A World of Knowledge
    Philosophy / Yoga Sutra

    पातञ्जलयोगसूत्राणि

    pātañjalayogasūtrāṇi

    कैवल्य-पादः

    Kaivalya-pādaḥ

    ॥ चतुर्थोऽध्यायः ॥
    ॥ कैवल्य-पादः ॥

    ॥ caturtho'dhyāyaḥ ॥
    ॥ kaivalya-pādaḥ ॥

    जन्मौषधिमन्त्रतपःसमाधिजाः सिद्धयः ॥ ४.१॥

    janmauṣadhimantratapaḥsamādhijāḥ siddhayaḥ ॥ 4.1॥

    जात्यन्तरपरिणामः प्रकृत्यापूरात् ॥ ४.२॥

    jātyantarapariṇāmaḥ prakṛtyāpūrāt ॥ 4.2॥

    निमित्तमप्रयोजकं प्रकृतीनां वरणभेदस्तु
    ततः क्षेत्रिकवत् ॥ ४.३॥

    nimittamaprayojakaṃ prakṛtīnāṃ varaṇabhedastu
    tataḥ kṣetrikavat ॥ 4.3॥

    निर्माणचित्तान्यस्मितामात्रात् ॥ ४.४॥

    nirmāṇacittānyasmitāmātrāt ॥ 4.4॥

    प्रवृत्तिभेदे प्रयोजकं चित्तमेकमनेकेषाम् ॥ ४.५॥

    pravṛttibhede prayojakaṃ cittamekamanekeṣām ॥ 4.5॥

    तत्र ध्यानजमनाशयम् ॥ ४.६॥

    tatra dhyānajamanāśayam ॥ 4.6॥

    कर्माशुक्लाकृष्णं योगिनस्त्रिविधमितरेषाम् ॥ ४.७॥

    karmāśuklākṛṣṇaṃ yoginastrividhamitareṣām ॥ 4.7॥

    ततस्तद्विपाकानुगुणानामेवाभिव्यक्तिर्वासनानाम् ॥ ४.८॥

    tatastadvipākānuguṇānāmevābhivyaktirvāsanānām ॥ 4.8॥

    जातिदेशकालव्यवहितानामप्यानन्तर्यं
    स्मृतिसंस्कारयोरेकरूपत्वात् ॥ ४.९॥

    jātideśakālavyavahitānāmapyānantaryaṃ
    smṛtisaṃskārayorekarūpatvāt ॥ 4.9॥

    तासामनादित्वं चाशिषो नित्यत्वात् ॥ ४.१०॥

    tāsāmanāditvaṃ cāśiṣo nityatvāt ॥ 4.10॥

    हेतुफलाश्रयालम्बनैः संगृहीतत्वादेषामभावे तदभावः ॥ ४.११॥

    hetuphalāśrayālambanaiḥ saṃgṛhītatvādeṣāmabhāve tadabhāvaḥ ॥ 4.11॥

    अतीतानागतं स्वरूपतोऽस्त्यध्वभेदाद्धर्माणाम् ॥ ४.१२॥

    atītānāgataṃ svarūpato'styadhvabhedāddharmāṇām ॥ 4.12॥

    ते व्यक्तसूक्ष्मा गुणात्मानः ॥ ४.१३॥

    te vyaktasūkṣmā guṇātmānaḥ ॥ 4.13॥

    परिणामैकत्वाद्वस्तुतत्त्वम् ॥ ४.१४॥

    pariṇāmaikatvādvastutattvam ॥ 4.14॥

    वस्तुसाम्ये चित्तभेदात्तयोर्विभक्तः पन्थाः ॥ ४.१५॥

    vastusāmye cittabhedāttayorvibhaktaḥ panthāḥ ॥ 4.15॥

    न चैकचित्ततन्त्रं वस्तु तदप्रमाणकं तदा किं स्यात् ॥ ४.१६॥

    na caikacittatantraṃ vastu tadapramāṇakaṃ tadā kiṃ syāt ॥ 4.16॥

    तदुपरागापेक्षित्वाच्चित्तस्य वस्तु ज्ञाताज्ञातम् ॥ ४.१७॥

    taduparāgāpekṣitvāccittasya vastu jñātājñātam ॥ 4.17॥

    सदा ज्ञाताश्चित्तवृत्तयस्तत्प्रभोः पुरुषस्यापरिणामित्वात् ॥ ४.१८॥

    sadā jñātāścittavṛttayastatprabhoḥ puruṣasyāpariṇāmitvāt ॥ 4.18॥

    न तत्स्वाभासं दृश्यत्वात् ॥ ४.१९॥

    na tatsvābhāsaṃ dṛśyatvāt ॥ 4.19॥

    एकसमये चोभयानवधारणम् ॥ ४.२०॥

    ekasamaye cobhayānavadhāraṇam ॥ 4.20॥

    चित्तान्तरदृश्ये बुद्धिबुद्धेरतिप्रसङ्गः स्मृतिसङ्करश्च ॥ ४.२१॥

    cittāntaradṛśye buddhibuddheratiprasaṅgaḥ smṛtisaṅkaraśca ॥ 4.21॥

    चितेरप्रतिसंक्रमायास्तदाकारापत्तौ स्वबुद्धिसंवेदनम् ॥ ४.२२॥

    citerapratisaṃkramāyāstadākārāpattau svabuddhisaṃvedanam ॥ 4.22॥

    द्रष्टृदृश्योपरक्तं चित्तं सर्वार्थम् ॥ ४.२३॥

    draṣṭṛdṛśyoparaktaṃ cittaṃ sarvārtham ॥ 4.23॥

    तदसंख्येयवासनाभिश्चित्रमपि परार्थं संहत्यकारित्वात् ॥ ४.२४॥

    tadasaṃkhyeyavāsanābhiścitramapi parārthaṃ saṃhatyakāritvāt ॥ 4.24॥

    विशेषदर्शिन आत्मभावभावनाविनिवृत्तिः ॥ ४.२५॥

    viśeṣadarśina ātmabhāvabhāvanāvinivṛttiḥ ॥ 4.25॥

    तदा विवेकनिम्नं कैवल्यप्राग्भारं चित्तम् ॥ ४.२६॥

    tadā vivekanimnaṃ kaivalyaprāgbhāraṃ cittam ॥ 4.26॥

    तच्छिद्रेषु प्रत्ययान्तराणि संस्कारेभ्यः ॥ ४.२७॥

    tacchidreṣu pratyayāntarāṇi saṃskārebhyaḥ ॥ 4.27॥

    हानमेषां क्लेशवदुक्तम् ॥ ४.२८॥

    hānameṣāṃ kleśavaduktam ॥ 4.28॥

    प्रसंख्यानेऽप्यकुसीदस्य सर्वथा
    विवेकख्यातेर्धर्ममेघः समाधिः ॥ ४.२९॥

    prasaṃkhyāne'pyakusīdasya sarvathā
    vivekakhyāterdharmameghaḥ samādhiḥ ॥ 4.29॥

    ततः क्लेशकर्मनिवृत्तिः ॥ ४.३०॥

    tataḥ kleśakarmanivṛttiḥ ॥ 4.30॥

    तदा सर्वावरणमलापेतस्य ज्ञानस्यानन्त्याज्ज्ञेयमल्पम् ॥ ४.३१॥

    tadā sarvāvaraṇamalāpetasya jñānasyānantyājjñeyamalpam ॥ 4.31॥

    ततः कृतार्थानां परिणामक्रमसमाप्तिर्गुणानाम् ॥ ४.३२॥

    tataḥ kṛtārthānāṃ pariṇāmakramasamāptirguṇānām ॥ 4.32॥

    क्षणप्रतियोगी परिणामापरान्तनिर्ग्राह्यः क्रमः ॥ ४.३३॥

    kṣaṇapratiyogī pariṇāmāparāntanirgrāhyaḥ kramaḥ ॥ 4.33॥

    पुरुषार्थशून्यानां गुणानां प्रतिप्रसवः कैवल्यं
    स्वरूपप्रतिष्ठा वा चितिशक्तिरिति ॥ ४.३४॥

    puruṣārthaśūnyānāṃ guṇānāṃ pratiprasavaḥ kaivalyaṃ
    svarūpapratiṣṭhā vā citiśaktiriti ॥ 4.34॥

    ॥ इति पतञ्जलि-विरचिते योग-सूत्रे चतुर्थः कैवल्य-पादः ॥

    ॥ iti patañjali-viracite yoga-sūtre caturthaḥ kaivalya-pādaḥ ॥

    ॥ इति श्री पातञ्जल-योग-सूत्राणि ॥

    ॥ iti śrī pātañjala-yoga-sūtrāṇi ॥

    unlock access

    Subscribe now to get unrestricted access to all resources, in all languages, throughout this web site!
    Subscription Form
    unlock access

    Subscribe now to get unrestricted access to all resources, in all languages, throughout this web site!
    Subscription Form

    © 1991-2025 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact