ്സപരിമാണസ്സ ആയുനോ കോടിയം നിസീദിത്വാ നിദ്ദായനകാലോ വിയ അഞ്ഞേസം ഗേഹദ്വാരം അഗന്ത്വാ യാവാഹം ജീവാമി, താവ മേ ചത്താരോ പച്ചയേ അധിവാസേഥാ’തി പടിഞ്ഞം ഗഹേത്വാ നിബദ്ധം ബുദ്ധുപട്ഠാനം കരോതി. രഞ്ഞോ പന അപരേപി തതോ പുത്താ അഹേസും. തേസു ജേട്ഠസ്സ പഞ്ച യോധസതാനി പരിവാരാനി, മജ്ഝിമസ്സ തീണി, കനിട്ഠസ്സ ദ്വേ. തേ ‘മയമ്പി ഭാതികം ഭോജേസ്സാമാ’തി പിതരം ഓകാസം യാചിത്വാ അലഭമാനാ പുനപ്പുനം യാചന്താപി അലഭിത്വാ പച്ചന്തേ കുപിതേ തസ്സ വൂപസമനത്ഥായ പേസിതാ പച്ചന്തം വൂപസമേത്വാ പിതു സന്തികം ആഗമിംസു. അഥ നേ പിതാ ആലിങ്ഗിത്വാ സീസേ ചുമ്ബിത്വാ, ‘വരം വോ, താതാ, ദമ്മീ’തി ആഹ.
‘‘Uruvelakassapādayo pana kiṃ kammaṃ kariṃsu, bhante’’ti? ‘‘Tepi arahattameva patthetvā puññāni kariṃsu. Ito hi dvenavutikappe tisso phussoti dve buddhā uppajjiṃsu. Phussabuddhassa mahindo nāma rājā pitā ahosi. Tasmiṃ pana sambodhiṃ patte rañño kaniṭṭhaputto paṭhamaaggasāvako purohitaputto dutiyaaggasāvako ahosi. Rājā satthu santikaṃ gantvā – ‘jeṭṭhaputto me buddho, kaniṭṭhaputto paṭhamaaggasāvako, purohitaputto dutiyaaggasāvako’ti te oloketvā, ‘mameva buddho, mameva dhammo, mameva saṅgho, namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassā’ti tikkhattuṃ udānaṃ udānetvā satthu pādamūle nipajjitvā , ‘bhante, idāni me navutivassasahassaparimāṇassa āyuno koṭiyaṃ nisīditvā niddāyanakālo viya aññesaṃ gehadvāraṃ agantvā yāvāhaṃ jīvāmi, tāva me cattāro paccaye adhivāsethā’ti paṭiññaṃ gahetvā nibaddhaṃ buddhupaṭṭhānaṃ karoti. Rañño pana aparepi tato puttā ahesuṃ. Tesu jeṭṭhassa pañca yodhasatāni parivārāni, majjhimassa tīṇi, kaniṭṭhassa dve. Te ‘mayampi bhātikaṃ bhojessāmā’ti pitaraṃ okāsaṃ yācitvā alabhamānā punappunaṃ yācantāpi alabhitvā paccante kupite tassa vūpasamanatthāya pesitā paccantaṃ vūpasametvā pitu santikaṃ āgamiṃsu. Atha ne pitā āliṅgitvā sīse cumbitvā, ‘varaṃ vo, tātā, dammī’ti āha.
‘‘തേ ‘സാധു ദേവാ’തി വരം ഗഹിതകം കത്വാ പുന കതിപാഹച്ചയേന പിതരാ ‘ഗണ്ഹഥ, താതാ, വര’ന്തി വുത്താ, ‘‘ദേവ, അമ്ഹാകം അഞ്ഞേന കേനചി അത്ഥോ നത്ഥി, ഇതോ പട്ഠായ മയം ഭാതികം ഭോജേസ്സാമ, ഇമം നോ വരം ദേഹീ’’തി ആഹംസു. ‘ന ദേമി, താതാ’തി. ‘നിച്ചകാലം അദേന്തോ സത്ത സംവച്ഛരാനി ദേഥ, ദേവാ’തി. ‘ന ദേമി, താതാ’തി. ‘തേന ഹി ഛ പഞ്ച ചത്താരി തീണി ദ്വേ ഏകം സംവച്ഛരം ദേഥ, ദേവാ’തി. ‘ന ദേമി, താതാ’തി. ‘തേന ഹി, ദേവ, സത്ത മാസേ ദേഥാ’തി. ‘ഛ മാസേ പഞ്ച മാസേ ചത്താരോ മാസേ തയോ മാസേ ദേഥ, ദേവാ’തി. ‘ന ദേമി, താതാ’തി. ‘ഹോതു, ദേവ, ഏകേകസ്സ നോ ഏകേകം മാസം കത്വാ തയോ മാസേ ദേഥാ’തി. ‘സാധു, താതാ, തേന ഹി തയോ മാസേ ഭോജേഥാ’തി ആഹ. തേ തുട്ഠാ രാജാനം വന്ദിത്വാ സകട്ഠാനമേവ ഗതാ. തേസം പന തിണ്ണമ്പി ഏകോവ കോട്ഠാഗാരികോ, ഏകോവ ആയുത്തകോ, തസ്സ ദ്വാദസനഹുതാ പുരിസപരിവാരാ. തേ തേ പക്കോസാപേത്വാ , ‘മയം ഇമം തേമാസം ദസ സീലാനി ഗഹേത്വാ ദ്വേ കാസാവാനി നിവാസേത്വാ സത്ഥാരാ സഹവാസം വസിസ്സാമ, തുമ്ഹേ ഏത്തകം നാമ ദാനവത്തം ഗഹേത്വാ ദേവസികം നവുതിസഹസ്സാനം ഭിക്ഖൂനം യോധസഹസ്സസ്സ ച സബ്ബം ഖാദനീയഭോജനീയം പവത്തേയ്യാഥ. മയഞ്ഹി ഇതോ പട്ഠായ ന കിഞ്ചി വക്ഖാമാ’തി വദിംസു.
‘‘Te ‘sādhu devā’ti varaṃ gahitakaṃ katvā puna katipāhaccayena pitarā ‘gaṇhatha, tātā, vara’nti vuttā, ‘‘deva, amhākaṃ aññena kenaci attho natthi, ito paṭṭhāya mayaṃ bhātikaṃ bhojessāma, imaṃ no varaṃ dehī’’ti āhaṃsu. ‘Na demi, tātā’ti. ‘Niccakālaṃ adento satta saṃvaccharāni detha, devā’ti. ‘Na demi, tātā’ti. ‘Tena hi cha pañca cattāri tīṇi dve ekaṃ saṃvaccharaṃ detha, devā’ti. ‘Na demi, tātā’ti. ‘Tena hi, deva, satta māse dethā’ti. ‘Cha māse pañca māse cattāro māse tayo māse detha, devā’ti. ‘Na demi, tātā’ti. ‘Hotu, deva, ekekassa no ekekaṃ māsaṃ katvā tayo māse dethā’ti. ‘Sādhu, tātā, tena hi tayo māse bhojethā’ti āha. Te tuṭṭhā rājānaṃ vanditvā sakaṭṭhānameva gatā. Tesaṃ pana tiṇṇampi ekova koṭṭhāgāriko, ekova āyuttako, tassa dvādasanahutā purisaparivārā. Te te pakkosāpetvā , ‘mayaṃ imaṃ temāsaṃ dasa sīlāni gahetvā dve kāsāvāni nivāsetvā satthārā sahavāsaṃ vasissāma, tumhe ettakaṃ nāma dānavattaṃ gahetvā devasikaṃ navutisahassānaṃ bhikkhūnaṃ yodhasahassassa ca sabbaṃ khādanīyabhojanīyaṃ pavatteyyātha. Mayañhi ito paṭṭhāya na kiñci vakkhāmā’ti vadiṃsu.
‘‘തേ തയോപി ജനാ പരിവാരസഹസ്സം ഗഹേത്വാ ദസ സീലാനി സമാദായ കാസായവത്ഥാനി നിവാസേത്വാ വിഹാരേയേവ വസിംസു. കോട്ഠാഗാരികോ ച ആയുത്തകോ ച ഏകതോ ഹുത്വാ തിണ്ണം ഭാതികാനം കോട്ഠാഗാരേഹി വാരേന വാരേന ദാനവത്തം ഗഹേത്വാ ദാനം ദേന്തി, കമ്മകാരാനം പന പുത്താ യാഗുഭത്താദീനം അത്ഥായ രോദന്തി. തേ തേസം ഭിക്ഖുസങ്ഘേ അനാഗതേയേവ യാഗുഭത്താദീനി ദേന്തി. ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ഭത്തകിച്ചാവസാനേ കിഞ്ചി അതിരേകം ന ഭൂതപുബ്ബം. തേ ‘അപരഭാഗേ ദാരകാനം ദേമാ’തി അത്തനാപി ഗഹേത്വാ ഖാദിംസു. മനുഞ്ഞം ആഹാരം ദിസ്വാ അധിവാസേതും നാസക്ഖിംസു. തേ പന ചതുരാസീതിസഹസ്സാ അഹേസും. തേ സങ്ഘസ്സ ദിന്നദാനവത്തം ഖാദിത്വാ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ പേത്തിവിസയേ നിബ്ബത്തിംസു. തേഭാതികാ പന പുരിസസഹസ്സേന സദ്ധിം കാലം കത്വാ ദേവലോകേ നിബ്ബത്തിത്വാ ദേവലോകാ മനുസ്സലോകം, മനുസ്സലോകാ ദേവലോകം സംസരന്താ ദ്വേനവുതികപ്പേ ഖേപേസും. ‘ഏവം തേ തയോ ഭാതരോ അരഹത്തം പത്ഥേന്താ തദാ കല്യാണകമ്മം കരിംസു. തേ അത്തനാ പത്ഥിതമേവ ലഭിംസു. നാഹം മുഖം ഓലോകേത്വാ ദമ്മീ’’’തി.
‘‘Te tayopi janā parivārasahassaṃ gahetvā dasa sīlāni samādāya kāsāyavatthāni nivāsetvā vihāreyeva vasiṃsu. Koṭṭhāgāriko ca āyuttako ca ekato hutvā tiṇṇaṃ bhātikānaṃ koṭṭhāgārehi vārena vārena dānavattaṃ gahetvā dānaṃ denti, kammakārānaṃ pana puttā yāgubhattādīnaṃ atthāya rodanti. Te tesaṃ bhikkhusaṅghe anāgateyeva yāgubhattādīni denti. Bhikkhusaṅghassa bhattakiccāvasāne kiñci atirekaṃ na bhūtapubbaṃ. Te ‘aparabhāge dārakānaṃ demā’ti attanāpi gahetvā khādiṃsu. Manuññaṃ āhāraṃ disvā adhivāsetuṃ nāsakkhiṃsu. Te pana caturāsītisahassā ahesuṃ. Te saṅghassa dinnadānavattaṃ khāditvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā pettivisaye nibbattiṃsu. Tebhātikā pana purisasahassena saddhiṃ kālaṃ katvā devaloke nibbattitvā devalokā manussalokaṃ, manussalokā devalokaṃ saṃsarantā dvenavutikappe khepesuṃ. ‘Evaṃ te tayo bhātaro arahattaṃ patthentā tadā kalyāṇakammaṃ kariṃsu. Te attanā patthitameva labhiṃsu. Nāhaṃ mukhaṃ oloketvā dammī’’’ti.
തദാ പന തേസം ആയുത്തകോ ബിമ്ബിസാരോ രാജാ അഹോസി, കോട്ഠാഗാരികോ വിസാഖോ ഉപാസകോ. തയോ രാജകുമാരാ തയോ ജടിലാ അഹേസും. തേസം കമ്മകാരാ തദാ പേതേസു നിബ്ബത്തിത്വാ സുഗതിദുഗ്ഗതിവസേന സംസരന്താ ഇമസ്മിം കപ്പേ ചത്താരി ബുദ്ധന്തരാനി പേതലോകേയേവ നിബ്ബത്തിംസു. തേ ഇമസ്മിം കപ്പേ സബ്ബപഠമം ഉപ്പന്നം ചത്താലീസവസ്സസഹസ്സായുകം കകുസന്ധം ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ, ‘‘അമ്ഹാകം ആഹാരം ലഭനകാലം ആചിക്ഖഥാ’’തി പുച്ഛിംസു. സോ ‘‘മമ താവ കാലേ ന ലഭിസ്സഥ, മമ പച്ഛതോ മഹാപഥവിയാ യോജനമത്തം അഭിരുള്ഹായ കോണാഗമനോ നാമ ബുദ്ധോ ഉപ്പജ്ജിസ്സതി, തം പുച്ഛേയ്യാഥാ’’തി ആഹ. തേ തത്തകം കാലം ഖേപേത്വാ തസ്മിം ഉപ്പന്നേ തം പുച്ഛിംസു. സോപി ‘‘മമ കാലേ ന ലഭിസ്സഥ, മമ പച്ഛതോ മഹാപഥവിയാ യോജനമത്തം അഭിരുള്ഹായ കസ്സപോ നാമ ബുദ്ധോ ഉപ്പജ്ജിസ്സതി, തം പുച്ഛേയ്യാഥാ’’തി ആഹ. തേ തത്തകം കാലം ഖേപേത്വാ തസ്മിം ഉപ്പന്നേ തം പുച്ഛിംസു. സോപി ‘‘മമ കാലേ ന ലഭിസ്സഥ, മമ പന പച്ഛതോ മഹാപഥവിയാ യോജനമത്തം അഭിരുള്ഹായ ഗോതമോ നാമ ബുദ്ധോ ഉപ്പജ്ജിസ്സതി, തദാ തുമ്ഹാകം ഞാതകോ ബിമ്ബിസാരോ നാമ രാജാ ഭവിസ്സതി, സോ സത്ഥു ദാനം ദത്വാ തുമ്ഹാകം പത്തിം പാപേസ്സതി, തദാ ലഭിസ്സഥാ’’തി ആഹ. തേസം ഏകം ബുദ്ധന്തരം സ്വേദിവസസദിസം അഹോസി. തേ തഥാഗതേ ഉപ്പന്നേ ബിമ്ബിസാരരഞ്ഞാ പഠമദിവസം ദാനേ ദിന്നേ പത്തിം അലഭിത്വാ രത്തിഭാഗേ ഭേരവസദ്ദം കത്വാ രഞ്ഞോ അത്താനം ദസ്സയിംസു. സോ പുനദിവസേ വേളുവനം ഗന്ത്വാ തഥാഗതസ്സ തം പവത്തിം ആരോചേസി.
Tadā pana tesaṃ āyuttako bimbisāro rājā ahosi, koṭṭhāgāriko visākho upāsako. Tayo rājakumārā tayo jaṭilā ahesuṃ. Tesaṃ kammakārā tadā petesu nibbattitvā sugatiduggativasena saṃsarantā imasmiṃ kappe cattāri buddhantarāni petalokeyeva nibbattiṃsu. Te imasmiṃ kappe sabbapaṭhamaṃ uppannaṃ cattālīsavassasahassāyukaṃ kakusandhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘amhākaṃ āhāraṃ labhanakālaṃ ācikkhathā’’ti pucchiṃsu. So ‘‘mama tāva kāle na labhissatha, mama pacchato mahāpathaviyā yojanamattaṃ abhiruḷhāya koṇāgamano nāma buddho uppajjissati, taṃ puccheyyāthā’’ti āha. Te tattakaṃ kālaṃ khepetvā tasmiṃ uppanne taṃ pucchiṃsu. Sopi ‘‘mama kāle na labhissatha, mama pacchato mahāpathaviyā yojanamattaṃ abhiruḷhāya kassapo nāma buddho uppajjissati, taṃ puccheyyāthā’’ti āha. Te tattakaṃ kālaṃ khepetvā tasmiṃ uppanne taṃ pucchiṃsu. Sopi ‘‘mama kāle na labhissatha, mama pana pacchato mahāpathaviyā yojanamattaṃ abhiruḷhāya gotamo nāma buddho uppajjissati, tadā tumhākaṃ ñātako bimbisāro nāma rājā bhavissati, so satthu dānaṃ datvā tumhākaṃ pattiṃ pāpessati, tadā labhissathā’’ti āha. Tesaṃ ekaṃ buddhantaraṃ svedivasasadisaṃ ahosi. Te tathāgate uppanne bimbisāraraññā paṭhamadivasaṃ dāne dinne pattiṃ alabhitvā rattibhāge bheravasaddaṃ katvā rañño attānaṃ dassayiṃsu. So punadivase veḷuvanaṃ gantvā tathāgatassa taṃ pavattiṃ ārocesi.
സത്ഥാ, ‘‘മഹാരാജ, ഇതോ ദ്വേനവുതികപ്പമത്ഥകേ ഫുസ്സബുദ്ധകാലേ ഏതേ തവ ഞാതകാ, ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ദിന്നദാനവത്തം ഖാദിത്വാ പേതലോകേ നിബ്ബത്തിത്വാ സംസരന്താ കകുസന്ധാദയോ ബുദ്ധേ പുച്ഛിത്വാ തേഹി ഇദഞ്ചിദഞ്ച വുത്താ ഏത്തകം കാലം തവ ദാനം പച്ചാസീസമാനാ ഹിയ്യോ തയാ ദാനേ ദിന്നേ പത്തിം അലഭമാനാ ഏവമകംസൂ’’തി ആഹ. ‘‘കിം പന, ഭന്തേ, ഇദാനിപി ദിന്നേ ലഭിസ്സന്തീ’’തി? ‘‘ആമ, മഹാരാജാ’’തി. രാജാ ബുദ്ധപ്പമുഖം ഭിക്ഖുസങ്ഘം നിമന്തേത്വാ പുനദിവസേ മഹാദാനം ദത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, ഇതോ തേസം പേതാനം ദിബ്ബഅന്നപാനം സമ്പജ്ജതൂ’’തി പത്തിം അദാസി, തേസം തഥേവ നിബ്ബത്തി. പുനദിവസേ നഗ്ഗാ ഹുത്വാ അത്താനം ദസ്സേസും. രാജാ ‘‘അജ്ജ, ഭന്തേ, നഗ്ഗാ ഹുത്വാ അത്താനം ദസ്സേസു’’ന്തി ആരോചേസി. ‘‘വത്ഥാനി തേ ന ദിന്നാനി, മഹാരാജാ’’തി. രാജാപി പുനദിവസേ ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ചീവരദാനം ദത്വാ, ‘‘ഇതോ തേസം പേതാനം ദിബ്ബവത്ഥാനി ഹോന്തൂ’’തി പാപേസി. തങ്ഖണഞ്ഞേവ തേസം ദിബ്ബവത്ഥാനി ഉപ്പജ്ജിംസു. തേ പേതത്തഭാവം വിജഹിത്വാ ദിബ്ബത്തഭാവേ സണ്ഠഹിംസു. സത്ഥാ അനുമോദനം കരോന്തോ ‘‘തിരോകുട്ടേസു തിട്ഠന്തീ’’തിആദിനാ (ഖു॰ പാ॰ ൭.൧; പേ॰ വ॰ ൧൪) തിരോകുട്ടാനുമോദനം അകാസി. അനുമോദനാവസാനേ ചതുരാസീതിയാ പാണസഹസ്സാനം ധമ്മാഭിസമയോ അഹോസി. ഇതി സത്ഥാ തേഭാതികജടിലാനം വത്ഥും കഥേത്വാ ഇമമ്പി ധമ്മദേസനം ആഹരി.
Satthā, ‘‘mahārāja, ito dvenavutikappamatthake phussabuddhakāle ete tava ñātakā, bhikkhusaṅghassa dinnadānavattaṃ khāditvā petaloke nibbattitvā saṃsarantā kakusandhādayo buddhe pucchitvā tehi idañcidañca vuttā ettakaṃ kālaṃ tava dānaṃ paccāsīsamānā hiyyo tayā dāne dinne pattiṃ alabhamānā evamakaṃsū’’ti āha. ‘‘Kiṃ pana, bhante, idānipi dinne labhissantī’’ti? ‘‘Āma, mahārājā’’ti. Rājā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā punadivase mahādānaṃ datvā, ‘‘bhante, ito tesaṃ petānaṃ dibbaannapānaṃ sampajjatū’’ti pattiṃ adāsi, tesaṃ tatheva nibbatti. Punadivase naggā hutvā attānaṃ dassesuṃ. Rājā ‘‘ajja, bhante, naggā hutvā attānaṃ dassesu’’nti ārocesi. ‘‘Vatthāni te na dinnāni, mahārājā’’ti. Rājāpi punadivase buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa cīvaradānaṃ datvā, ‘‘ito tesaṃ petānaṃ dibbavatthāni hontū’’ti pāpesi. Taṅkhaṇaññeva tesaṃ dibbavatthāni uppajjiṃsu. Te petattabhāvaṃ vijahitvā dibbattabhāve saṇṭhahiṃsu. Satthā anumodanaṃ karonto ‘‘tirokuṭṭesu tiṭṭhantī’’tiādinā (khu. pā. 7.1; pe. va. 14) tirokuṭṭānumodanaṃ akāsi. Anumodanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Iti satthā tebhātikajaṭilānaṃ vatthuṃ kathetvā imampi dhammadesanaṃ āhari.
അഗ്ഗസാവകാ പന, ‘‘ഭന്തേ, കിം കരിംസൂ’’തി? ‘‘അഗ്ഗസാവകഭാവായ പത്ഥനം കരിംസു’’. ഇതോ കപ്പസതസഹസ്സാധികസ്സ ഹി കപ്പാനം അസങ്ഖ്യേയ്യസ്സ മത്ഥകേ സാരിപുത്തോ ബ്രാഹ്മണമഹാസാലകുലേ നിബ്ബത്തി, നാമേന സരദമാണവോ നാമ അഹോസി. മോഗ്ഗല്ലാനോ ഗഹപതിമഹാസാലകുലേ നിബ്ബത്തി, നാമേന സിരിവഡ്ഢനകുടുമ്ബികോ നാമ അഹോസി. തേ ഉഭോപി സഹപംസുകീളകാ സഹായകാ അഹേസും. തേസു സരദമാണവോ പിതു അച്ചയേന കുസലന്തകം മഹാധനം പടിപജ്ജിത്വാ ഏകദിവസം രഹോഗതോ ചിന്തേസി – ‘‘അഹം ഇധലോകത്തഭാവമേവ ജാനാമി, നോ പരലോകത്തഭാവം. ജാതസത്താനഞ്ച മരണം നാമ ധുവം, മയാ ഏകം പബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ മോക്ഖധമ്മഗവേസനം കാതും വട്ടതീ’’തി. സോ സഹായകം ഉപസങ്കമിത്വാ ആഹ – ‘‘സമ്മ സിരിവഡ്ഢന, അഹം പബ്ബജിത്വാ മോക്ഖധമ്മം ഗവേസിസ്സാമി, ത്വം മയാ സദ്ധിം പബ്ബജിതും സക്ഖിസ്സസി, ന സക്ഖിസ്സസീ’’തി? ‘‘ന സക്ഖിസ്സാമി, സമ്മ, ത്വംയേവ പബ്ബജാഹീ’’തി. സോ ചിന്തേസി – ‘‘പരലോകം ഗച്ഛന്തോ സഹായേ വാ ഞാതിമിത്തേ വാ ഗഹേത്വാ ഗതോ നാമ നത്ഥി, അത്തനാ കതം അത്തനോവ ഹോതീ’’തി. തതോ രതനകോട്ഠാഗാരം വിവരാപേത്വാ കപണദ്ധികവണിബ്ബകയാചകാനം മഹാദാനം ദത്വാ പബ്ബതപാദം പവിസിത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജി. തസ്സ ഏകോ ദ്വേ തയോതി ഏവം അനുപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിതാ ചതുസത്തതിസഹസ്സമത്താ ജടിലാ അഹേസും. സോ പഞ്ച അഭിഞ്ഞാ, അട്ഠ ച സമാപത്തിയോ നിബ്ബത്തേത്വാ തേസം ജടിലാനം കസിണപരികമ്മം ആചിക്ഖി. തേപി സബ്ബേ പഞ്ച അഭിഞ്ഞാ അട്ഠ ച സമാപത്തിയോ നിബ്ബത്തേസും.
Aggasāvakā pana, ‘‘bhante, kiṃ kariṃsū’’ti? ‘‘Aggasāvakabhāvāya patthanaṃ kariṃsu’’. Ito kappasatasahassādhikassa hi kappānaṃ asaṅkhyeyyassa matthake sāriputto brāhmaṇamahāsālakule nibbatti, nāmena saradamāṇavo nāma ahosi. Moggallāno gahapatimahāsālakule nibbatti, nāmena sirivaḍḍhanakuṭumbiko nāma ahosi. Te ubhopi sahapaṃsukīḷakā sahāyakā ahesuṃ. Tesu saradamāṇavo pitu accayena kusalantakaṃ mahādhanaṃ paṭipajjitvā ekadivasaṃ rahogato cintesi – ‘‘ahaṃ idhalokattabhāvameva jānāmi, no paralokattabhāvaṃ. Jātasattānañca maraṇaṃ nāma dhuvaṃ, mayā ekaṃ pabbajjaṃ pabbajitvā mokkhadhammagavesanaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti. So sahāyakaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘samma sirivaḍḍhana, ahaṃ pabbajitvā mokkhadhammaṃ gavesissāmi, tvaṃ mayā saddhiṃ pabbajituṃ sakkhissasi, na sakkhissasī’’ti? ‘‘Na sakkhissāmi, samma, tvaṃyeva pabbajāhī’’ti. So cintesi – ‘‘paralokaṃ gacchanto sahāye vā ñātimitte vā gahetvā gato nāma natthi, attanā kataṃ attanova hotī’’ti. Tato ratanakoṭṭhāgāraṃ vivarāpetvā kapaṇaddhikavaṇibbakayācakānaṃ mahādānaṃ datvā pabbatapādaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbaji. Tassa eko dve tayoti evaṃ anupabbajjaṃ pabbajitā catusattatisahassamattā jaṭilā ahesuṃ. So pañca abhiññā, aṭṭha ca samāpattiyo nibbattetvā tesaṃ jaṭilānaṃ kasiṇaparikammaṃ ācikkhi. Tepi sabbe pañca abhiññā aṭṭha ca samāpattiyo nibbattesuṃ.
തേന സമയേന അനോമദസ്സീ നാമ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ലോകേ ഉദപാദി. നഗരം ചന്ദവതീ നാമ അഹോസി, പിതാ യസവാ നാമ ഖത്തിയോ, മാതാ യസോധരാ നാമ ദേവീ, ബോധി അജ്ജുനരുക്ഖോ, നിസഭോ ച അനോമോ ച ദ്വേ അഗ്ഗസാവകാ, വരുണോ നാമ ഉപട്ഠാകോ, സുന്ദരാ ച സുമനാ ച ദ്വേ അഗ്ഗസാവികാ അഹേസും. ആയു വസ്സസതസഹസ്സം അഹോസി, സരീരം അട്ഠപഞ്ഞാസഹത്ഥുബ്ബേധം , സരീരപ്പഭാ ദ്വാദസയോജനം ഫരി, ഭിക്ഖുസതസഹസ്സപരിവാരോ അഹോസി. സോ ഏകദിവസം പച്ചൂസകാലേ മഹാകരുണാസമാപത്തിതോ വുട്ഠായ ലോകം വോലോകേന്തോ സരദതാപസം ദിസ്വാ, ‘‘അജ്ജ മയ്ഹം സരദതാപസസ്സം സന്തികം ഗതപച്ചയേന ധമ്മദേസനാ ച മഹതീ ഭവിസ്സതി, സോ ച അഗ്ഗസാവകട്ഠാനം പത്ഥേസ്സതി, തസ്സ സഹായകോ സിരിവഡ്ഢനകുടുമ്ബികോ ദുതിയസാവകട്ഠാനം, ദേസനാപരിയോസാനേ ചസ്സ പരിവാരാ ചതുസത്തതിസഹസ്സമത്താ ജടിലാ അരഹത്തം പാപുണിസ്സന്തി, മയാ തത്ഥ ഗന്തും വട്ടതീ’’തി അത്തനോ പത്തചീവരമാദായ അഞ്ഞം കഞ്ചി അനാമന്തേത്വാ സീഹോ വിയ ഏകചരോ ഹുത്വാ സരദതാപസസ്സ അന്തേവാസികേസു ഫലാഫലത്ഥായ ഗതേസു ‘‘ബുദ്ധഭാവം മേ ജാനാതൂ’’തി അധിട്ഠഹിത്വാ പസ്സന്തസ്സേവ സരദതാപസസ്സ ആകാസതോ ഓതരിത്വാ പഥവിയം പതിട്ഠാസി. സരദതാപസോ ബുദ്ധാനുഭാവഞ്ചേവ സരീരനിപ്ഫത്തിഞ്ചസ്സ ദിസ്വാ ലക്ഖണമന്തേ സമ്മസിത്വാ ‘‘ഇമേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ നാമ അഗാരമജ്ഝേ വസന്തോ രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ, പബ്ബജന്തോ ലോകേ വിവട്ടച്ഛദോ സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധോ ഹോതി. അയം പുരിസോ നിസ്സംസയം ബുദ്ധോ’’തി ജാനിത്വാ പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ പഞ്ചപതിട്ഠിതേന വന്ദിത്വാ അഗ്ഗാസനം പഞ്ഞാപേത്വാ അദാസി. നിസീദി ഭഗവാ പഞ്ഞത്തേ അഗ്ഗാസനേ. സരദതാപസോപി അത്തനോ അനുച്ഛവികം ആസനം ഗഹേത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി.
Tena samayena anomadassī nāma sammāsambuddho loke udapādi. Nagaraṃ candavatī nāma ahosi, pitā yasavā nāma khattiyo, mātā yasodharā nāma devī, bodhi ajjunarukkho, nisabho ca anomo ca dve aggasāvakā, varuṇo nāma upaṭṭhāko, sundarā ca sumanā ca dve aggasāvikā ahesuṃ. Āyu vassasatasahassaṃ ahosi, sarīraṃ aṭṭhapaññāsahatthubbedhaṃ , sarīrappabhā dvādasayojanaṃ phari, bhikkhusatasahassaparivāro ahosi. So ekadivasaṃ paccūsakāle mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya lokaṃ volokento saradatāpasaṃ disvā, ‘‘ajja mayhaṃ saradatāpasassaṃ santikaṃ gatapaccayena dhammadesanā ca mahatī bhavissati, so ca aggasāvakaṭṭhānaṃ patthessati, tassa sahāyako sirivaḍḍhanakuṭumbiko dutiyasāvakaṭṭhānaṃ, desanāpariyosāne cassa parivārā catusattatisahassamattā jaṭilā arahattaṃ pāpuṇissanti, mayā tattha gantuṃ vaṭṭatī’’ti attano pattacīvaramādāya aññaṃ kañci anāmantetvā sīho viya ekacaro hutvā saradatāpasassa antevāsikesu phalāphalatthāya gatesu ‘‘buddhabhāvaṃ me jānātū’’ti adhiṭṭhahitvā passantasseva saradatāpasassa ākāsato otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi. Saradatāpaso buddhānubhāvañceva sarīranipphattiñcassa disvā lakkhaṇamante sammasitvā ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato nāma agāramajjhe vasanto rājā hoti cakkavattī, pabbajanto loke vivaṭṭacchado sabbaññubuddho hoti. Ayaṃ puriso nissaṃsayaṃ buddho’’ti jānitvā paccuggamanaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā aggāsanaṃ paññāpetvā adāsi. Nisīdi bhagavā paññatte aggāsane. Saradatāpasopi attano anucchavikaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi.
തസ്മിം സമയേ ചതുസത്തതിസഹസ്സജടിലാ പണീതപണീതാനി ഓജവന്താനി ഫലാഫലാനി ഗഹേത്വാ ആചരിയസ്സ സന്തികം സമ്പത്താ ബുദ്ധാനഞ്ചേവ ആചരിയസ്സ ച നിസിന്നാസനം ഓലോകേത്വാ ആഹംസു – ‘‘ആചരിയ , മയം ‘ഇമസ്മിം ലോകേ തുമ്ഹേഹി മഹന്തതരോ നത്ഥീ’തി വിചരാമ, അയം പന പുരിസോ തുമ്ഹേഹി മഹന്തതരോ മഞ്ഞേ’’തി? ‘‘താതാ, കിം വദേഥ, സാസപേന സദ്ധിം അട്ഠസട്ഠിയോജനസതസഹസ്സുബ്ബേധം സിനേരും സമം കാതും ഇച്ഛഥ, സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധേന സദ്ധിം മമം ഉപമം മാ കരിത്ഥ പുത്തകാ’’തി. അഥ തേ താപസാ, ‘‘സചായം ഇത്തരസത്തോ അഭവിസ്സ, അമ്ഹാകം ആചരിയോ ന ഏവരൂപം ഉപമം ആഹരിസ്സ, യാവ മഹാ വതായം പുരിസോ’’തി സബ്ബേവ പാദേസു നിപതിത്വാ സിരസാ വന്ദിംസു. അഥ നേ ആചരിയോ ആഹ – ‘‘താതാ, അമ്ഹാകം ബുദ്ധാനം അനുച്ഛവികോ ദേയ്യധമ്മോ നത്ഥി, സത്ഥാ ച ഭിക്ഖാചാരവേലായം ഇധാഗതോ, മയം യഥാസത്തി യഥാബലം ദേയ്യധമ്മം ദസ്സാമ, തുമ്ഹേ യം യം പണീതം ഫലാഫലം, തം തം ആഹരഥാ’’തി ആഹരാപേത്വാ ഹത്ഥേ ധോവിത്വാ സയം തഥാഗതസ്സ പത്തേ പതിട്ഠാപേസി. സത്ഥാരാ ഫലാഫലേ പടിഗ്ഗഹിതമത്തേ ദേവതാ ദിബ്ബോജം പക്ഖിപിംസു. സോ താപസോ ഉദകമ്പി സയമേവ പരിസ്സാവേത്വാ അദാസി. തതോ ഭത്തകിച്ചം കത്വാ നിസിന്നേ സത്ഥരി സബ്ബേ അന്തേവാസികേ പക്കോസിത്വാ സത്ഥു സന്തികേ സാരണീയകഥം കഥേന്തോ നിസീദി. സത്ഥാ ‘‘ദ്വേ അഗ്ഗസാവകാ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിം ആഗച്ഛന്തൂ’’തി ചിന്തേസി. തേ സത്ഥു ചിത്തം ഞത്വാ സതസഹസ്സഖീണാസവപരിവാരാ ആഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠംസു.
Tasmiṃ samaye catusattatisahassajaṭilā paṇītapaṇītāni ojavantāni phalāphalāni gahetvā ācariyassa santikaṃ sampattā buddhānañceva ācariyassa ca nisinnāsanaṃ oloketvā āhaṃsu – ‘‘ācariya , mayaṃ ‘imasmiṃ loke tumhehi mahantataro natthī’ti vicarāma, ayaṃ pana puriso tumhehi mahantataro maññe’’ti? ‘‘Tātā, kiṃ vadetha, sāsapena saddhiṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhaṃ sineruṃ samaṃ kātuṃ icchatha, sabbaññubuddhena saddhiṃ mamaṃ upamaṃ mā karittha puttakā’’ti. Atha te tāpasā, ‘‘sacāyaṃ ittarasatto abhavissa, amhākaṃ ācariyo na evarūpaṃ upamaṃ āharissa, yāva mahā vatāyaṃ puriso’’ti sabbeva pādesu nipatitvā sirasā vandiṃsu. Atha ne ācariyo āha – ‘‘tātā, amhākaṃ buddhānaṃ anucchaviko deyyadhammo natthi, satthā ca bhikkhācāravelāyaṃ idhāgato, mayaṃ yathāsatti yathābalaṃ deyyadhammaṃ dassāma, tumhe yaṃ yaṃ paṇītaṃ phalāphalaṃ, taṃ taṃ āharathā’’ti āharāpetvā hatthe dhovitvā sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhāpesi. Satthārā phalāphale paṭiggahitamatte devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu. So tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi. Tato bhattakiccaṃ katvā nisinne satthari sabbe antevāsike pakkositvā satthu santike sāraṇīyakathaṃ kathento nisīdi. Satthā ‘‘dve aggasāvakā bhikkhusaṅghena saddhiṃ āgacchantū’’ti cintesi. Te satthu cittaṃ ñatvā satasahassakhīṇāsavaparivārā āgantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
തതോ സരദതാപസോ അന്തേവാസികേ ആമന്തേസി – ‘‘താതാ, ബുദ്ധാനം നിസിന്നാസനമ്പി നീചം, സമണസതസഹസ്സാനമ്പി ആസനം നത്ഥി, അജ്ജ തുമ്ഹേഹി ഉളാരം ബുദ്ധസക്കാരം കാതും വട്ടതി, പബ്ബതപാദതോ വണ്ണഗന്ധസമ്പന്നാനി പുപ്ഫാനി ആഹരഥാ’’തി. കഥനകാലോ പപഞ്ചോ വിയ ഹോതി, ഇദ്ധിമതോ പന ഇദ്ധിവിസയോ അചിന്തേയ്യോതി മുഹുത്തമത്തേനേവ തേ താപസാ വണ്ണഗന്ധസമ്പന്നാനി പുപ്ഫാനി ആഹരിത്വാ ബുദ്ധാനം യോജനപ്പമാണം പുപ്ഫാസനം പഞ്ഞാപേസും. ഉഭിന്നം അഗ്ഗസാവകാനം തിഗാവുതം, സേസഭിക്ഖൂനം അഡ്ഢയോജനികാദിഭേദം, സങ്ഘനവകസ്സ ഉസഭമത്തം അഹോസി. ‘‘കഥം ഏകസ്മിം അസ്സമപദേ താവ മഹന്താനി ആസനാനി പഞ്ഞത്താനീ’’തി ന ചിന്തേതബ്ബം. ഇദ്ധിവിസയോ ഹേസ. ഏവം പഞ്ഞത്തേസു ആസനേസു സരദതാപസോ തഥാഗതസ്സ പുരതോ അഞ്ജലിം പഗ്ഗയ്ഹ ഠിതോ, ‘‘ഭന്തേ, മയ്ഹം ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ ഇമം പുപ്ഫാസനം അഭിരുഹഥാ’’തി ആഹ. തേന വുത്തം –
Tato saradatāpaso antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, buddhānaṃ nisinnāsanampi nīcaṃ, samaṇasatasahassānampi āsanaṃ natthi, ajja tumhehi uḷāraṃ buddhasakkāraṃ kātuṃ vaṭṭati, pabbatapādato vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharathā’’ti. Kathanakālo papañco viya hoti, iddhimato pana iddhivisayo acinteyyoti muhuttamatteneva te tāpasā vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharitvā buddhānaṃ yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ paññāpesuṃ. Ubhinnaṃ aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ, sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanikādibhedaṃ, saṅghanavakassa usabhamattaṃ ahosi. ‘‘Kathaṃ ekasmiṃ assamapade tāva mahantāni āsanāni paññattānī’’ti na cintetabbaṃ. Iddhivisayo hesa. Evaṃ paññattesu āsanesu saradatāpaso tathāgatassa purato añjaliṃ paggayha ṭhito, ‘‘bhante, mayhaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya imaṃ pupphāsanaṃ abhiruhathā’’ti āha. Tena vuttaṃ –
‘‘നാനാപുപ്ഫഞ്ച ഗന്ധഞ്ച, സമ്പാദേത്വാന ഏകതോ;
‘‘Nānāpupphañca gandhañca, sampādetvāna ekato;
പുപ്ഫാസനം പഞ്ഞാപേത്വാ, ഇദം വചനമബ്രവി.
Pupphāsanaṃ paññāpetvā, idaṃ vacanamabravi.
‘‘ഇദം മേ ആസനം വീര, പഞ്ഞത്തം തവനുച്ഛവിം;
‘‘Idaṃ me āsanaṃ vīra, paññattaṃ tavanucchaviṃ;
മമ ചിത്തം പസാദേന്തോ, നിസീദ പുപ്ഫമാസനേ.
Mama cittaṃ pasādento, nisīda pupphamāsane.
‘‘സത്തരത്തിന്ദിവം ബുദ്ധോ, നിസീദി പുപ്ഫമാസനേ;
‘‘Sattarattindivaṃ buddho, nisīdi pupphamāsane;
മമ ചിത്തം പസാദേത്വാ, ഹാസയിത്വാ സദേവകേ’’തി.
Mama cittaṃ pasādetvā, hāsayitvā sadevake’’ti.
ഏവം നിസിന്നേ സത്ഥരി ദ്വേ അഗ്ഗസാവകാ സേസഭിക്ഖൂ ച അത്തനോ അത്തനോ പത്താസനേ നിസീദിംസു. സരദതാപസോ മഹന്തം പുപ്ഫച്ഛത്തം ഗഹേത്വാ തഥാഗതസ്സ മത്ഥകേ ധാരേന്തോ അട്ഠാസി. സത്ഥാ ‘‘ജടിലാനം അയം സക്കാരോ മഹപ്ഫലോ ഹോതൂ’’തി നിരോധസമാപത്തിം സമാപജ്ജി. സത്ഥു സമാപത്തിം സമാപന്നഭാവം ഞത്വാ ദ്വേ അഗ്ഗസാവകാപി സേസഭിക്ഖൂപി സമാപത്തിം സമാപജ്ജിംസു. തഥാഗതേ സത്താഹം നിരോധസമാപത്തിം സമാപജ്ജിത്വാ നിസിന്നേ അന്തേവാസികാ ഭിക്ഖാചാരകാലേ സമ്പത്തേ വനമൂലഫലാഫലം പരിഭുഞ്ജിത്വാ സേസകാലേ ബുദ്ധാനം അഞ്ജലിം പഗ്ഗയ്ഹ തിട്ഠന്തി. സരദതാപസോ പന ഭിക്ഖാചാരമ്പി അഗന്ത്വാ പുപ്ഫച്ഛത്തം ധാരയമാനോവ സത്താഹം പീതിസുഖേന വീതിനാമേസി. സത്ഥാ നിരോധതോ വുട്ഠായ ദക്ഖിണപസ്സേ നിസിന്നം പഠമഅഗ്ഗസാവകം നിസഭത്ഥേരം ആമന്തേസി – ‘‘നിസഭ, സക്കാരകാരകാനം താപസാനം പുപ്ഫാസനാനുമോദനം കരോഹീ’’തി. ഥേരോ ചക്കവത്തിരഞ്ഞോ സന്തികാ പടിലദ്ധമഹാലാഭോ മഹായോധോ വിയ തുട്ഠമാനസോ സാവകപാരമിഞാണേ ഠത്വാ പുപ്ഫാസനാനുമോദനം ആരഭി. തസ്സ ദേസനാവസാനേ ദുതിയസാവകം ആമന്തേസി – ‘‘ത്വമ്പി ഭിക്ഖു ധമ്മം ദേസേഹീ’’തി. അനോമത്ഥേരോ തേപിടകം ബുദ്ധവചനം സമ്മസിത്വാ ധമ്മം കഥേസി. ദ്വിന്നം അഗ്ഗസാവകാനം ദേസനായ ഏകസ്സാപി അഭിസമയോ നാഹോസി. അഥ സത്ഥാ അപരിമാണേ ബുദ്ധവിസയേ ഠത്വാ ധമ്മദേസനം ആരഭി. ദേസനാപരിയോസാനേ ഠപേത്വാ സരദതാപസം സബ്ബേപി ചതുസത്തതിസഹസ്സജടിലാ അരഹത്തം പാപുണിംസു , സത്ഥാ ‘‘ഏഥ, ഭിക്ഖവോ’’തി ഹത്ഥം പസാരേസി. തേസം താവദേവ കേസമസ്സൂനി അന്തരധായിംസു, അട്ഠപരിക്ഖാരാ കായേ പടിമുക്കാവ അഹേസും.
Evaṃ nisinne satthari dve aggasāvakā sesabhikkhū ca attano attano pattāsane nisīdiṃsu. Saradatāpaso mahantaṃ pupphacchattaṃ gahetvā tathāgatassa matthake dhārento aṭṭhāsi. Satthā ‘‘jaṭilānaṃ ayaṃ sakkāro mahapphalo hotū’’ti nirodhasamāpattiṃ samāpajji. Satthu samāpattiṃ samāpannabhāvaṃ ñatvā dve aggasāvakāpi sesabhikkhūpi samāpattiṃ samāpajjiṃsu. Tathāgate sattāhaṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisinne antevāsikā bhikkhācārakāle sampatte vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle buddhānaṃ añjaliṃ paggayha tiṭṭhanti. Saradatāpaso pana bhikkhācārampi agantvā pupphacchattaṃ dhārayamānova sattāhaṃ pītisukhena vītināmesi. Satthā nirodhato vuṭṭhāya dakkhiṇapasse nisinnaṃ paṭhamaaggasāvakaṃ nisabhattheraṃ āmantesi – ‘‘nisabha, sakkārakārakānaṃ tāpasānaṃ pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti. Thero cakkavattirañño santikā paṭiladdhamahālābho mahāyodho viya tuṭṭhamānaso sāvakapāramiñāṇe ṭhatvā pupphāsanānumodanaṃ ārabhi. Tassa desanāvasāne dutiyasāvakaṃ āmantesi – ‘‘tvampi bhikkhu dhammaṃ desehī’’ti. Anomatthero tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ sammasitvā dhammaṃ kathesi. Dvinnaṃ aggasāvakānaṃ desanāya ekassāpi abhisamayo nāhosi. Atha satthā aparimāṇe buddhavisaye ṭhatvā dhammadesanaṃ ārabhi. Desanāpariyosāne ṭhapetvā saradatāpasaṃ sabbepi catusattatisahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu , satthā ‘‘etha, bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi. Tesaṃ tāvadeva kesamassūni antaradhāyiṃsu, aṭṭhaparikkhārā kāye paṭimukkāva ahesuṃ.
സരദതാപസോ ‘‘കസ്മാ അരഹത്തം ന പത്തോ’’തി? വിക്ഖിത്തചിത്തത്താ. സോ കിര ബുദ്ധാനം ദുതിയാസനേ നിസീദിത്വാ സാവകപാരമിഞാണേ ഠത്വാ ധമ്മം ദേസയതോ അഗ്ഗസാവകസ്സ ധമ്മദേസനം സോതും ആരദ്ധകാലതോ പട്ഠായ, ‘‘അഹോ വതാഹമ്പി അനാഗതേ ഉപ്പജ്ജനകബുദ്ധസ്സ സാസനേ ഇമിനാ സാവകേന പടിലദ്ധധുരം ലഭേയ്യ’’ന്തി ചിത്തം ഉപ്പാദേസി. സോ തേന പരിവിതക്കേന മഗ്ഗഫലപടിവേധം കാതും നാസക്ഖി. തഥാഗതം പന വന്ദിത്വാ സമ്മുഖേ ഠത്വാ ആഹ – ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം അനന്തരാസനേ നിസിന്നോ ഭിക്ഖു തുമ്ഹാകം സാസനേ കോ നാമ ഹോതീ’’തി? ‘‘മയാ പവത്തിതം ധമ്മചക്കം അനുപവത്തേന്തോ സാവകപാരമിഞാണസ്സ കോടിപ്പത്തോ സോളസ പഞ്ഞാ പടിവിജ്ഝിത്വാ ഠിതോ മയ്ഹം സാസനേ അഗ്ഗസാവകോ നിസഭോ നാമ ഏസോ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, യ്വായം മയാ സത്താഹം പുപ്ഫച്ഛത്തം ധാരേന്തേന സക്കാരോ കതോ, അഹം ഇമസ്സ ഫലേന അഞ്ഞം സക്കത്തം വാ ബ്രഹ്മത്തം വാ ന പത്ഥേമി, അനാഗതേ പന അയം നിസഭത്ഥേരോ വിയ ഏകസ്സ ബുദ്ധസ്സ അഗ്ഗസാവകോ ഭവേയ്യ’’ന്തി പത്ഥനം അകാസിന്തി. സത്ഥാ ‘‘സമജ്ഝിസ്സതി നു ഖോ ഇമസ്സ പുരിസസ്സ പത്ഥനാ’’തി അനാഗതംസഞാണം പേസേത്വാ ഓലോകേന്തോ കപ്പസതസഹസ്സാധികം ഏകം അസങ്ഖ്യേയ്യം അതിക്കമിത്വാ സമിജ്ഝനഭാവം അദ്ദസ. ദിസ്വാന സരദതാപസം ആഹ – ‘‘ന തേ അയം പത്ഥനാ മോഘാ ഭവിസ്സതി, അനാഗതേ പന കപ്പസതസഹസ്സാധികം ഏകം അസങ്ഖ്യേയ്യം അതിക്കമിത്വാ ഗോതമോ നാമ ബുദ്ധോ ഉപ്പജ്ജിസ്സതി, തസ്സ മാതാ മഹാമായാ നാമ ദേവീ ഭവിസ്സതി, പിതാ സുദ്ധോദനോ നാമ മഹാരാജാ, പുത്തോ രാഹുലോ നാമ, ഉപട്ഠാകോ ആനന്ദോ നാമ, ദുതിയഅഗ്ഗസാവകോ മോഗ്ഗല്ലാനോ നാമ, ത്വം പനസ്സ പഠമഅഗ്ഗസാവകോ ധമ്മസേനാപതി സാരിപുത്തോ നാമ ഭവിസ്സസീ’’തി . ഏവം താപസം ബ്യാകരിത്വാ ധമ്മകഥം കഥേത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ ആകാസം പക്ഖന്ദി.
Saradatāpaso ‘‘kasmā arahattaṃ na patto’’ti? Vikkhittacittattā. So kira buddhānaṃ dutiyāsane nisīditvā sāvakapāramiñāṇe ṭhatvā dhammaṃ desayato aggasāvakassa dhammadesanaṃ sotuṃ āraddhakālato paṭṭhāya, ‘‘aho vatāhampi anāgate uppajjanakabuddhassa sāsane iminā sāvakena paṭiladdhadhuraṃ labheyya’’nti cittaṃ uppādesi. So tena parivitakkena maggaphalapaṭivedhaṃ kātuṃ nāsakkhi. Tathāgataṃ pana vanditvā sammukhe ṭhatvā āha – ‘‘bhante, tumhākaṃ anantarāsane nisinno bhikkhu tumhākaṃ sāsane ko nāma hotī’’ti? ‘‘Mayā pavattitaṃ dhammacakkaṃ anupavattento sāvakapāramiñāṇassa koṭippatto soḷasa paññā paṭivijjhitvā ṭhito mayhaṃ sāsane aggasāvako nisabho nāma eso’’ti. ‘‘Bhante, yvāyaṃ mayā sattāhaṃ pupphacchattaṃ dhārentena sakkāro kato, ahaṃ imassa phalena aññaṃ sakkattaṃ vā brahmattaṃ vā na patthemi, anāgate pana ayaṃ nisabhatthero viya ekassa buddhassa aggasāvako bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsinti. Satthā ‘‘samajjhissati nu kho imassa purisassa patthanā’’ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā olokento kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā samijjhanabhāvaṃ addasa. Disvāna saradatāpasaṃ āha – ‘‘na te ayaṃ patthanā moghā bhavissati, anāgate pana kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa mātā mahāmāyā nāma devī bhavissati, pitā suddhodano nāma mahārājā, putto rāhulo nāma, upaṭṭhāko ānando nāma, dutiyaaggasāvako moggallāno nāma, tvaṃ panassa paṭhamaaggasāvako dhammasenāpati sāriputto nāma bhavissasī’’ti . Evaṃ tāpasaṃ byākaritvā dhammakathaṃ kathetvā bhikkhusaṅghaparivuto ākāsaṃ pakkhandi.
സരദതാപസോപി അന്തേവാസികത്ഥേരാനം സന്തികം ഗന്ത്വാ സഹായകസ്സ സിരിവഡ്ഢനകുടുമ്ബികസ്സ സാസനം പേസേസി, ‘‘ഭന്തേ, മമ സഹായകസ്സ വദേഥ, സഹായകേന തേ സരദതാപസേന അനോമദസ്സീബുദ്ധസ്സ പാദമൂലേ അനാഗതേ ഉപ്പജ്ജനകസ്സ ഗോതമബുദ്ധസ്സ സാസനേ പഠമഅഗ്ഗസാവകട്ഠാനം പത്ഥിതം, ത്വം ദുതിയഅഗ്ഗസാവകട്ഠാനം പത്ഥേഹീ’’തി. ഏവഞ്ച പന വത്വാ ഥേരേഹി പുരേതരമേവ ഏകപസ്സേന ഗന്ത്വാ സിരിവഡ്ഢനസ്സ നിവേസനദ്വാരേ അട്ഠാസി. സിരിവഡ്ഢനോ ‘‘ചിരസ്സം വത മേ അയ്യോ ആഗതോ’’തി ആസനേ നിസീദാപേത്വാ അത്തനാ നീചാസനേ നിസിന്നോ, ‘‘അന്തേവാസികപരിസാ പന വോ, ഭന്തേ, ന പഞ്ഞായതീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ആമ, സമ്മ, അമ്ഹാകം അസ്സമം അനോമദസ്സീ ബുദ്ധോ ആഗതോ, മയം തസ്സ അത്തനോ ബലേന സക്കാരം അകരിമ്ഹാ, സത്ഥാ സബ്ബേസം ധമ്മം ദേസേസി, ദേസനാപരിയോസാനേ ഠപേത്വാ മം സേസാ അരഹത്തം പത്വാ പബ്ബജിംസു. അഹം സത്ഥു പഠമഅഗ്ഗസാവകം നിസഭത്ഥേരം ദിസ്വാ അനാഗതേ ഉപ്പജ്ജനകസ്സ ഗോതമബുദ്ധസ്സ നാമ സാസനേ പഠമഅഗ്ഗസാവകട്ഠാനം പത്ഥേസിം, ത്വമ്പി തസ്സ സാസനേ ദുതിയഅഗ്ഗസാവകട്ഠാനം പത്ഥേഹീ’’തി. ‘‘മയ്ഹം ബുദ്ധേഹി സദ്ധിം പരിചയോ നത്ഥി, ഭന്തേ’’തി. ‘‘ബുദ്ധേഹി സദ്ധിം കഥനം മയ്ഹം ഭാരോ ഹോതു, ത്വം മഹന്തം സക്കാരം സജ്ജേഹീ’’തി.
Saradatāpasopi antevāsikattherānaṃ santikaṃ gantvā sahāyakassa sirivaḍḍhanakuṭumbikassa sāsanaṃ pesesi, ‘‘bhante, mama sahāyakassa vadetha, sahāyakena te saradatāpasena anomadassībuddhassa pādamūle anāgate uppajjanakassa gotamabuddhassa sāsane paṭhamaaggasāvakaṭṭhānaṃ patthitaṃ, tvaṃ dutiyaaggasāvakaṭṭhānaṃ patthehī’’ti. Evañca pana vatvā therehi puretarameva ekapassena gantvā sirivaḍḍhanassa nivesanadvāre aṭṭhāsi. Sirivaḍḍhano ‘‘cirassaṃ vata me ayyo āgato’’ti āsane nisīdāpetvā attanā nīcāsane nisinno, ‘‘antevāsikaparisā pana vo, bhante, na paññāyatī’’ti pucchi. ‘‘Āma, samma, amhākaṃ assamaṃ anomadassī buddho āgato, mayaṃ tassa attano balena sakkāraṃ akarimhā, satthā sabbesaṃ dhammaṃ desesi, desanāpariyosāne ṭhapetvā maṃ sesā arahattaṃ patvā pabbajiṃsu. Ahaṃ satthu paṭhamaaggasāvakaṃ nisabhattheraṃ disvā anāgate uppajjanakassa gotamabuddhassa nāma sāsane paṭhamaaggasāvakaṭṭhānaṃ patthesiṃ, tvampi tassa sāsane dutiyaaggasāvakaṭṭhānaṃ patthehī’’ti. ‘‘Mayhaṃ buddhehi saddhiṃ paricayo natthi, bhante’’ti. ‘‘Buddhehi saddhiṃ kathanaṃ mayhaṃ bhāro hotu, tvaṃ mahantaṃ sakkāraṃ sajjehī’’ti.
സിരിവഡ്ഢനോ തസ്സ വചനം സുത്വാ അത്തനോ നിവേസനദ്വാരേ രാജമാനേന അട്ഠകരീസമത്തം ഠാനം സമതലം കാരേത്വാ വാലുകം ഓകിരാപേത്വാ ലാജപഞ്ചമാനിപുപ്ഫാനി വികിരാപേത്വാ നീലുപ്പലച്ഛദനം മണ്ഡപം കാരേത്വാ ബുദ്ധാസനം പഞ്ഞാപേത്വാ സേസഭിക്ഖൂനമ്പി ആസനാനി പടിയാദേത്വാ മഹന്തം സക്കാരസമ്മാനം സജ്ജേത്വാ ബുദ്ധാനം നിമന്തനത്ഥായ സരദതാപസസ്സ സഞ്ഞം അദാസി. താപസോ ബുദ്ധപ്പമുഖം ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഗഹേത്വാ തസ്സ നിവേസനം അഗമാസി. സിരിവഡ്ഢനോപി പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ തഥാഗതസ്സ ഹത്ഥതോ പത്തം ഗഹേത്വാ മണ്ഡപം പവേസേത്വാ പഞ്ഞത്താസനേസു നിസിന്നസ്സ ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ദക്ഖിണോദകം ദത്വാ പണീതേന ഭോജനേന പരിവിസിത്വാ ഭത്തകിച്ചപരിയോസാനേ ബുദ്ധപ്പമുഖം ഭിക്ഖുസങ്ഘം മഹാരഹേഹി വത്ഥേഹി അച്ഛാദേത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, നായം ആരബ്ഭോ അപ്പമത്തകട്ഠാനത്ഥായ, ഇമിനാവ നിയാമേന സത്താഹം അനുകമ്പം കരോഥാ’’തി ആഹ. സത്ഥാ അധിവാസേസി. സോ തേനേവ നിയാമേന സത്താഹം മഹാദാനം പവത്തേത്വാ ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗയ്ഹ ഠിതോ ആഹ – ‘‘ഭന്തേ, മമ സഹായോ സരദതാപസോ യസ്സ സത്ഥുസ്സ പഠമഅഗ്ഗസാവകോ ഭവേയ്യ’’ന്തി പത്ഥേസി, അഹമ്പി ‘‘തസ്സേവ ദുതിയഅഗ്ഗസാവകോ ഭവേയ്യ’’ന്തി പത്ഥേമീതി.
Sirivaḍḍhano tassa vacanaṃ sutvā attano nivesanadvāre rājamānena aṭṭhakarīsamattaṃ ṭhānaṃ samatalaṃ kāretvā vālukaṃ okirāpetvā lājapañcamānipupphāni vikirāpetvā nīluppalacchadanaṃ maṇḍapaṃ kāretvā buddhāsanaṃ paññāpetvā sesabhikkhūnampi āsanāni paṭiyādetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ sajjetvā buddhānaṃ nimantanatthāya saradatāpasassa saññaṃ adāsi. Tāpaso buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā tassa nivesanaṃ agamāsi. Sirivaḍḍhanopi paccuggamanaṃ katvā tathāgatassa hatthato pattaṃ gahetvā maṇḍapaṃ pavesetvā paññattāsanesu nisinnassa buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dakkhiṇodakaṃ datvā paṇītena bhojanena parivisitvā bhattakiccapariyosāne buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ mahārahehi vatthehi acchādetvā, ‘‘bhante, nāyaṃ ārabbho appamattakaṭṭhānatthāya, imināva niyāmena sattāhaṃ anukampaṃ karothā’’ti āha. Satthā adhivāsesi. So teneva niyāmena sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā bhagavantaṃ vanditvā añjaliṃ paggayha ṭhito āha – ‘‘bhante, mama sahāyo saradatāpaso yassa satthussa paṭhamaaggasāvako bhaveyya’’nti patthesi, ahampi ‘‘tasseva dutiyaaggasāvako bhaveyya’’nti patthemīti.
സത്ഥാ അനാഗതം ഓലോകേത്വാ തസ്സ പത്ഥനായ സമിജ്ഝനഭാവം ദിസ്വാ ബ്യാകാസി – ‘‘ത്വം ഇതോ കപ്പസതസഹസ്സാധികം അസങ്ഖ്യേയ്യം അതിക്കമിത്വാ ഗോതമബുദ്ധസ്സ ദുതിയഅഗ്ഗസാവകോ ഭവിസ്സസീ’’തി. ബുദ്ധാനം ബ്യാകരണം സുത്വാ സിരിവഡ്ഢനോ ഹട്ഠപഹട്ഠോ അഹോസി. സത്ഥാപി ഭത്താനുമോദനം കത്വാ സപരിവാരോ വിഹാരമേവ ഗതോ. ‘‘അയം, ഭിക്ഖവേ, മമ പുത്തേഹി തദാ പത്ഥിതപത്ഥനാ. തേ യഥാപത്ഥിതമേവ ലഭിംസു. നാഹം മുഖം ഓലോകേത്വാ ദേമീ’’തി.
Satthā anāgataṃ oloketvā tassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ disvā byākāsi – ‘‘tvaṃ ito kappasatasahassādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā gotamabuddhassa dutiyaaggasāvako bhavissasī’’ti. Buddhānaṃ byākaraṇaṃ sutvā sirivaḍḍhano haṭṭhapahaṭṭho ahosi. Satthāpi bhattānumodanaṃ katvā saparivāro vihārameva gato. ‘‘Ayaṃ, bhikkhave, mama puttehi tadā patthitapatthanā. Te yathāpatthitameva labhiṃsu. Nāhaṃ mukhaṃ oloketvā demī’’ti.
ഏവം വുത്തേ ദ്വേ അഗ്ഗസാവകാ ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, മയം അഗാരിയഭൂതാ സമാനാ ഗിരഗ്ഗസമജ്ജം ദസ്സനായ ഗതാ’’തി യാവ അസ്സജിത്ഥേരസ്സ സന്തികാ സോതാപത്തിഫലപടിവേധാ സബ്ബം പച്ചുപ്പന്നവത്ഥും കഥേത്വാ, ‘‘തേ മയം, ഭന്തേ, ആചരിയസ്സ സഞ്ചയസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ തം തുമ്ഹാകം പാദമൂലേ ആനേതുകാമാ തസ്സ ലദ്ധിയാ നിസ്സാരഭാവം കഥേത്വാ ഇധാഗമനേ ആനിസംസം കഥയിമ്ഹാ. സോ ഇദാനി മയ്ഹം അന്തേവാസികവാസോ നാമ ചാടിയാ ഉദഞ്ചനഭാവപ്പത്തിസദിസോ, ന സക്ഖിസ്സാമി അന്തേവാസിവാസം വസിതു’’ന്തി വത്വാ, ‘‘ആചരിയ, ഇദാനി മഹാജനോ ഗന്ധമാലാദിഹത്ഥോ ഗന്ത്വാ സത്ഥാരമേവ പൂജേസ്സതി, തുമ്ഹേ കഥം ഭവിസ്സഥാ’’തി വുത്തേ ‘‘കിം പന ഇമസ്മിം ലോകേ പണ്ഡിതാ ബഹൂ, ഉദാഹു ദന്ധാ’’തി? ‘‘ദന്ധാ’’തി കഥിതേ ‘‘തേന ഹി പണ്ഡിതാ പണ്ഡിതസ്സ സമണസ്സ ഗോതമസ്സ സന്തികം ഗമിസ്സന്തി, ദന്ധാ ദന്ധസ്സ മമ സന്തികം ആഗമിസ്സന്തി, ഗച്ഛഥ തുമ്ഹേ’’തി വത്വാ ‘‘ആഗന്തും ന ഇച്ഛി, ഭന്തേ’’തി. തം സുത്വാ സത്ഥാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, സഞ്ചയോ അത്തനോ മിച്ഛാദിട്ഠിതായ അസാരം സാരോതി, സാരഞ്ച അസാരോതി ഗണ്ഹി. തുമ്ഹേ പന അത്തനോ പണ്ഡിതതായ സാരഞ്ച സാരതോ, അസാരഞ്ച അസാരതോ ഞത്വാ അസാരം പഹായ സാരമേവ ഗണ്ഹിത്ഥാ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Evaṃ vutte dve aggasāvakā bhagavantaṃ vanditvā, ‘‘bhante, mayaṃ agāriyabhūtā samānā giraggasamajjaṃ dassanāya gatā’’ti yāva assajittherassa santikā sotāpattiphalapaṭivedhā sabbaṃ paccuppannavatthuṃ kathetvā, ‘‘te mayaṃ, bhante, ācariyassa sañcayassa santikaṃ gantvā taṃ tumhākaṃ pādamūle ānetukāmā tassa laddhiyā nissārabhāvaṃ kathetvā idhāgamane ānisaṃsaṃ kathayimhā. So idāni mayhaṃ antevāsikavāso nāma cāṭiyā udañcanabhāvappattisadiso, na sakkhissāmi antevāsivāsaṃ vasitu’’nti vatvā, ‘‘ācariya, idāni mahājano gandhamālādihattho gantvā satthārameva pūjessati, tumhe kathaṃ bhavissathā’’ti vutte ‘‘kiṃ pana imasmiṃ loke paṇḍitā bahū, udāhu dandhā’’ti? ‘‘Dandhā’’ti kathite ‘‘tena hi paṇḍitā paṇḍitassa samaṇassa gotamassa santikaṃ gamissanti, dandhā dandhassa mama santikaṃ āgamissanti, gacchatha tumhe’’ti vatvā ‘‘āgantuṃ na icchi, bhante’’ti. Taṃ sutvā satthā, ‘‘bhikkhave, sañcayo attano micchādiṭṭhitāya asāraṃ sāroti, sārañca asāroti gaṇhi. Tumhe pana attano paṇḍitatāya sārañca sārato, asārañca asārato ñatvā asāraṃ pahāya sārameva gaṇhitthā’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
൧൧.
11.
‘‘അസാരേ സാരമതിനോ, സാരേ ചാസാരദസ്സിനോ;
‘‘Asāre sāramatino, sāre cāsāradassino;
തേ സാരം നാധിഗച്ഛന്തി, മിച്ഛാസങ്കപ്പഗോചരാ.
Te sāraṃ nādhigacchanti, micchāsaṅkappagocarā.
൧൨.
12.
‘‘സാരഞ്ച സാരതോ ഞത്വാ, അസാരഞ്ച അസാരതോ;
‘‘Sārañca sārato ñatvā, asārañca asārato;
തേ സാരം അധിഗച്ഛന്തി, സമ്മാസങ്കപ്പഗോചരാ’’തി.
Te sāraṃ adhigacchanti, sammāsaṅkappagocarā’’ti.
തത്ഥ അസാരേ സാരമതിനോതി ചത്താരോ പച്ചയാ, ദസവത്ഥുകാ മിച്ഛാദിട്ഠി, തസ്സാ ഉപനിസ്സയഭൂതാ ധമ്മദേസനാതി അയം അസാരോ നാമ, തസ്മിം സാരദിട്ഠിനോതി അത്ഥോ. സാരേ ചാസാരദസ്സിനോതി ദസവത്ഥുകാ സമ്മാദിട്ഠി, തസ്സാ ഉപനിസ്സയഭൂതാ ധമ്മദേസനാതി അയം സാരോ നാമ, തസ്മിം ‘‘നായം സാരോ’’തി അസാരദസ്സിനോ. തേ സാരന്തി തേ പന തം മിച്ഛാദിട്ഠിഗ്ഗഹണം ഗഹേത്വാ ഠിതാ കാമവിതക്കാദീനം വസേന മിച്ഛാസങ്കപ്പഗോചരാ ഹുത്വാ സീലസാരം, സമാധിസാരം, പഞ്ഞാസാരം, വിമുത്തിസാരം, വിമുത്തിഞാണദസ്സനസാരം, ‘‘പരമത്ഥസാരം, നിബ്ബാനഞ്ച നാധിഗച്ഛ’’ന്തി. സാരഞ്ചാതി തമേവ സീലസാരാദിസാരം ‘‘സാരോ നാമായ’’ന്തി, വുത്തപ്പകാരഞ്ച അസാരം ‘‘അസാരോ അയ’’ന്തി ഞത്വാ. തേ സാരന്തി തേ പണ്ഡിതാ ഏവം സമ്മാദസ്സനം ഗഹേത്വാ ഠിതാ നേക്ഖമ്മസങ്കപ്പാദീനം വസേന സമ്മാസങ്കപ്പഗോചരാ ഹുത്വാ തം വുത്തപ്പകാരം സാരം അധിഗച്ഛന്തീതി.
Tattha asāre sāramatinoti cattāro paccayā, dasavatthukā micchādiṭṭhi, tassā upanissayabhūtā dhammadesanāti ayaṃ asāro nāma, tasmiṃ sāradiṭṭhinoti attho. Sāre cāsāradassinoti dasavatthukā sammādiṭṭhi, tassā upanissayabhūtā dhammadesanāti ayaṃ sāro nāma, tasmiṃ ‘‘nāyaṃ sāro’’ti asāradassino. Te sāranti te pana taṃ micchādiṭṭhiggahaṇaṃ gahetvā ṭhitā kāmavitakkādīnaṃ vasena micchāsaṅkappagocarā hutvā sīlasāraṃ, samādhisāraṃ, paññāsāraṃ, vimuttisāraṃ, vimuttiñāṇadassanasāraṃ, ‘‘paramatthasāraṃ, nibbānañca nādhigaccha’’nti. Sārañcāti tameva sīlasārādisāraṃ ‘‘sāro nāmāya’’nti, vuttappakārañca asāraṃ ‘‘asāro aya’’nti ñatvā. Te sāranti te paṇḍitā evaṃ sammādassanaṃ gahetvā ṭhitā nekkhammasaṅkappādīnaṃ vasena sammāsaṅkappagocarā hutvā taṃ vuttappakāraṃ sāraṃ adhigacchantīti.
ഗാഥാപരിയോസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസു. സന്നിപതിതാനം സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ അഹോസീതി.
Gāthāpariyosāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. Sannipatitānaṃ sātthikā dhammadesanā ahosīti.
സാരിപുത്തത്ഥേരവത്ഥു അട്ഠമം.
Sāriputtattheravatthu aṭṭhamaṃ.
൯. നന്ദത്ഥേരവത്ഥു
9. Nandattheravatthu
യഥാ അഗാരന്തി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ആയസ്മന്തം നന്ദം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Yathāagāranti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto āyasmantaṃ nandaṃ ārabbha kathesi.
സത്ഥാ ഹി പവത്തിതവരധമ്മചക്കോ രാജഗഹം ഗന്ത്വാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ – ‘‘പുത്തം മേ ആനേത്വാ ദസ്സേഥാ’’തി സുദ്ധോദനമഹാരാജേന പേസിതാനം സഹസ്സസഹസ്സപരിവാരാനം ദസന്നം ദൂതാനം സബ്ബപച്ഛതോ ഗന്ത്വാ അരഹത്തപ്പത്തേന കാളുദായിത്ഥേരേന ഗമനകാലം ഞത്വാ മഗ്ഗവണ്ണം വണ്ണേത്വാ വീസതിസഹസ്സഖീണാസവപരിവുതോ കപിലപുരം നീതോ ഞാതിസമാഗമേ പോക്ഖരവസ്സം അത്ഥുപ്പത്തിം കത്വാ വേസ്സന്തരജാതകം (ജാ॰ ൨.൨൨.൧൬൫൫ ആദയോ) കഥേത്വാ പുനദിവസേ പിണ്ഡായ പവിട്ഠോ, ‘‘ഉത്തിട്ഠേ നപ്പമജ്ജേയ്യാ’’തി (ധ॰ പ॰ ൧൬൮) ഗാഥായ പിതരം സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠാപേത്വാ, ‘‘ധമ്മഞ്ചരേ’’തി (ധ॰ പ॰ ൧൬൯) ഗാഥായ മഹാപജാപതിം സോതാപത്തിഫലേ, രാജാനഞ്ച സകദാഗാമിഫലേ പതിട്ഠാപേസി. ഭത്തകിച്ചാവസാനേ പന രാഹുലമാതുഗുണകഥം നിസ്സായ ചന്ദകിന്നരീജാതകം (ജാ॰ ൧.൧൪.൧൮ ആദയോ) കഥേത്വാ തതോ തതിയദിവസേ നന്ദകുമാരസ്സ അഭിസേകഗേഹപ്പവേസനവിവാഹമങ്ഗലേസു പവത്തമാനേസു പിണ്ഡായ പവിസിത്വാ നന്ദകുമാരസ്സ ഹത്ഥേ പത്തം ദത്വാ മങ്ഗലം വത്വാ ഉട്ഠായാസനാ പക്കമന്തോ നന്ദകുമാരസ്സ ഹത്ഥതോ പത്തം ന ഗണ്ഹി. സോപി തഥാഗതഗാരവേന ‘‘പത്തം വോ, ഭന്തേ, ഗണ്ഹഥാ’’തി വത്തും നാസക്ഖി. ഏവം പന ചിന്തേസി – ‘‘സോപാനസീസേ പത്തം ഗണ്ഹിസ്സതീ’’തി. സത്ഥാ തസ്മിമ്പി ഠാനേ ന ഗണ്ഹി. ഇതരോ ‘‘സോപാനപാദമൂലേ ഗണ്ഹിസ്സതീ’’തി ചിന്തേസി. സത്ഥാ തത്ഥാപി ന ഗണ്ഹി. ഇതരോ ‘‘രാജങ്ഗണേ ഗണ്ഹിസ്സതീ’’തി ചിന്തേസി. സത്ഥാ തത്ഥാപി ന ഗണ്ഹി. കുമാരോ നിവത്തിതുകാമോ അരുചിയാ ഗച്ഛന്തോ സത്ഥുഗാരവേന ‘‘പത്തം ഗണ്ഹഥാ’’തി വത്തും ന സക്കോതി. ‘‘ഇധ ഗണ്ഹിസ്സതി, ഏത്ഥ ഗണ്ഹിസ്സതീ’’തി ചിന്തേന്തോ ഗച്ഛതി.
Satthā hi pavattitavaradhammacakko rājagahaṃ gantvā veḷuvane viharanto – ‘‘puttaṃ me ānetvā dassethā’’ti suddhodanamahārājena pesitānaṃ sahassasahassaparivārānaṃ dasannaṃ dūtānaṃ sabbapacchato gantvā arahattappattena kāḷudāyittherena gamanakālaṃ ñatvā maggavaṇṇaṃ vaṇṇetvā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto kapilapuraṃ nīto ñātisamāgame pokkharavassaṃ atthuppattiṃ katvā vessantarajātakaṃ (jā. 2.22.1655 ādayo) kathetvā punadivase piṇḍāya paviṭṭho, ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’ti (dha. pa. 168) gāthāya pitaraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā, ‘‘dhammañcare’’ti (dha. pa. 169) gāthāya mahāpajāpatiṃ sotāpattiphale, rājānañca sakadāgāmiphale patiṭṭhāpesi. Bhattakiccāvasāne pana rāhulamātuguṇakathaṃ nissāya candakinnarījātakaṃ (jā. 1.14.18 ādayo) kathetvā tato tatiyadivase nandakumārassa abhisekagehappavesanavivāhamaṅgalesu pavattamānesu piṇḍāya pavisitvā nandakumārassa hatthe pattaṃ datvā maṅgalaṃ vatvā uṭṭhāyāsanā pakkamanto nandakumārassa hatthato pattaṃ na gaṇhi. Sopi tathāgatagāravena ‘‘pattaṃ vo, bhante, gaṇhathā’’ti vattuṃ nāsakkhi. Evaṃ pana cintesi – ‘‘sopānasīse pattaṃ gaṇhissatī’’ti. Satthā tasmimpi ṭhāne na gaṇhi. Itaro ‘‘sopānapādamūle gaṇhissatī’’ti cintesi. Satthā tatthāpi na gaṇhi. Itaro ‘‘rājaṅgaṇe gaṇhissatī’’ti cintesi. Satthā tatthāpi na gaṇhi. Kumāro nivattitukāmo aruciyā gacchanto satthugāravena ‘‘pattaṃ gaṇhathā’’ti vattuṃ na sakkoti. ‘‘Idha gaṇhissati, ettha gaṇhissatī’’ti cintento gacchati.
തസ്മിം ഖണേ അഞ്ഞാ ഇത്ഥിയോ തം ദിസ്വാ ജനപദകല്യാണിയാ ആചിക്ഖിംസു – ‘‘അയ്യേ, ഭഗവാ നന്ദകുമാരം ഗഹേത്വാ ഗതോ, തുമ്ഹേഹി തം വിനാ കരിസ്സതീ’’തി. സാ ഉദകബിന്ദൂഹി പഗ്ഘരന്തേഹേവ അഡ്ഢുല്ലിഖിതേഹി കേസേഹി വേഗേന ഗന്ത്വാ, ‘‘തുവടം ഖോ, അയ്യപുത്ത, ആഗച്ഛേയ്യാസീ’’തി ആഹ. തം തസ്സാ വചനം തസ്സ ഹദയേ തിരിയം പതിത്വാ വിയ ഠിതം. സത്ഥാപിസ്സ ഹത്ഥതോ പത്തം അഗ്ഗണ്ഹിത്വാവ തം വിഹാരം നേത്വാ, ‘‘പബ്ബജിസ്സസി നന്ദാ’’തിആഹ. സോ ബുദ്ധഗാരവേന ‘‘ന പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി അവത്വാ, ‘‘ആമ, പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി ആഹ. സത്ഥാ ‘‘തേന ഹി നന്ദം പബ്ബാജേഥാ’’തി ആഹ. സത്ഥാ കപിലപുരം ഗന്ത്വാ തതിയദിവസേ നന്ദം പബ്ബാജേസി.
Tasmiṃ khaṇe aññā itthiyo taṃ disvā janapadakalyāṇiyā ācikkhiṃsu – ‘‘ayye, bhagavā nandakumāraṃ gahetvā gato, tumhehi taṃ vinā karissatī’’ti. Sā udakabindūhi paggharanteheva aḍḍhullikhitehi kesehi vegena gantvā, ‘‘tuvaṭaṃ kho, ayyaputta, āgaccheyyāsī’’ti āha. Taṃ tassā vacanaṃ tassa hadaye tiriyaṃ patitvā viya ṭhitaṃ. Satthāpissa hatthato pattaṃ aggaṇhitvāva taṃ vihāraṃ netvā, ‘‘pabbajissasi nandā’’tiāha. So buddhagāravena ‘‘na pabbajissāmī’’ti avatvā, ‘‘āma, pabbajissāmī’’ti āha. Satthā ‘‘tena hi nandaṃ pabbājethā’’ti āha. Satthā kapilapuraṃ gantvā tatiyadivase nandaṃ pabbājesi.
സത്തമേ ദിവസേ രാഹുലമാതാ കുമാരം അലങ്കരിത്വാ ഭഗവതോ സന്തികം പേസേസി – ‘‘പസ്സ, താത, ഏതം വീസതിസഹസ്സസമണപരിവുതം സുവണ്ണവണ്ണം ബ്രഹ്മരൂപിവണ്ണം സമണം, അയം തേ പിതാ, ഏതസ്സ മഹന്താ നിധികുമ്ഭിയോ അഹേസും. ത്യാസ്സ നിക്ഖമനതോ പട്ഠായ ന പസ്സാമ, ഗച്ഛ നം ദായജ്ജം യാചസ്സു – ‘അഹം , താത, കുമാരോ, അഭിസേകം പത്വാ ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സാമി, ധനേന മേ അത്ഥോ, ധനം മേ ദേഹി. സാമികോ ഹി പുത്തോ പിതുസന്തകസ്സാ’’’തി. കുമാരോ ഭഗവതോ സന്തികം ഗന്ത്വാവ പിതുസിനേഹം പടിലഭിത്വാ ഹട്ഠചിത്തോ ‘‘സുഖാ തേ, സമണ, ഛായാ’’തി വത്വാ അഞ്ഞമ്പി ബഹും അത്തനോ അനുരൂപം വദന്തോ അട്ഠാസി. ഭഗവാ കതഭത്തകിച്ചോ അനുമോദനം കത്വാ ഉട്ഠായാസനാ പക്കാമി. കുമാരോപി ‘‘ദായജ്ജം മേ, സമണ, ദേഹി, ദായജ്ജം മേ, സമണ, ദേഹീ’’തി ഭഗവന്തം അനുബന്ധി. ഭഗവാപി കുമാരം ന നിവത്താപേസി. പരിജനോപി ഭഗവതാ സദ്ധിം ഗച്ഛന്തം നിവത്തേതും നാസക്ഖി. ഇതി സോ ഭഗവതാ സദ്ധിം ആരാമമേവ അഗമാസി.
Sattame divase rāhulamātā kumāraṃ alaṅkaritvā bhagavato santikaṃ pesesi – ‘‘passa, tāta, etaṃ vīsatisahassasamaṇaparivutaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ brahmarūpivaṇṇaṃ samaṇaṃ, ayaṃ te pitā, etassa mahantā nidhikumbhiyo ahesuṃ. Tyāssa nikkhamanato paṭṭhāya na passāma, gaccha naṃ dāyajjaṃ yācassu – ‘ahaṃ , tāta, kumāro, abhisekaṃ patvā cakkavattī bhavissāmi, dhanena me attho, dhanaṃ me dehi. Sāmiko hi putto pitusantakassā’’’ti. Kumāro bhagavato santikaṃ gantvāva pitusinehaṃ paṭilabhitvā haṭṭhacitto ‘‘sukhā te, samaṇa, chāyā’’ti vatvā aññampi bahuṃ attano anurūpaṃ vadanto aṭṭhāsi. Bhagavā katabhattakicco anumodanaṃ katvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Kumāropi ‘‘dāyajjaṃ me, samaṇa, dehi, dāyajjaṃ me, samaṇa, dehī’’ti bhagavantaṃ anubandhi. Bhagavāpi kumāraṃ na nivattāpesi. Parijanopi bhagavatā saddhiṃ gacchantaṃ nivattetuṃ nāsakkhi. Iti so bhagavatā saddhiṃ ārāmameva agamāsi.
തതോ ഭഗവാ ചിന്തേസി – ‘‘യം അയം പിതുസന്തകം ധനം ഇച്ഛതി, തം വട്ടാനുഗതം സവിഘാതം, ഹന്ദസ്സ ബോധിതലേ പടിലദ്ധം സത്തവിധം അരിയധനം ദേമി, ലോകുത്തരദായജ്ജസ്സ നം സാമികം കരോമീ’’തി. അഥ ഖോ ഭഗവാ ആയസ്മന്തം സാരിപുത്തം ആമന്തേസി – ‘‘തേന ഹി ത്വം, സാരിപുത്ത, രാഹുലകുമാരം പബ്ബാജേഹീ’’തി. ഥേരോ കുമാരം പബ്ബാജേസി. പബ്ബജിതേ ച പന കുമാരേ രഞ്ഞോ അധിമത്തം ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജി. തം അധിവാസേതും അസക്കോന്തോ ഭഗവതോ നിവേദേത്വാ, ‘‘സാധു, ഭന്തേ, അയ്യാ, മാതാപിതൂഹി അനനുഞ്ഞാതം പുത്തം ന പബ്ബാജേയ്യു’’ന്തി വരം യാചി. ഭഗവാ തസ്സ തം വരം ദത്വാ പുനേകദിവസം രാജനിവേസനേ കതപാതരാസോ ഏകമന്തം നിസിന്നേന രഞ്ഞാ, ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം ദുക്കരകാരികകാലേ ഏകാ ദേവതാ മം ഉപസങ്കമിത്വാ, ‘പുത്തോ തേ കാലകതോ’തി ആഹ. അഹം തസ്സാ വചനം അസദ്ദഹന്തോ ‘ന മയ്ഹം പുത്തോ ബോധിം അപ്പത്വാ കാലം കരോതീ’തി പടിക്ഖിപി’’ന്തി വുത്തേ – ‘‘ഇദാനി കിം സദ്ദഹിസ്സഥ, പുബ്ബേപി അട്ഠികാനി ദസ്സേത്വാ, ‘പുത്തോ തേ മതോ’തി വുത്തേ ന സദ്ദഹിത്വാ’’തി ഇമിസ്സാ അത്ഥുപ്പത്തിയാ മഹാധമ്മപാലജാതകം (ജാ॰ ൧.൧൦.൯൨ ആദയോ) കഥേസി. ഗാഥാപരിയോസാനേ രാജാ അനാഗാമിഫലേ പതിട്ഠഹി. ഇതി ഭഗവാ പിതരം തീസു ഫലേസു പതിട്ഠാപേത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ പുനദേവ രാജഗഹം ഗന്ത്വാ തതോ അനാഥപിണ്ഡികേന സാവത്ഥിം ആഗമനത്ഥായ ഗഹിതപടിഞ്ഞോ നിട്ഠിതേ ജേതവനേ വിഹാരേ തത്ഥ ഗന്ത്വാ വാസം കപ്പേസി.
Tato bhagavā cintesi – ‘‘yaṃ ayaṃ pitusantakaṃ dhanaṃ icchati, taṃ vaṭṭānugataṃ savighātaṃ, handassa bodhitale paṭiladdhaṃ sattavidhaṃ ariyadhanaṃ demi, lokuttaradāyajjassa naṃ sāmikaṃ karomī’’ti. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ sāriputtaṃ āmantesi – ‘‘tena hi tvaṃ, sāriputta, rāhulakumāraṃ pabbājehī’’ti. Thero kumāraṃ pabbājesi. Pabbajite ca pana kumāre rañño adhimattaṃ dukkhaṃ uppajji. Taṃ adhivāsetuṃ asakkonto bhagavato nivedetvā, ‘‘sādhu, bhante, ayyā, mātāpitūhi ananuññātaṃ puttaṃ na pabbājeyyu’’nti varaṃ yāci. Bhagavā tassa taṃ varaṃ datvā punekadivasaṃ rājanivesane katapātarāso ekamantaṃ nisinnena raññā, ‘‘bhante, tumhākaṃ dukkarakārikakāle ekā devatā maṃ upasaṅkamitvā, ‘putto te kālakato’ti āha. Ahaṃ tassā vacanaṃ asaddahanto ‘na mayhaṃ putto bodhiṃ appatvā kālaṃ karotī’ti paṭikkhipi’’nti vutte – ‘‘idāni kiṃ saddahissatha, pubbepi aṭṭhikāni dassetvā, ‘putto te mato’ti vutte na saddahitvā’’ti imissā atthuppattiyā mahādhammapālajātakaṃ (jā. 1.10.92 ādayo) kathesi. Gāthāpariyosāne rājā anāgāmiphale patiṭṭhahi. Iti bhagavā pitaraṃ tīsu phalesu patiṭṭhāpetvā bhikkhusaṅghaparivuto punadeva rājagahaṃ gantvā tato anāthapiṇḍikena sāvatthiṃ āgamanatthāya gahitapaṭiñño niṭṭhite jetavane vihāre tattha gantvā vāsaṃ kappesi.
ഏവം സത്ഥരി ജേതവനേ വിഹരന്തേ ആയസ്മാ നന്ദോ ഉക്കണ്ട്ഠിത്വാ ഭിക്ഖൂനം ഏതമത്ഥം ആരോചേസി – ‘‘അനഭിരതോ അഹം, ആവുസോ, ബ്രഹ്മചരിയം ചരാമി, ന സക്കോമി ബ്രഹ്മചരിയം സന്ധാരേതും, സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തിസ്സാമീ’’തി. ഭഗവാ തം പവത്തിം സുത്വാ ആയസ്മന്തം നന്ദം പക്കോസാപേത്വാ ഏതദവോച – ‘‘സച്ചം കിര ത്വം, നന്ദ, സമ്ബഹുലാനം ഭിക്ഖൂനം ഏവം ആരോചേസി – ‘അനഭിരതോ, ആവുസോ, ബ്രഹ്മചരിയം ചരാമി, ന സക്കോമി ബ്രഹ്മചരിയം സന്ധാരേതും, സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തിസ്സാമീ’’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കിസ്സ പന ത്വം, നന്ദ, അനഭിരതോ ബ്രഹ്മചരിയം ചരസി, ന സക്കോസി ബ്രഹ്മചരിയം സന്ധാരേതും, സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തിസ്സസീ’’തി? ‘‘സാകിയാനീ മം, ഭന്തേ, ജനപദകല്യാണീ ഘരാ നിക്ഖമന്തസ്സ അഡ്ഢുല്ലിഖിതേഹി കേസേഹി അപലോകേത്വാ മം ഏതദവോച – ‘തുവടം ഖോ, അയ്യപുത്ത, ആഗച്ഛേയ്യാസീ’തി, സോ ഖോ അഹം, ഭന്തേ, തം അനുസ്സരമാനോ അനഭിരതോ ബ്രഹ്മചരിയം ചരാമി, ന സക്കോമി ബ്രഹ്മചരിയം സന്ധാരേതും, സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തിസ്സാമീ’’തി.
Evaṃ satthari jetavane viharante āyasmā nando ukkaṇṭṭhitvā bhikkhūnaṃ etamatthaṃ ārocesi – ‘‘anabhirato ahaṃ, āvuso, brahmacariyaṃ carāmi, na sakkomi brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī’’ti. Bhagavā taṃ pavattiṃ sutvā āyasmantaṃ nandaṃ pakkosāpetvā etadavoca – ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, nanda, sambahulānaṃ bhikkhūnaṃ evaṃ ārocesi – ‘anabhirato, āvuso, brahmacariyaṃ carāmi, na sakkomi brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī’’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kissa pana tvaṃ, nanda, anabhirato brahmacariyaṃ carasi, na sakkosi brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissasī’’ti? ‘‘Sākiyānī maṃ, bhante, janapadakalyāṇī gharā nikkhamantassa aḍḍhullikhitehi kesehi apaloketvā maṃ etadavoca – ‘tuvaṭaṃ kho, ayyaputta, āgaccheyyāsī’ti, so kho ahaṃ, bhante, taṃ anussaramāno anabhirato brahmacariyaṃ carāmi, na sakkomi brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī’’ti.
അഥ ഖോ ഭഗവാ ആയസ്മന്തം നന്ദം ബാഹായം ഗഹേത്വാ ഇദ്ധിബലേന താവതിംസദേവലോകം ആനേന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ ഏകസ്മിം ഝാമക്ഖേത്തേ ഝാമഖാണുകേ നിസിന്നം ഛിന്നകണ്ണനാസനങ്ഗുട്ഠം ഏകം പലുട്ഠമക്കടിം ദസ്സേത്വാ താവതിംസഭവനേ സക്കസ്സ ദേവരഞ്ഞോ ഉപട്ഠാനം ആഗതാനി കകുടപാദാനി പഞ്ച അച്ഛരാസതാനി ദസ്സേസി. കകുടപാദാനീതി രത്തവണ്ണതായ പാരേവതപാദസദിസപാദാനി. ദസ്സേത്വാ ച പനാഹ – ‘‘തം കിം മഞ്ഞസി, നന്ദ, കതമാ നു ഖോ അഭിരൂപതരാ വാ ദസ്സനീയതരാ വാ പാസാദികതരാ വാ സാകിയാനീ വാ ജനപദകല്യാണീ, ഇമാനി വാ പഞ്ച അച്ഛരാസതാനി കകുടപാദാനീ’’തി? തം സുത്വാ ആഹ – ‘‘സേയ്യഥാപി സാ, ഭന്തേ, ഛിന്നകണ്ണനാസനങ്ഗുട്ഠാ പലുട്ഠമക്കടീ, ഏവമേവ ഖോ, ഭന്തേ, സാകിയാനീ ജനപദകല്യാണീ, ഇമേസം പഞ്ചന്നം അച്ഛരാസതാനം ഉപനിധായ സങ്ഖ്യമ്പി ന ഉപേതി, കലമ്പി ന ഉപേതി, കലഭാഗമ്പി ന ഉപേതി. അഥ ഖോ ഇമാനേവ പഞ്ച അച്ഛരാസതാനി അഭിരൂപതരാനി ചേവ ദസ്സനീയതരാനി ച പാസാദികതരാനി ചാ’’തി. ‘‘അഭിരമ, നന്ദ, അഭിരമ, നന്ദ, അഹം തേ പാടിഭോഗോ പഞ്ചന്നം അച്ഛരാസതാനം പടിലാഭായ കകുടപാദാന’’ന്തി. ‘‘സചേ മേ, ഭന്തേ ഭഗവാ, പാടിഭോഗോ പഞ്ചന്നം അച്ഛരാസതാനം പടിലാഭായ കകുടപാദാനം, അഭിരമിസ്സാമഹം, ഭന്തേ, ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയേ’’തി.
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ nandaṃ bāhāyaṃ gahetvā iddhibalena tāvatiṃsadevalokaṃ ānento antarāmagge ekasmiṃ jhāmakkhette jhāmakhāṇuke nisinnaṃ chinnakaṇṇanāsanaṅguṭṭhaṃ ekaṃ paluṭṭhamakkaṭiṃ dassetvā tāvatiṃsabhavane sakkassa devarañño upaṭṭhānaṃ āgatāni kakuṭapādāni pañca accharāsatāni dassesi. Kakuṭapādānīti rattavaṇṇatāya pārevatapādasadisapādāni. Dassetvā ca panāha – ‘‘taṃ kiṃ maññasi, nanda, katamā nu kho abhirūpatarā vā dassanīyatarā vā pāsādikatarā vā sākiyānī vā janapadakalyāṇī, imāni vā pañca accharāsatāni kakuṭapādānī’’ti? Taṃ sutvā āha – ‘‘seyyathāpi sā, bhante, chinnakaṇṇanāsanaṅguṭṭhā paluṭṭhamakkaṭī, evameva kho, bhante, sākiyānī janapadakalyāṇī, imesaṃ pañcannaṃ accharāsatānaṃ upanidhāya saṅkhyampi na upeti, kalampi na upeti, kalabhāgampi na upeti. Atha kho imāneva pañca accharāsatāni abhirūpatarāni ceva dassanīyatarāni ca pāsādikatarāni cā’’ti. ‘‘Abhirama, nanda, abhirama, nanda, ahaṃ te pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādāna’’nti. ‘‘Sace me, bhante bhagavā, pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānaṃ, abhiramissāmahaṃ, bhante, bhagavati brahmacariye’’ti.
അഥ ഖോ ഭഗവാ ആയസ്മന്തം നന്ദം ഗഹേത്വാ തത്ഥ അന്തരഹിതോ ജേതവനേയേവ പാതുരഹോസി. അസ്സോസും ഖോ ഭിക്ഖൂ, ‘‘ആയസ്മാ കിര നന്ദോ ഭഗവതോ ഭാതാ മാതുച്ഛാപുത്തോ അച്ഛരാനം ഹേതു ബ്രഹ്മചരിയം ചരതി. ഭഗവാ കിരസ്സ പാടിഭോഗോ പഞ്ചന്നം അച്ഛരാസതാനം പടിലാഭായ കകുടപാദാന’’ന്തി. അഥ ഖോ ആയസ്മതോ നന്ദസ്സ സഹായകാ ഭിക്ഖൂ ആയസ്മന്തം നന്ദം ഭതകവാദേന ച ഉപക്കിതകവാദേന ച സമുദാചരന്തി, ‘‘ഭതകോ കിരായസ്മാ നന്ദോ, ഉപക്കിതകോ കിരായസ്മാ നന്ദോ, അച്ഛരാനം ഹേതു ബ്രഹ്മചരിയം ചരതി. ഭഗവാ കിരസ്സ പാടിഭോഗോ പഞ്ചന്നം അച്ഛരാസതാനം പടിലാഭായ കകുടപാദാന’’ന്തി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ നന്ദോ സഹായകാനം ഭിക്ഖൂനം ഭതകവാദേന ച ഉപക്കിതകവാദേന ച അട്ടിയമാനോ ഹരായമാനോ ജിഗുച്ഛമാനോ ഏകോ വൂപകട്ഠോ അപ്പമത്തോ ആതാപീ പഹിതത്തോ വിഹരന്തോ ന ചിരസ്സേവ യസ്സത്ഥായ കുലപുത്താ സമ്മദേവ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജന്തി, തദനുത്തരം ബ്രഹ്മചരിയപരിയോസാനം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാസി, ‘‘ഖീണാ ജാതി, വുസിതം ബ്രഹ്മചരിയം, കതം കരണീയം, നാപരം ഇത്ഥത്തായാ’’തി അബ്ഭഞ്ഞാസി. അഞ്ഞതരോ ച ഖോ പനായസ്മാ നന്ദോ അരഹതം അഹോസി.
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ nandaṃ gahetvā tattha antarahito jetavaneyeva pāturahosi. Assosuṃ kho bhikkhū, ‘‘āyasmā kira nando bhagavato bhātā mātucchāputto accharānaṃ hetu brahmacariyaṃ carati. Bhagavā kirassa pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādāna’’nti. Atha kho āyasmato nandassa sahāyakā bhikkhū āyasmantaṃ nandaṃ bhatakavādena ca upakkitakavādena ca samudācaranti, ‘‘bhatako kirāyasmā nando, upakkitako kirāyasmā nando, accharānaṃ hetu brahmacariyaṃ carati. Bhagavā kirassa pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādāna’’nti. Atha kho āyasmā nando sahāyakānaṃ bhikkhūnaṃ bhatakavādena ca upakkitakavādena ca aṭṭiyamāno harāyamāno jigucchamāno eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto na cirasseva yassatthāya kulaputtā sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti, tadanuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi, ‘‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’’ti abbhaññāsi. Aññataro ca kho panāyasmā nando arahataṃ ahosi.
അഥേകാ ദേവതാ രത്തിഭാഗേ സകലം ജേതവനം ഓഭാസേത്വാ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ ആരോചേസി – ‘‘ആയസ്മാ, ഭന്തേ, നന്ദോ ഭഗവതോ ഭാതാ മാതുച്ഛാപുത്തോ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി. ഭഗവതോപി ഖോ ഞാണം ഉദപാദി ‘‘നന്ദോ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി. സോപായസ്മാ നന്ദോ തസ്സാ രത്തിയാ അച്ചയേന ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ ഏതദവോച – ‘‘യം മേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ പാടിഭോഗോ പഞ്ചന്നം അച്ഛരാസതാനം പടിലാഭായ കകുടപാദാനം, മുഞ്ചാമഹം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം ഏതസ്മാ പടിസ്സവാ’’തി. ‘‘മയാപി ഖോ തേ, നന്ദ, ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ‘നന്ദോ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’തി. ദേവതാപി മേ ഏതമത്ഥം ആരോചേസി – ‘ആയസ്മാ, ഭന്തേ, നന്ദോ ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’തി. യദേവ ഖോ തേ, നന്ദ, അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം വിമുത്തം, അഥാഹം മുത്തോ ഏതസ്മാ പടിസ്സവാ’’തി. അഥ ഖോ ഭഗവാ ഏതമത്ഥം വിദിത്വാ തായം വേലായം ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
Athekā devatā rattibhāge sakalaṃ jetavanaṃ obhāsetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ārocesi – ‘‘āyasmā, bhante, nando bhagavato bhātā mātucchāputto āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’’ti. Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādi ‘‘nando āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’’ti. Sopāyasmā nando tassā rattiyā accayena bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā etadavoca – ‘‘yaṃ me, bhante, bhagavā pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānaṃ, muñcāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ etasmā paṭissavā’’ti. ‘‘Mayāpi kho te, nanda, cetasā ceto paricca vidito ‘nando āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’ti. Devatāpi me etamatthaṃ ārocesi – ‘āyasmā, bhante, nando āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’ti. Yadeva kho te, nanda, anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, athāhaṃ mutto etasmā paṭissavā’’ti. Atha kho bhagavā etamatthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi –
‘‘യസ്സ നിത്തിണ്ണോ പങ്കോ, മദ്ദിതോ കാമകണ്ടകോ;
‘‘Yassa nittiṇṇo paṅko, maddito kāmakaṇṭako;
മോഹക്ഖയം അനുപ്പത്തോ, സുഖദുക്ഖേസു ന വേധതീ സ ഭിക്ഖൂ’’തി. (ഉദാ॰ ൨൨);
Mohakkhayaṃ anuppatto, sukhadukkhesu na vedhatī sa bhikkhū’’ti. (udā. 22);
അഥേകദിവസം ഭിക്ഖൂ തം ആയസ്മന്തം നന്ദം പുച്ഛിംസു – ‘‘ആവുസോ നന്ദ, പുബ്ബേ ത്വം ‘ഉക്കണ്ഠിതോമീ’തി വദേസി, ഇദാനി തേ കഥ’’ന്തി? ‘‘നത്ഥി മേ, ആവുസോ, ഗിഹിഭാവായ ആലയോ’’തി. തം സുത്വാ ഭിക്ഖൂ – ‘‘അഭൂതം ആയസ്മാ നന്ദോ കഥേതി, അഞ്ഞം ബ്യാകരോതി, അതീതദിവസേസു ‘ഉക്കണ്ഠിതോമ്ഹീ’തി വത്വാ ഇദാനി ‘നത്ഥി മേ ഗിഹിഭാവായ ആലയോ’തി കഥേതീ’’തി ഗന്ത്വാ ഭഗവതോ ഏതമത്ഥം ആരോചേസും. ഭഗവാ ‘‘ഭിക്ഖവേ, അതീതദിവസേസു നന്ദസ്സ അത്തഭാവോ ദുച്ഛന്നഗേഹസദിസോ അഹോസി, ഇദാനി സുച്ഛന്നഗേഹസദിസോ ജാതോ. അയഞ്ഹി ദിബ്ബച്ഛരാനം ദിട്ഠകാലതോ പട്ഠായ പബ്ബജിതകിച്ചസ്സ മത്ഥകം പാപേതും വായമന്തോ തം കിച്ചം പത്തോ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Athekadivasaṃ bhikkhū taṃ āyasmantaṃ nandaṃ pucchiṃsu – ‘‘āvuso nanda, pubbe tvaṃ ‘ukkaṇṭhitomī’ti vadesi, idāni te katha’’nti? ‘‘Natthi me, āvuso, gihibhāvāya ālayo’’ti. Taṃ sutvā bhikkhū – ‘‘abhūtaṃ āyasmā nando katheti, aññaṃ byākaroti, atītadivasesu ‘ukkaṇṭhitomhī’ti vatvā idāni ‘natthi me gihibhāvāya ālayo’ti kathetī’’ti gantvā bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ. Bhagavā ‘‘bhikkhave, atītadivasesu nandassa attabhāvo ducchannagehasadiso ahosi, idāni succhannagehasadiso jāto. Ayañhi dibbaccharānaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya pabbajitakiccassa matthakaṃ pāpetuṃ vāyamanto taṃ kiccaṃ patto’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
൧൩.
13.
‘‘യഥാ അഗാരം ദുച്ഛന്നം, വുട്ഠീ സമതിവിജ്ഝതി;
‘‘Yathā agāraṃ ducchannaṃ, vuṭṭhī samativijjhati;
ഏവം അഭാവിതം ചിത്തം, രാഗോ സമതിവിജ്ഝതി.
Evaṃ abhāvitaṃ cittaṃ, rāgo samativijjhati.
൧൪.
14.
‘‘യഥാ അഗാരം സുച്ഛന്നം, വുട്ഠീ ന സമതിവിജ്ഝതി;
‘‘Yathā agāraṃ succhannaṃ, vuṭṭhī na samativijjhati;
ഏവം സുഭാവിതം ചിത്തം, രാഗോ ന സമതിവിജ്ഝതീ’’തി.
Evaṃ subhāvitaṃ cittaṃ, rāgo na samativijjhatī’’ti.
തത്ഥ അഗാരന്തി യംകിഞ്ചി ഗേഹം. ദുച്ഛന്നന്തി വിരളച്ഛന്നം ഛിദ്ദാവഛിദ്ദം. സമതിവിജ്ഝതീതി വസ്സവുട്ഠി വിനിവിജ്ഝതി. അഭാവിതന്തി തം അഗാരം വുട്ഠി വിയ ഭാവനായ രഹിതത്താ അഭാവിതം ചിത്തം രാഗോ സമതി വിജ്ഝതി. ന കേവലം രാഗോവ, ദോസമോഹമാനാദയോ സബ്ബകിലേസാ തഥാരൂപം ചിത്തം അതിവിയ വിജ്ഝന്തിയേവ. സുഭാവിതന്തി സമഥവിപസ്സനാഭാവനാഹി സുഭാവിതം. ഏവരൂപം ചിത്തം സുച്ഛന്നം ഗേഹം വുട്ഠി വിയ രാഗാദയോ കിലേസാ അതിവിജ്ഝിതും ന സക്കോന്തീതി.
Tattha agāranti yaṃkiñci gehaṃ. Ducchannanti viraḷacchannaṃ chiddāvachiddaṃ. Samativijjhatīti vassavuṭṭhi vinivijjhati. Abhāvitanti taṃ agāraṃ vuṭṭhi viya bhāvanāya rahitattā abhāvitaṃ cittaṃ rāgo samati vijjhati. Na kevalaṃ rāgova, dosamohamānādayo sabbakilesā tathārūpaṃ cittaṃ ativiya vijjhantiyeva. Subhāvitanti samathavipassanābhāvanāhi subhāvitaṃ. Evarūpaṃ cittaṃ succhannaṃ gehaṃ vuṭṭhi viya rāgādayo kilesā ativijjhituṃ na sakkontīti.
ഗാഥാപരിയോസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസു. മഹാജനസ്സ ദേസനാ സാത്ഥികാ അഹോസി.
Gāthāpariyosāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. Mahājanassa desanā sātthikā ahosi.
അഥ ഖോ ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും, ‘‘ആവുസോ, ബുദ്ധാ നാമ അച്ഛരിയാ, ജനപദകല്യാണിം നിസ്സായ ഉക്കണ്ഠിതോ നാമായസ്മാ നന്ദോ സത്ഥാരാ ദേവച്ഛരാ ആമിസം കത്വാ വിനീതോ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ – ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ, ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ, ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ , പുബ്ബേപേസ മയാ മാതുഗാമേന പലോഭേത്വാ വിനീതോയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി –
Atha kho bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ, ‘‘āvuso, buddhā nāma acchariyā, janapadakalyāṇiṃ nissāya ukkaṇṭhito nāmāyasmā nando satthārā devaccharā āmisaṃ katvā vinīto’’ti. Satthā āgantvā – ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā, ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘na, bhikkhave, idāneva , pubbepesa mayā mātugāmena palobhetvā vinītoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari –
അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബാരാണസിവാസീ കപ്പടോ നാമ വാണിജോ അഹോസി. തസ്സേകോ ഗദ്രഭോ കുമ്ഭഭാരം വഹതി, ഏകദിവസേന സത്ത യോജനാനി ഗച്ഛതി. സോ ഏകസ്മിം സമയേ ഗദ്രഭഭാരകേഹി സദ്ധിം തക്കസിലം ഗന്ത്വാ യാവ ഭണ്ഡസ്സ വിസ്സജ്ജനം, താവ ഗദ്രഭം ചരിതും വിസ്സജ്ജേസി. അഥസ്സ സോ ഗദ്രഭോ പരിഖാപിട്ഠേ ചരമാനോ ഏകം ഗദ്രഭിം ദിസ്വാ ഉപസങ്കമി. സാ തേന സദ്ധിം പടിസന്ഥാരം കരോന്തീ ആഹ – ‘‘കുതോ ആഗതോസീ’’തി? ‘‘ബാരാണസിതോ’’തി. ‘‘കേന കമ്മേനാ’’തി? ‘‘വാണിജ്ജകമ്മേനാ’’തി. ‘‘കിത്തകം ഭാരം വഹസീ’’തി ? ‘‘കുമ്ഭഭാര’’ന്തി? ‘‘ഏത്തകം ഭാരം വഹന്തോ കതി യോജനാനി ഗച്ഛസീ’’തി? ‘‘സത്ത യോജനാനീ’’തി. ‘‘ഗതഗതട്ഠാനേ തേ കാചി പാദപരികമ്മപിട്ഠിപരികമ്മകരാ അത്ഥീ’’തി? ‘‘നത്ഥീ’’തി. ‘‘ഏവം സന്തേ മഹാദുക്ഖം നാമ അനുഭോസീ’’തി? ‘‘കിഞ്ചാപി ഹി തിരച്ഛാനഗതാനം പാദപരികമ്മാദികാരകാ നാമ നത്ഥി, കാമസംയോജനഘട്ടനത്ഥായ പന ഏവരൂപം കഥം കഥേസി’’? സോ തസ്സാ കഥായ ഉക്കണ്ഠി. കപ്പടോപി ഭണ്ഡം വിസ്സജ്ജേത്വാ തസ്സ സന്തികം ആഗന്ത്വാ – ‘‘ഏഹി, താത, ഗമിസ്സാമാ’’തി ആഹ. ‘‘ഗച്ഛഥ തുമ്ഹേ, നാഹം ഗമിസ്സാമീ’’തി. അഥ നം പുനപ്പുനം യാചിത്വാ, ‘‘അനിച്ഛന്തം പരിഭാസേത്വാ നം നേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഗാഥമാഹ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasivāsī kappaṭo nāma vāṇijo ahosi. Tasseko gadrabho kumbhabhāraṃ vahati, ekadivasena satta yojanāni gacchati. So ekasmiṃ samaye gadrabhabhārakehi saddhiṃ takkasilaṃ gantvā yāva bhaṇḍassa vissajjanaṃ, tāva gadrabhaṃ carituṃ vissajjesi. Athassa so gadrabho parikhāpiṭṭhe caramāno ekaṃ gadrabhiṃ disvā upasaṅkami. Sā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karontī āha – ‘‘kuto āgatosī’’ti? ‘‘Bārāṇasito’’ti. ‘‘Kena kammenā’’ti? ‘‘Vāṇijjakammenā’’ti. ‘‘Kittakaṃ bhāraṃ vahasī’’ti ? ‘‘Kumbhabhāra’’nti? ‘‘Ettakaṃ bhāraṃ vahanto kati yojanāni gacchasī’’ti? ‘‘Satta yojanānī’’ti. ‘‘Gatagataṭṭhāne te kāci pādaparikammapiṭṭhiparikammakarā atthī’’ti? ‘‘Natthī’’ti. ‘‘Evaṃ sante mahādukkhaṃ nāma anubhosī’’ti? ‘‘Kiñcāpi hi tiracchānagatānaṃ pādaparikammādikārakā nāma natthi, kāmasaṃyojanaghaṭṭanatthāya pana evarūpaṃ kathaṃ kathesi’’? So tassā kathāya ukkaṇṭhi. Kappaṭopi bhaṇḍaṃ vissajjetvā tassa santikaṃ āgantvā – ‘‘ehi, tāta, gamissāmā’’ti āha. ‘‘Gacchatha tumhe, nāhaṃ gamissāmī’’ti. Atha naṃ punappunaṃ yācitvā, ‘‘anicchantaṃ paribhāsetvā naṃ nessāmī’’ti cintetvā gāthamāha –
‘‘പതോദം തേ കരിസ്സാമി, സാളസങ്ഗുലികണ്ടകം;
‘‘Patodaṃ te karissāmi, sāḷasaṅgulikaṇṭakaṃ;
സഞ്ഛിന്ദിസ്സാമി തേ കായം, ഏവം ജാനാഹി ഗദ്രഭാ’’തി.
Sañchindissāmi te kāyaṃ, evaṃ jānāhi gadrabhā’’ti.
തം സുത്വാ ഗദ്രഭോ ‘‘ഏവം സന്തേ അഹമ്പി തേ കത്തബ്ബം ജാനിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā gadrabho ‘‘evaṃ sante ahampi te kattabbaṃ jānissāmī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘പതോദം മേ കരിസ്സസി, സോളസങ്ഗുലികണ്ടകം;
‘‘Patodaṃ me karissasi, soḷasaṅgulikaṇṭakaṃ;
പുരതോ പതിട്ഠഹിത്വാന, ഉദ്ധരിത്വാന പച്ഛതോ;
Purato patiṭṭhahitvāna, uddharitvāna pacchato;
ദന്തം തേ പാതയിസ്സാമി, ഏവം ജാനാഹി കപ്പടാ’’തി.
Dantaṃ te pātayissāmi, evaṃ jānāhi kappaṭā’’ti.
തം സുത്വാ വാണിജോ – ‘‘കേന നു ഖോ കാരണേന ഏസ ഏവം വദതീ’’തി ചിന്തേത്വാ, ഇതോ ചിതോ ച ഓലോകേന്തോ തം ഗദ്രഭിം ദിസ്വാ, ‘‘ഇമായേസ ഏവം സിക്ഖാപിതോ ഭവിസ്സതി, ‘ഏവരൂപിം നാമ തേ ഗദ്രഭിം ആനേസ്സാമീ’തി മാതുഗാമേന നം പലോഭേത്വാ നേസ്സാമീ’’തി ഇമം ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā vāṇijo – ‘‘kena nu kho kāraṇena esa evaṃ vadatī’’ti cintetvā, ito cito ca olokento taṃ gadrabhiṃ disvā, ‘‘imāyesa evaṃ sikkhāpito bhavissati, ‘evarūpiṃ nāma te gadrabhiṃ ānessāmī’ti mātugāmena naṃ palobhetvā nessāmī’’ti imaṃ gāthamāha –
‘‘ചതുപ്പദിം സങ്ഖമുഖിം, നാരിം സബ്ബങ്ഗസോഭിനിം;
‘‘Catuppadiṃ saṅkhamukhiṃ, nāriṃ sabbaṅgasobhiniṃ;
ഭരിയം തേ ആനയിസ്സാമി, ഏവം ജാനാഹി ഗദ്രഭാ’’തി.
Bhariyaṃ te ānayissāmi, evaṃ jānāhi gadrabhā’’ti.
തം സുത്വാ തുട്ഠചിത്തോ ഗദ്രഭോ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā tuṭṭhacitto gadrabho imaṃ gāthamāha –
‘‘ചതുപ്പദിം സങ്ഖമുഖിം, നാരിം സബ്ബങ്ഗസോഭിനിം;
‘‘Catuppadiṃ saṅkhamukhiṃ, nāriṃ sabbaṅgasobhiniṃ;
ഭരിയം മേ ആനയിസ്സസി, ഏവം ജാനാഹി കപ്പട;
Bhariyaṃ me ānayissasi, evaṃ jānāhi kappaṭa;
കപ്പട ഭിയ്യോ ഗമിസ്സാമി, യോജനാനി ചതുദ്ദസാ’’തി.
Kappaṭa bhiyyo gamissāmi, yojanāni catuddasā’’ti.
അഥ നം കപ്പടോ, ‘‘തേന ഹി ഏഹീ’’തി ഗഹേത്വാ സകട്ഠാനം അഗമാസി. സോ കതിപാഹച്ചയേന നം ആഹ – ‘‘നനു മം തുമ്ഹേ ‘ഭരിയം തേ ആനയിസ്സാമീ’തി അവോചുത്ഥാ’’തി? ‘‘ആമ, വുത്തം, നാഹം അത്തനോ കഥം ഭിന്ദിസ്സാമി, ഭരിയം തേ ആനേസ്സാമി, വേതനം പന തുയ്ഹം ഏകകസ്സേവ ദസ്സാമി, തുയ്ഹം വേതനം ദുതിയസ്സ പഹോതു വാ മാ വാ, ത്വമേവ ജാനേയ്യാസി. ഉഭിന്നം പന വോ സംവാസമന്വായ പുത്താ വിജായിസ്സന്തി, തേഹിപി ബഹൂഹി സദ്ധിം തുയ്ഹം തം പഹോതു വാ മാ വാ, ത്വമേവ ജാനേയ്യാസീ’’തി. ഗദ്രഭോ തസ്മിം കഥേന്തേയേവ അനപേക്ഖോ അഹോസി.
Atha naṃ kappaṭo, ‘‘tena hi ehī’’ti gahetvā sakaṭṭhānaṃ agamāsi. So katipāhaccayena naṃ āha – ‘‘nanu maṃ tumhe ‘bhariyaṃ te ānayissāmī’ti avocutthā’’ti? ‘‘Āma, vuttaṃ, nāhaṃ attano kathaṃ bhindissāmi, bhariyaṃ te ānessāmi, vetanaṃ pana tuyhaṃ ekakasseva dassāmi, tuyhaṃ vetanaṃ dutiyassa pahotu vā mā vā, tvameva jāneyyāsi. Ubhinnaṃ pana vo saṃvāsamanvāya puttā vijāyissanti, tehipi bahūhi saddhiṃ tuyhaṃ taṃ pahotu vā mā vā, tvameva jāneyyāsī’’ti. Gadrabho tasmiṃ kathenteyeva anapekkho ahosi.
സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ, ‘‘തദാ, ഭിക്ഖവേ, ഗദ്രഭീ ജനപദകല്യാണീ അഹോസി, ഗദ്രഭോ നന്ദോ, വാണിജോ അഹമേവ. ഏവം പുബ്ബേപേസ മയാ മാതുഗാമേന പലോഭേത്വാ വിനീതോ’’തി ജാതകം നിട്ഠാപേസീതി.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā, ‘‘tadā, bhikkhave, gadrabhī janapadakalyāṇī ahosi, gadrabho nando, vāṇijo ahameva. Evaṃ pubbepesa mayā mātugāmena palobhetvā vinīto’’ti jātakaṃ niṭṭhāpesīti.
നന്ദത്ഥേരവത്ഥു നവമം.
Nandattheravatthu navamaṃ.
൧൦. ചുന്ദസൂകരികവത്ഥു
10. Cundasūkarikavatthu
ഇധ സോചേതീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ ചുന്ദസൂകരികം നാമ പുരിസം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Idha socetīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto cundasūkarikaṃ nāma purisaṃ ārabbha kathesi.
സോ കിര പഞ്ചപണ്ണാസ വസ്സാനി സൂകരേ വധിത്വാ ഖാദന്തോ ച വിക്കിണന്തോ ച ജീവികം കപ്പേസി. ഛാതകാലേ സകടേന വീഹിം ആദായ ജനപദം ഗന്ത്വാ ഏകനാളിദ്വേനാളിമത്തേന ഗാമസൂകരപോതകേ കിണിത്വാ സകടം പൂരേത്വാ ആഗന്ത്വാ പച്ഛാനിവേസനേ വജം വിയ ഏകം ഠാനം പരിക്ഖിപിത്വാ തത്ഥേവ തേസം നിവാപം രോപേത്വാ, തേസു നാനാഗച്ഛേ ച സരീരമലഞ്ച ഖാദിത്വാ വഡ്ഢിതേസു യം യം മാരേതുകാമോ ഹോതി, തം തം ആളാനേ നിച്ചലം ബന്ധിത്വാ സരീരമംസസ്സ ഉദ്ധുമായിത്വാ ബഹലഭാവത്ഥം ചതുരസ്സമുഗ്ഗരേന പോഥേത്വാ, ‘‘ബഹലമംസോ ജാതോ’’തി ഞത്വാ മുഖം വിവരിത്വാ അന്തരേ ദണ്ഡകം ദത്വാ ലോഹഥാലിയാ പക്കുഥിതം ഉണ്ഹോദകം മുഖേ ആസിഞ്ചതി. തം കുച്ഛിം പവിസിത്വാ പക്കുഥിതം കരീസം ആദായ അധോഭാഗേന നിക്ഖമതി, യാവ ഥോകമ്പി കരീസം അത്ഥി, താവ ആവിലം ഹുത്വാ നിക്ഖമതി, സുദ്ധേ ഉദരേ അച്ഛം അനാവിലം ഹുത്വാ നിക്ഖമതി. അഥസ്സ അവസേസം ഉദകം പിട്ഠിയം ആസിഞ്ചതി. തം കാളചമ്മം ഉപ്പാടേത്വാ ഗച്ഛതി. തതോ തിണുക്കായ ലോമാനി ഝാപേത്വാ തിഖിണേന അസിനാ സീസം ഛിന്ദതി. പഗ്ഘരണതം ലോഹിതം ഭാജനേന പടിഗ്ഗഹേത്വാ മംസം ലോഹിതേന മദ്ദിത്വാ പചിത്വാ പുത്തദാരമജ്ഝേ നിസിന്നോ ഖാദിത്വാ സേസം വിക്കിണാതി. തസ്സ ഇമിനാവ നിയാമേന ജീവികം കപ്പേന്തസ്സ പഞ്ചപണ്ണാസ വസ്സാനി അതിക്കന്താനി . തഥാഗതേ ധുരവിഹാരേ വസന്തേ ഏകദിവസമ്പി പുപ്ഫമുട്ഠിമത്തേന പൂജാ വാ കടച്ഛുമത്തം ഭിക്ഖദാനം വാ അഞ്ഞം വാ കിഞ്ചി പുഞ്ഞം നാമ നാഹോസി. അഥസ്സ സരീരേ രോഗോ ഉപ്പജ്ജി, ജീവന്തസ്സേവ അവീചിമഹാനിരയസന്താപോ ഉപട്ഠഹി. അവീചിസന്താപോ നാമ യോജനസതേ ഠത്വാ ഓലോകേന്തസ്സ അക്ഖീനം ഭിജ്ജനസമത്ഥോ പരിളാഹോ ഹോതി. വുത്തമ്പി ചേതം –
So kira pañcapaṇṇāsa vassāni sūkare vadhitvā khādanto ca vikkiṇanto ca jīvikaṃ kappesi. Chātakāle sakaṭena vīhiṃ ādāya janapadaṃ gantvā ekanāḷidvenāḷimattena gāmasūkarapotake kiṇitvā sakaṭaṃ pūretvā āgantvā pacchānivesane vajaṃ viya ekaṃ ṭhānaṃ parikkhipitvā tattheva tesaṃ nivāpaṃ ropetvā, tesu nānāgacche ca sarīramalañca khāditvā vaḍḍhitesu yaṃ yaṃ māretukāmo hoti, taṃ taṃ āḷāne niccalaṃ bandhitvā sarīramaṃsassa uddhumāyitvā bahalabhāvatthaṃ caturassamuggarena pothetvā, ‘‘bahalamaṃso jāto’’ti ñatvā mukhaṃ vivaritvā antare daṇḍakaṃ datvā lohathāliyā pakkuthitaṃ uṇhodakaṃ mukhe āsiñcati. Taṃ kucchiṃ pavisitvā pakkuthitaṃ karīsaṃ ādāya adhobhāgena nikkhamati, yāva thokampi karīsaṃ atthi, tāva āvilaṃ hutvā nikkhamati, suddhe udare acchaṃ anāvilaṃ hutvā nikkhamati. Athassa avasesaṃ udakaṃ piṭṭhiyaṃ āsiñcati. Taṃ kāḷacammaṃ uppāṭetvā gacchati. Tato tiṇukkāya lomāni jhāpetvā tikhiṇena asinā sīsaṃ chindati. Paggharaṇataṃ lohitaṃ bhājanena paṭiggahetvā maṃsaṃ lohitena madditvā pacitvā puttadāramajjhe nisinno khāditvā sesaṃ vikkiṇāti. Tassa imināva niyāmena jīvikaṃ kappentassa pañcapaṇṇāsa vassāni atikkantāni . Tathāgate dhuravihāre vasante ekadivasampi pupphamuṭṭhimattena pūjā vā kaṭacchumattaṃ bhikkhadānaṃ vā aññaṃ vā kiñci puññaṃ nāma nāhosi. Athassa sarīre rogo uppajji, jīvantasseva avīcimahānirayasantāpo upaṭṭhahi. Avīcisantāpo nāma yojanasate ṭhatvā olokentassa akkhīnaṃ bhijjanasamattho pariḷāho hoti. Vuttampi cetaṃ –
‘‘തസ്സ അയോമയാ ഭൂമി, ജലിതാ തേജസായുതാ;
‘‘Tassa ayomayā bhūmi, jalitā tejasāyutā;
സമന്താ യോജനസതം, ഫരിത്വാ തിട്ഠതി സബ്ബദാ’’തി. (മ॰ നി॰ ൩.൨൬൭; അ॰ നി॰ ൩.൩൬);
Samantā yojanasataṃ, pharitvā tiṭṭhati sabbadā’’ti. (ma. ni. 3.267; a. ni. 3.36);
നാഗസേനത്ഥേരേന പനസ്സ പാകതികഗ്ഗിസന്താപതോ അധിമത്തതായ അയം ഉപമാ വുത്താ – ‘‘യഥാ, മഹാരാജ, കൂടാഗാരമത്തോ പാസാണോപി നേരയികഗ്ഗിമ്ഹി പക്ഖിത്തോ ഖണേന വിലയം ഗച്ഛതി, നിബ്ബത്തസത്താ പനേത്ഥ കമ്മബലേന മാതുകുച്ഛിഗതാ വിയ ന വിലീയന്തീ’’തി (മി॰ പ॰ ൨.൪.൬). തസ്സ തസ്മിം സന്താപേ ഉപട്ഠിതേ കമ്മസരിക്ഖകോ ആകാരോ ഉപ്പജ്ജി. ഗേഹമജ്ഝേയേവ സൂകരരവം രവിത്വാ ജണ്ണുകേഹി വിചരന്തോ പുരത്ഥിമവത്ഥുമ്പി പച്ഛിമവത്ഥുമ്പി ഗച്ഛതി. അഥസ്സ ഗേഹമാനുസകാ തം ദള്ഹം ഗഹേത്വാ മുഖം പിദഹന്തി. കമ്മവിപാകോ നാമ ന സക്കാ കേനചി പടിബാഹിതും. സോ വിരവന്തോവ ഇതോ ചിതോ ച വിചരതി. സമന്താ സത്തസു ഘരേസു മനുസ്സാ നിദ്ദം ന ലഭന്തി. മരണഭയേന തജ്ജിതസ്സ പന ബഹിനിക്ഖമനം നിവാരേതും അസക്കോന്തോ സബ്ബോ ഗേഹജനോ യഥാ അന്തോഠിതോ ബഹി വിചരിതും ന സക്കോതി, തഥാ ഗേഹദ്വാരാനി ഥകേത്വാ ബഹിഗേഹം പരിവാരേത്വാ രക്ഖന്തോ അച്ഛതി. ഇതരോ അന്തോഗേഹേയേവ നിരയസന്താപേന വിരവന്തോ ഇതോ ചിതോ ച വിചരതി. ഏവം സത്തദിവസാനി വിചരിത്വാ അട്ഠമേ ദിവസേ കാലം കത്വാ അവീചിമഹാനിരയേ നിബ്ബത്തി. അവീചിമഹാനിരയോ ദേവദൂതസുത്തേന (മ॰ നി॰ ൩.൨൬൧ ആദയോ; അ॰ നി॰ ൩.൩൬) വണ്ണേതബ്ബോതി.
Nāgasenattherena panassa pākatikaggisantāpato adhimattatāya ayaṃ upamā vuttā – ‘‘yathā, mahārāja, kūṭāgāramatto pāsāṇopi nerayikaggimhi pakkhitto khaṇena vilayaṃ gacchati, nibbattasattā panettha kammabalena mātukucchigatā viya na vilīyantī’’ti (mi. pa. 2.4.6). Tassa tasmiṃ santāpe upaṭṭhite kammasarikkhako ākāro uppajji. Gehamajjheyeva sūkararavaṃ ravitvā jaṇṇukehi vicaranto puratthimavatthumpi pacchimavatthumpi gacchati. Athassa gehamānusakā taṃ daḷhaṃ gahetvā mukhaṃ pidahanti. Kammavipāko nāma na sakkā kenaci paṭibāhituṃ. So viravantova ito cito ca vicarati. Samantā sattasu gharesu manussā niddaṃ na labhanti. Maraṇabhayena tajjitassa pana bahinikkhamanaṃ nivāretuṃ asakkonto sabbo gehajano yathā antoṭhito bahi vicarituṃ na sakkoti, tathā gehadvārāni thaketvā bahigehaṃ parivāretvā rakkhanto acchati. Itaro antogeheyeva nirayasantāpena viravanto ito cito ca vicarati. Evaṃ sattadivasāni vicaritvā aṭṭhame divase kālaṃ katvā avīcimahāniraye nibbatti. Avīcimahānirayo devadūtasuttena (ma. ni. 3.261 ādayo; a. ni. 3.36) vaṇṇetabboti.
ഭിക്ഖൂ തസ്സ ഘരദ്വാരേന ഗച്ഛന്താ തം സദ്ദം സുത്വാ, ‘‘സൂകരസദ്ദോ’’തി സഞ്ഞിനോ ഹുത്വാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ സത്ഥു സന്തികേ നിസിന്നാ ഏവമാഹംസു – ‘‘ഭന്തേ, ചുന്ദസൂകരിതസ്സ ഗേഹദ്വാരം പിദഹിത്വാ സൂകരാനം മാരിയമാനാനം അജ്ജ സത്തമോ ദിവസോ, ഗേഹേ കാചി മങ്ഗലകിരിയാ ഭവിസ്സതി മഞ്ഞേ. ഏത്തകേ നാമ, ഭന്തേ, സൂകരേ മാരേന്തസ്സ ഏകമ്പി മേത്തചിത്തം വാ കാരുഞ്ഞം വാ നത്ഥി, ന വത നോ ഏവരൂപോ കക്ഖളോ ഫരുസോ സത്തോ ദിട്ഠപുബ്ബോ’’തി. സത്ഥാ – ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, സോ ഇമേ സത്തദിവസേ സൂകരേ മാരേതി, കമ്മസരിക്ഖകം പനസ്സ വിപാകം ഉദപാദി, ജീവന്തസ്സേവ അവീചിമഹാനിരയസന്താപോ ഉപട്ഠാസി. സോ തേന സന്താപേന സത്ത ദിവസാനി സൂകരരവം രവന്തോ അന്തോനിവേസനേ വിചരിത്വാ അജ്ജ കാലം കത്വാ അവീചിമ്ഹി നിബ്ബത്തോ’’തി വത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, ഇധ ലോകേ ഏവം സോചിത്വാ പുന ഗന്ത്വാ സോചനട്ഠാനേയേവ നിബ്ബത്തോ’’തി വുത്തേ, ‘‘ആമ, ഭിക്ഖവേ, പമത്താ നാമ ഗഹട്ഠാ വാ ഹോന്തു പബ്ബജിതാ വാ, ഉഭയത്ഥ സോചന്തിയേവാ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Bhikkhū tassa gharadvārena gacchantā taṃ saddaṃ sutvā, ‘‘sūkarasaddo’’ti saññino hutvā vihāraṃ gantvā satthu santike nisinnā evamāhaṃsu – ‘‘bhante, cundasūkaritassa gehadvāraṃ pidahitvā sūkarānaṃ māriyamānānaṃ ajja sattamo divaso, gehe kāci maṅgalakiriyā bhavissati maññe. Ettake nāma, bhante, sūkare mārentassa ekampi mettacittaṃ vā kāruññaṃ vā natthi, na vata no evarūpo kakkhaḷo pharuso satto diṭṭhapubbo’’ti. Satthā – ‘‘na, bhikkhave, so ime sattadivase sūkare māreti, kammasarikkhakaṃ panassa vipākaṃ udapādi, jīvantasseva avīcimahānirayasantāpo upaṭṭhāsi. So tena santāpena satta divasāni sūkararavaṃ ravanto antonivesane vicaritvā ajja kālaṃ katvā avīcimhi nibbatto’’ti vatvā, ‘‘bhante, idha loke evaṃ socitvā puna gantvā socanaṭṭhāneyeva nibbatto’’ti vutte, ‘‘āma, bhikkhave, pamattā nāma gahaṭṭhā vā hontu pabbajitā vā, ubhayattha socantiyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൫.
15.
‘‘ഇധ സോചതി പേച്ച സോചതി,
‘‘Idha socati pecca socati,
പാപകാരീ ഉഭയത്ഥ സോചതി;
Pāpakārī ubhayattha socati;
സോ സോചതി സോ വിഹഞ്ഞതി;
So socati so vihaññati;
ദിസ്വാ കമ്മകിലിട്ഠമത്തനോ’’തി.
Disvā kammakiliṭṭhamattano’’ti.
തത്ഥ പാപകാരീതി നാനപ്പകാരസ്സ പാപകമ്മസ്സ കാരകോ പുഗ്ഗലോ ‘‘അകതം വത മേ കല്യാണം, കതം പാപ’’ന്തി ഏകംസേനേവ മരണസമയേ ഇധ സോചതി, ഇദമസ്സ കമ്മസോചനം. വിപാകം അനുഭവന്തോ പന പേച്ച സോചതി. ഇദമസ്സ പരലോകേ വിപാകസോചനം. ഏവം സോ ഉഭയത്ഥ സോചതിയേവ. തേനേവ കാരണേന ജീവമാനോയേവ സോ ചുന്ദസൂകരികോപി സോചതി. ദിസ്വാ കമ്മകിലിട്ഠന്തി അത്തനോ കിലിട്ഠകമ്മം പസ്സിത്വാ നാനപ്പകാരകം വിലപന്തോ വിഹഞ്ഞതീതി.
Tattha pāpakārīti nānappakārassa pāpakammassa kārako puggalo ‘‘akataṃ vata me kalyāṇaṃ, kataṃ pāpa’’nti ekaṃseneva maraṇasamaye idha socati, idamassa kammasocanaṃ. Vipākaṃ anubhavanto pana pecca socati. Idamassa paraloke vipākasocanaṃ. Evaṃ so ubhayattha socatiyeva. Teneva kāraṇena jīvamānoyeva so cundasūkarikopi socati. Disvā kammakiliṭṭhanti attano kiliṭṭhakammaṃ passitvā nānappakārakaṃ vilapanto vihaññatīti.
ഗാഥാപരിയോസാനേ ബഹൂ സോതാപന്നാദയോ അഹേസും. മഹാജനസ്സ സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ ജാതാതി.
Gāthāpariyosāne bahū sotāpannādayo ahesuṃ. Mahājanassa sātthikā dhammadesanā jātāti.
ചുന്ദസൂകരികവത്ഥു ദസമം.
Cundasūkarikavatthu dasamaṃ.
൧൧. ധമ്മികഉപാസകവത്ഥു
11. Dhammikaupāsakavatthu
ഇധ മോദതീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ധമ്മികഉപാസകം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Idha modatīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto dhammikaupāsakaṃ ārabbha kathesi.
സാവത്ഥിയം കിര പഞ്ചസതാ ധമ്മികഉപാസകാ നാമ അഹേസും. തേസു ഏകേകസ്സ പഞ്ച പഞ്ച ഉപാസകസതാനി പരിവാരാ. യോ തേസം ജേട്ഠകോ, തസ്സ സത്ത പുത്താ സത്ത ധീതരോ. തേസു ഏകേകസ്സ ഏകേകാ സലാകയാഗു സലാകഭത്തം പക്ഖികഭത്തം നിമന്തനഭത്തം ഉപോസഥികഭത്തം ആഗന്തുകഭത്തം സങ്ഘഭത്തം വസ്സാവാസികം അഹോസി. തേപി സബ്ബേവ അനുജാതപുത്താ നാമ അഹേസും. ഇതി ചുദ്ദസന്നം പുത്താനം ഭരിയായ ഉപാസകസ്സാതി സോളസ സലാകയാഗുആദീനി പവത്തന്തി. ഇതി സോ സപുത്തദാരോ സീലവാ കല്യാണധമ്മോ ദാനസംവിഭാഗരതോ അഹോസി. അഥസ്സ അപരഭാഗേ രോഗോ ഉപ്പജ്ജി, ആയുസങ്ഖാരോ പരിഹായി. സോ ധമ്മം സോതുകാമോ ‘‘അട്ഠ വാ മേ സോളസ വാ ഭിക്ഖൂ പേസേഥാ’’തി സത്ഥു സന്തികം പഹിണി. സത്ഥാ പേസേസി. തേ ഗന്ത്വാ തസ്സ മഞ്ചം പരിവാരേത്വാ പഞ്ഞത്തേസു ആസനേസു നിസിന്നാ. ‘‘ഭന്തേ, അയ്യാനം മേ ദസ്സനം ദുല്ലഭം ഭവിസ്സതി, ദുബ്ബലോമ്ഹി, ഏകം മേ സുത്തം സജ്ഝായഥാ’’തി വുത്തേ ‘‘കതരം സുത്തം സോതുകാമോ ഉപാസകാ’’തി? ‘‘സബ്ബബുദ്ധാനം അവിജഹിതം സതിപട്ഠാനസുത്ത’’ന്തി വുത്തേ – ‘‘ഏകായനോ അയം, ഭിക്ഖവേ, മഗ്ഗോ സത്താനം വിസുദ്ധിയാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൭൩; മ॰ നി॰ ൧.൧൦൬) സുത്തന്തം പട്ഠപേസും. തസ്മിം ഖണേ ഛഹി ദേവലോകേഹി സബ്ബാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതാ സഹസ്സസിന്ധവയുത്താ ദിയഡ്ഢയോജനസതികാ ഛ രഥാ ആഗമിംസു. തേസു ഠിതാ ദേവതാ ‘‘അമ്ഹാകം ദേവലോകം നേസ്സാമ, അമ്ഹാകം ദേവലോകം നേസ്സാമ, അമ്ഭോ മത്തികഭാജനം ഭിന്ദിത്വാ സുവണ്ണഭാജനം ഗണ്ഹന്തോ വിയ അമ്ഹാകം ദേവലോകേ അഭിരമിതും ഇധ നിബ്ബത്താഹി, അമ്ഹാകം ദേവലോകേ അഭിരമിതും ഇധ നിബ്ബത്താഹീ’’തി വദിംസു. ഉപാസകോ ധമ്മസ്സവനന്തരായം അനിച്ഛന്തോ – ‘‘ആഗമേഥ ആഗമേഥാ’’തി ആഹ. ഭിക്ഖൂ ‘‘അമ്ഹേ വാരേതീ’’തി സഞ്ഞായ തുണ്ഹീ അഹേസും.
Sāvatthiyaṃ kira pañcasatā dhammikaupāsakā nāma ahesuṃ. Tesu ekekassa pañca pañca upāsakasatāni parivārā. Yo tesaṃ jeṭṭhako, tassa satta puttā satta dhītaro. Tesu ekekassa ekekā salākayāgu salākabhattaṃ pakkhikabhattaṃ nimantanabhattaṃ uposathikabhattaṃ āgantukabhattaṃ saṅghabhattaṃ vassāvāsikaṃ ahosi. Tepi sabbeva anujātaputtā nāma ahesuṃ. Iti cuddasannaṃ puttānaṃ bhariyāya upāsakassāti soḷasa salākayāguādīni pavattanti. Iti so saputtadāro sīlavā kalyāṇadhammo dānasaṃvibhāgarato ahosi. Athassa aparabhāge rogo uppajji, āyusaṅkhāro parihāyi. So dhammaṃ sotukāmo ‘‘aṭṭha vā me soḷasa vā bhikkhū pesethā’’ti satthu santikaṃ pahiṇi. Satthā pesesi. Te gantvā tassa mañcaṃ parivāretvā paññattesu āsanesu nisinnā. ‘‘Bhante, ayyānaṃ me dassanaṃ dullabhaṃ bhavissati, dubbalomhi, ekaṃ me suttaṃ sajjhāyathā’’ti vutte ‘‘kataraṃ suttaṃ sotukāmo upāsakā’’ti? ‘‘Sabbabuddhānaṃ avijahitaṃ satipaṭṭhānasutta’’nti vutte – ‘‘ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā’’ti (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106) suttantaṃ paṭṭhapesuṃ. Tasmiṃ khaṇe chahi devalokehi sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā sahassasindhavayuttā diyaḍḍhayojanasatikā cha rathā āgamiṃsu. Tesu ṭhitā devatā ‘‘amhākaṃ devalokaṃ nessāma, amhākaṃ devalokaṃ nessāma, ambho mattikabhājanaṃ bhinditvā suvaṇṇabhājanaṃ gaṇhanto viya amhākaṃ devaloke abhiramituṃ idha nibbattāhi, amhākaṃ devaloke abhiramituṃ idha nibbattāhī’’ti vadiṃsu. Upāsako dhammassavanantarāyaṃ anicchanto – ‘‘āgametha āgamethā’’ti āha. Bhikkhū ‘‘amhe vāretī’’ti saññāya tuṇhī ahesuṃ.
അഥസ്സ പുത്തധീതരോ ‘‘അമ്ഹാകം പിതാ പുബ്ബേ ധമ്മസ്സവനേന അതിത്തോ അഹോസി, ഇദാനി പന ഭിക്ഖൂ പക്കോസാപേത്വാ സജ്ഝായം കാരേത്വാ സയമേവ വാരേതി, മരണസ്സ അഭായനകസത്തോ നാമ നത്ഥീ’’തി വിരവിംസു. ഭിക്ഖൂ ‘‘ഇദാനി അനോകാസോ’’തി ഉട്ഠായാസനാ പക്കമിംസു. ഉപാസകോ ഥോകം വീതിനാമേത്വാ സതിം പടിലഭിത്വാ പുത്തേ പുച്ഛി – ‘‘കസ്മാ കന്ദഥാ’’തി? ‘‘താത, തുമ്ഹേ ഭിക്ഖൂ പക്കോസാപേത്വാ ധമ്മം സുണന്താ സയമേവ വാരയിത്ഥ, അഥ മയം ‘മരണസ്സ അഭായനകസത്തോ നാമ നത്ഥീ’തി കന്ദിമ്ഹാ’’തി . ‘‘അയ്യാ പന കുഹി’’ന്തി? ‘‘‘അനോകാസോ’തി ഉട്ഠായാസനാ പക്കന്താ, താതാ’’തി. ‘‘നാഹം, അയ്യേഹി സദ്ധിം കഥേമീ’’തി വുത്തേ ‘‘അഥ കേന സദ്ധിം കഥേഥാ’’തി. ‘‘ഛഹി ദേവലോകേഹി ദേവതാ ഛ രഥേ അലങ്കരിത്വാ ആദായ ആകാസേ ഠത്വാ ‘അമ്ഹാഹി ദേവലോകേ അഭിരമ, അമ്ഹാകം ദേവലോകേ അഭിരമാ’തി സദ്ദം കരോന്തി, താഹി സദ്ധിം കഥേമീ’’തി. ‘‘കുഹിം, താത, രഥാ, ന മയം പസ്സാമാ’’തി? ‘‘അത്ഥി പന മയ്ഹം ഗന്ഥിതാനി പുപ്ഫാനീ’’തി? ‘‘അത്ഥി, താതാ’’തി. ‘‘കതരോ ദേവലോകോ രമണീയോ’’തി? ‘‘സബ്ബബോധിസത്താനം ബുദ്ധമാതാപിതൂനഞ്ച വസിതട്ഠാനം തുസിതഭവനം രമണീയം, താതാ’’തി. ‘‘തേന ഹി ‘തുസിതഭവനതോ ആഗതരഥേ ലഗ്ഗതൂ’തി പുപ്ഫദാമം ഖിപഥാ’’തി. തേ ഖിപിംസു. തം രഥധുരേ ലഗ്ഗിത്വാ ആകാസേ ഓലമ്ബി. മഹാജനോ തദേവ പസ്സതി, രഥം ന പസ്സതി. ഉപാസകോ ‘‘പസ്സഥേതം പുപ്ഫദാമ’’ന്തി വത്വാ, ‘‘ആമ, പസ്സാമാ’’തി വുത്തേ – ‘‘ഏതം തുസിതഭവനതോ ആഗതരഥേ ഓലമ്ബതി, അഹം തുസിതഭവനം ഗച്ഛാമി , തുമ്ഹേ മാ ചിന്തയിത്ഥ, മമ സന്തികേ നിബ്ബത്തിതുകാമാ ഹുത്വാ മയാ കതനിയാമേനേവ പുഞ്ഞാനി കരോഥാ’’തി വത്വാ കാലം കത്വാ രഥേ പതിട്ഠാസി.
Athassa puttadhītaro ‘‘amhākaṃ pitā pubbe dhammassavanena atitto ahosi, idāni pana bhikkhū pakkosāpetvā sajjhāyaṃ kāretvā sayameva vāreti, maraṇassa abhāyanakasatto nāma natthī’’ti viraviṃsu. Bhikkhū ‘‘idāni anokāso’’ti uṭṭhāyāsanā pakkamiṃsu. Upāsako thokaṃ vītināmetvā satiṃ paṭilabhitvā putte pucchi – ‘‘kasmā kandathā’’ti? ‘‘Tāta, tumhe bhikkhū pakkosāpetvā dhammaṃ suṇantā sayameva vārayittha, atha mayaṃ ‘maraṇassa abhāyanakasatto nāma natthī’ti kandimhā’’ti . ‘‘Ayyā pana kuhi’’nti? ‘‘‘Anokāso’ti uṭṭhāyāsanā pakkantā, tātā’’ti. ‘‘Nāhaṃ, ayyehi saddhiṃ kathemī’’ti vutte ‘‘atha kena saddhiṃ kathethā’’ti. ‘‘Chahi devalokehi devatā cha rathe alaṅkaritvā ādāya ākāse ṭhatvā ‘amhāhi devaloke abhirama, amhākaṃ devaloke abhiramā’ti saddaṃ karonti, tāhi saddhiṃ kathemī’’ti. ‘‘Kuhiṃ, tāta, rathā, na mayaṃ passāmā’’ti? ‘‘Atthi pana mayhaṃ ganthitāni pupphānī’’ti? ‘‘Atthi, tātā’’ti. ‘‘Kataro devaloko ramaṇīyo’’ti? ‘‘Sabbabodhisattānaṃ buddhamātāpitūnañca vasitaṭṭhānaṃ tusitabhavanaṃ ramaṇīyaṃ, tātā’’ti. ‘‘Tena hi ‘tusitabhavanato āgatarathe laggatū’ti pupphadāmaṃ khipathā’’ti. Te khipiṃsu. Taṃ rathadhure laggitvā ākāse olambi. Mahājano tadeva passati, rathaṃ na passati. Upāsako ‘‘passathetaṃ pupphadāma’’nti vatvā, ‘‘āma, passāmā’’ti vutte – ‘‘etaṃ tusitabhavanato āgatarathe olambati, ahaṃ tusitabhavanaṃ gacchāmi , tumhe mā cintayittha, mama santike nibbattitukāmā hutvā mayā kataniyāmeneva puññāni karothā’’ti vatvā kālaṃ katvā rathe patiṭṭhāsi.
താവദേവസ്സ തിഗാവുതപ്പമാണോ സട്ഠിസകടഭാരാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതോ അത്തഭാവോ നിബ്ബത്തി, അച്ഛരാസഹസ്സം പരിവാരേസി, പഞ്ചവീസതിയോജനികം കനകവിമാനം പാതുരഹോസി. തേപി ഭിക്ഖൂ വിഹാരം അനുപ്പത്തേ സത്ഥാ പുച്ഛി – ‘‘സുതാ, ഭിക്ഖവേ, ഉപാസകേന ധമ്മദേസനാ’’തി? ‘‘ആമ, ഭന്തേ, അന്തരായേവ പന ‘ആഗമേഥാ’തി വാരേസി. അഥസ്സ പുത്തധീതരോ കന്ദിംസു . മയം ‘ഇദാനി അനോകാസോ’തി ഉട്ഠായാസനാ നിക്ഖന്താ’’തി. ‘‘ന സോ, ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹേഹി സദ്ധിം കഥേസി, ഛഹി ദേവലോകേഹി ദേവതാ ഛ രഥേ അലങ്കരിത്വാ ആഹരിത്വാ തം ഉപാസകം പക്കോസിംസു. സോ ധമ്മദേസനായ അന്തരായം അനിച്ഛന്തോ താഹി സദ്ധിം കഥേസീ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭിക്ഖവേ’’തി. ‘‘ഇദാനി കുഹിം നിബ്ബത്തോ’’തി? ‘‘തുസിതഭവനേ, ഭിക്ഖവേ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, ഇദാനി ഇധ ഞാതിമജ്ഝേ മോദമാനോ വിചരിത്വാ ഇദാനേവ ഗന്ത്വാ പുന മോദനട്ഠാനേയേവ നിബ്ബത്തോ’’തി. ‘‘ആമ, ഭിക്ഖവേ, അപ്പമത്താ ഹി ഗഹട്ഠാ വാ പബ്ബജിതാ വാ സബ്ബത്ഥ മോദന്തിയേവാ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Tāvadevassa tigāvutappamāṇo saṭṭhisakaṭabhārālaṅkārapaṭimaṇḍito attabhāvo nibbatti, accharāsahassaṃ parivāresi, pañcavīsatiyojanikaṃ kanakavimānaṃ pāturahosi. Tepi bhikkhū vihāraṃ anuppatte satthā pucchi – ‘‘sutā, bhikkhave, upāsakena dhammadesanā’’ti? ‘‘Āma, bhante, antarāyeva pana ‘āgamethā’ti vāresi. Athassa puttadhītaro kandiṃsu . Mayaṃ ‘idāni anokāso’ti uṭṭhāyāsanā nikkhantā’’ti. ‘‘Na so, bhikkhave, tumhehi saddhiṃ kathesi, chahi devalokehi devatā cha rathe alaṅkaritvā āharitvā taṃ upāsakaṃ pakkosiṃsu. So dhammadesanāya antarāyaṃ anicchanto tāhi saddhiṃ kathesī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti. ‘‘Evaṃ, bhikkhave’’ti. ‘‘Idāni kuhiṃ nibbatto’’ti? ‘‘Tusitabhavane, bhikkhave’’ti. ‘‘Bhante, idāni idha ñātimajjhe modamāno vicaritvā idāneva gantvā puna modanaṭṭhāneyeva nibbatto’’ti. ‘‘Āma, bhikkhave, appamattā hi gahaṭṭhā vā pabbajitā vā sabbattha modantiyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൬.
16.
‘‘ഇധ മോദതി പേച്ച മോദതി,
‘‘Idha modati pecca modati,
കതപുഞ്ഞോ ഉഭയത്ഥ മോദതി;
Katapuñño ubhayattha modati;
സോ മോദതി സോ പമോദതി,
So modati so pamodati,
ദിസ്വാ കമ്മവിസുദ്ധിമത്തനോ’’തി.
Disvā kammavisuddhimattano’’ti.
തത്ഥ കതപുഞ്ഞോതി നാനപ്പകാരസ്സ കുസലസ്സ കാരകോ പുഗ്ഗലോ ‘‘അകതം വത മേ പാപം, കതം മേ കല്യാണ’’ന്തി ഇധ കമ്മമോദനേന, പേച്ച വിപാകമോദനേന മോദതി. ഏവം ഉഭയത്ഥ മോദതി നാമ. കമ്മവിസുദ്ധിന്തി ധമ്മികഉപാസകോപി അത്തനോ കമ്മവിസുദ്ധിം പുഞ്ഞകമ്മസമ്പത്തിം ദിസ്വാ കാലകിരിയതോ പുബ്ബേ ഇധലോകേപി മോദതി, കാലം കത്വാ ഇദാനി പരലോകേപി അതിമോദതിയേവാതി.
Tattha katapuññoti nānappakārassa kusalassa kārako puggalo ‘‘akataṃ vata me pāpaṃ, kataṃ me kalyāṇa’’nti idha kammamodanena, pecca vipākamodanena modati. Evaṃ ubhayattha modati nāma. Kammavisuddhinti dhammikaupāsakopi attano kammavisuddhiṃ puññakammasampattiṃ disvā kālakiriyato pubbe idhalokepi modati, kālaṃ katvā idāni paralokepi atimodatiyevāti.
ഗാഥാപരിയോസാനേ ബഹൂ സോതാപന്നാദയോ അഹേസും മഹാജനസ്സ സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ ജാതാതി.
Gāthāpariyosāne bahū sotāpannādayo ahesuṃ mahājanassa sātthikā dhammadesanā jātāti.
ധമ്മികഉപാസകവത്ഥു ഏകാദസമം.
Dhammikaupāsakavatthu ekādasamaṃ.
൧൨. ദേവദത്തവത്ഥു
12. Devadattavatthu
ഇധ തപ്പതീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ദേവദത്തം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Idhatappatīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
ദേവദത്തസ്സ വത്ഥു പബ്ബജിതകാലതോ പട്ഠായ യാവ പഥവിപ്പവേസനാ ദേവദത്തം ആരബ്ഭ ഭാസിതാനി സബ്ബാനി ജാതകാനി വിത്ഥാരേത്വാ കഥിതം. അയം പനേത്ഥ സങ്ഖേപോ – സത്ഥരി അനുപിയം നാമ മല്ലാനം നിഗമോ അത്ഥി. തം നിസ്സായ അനുപിയമ്ബവനേ വിഹരന്തേയേവ തഥാഗതസ്സ ലക്ഖണപടിഗ്ഗഹണദിവസേയേവ അസീതിസഹസ്സേഹി ഞാതികുലേഹി ‘‘രാജാ വാ ഹോതു, ബുദ്ധോ വാ, ഖത്തിയപരിവാരോവ വിചരിസ്സതീ’’തി അസീതിസഹസ്സപുത്താ പടിഞ്ഞാതാ. തേസു യേഭുയ്യേന പബ്ബജിതേസു ഭദ്ദിയം നാമ രാജാനം, അനുരുദ്ധം, ആനന്ദം, ഭഗും, കിമിലം, ദേവദത്തന്തി ഇമേ ഛ സക്യേ അപബ്ബജന്തേ ദിസ്വാ, ‘‘മയം അത്തനോ പുത്തേ പബ്ബാജേമ, ഇമേ ഛ സക്യാ ന ഞാതകാ മഞ്ഞേ, കസ്മാ ന പബ്ബജന്തീ’’തി? കഥം സമുട്ഠാപേസും. അഥ ഖോ മഹാനാമോ സക്യോ അനുരുദ്ധം ഉപസങ്കമിത്വാ, ‘‘താത, അമ്ഹാകം കുലാ പബ്ബജിതോ നത്ഥി, ത്വം വാ പബ്ബജ, അഹം വാ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി ആഹ. സോ പന സുഖുമാലോ ഹോതി സമ്പന്നഭോഗോ, ‘‘നത്ഥീ’’തി വചനമ്പി തേന ന സുതപുബ്ബം. ഏകദിവസഞ്ഹി തേസു ഛസു ഖത്തിയേസു ഗുളകീളം കീളന്തേസു അനുരുദ്ധോ പൂവേന പരാജിതോ പൂവത്ഥായ പഹിണി, അഥസ്സ മാതാ പൂവേ സജ്ജേത്വാ പഹിണി . തേ ഖാദിത്വാ പുന കീളിംസു. പുനപ്പുനം തസ്സേവ പരാജയോ ഹോതി. മാതാ പനസ്സ പഹിതേ പഹിതേ തിക്ഖത്തും പൂവേ പഹിണിത്വാ ചതുത്ഥവാരേ ‘‘പൂവാ നത്ഥീ’’തി പഹിണി. സോ ‘‘നത്ഥീ’’തി വചനസ്സ അസുകപുബ്ബത്താ ‘‘ഏസാപേകാ പൂവവികതി ഭവിസ്സതീ’’തി മഞ്ഞമാനോ ‘‘നത്ഥിപൂവം മേ ആഹരഥാ’’തി പേസേസി. മാതാ പനസ്സ ‘‘നത്ഥിപൂവം കിര, അയ്യേ, ദേഥാ’’തി വുത്തേ, ‘‘മമ പുത്തേന ‘നത്ഥീ’തി പദം ന സുതപുബ്ബം, ഇമിനാ പന ഉപായേന നം ഏതമത്ഥം ജാനാപേസ്സാമീ’’തി തുച്ഛം സുവണ്ണപാതിം അഞ്ഞായ സുവണ്ണപാതിയാ പടികുജ്ജിത്വാ പേസേസി. നഗരപരിഗ്ഗാഹികാ ദേവതാ ചിന്തേസും – ‘‘അനുരുദ്ധസക്യേന അന്നഭാരകാലേ അത്തനോ ഭാഗഭത്തം ഉപരിട്ഠപച്ചേകബുദ്ധസ്സ ദത്വാ ‘‘‘നത്ഥീ’തി മേ വചനസ്സ സവനം മാ ഹോതു, ഭോജനുപ്പത്തിട്ഠാനജാനനം മാ ‘ഹോതൂ’തി പത്ഥനാ കതാ, സചായം തുച്ഛപാതിം പസ്സിസ്സതി, ദേവസമാഗമം പവിസിതും ന ലഭിസ്സാമ, സീസമ്പി നോ സത്തധാ ഫലേയ്യാ’’തി. അഥ നം പാതിം ദിബ്ബപൂവേഹി പുണ്ണം അകംസു. കസ്സാ ഗുളമണ്ഡലേ ഠപേത്വാ ഉഗ്ഘാടിതമത്തായ പൂവഗന്ധോ സകലനഗരേ ഛാദേത്വാ ഠിതോ. പൂവഖണ്ഡം മുഖേ ഠപിതമത്തമേവ സത്തരസഹരണീസഹസ്സാനി അനുഫരി.
Devadattassa vatthu pabbajitakālato paṭṭhāya yāva pathavippavesanā devadattaṃ ārabbha bhāsitāni sabbāni jātakāni vitthāretvā kathitaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepo – satthari anupiyaṃ nāma mallānaṃ nigamo atthi. Taṃ nissāya anupiyambavane viharanteyeva tathāgatassa lakkhaṇapaṭiggahaṇadivaseyeva asītisahassehi ñātikulehi ‘‘rājā vā hotu, buddho vā, khattiyaparivārova vicarissatī’’ti asītisahassaputtā paṭiññātā. Tesu yebhuyyena pabbajitesu bhaddiyaṃ nāma rājānaṃ, anuruddhaṃ, ānandaṃ, bhaguṃ, kimilaṃ, devadattanti ime cha sakye apabbajante disvā, ‘‘mayaṃ attano putte pabbājema, ime cha sakyā na ñātakā maññe, kasmā na pabbajantī’’ti? Kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Atha kho mahānāmo sakyo anuruddhaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘tāta, amhākaṃ kulā pabbajito natthi, tvaṃ vā pabbaja, ahaṃ vā pabbajissāmī’’ti āha. So pana sukhumālo hoti sampannabhogo, ‘‘natthī’’ti vacanampi tena na sutapubbaṃ. Ekadivasañhi tesu chasu khattiyesu guḷakīḷaṃ kīḷantesu anuruddho pūvena parājito pūvatthāya pahiṇi, athassa mātā pūve sajjetvā pahiṇi . Te khāditvā puna kīḷiṃsu. Punappunaṃ tasseva parājayo hoti. Mātā panassa pahite pahite tikkhattuṃ pūve pahiṇitvā catutthavāre ‘‘pūvā natthī’’ti pahiṇi. So ‘‘natthī’’ti vacanassa asukapubbattā ‘‘esāpekā pūvavikati bhavissatī’’ti maññamāno ‘‘natthipūvaṃ me āharathā’’ti pesesi. Mātā panassa ‘‘natthipūvaṃ kira, ayye, dethā’’ti vutte, ‘‘mama puttena ‘natthī’ti padaṃ na sutapubbaṃ, iminā pana upāyena naṃ etamatthaṃ jānāpessāmī’’ti tucchaṃ suvaṇṇapātiṃ aññāya suvaṇṇapātiyā paṭikujjitvā pesesi. Nagarapariggāhikā devatā cintesuṃ – ‘‘anuruddhasakyena annabhārakāle attano bhāgabhattaṃ upariṭṭhapaccekabuddhassa datvā ‘‘‘natthī’ti me vacanassa savanaṃ mā hotu, bhojanuppattiṭṭhānajānanaṃ mā ‘hotū’ti patthanā katā, sacāyaṃ tucchapātiṃ passissati, devasamāgamaṃ pavisituṃ na labhissāma, sīsampi no sattadhā phaleyyā’’ti. Atha naṃ pātiṃ dibbapūvehi puṇṇaṃ akaṃsu. Kassā guḷamaṇḍale ṭhapetvā ugghāṭitamattāya pūvagandho sakalanagare chādetvā ṭhito. Pūvakhaṇḍaṃ mukhe ṭhapitamattameva sattarasaharaṇīsahassāni anuphari.
സോ ചിന്തേസി – ‘‘നാഹം മാതു പിയോ, ഏത്തകം മേ കാലം ഇമം നത്ഥിപൂവം നാമ ന പചി, ഇതോ പട്ഠായ അഞ്ഞം പൂവം നാമ ന ഖാദിസ്സാമീ’’തി, സോ ഗേഹം ഗന്ത്വാവ മാതരം പുച്ഛി – ‘‘അമ്മ , തുമ്ഹാകം അഹം പിയോ, അപ്പിയോ’’തി? ‘‘താത, ഏകക്ഖിനോ അക്ഖി വിയ ച ഹദയം വിയ ച അതിവിയ പിയോ മേ അഹോസീ’’തി. ‘‘അഥ കസ്മാ ഏത്തകം കാലം മയ്ഹം നത്ഥി പൂവം ന പചിത്ഥ, അമ്മാ’’തി? സാ ചൂളൂപട്ഠാകം പുച്ഛി – ‘‘അത്ഥി കിഞ്ചി പാതിയം, താതാ’’തി? ‘‘പരിപുണ്ണാ, അയ്യേ, പാതി പൂവേഹി, ഏവരൂപാ പൂവാ നാമ മേ ന ദിട്ഠപുബ്ബാ’’തി ആരോചേസി. സാ ചിന്തേസി – ‘‘മയ്ഹം പുത്തോ പുഞ്ഞവാ കതാഭിനീഹാരോ ഭവിസ്സതി, ദേവതാഹി പാതിം പൂരേത്വാ പൂവാ പഹിതാ ഭവിസ്സന്തീ’’തി. ‘‘അഥ നം പുത്തോ, അമ്മ, ഇതോ പട്ഠായാഹം അഞ്ഞം പൂവം നാമ ന ഖാദിസ്സാമി, നത്ഥിപൂവമേവ പചേയ്യാസീ’’തി. സാപിസ്സ തതോ പട്ഠായ ‘‘പൂവം ഖാദിതുകാമോമ്ഹീ’’തി വുത്തേ തുച്ഛപാതിമേവ അഞ്ഞായ പാതിയാ പടികുച്ഛിത്വാ പേസേസി. യാവ അഗാരമജ്ഝേ വസി, താവസ്സ ദേവതാവ പൂവേ പഹിണിംസു.
So cintesi – ‘‘nāhaṃ mātu piyo, ettakaṃ me kālaṃ imaṃ natthipūvaṃ nāma na paci, ito paṭṭhāya aññaṃ pūvaṃ nāma na khādissāmī’’ti, so gehaṃ gantvāva mātaraṃ pucchi – ‘‘amma , tumhākaṃ ahaṃ piyo, appiyo’’ti? ‘‘Tāta, ekakkhino akkhi viya ca hadayaṃ viya ca ativiya piyo me ahosī’’ti. ‘‘Atha kasmā ettakaṃ kālaṃ mayhaṃ natthi pūvaṃ na pacittha, ammā’’ti? Sā cūḷūpaṭṭhākaṃ pucchi – ‘‘atthi kiñci pātiyaṃ, tātā’’ti? ‘‘Paripuṇṇā, ayye, pāti pūvehi, evarūpā pūvā nāma me na diṭṭhapubbā’’ti ārocesi. Sā cintesi – ‘‘mayhaṃ putto puññavā katābhinīhāro bhavissati, devatāhi pātiṃ pūretvā pūvā pahitā bhavissantī’’ti. ‘‘Atha naṃ putto, amma, ito paṭṭhāyāhaṃ aññaṃ pūvaṃ nāma na khādissāmi, natthipūvameva paceyyāsī’’ti. Sāpissa tato paṭṭhāya ‘‘pūvaṃ khāditukāmomhī’’ti vutte tucchapātimeva aññāya pātiyā paṭikucchitvā pesesi. Yāva agāramajjhe vasi, tāvassa devatāva pūve pahiṇiṃsu.
സോ ഏത്തകമ്പി അജാനന്തോ പബ്ബജ്ജം നാമ കിം ജാനിസ്സതി? തസ്മാ ‘‘കാ ഏസാ പബ്ബജ്ജാ നാമാ’’തി ഭാതരം പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഓഹാരിതകേസമസ്സുനാ കാസായനിവത്ഥേന കട്ഠത്ഥരകേ വാ ബിദലമഞ്ചകേ വാ നിപജ്ജിത്വാ പിണ്ഡായ ചരന്തേന വിഹരിതബ്ബം. ഏസാ പബ്ബജ്ജാ നാമാ’’തി വുത്തേ, ‘‘ഭാതിക, അഹം സുഖുമാലോ. നാഹം സക്ഖിസ്സാമി പബ്ബജിതു’’ന്തി ആഹ. ‘‘തേന ഹി, താത, കമ്മന്തം ഉഗ്ഗഹേത്വാ ഘരാവാസം വസ. ന ഹി സക്കാ അമ്ഹേസു ഏകേന അപബ്ബജിതു’’ന്തി. അഥ നം ‘‘കോ ഏസ കമ്മന്തോ നാമാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ഭത്തുട്ഠാനട്ഠാനമ്പി അജാനന്തോ കുലപുത്തോ കമ്മന്തം നാമ കിം ജാനിസ്സതീ’’തി? ഏകദിവസഞ്ഹി തിണ്ണം ഖത്തിയാനം കഥാ ഉദപാദി – ‘‘ഭത്തം നാമ കുഹിം ഉട്ഠഹതീ’’തി? കിമിലോ ആഹ – ‘‘കോട്ഠേ ഉട്ഠഹതീ’’തി. അഥ നം ഭദ്ദിയോ ‘‘ത്വം ഭത്തസ്സ ഉട്ഠാനട്ഠാനം ന ജാനാസി, ഭത്തം നാമ ഉക്ഖലിയം ഉട്ഠഹതീ’’തി ആഹ. അനുരുദ്ധോ ‘‘തുമ്ഹേ ദ്വേപി ന ജാനാഥ, ഭത്തം നാമ രതനമകുളായ സുവണ്ണപാതിയം ഉട്ഠഹതീ’’തി ആഹ.
So ettakampi ajānanto pabbajjaṃ nāma kiṃ jānissati? Tasmā ‘‘kā esā pabbajjā nāmā’’ti bhātaraṃ pucchitvā ‘‘ohāritakesamassunā kāsāyanivatthena kaṭṭhattharake vā bidalamañcake vā nipajjitvā piṇḍāya carantena viharitabbaṃ. Esā pabbajjā nāmā’’ti vutte, ‘‘bhātika, ahaṃ sukhumālo. Nāhaṃ sakkhissāmi pabbajitu’’nti āha. ‘‘Tena hi, tāta, kammantaṃ uggahetvā gharāvāsaṃ vasa. Na hi sakkā amhesu ekena apabbajitu’’nti. Atha naṃ ‘‘ko esa kammanto nāmā’’ti pucchi. ‘‘Bhattuṭṭhānaṭṭhānampi ajānanto kulaputto kammantaṃ nāma kiṃ jānissatī’’ti? Ekadivasañhi tiṇṇaṃ khattiyānaṃ kathā udapādi – ‘‘bhattaṃ nāma kuhiṃ uṭṭhahatī’’ti? Kimilo āha – ‘‘koṭṭhe uṭṭhahatī’’ti. Atha naṃ bhaddiyo ‘‘tvaṃ bhattassa uṭṭhānaṭṭhānaṃ na jānāsi, bhattaṃ nāma ukkhaliyaṃ uṭṭhahatī’’ti āha. Anuruddho ‘‘tumhe dvepi na jānātha, bhattaṃ nāma ratanamakuḷāya suvaṇṇapātiyaṃ uṭṭhahatī’’ti āha.
തേസു കിര ഏകദിവസം കിമിലോ കോട്ഠതോ വീഹീ ഓതാരിയമാനേ ദിസ്വാ, ‘‘ഏതേ കോട്ഠേയേവ ജാതാ’’തി സഞ്ഞീ അഹോസി. ഭദ്ദിയോ ഏകദിവസം ഉക്ഖലിതോ ഭത്തം വഡ്ഢിയമാനം ദിസ്വാ ‘‘ഉക്ഖലിയഞ്ഞേവ ഉപ്പന്ന’’ന്തി സഞ്ഞീ അഹോസി. അനുരുദ്ധേന പന നേവ വീഹീ കോട്ടേന്താ, ന ഭത്തം പചന്താ, ന വഡ്ഢേന്താ ദിട്ഠപുബ്ബാ, വഡ്ഢേത്വാ പന പുരതോ ഠപിതമേവ പസ്സതി. സോ ഭുഞ്ജിതുകാമകാലേ ‘‘ഭത്തം പാതിയം ഉട്ഠഹതീ’’തി സഞ്ഞമകാസി. ഏവം തയോപി തേ ഭത്തുട്ഠാനട്ഠാനം ന ജാനന്തി. തേനായം ‘‘കോ ഏസ കമ്മന്തോ നാമാ’’തി പുച്ഛിത്വാ, ‘‘പഠമം ഖേത്തം കസാപേതബ്ബ’’ന്തിആദികം സംവച്ഛരേ സംവച്ഛരേ കത്തബ്ബം കിച്ചം സുത്വാ, ‘‘കദാ കമ്മന്താനം അന്തോ പഞ്ഞായിസ്സതി, കദാ മയം അപ്പോസ്സുക്കാ ഭോഗേ ഭുഞ്ജിസ്സാമാ’’തി വത്വാ കമ്മന്താനം അപരിയന്തതായ അക്ഖാതായ ‘‘തേന ഹി ത്വഞ്ഞേവ ഘരാവാസം വസ, ന മയ്ഹം ഏതേനത്ഥോ’’തി മാതരം ഉപസങ്കമിത്വാ , ‘‘അനുജാനാഹി മം, അമ്മ, പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി വത്വാ തായ നാനപ്പകാരേഹി തിക്ഖത്തും പടിക്ഖിപിത്വാ, ‘‘സചേ തേ സഹായകോ ഭദ്ദിയരാജാ പബ്ബജിസ്സതി, തേന സദ്ധിം പബ്ബജാഹീ’’തി വുത്തേ തം ഉപസങ്കമിത്വാ, ‘‘മമ ഖോ, സമ്മ, പബ്ബജ്ജാ തവ പടിബദ്ധാ’’തി വത്വാ തം നാനപ്പകാരേഹി സഞ്ഞാപേത്വാ സത്തമേ ദിവസേ അത്തനാ സദ്ധിം പബ്ബജനത്ഥായ പടിഞ്ഞം ഗണ്ഹി.
Tesu kira ekadivasaṃ kimilo koṭṭhato vīhī otāriyamāne disvā, ‘‘ete koṭṭheyeva jātā’’ti saññī ahosi. Bhaddiyo ekadivasaṃ ukkhalito bhattaṃ vaḍḍhiyamānaṃ disvā ‘‘ukkhaliyaññeva uppanna’’nti saññī ahosi. Anuruddhena pana neva vīhī koṭṭentā, na bhattaṃ pacantā, na vaḍḍhentā diṭṭhapubbā, vaḍḍhetvā pana purato ṭhapitameva passati. So bhuñjitukāmakāle ‘‘bhattaṃ pātiyaṃ uṭṭhahatī’’ti saññamakāsi. Evaṃ tayopi te bhattuṭṭhānaṭṭhānaṃ na jānanti. Tenāyaṃ ‘‘ko esa kammanto nāmā’’ti pucchitvā, ‘‘paṭhamaṃ khettaṃ kasāpetabba’’ntiādikaṃ saṃvacchare saṃvacchare kattabbaṃ kiccaṃ sutvā, ‘‘kadā kammantānaṃ anto paññāyissati, kadā mayaṃ appossukkā bhoge bhuñjissāmā’’ti vatvā kammantānaṃ apariyantatāya akkhātāya ‘‘tena hi tvaññeva gharāvāsaṃ vasa, na mayhaṃ etenattho’’ti mātaraṃ upasaṅkamitvā , ‘‘anujānāhi maṃ, amma, pabbajissāmī’’ti vatvā tāya nānappakārehi tikkhattuṃ paṭikkhipitvā, ‘‘sace te sahāyako bhaddiyarājā pabbajissati, tena saddhiṃ pabbajāhī’’ti vutte taṃ upasaṅkamitvā, ‘‘mama kho, samma, pabbajjā tava paṭibaddhā’’ti vatvā taṃ nānappakārehi saññāpetvā sattame divase attanā saddhiṃ pabbajanatthāya paṭiññaṃ gaṇhi.
തതോ ഭദ്ദിയോ സക്യരാജാ അനുരുദ്ധോ ആനന്ദോ ഭഗു കിമിലോ ദേവദത്തോതി ഇമേ ഛ ഖത്തിയാ ഉപാലികപ്പകസത്തമാ ദേവാ വിയ ദിബ്ബസമ്പത്തിം സത്താഹം സമ്പത്തിം അനുഭവിത്വാ ഉയ്യാനം ഗച്ഛന്താ വിയ ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായ നിക്ഖമിത്വാ പരവിസയം പത്വാ രാജാണായ സേനം നിവത്താപേത്വാ പരവിസയം ഓക്കമിംസു. തത്ഥ ഛ ഖത്തിയാ അത്തനോ അത്തനോ ആഭരണാനി ഓമുഞ്ചിത്വാ ഭണ്ഡികം കത്വാ, ‘‘ഹന്ദ ഭണേ, ഉപാലി, നിവത്തസ്സു, അലം തേ ഏത്തകം ജീവികായാ’’തി തസ്സ അദംസു. സോ തേസം പാദമൂലേ പരിവത്തിത്വാ പരിദേവിത്വാ തേസം ആണം അതിക്കമിതും അസക്കോന്തോ ഉട്ഠായ തം ഗഹേത്വാ നിവത്തി. തേസം ദ്വിധാ ജാതകാലേ, വനം ആരോദനപ്പത്തം വിയ പഥവീകമ്പമാനാകാരപ്പത്താ വിയ അഹോസി. ഉപാലി കപ്പകോപി ഥോകം ഗന്ത്വാ നിവത്തിത്വാ ‘‘ചണ്ഡാ ഖോ സാകിയാ, ‘ഇമിനാ കുമാരാ നിപ്പാതിതാ’തി ഘാതേയ്യുമ്പി മം. ഇമേ ഹി നാമ സക്യകുമാരാ ഏവരൂപം സമ്പത്തിം പഹായ ഇമാനി അനഗ്ഘാനി ആഭരണാനി ഖേളപിണ്ഡം വിയ ഛഡ്ഡേത്വാ പബ്ബജിസ്സന്തി, കിമങ്ഗം പനാഹ’’ന്തി ഭണ്ഡികം ഓമുഞ്ചിത്വാ താനി ആഭരണാനി രുക്ഖേ ലഗ്ഗേത്വാ ‘‘അത്ഥികാ ഗണ്ഹന്തൂ’’തി വത്വാ തേസം സന്തികം ഗന്ത്വാ തേഹി ‘‘കസ്മാ നിവത്തോസീ’’തി പുട്ഠോ തമത്ഥം ആരോചേസി. അഥ നം തേ ആദായ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ, ‘‘മയം, ഭന്തേ, സാകിയാ നാമ മാനനിസ്സിതാ, അയം അമ്ഹാകം ദീഘരത്തം പരിചാരകോ, ഇമം പഠമതരം പബ്ബാജേഥ, മയമസ്സ അഭിവാദനാദീനി കരിസ്സാമ, ഏവം നോ മാനോ നിമ്മാനായിസ്സതീ’’തി വത്വാ തം പഠമതരം പബ്ബാജേത്വാ പച്ഛാ സയം പബ്ബജിംസു. തേസു ആയസ്മാ ഭദ്ദിയോ തേനേവ അന്തരവസ്സേന തേവിജ്ജോ അഹോസി. ആയസ്മാ അനുരുദ്ധോ ദിബ്ബചക്ഖുകോ ഹുത്വാ പച്ഛാ മഹാവിതക്കസുത്തം (അ॰ നി॰ ൮.൩൦) സുത്വാ അരഹത്തം പാപുണി. ആയസ്മാ ആനന്ദോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. ഭഗുത്ഥേരോ ച കിമിലത്ഥേരോ ച അപരഭാഗേ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ അരഹത്തം പാപുണിംസു. ദേവദത്തോ പോഥുജ്ജനികം ഇദ്ധിം പത്തോ.
Tato bhaddiyo sakyarājā anuruddho ānando bhagu kimilo devadattoti ime cha khattiyā upālikappakasattamā devā viya dibbasampattiṃ sattāhaṃ sampattiṃ anubhavitvā uyyānaṃ gacchantā viya caturaṅginiyā senāya nikkhamitvā paravisayaṃ patvā rājāṇāya senaṃ nivattāpetvā paravisayaṃ okkamiṃsu. Tattha cha khattiyā attano attano ābharaṇāni omuñcitvā bhaṇḍikaṃ katvā, ‘‘handa bhaṇe, upāli, nivattassu, alaṃ te ettakaṃ jīvikāyā’’ti tassa adaṃsu. So tesaṃ pādamūle parivattitvā paridevitvā tesaṃ āṇaṃ atikkamituṃ asakkonto uṭṭhāya taṃ gahetvā nivatti. Tesaṃ dvidhā jātakāle, vanaṃ ārodanappattaṃ viya pathavīkampamānākārappattā viya ahosi. Upāli kappakopi thokaṃ gantvā nivattitvā ‘‘caṇḍā kho sākiyā, ‘iminā kumārā nippātitā’ti ghāteyyumpi maṃ. Ime hi nāma sakyakumārā evarūpaṃ sampattiṃ pahāya imāni anagghāni ābharaṇāni kheḷapiṇḍaṃ viya chaḍḍetvā pabbajissanti, kimaṅgaṃ panāha’’nti bhaṇḍikaṃ omuñcitvā tāni ābharaṇāni rukkhe laggetvā ‘‘atthikā gaṇhantū’’ti vatvā tesaṃ santikaṃ gantvā tehi ‘‘kasmā nivattosī’’ti puṭṭho tamatthaṃ ārocesi. Atha naṃ te ādāya satthu santikaṃ gantvā, ‘‘mayaṃ, bhante, sākiyā nāma mānanissitā, ayaṃ amhākaṃ dīgharattaṃ paricārako, imaṃ paṭhamataraṃ pabbājetha, mayamassa abhivādanādīni karissāma, evaṃ no māno nimmānāyissatī’’ti vatvā taṃ paṭhamataraṃ pabbājetvā pacchā sayaṃ pabbajiṃsu. Tesu āyasmā bhaddiyo teneva antaravassena tevijjo ahosi. Āyasmā anuruddho dibbacakkhuko hutvā pacchā mahāvitakkasuttaṃ (a. ni. 8.30) sutvā arahattaṃ pāpuṇi. Āyasmā ānando sotāpattiphale patiṭṭhahi. Bhagutthero ca kimilatthero ca aparabhāge vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Devadatto pothujjanikaṃ iddhiṃ patto.
അപരഭാഗേ സത്ഥരി കോസമ്ബിയം വിഹരന്തേ സസാവകസങ്ഘസ്സ തഥാഗതസ്സ മഹന്തോ ലാഭസക്കാരോ നിബ്ബത്തി. വത്ഥഭേസജ്ജാദിഹത്ഥാ മനുസ്സാ വിഹാരം പവിസിത്വാ ‘‘കുഹിം സത്ഥാ, കുഹിം സാരിപുത്തത്ഥേരോ, കുഹിം മഹാമോഗ്ഗല്ലാനത്ഥേരോ, കുഹിം മഹാകസ്സപത്ഥേരോ, കുഹിം ഭദ്ദിയത്ഥേരോ, കുഹിം അനുരുദ്ധത്ഥേരോ, കുഹിം ആനന്ദത്ഥേരോ, കുഹിം ഭഗുത്ഥേരോ, കുഹിം കിമിലത്ഥേരോ’’തി അസീതിമഹാസാവകാനം നിസിന്നട്ഠാനം ഓലോകേന്താ വിചരന്തി. ‘‘ദേവദത്തത്ഥേരോ കുഹിം നിസിന്നോ വാ, ഠിതോ വാ’’തി പുച്ഛന്തോ നാമ നത്ഥി. സോ ചിന്തേസി – ‘‘അഹമ്പി ഏതേഹി സദ്ധിഞ്ഞേവ പബ്ബജിതോ, ഏതേപി ഖത്തിയപബ്ബജിതാ, അഹമ്പി ഖത്തിയപബ്ബജിതോ, ലാഭസക്കാരഹത്ഥാ മനുസ്സാ ഏതേയേവ പരിയേസന്തി, മമ നാമം ഗഹേതാപി നത്ഥി. കേന നു ഖോ സദ്ധിം ഏകതോ ഹുത്വാ കം പസാദേത്വാ മമ ലാഭസക്കാരം നിബ്ബത്തേയ്യ’’ന്തി. അഥസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘അയം ഖോ രാജാ ബിമ്ബിസാരോ പഠമദസ്സനേനേവ ഏകാദസഹി നഹുതേഹി സദ്ധിം സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠിതോ, ന സക്കാ ഏതേന സദ്ധിം ഏകതോ ഭവിതും, കോസലരഞ്ഞാപി സദ്ധിം ന സക്കാ ഭവിതും. അയം ഖോ പന രഞ്ഞോ പുത്തോ അജാതസത്തു കുമാരോ കസ്സചി ഗുണദോസേ ന ജാനാതി, ഏതേന സദ്ധിം ഏകതോ ഭവിസ്സാമീ’’തി. സോ കോസമ്ബിതോ രാജഗഹം ഗന്ത്വാ കുമാരകവണ്ണം അഭിനിമ്മിനിത്വാ ചത്താരോ ആസീവിസേ ചതൂസു ഹത്ഥപാദേസു ഏകം ഗീവായ പിലന്ധിത്വാ ഏകം സീസേ ചുമ്ബടകം കത്വാ ഏകം ഏകംസം കരിത്വാ ഇമായ അഹിമേഖലായ ആകാസതോ ഓരുയ്ഹ അജാതസത്തുസ്സ ഉച്ഛങ്ഗേ നിസീദിത്വാ തേന ഭീതേന ‘‘കോസി ത്വ’’ന്തി വുത്തേ ‘‘അഹം ദേവദത്തോ’’തി വത്വാ തസ്സ ഭയവിനോദനത്ഥം തം അത്തഭാവം പടിസംഹരിത്വാ സങ്ഘാടിപത്തചീവരധരോ പുരതോ ഠത്വാ തം പസാദേത്വാ ലാഭസക്കാരം നിബ്ബത്തേസി. സോ ലാഭസക്കാരാഭിഭൂതോ ‘‘അഹം ഭിക്ഖുസങ്ഘം പരിഹരിസ്സാമീ’’തി പാപകം ചിത്തം ഉപ്പാദേത്വാ സഹ ചിത്തുപ്പാദേന ഇദ്ധിതോ പരിഹായിത്വാ സത്ഥാരം വേളുവനവിഹാരേ സരാജികായ പരിസായ ധമ്മം ദേസേന്തം വന്ദിത്വാ ഉട്ഠായാസനാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗയ്ഹ – ‘‘ഭഗവാ, ഭന്തേ, ഏതരഹി ജിണ്ണോ വുഡ്ഢോ മഹല്ലകോ, അപ്പോസ്സുക്കോ ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരം അനുയുഞ്ജതു, അഹം ഭിക്ഖുസങ്ഘം പരിഹരിസ്സാമി, നിയ്യാദേഥ മേ ഭിക്ഖുസങ്ഘ’’ന്തി വത്വാ സത്ഥാരാ ഖേളാസകവാദേന അപസാദേത്വാ പടിക്ഖിത്തോ അനത്തമനോ ഇമം പഠമം തഥാഗതേ ആഘാതം ബന്ധിത്വാ പക്കാമി.
Aparabhāge satthari kosambiyaṃ viharante sasāvakasaṅghassa tathāgatassa mahanto lābhasakkāro nibbatti. Vatthabhesajjādihatthā manussā vihāraṃ pavisitvā ‘‘kuhiṃ satthā, kuhiṃ sāriputtatthero, kuhiṃ mahāmoggallānatthero, kuhiṃ mahākassapatthero, kuhiṃ bhaddiyatthero, kuhiṃ anuruddhatthero, kuhiṃ ānandatthero, kuhiṃ bhagutthero, kuhiṃ kimilatthero’’ti asītimahāsāvakānaṃ nisinnaṭṭhānaṃ olokentā vicaranti. ‘‘Devadattatthero kuhiṃ nisinno vā, ṭhito vā’’ti pucchanto nāma natthi. So cintesi – ‘‘ahampi etehi saddhiññeva pabbajito, etepi khattiyapabbajitā, ahampi khattiyapabbajito, lābhasakkārahatthā manussā eteyeva pariyesanti, mama nāmaṃ gahetāpi natthi. Kena nu kho saddhiṃ ekato hutvā kaṃ pasādetvā mama lābhasakkāraṃ nibbatteyya’’nti. Athassa etadahosi – ‘‘ayaṃ kho rājā bimbisāro paṭhamadassaneneva ekādasahi nahutehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhito, na sakkā etena saddhiṃ ekato bhavituṃ, kosalaraññāpi saddhiṃ na sakkā bhavituṃ. Ayaṃ kho pana rañño putto ajātasattu kumāro kassaci guṇadose na jānāti, etena saddhiṃ ekato bhavissāmī’’ti. So kosambito rājagahaṃ gantvā kumārakavaṇṇaṃ abhinimminitvā cattāro āsīvise catūsu hatthapādesu ekaṃ gīvāya pilandhitvā ekaṃ sīse cumbaṭakaṃ katvā ekaṃ ekaṃsaṃ karitvā imāya ahimekhalāya ākāsato oruyha ajātasattussa ucchaṅge nisīditvā tena bhītena ‘‘kosi tva’’nti vutte ‘‘ahaṃ devadatto’’ti vatvā tassa bhayavinodanatthaṃ taṃ attabhāvaṃ paṭisaṃharitvā saṅghāṭipattacīvaradharo purato ṭhatvā taṃ pasādetvā lābhasakkāraṃ nibbattesi. So lābhasakkārābhibhūto ‘‘ahaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī’’ti pāpakaṃ cittaṃ uppādetvā saha cittuppādena iddhito parihāyitvā satthāraṃ veḷuvanavihāre sarājikāya parisāya dhammaṃ desentaṃ vanditvā uṭṭhāyāsanā añjaliṃ paggayha – ‘‘bhagavā, bhante, etarahi jiṇṇo vuḍḍho mahallako, appossukko diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyuñjatu, ahaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmi, niyyādetha me bhikkhusaṅgha’’nti vatvā satthārā kheḷāsakavādena apasādetvā paṭikkhitto anattamano imaṃ paṭhamaṃ tathāgate āghātaṃ bandhitvā pakkāmi.
അഥസ്സ ഭഗവാ രാജഗഹേ പകാസനീയകമ്മം കാരേസി. സോ ‘‘പരിച്ചത്തോ ദാനി അഹം സമണേന ഗോതമേന, ഇദാനിസ്സ അനത്ഥം കരിസ്സാമീ’’തി അജാതസത്തും ഉപസങ്കമിത്വാ, ‘‘പുബ്ബേ ഖോ, കുമാര, മനുസ്സാ ദീഘായുകാ, ഏതരഹി അപ്പായുകാ. ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി, യം ത്വം കുമാരോവ സമാനോ കാലം കരേയ്യാസി, തേന ഹി ത്വം, കുമാര, പിതരം ഹന്ത്വാ രാജാ ഹോഹി, അഹം ഭഗവന്തം ഹന്ത്വാ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സാമീ’’തി വത്വാ തസ്മിം രജ്ജേ പതിട്ഠിതേ തഥാഗതസ്സ വധായ പുരിസേ പയോജേത്വാ തേസു സോതാപത്തിഫലം പത്വാ നിവത്തേസു സയം ഗിജ്ഝകൂടപബ്ബതം അഭിരുഹിത്വാ, ‘‘അഹമേവ സമണം ഗോതമം ജീവിതാ വോരോപേസ്സാമീ’’തി സിലം പവിജ്ഝിത്വാ രുഹിരുപ്പാദകകമ്മം കത്വാ ഇമിനാപി ഉപായേന മാരേതും അസക്കോന്തോ പുന നാളാഗിരിം വിസ്സജ്ജാപേസി. തസ്മിം ആഗച്ഛന്തേ ആനന്ദത്ഥേരോ അത്തനോ ജീവിതം സത്ഥു പരിച്ചജിത്വാ പുരതോ അട്ഠാസി. സത്ഥാ നാഗം ദമേത്വാ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ അനേകസഹസ്സേഹി ഉപാസകേഹി അഭിഹടം മഹാദാനം പരിഭുഞ്ജിത്വാ തസ്മിം ദിവസേ സന്നിപതിതാനം അട്ഠാരസകോടിസങ്ഖാതാനം രാജഗഹവാസീനം അനുപുബ്ബിം കഥം കഥേത്വാ ചതുരാസീതിയാ പാണസഹസ്സാനം ധമ്മാഭിസമയേ ജാതേ ‘‘അഹോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ മഹാഗുണോ, തഥാരൂപേ നാമ ഹത്ഥിനാഗേ ആഗച്ഛന്തേ അത്തനോ ജീവിതം പരിച്ചജിത്വാ സത്ഥു പുരതോവ അട്ഠാസീ’’തി ഥേരസ്സ ഗുണകഥം സുത്വാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ മമത്ഥായ ജീവിതം പരിച്ചജിയേവാ’’തി വത്വാ ഭിക്ഖൂഹി യാചിതോ ചൂളഹംസ (ജാ॰ ൧.൧൫.൧൩൩ ആദയോ; ൨.൨൧.൧ ആദയോ) – മഹാഹംസ (ജാ॰ ൨.൨൧.൮൯ ആദയോ) – കക്കടകജാതകാനി (ജാ॰ ൧.൩.൪൯ ആദയോ) കഥേസി. ദേവദത്തസ്സാപി കമ്മം നേവ പാകടം, തഥാ രഞ്ഞോ മാരാപിതത്താ, ന വധകാനം പയോജിതത്താ ന സിലായ പവിദ്ധത്താ പാകടം അഹോസി, യഥാ നാളാഗിരിഹത്ഥിനോ വിസ്സജ്ജിതത്താ. തദാ ഹി മഹാജനോ ‘‘രാജാപി ദേവദത്തേനേവ മാരാപിതോ, വധകോപി പയോജിതോ, സിലാപി അപവിദ്ധാ. ഇദാനി പന തേന നാളാഗിരി വിസ്സജ്ജാപിതോ, ഏവരൂപം നാമ പാപകം ഗഹേത്വാ രാജാ വിചരതീ’’തി കോലാഹലമകാസി.
Athassa bhagavā rājagahe pakāsanīyakammaṃ kāresi. So ‘‘pariccatto dāni ahaṃ samaṇena gotamena, idānissa anatthaṃ karissāmī’’ti ajātasattuṃ upasaṅkamitvā, ‘‘pubbe kho, kumāra, manussā dīghāyukā, etarahi appāyukā. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ tvaṃ kumārova samāno kālaṃ kareyyāsi, tena hi tvaṃ, kumāra, pitaraṃ hantvā rājā hohi, ahaṃ bhagavantaṃ hantvā buddho bhavissāmī’’ti vatvā tasmiṃ rajje patiṭṭhite tathāgatassa vadhāya purise payojetvā tesu sotāpattiphalaṃ patvā nivattesu sayaṃ gijjhakūṭapabbataṃ abhiruhitvā, ‘‘ahameva samaṇaṃ gotamaṃ jīvitā voropessāmī’’ti silaṃ pavijjhitvā ruhiruppādakakammaṃ katvā imināpi upāyena māretuṃ asakkonto puna nāḷāgiriṃ vissajjāpesi. Tasmiṃ āgacchante ānandatthero attano jīvitaṃ satthu pariccajitvā purato aṭṭhāsi. Satthā nāgaṃ dametvā nagarā nikkhamitvā vihāraṃ gantvā anekasahassehi upāsakehi abhihaṭaṃ mahādānaṃ paribhuñjitvā tasmiṃ divase sannipatitānaṃ aṭṭhārasakoṭisaṅkhātānaṃ rājagahavāsīnaṃ anupubbiṃ kathaṃ kathetvā caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamaye jāte ‘‘aho āyasmā ānando mahāguṇo, tathārūpe nāma hatthināge āgacchante attano jīvitaṃ pariccajitvā satthu puratova aṭṭhāsī’’ti therassa guṇakathaṃ sutvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa mamatthāya jīvitaṃ pariccajiyevā’’ti vatvā bhikkhūhi yācito cūḷahaṃsa (jā. 1.15.133 ādayo; 2.21.1 ādayo) – mahāhaṃsa (jā. 2.21.89 ādayo) – kakkaṭakajātakāni (jā. 1.3.49 ādayo) kathesi. Devadattassāpi kammaṃ neva pākaṭaṃ, tathā rañño mārāpitattā, na vadhakānaṃ payojitattā na silāya paviddhattā pākaṭaṃ ahosi, yathā nāḷāgirihatthino vissajjitattā. Tadā hi mahājano ‘‘rājāpi devadatteneva mārāpito, vadhakopi payojito, silāpi apaviddhā. Idāni pana tena nāḷāgiri vissajjāpito, evarūpaṃ nāma pāpakaṃ gahetvā rājā vicaratī’’ti kolāhalamakāsi.
രാജാ മഹാജനസ്സ കഥം സുത്വാ പഞ്ച ഥാലിപാകസതാനി നീഹരാപേത്വാ ന പുന തസ്സൂപട്ഠാനം അഗമാസി, നാഗരാപിസ്സ കുലം ഉപഗതസ്സ ഭിക്ഖാമത്തമ്പി ന അദംസു. സോ പരിഹീനലാഭസക്കാരോ കോഹഞ്ഞേന ജീവിതുകാമോ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ച വത്ഥൂനി യാചിത്വാ ഭഗവതോ ‘‘അലം, ദേവദത്ത, യോ ഇച്ഛതി, സോ ആരഞ്ഞകോ ഹോതൂ’’തി പടിക്ഖിത്തോ കസ്സാവുസോ, വചനം സോഭനം, കിം തഥാഗതസ്സ ഉദാഹു മമ, അഹഞ്ഹി ഉക്കട്ഠവസേന ഏവം വദാമി, ‘‘സാധു, ഭന്തേ, ഭിക്ഖൂ യാവജീവം ആരഞ്ഞകാ അസ്സു, പിണ്ഡപാതികാ, പംസുകൂലികാ, രുക്ഖമൂലികാ, മച്ഛമംസം ന ഖാദേയ്യു’’ന്തി. ‘‘യോ ദുക്ഖാ മുച്ചിതുകാമോ, സോ മയാ സദ്ധിം ആഗച്ഛതൂ’’തി വത്വാ പക്കാമി. തസ്സ വചനം സുത്വാ ഏകച്ചേ നവകപബ്ബജിതാ മന്ദബുദ്ധിനോ ‘‘കല്യാണം ദേവദത്തോ ആഹ, ഏതേന സദ്ധിം വിചരിസ്സാമാ’’തി തേന സദ്ധിം ഏകതോ അഹേസും. ഇതി സോ പഞ്ചസതേഹി ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം തേഹി പഞ്ചഹി വത്ഥൂഹി ലൂഖപ്പസന്നം ജനം സഞ്ഞാപേന്തോ കുലേസു വിഞ്ഞാപേത്വാ വിഞ്ഞാപേത്വാ ഭുഞ്ജന്തോ സങ്ഘഭേദായ പരക്കമി. സോ ഭഗവതാ, ‘‘സച്ചം കിര ത്വം, ദേവദത്ത, സങ്ഘഭേദായ പരക്കമസി ചക്കഭേദായാ’’തി പുട്ഠോ ‘‘സച്ചം ഭഗവാ’’തി വത്വാ, ‘‘ഗരുകോ ഖോ, ദേവദത്ത, സങ്ഘഭേദോ’’തിആദീഹി ഓവദിതോപി സത്ഥു വചനം അനാദിയിത്വാ പക്കന്തോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം രാജഗഹേ പിണ്ഡായ ചരന്തം ദിസ്വാ, ‘‘അജ്ജതഗ്ഗേ ദാനാഹം, ആവുസോ ആനന്ദ, അഞ്ഞത്രേവ ഭഗവതാ, അഞ്ഞത്ര, ഭിക്ഖുസങ്ഘാ ഉപോസഥം കരിസ്സാമി, സങ്ഘകമ്മം കരിസ്സാമീ’’തി ആഹ. ഥേരോ തമത്ഥം ഭഗവതോ ആരോചേസി. തം വിദിത്വാ സത്ഥാ ഉപ്പന്നധമ്മസംവേഗോ ഹുത്വാ, ‘‘ദേവദത്തോ സദേവകസ്സ ലോകസ്സ അനത്ഥനിസ്സിതം അത്തനോ അവീചിമ്ഹി പച്ചനകകമ്മം കരോതീ’’തി വിതക്കേത്വാ –
Rājā mahājanassa kathaṃ sutvā pañca thālipākasatāni nīharāpetvā na puna tassūpaṭṭhānaṃ agamāsi, nāgarāpissa kulaṃ upagatassa bhikkhāmattampi na adaṃsu. So parihīnalābhasakkāro kohaññena jīvitukāmo satthāraṃ upasaṅkamitvā pañca vatthūni yācitvā bhagavato ‘‘alaṃ, devadatta, yo icchati, so āraññako hotū’’ti paṭikkhitto kassāvuso, vacanaṃ sobhanaṃ, kiṃ tathāgatassa udāhu mama, ahañhi ukkaṭṭhavasena evaṃ vadāmi, ‘‘sādhu, bhante, bhikkhū yāvajīvaṃ āraññakā assu, piṇḍapātikā, paṃsukūlikā, rukkhamūlikā, macchamaṃsaṃ na khādeyyu’’nti. ‘‘Yo dukkhā muccitukāmo, so mayā saddhiṃ āgacchatū’’ti vatvā pakkāmi. Tassa vacanaṃ sutvā ekacce navakapabbajitā mandabuddhino ‘‘kalyāṇaṃ devadatto āha, etena saddhiṃ vicarissāmā’’ti tena saddhiṃ ekato ahesuṃ. Iti so pañcasatehi bhikkhūhi saddhiṃ tehi pañcahi vatthūhi lūkhappasannaṃ janaṃ saññāpento kulesu viññāpetvā viññāpetvā bhuñjanto saṅghabhedāya parakkami. So bhagavatā, ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, devadatta, saṅghabhedāya parakkamasi cakkabhedāyā’’ti puṭṭho ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti vatvā, ‘‘garuko kho, devadatta, saṅghabhedo’’tiādīhi ovaditopi satthu vacanaṃ anādiyitvā pakkanto āyasmantaṃ ānandaṃ rājagahe piṇḍāya carantaṃ disvā, ‘‘ajjatagge dānāhaṃ, āvuso ānanda, aññatreva bhagavatā, aññatra, bhikkhusaṅghā uposathaṃ karissāmi, saṅghakammaṃ karissāmī’’ti āha. Thero tamatthaṃ bhagavato ārocesi. Taṃ viditvā satthā uppannadhammasaṃvego hutvā, ‘‘devadatto sadevakassa lokassa anatthanissitaṃ attano avīcimhi paccanakakammaṃ karotī’’ti vitakketvā –
‘‘സുകരാനി അസാധൂനി, അത്തനോ അഹിതാനി ച;
‘‘Sukarāni asādhūni, attano ahitāni ca;
യം വേ ഹിതഞ്ച സാധുഞ്ച, തം വേ പരമദുക്കര’’ന്തി. (ധ॰ പ॰ ൧൬൩) –
Yaṃ ve hitañca sādhuñca, taṃ ve paramadukkara’’nti. (dha. pa. 163) –
ഇമം ഗാഥം വത്വാ പുന ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
Imaṃ gāthaṃ vatvā puna imaṃ udānaṃ udānesi –
‘‘സുകരം സാധുനാ സാധു, സാധു പാപേന ദുക്കരം;
‘‘Sukaraṃ sādhunā sādhu, sādhu pāpena dukkaraṃ;
പാപം പാപേന സുകരം, പാപമരിയേഹി ദുക്കര’’ന്തി. (ഉദാ॰ ൪൮; ചൂളവ॰ ൩൪൩);
Pāpaṃ pāpena sukaraṃ, pāpamariyehi dukkara’’nti. (udā. 48; cūḷava. 343);
അഥ ഖോ ദേവദത്തോ ഉപോസഥദിവസേ അത്തനോ പരിസായ സദ്ധിം ഏകമന്തം നിസീദിത്വാ, ‘‘യസ്സിമാനി പഞ്ച വത്ഥൂനി ഖമന്തി , സോ സലാകം ഗണ്ഹതൂ’’തി വത്വാ പഞ്ചസതേഹി വജ്ജിപുത്തകേഹി നവകേഹി അപ്പകതഞ്ഞൂഹി സലാകായ ഗഹിതായ സങ്ഘം ഭിന്ദിത്വാ തേ ഭിക്ഖൂ ആദായ ഗയാസീസം അഗമാസി. തസ്സ തത്ഥ ഗതഭാവം സുത്വാ സത്ഥാ തേസം ഭിക്ഖൂനം ആനയനത്ഥായ ദ്വേ അഗ്ഗസാവകേ പേസേസി. തേ തത്ഥ ഗന്ത്വാ ആദേസനാപാടിഹാരിയാനുസാസനിയാ ചേവ ഇദ്ധിപാടിഹാരിയാനുസാസനിയാ ച അനുസാസന്താ തേ അമതം പായേത്വാ ആദായ ആകാസേന ആഗമിംസു. കോകാലികോപി ഖോ ‘‘ഉട്ഠേഹി, ആവുസോ ദേവദത്ത, നീതാ തേ ഭിക്ഖൂ സാരിപുത്തമോഗ്ഗല്ലാനേഹി, നനു ത്വം മയാ വുത്തോ ‘മാ, ആവുസോ, സാരിപുത്തമോഗ്ഗല്ലാനേ വിസ്സാസീ’തി. പാപിച്ഛാ സാരിപുത്തമോഗ്ഗല്ലാനാ, പാപികാനം ഇച്ഛാനം വസം ഗതാ’’തി വത്വാ ജണ്ണുകേന ഹദയമജ്ഝേ പഹരി, തസ്സ തത്ഥേവ ഉണ്ഹം ലോഹിതം മുഖതോ ഉഗ്ഗഞ്ഛി. ആയസ്മന്തം പന സാരിപുത്തം ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതം ആകാസേന ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ ഭിക്ഖൂ ആഹംസു – ‘‘ഭന്തേ, ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഗമനകാലേ അത്തദുതിയോ ഗതോ, ഇദാനി മഹാപരിവാരോ ആഗച്ഛന്തോ സോഭതീ’’തി. സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ സാരിപുത്തോ സോഭതി, പുബ്ബേ തിരച്ഛാനയോനിയം നിബ്ബത്തകാലേപി മയ്ഹം പുത്തോ മമ സന്തികം ആഗച്ഛന്തോ സോഭിയേവാ’’തി വത്വാ –
Atha kho devadatto uposathadivase attano parisāya saddhiṃ ekamantaṃ nisīditvā, ‘‘yassimāni pañca vatthūni khamanti , so salākaṃ gaṇhatū’’ti vatvā pañcasatehi vajjiputtakehi navakehi appakataññūhi salākāya gahitāya saṅghaṃ bhinditvā te bhikkhū ādāya gayāsīsaṃ agamāsi. Tassa tattha gatabhāvaṃ sutvā satthā tesaṃ bhikkhūnaṃ ānayanatthāya dve aggasāvake pesesi. Te tattha gantvā ādesanāpāṭihāriyānusāsaniyā ceva iddhipāṭihāriyānusāsaniyā ca anusāsantā te amataṃ pāyetvā ādāya ākāsena āgamiṃsu. Kokālikopi kho ‘‘uṭṭhehi, āvuso devadatta, nītā te bhikkhū sāriputtamoggallānehi, nanu tvaṃ mayā vutto ‘mā, āvuso, sāriputtamoggallāne vissāsī’ti. Pāpicchā sāriputtamoggallānā, pāpikānaṃ icchānaṃ vasaṃ gatā’’ti vatvā jaṇṇukena hadayamajjhe pahari, tassa tattheva uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggañchi. Āyasmantaṃ pana sāriputtaṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ ākāsena āgacchantaṃ disvā bhikkhū āhaṃsu – ‘‘bhante, āyasmā sāriputto gamanakāle attadutiyo gato, idāni mahāparivāro āgacchanto sobhatī’’ti. Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva sāriputto sobhati, pubbe tiracchānayoniyaṃ nibbattakālepi mayhaṃ putto mama santikaṃ āgacchanto sobhiyevā’’ti vatvā –
‘‘ഹോതി സീലവതം അത്ഥോ, പടിസന്ഥാരവുത്തിനം;
‘‘Hoti sīlavataṃ attho, paṭisanthāravuttinaṃ;
ലക്ഖണം പസ്സ ആയന്തം, ഞാതിസങ്ഘപുരക്ഖതം;
Lakkhaṇaṃ passa āyantaṃ, ñātisaṅghapurakkhataṃ;
അഥ പസ്സസിമം കാളം, സുവിഹീനംവ ഞാതിഭീ’’തി. (ജാ॰ ൧.൧.൧൧) –
Atha passasimaṃ kāḷaṃ, suvihīnaṃva ñātibhī’’ti. (jā. 1.1.11) –
ഇദം ജാതകം കഥേസി. പുന ഭിക്ഖൂഹി, ‘‘ഭന്തേ, ദേവദത്തോ കിര ദ്വേ അഗ്ഗസാവകേ ഉഭോസു പസ്സേസു നിസീദാപേത്വാ ‘ബുദ്ധലീളായ ധമ്മം ദേസേസ്സാമീ’തി തുമ്ഹാകം അനുകിരിയം കരോതീ’’തി വുത്തേ, ‘‘ന , ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ മമ അനുകിരിയം കാതും വായമി, ന പന സക്ഖീ’’തി വത്വാ –
Idaṃ jātakaṃ kathesi. Puna bhikkhūhi, ‘‘bhante, devadatto kira dve aggasāvake ubhosu passesu nisīdāpetvā ‘buddhalīḷāya dhammaṃ desessāmī’ti tumhākaṃ anukiriyaṃ karotī’’ti vutte, ‘‘na , bhikkhave, idāneva, pubbepesa mama anukiriyaṃ kātuṃ vāyami, na pana sakkhī’’ti vatvā –
‘‘അപി വീരക പസ്സേസി, സകുണം മഞ്ജുഭാണകം;
‘‘Api vīraka passesi, sakuṇaṃ mañjubhāṇakaṃ;
മയൂരഗീവസങ്കാസം, പതിം മയ്ഹം സവിട്ഠകം.
Mayūragīvasaṅkāsaṃ, patiṃ mayhaṃ saviṭṭhakaṃ.
‘‘ഉദകഥലചരസ്സ പക്ഖിനോ,
‘‘Udakathalacarassa pakkhino,
നിച്ചം ആമകമച്ഛഭോജിനോ;
Niccaṃ āmakamacchabhojino;
തസ്സാനുകരം സവിട്ഠകോ,
Tassānukaraṃ saviṭṭhako,
സേവാലേ പലിഗുണ്ഠിതോ മതോ’’തി. (ജാ॰ ൧.൨.൧൦൭-൧൦൮) –
Sevāle paliguṇṭhito mato’’ti. (jā. 1.2.107-108) –
ആദിനാ ജാതകം വത്വാ അപരാപരേസുപി ദിവസേസു തഥാനുരൂപമേവ കഥം ആരബ്ഭ –
Ādinā jātakaṃ vatvā aparāparesupi divasesu tathānurūpameva kathaṃ ārabbha –
‘‘അചാരി വതായം വിതുദം വനാനി,
‘‘Acāri vatāyaṃ vitudaṃ vanāni,
കട്ഠങ്ഗരുക്ഖേസു അസാരകേസു;
Kaṭṭhaṅgarukkhesu asārakesu;
അഥാസദാ ഖദിരം ജാതസാരം,
Athāsadā khadiraṃ jātasāraṃ,
യത്ഥബ്ഭിദാ ഗരുളോ ഉത്തമങ്ഗ’’ന്തി. (ജാ॰ ൧.൨.൧൨൦);
Yatthabbhidā garuḷo uttamaṅga’’nti. (jā. 1.2.120);
‘‘ലസീ ച തേ നിപ്ഫലികാ, മത്ഥകോ ച പദാലിതോ;
‘‘Lasī ca te nipphalikā, matthako ca padālito;
സബ്ബാ തേ ഫാസുകാ ഭഗ്ഗാ, അജ്ജ ഖോ ത്വം വിരോചസീ’’തി. (ജാ॰ ൧.൧.൧൪൩) –
Sabbā te phāsukā bhaggā, ajja kho tvaṃ virocasī’’ti. (jā. 1.1.143) –
ഏവമാദീനി ജാതകാനി കഥേസി. പുന ‘‘അകതഞ്ഞൂ ദേവദത്തോ’’തി കഥം ആരബ്ഭ –
Evamādīni jātakāni kathesi. Puna ‘‘akataññū devadatto’’ti kathaṃ ārabbha –
‘‘അകരമ്ഹസ തേ കിച്ചം, യം ബലം അഹുവമ്ഹസേ;
‘‘Akaramhasa te kiccaṃ, yaṃ balaṃ ahuvamhase;
മിഗരാജ നമോ ത്യത്ഥു, അപി കിഞ്ചി ലഭാമസേ.
Migarāja namo tyatthu, api kiñci labhāmase.
‘‘മമ ലോഹിതഭക്ഖസ്സ, നിച്ചം ലുദ്ദാനി കുബ്ബതോ;
‘‘Mama lohitabhakkhassa, niccaṃ luddāni kubbato;
ദന്തന്തരഗതോ സന്തോ, തം ബഹും യമ്പി ജീവസീ’’തി. (ജാ॰ ൧.൪.൨൯-൩൦) –
Dantantaragato santo, taṃ bahuṃ yampi jīvasī’’ti. (jā. 1.4.29-30) –
ആദീനി ജാതകാനി കഥേസി. പുന വധായ പരിസക്കനമസ്സ ആരബ്ഭ –
Ādīni jātakāni kathesi. Puna vadhāya parisakkanamassa ārabbha –
‘‘ഞാതമേതം കുരുങ്ഗസ്സ, യം ത്വം സേപണ്ണി സിയ്യസി;
‘‘Ñātametaṃ kuruṅgassa, yaṃ tvaṃ sepaṇṇi siyyasi;
അഞ്ഞം സേപണ്ണി ഗച്ഛാമി, ന മേ തേ രുച്ചതേ ഫല’’ന്തി. (ജാ॰ ൧.൧.൨൧) –
Aññaṃ sepaṇṇi gacchāmi, na me te ruccate phala’’nti. (jā. 1.1.21) –
ആദീനി ജാതകാനി കഥേസി. പുനദിവസേ ‘‘ഉഭതോ പരിഹീനോ ദേവദത്തോ ലാഭസക്കാരതോ ച സാമഞ്ഞതോ ചാ’’തി കഥാസു പവത്തമാനാസു ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ ദേവദത്തോ പരിഹീനോ, പുബ്ബേപേസ പരിഹീനോയേവാ’’തി വത്വാ –
Ādīni jātakāni kathesi. Punadivase ‘‘ubhato parihīno devadatto lābhasakkārato ca sāmaññato cā’’ti kathāsu pavattamānāsu ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto parihīno, pubbepesa parihīnoyevā’’ti vatvā –
‘‘അക്ഖീ ഭിന്നാ പടോ നട്ഠോ, സഖിഗേഹേ ച ഭണ്ഡനം;
‘‘Akkhī bhinnā paṭo naṭṭho, sakhigehe ca bhaṇḍanaṃ;
ഉഭതോ പദുട്ഠാ കമ്മന്താ, ഉദകമ്ഹി ഥലമ്ഹി ചാ’’തി. (ജാ॰ ൧.൧.൧൩൯) –
Ubhato paduṭṭhā kammantā, udakamhi thalamhi cā’’ti. (jā. 1.1.139) –
ആദീനി ജാതകാനി കഥേസി. ഏവം രാജഗഹേ വിഹരന്തോവ ദേവദത്തം ആരബ്ഭ ബഹൂനി ജാതകാനി കഥേത്വാ രാജഗഹതോ സാവത്ഥിം ഗന്ത്വാ ജേതവനേ വിഹാരേ വാസം കപ്പേസി. ദേവദത്തോപി ഖോ നവ മാസേ ഗിലാനോ പച്ഛിമേ കാലേ സത്ഥാരം ദട്ഠുകാമോ ഹുത്വാ അത്തനോ സാവകേ ആഹ – ‘‘അഹം സത്ഥാരം ദട്ഠുകാമോ, തം മേ ദസ്സേഥാ’’തി. ‘‘ത്വം സമത്ഥകാലേ സത്ഥാരാ സദ്ധിം വേരീ ഹുത്വാ അചരി, ന മയം തത്ഥ നേസ്സാമാ’’തി വുത്തേ, ‘‘മാ മം നാസേഥ, മയാ സത്ഥരി ആഘാതോ കതോ, സത്ഥു പന മയി കേസഗ്ഗമത്തോപി ആഘാതോ നത്ഥി’’. സോ ഹി ഭഗവാ –
Ādīni jātakāni kathesi. Evaṃ rājagahe viharantova devadattaṃ ārabbha bahūni jātakāni kathetvā rājagahato sāvatthiṃ gantvā jetavane vihāre vāsaṃ kappesi. Devadattopi kho nava māse gilāno pacchime kāle satthāraṃ daṭṭhukāmo hutvā attano sāvake āha – ‘‘ahaṃ satthāraṃ daṭṭhukāmo, taṃ me dassethā’’ti. ‘‘Tvaṃ samatthakāle satthārā saddhiṃ verī hutvā acari, na mayaṃ tattha nessāmā’’ti vutte, ‘‘mā maṃ nāsetha, mayā satthari āghāto kato, satthu pana mayi kesaggamattopi āghāto natthi’’. So hi bhagavā –
‘‘വധകേ ദേവദത്തമ്ഹി, ചോരേ അങ്ഗുലിമാലകേ;
‘‘Vadhake devadattamhi, core aṅgulimālake;
ധനപാലേ രാഹുലേ ച, സബ്ബത്ഥ സമമാനസോ’’തി. (അപ॰ ഥേര ൧.൧.൫൮൫; മി॰ പ॰ ൬.൬.൫) –
Dhanapāle rāhule ca, sabbattha samamānaso’’ti. (apa. thera 1.1.585; mi. pa. 6.6.5) –
‘‘ദസ്സേഥ മേ ഭഗവന്ത’’ന്തി പുനപ്പുനം യാചി. അഥ നം തേ മഞ്ചകേനാദായ നിക്ഖമിംസു. തസ്സ ആഗമനം സുത്വാ ഭിക്ഖൂ സത്ഥു ആരോചേസും – ‘‘ഭന്തേ, ദേവദത്തോ കിര തുമ്ഹാകം ദസ്സനത്ഥായ ആഗച്ഛതീ’’തി. ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, സോ തേനത്തഭാവേന മം പസ്സിതും ലഭിസ്സതീ’’തി. ദേവദത്തോ കിര പഞ്ചന്നം വത്ഥൂനം ആയാചിതകാലതോ പട്ഠായ പുന ബുദ്ധം ദട്ഠും ന ലഭതി, അയം ധമ്മതാ. ‘‘അസുകട്ഠാനഞ്ച അസുകട്ഠാനഞ്ച ആഗതോ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘യം ഇച്ഛതി, തം കരോതു, ന സോ മം പസ്സിതും ലഭിസ്സതീ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, ഇതോ യോജനമത്തം ആഗതോ, അഡ്ഢയോജനം, ഗാവുതം, ജേതവനപോക്ഖരണീസമീപം ആഗതോ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘സചേപി അന്തോജേതവനം പവിസതി, നേവ മം പസ്സിതും ലഭിസ്സതീ’’തി. ദേവദത്തം ഗഹേത്വാ ആഗതാ ജേതവനപോക്ഖരണീതീരേ മഞ്ചം ഓതാരേത്വാ പോക്ഖരണിം ന്ഹായിതും ഓതരിംസു. ദേവദത്തോപി ഖോ മഞ്ചതോ വുട്ഠായ ഉഭോ പാദേ ഭൂമിയം ഠപേത്വാ നിസീദി. പാദാ പഥവിം പവിസിംസു . സോ അനുക്കമേന യാവ ഗോപ്ഫകാ, യാവ ജണ്ണുകാ, യാവ കടിതോ, യാവ ഥനതോ, യാവ ഗീവതോ പവിസിത്വാ ഹനുകട്ഠികസ്സ ഭൂമിയം പവിട്ഠകാലേ –
‘‘Dassetha me bhagavanta’’nti punappunaṃ yāci. Atha naṃ te mañcakenādāya nikkhamiṃsu. Tassa āgamanaṃ sutvā bhikkhū satthu ārocesuṃ – ‘‘bhante, devadatto kira tumhākaṃ dassanatthāya āgacchatī’’ti. ‘‘Na, bhikkhave, so tenattabhāvena maṃ passituṃ labhissatī’’ti. Devadatto kira pañcannaṃ vatthūnaṃ āyācitakālato paṭṭhāya puna buddhaṃ daṭṭhuṃ na labhati, ayaṃ dhammatā. ‘‘Asukaṭṭhānañca asukaṭṭhānañca āgato, bhante’’ti. ‘‘Yaṃ icchati, taṃ karotu, na so maṃ passituṃ labhissatī’’ti. ‘‘Bhante, ito yojanamattaṃ āgato, aḍḍhayojanaṃ, gāvutaṃ, jetavanapokkharaṇīsamīpaṃ āgato, bhante’’ti. ‘‘Sacepi antojetavanaṃ pavisati, neva maṃ passituṃ labhissatī’’ti. Devadattaṃ gahetvā āgatā jetavanapokkharaṇītīre mañcaṃ otāretvā pokkharaṇiṃ nhāyituṃ otariṃsu. Devadattopi kho mañcato vuṭṭhāya ubho pāde bhūmiyaṃ ṭhapetvā nisīdi. Pādā pathaviṃ pavisiṃsu . So anukkamena yāva gopphakā, yāva jaṇṇukā, yāva kaṭito, yāva thanato, yāva gīvato pavisitvā hanukaṭṭhikassa bhūmiyaṃ paviṭṭhakāle –
‘‘ഇമേഹി അട്ഠീഹി തമഗ്ഗപുഗ്ഗലം,
‘‘Imehi aṭṭhīhi tamaggapuggalaṃ,
ദേവാതിദേവം നരദമ്മസാരഥിം;
Devātidevaṃ naradammasārathiṃ;
സമന്തചക്ഖും സതപുഞ്ഞലക്ഖണം,
Samantacakkhuṃ satapuññalakkhaṇaṃ,
പാണേഹി ബുദ്ധം സരണം ഉപേമീ’’തി. (മി॰ പ॰ ൪.൧.൩) –
Pāṇehi buddhaṃ saraṇaṃ upemī’’ti. (mi. pa. 4.1.3) –
ഇമം ഗാഥമാഹ. ഇദം കിര ഠാനം ദിസ്വാ തഥാഗതോ ദേവദത്തം പബ്ബാജേസി. സചേ ഹി ന സോ പബ്ബജിസ്സ, ഗിഹീ ഹുത്വാ കമ്മഞ്ച ഭാരിയം അകരിസ്സ, ആയതിം ഭവനിസ്സരണപച്ചയം കാതും ന സക്ഖിസ്സ, പബ്ബജിത്വാ ച പന കിഞ്ചാപി കമ്മം ഭാരിയം കരിസ്സതി, ആയതിം ഭവനിസ്സരണപച്ചയം കാതും സക്ഖിസ്സതീതി തം സത്ഥാ പബ്ബാജേസി. സോ ഹി ഇതോ സതസഹസ്സകപ്പമത്ഥകേ അട്ഠിസ്സരോ നാമ പച്ചേകബുദ്ധോ ഭവിസ്സതി, സോ പഥവിം പവിസിത്വാ അവീചിമ്ഹി നിബ്ബത്തി. നിച്ചലേ ബുദ്ധേ അപരജ്ഝഭാവേന പന നിച്ചലോവ ഹുത്വാ പച്ചതൂതി യോജനസതികേ അന്തോ അവീചിമ്ഹി യോജനസതുബ്ബേധമേവസ്സ സരീരം നിബ്ബത്തി. സീസം യാവ കണ്ണസക്ഖലിതോ ഉപരി അയകപല്ലം പാവിസി, പാദാ യാവ ഗോപ്ഫകാ ഹേട്ഠാ അയപഥവിയം പവിട്ഠാ, മഹാതാലക്ഖന്ധപരിമാണം അയസൂലം പച്ഛിമഭിത്തിതോ നിക്ഖമിത്വാ പിട്ഠിമജ്ഝം ഭിന്ദിത്വാ ഉരേന നിക്ഖമിത്വാ പുരിമഭിത്തിം പാവിസി, അപരം ദക്ഖിണഭിത്തിതോ നിക്ഖമിത്വാ ദക്ഖിണപസ്സം ഭിന്ദിത്വാ വാമപസ്സേന നിക്ഖമിത്വാ ഉത്തരഭിത്തിം പാവിസി, അപരം ഉപരി കപല്ലതോ നിക്ഖമിത്വാ മത്ഥകം ഭിന്ദിത്വാ അധോഭാഗേന നിക്ഖമിത്വാ അയപഥവിം പാവിസി. ഏവം സോ തത്ഥ നിച്ചലോവ പച്ചി.
Imaṃ gāthamāha. Idaṃ kira ṭhānaṃ disvā tathāgato devadattaṃ pabbājesi. Sace hi na so pabbajissa, gihī hutvā kammañca bhāriyaṃ akarissa, āyatiṃ bhavanissaraṇapaccayaṃ kātuṃ na sakkhissa, pabbajitvā ca pana kiñcāpi kammaṃ bhāriyaṃ karissati, āyatiṃ bhavanissaraṇapaccayaṃ kātuṃ sakkhissatīti taṃ satthā pabbājesi. So hi ito satasahassakappamatthake aṭṭhissaro nāma paccekabuddho bhavissati, so pathaviṃ pavisitvā avīcimhi nibbatti. Niccale buddhe aparajjhabhāvena pana niccalova hutvā paccatūti yojanasatike anto avīcimhi yojanasatubbedhamevassa sarīraṃ nibbatti. Sīsaṃ yāva kaṇṇasakkhalito upari ayakapallaṃ pāvisi, pādā yāva gopphakā heṭṭhā ayapathaviyaṃ paviṭṭhā, mahātālakkhandhaparimāṇaṃ ayasūlaṃ pacchimabhittito nikkhamitvā piṭṭhimajjhaṃ bhinditvā urena nikkhamitvā purimabhittiṃ pāvisi, aparaṃ dakkhiṇabhittito nikkhamitvā dakkhiṇapassaṃ bhinditvā vāmapassena nikkhamitvā uttarabhittiṃ pāvisi, aparaṃ upari kapallato nikkhamitvā matthakaṃ bhinditvā adhobhāgena nikkhamitvā ayapathaviṃ pāvisi. Evaṃ so tattha niccalova pacci.
ഭിക്ഖൂ ‘‘ഏത്തകം ഠാനം ദേവദത്തോ ആഗച്ഛന്തോ സത്ഥാരം ദട്ഠും അലഭിത്വാവ പഥവിം പവിട്ഠോ’’തി കഥം സമുട്ഠാപേസും. സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ദേവദത്തോ ഇദാനേവ മയി അപരജ്ഝിത്വാ പഥവിം പാവിസി, പുബ്ബേപി പവിട്ഠോയേവാ’’തി വത്വാ ഹത്ഥിരാജകാലേ മഗ്ഗമൂള്ഹം പുരിസം സമസ്സാസേത്വാ അത്തനോ പിട്ഠിം ആരോപേത്വാ ഖേമന്തം പാപിതസ്സ പുന തിക്ഖത്തും ആഗന്ത്വാ അഗ്ഗട്ഠാനേ മജ്ഝിമട്ഠാനേ മൂലേഹി ഏവം ദന്തേ ഛിന്ദിത്വാ തതിയവാരേ മഹാപുരിസസ്സ ചക്ഖുപഥം അതിക്കമന്തസ്സ തസ്സ പഥവിം പവിട്ഠഭാവം ദീപേതും –
Bhikkhū ‘‘ettakaṃ ṭhānaṃ devadatto āgacchanto satthāraṃ daṭṭhuṃ alabhitvāva pathaviṃ paviṭṭho’’ti kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Satthā ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva mayi aparajjhitvā pathaviṃ pāvisi, pubbepi paviṭṭhoyevā’’ti vatvā hatthirājakāle maggamūḷhaṃ purisaṃ samassāsetvā attano piṭṭhiṃ āropetvā khemantaṃ pāpitassa puna tikkhattuṃ āgantvā aggaṭṭhāne majjhimaṭṭhāne mūlehi evaṃ dante chinditvā tatiyavāre mahāpurisassa cakkhupathaṃ atikkamantassa tassa pathaviṃ paviṭṭhabhāvaṃ dīpetuṃ –
‘‘അകതഞ്ഞുസ്സ പോസസ്സ, നിച്ചം വിവരദസ്സിനോ;
‘‘Akataññussa posassa, niccaṃ vivaradassino;
സബ്ബം ചേ പഥവിം ദജ്ജാ, നേവ നം അഭിരാധയേ’’തി. (ജാ॰ ൧.൧.൭൨; ൧.൯.൧൦൭) –
Sabbaṃ ce pathaviṃ dajjā, neva naṃ abhirādhaye’’ti. (jā. 1.1.72; 1.9.107) –
ഇദം ജാതകം കഥേത്വാ പുനപി തഥേവ കഥായ സമുട്ഠിതായ ഖന്തിവാദിഭൂതേ അത്തനി അപരജ്ഝിത്വാ കലാബുരാജഭൂതസ്സ തസ്സ പഥവിം പവിട്ഠഭാവം ദീപേതും ഖന്തിവാദിജാതകഞ്ച (ജാ॰ ൧.൪.൪൯ ആദയോ), ചൂളധമ്മപാലഭൂതേ അത്തനി അപരജ്ഝിത്വാ മഹാപതാപരാജഭൂതസ്സ തസ്സ പഥവിം പവിട്ഠഭാവം ദീപേതും ചൂളധമ്മപാലജാതകഞ്ച (ജാ॰ ൧.൫.൪൪ ആദയോ) കഥേസി.
Idaṃ jātakaṃ kathetvā punapi tatheva kathāya samuṭṭhitāya khantivādibhūte attani aparajjhitvā kalāburājabhūtassa tassa pathaviṃ paviṭṭhabhāvaṃ dīpetuṃ khantivādijātakañca (jā. 1.4.49 ādayo), cūḷadhammapālabhūte attani aparajjhitvā mahāpatāparājabhūtassa tassa pathaviṃ paviṭṭhabhāvaṃ dīpetuṃ cūḷadhammapālajātakañca (jā. 1.5.44 ādayo) kathesi.
പഥവിം പവിട്ഠേ പന ദേവദത്തേ മഹാജനോ ഹട്ഠതുട്ഠോ ധജപടാകകദലിയോ ഉസ്സാപേത്വാ പുണ്ണഘടേ ഠപേത്വാ ‘‘ലാഭാ വത നോ’’തി മഹന്തം ഛണം അനുഭോതി. തമത്ഥം ഭഗവതോ ആരോചേസും. ഭഗവാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ ദേവദത്തേ മതേ മഹാജനോ തുസ്സതി, പുബ്ബേപി തുസ്സിയേവാ’’തി വത്വാ സബ്ബജനസ്സ അപ്പിയേ ചണ്ഡേ ഫരുസേ ബാരാണസിയം പിങ്ഗലരഞ്ഞേ നാമ മതേ മഹാജനസ്സ തുട്ഠഭാവം ദീപേതും –
Pathaviṃ paviṭṭhe pana devadatte mahājano haṭṭhatuṭṭho dhajapaṭākakadaliyo ussāpetvā puṇṇaghaṭe ṭhapetvā ‘‘lābhā vata no’’ti mahantaṃ chaṇaṃ anubhoti. Tamatthaṃ bhagavato ārocesuṃ. Bhagavā ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatte mate mahājano tussati, pubbepi tussiyevā’’ti vatvā sabbajanassa appiye caṇḍe pharuse bārāṇasiyaṃ piṅgalaraññe nāma mate mahājanassa tuṭṭhabhāvaṃ dīpetuṃ –
‘‘സബ്ബോ ജനോ ഹിംസിതോ പിങ്ഗലേന,
‘‘Sabbo jano hiṃsito piṅgalena,
തസ്മിം മതേ പച്ചയാ വേദയന്തി;
Tasmiṃ mate paccayā vedayanti;
പിയോ നു തേ ആസി അകണ്ഹനേത്തോ,
Piyo nu te āsi akaṇhanetto,
കസ്മാ തുവം രോദസി ദ്വാരപാല.
Kasmā tuvaṃ rodasi dvārapāla.
‘‘ന മേ പിയോ ആസി അകണ്ഹനേത്തോ,
‘‘Na me piyo āsi akaṇhanetto,
ഭായാമി പച്ചാഗമനായ തസ്സ;
Bhāyāmi paccāgamanāya tassa;
ഇതോ ഗതോ ഹിംസേയ്യ മച്ചുരാജം,
Ito gato hiṃseyya maccurājaṃ,
സോ ഹിംസിതോ ആനേയ്യ പുന ഇധാ’’തി. (ജാ॰ ൧.൨.൧൭൯-൧൮൦) –
So hiṃsito āneyya puna idhā’’ti. (jā. 1.2.179-180) –
ഇദം പിങ്ഗലജാതകം കഥേസി. ഭിക്ഖൂ സത്ഥാരം പുച്ഛിംസു – ‘‘ഇദാനി, ഭന്തേ, ദേവദത്തോ കുഹിം നിബ്ബത്തോ’’തി? ‘‘അവീചിമഹാനിരയേ, ഭിക്ഖവേ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, ഇധ തപ്പന്തോ വിചരിത്വാ പുന ഗന്ത്വാ തപ്പനട്ഠാനേയേവ നിബ്ബത്തോ’’തി. ‘‘ആമ, ഭിക്ഖവേ, പബ്ബജിതാ വാ ഹോന്തു ഗഹട്ഠാ വാ, പമാദവിഹാരിനോ ഉഭയത്ഥ തപ്പന്തിയേവാ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Idaṃ piṅgalajātakaṃ kathesi. Bhikkhū satthāraṃ pucchiṃsu – ‘‘idāni, bhante, devadatto kuhiṃ nibbatto’’ti? ‘‘Avīcimahāniraye, bhikkhave’’ti. ‘‘Bhante, idha tappanto vicaritvā puna gantvā tappanaṭṭhāneyeva nibbatto’’ti. ‘‘Āma, bhikkhave, pabbajitā vā hontu gahaṭṭhā vā, pamādavihārino ubhayattha tappantiyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൭.
17.
‘‘ഇധ തപ്പതി പേച്ച തപ്പതി, പാപകാരീ ഉഭയത്ഥ തപ്പതി;
‘‘Idha tappati pecca tappati, pāpakārī ubhayattha tappati;
പാപം മേ കതന്തി തപ്പതി, ഭിയ്യോ തപ്പതി ദുഗ്ഗതിം ഗതോ’’തി.
Pāpaṃ me katanti tappati, bhiyyo tappati duggatiṃ gato’’ti.
തത്ഥ ഇധ തപ്പതീതി ഇധ കമ്മതപ്പനേന ദോമനസ്സമത്തേന തപ്പതി. പേച്ചാതി പരലോകേ പന വിപാകതപ്പനേന അതിദാരുണേന അപായദുക്ഖേന തപ്പതി. പാപകാരീതി നാനപ്പകാരസ്സ പാപസ്സ കത്താ. ഉഭയത്ഥാതി ഇമിനാ വുത്തപ്പകാരേന തപ്പനേന ഉഭയത്ഥ തപ്പതി നാമ. പാപം മേതി സോ ഹി കമ്മതപ്പനേന കപ്പന്തോ ‘‘പാപം മേ കത’’ന്തി തപ്പതി. തം അപ്പമത്തകം തപ്പനം, വിപാകതപ്പനേന പന തപ്പന്തോ ഭിയ്യോ തപ്പതി ദുഗ്ഗതിം ഗതോ അതിഫരുസേന തപ്പനേന അതിവിയ തപ്പതീതി.
Tattha idha tappatīti idha kammatappanena domanassamattena tappati. Peccāti paraloke pana vipākatappanena atidāruṇena apāyadukkhena tappati. Pāpakārīti nānappakārassa pāpassa kattā. Ubhayatthāti iminā vuttappakārena tappanena ubhayattha tappati nāma. Pāpaṃ meti so hi kammatappanena kappanto ‘‘pāpaṃ me kata’’nti tappati. Taṃ appamattakaṃ tappanaṃ, vipākatappanena pana tappanto bhiyyo tappati duggatiṃ gato atipharusena tappanena ativiya tappatīti.
ഗാഥാപരിയോസാനേ ബഹൂ സോതാപന്നാദയോ അഹേസും. ദേസനാ മഹാജനസ്സ സാത്ഥികാ ജാതാതി.
Gāthāpariyosāne bahū sotāpannādayo ahesuṃ. Desanā mahājanassa sātthikā jātāti.
ദേവദത്തവത്ഥു ദ്വാദസമം.
Devadattavatthu dvādasamaṃ.
൧൩. സുമനാദേവീവത്ഥു
13. Sumanādevīvatthu
ഇധ നന്ദതീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ സുമനാദേവിം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Idhanandatīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto sumanādeviṃ ārabbha kathesi.
സാവത്ഥിയഞ്ഹി ദേവസികം അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ഗേഹേ ദ്വേ ഭിക്ഖൂസഹസ്സാനി ഭുഞ്ജന്തി, തഥാ വിസാഖായ മഹാഉപാസികായ. സാവത്ഥിയം യോ യോ ദാനം ദാതുകാമോ ഹോതി, സോ സോ തേസം ഉഭിന്നം ഓകാസം ലഭിത്വാവ കരോതി. കിം കാരണാ? ‘‘തുമ്ഹാകം ദാനഗ്ഗം അനാഥപിണ്ഡികോ വാ വിസാഖാ വാ ആഗതാ’’തി പുച്ഛിത്വാ, ‘‘നാഗതാ’’തി വുത്തേ സതസഹസ്സം വിസ്സജ്ജേത്വാ കതദാനമ്പി ‘‘കിം ദാനം നാമേത’’ന്തി ഗരഹന്തി. ഉഭോപി ഹി തേ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ രുചിഞ്ച അനുച്ഛവികകിച്ചാനി ച അതിവിയ ജാനന്തി, തേസു വിചാരേന്തേസു ഭിക്ഖൂ ചിത്തരൂപം ഭുഞ്ജന്തി. തസ്മാ സബ്ബേ ദാനം ദാതുകാമാ തേ ഗഹേത്വാവ ഗച്ഛന്തി. ഇതി തേ അത്തനോ അത്തനോ ഘരേ ഭിക്ഖൂ പരിവിസിതും ന ലഭന്തി. തതോ വിസാഖാ, ‘‘കോ നു ഖോ മമ ഠാനേ ഠത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘം പരിവിസിസ്സതീ’’തി ഉപധാരേന്തീ പുത്തസ്സ ധീതരം ദിസ്വാ തം അത്തനോ ഠാനേ ഠപേസി. സാ തസ്സാ നിവേസനേ ഭിക്ഖുസങ്ഘം പരിവിസതി. അനാഥപിണ്ഡികോപി മഹാസുഭദ്ദം നാമ ജേട്ഠധീതരം ഠപേസി. സാ ഭിക്ഖൂനം വേയ്യാവച്ചം കരോന്തീ ധമ്മം സുണന്തീ സോതാപന്നാ ഹുത്വാ പതികുലം അഗമാസി. തതോ ചൂളസുഭദ്ദം ഠപേസി. സാപി തഥേവ കരോന്തീ സോതാപന്നാ ഹുത്വാ പതികുലം ഗതാ. അഥ സുമനദേവിം നാമ കനിട്ഠധീതരം ഠപേസി. സാ പന ധമ്മം സുത്വാ സകദാഗാമിഫലം പത്വാ കുമാരികാവ ഹുത്വാ തഥാരൂപേന അഫാസുകേന ആതുരാ ആഹാരുപച്ഛേദം കത്വാ പിതരം ദട്ഠുകാമാ ഹുത്വാ പക്കോസാപേസി. സോ ഏകസ്മിം ദാനഗ്ഗേ തസ്സാ സാസനം സുത്വാവ ആഗന്ത്വാ, ‘‘കിം, അമ്മ സുമനേ’’തി ആഹ. സാപി നം ആഹ – ‘‘കിം, താത കനിട്ഠഭാതികാ’’തി? ‘‘വിലപസി അമ്മാ’’തി? ‘‘ന വിലപാമി, കനിട്ഠഭാതികാ’’തി. ‘‘ഭായസി, അമ്മാ’’തി? ‘‘ന ഭായാമി, കനിട്ഠഭാതികാ’’തി. ഏത്തകം വത്വായേവ പന സാ കാലമകാസി. സോ സോതാപന്നോപി സമാനോ സേട്ഠിധീതരി ഉപ്പന്നസോകം അധിവാസേതും അസക്കോന്തോ ധീതു സരീരകിച്ചം കാരേത്വാ രോദന്തോ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ, ‘‘കിം, ഗഹപതി, ദുക്ഖീ ദുമ്മനോ അസ്സുമുഖോ രോദമാനോ ആഗതോസീ’’തി വുത്തേ, ‘‘ധീതാ മേ, ഭന്തേ, സുമനദേവീ കാലകതാ’’തി ആഹ. ‘‘അഥ കസ്മാ സോചസി, നനു സബ്ബേസം ഏകംസികം മരണ’’ന്തി? ‘‘ജാനാമേതം, ഭന്തേ, ഏവരൂപാ നാമ മേ ഹിരിഓത്തപ്പസമ്പന്നാ ധീതാ, സാ മരണകാലേ സതിം പച്ചുപട്ഠാപേതും അസക്കോന്തീ വിലപമാനാ മതാ, തേന മേ അനപ്പകം ദോമനസ്സം ഉപ്പജ്ജതീ’’തി. ‘‘കിം പന തായ കഥിതം മഹാസേട്ഠീ’’തി? ‘‘അഹം തം, ഭന്തേ, ‘അമ്മ, സുമനേ’തി ആമന്തേസിം. അഥ മം ആഹ – ‘കിം, താത, കനിട്ഠഭാതികാ’തി? ‘വിലപസി, അമ്മാ’തി? ‘ന വിലപാമി, കനിട്ഠഭാതികാ’തി. ‘ഭായസി, അമ്മാ’തി? ‘ന ഭായാമി കനിട്ഠഭാതികാ’തി. ഏത്തകം വത്വാ കാലമകാസീ’’തി. അഥ നം ഭഗവാ ആഹ – ‘‘ന തേ മഹാസേട്ഠി ധീതാ വിലപതീ’’തി. ‘‘അഥ കസ്മാ ഭന്തേ ഏവമാഹാ’’തി? ‘‘കനിട്ഠത്തായേവ . ധീതാ ഹി തേ, ഗഹപതി, മഗ്ഗഫലേഹി തയാ മഹല്ലികാ. ത്വഞ്ഹി സോതാപന്നോ, ധീതാ പന തേ സകദാഗാമിനീ. സാ മഗ്ഗഫലേഹി തയാ മഹല്ലികത്താ തം ഏവമാഹാ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി? ‘‘ഏവം, ഗഹപതീ’’തി. ‘‘ഇദാനി കുഹിം നിബ്ബത്താ, ഭന്തേ’’തി? ‘‘തുസിതഭവനേ, ഗഹപതീ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, മമ ധീതാ ഇധ ഞാതകാനം അന്തരേ നന്ദമാനാ വിചരിത്വാ ഇതോ ഗന്ത്വാപി നന്ദനട്ഠാനേയേവ നിബ്ബത്താ’’തി. അഥ നം സത്ഥാ ‘‘ആമ, ഗഹപതി, അപ്പമത്താ നാമ ഗഹട്ഠാ വാ പബ്ബജിതാ വാ ഇധ ലോകേ ച പരലോകേ ച നന്ദന്തിയേവാ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Sāvatthiyañhi devasikaṃ anāthapiṇḍikassa gehe dve bhikkhūsahassāni bhuñjanti, tathā visākhāya mahāupāsikāya. Sāvatthiyaṃ yo yo dānaṃ dātukāmo hoti, so so tesaṃ ubhinnaṃ okāsaṃ labhitvāva karoti. Kiṃ kāraṇā? ‘‘Tumhākaṃ dānaggaṃ anāthapiṇḍiko vā visākhā vā āgatā’’ti pucchitvā, ‘‘nāgatā’’ti vutte satasahassaṃ vissajjetvā katadānampi ‘‘kiṃ dānaṃ nāmeta’’nti garahanti. Ubhopi hi te bhikkhusaṅghassa ruciñca anucchavikakiccāni ca ativiya jānanti, tesu vicārentesu bhikkhū cittarūpaṃ bhuñjanti. Tasmā sabbe dānaṃ dātukāmā te gahetvāva gacchanti. Iti te attano attano ghare bhikkhū parivisituṃ na labhanti. Tato visākhā, ‘‘ko nu kho mama ṭhāne ṭhatvā bhikkhusaṅghaṃ parivisissatī’’ti upadhārentī puttassa dhītaraṃ disvā taṃ attano ṭhāne ṭhapesi. Sā tassā nivesane bhikkhusaṅghaṃ parivisati. Anāthapiṇḍikopi mahāsubhaddaṃ nāma jeṭṭhadhītaraṃ ṭhapesi. Sā bhikkhūnaṃ veyyāvaccaṃ karontī dhammaṃ suṇantī sotāpannā hutvā patikulaṃ agamāsi. Tato cūḷasubhaddaṃ ṭhapesi. Sāpi tatheva karontī sotāpannā hutvā patikulaṃ gatā. Atha sumanadeviṃ nāma kaniṭṭhadhītaraṃ ṭhapesi. Sā pana dhammaṃ sutvā sakadāgāmiphalaṃ patvā kumārikāva hutvā tathārūpena aphāsukena āturā āhārupacchedaṃ katvā pitaraṃ daṭṭhukāmā hutvā pakkosāpesi. So ekasmiṃ dānagge tassā sāsanaṃ sutvāva āgantvā, ‘‘kiṃ, amma sumane’’ti āha. Sāpi naṃ āha – ‘‘kiṃ, tāta kaniṭṭhabhātikā’’ti? ‘‘Vilapasi ammā’’ti? ‘‘Na vilapāmi, kaniṭṭhabhātikā’’ti. ‘‘Bhāyasi, ammā’’ti? ‘‘Na bhāyāmi, kaniṭṭhabhātikā’’ti. Ettakaṃ vatvāyeva pana sā kālamakāsi. So sotāpannopi samāno seṭṭhidhītari uppannasokaṃ adhivāsetuṃ asakkonto dhītu sarīrakiccaṃ kāretvā rodanto satthu santikaṃ gantvā, ‘‘kiṃ, gahapati, dukkhī dummano assumukho rodamāno āgatosī’’ti vutte, ‘‘dhītā me, bhante, sumanadevī kālakatā’’ti āha. ‘‘Atha kasmā socasi, nanu sabbesaṃ ekaṃsikaṃ maraṇa’’nti? ‘‘Jānāmetaṃ, bhante, evarūpā nāma me hiriottappasampannā dhītā, sā maraṇakāle satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkontī vilapamānā matā, tena me anappakaṃ domanassaṃ uppajjatī’’ti. ‘‘Kiṃ pana tāya kathitaṃ mahāseṭṭhī’’ti? ‘‘Ahaṃ taṃ, bhante, ‘amma, sumane’ti āmantesiṃ. Atha maṃ āha – ‘kiṃ, tāta, kaniṭṭhabhātikā’ti? ‘Vilapasi, ammā’ti? ‘Na vilapāmi, kaniṭṭhabhātikā’ti. ‘Bhāyasi, ammā’ti? ‘Na bhāyāmi kaniṭṭhabhātikā’ti. Ettakaṃ vatvā kālamakāsī’’ti. Atha naṃ bhagavā āha – ‘‘na te mahāseṭṭhi dhītā vilapatī’’ti. ‘‘Atha kasmā bhante evamāhā’’ti? ‘‘Kaniṭṭhattāyeva . Dhītā hi te, gahapati, maggaphalehi tayā mahallikā. Tvañhi sotāpanno, dhītā pana te sakadāgāminī. Sā maggaphalehi tayā mahallikattā taṃ evamāhā’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti? ‘‘Evaṃ, gahapatī’’ti. ‘‘Idāni kuhiṃ nibbattā, bhante’’ti? ‘‘Tusitabhavane, gahapatī’’ti. ‘‘Bhante, mama dhītā idha ñātakānaṃ antare nandamānā vicaritvā ito gantvāpi nandanaṭṭhāneyeva nibbattā’’ti. Atha naṃ satthā ‘‘āma, gahapati, appamattā nāma gahaṭṭhā vā pabbajitā vā idha loke ca paraloke ca nandantiyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൮.
18.
‘‘ഇധ നന്ദതി പേച്ച നന്ദതി, കതപുഞ്ഞോ ഉഭയത്ഥ നന്ദതി;
‘‘Idha nandati pecca nandati, katapuñño ubhayattha nandati;
പുഞ്ഞം മേ കതന്തി നന്ദതി, ഭിയ്യോ നന്ദതി സുഗ്ഗതിം ഗതോ’’തി.
Puññaṃ me katanti nandati, bhiyyo nandati suggatiṃ gato’’ti.
തത്ഥ ഇധാതി ഇധ ലോകേ കമ്മനന്ദനേന നന്ദതി. പേച്ചാതി പരലോകേ വിപാകനന്ദനേന നന്ദതി. കതപുഞ്ഞോതി നാനപ്പകാരസ്സ പുഞ്ഞസ്സ കത്താ. ഉഭയത്ഥാതി ഇധ ‘‘കതം മേ കുസലം, അകതം മേ പാപ’’ന്തി നന്ദതി, പരത്ഥ വിപാകം അനുഭവന്തോ നന്ദതി. പുഞ്ഞം മേതി ഇധ നന്ദന്തോ പന ‘‘പുഞ്ഞം മേ കത’’ന്തി സോമനസ്സമത്തേനേവ കമ്മനന്ദനം ഉപാദായ നന്ദതി. ഭിയ്യോതി വിപാകനന്ദനേന പന സുഗതിം ഗതോ സത്തപഞ്ഞാസവസ്സകോടിയോ സട്ഠിവസ്സസതസഹസ്സാനി ദിബ്ബസമ്പത്തിം അനുഭവന്തോ തുസിതപുരേ അതിവിയ നന്ദതീതി.
Tattha idhāti idha loke kammanandanena nandati. Peccāti paraloke vipākanandanena nandati. Katapuññoti nānappakārassa puññassa kattā. Ubhayatthāti idha ‘‘kataṃ me kusalaṃ, akataṃ me pāpa’’nti nandati, parattha vipākaṃ anubhavanto nandati. Puññaṃ meti idha nandanto pana ‘‘puññaṃ me kata’’nti somanassamatteneva kammanandanaṃ upādāya nandati. Bhiyyoti vipākanandanena pana sugatiṃ gato sattapaññāsavassakoṭiyo saṭṭhivassasatasahassāni dibbasampattiṃ anubhavanto tusitapure ativiya nandatīti.
ഗാഥാപരിയോസാനേ ബഹൂ സോതാപന്നാദയോ അഹേസും. മഹാജനസ്സ സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ ജാതാതി.
Gāthāpariyosāne bahū sotāpannādayo ahesuṃ. Mahājanassa sātthikā dhammadesanā jātāti.
സുമനാദേവീവത്ഥു തേരസമം.
Sumanādevīvatthu terasamaṃ.
൧൪. ദ്വേസഹായകഭിക്ഖുവത്ഥു
14. Dvesahāyakabhikkhuvatthu
ബഹുമ്പി ചേതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ദ്വേ സഹായകേ ആരബ്ഭ കഥേസി.
Bahumpi ceti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto dve sahāyake ārabbha kathesi.
സാവത്ഥിവാസിനോ ഹി ദ്വേ കുലപുത്താ സഹായകാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ സത്ഥു ധമ്മദേസനം സുത്വാ കാമേ പഹായ സാസനേ ഉരം ദത്വാ പബ്ബജിത്വാ പഞ്ച വസ്സാനി ആചരിയുപജ്ഝായാനം സന്തികേ വസിത്വാ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ സാസനേ ധുരം പുച്ഛിത്വാ വിപസ്സനാധുരഞ്ച ഗന്ഥധുരഞ്ച വിത്ഥാരതോ സുത്വാ ഏകോ താവ ‘‘അഹം, ഭന്തേ, മഹല്ലകകാലേ പബ്ബജിതോ ന സക്ഖിസ്സാമി ഗന്ഥധുരം പൂരേതും, വിപസ്സനാധുരം പന പൂരേസ്സാമീ’’തി യാവ അരഹത്താ വിപസ്സനാധുരം കഥാപേത്വാ ഘടേന്തോ വായമന്തോ സഹ പടിസമ്ഭിദാഹി അരഹത്തം പാപുണി. ഇതരോ പന ‘‘അഹം ഗന്ഥധുരം പൂരേസ്സാമീ’’തി അനുക്കമേന തേപിടകം ബുദ്ധവചനം ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ഗതഗതട്ഠാനേ ധമ്മം കഥേതി, സരഭഞ്ഞം ഭണതി, പഞ്ചന്നം ഭിക്ഖുസതാനം ധമ്മം വാചേന്തോ വിചരതി. അട്ഠാരസന്നം മഹാഗണാനം ആചരിയോ അഹോസി. ഭിക്ഖൂ സത്ഥു സന്തികേ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ ഇതരസ്സ ഥേരസ്സ വസനട്ഠാനം ഗന്ത്വാ തസ്സ ഓവാദേ ഠത്വാ അരഹത്തം പത്വാ ഥേരം വന്ദിത്വാ, ‘‘സത്ഥാരം ദട്ഠുകാമമ്ഹാ’’തി വദന്തി. ഥേരോ ‘‘ഗച്ഛഥ, ആവുസോ, മമ വചനേന സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ അസീതി മഹാഥേരേ വന്ദഥ, സഹായകത്ഥേരമ്പി മേ ‘അമ്ഹാകം ആചരിയോ തുമ്ഹേ വന്ദതീ’തി വദഥാ’’തി പേസേതി. തേ ഭിക്ഖൂ വിഹാരം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരഞ്ചേവ അസീതി മഹാഥേരേ ച വന്ദിത്വാ ഗന്ഥികത്ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, അമ്ഹാകം ആചരിയോ തുമ്ഹേ വന്ദതീ’’തി വദന്തി. ഇതരേന ച ‘‘കോ നാമ സോ’’തി വുത്തേ, ‘‘തുമ്ഹാകം സഹായകഭിക്ഖു, ഭന്തേ’’തി വദന്തി. ഏവം ഥേരേ പുനപ്പുനം സാസനം പഹിണന്തേ സോ ഭിക്ഖു ഥോകം കാലം സഹിത്വാ അപരഭാഗേ സഹിതും അസക്കോന്തോ ‘‘അമ്ഹാകം ആചരിയോ തുമ്ഹേ വന്ദതീ’’തി വുത്തേ, ‘‘കോ ഏസോ’’തി വത്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം സഹായകഭിക്ഖൂ’’തി വുത്തേ, ‘‘കിം പന തുമ്ഹേഹി തസ്സ സന്തികേ ഉഗ്ഗഹിതം, കിം ദീഘനികായാദീസു അഞ്ഞതരോ നികായോ, കിം തീസു പിടകേസു ഏകം പിടക’’ന്തി വത്വാ ‘‘ചതുപ്പദികമ്പി ഗാഥം ന ജാനാതി, പംസുകൂലം ഗഹേത്വാ പബ്ബജിതകാലേയേവ അരഞ്ഞം പവിട്ഠോ, ബഹൂ വത അന്തേവാസികേ ലഭി, തസ്സ ആഗതകാലേ മയാ പഞ്ഹം പുച്ഛിതും വട്ടതീ’’തി ചിന്തേസി.
Sāvatthivāsino hi dve kulaputtā sahāyakā vihāraṃ gantvā satthu dhammadesanaṃ sutvā kāme pahāya sāsane uraṃ datvā pabbajitvā pañca vassāni ācariyupajjhāyānaṃ santike vasitvā satthāraṃ upasaṅkamitvā sāsane dhuraṃ pucchitvā vipassanādhurañca ganthadhurañca vitthārato sutvā eko tāva ‘‘ahaṃ, bhante, mahallakakāle pabbajito na sakkhissāmi ganthadhuraṃ pūretuṃ, vipassanādhuraṃ pana pūressāmī’’ti yāva arahattā vipassanādhuraṃ kathāpetvā ghaṭento vāyamanto saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Itaro pana ‘‘ahaṃ ganthadhuraṃ pūressāmī’’ti anukkamena tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā gatagataṭṭhāne dhammaṃ katheti, sarabhaññaṃ bhaṇati, pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ dhammaṃ vācento vicarati. Aṭṭhārasannaṃ mahāgaṇānaṃ ācariyo ahosi. Bhikkhū satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā itarassa therassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā tassa ovāde ṭhatvā arahattaṃ patvā theraṃ vanditvā, ‘‘satthāraṃ daṭṭhukāmamhā’’ti vadanti. Thero ‘‘gacchatha, āvuso, mama vacanena satthāraṃ vanditvā asīti mahāthere vandatha, sahāyakattherampi me ‘amhākaṃ ācariyo tumhe vandatī’ti vadathā’’ti peseti. Te bhikkhū vihāraṃ gantvā satthārañceva asīti mahāthere ca vanditvā ganthikattherassa santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, amhākaṃ ācariyo tumhe vandatī’’ti vadanti. Itarena ca ‘‘ko nāma so’’ti vutte, ‘‘tumhākaṃ sahāyakabhikkhu, bhante’’ti vadanti. Evaṃ there punappunaṃ sāsanaṃ pahiṇante so bhikkhu thokaṃ kālaṃ sahitvā aparabhāge sahituṃ asakkonto ‘‘amhākaṃ ācariyo tumhe vandatī’’ti vutte, ‘‘ko eso’’ti vatvā ‘‘tumhākaṃ sahāyakabhikkhū’’ti vutte, ‘‘kiṃ pana tumhehi tassa santike uggahitaṃ, kiṃ dīghanikāyādīsu aññataro nikāyo, kiṃ tīsu piṭakesu ekaṃ piṭaka’’nti vatvā ‘‘catuppadikampi gāthaṃ na jānāti, paṃsukūlaṃ gahetvā pabbajitakāleyeva araññaṃ paviṭṭho, bahū vata antevāsike labhi, tassa āgatakāle mayā pañhaṃ pucchituṃ vaṭṭatī’’ti cintesi.
അഥ അപരഭാഗേ ഥേരോ സത്ഥാരം ദട്ഠും ആഗതോ. സഹായകസ്സ ഥേരസ്സ സന്തികേ പത്തചീവരം ഠപേത്വാ ഗന്ത്വാ സത്ഥാരഞ്ചേവ അസീതി മഹാഥേരേ ച വന്ദിത്വാ സഹായകസ്സ വസനട്ഠാനം പച്ചാഗമി. അഥസ്സ സോ വത്തം കാരേത്വാ സമപ്പമാണം ആസനം ഗഹേത്വാ, ‘‘പഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സാമീ’’തി നിസീദി. തസ്മിം ഖണേ സത്ഥാ ‘‘ഏസ ഏവരൂപം മമ പുത്തം വിഹേഠേത്വാ നിരയേ നിബ്ബത്തേയ്യാ’’തി തസ്മിം അനുകമ്പായ വിഹാരചാരികം ചരന്തോ വിയ തേസം നിസിന്നട്ഠാനം ഗന്ത്വാ പഞ്ഞത്തവരബുദ്ധാസനേ നിസീദി. തത്ഥ തത്ഥ നിസീദന്താ ഹി ഭിക്ഖൂ ബുദ്ധാസനം പഞ്ഞാപേത്വാവ നിസീദന്തി. തേന സത്ഥാ പകതിപഞ്ഞത്തേയേവ ആസനേ നിസീദി. നിസജ്ജ ഖോ പന ഗന്ഥികഭിക്ഖും പഠമജ്ഝാനേ പഞ്ഹം പുച്ഛിത്വാ തസ്മിം അകഥിതേ ദുതിയജ്ഝാനം ആദിം കത്വാ അട്ഠസുപി സമാപത്തീസു രൂപാരൂപേസു ച പഞ്ഹം പുച്ഛി. ഗന്ഥികത്ഥേരോ ഏകമ്പി കഥേതും നാസക്ഖി. ഇതരോ തം സബ്ബം കഥേസി. അഥ നം സോതാപത്തിമഗ്ഗേ പഞ്ഹം പുച്ഛി. ഗന്ഥികത്ഥേരോ കഥേതും നാസക്ഖി. തതോ ഖീണാസവത്ഥേരം പുച്ഛി. ഥേരോ കഥേസി. സത്ഥാ ‘‘സാധു സാധു, ഭിക്ഖൂ’’തി അഭിനന്ദിത്വാ സേസമഗ്ഗേസുപി പടിപാടിയാ പഞ്ഹം പുച്ഛി. ഗന്ഥികോ ഏകമ്പി കഥേതും നാസക്ഖി, ഖീണാസവോ പുച്ഛിതം പുച്ഛിതം കഥേസി. സത്ഥാ ചതൂസുപി ഠാനേസു തസ്സ സാധുകാരം അദാസി. തം സുത്വാ ഭുമ്മദേവേ ആദിം കത്വാ യാവ ബ്രഹ്മലോകാ സബ്ബാ ദേവതാ ചേവ നാഗസുപണ്ണാ ച സാധുകാരം അദംസു. തം സാധുകാരം സുത്വാ തസ്സ അന്തേവാസികാ ചേവ സദ്ധിവിഹാരിനോ ച സത്ഥാരം ഉജ്ഝായിംസു – ‘‘കിം നാമേതം സത്ഥാരാ കതം, കിഞ്ചി അജാനന്തസ്സ മഹല്ലകത്ഥേരസ്സ ചതൂസു ഠാനേസു സാധുകാരം അദാസി, അമ്ഹാകം പനാചരിയസ്സ സബ്ബപരിയത്തിധരസ്സ പഞ്ചന്നം ഭിക്ഖുസതാനം പാമോക്ഖസ്സ പസംസാമത്തമ്പി ന കരീ’’തി. അഥ നേ സത്ഥാ ‘‘കിം നാമേതം, ഭിക്ഖവേ, കഥേഥാ’’തി പുച്ഛിത്വാ തസ്മിം അത്ഥേ ആരോചിതേ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹാകം ആചരിയോ മമ സാസനേ ഭതിയാ ഗാവോ രക്ഖണസദിസോ, മയ്ഹം പന പുത്തോ യഥാരുചിയാ പഞ്ച ഗോരസേ പരിഭുഞ്ജനകസാമിസദിസോ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Atha aparabhāge thero satthāraṃ daṭṭhuṃ āgato. Sahāyakassa therassa santike pattacīvaraṃ ṭhapetvā gantvā satthārañceva asīti mahāthere ca vanditvā sahāyakassa vasanaṭṭhānaṃ paccāgami. Athassa so vattaṃ kāretvā samappamāṇaṃ āsanaṃ gahetvā, ‘‘pañhaṃ pucchissāmī’’ti nisīdi. Tasmiṃ khaṇe satthā ‘‘esa evarūpaṃ mama puttaṃ viheṭhetvā niraye nibbatteyyā’’ti tasmiṃ anukampāya vihāracārikaṃ caranto viya tesaṃ nisinnaṭṭhānaṃ gantvā paññattavarabuddhāsane nisīdi. Tattha tattha nisīdantā hi bhikkhū buddhāsanaṃ paññāpetvāva nisīdanti. Tena satthā pakatipaññatteyeva āsane nisīdi. Nisajja kho pana ganthikabhikkhuṃ paṭhamajjhāne pañhaṃ pucchitvā tasmiṃ akathite dutiyajjhānaṃ ādiṃ katvā aṭṭhasupi samāpattīsu rūpārūpesu ca pañhaṃ pucchi. Ganthikatthero ekampi kathetuṃ nāsakkhi. Itaro taṃ sabbaṃ kathesi. Atha naṃ sotāpattimagge pañhaṃ pucchi. Ganthikatthero kathetuṃ nāsakkhi. Tato khīṇāsavattheraṃ pucchi. Thero kathesi. Satthā ‘‘sādhu sādhu, bhikkhū’’ti abhinanditvā sesamaggesupi paṭipāṭiyā pañhaṃ pucchi. Ganthiko ekampi kathetuṃ nāsakkhi, khīṇāsavo pucchitaṃ pucchitaṃ kathesi. Satthā catūsupi ṭhānesu tassa sādhukāraṃ adāsi. Taṃ sutvā bhummadeve ādiṃ katvā yāva brahmalokā sabbā devatā ceva nāgasupaṇṇā ca sādhukāraṃ adaṃsu. Taṃ sādhukāraṃ sutvā tassa antevāsikā ceva saddhivihārino ca satthāraṃ ujjhāyiṃsu – ‘‘kiṃ nāmetaṃ satthārā kataṃ, kiñci ajānantassa mahallakattherassa catūsu ṭhānesu sādhukāraṃ adāsi, amhākaṃ panācariyassa sabbapariyattidharassa pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ pāmokkhassa pasaṃsāmattampi na karī’’ti. Atha ne satthā ‘‘kiṃ nāmetaṃ, bhikkhave, kathethā’’ti pucchitvā tasmiṃ atthe ārocite, ‘‘bhikkhave, tumhākaṃ ācariyo mama sāsane bhatiyā gāvo rakkhaṇasadiso, mayhaṃ pana putto yathāruciyā pañca gorase paribhuñjanakasāmisadiso’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
൧൯.
19.
‘‘ബഹുമ്പി ചേ സംഹിത ഭാസമാനോ,
‘‘Bahumpi ce saṃhita bhāsamāno,
ന തക്കരോ ഹോതി നരോ പമത്തോ;
Na takkaro hoti naro pamatto;
ഗോപോവ ഗാവോ ഗണയം പരേസം,
Gopova gāvo gaṇayaṃ paresaṃ,
ന ഭാഗവാ സാമഞ്ഞസ്സ ഹോതി.
Na bhāgavā sāmaññassa hoti.
൨൦.
20.
‘‘അപ്പമ്പി ചേ സംഹിത ഭാസമാനോ,
‘‘Appampi ce saṃhita bhāsamāno,
ധമ്മസ്സ ഹോതി അനുധമ്മചാരീ;
Dhammassa hoti anudhammacārī;
രാഗഞ്ച ദോസഞ്ച പഹായ മോഹം,
Rāgañca dosañca pahāya mohaṃ,
സമ്മപ്പജാനോ സുവിമുത്തചിത്തോ.
Sammappajāno suvimuttacitto.
‘‘അനുപാദിയാനോ ഇധ വാ ഹുരം വാ,
‘‘Anupādiyāno idha vā huraṃ vā,
സ ഭാഗവാ സാമഞ്ഞസ്സ ഹോതീ’’തി.
Sa bhāgavā sāmaññassa hotī’’ti.
തത്ഥ സംഹിതന്തി തേപിടകസ്സ ബുദ്ധവചനസ്സേതം നാമം. തം ആചരിയേ ഉപസങ്കമിത്വാ ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ബഹുമ്പി പരേസം ഭാസമാനോ വാചേന്തോ തം ധമ്മം സുത്വാ യം കാരകേന പുഗ്ഗലേന കത്തബ്ബം, തക്കരോ ന ഹോതി. കുക്കുടസ്സ പക്ഖപഹരണമത്തമ്പി അനിച്ചാദിവസേന യോനിസോമനസികാരം നപ്പവത്തേതി. ഏസോ യഥാ നാമ ദിവസം ഭതിയാ ഗാവോ രക്ഖന്തോ ഗോപോ പാതോവ നിരവസേസം സമ്പടിച്ഛിത്വാ സായം ഗഹേത്വാ സാമികാനം നിയ്യാദേത്വാ ദിവസഭതിമത്തം ഗണ്ഹാതി, യഥാരുചിയാ പന പഞ്ച ഗോരസേ പരിഭുഞ്ജിതും ന ലഭതി, ഏവമേവ കേവലം അന്തേവാസികാനം സന്തികാ വത്തപടിവത്തകരണമത്തസ്സ ഭാഗീ ഹോതി, സാമഞ്ഞസ്സ പന ഭാഗീ ന ഹോതി. യഥാ പന ഗോപാലകേന നിയ്യാദിതാനം ഗുന്നം ഗോരസം സാമികാവ പരിഭുഞ്ജന്തി, തഥാ തേന കഥിതം ധമ്മം സുത്വാ കാരകപുഗ്ഗലാ യഥാനുസിട്ഠം പടിപജ്ജിത്വാ കേചി പഠമജ്ഝാനാദീനി പാപുണന്തി, കേചി വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ മഗ്ഗഫലാനി പാപുണന്തി, ഗോണസാമികാ ഗോരസസ്സേവ സാമഞ്ഞസ്സ ഭാഗിനോ ഹോന്തി.
Tattha saṃhitanti tepiṭakassa buddhavacanassetaṃ nāmaṃ. Taṃ ācariye upasaṅkamitvā uggaṇhitvā bahumpi paresaṃ bhāsamāno vācento taṃ dhammaṃ sutvā yaṃ kārakena puggalena kattabbaṃ, takkaro na hoti. Kukkuṭassa pakkhapaharaṇamattampi aniccādivasena yonisomanasikāraṃ nappavatteti. Eso yathā nāma divasaṃ bhatiyā gāvo rakkhanto gopo pātova niravasesaṃ sampaṭicchitvā sāyaṃ gahetvā sāmikānaṃ niyyādetvā divasabhatimattaṃ gaṇhāti, yathāruciyā pana pañca gorase paribhuñjituṃ na labhati, evameva kevalaṃ antevāsikānaṃ santikā vattapaṭivattakaraṇamattassa bhāgī hoti, sāmaññassa pana bhāgī na hoti. Yathā pana gopālakena niyyāditānaṃ gunnaṃ gorasaṃ sāmikāva paribhuñjanti, tathā tena kathitaṃ dhammaṃ sutvā kārakapuggalā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjitvā keci paṭhamajjhānādīni pāpuṇanti, keci vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggaphalāni pāpuṇanti, goṇasāmikā gorasasseva sāmaññassa bhāgino honti.
ഇതി സത്ഥാ സീലസമ്പന്നസ്സ ബഹുസ്സുതസ്സ പമാദവിഹാരിനോ അനിച്ചാദിവസേന യോനിസോമനസികാരേ പമത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ വസേന പഠമം ഗാഥം കഥേസി, ന ദുസ്സീലസ്സ. ദുതിയഗാഥാ പന അപ്പസ്സുതസ്സപി യോനിസോമനസികാരേ കമ്മം കരോന്തസ്സ കാരകപുഗ്ഗലസ്സ വസേന കഥിതാ.
Iti satthā sīlasampannassa bahussutassa pamādavihārino aniccādivasena yonisomanasikāre pamattassa bhikkhuno vasena paṭhamaṃ gāthaṃ kathesi, na dussīlassa. Dutiyagāthā pana appassutassapi yonisomanasikāre kammaṃ karontassa kārakapuggalassa vasena kathitā.
തത്ഥ അപ്പമ്പീ ചേതി ഥോകം ഏകവഗ്ഗദ്വിവഗ്ഗമത്തമ്പി. ധമ്മസ്സ ഹോതി അനുധമ്മചാരീതി അത്ഥമഞ്ഞായ ധമ്മമഞ്ഞായ നവലോകുത്തരധമ്മസ്സ അനുരൂപം ധമ്മം പുബ്ബഭാഗപടിപദാസങ്ഖാതം ചതുപാരിസുദ്ധിസീലധുതങ്ഗഅസുഭകമ്മട്ഠാനാദിഭേദം ചരന്തോ അനുധമ്മചാരീ ഹോതി. സോ ‘‘അജ്ജ അജ്ജേവാ’’തി പടിവേധം ആകങ്ഖന്തോ വിചരതി. സോ ഇമായ സമ്മാപടിപത്തിയാ രാഗഞ്ച ദോസഞ്ച പഹായ മോഹം സമ്മാ ഹേതുനാ നയേന പരിജാനിതബ്ബേ ധമ്മേ പരിജാനന്തോ തദങ്ഗവിക്ഖമ്ഭനസമുച്ഛേദപടിപ്പസ്സദ്ധിനിസ്സരണവിമുത്തീനം വസേന സുവിമുത്തചിത്തോ, അനുപാദിയാനോ ഇധ വാ ഹുരം വാതി ഇധലോകപരലോകപരിയാപന്നാ വാ അജ്ഝത്തികബാഹിരാ വാ ഖന്ധായതനധാതുയോ ചതൂഹി ഉപാദാനേഹി അനുപാദിയന്തോ മഹാഖീണാസവോ മഗ്ഗസങ്ഖാതസ്സ സാമഞ്ഞസ്സ വസേന ആഗതസ്സ ഫലസാമഞ്ഞസ്സ ചേവ പഞ്ചഅസേക്ഖധമ്മക്ഖന്ധസ്സ ച ഭാഗവാ ഹോതീതി രതനകൂടേന വിയ അഗാരസ്സ അരഹത്തേന ദേസനായ കൂടം ഗണ്ഹീതി.
Tattha appampī ceti thokaṃ ekavaggadvivaggamattampi. Dhammassa hoti anudhammacārīti atthamaññāya dhammamaññāya navalokuttaradhammassa anurūpaṃ dhammaṃ pubbabhāgapaṭipadāsaṅkhātaṃ catupārisuddhisīladhutaṅgaasubhakammaṭṭhānādibhedaṃ caranto anudhammacārī hoti. So ‘‘ajja ajjevā’’ti paṭivedhaṃ ākaṅkhanto vicarati. So imāya sammāpaṭipattiyā rāgañca dosañca pahāya mohaṃ sammā hetunā nayena parijānitabbe dhamme parijānanto tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavimuttīnaṃ vasena suvimuttacitto, anupādiyāno idha vā huraṃ vāti idhalokaparalokapariyāpannā vā ajjhattikabāhirā vā khandhāyatanadhātuyo catūhi upādānehi anupādiyanto mahākhīṇāsavo maggasaṅkhātassa sāmaññassa vasena āgatassa phalasāmaññassa ceva pañcaasekkhadhammakkhandhassa ca bhāgavā hotīti ratanakūṭena viya agārassa arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhīti.
ഗാഥാപരിയോസാനേ ബഹൂ സോതാപന്നാദയോ അഹേസും. ദേസനാ മഹാജനസ്സ സാത്ഥികാ ജാതാതി.
Gāthāpariyosāne bahū sotāpannādayo ahesuṃ. Desanā mahājanassa sātthikā jātāti.
ദ്വേസഹായകഭിക്ഖുവത്ഥു ചുദ്ദസമം.
Dvesahāyakabhikkhuvatthu cuddasamaṃ.
യമകവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Yamakavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
പഠമോ വഗ്ഗോ.
Paṭhamo vaggo.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ധമ്മപദപാളി • Dhammapadapāḷi / ൧. യമകവഗ്ഗോ • 1. Yamakavaggo