Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī

    ૩. યુત્તિહારવિભઙ્ગવિભાવના

    3. Yuttihāravibhaṅgavibhāvanā

    ૧૮. યેન યેન સંવણ્ણનાવિસેસભૂતેન વિચયહારવિભઙ્ગેન પદપઞ્હાદયો વિચિતા, સો સંવણ્ણનાવિસેસભૂતો વિચયહારવિભઙ્ગો પરિપુણ્ણો, ‘‘કતમો યુત્તિહારવિભઙ્ગો’’તિ પુચ્છિતબ્બત્તા ‘‘તત્થ કતમો યુત્તિહારો’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ તત્થાતિ તેસુ નિદ્દિટ્ઠેસુ સોળસસુ હારેસુ કતમો સંવણ્ણનાવિસેસો યુત્તિહારો યુત્તિહારવિભઙ્ગોતિ પુચ્છિ. ‘‘સબ્બેસં હારાન’’ન્તિઆદિનિદ્દેસસ્સ ઇદાનિ વુચ્ચમાનો ‘‘અયં યુત્તિહારો’’તિઆદિકો વિત્થારસંવણ્ણનાવિસેસો યુત્તિહારવિભઙ્ગો નામાતિ વિઞ્ઞેય્યો. તેન વુત્તં ‘‘તત્થ કતમો યુત્તિહારોતિઆદિ યુત્તિહારવિભઙ્ગો’’તિ (નેત્તિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૮). અયં યુત્તિહારો કિં નામ સુત્તત્થં યુત્તાયુત્તિવસેન યોજયતીતિ યુઞ્જિતબ્બં સુત્તત્થં પુચ્છતિ. સુત્તત્થો પન દુવિધો અતથાકારેન ગય્હમાનો, તથાકારેન ગય્હમાનો અત્થોતિ. તત્થ અતથાકારેન ગય્હમાનોવ અત્થો યાથાવતો યુત્તિનિદ્ધારણેન યોજેતબ્બો, ઇતરો પન ભૂતકથનમત્તેન યોજેતબ્બો. યસ્મા પનાયં યુત્તિગવેસના નામ સંવણ્ણના મહાપદેસેહિ વિના ન સમ્ભવતિ, તસ્મા યુત્તિહારં વિભજન્તો તસ્સ યુત્તિહારસ્સ લક્ખણં પઠમં ઉપદિસિતું ‘‘ચત્તારો મહાપદેસા’’તિઆદિમાહ. તત્થ મહાપદેસાતિ મહન્તે બુદ્ધાદયો અપદિસિત્વા વુત્તાનિ કારણાનિ, મહન્તાનિ વા ધમ્મસ્સ અપદેસાનિ પતિટ્ઠાનાનિ. અપદિસીયતેતિ અપદેસો, બુદ્ધો અપદેસો એતસ્સ કારણસ્સાતિ બુદ્ધાપદેસો. સેસેસુપિ એસેવ નયો નેતબ્બો. ‘‘બુદ્ધસ્સ સમ્મુખા એતં સુત્તં મયા સુત’’ન્તિ વત્વા આભતસ્સ ગન્થસ્સ સુત્તવિનયેહિ સંસન્દનં ધમ્મો, અસંસન્દનં અધમ્મોતિ વિનિચ્છયકારણં મહાપદેસોતિ અધિપ્પાયો. ‘‘બુદ્ધસ્સ સમ્મુખા મયા આભતં, સઙ્ઘસ્સ સમ્મુખા મયા આભતં, સમ્બહુલત્થેરાનં સમ્મુખા મયા આભતં, એકત્થેરસ્સ સમ્મુખા મયા આભત’’ન્તિ વત્વા આભતસ્સ ગન્થસ્સ યાનિ બ્યઞ્જનપદઅત્થપદાનિ સન્તિ, તાનિ પદબ્યઞ્જનાનિ ભગવતા દેસિતે સુત્તે ઓતરયિતબ્બાનિ અનુપ્પવેસિતાનિ, વિનયે રાગાદિવિનયે સન્દસ્સયિતબ્બાનિ સંસન્દેતબ્બાનિ. ધમ્મતાયં ઉપનિક્ખિપિતબ્બાનિ પક્ખિપિતબ્બાનિ. યદિ સુત્તત્થેન, વિનયત્થેન, ધમ્મતાય ચ અવિરુદ્ધાનિ હોન્તિ, એવં સતિ તવ આભતપદબ્યઞ્જનાનિ યુત્તાનીતિ વિનિચ્છયન્તેહિ વત્વા ગહેતબ્બાનીતિ અધિપ્પાયો.

    18. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vicayahāravibhaṅgena padapañhādayo vicitā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto vicayahāravibhaṅgo paripuṇṇo, ‘‘katamo yuttihāravibhaṅgo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo yuttihāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu hāresu katamo saṃvaṇṇanāviseso yuttihāro yuttihāravibhaṅgoti pucchi. ‘‘Sabbesaṃ hārāna’’ntiādiniddesassa idāni vuccamāno ‘‘ayaṃ yuttihāro’’tiādiko vitthārasaṃvaṇṇanāviseso yuttihāravibhaṅgo nāmāti viññeyyo. Tena vuttaṃ ‘‘tattha katamo yuttihārotiādi yuttihāravibhaṅgo’’ti (netti. aṭṭha. 18). Ayaṃ yuttihāro kiṃ nāma suttatthaṃ yuttāyuttivasena yojayatīti yuñjitabbaṃ suttatthaṃ pucchati. Suttattho pana duvidho atathākārena gayhamāno, tathākārena gayhamāno atthoti. Tattha atathākārena gayhamānova attho yāthāvato yuttiniddhāraṇena yojetabbo, itaro pana bhūtakathanamattena yojetabbo. Yasmā panāyaṃ yuttigavesanā nāma saṃvaṇṇanā mahāpadesehi vinā na sambhavati, tasmā yuttihāraṃ vibhajanto tassa yuttihārassa lakkhaṇaṃ paṭhamaṃ upadisituṃ ‘‘cattāro mahāpadesā’’tiādimāha. Tattha mahāpadesāti mahante buddhādayo apadisitvā vuttāni kāraṇāni, mahantāni vā dhammassa apadesāni patiṭṭhānāni. Apadisīyateti apadeso, buddho apadeso etassa kāraṇassāti buddhāpadeso. Sesesupi eseva nayo netabbo. ‘‘Buddhassa sammukhā etaṃ suttaṃ mayā suta’’nti vatvā ābhatassa ganthassa suttavinayehi saṃsandanaṃ dhammo, asaṃsandanaṃ adhammoti vinicchayakāraṇaṃ mahāpadesoti adhippāyo. ‘‘Buddhassa sammukhā mayā ābhataṃ, saṅghassa sammukhā mayā ābhataṃ, sambahulattherānaṃ sammukhā mayā ābhataṃ, ekattherassa sammukhā mayā ābhata’’nti vatvā ābhatassa ganthassa yāni byañjanapadaatthapadāni santi, tāni padabyañjanāni bhagavatā desite sutte otarayitabbāni anuppavesitāni, vinaye rāgādivinaye sandassayitabbāni saṃsandetabbāni. Dhammatāyaṃ upanikkhipitabbāni pakkhipitabbāni. Yadi suttatthena, vinayatthena, dhammatāya ca aviruddhāni honti, evaṃ sati tava ābhatapadabyañjanāni yuttānīti vinicchayantehi vatvā gahetabbānīti adhippāyo.

    સુત્તવિનયધમ્મતાસુ ઓતરયિતબ્બાનિ સન્દસ્સયિતબ્બાનિ ઉપનિક્ખિપિતબ્બાનીતિ આચરિયેન વુત્તાનિ, ‘‘કત્થ સુત્તે, કત્થ વિનયે, કત્થ ધમ્મતાય’’ન્તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘કતમસ્મિં સુત્તે’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસૂતિ ચતુન્નં અરિયસચ્ચાનં દસ્સનકેસુ સુત્તેસુ. રાગો વિનસ્સતિ વૂપસમતિ એતેન અસુભાદિનાતિ રાગવિનયં, કિં તં? અસુભાદિનિમિત્તં, તં અસ્સ અત્થીતિ રાગવિનયો, કો સો? અસુભાદિનિમિત્તદસ્સનકો સુત્તન્તવિસેસો. એસ નયો દોસવિનયોતિઆદીસુપિ. પટિચ્ચસમુપ્પાદો નામ સસ્સતદિટ્ઠિઉચ્છેદદિટ્ઠિં વિવજ્જેત્વા એકત્તનયાદીનં દીપનેન અવિજ્જાદિસઙ્ખારાદિસભાવધમ્માનં પચ્ચયપચ્ચયુપ્પન્નભાવદીપકોતિ વુત્તં ‘‘કતમિસ્સં ધમ્મતાયં ઉપનિક્ખિપિતબ્બાનિ? પટિચ્ચસમુપ્પાદે’’તિ.

    Suttavinayadhammatāsu otarayitabbāni sandassayitabbāni upanikkhipitabbānīti ācariyena vuttāni, ‘‘kattha sutte, kattha vinaye, kattha dhammatāya’’nti vattabbattā ‘‘katamasmiṃ sutte’’tiādi vuttaṃ. Tattha catūsu ariyasaccesūti catunnaṃ ariyasaccānaṃ dassanakesu suttesu. Rāgo vinassati vūpasamati etena asubhādināti rāgavinayaṃ, kiṃ taṃ? Asubhādinimittaṃ, taṃ assa atthīti rāgavinayo, ko so? Asubhādinimittadassanako suttantaviseso. Esa nayo dosavinayotiādīsupi. Paṭiccasamuppādo nāma sassatadiṭṭhiucchedadiṭṭhiṃ vivajjetvā ekattanayādīnaṃ dīpanena avijjādisaṅkhārādisabhāvadhammānaṃ paccayapaccayuppannabhāvadīpakoti vuttaṃ ‘‘katamissaṃ dhammatāyaṃ upanikkhipitabbāni? Paṭiccasamuppāde’’ti.

    ‘‘સુત્તાદીસુ અવતરન્તે સન્દિસ્સન્તે અવિલોમેન્તે કિં ન જનેતી’’તિ વત્તબ્બતો ‘‘ચતૂસૂ’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ‘‘બુદ્ધાદીનં સમ્મુખા મયા આભત’’ન્તિ વત્વા આભતગન્થો ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ યદિ અવતરતિ, એવં સતિ આભતગન્થો આસવે ન જનેતિ. રાગાદિકિલેસવિનયે યદિ સન્દિસ્સતિ, એવં સતિ આભતગન્થો આસવે ન જનેતિ. ધમ્મતઞ્ચ યદિ ન વિલોમેતિ, એવં સતિ આભતગન્થો આસવે ન જનેતીતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો.

    ‘‘Suttādīsu avatarante sandissante avilomente kiṃ na janetī’’ti vattabbato ‘‘catūsū’’tiādi vuttaṃ. Tattha ‘‘buddhādīnaṃ sammukhā mayā ābhata’’nti vatvā ābhatagantho catūsu ariyasaccesu yadi avatarati, evaṃ sati ābhatagantho āsave na janeti. Rāgādikilesavinaye yadi sandissati, evaṃ sati ābhatagantho āsave na janeti. Dhammatañca yadi na vilometi, evaṃ sati ābhatagantho āsave na janetīti attho daṭṭhabbo.

    ‘‘કિમત્થં યુત્તિહારવિભઙ્ગે ચત્તારો મહાપદેસા આભતા’’તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘ચતૂહિ મહાપદેસેહી’’તિઆદિમાહ. તત્થ આભતગન્થે યં યં અત્થજાતં, યં યં ધમ્મજાતં વા ચતૂહિ મહાપદેસેહિ યુજ્જતિ, તં તં અત્થજાતં વા તં તં ધમ્મજાતં વા સંવણ્ણેતબ્બસુત્તે ગહેતબ્બં. યેન યેન કારણેન ચ ચતૂહિ મહાપદેસેહિ યુજ્જતિ, તં તં કારણં સંવણ્ણનાવસેન સંવણ્ણેતબ્બસુત્તે ગહેતબ્બં. યથા યથા પકારેન ચતૂહિ મહાપદેસેહિ યુજ્જતિ, સો સો પકારો સંવણ્ણનાવસેન સંવણ્ણેતબ્બસુત્તે ગહેતબ્બો. એવં ગાહણત્થં ચત્તારો મહાપદેસા આભતાતિ અત્થો.

    ‘‘Kimatthaṃ yuttihāravibhaṅge cattāro mahāpadesā ābhatā’’ti vattabbattā ‘‘catūhi mahāpadesehī’’tiādimāha. Tattha ābhataganthe yaṃ yaṃ atthajātaṃ, yaṃ yaṃ dhammajātaṃ vā catūhi mahāpadesehi yujjati, taṃ taṃ atthajātaṃ vā taṃ taṃ dhammajātaṃ vā saṃvaṇṇetabbasutte gahetabbaṃ. Yena yena kāraṇena ca catūhi mahāpadesehi yujjati, taṃ taṃ kāraṇaṃ saṃvaṇṇanāvasena saṃvaṇṇetabbasutte gahetabbaṃ. Yathā yathā pakārena catūhi mahāpadesehi yujjati, so so pakāro saṃvaṇṇanāvasena saṃvaṇṇetabbasutte gahetabbo. Evaṃ gāhaṇatthaṃ cattāro mahāpadesā ābhatāti attho.

    ૧૯. ચતૂહિ મહાપદેસેહિ યુત્તં અવિરુદ્ધં તં તં અત્થજાતં ગહેતબ્બન્તિ આચરિયેન વુત્તં, ‘‘કત્થ કેન યુત્તિનિદ્ધારણં કાતબ્બ’’ન્તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘પઞ્હં પુચ્છિતેના’’તિઆદિ વુત્તં. પઞ્હે પઞ્હં પુચ્છિતેન પુગ્ગલેન યુત્તિનિદ્ધારણં કાતબ્બન્તિ. તત્થ પઞ્હન્તિ પઞ્હિતબ્બં સભાવધમ્મં. પુચ્છિતેનાતિ વિસ્સજ્જેતું સમત્થેન પણ્ડિતપુગ્ગલેન. પઞ્હેતિ પુચ્છાવસેન પવત્તપાઠે. પદાનિ કતિ કિત્તકાનિ હોન્તીતિ પદસો પઠમં પરિયોગાહિતબ્બં યુત્તિહારેન વિચેતબ્બં વીમંસિતબ્બં. ‘‘કથં વિચેતબ્બ’’ન્તિ પુચ્છિતબ્બત્તા ‘‘યદિ સબ્બાની’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ સબ્બાનિ પદાનીતિ પુચ્છિતપાઠે નિરવસેસાનિ પદાનિ એકં સમાનં અત્થં યદિ અભિવદન્તિ, એવં સતિ અત્થવસેન એકો પઞ્હો. એસ નયો સેસેસુપિ. તેન વુત્તં ‘‘તદત્થસ્સેકસ્સ ઞાતું ઇચ્છિતત્તા’’તિ (નેત્તિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૯).

    19. Catūhi mahāpadesehi yuttaṃ aviruddhaṃ taṃ taṃ atthajātaṃ gahetabbanti ācariyena vuttaṃ, ‘‘kattha kena yuttiniddhāraṇaṃ kātabba’’nti vattabbattā ‘‘pañhaṃ pucchitenā’’tiādi vuttaṃ. Pañhe pañhaṃ pucchitena puggalena yuttiniddhāraṇaṃ kātabbanti. Tattha pañhanti pañhitabbaṃ sabhāvadhammaṃ. Pucchitenāti vissajjetuṃ samatthena paṇḍitapuggalena. Pañheti pucchāvasena pavattapāṭhe. Padāni kati kittakāni hontīti padaso paṭhamaṃ pariyogāhitabbaṃ yuttihārena vicetabbaṃ vīmaṃsitabbaṃ. ‘‘Kathaṃ vicetabba’’nti pucchitabbattā ‘‘yadi sabbānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha sabbāni padānīti pucchitapāṭhe niravasesāni padāni ekaṃ samānaṃ atthaṃ yadi abhivadanti, evaṃ sati atthavasena eko pañho. Esa nayo sesesupi. Tena vuttaṃ ‘‘tadatthassekassa ñātuṃ icchitattā’’ti (netti. aṭṭha. 19).

    એકન્તિ અત્થવસેન એકવિધં પઞ્હં. ઉપપરિક્ખમાનેન પુગ્ગલેન અઞ્ઞાતબ્બં દળ્હં જાનિતબ્બં. ‘‘કો આજાનનાકારો’’તિ પુચ્છિતબ્બત્તા આજાનનાકારં દસ્સેન્તો ‘‘કિં ઇમે ધમ્મા’’તિઆદિમાહ. તત્થ ‘‘યે હિ પરિયત્તિધમ્મા સંવણ્ણેતબ્બા, ઇમે પરિયત્તિધમ્મા નાનત્થા હોન્તિ કિં, નાનાબ્યઞ્જના હોન્તિ કિં, ઉદાહુ ઇમેસં પરિયત્તિધમ્માનં એકો અત્થો હોતિ, બ્યઞ્જનમેવ નાનં હોતિ કિ’’ન્તિ યુત્તિતો વિચેત્વા અઞ્ઞાતબ્બન્તિ યોજના. ‘‘યથાવુત્તો પઞ્હો કિં ભવે’’તિ પુચ્છિતબ્બત્તા યથાવુત્તં પઞ્હં એકદેસં દસ્સેતું ‘‘યથા કિં ભવે’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘યથા સા’’તિઆદિમાહ.

    Ekanti atthavasena ekavidhaṃ pañhaṃ. Upaparikkhamānena puggalena aññātabbaṃ daḷhaṃ jānitabbaṃ. ‘‘Ko ājānanākāro’’ti pucchitabbattā ājānanākāraṃ dassento ‘‘kiṃ ime dhammā’’tiādimāha. Tattha ‘‘ye hi pariyattidhammā saṃvaṇṇetabbā, ime pariyattidhammā nānatthā honti kiṃ, nānābyañjanā honti kiṃ, udāhu imesaṃ pariyattidhammānaṃ eko attho hoti, byañjanameva nānaṃ hoti ki’’nti yuttito vicetvā aññātabbanti yojanā. ‘‘Yathāvutto pañho kiṃ bhave’’ti pucchitabbattā yathāvuttaṃ pañhaṃ ekadesaṃ dassetuṃ ‘‘yathā kiṃ bhave’’ti pucchitvā ‘‘yathā sā’’tiādimāha.

    તસ્સં પુચ્છાગાથાયં – ચોરઘાતકેન મનુસ્સેન ચોરો અબ્ભાહતો વિય કેન ધમ્મેન સત્તલોકો સદા અબ્ભાહતો, માલુવલતાય અત્તનો નિસ્સિતરુક્ખો પરિવારિતો અજ્ઝોત્થટો વિય કેન ધમ્મેન સત્તલોકો સદા પરિવારિતો અજ્ઝોત્થટો, વિસપ્પીતખુરપ્પેન સલ્લેન ઓતિણ્ણો અનુપવિટ્ઠો વિય કેન સલ્લેન સત્તલોકો સદા ઓતિણ્ણો અનુપવિટ્ઠો, કિસ્સ કેન કારણેન સત્તલોકો સદા ધૂપાયિતો સન્તાપિતોતિ યોજના.

    Tassaṃ pucchāgāthāyaṃ – coraghātakena manussena coro abbhāhato viya kena dhammena sattaloko sadā abbhāhato, māluvalatāya attano nissitarukkho parivārito ajjhotthaṭo viya kena dhammena sattaloko sadā parivārito ajjhotthaṭo, visappītakhurappena sallena otiṇṇo anupaviṭṭho viya kena sallena sattaloko sadā otiṇṇo anupaviṭṭho, kissa kena kāraṇena sattaloko sadā dhūpāyito santāpitoti yojanā.

    ‘‘ઇમાય પુચ્છાગાથાય કિત્તકાનિ પદાની’’તિ પુચ્છિતબ્બત્તા ‘‘ઇમાની’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ પુચ્છિતાનીતિ પુચ્છિતત્થાનિ પદાનિ ચત્તારિ હોન્તિ. ‘‘કિત્તકા પઞ્હા’’તિ પુચ્છિતબ્બત્તા ‘‘તે તયો પઞ્હા’’તિ વુત્તં.

    ‘‘Imāya pucchāgāthāya kittakāni padānī’’ti pucchitabbattā ‘‘imānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha pucchitānīti pucchitatthāni padāni cattāri honti. ‘‘Kittakā pañhā’’ti pucchitabbattā ‘‘te tayo pañhā’’ti vuttaṃ.

    ભગવા દેવતાય હિ યસ્મા વિસ્સજ્જેતિ, ઇતિ તસ્મા વિસ્સજ્જનતો ‘‘તયોપઞ્હા’’તિ વિઞ્ઞાયતિ. ‘‘કતમા વિસ્સજ્જનગાથા’’તિ પુચ્છિતબ્બત્તા –

    Bhagavā devatāya hi yasmā vissajjeti, iti tasmā vissajjanato ‘‘tayopañhā’’ti viññāyati. ‘‘Katamā vissajjanagāthā’’ti pucchitabbattā –

    ‘‘મચ્ચુનાબ્ભાહતો લોકો, જરાય પરિવારિતો;

    ‘‘Maccunābbhāhato loko, jarāya parivārito;

    તણ્હાસલ્લેન ઓતિણ્ણો, ઇચ્છાધૂપાયિતો સદા’’તિ. –

    Taṇhāsallena otiṇṇo, icchādhūpāyito sadā’’ti. –

    વુત્તં. તસ્સં વિસ્સજ્જનગાથાયં – ચોરઘાતકેન મનુસ્સેન ચોરો અબ્ભાહતો વિય મચ્ચુના સત્તલોકો સદા અબ્ભાહતો, માલુવલતાય અત્તનો નિસ્સિતરુક્ખો પરિવારિતો અજ્ઝોત્થટો વિય જરાય સત્તલોકો સદા પરિવારિતો અજ્ઝોત્થટો, વિસપ્પીતખુરપ્પેન સલ્લેન ઓતિણ્ણો અનુપવિટ્ઠો વિય તણ્હાસલ્લેન સત્તલોકો સદા ઓતિણ્ણો અનુપવિટ્ઠો, ઇચ્છાય સત્તલોકો સદા ધૂપાયિતો સન્તાપિતોતિ યોજના.

    Vuttaṃ. Tassaṃ vissajjanagāthāyaṃ – coraghātakena manussena coro abbhāhato viya maccunā sattaloko sadā abbhāhato, māluvalatāya attano nissitarukkho parivārito ajjhotthaṭo viya jarāya sattaloko sadā parivārito ajjhotthaṭo, visappītakhurappena sallena otiṇṇo anupaviṭṭho viya taṇhāsallena sattaloko sadā otiṇṇo anupaviṭṭho, icchāya sattaloko sadā dhūpāyito santāpitoti yojanā.

    ૨૦. ‘‘કતમં મચ્ચુ, કતમા જરા’’તિ પુચ્છિતબ્બત્તા ‘‘તત્થ જરા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ તત્થાતિ તિસ્સં વિસ્સજ્જનગાથાયં. દુતિયપદે વુત્તા જરા ચ પઠમપદે વુત્તં મરણઞ્ચ ઇમાનિ દ્વે સઙ્ખતસ્સ ખન્ધપઞ્ચકસ્સ સઙ્ખતલક્ખણાનિ હોન્તિ, સઙ્ખતં ખન્ધપઞ્ચકં મુઞ્ચિત્વા વિસું ન ઉપલબ્ભતીતિ અત્થો. ‘‘સઙ્ખતલક્ખણાનં જરામરણાનં કથં ભેદો જાનિતબ્બો’’તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘જરાયં ઠિતસ્સા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ જરાયં ઠિતસ્સ અઞ્ઞથત્તન્તિ ઠિતસ્સ ખન્ધપ્પબન્ધસ્સ યં અઞ્ઞથત્તં, અયં પાકટજરા નામ, ન ખણટ્ઠિતિજરા. મરણં વયોતિ સમ્મુતિમરણં ચુતિયેવ હોતિ, ન ખણિકમરણં, ન સમુચ્છેદમરણં. તેન વુત્તં ‘‘ઉપ્પાદો પઞ્ઞાયતિ, વયો પઞ્ઞાયતિ, ઠિતસ્સ અઞ્ઞથત્તં પઞ્ઞાયતી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૩.૩૮; અ॰ નિ॰ ૩.૪૭; કથા॰ ૨૧૪).

    20. ‘‘Katamaṃ maccu, katamā jarā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha jarā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tissaṃ vissajjanagāthāyaṃ. Dutiyapade vuttā jarā ca paṭhamapade vuttaṃ maraṇañca imāni dve saṅkhatassa khandhapañcakassa saṅkhatalakkhaṇāni honti, saṅkhataṃ khandhapañcakaṃ muñcitvā visuṃ na upalabbhatīti attho. ‘‘Saṅkhatalakkhaṇānaṃ jarāmaraṇānaṃ kathaṃ bhedo jānitabbo’’ti vattabbattā ‘‘jarāyaṃ ṭhitassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha jarāyaṃ ṭhitassa aññathattanti ṭhitassa khandhappabandhassa yaṃ aññathattaṃ, ayaṃ pākaṭajarā nāma, na khaṇaṭṭhitijarā. Maraṇaṃ vayoti sammutimaraṇaṃ cutiyeva hoti, na khaṇikamaraṇaṃ, na samucchedamaraṇaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘uppādo paññāyati, vayo paññāyati, ṭhitassa aññathattaṃ paññāyatī’’ti (saṃ. ni. 3.38; a. ni. 3.47; kathā. 214).

    યદિ ઠિતસ્સેવ મરણં સિયા, એવં સતિ જરામરણાનં નાનત્તં યુત્તં ન સિયા, અયુત્તે સતિ ‘‘તે તયો પઞ્હા’’તિ વચનમ્પિ અયુત્તમેવાતિ વત્તબ્બતો ‘‘તત્થ જરાય ચા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ તત્થાતિ તિસ્સં વિસ્સજ્જનગાથાયં વુત્તાય જરાય ચ વુત્તસ્સ મરણસ્સ ચ અત્થતો નાનત્તં યુત્તં.

    Yadi ṭhitasseva maraṇaṃ siyā, evaṃ sati jarāmaraṇānaṃ nānattaṃ yuttaṃ na siyā, ayutte sati ‘‘te tayo pañhā’’ti vacanampi ayuttamevāti vattabbato ‘‘tattha jarāya cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tissaṃ vissajjanagāthāyaṃ vuttāya jarāya ca vuttassa maraṇassa ca atthato nānattaṃ yuttaṃ.

    ‘‘કેન કારણેન યુત્તં, કથં કારણેન નાનત્તં સમ્પટિચ્છિતબ્બ’’ન્તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘ગબ્ભગતાપિ હિ મીયન્તી’’તિ વુત્તં. જરં અપ્પત્તા ગબ્ભગતાપિ સત્તા હિ યસ્મા મીયન્તિ, તસ્મા નાનત્તં સમ્પટિચ્છિતબ્બં. ‘‘ગબ્ભગતાપિ જરપ્પત્તા ભવેય્યુ’’ન્તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘ન ચ તે જિણ્ણા ભવન્તી’’તિ વુત્તં. જરપ્પત્તાપિ અજિણ્ણત્તા જિણ્ણજરં અપ્પત્તાવ મીયન્તિ, એવં ઇધાધિપ્પેતસ્સ જિણ્ણજરાવિરહિતસ્સ મરણસ્સ સમ્ભવતો અઞ્ઞા જરા, અઞ્ઞં મરણન્તિ ઞાતબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ. ‘‘ન ગબ્ભગતાનંયેવ જિણ્ણજરં અપ્પત્તં મરણં અત્થિ, અઞ્ઞેસમ્પિ અત્થી’’તિ વત્તબ્બભાવતો ‘‘અત્થિ ચ દેવાનં મરણ’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘દેવાપિ ચિરકાલસમ્ભવતો જરં પત્તા ભવેય્યુ’’ન્તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘ન ચ તેસં સરીરાનિ જીરન્તી’’તિ વુત્તં. ‘‘જરામરણાનં નાનત્તે કારણં એત્તકમેવા’’તિ વત્તબ્બત્તા અઞ્ઞમ્પિ અત્થીતિ દસ્સેતું ‘‘સક્કતે વા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ જિણ્ણજરાય પટિકમ્મં કાતું સક્કતેવ, મરણસ્સ પન પટિકમ્મસ્સ કાતું ન સક્કતેવ, ઇમિનાપિ કારણેન જરામરણાનં નાનત્તં સમ્પટિચ્છિતબ્બમેવાતિ અત્થો. ‘‘ન સક્કતે મરણસ્સ પટિકમ્મં કાતુ’’ન્તિ કસ્મા વુત્તં, નનુ ઇદ્ધિપાદભાવનાય વસીભાવે સતિ સક્કા મરણસ્સાપિ પટિકમ્મં કાતુન્તિ ચોદનં મનસિ કત્વા ‘‘અઞ્ઞત્રેવ ઇદ્ધિમન્તાનં ઇદ્ધિવિસયા’’તિ વુત્તં.

    ‘‘Kena kāraṇena yuttaṃ, kathaṃ kāraṇena nānattaṃ sampaṭicchitabba’’nti vattabbattā ‘‘gabbhagatāpi hi mīyantī’’ti vuttaṃ. Jaraṃ appattā gabbhagatāpi sattā hi yasmā mīyanti, tasmā nānattaṃ sampaṭicchitabbaṃ. ‘‘Gabbhagatāpi jarappattā bhaveyyu’’nti vattabbattā ‘‘na ca te jiṇṇā bhavantī’’ti vuttaṃ. Jarappattāpi ajiṇṇattā jiṇṇajaraṃ appattāva mīyanti, evaṃ idhādhippetassa jiṇṇajarāvirahitassa maraṇassa sambhavato aññā jarā, aññaṃ maraṇanti ñātabbanti vuttaṃ hoti. ‘‘Na gabbhagatānaṃyeva jiṇṇajaraṃ appattaṃ maraṇaṃ atthi, aññesampi atthī’’ti vattabbabhāvato ‘‘atthi ca devānaṃ maraṇa’’nti vuttaṃ. ‘‘Devāpi cirakālasambhavato jaraṃ pattā bhaveyyu’’nti vattabbattā ‘‘na ca tesaṃ sarīrāni jīrantī’’ti vuttaṃ. ‘‘Jarāmaraṇānaṃ nānatte kāraṇaṃ ettakamevā’’ti vattabbattā aññampi atthīti dassetuṃ ‘‘sakkate vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha jiṇṇajarāya paṭikammaṃ kātuṃ sakkateva, maraṇassa pana paṭikammassa kātuṃ na sakkateva, imināpi kāraṇena jarāmaraṇānaṃ nānattaṃ sampaṭicchitabbamevāti attho. ‘‘Na sakkate maraṇassa paṭikammaṃ kātu’’nti kasmā vuttaṃ, nanu iddhipādabhāvanāya vasībhāve sati sakkā maraṇassāpi paṭikammaṃ kātunti codanaṃ manasi katvā ‘‘aññatreva iddhimantānaṃ iddhivisayā’’ti vuttaṃ.

    જરામરણાનં અઞ્ઞમઞ્ઞં નાનાભાવો આચરિયેન દસ્સિતો, અમ્હેહિ ચ ઞાતો, ‘‘કથં પન તણ્હાય જરામરણેહિ નાનાભાવો’’તિ વત્તબ્બતો તેહિ તણ્હાય નાનત્તં દસ્સેતું ‘‘યં પનાહા’’તિઆદિ વુત્તં. તણ્હાય અવિજ્જમાનાયપિ જીરન્તાપિ મીયન્તાપિ વીતરાગા યસ્મા દિસ્સન્તિ, તસ્મા તણ્હાય જરામરણેહિ નાનાભાવો સમ્પટિચ્છિતબ્બો.

    Jarāmaraṇānaṃ aññamaññaṃ nānābhāvo ācariyena dassito, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ pana taṇhāya jarāmaraṇehi nānābhāvo’’ti vattabbato tehi taṇhāya nānattaṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ panāhā’’tiādi vuttaṃ. Taṇhāya avijjamānāyapi jīrantāpi mīyantāpi vītarāgā yasmā dissanti, tasmā taṇhāya jarāmaraṇehi nānābhāvo sampaṭicchitabbo.

    ‘‘તણ્હાય જીરણભિજ્જનલક્ખણં અત્થીતિ તેહિ તણ્હાય અનઞ્ઞત્તે કો નામ દોસો સિયા’’તિ વત્તબ્બતો દોસં દસ્સેતું ‘‘યદિ ચા’’તિઆદિ વુત્તં. જરામરણં યથા યેન જીરણભિજ્જનલક્ખણેન પાકટં, એવં જીરણભિજ્જનલક્ખણેન તણ્હાપિ પાકટા. યદિ ચ સિયા; એવં સન્તે યોબ્બનટ્ઠાપિ સબ્બે માણવા વિગતતણ્હા સિયું, ન ચ વિગતતણ્હા, તસ્મા નાનાભાવો સમ્પટિચ્છિતબ્બો. તતો અઞ્ઞોપિ દોસો આપજ્જેય્યાતિ દસ્સેતું ‘‘યથા ચ તણ્હા દુક્ખસ્સા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ જરામરણાનં તણ્હાય અનઞ્ઞત્તે સતિ તણ્હાય ભવતણ્હાય દુક્ખસમુદયો હોતિ, એવં જરામરણમ્પિ દુક્ખસમુદયો સિયા. યસ્મા ન જરામરણં દુક્ખસમુદયો, તસ્મા જરામરણેહિ તણ્હાય નાનત્તં વેદિતબ્બં.

    ‘‘Taṇhāya jīraṇabhijjanalakkhaṇaṃ atthīti tehi taṇhāya anaññatte ko nāma doso siyā’’ti vattabbato dosaṃ dassetuṃ ‘‘yadi cā’’tiādi vuttaṃ. Jarāmaraṇaṃ yathā yena jīraṇabhijjanalakkhaṇena pākaṭaṃ, evaṃ jīraṇabhijjanalakkhaṇena taṇhāpi pākaṭā. Yadi ca siyā; evaṃ sante yobbanaṭṭhāpi sabbe māṇavā vigatataṇhā siyuṃ, na ca vigatataṇhā, tasmā nānābhāvo sampaṭicchitabbo. Tato aññopi doso āpajjeyyāti dassetuṃ ‘‘yathā ca taṇhā dukkhassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha jarāmaraṇānaṃ taṇhāya anaññatte sati taṇhāya bhavataṇhāya dukkhasamudayo hoti, evaṃ jarāmaraṇampi dukkhasamudayo siyā. Yasmā na jarāmaraṇaṃ dukkhasamudayo, tasmā jarāmaraṇehi taṇhāya nānattaṃ veditabbaṃ.

    તેહિ તાય અનઞ્ઞત્તે સતિ એવમ્પિ દોસો આપજ્જેય્યાતિ દસ્સેતું ‘‘યથા ચ તણ્હા મગ્ગવજ્ઝા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ તેહિ તાય અનઞ્ઞત્તે સતિ યથા તણ્હા મગ્ગવજ્ઝા હોતિ, એવં જરામરણમ્પિ મગ્ગવજ્ઝં સિયા. યથા જરામરણં મગ્ગવજ્ઝં ન હોતિ, એવં તણ્હાપિ મગ્ગવજ્ઝા ન સિયા, તથા ચ ન હોતિ પહાતબ્બાપહાતબ્બભાવતો, તસ્માપિ જરામરણેહિ તણ્હાય નાનત્તં વેદિતબ્બં.

    Tehi tāya anaññatte sati evampi doso āpajjeyyāti dassetuṃ ‘‘yathā ca taṇhā maggavajjhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tehi tāya anaññatte sati yathā taṇhā maggavajjhā hoti, evaṃ jarāmaraṇampi maggavajjhaṃ siyā. Yathā jarāmaraṇaṃ maggavajjhaṃ na hoti, evaṃ taṇhāpi maggavajjhā na siyā, tathā ca na hoti pahātabbāpahātabbabhāvato, tasmāpi jarāmaraṇehi taṇhāya nānattaṃ veditabbaṃ.

    ‘‘યદિ ચાતિઆદિના વુત્તાય યુત્તિયા ઉપપત્તિયા એવ જરામરણેહિ તણ્હાય અઞ્ઞત્તં ગવેસિતબ્બ’’ન્તિ વત્તબ્બત્તા અઞ્ઞેહિપિ કારણેહિ ગવેસિતબ્બન્તિ દસ્સેતું ‘‘ઇમાય યુત્તિયા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ઇમાય યુત્તિયાતિ યા યુત્તિ ‘‘યદિ ચા’’તિઆદિના વુત્તાય ઇમાય યુત્તિયા ઉપપત્તિયા. અઞ્ઞમઞ્ઞેહિ કારણેહિ અઞ્ઞેહિ અઞ્ઞેહિ કારણભૂતેહિ ઉપપત્તીહિ જરામરણેહિ તણ્હાય અઞ્ઞત્તં ગવેસિતબ્બન્તિ અત્થો. ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞેહિ કારણેહિ ગવેસિતબ્બ’’ન્તિ કસ્મા વુત્તં, નનુ યુત્તિયા, અત્થતો ચ અઞ્ઞત્તં સન્દિસ્સતીતિ ચોદનં મનસિ કત્વા ‘‘યદિ ચ સન્દિસ્સતી’’તિઆદિમાહ. તત્થ યુત્તિસમારુળ્હં અત્થતો ચ મરણેહિ તણ્હાય ચ અઞ્ઞત્તં યદિ ચ સન્દિસ્સતિ, બ્યઞ્જનતોપિ અઞ્ઞત્તં ગવેસિતબ્બમેવાતિ અત્થો.

    ‘‘Yadi cātiādinā vuttāya yuttiyā upapattiyā eva jarāmaraṇehi taṇhāya aññattaṃ gavesitabba’’nti vattabbattā aññehipi kāraṇehi gavesitabbanti dassetuṃ ‘‘imāya yuttiyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha imāya yuttiyāti yā yutti ‘‘yadi cā’’tiādinā vuttāya imāya yuttiyā upapattiyā. Aññamaññehi kāraṇehi aññehi aññehi kāraṇabhūtehi upapattīhi jarāmaraṇehi taṇhāya aññattaṃ gavesitabbanti attho. ‘‘Aññamaññehi kāraṇehi gavesitabba’’nti kasmā vuttaṃ, nanu yuttiyā, atthato ca aññattaṃ sandissatīti codanaṃ manasi katvā ‘‘yadi ca sandissatī’’tiādimāha. Tattha yuttisamāruḷhaṃ atthato ca maraṇehi taṇhāya ca aññattaṃ yadi ca sandissati, byañjanatopi aññattaṃ gavesitabbamevāti attho.

    ‘‘કથં બ્યઞ્જનતો અઞ્ઞત્તં ગવેસિતબ્બ’’ન્તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘સલ્લોતિ વા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ‘‘સલ્લો’’તિ વા ‘‘ધૂપાયન’’ન્તિ વા દ્વીહિ બ્યઞ્જનેહિ વુચ્ચમાનાનં ઇમેસં ઇચ્છાતણ્હાસઙ્ખાતાનં ધમ્માનં અત્થતો એકત્તં સમાનત્તં યુજ્જતિ, ન અઞ્ઞત્તં. ‘‘સલ્લો’’તિ વા ‘‘ધૂપાયન’’ન્તિ વા દ્વીહિ બ્યઞ્જનેહિ અવુચ્ચમાનાનં જરામરણાનં તણ્હાય એકત્તં ન યુજ્જતિ. તમેવત્થં વિવરિતું ‘‘ન હી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ઇચ્છાય ચ તણ્હાય ચ અત્થતો અઞ્ઞત્તં ન યુજ્જતિ, એકત્તમેવ યુજ્જતીતિ યોજના. ઇચ્છાય ચ તણ્હાય ચ જીરણભિજ્જનસમ્ભવતો જરામરણેહિ તણ્હાય એકત્તં સિયા, ‘‘કસ્મા અઞ્ઞત્તં યુત્ત’’ન્તિ વત્તબ્બતો ‘‘તણ્હાય અધિપ્પાયે’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ તણ્હાય અધિપ્પાયે અપરિપૂરમાને નવસુ આઘાતવત્થૂસુ કોધો ચ ઉપ્પજ્જતિ, ઉપનાહો ચ ઉપ્પજ્જતિ. જરામરણેસુ અપરિપૂરમાનેસુ નવસુ આઘાતવત્થૂસુ કોધો ચ ન ઉપ્પજ્જતિ, ઉપનાહો ચ ન ઉપ્પજ્જતિ. ઇતિ ઇમાય યુત્તિયા જરાય ચ મરણસ્સ ચ તણ્હાય ચ અત્થતો અઞ્ઞત્તં યુજ્જતિયેવાતિ દટ્ઠબ્બં.

    ‘‘Kathaṃ byañjanato aññattaṃ gavesitabba’’nti vattabbattā ‘‘salloti vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ‘‘sallo’’ti vā ‘‘dhūpāyana’’nti vā dvīhi byañjanehi vuccamānānaṃ imesaṃ icchātaṇhāsaṅkhātānaṃ dhammānaṃ atthato ekattaṃ samānattaṃ yujjati, na aññattaṃ. ‘‘Sallo’’ti vā ‘‘dhūpāyana’’nti vā dvīhi byañjanehi avuccamānānaṃ jarāmaraṇānaṃ taṇhāya ekattaṃ na yujjati. Tamevatthaṃ vivarituṃ ‘‘na hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha icchāya ca taṇhāya ca atthato aññattaṃ na yujjati, ekattameva yujjatīti yojanā. Icchāya ca taṇhāya ca jīraṇabhijjanasambhavato jarāmaraṇehi taṇhāya ekattaṃ siyā, ‘‘kasmā aññattaṃ yutta’’nti vattabbato ‘‘taṇhāya adhippāye’’tiādi vuttaṃ. Tattha taṇhāya adhippāye aparipūramāne navasu āghātavatthūsu kodho ca uppajjati, upanāho ca uppajjati. Jarāmaraṇesu aparipūramānesu navasu āghātavatthūsu kodho ca na uppajjati, upanāho ca na uppajjati. Iti imāya yuttiyā jarāya ca maraṇassa ca taṇhāya ca atthato aññattaṃ yujjatiyevāti daṭṭhabbaṃ.

    યદિ ઇચ્છા તણ્હાય અત્થતો એકત્તં યુત્તં, એવં સતિ કસ્મા ભગવતા ‘‘મચ્ચુનાબ્ભાહતો લોકો’’તિઆદિગાથાયં ‘‘તણ્હાસલ્લેન ઓતિણ્ણો, ઇચ્છાધૂપાયિતો સદા’’તિ દ્વિધા વુત્તાતિ ચોદનં પરિહરન્તો ‘‘યં પનિદં ભગવતા’’તિઆદિમાહ. તત્થ ‘‘ઇચ્છા’’તિપિ ‘‘તણ્હા’’તિપિ દ્વીહિ નામેહિ યં પનિદં અભિલપિતં યં પનિદં અભિલપનં કતં, ઇદં અભિલપનં ભગવતા બાહિરાનં ઇચ્છિતબ્બતસિતબ્બાનં વત્થૂનં રૂપાદિઆરમ્મણાનં ભેદાનં વસેન ‘‘ઇચ્છા’’તિપિ ‘‘તણ્હા’’તિપિ દ્વીહિ નામેહિ અભિલપિતં અભિલપનવસેન કતન્તિ એકત્તં યુત્તમેવ, ન નાનત્તન્તિ અત્થો દટ્ઠબ્બો.

    Yadi icchā taṇhāya atthato ekattaṃ yuttaṃ, evaṃ sati kasmā bhagavatā ‘‘maccunābbhāhato loko’’tiādigāthāyaṃ ‘‘taṇhāsallena otiṇṇo, icchādhūpāyito sadā’’ti dvidhā vuttāti codanaṃ pariharanto ‘‘yaṃ panidaṃ bhagavatā’’tiādimāha. Tattha ‘‘icchā’’tipi ‘‘taṇhā’’tipi dvīhi nāmehi yaṃ panidaṃ abhilapitaṃ yaṃ panidaṃ abhilapanaṃ kataṃ, idaṃ abhilapanaṃ bhagavatā bāhirānaṃ icchitabbatasitabbānaṃ vatthūnaṃ rūpādiārammaṇānaṃ bhedānaṃ vasena ‘‘icchā’’tipi ‘‘taṇhā’’tipi dvīhi nāmehi abhilapitaṃ abhilapanavasena katanti ekattaṃ yuttameva, na nānattanti attho daṭṭhabbo.

    ‘‘નામવસેન દ્વિધા વુત્તાનં ઇચ્છાતણ્હાદીનં કેન એકત્તં યુત્તન્તિ સદ્દહિતબ્બ’’ન્તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘સબ્બાહી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ નાનાનામવસેન પભેદા સબ્બા ઇચ્છાદિકા તણ્હા અજ્ઝોસાનલક્ખણેન એકલક્ખણા હિ યસ્મા યુત્તા, તસ્મા નામવસેન ભિન્નાનમ્પિ એકલક્ખણેન એકત્તં યુત્તન્તિ સદ્દહિતબ્બન્તિ દટ્ઠબ્બં. ‘‘કિમિવ યુત્ત’’ન્તિ પુચ્છિતબ્બત્તા ‘‘યથા સબ્બો’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ કટ્ઠગ્ગિઆદિવસેન અનેકો સબ્બો અગ્ગિ ઉણ્હત્તલક્ખણેન એકલક્ખણો યથા, એવં અજ્ઝોસાનલક્ખણેન એકલક્ખણાતિ યોજના. સબ્બસ્સ અગ્ગિનો ઉપાદાનવસેન અનેકાનિ નામાનિ સરૂપતો દસ્સેતું ‘‘અપિચા’’તિઆદિ વુત્તં. તસ્સત્થો પાકટો. આરમ્મણવસેન તણ્હા અઞ્ઞેહિ અઞ્ઞેહિ નામેહિ ભગવતા અભિલપિતા, ઉપાદાનવસેન અગ્ગિ અઞ્ઞેહિ અઞ્ઞેહિ નામેહિ અભિલપિતોતિ યોજના કાતબ્બા.

    ‘‘Nāmavasena dvidhā vuttānaṃ icchātaṇhādīnaṃ kena ekattaṃ yuttanti saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘sabbāhī’’tiādi vuttaṃ. Tattha nānānāmavasena pabhedā sabbā icchādikā taṇhā ajjhosānalakkhaṇena ekalakkhaṇā hi yasmā yuttā, tasmā nāmavasena bhinnānampi ekalakkhaṇena ekattaṃ yuttanti saddahitabbanti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Kimiva yutta’’nti pucchitabbattā ‘‘yathā sabbo’’tiādi vuttaṃ. Tattha kaṭṭhaggiādivasena aneko sabboaggi uṇhattalakkhaṇena ekalakkhaṇo yathā, evaṃ ajjhosānalakkhaṇena ekalakkhaṇāti yojanā. Sabbassa aggino upādānavasena anekāni nāmāni sarūpato dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tassattho pākaṭo. Ārammaṇavasena taṇhā aññehi aññehi nāmehi bhagavatā abhilapitā, upādānavasena aggi aññehi aññehi nāmehi abhilapitoti yojanā kātabbā.

    ‘‘વિસ્સજ્જનગાથાયં આગતનામેહિ એવ તણ્હા અભિલપિતા’’તિ પુચ્છિતબ્બત્તા અનેકેહિ નામેહિ અભિલપિતાતિ દસ્સેતું ‘‘ઇચ્છાઇતિપી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ઇચ્છિતબ્બાનિ અત્થાનિ રૂપાદીનિ આરમ્મણાનિ સત્તા ઇચ્છન્તિ એતાયાતિ ઇચ્છા. તસન્તિ એતાયાતિ તણ્હા. સલ્લતિ પવિસતિ વિસપ્પીતં સલ્લં વિયાતિ સલ્લા, સન્તાપં લાતિ આદદાતીતિ વા સલ્લા, સન્તાપં લાતિ પવત્તેતીતિ વા સલ્લા. ધૂપાયતિ સન્તાપેતિ પરિદહતીતિ ધૂપાયના. સરતિ આકડ્ઢતિ અવહરતિ સીઘસોતા સરિતા વિયાતિ સરિતા, સરતિ સલ્લતીતિ વા સરિતા. વિસરતીતિ વિસત્તિકા. પીતિવસેન સિનેહતીતિ સિનેહો. તાસુ તાસુ ગતીસુ કિલમથં ઉપ્પાદેતીતિ કિલમથો. સત્તા રૂપાદિઆરમ્મણાનિ મઞ્ઞન્તિ એતાયાતિ મઞ્ઞના. ભવં બન્ધતીતિ બન્ધો. આસીયતે પત્થીયતેતિ આસા. આસિયતિ પત્થેતીતિ વા આસા. પિપાસીયતેતિ પિપાસા, આરમ્મણરસં પિપાસતીતિ વા પિપાસા. અભિનન્દીયતેતિ અભિનન્દના, અભિનન્દતીતિ વા અભિનન્દના. વિત્થારતો અટ્ઠકથાવસેન (નેત્તિ॰ અટ્ઠ॰ ૨૦) વેદિતબ્બો.

    ‘‘Vissajjanagāthāyaṃ āgatanāmehi eva taṇhā abhilapitā’’ti pucchitabbattā anekehi nāmehi abhilapitāti dassetuṃ ‘‘icchāitipī’’tiādi vuttaṃ. Tattha icchitabbāni atthāni rūpādīni ārammaṇāni sattā icchanti etāyāti icchā. Tasanti etāyāti taṇhā. Sallati pavisati visappītaṃ sallaṃ viyāti sallā, santāpaṃ lāti ādadātīti vā sallā, santāpaṃ lāti pavattetīti vā sallā. Dhūpāyati santāpeti paridahatīti dhūpāyanā. Sarati ākaḍḍhati avaharati sīghasotā saritā viyāti saritā, sarati sallatīti vā saritā. Visaratīti visattikā. Pītivasena sinehatīti sineho. Tāsu tāsu gatīsu kilamathaṃ uppādetīti kilamatho. Sattā rūpādiārammaṇāni maññanti etāyāti maññanā. Bhavaṃ bandhatīti bandho. Āsīyate patthīyateti āsā. Āsiyati patthetīti vā āsā. Pipāsīyateti pipāsā, ārammaṇarasaṃ pipāsatīti vā pipāsā. Abhinandīyateti abhinandanā, abhinandatīti vā abhinandanā. Vitthārato aṭṭhakathāvasena (netti. aṭṭha. 20) veditabbo.

    ‘‘તણ્હાય ઇચ્છાદિપ્પકારવસેન આલપિતભાવો કેન સદ્દહિતબ્બો’’તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘યથા ચ વેવચને’’તિઆદિ વુત્તં. વેવચનહારવિભઙ્ગે ‘‘આસા ચ પીહા…પે॰… વેવચન’’ન્તિ (નેત્તિ॰ ૩૭) યા તણ્હા યથા યેન પકારેન વુત્તા, તથા તેન પકારેન વુત્તાય તણ્હાય ઇચ્છાદિપ્પકારવસેન આલપિતભાવો સદ્દહિતબ્બો. ‘‘વેવચનવિભઙ્ગે આચરિયેન વુત્તોપિ ભગવતા અવુત્તે કેન સદ્દહિતબ્બો’’તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘યથાહ ભગવા’’તિઆદિ વુત્તં. યથા યેન પકારેન ભગવા ‘‘રૂપે તિસ્સા’’તિઆદિકં યં વચનમાહ, તથા તેન પકારેન વુત્તેન તેન વચનેન સદ્દહિતબ્બો વાતિ. એવં યુજ્જતીતિ એવં વુત્તનયેન ઇચ્છાતણ્હાનં અત્થતો એકત્તા , જરાય ચ મરણસ્સ ચ તણ્હાય ચ અત્થતો અઞ્ઞત્તા ચ ‘‘તયો પઞ્હા’’તિ યં વચનં વુત્તં, તં વચનં યુજ્જતીતિ અત્થો ગહેતબ્બો.

    ‘‘Taṇhāya icchādippakāravasena ālapitabhāvo kena saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘yathā ca vevacane’’tiādi vuttaṃ. Vevacanahāravibhaṅge ‘‘āsā ca pīhā…pe… vevacana’’nti (netti. 37) yā taṇhā yathā yena pakārena vuttā, tathā tena pakārena vuttāya taṇhāya icchādippakāravasena ālapitabhāvo saddahitabbo. ‘‘Vevacanavibhaṅge ācariyena vuttopi bhagavatā avutte kena saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘yathāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Yathā yena pakārena bhagavā ‘‘rūpe tissā’’tiādikaṃ yaṃ vacanamāha, tathā tena pakārena vuttena tena vacanena saddahitabbo vāti. Evaṃ yujjatīti evaṃ vuttanayena icchātaṇhānaṃ atthato ekattā , jarāya ca maraṇassa ca taṇhāya ca atthato aññattā ca ‘‘tayo pañhā’’ti yaṃ vacanaṃ vuttaṃ, taṃ vacanaṃ yujjatīti attho gahetabbo.

    ૨૧. ‘‘કેનસ્સુબ્ભાહતો લોકોતિઆદિગાથાય તયો પઞ્હા વુત્તા’’તિ પઞ્હત્તયભાવે યુત્તિ આચરિયેન વિભત્તા, અમ્હેહિ ચ ઞાતા. ‘‘તતો અઞ્ઞેહિ પકારેહિ યુત્તિ કથં ઞાતબ્બા’’તિ વત્તબ્બભાવતો અઞ્ઞેહિ પકારેહિપિ યુત્તિગવેસનં દસ્સેન્તો ‘‘સબ્બો દુક્ખૂપચારો’’તિઆદિમાહ. તત્થ સબ્બો દુક્ખૂપચારો કામતણ્હાસઙ્ખારમૂલકોતિ યુજ્જતિ, સબ્બો નિબ્બિદૂપચારો કામતણ્હાપરિક્ખારમૂલકોતિ ન યુજ્જતિ. વચનત્થતો પન દુક્ખસ્સ ઉપચારો પવત્તીતિ દુક્ખૂપચારો. કામતણ્હાપચ્ચયા પવત્તો સઙ્ખારો મૂલં એતસ્સાતિ કામતણ્હાસઙ્ખારમૂલકો. નિબ્બિદાય ઉપચારો પવત્તીતિ નિબ્બિદૂપચારો. કામતણ્હાય પરિક્ખારભૂતો વત્થુકામો મૂલં એતસ્સાતિ કામતણ્હાપરિક્ખારમૂલકોતિ. તત્થ અનભિરતિસઙ્ખાતા ઉક્કણ્ઠા નિબ્બિદા કામતણ્હાપરિક્ખારમૂલિકા યુજ્જતિ, ઞાણનિબ્બિદા કામતણ્હાપરિક્ખારમૂલિકા ન યુજ્જતિ, તસ્મા સબ્બો નિબ્બિદૂપચારો કામતણ્હાપરિક્ખારમૂલકોતિ ન પન યુજ્જતીતિ વુત્તં.

    21. ‘‘Kenassubbhāhato lokotiādigāthāya tayo pañhā vuttā’’ti pañhattayabhāve yutti ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā. ‘‘Tato aññehi pakārehi yutti kathaṃ ñātabbā’’ti vattabbabhāvato aññehi pakārehipi yuttigavesanaṃ dassento ‘‘sabbo dukkhūpacāro’’tiādimāha. Tattha sabbo dukkhūpacāro kāmataṇhāsaṅkhāramūlakoti yujjati, sabbo nibbidūpacāro kāmataṇhāparikkhāramūlakoti na yujjati. Vacanatthato pana dukkhassa upacāro pavattīti dukkhūpacāro. Kāmataṇhāpaccayā pavatto saṅkhāro mūlaṃ etassāti kāmataṇhāsaṅkhāramūlako. Nibbidāya upacāro pavattīti nibbidūpacāro. Kāmataṇhāya parikkhārabhūto vatthukāmo mūlaṃ etassāti kāmataṇhāparikkhāramūlakoti. Tattha anabhiratisaṅkhātā ukkaṇṭhā nibbidā kāmataṇhāparikkhāramūlikā yujjati, ñāṇanibbidā kāmataṇhāparikkhāramūlikā na yujjati, tasmā sabbo nibbidūpacāro kāmataṇhāparikkhāramūlakoti na pana yujjatīti vuttaṃ.

    ‘‘પઞ્હત્તયભાવે ચેવ દુક્ખૂપચારનિબ્બિદૂપચારે ચ યા યુત્તિ આચરિયેન વિભત્તા, સાવ યુત્તિ સલ્લક્ખેતબ્બા કિં, ઉદાહુ ઇમાય યુત્તિયા અઞ્ઞાપિ યુત્તિ ગવેસિતબ્બા કિ’’ન્તિ વત્તબ્બતો નયં દસ્સેતું ‘‘ઇમાયા’’તિઆદિમાહ. ઇદં વુત્તં હોતિ – પઞ્હત્તયભાવે ચેવ દુક્ખૂપચારનિબ્બિદૂપચારે ચ યા યુત્તિ મયા વિભત્તા, ઇમાય યુત્તિયા અનુસારેન અઞ્ઞમઞ્ઞેહિ કારણેહિ તેસુ તેસુ પાળિપ્પદેસેસુ યુત્તિપિ ગવેસિતબ્બાતિ.

    ‘‘Pañhattayabhāve ceva dukkhūpacāranibbidūpacāre ca yā yutti ācariyena vibhattā, sāva yutti sallakkhetabbā kiṃ, udāhu imāya yuttiyā aññāpi yutti gavesitabbā ki’’nti vattabbato nayaṃ dassetuṃ ‘‘imāyā’’tiādimāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – pañhattayabhāve ceva dukkhūpacāranibbidūpacāre ca yā yutti mayā vibhattā, imāya yuttiyā anusārena aññamaññehi kāraṇehi tesu tesu pāḷippadesesu yuttipi gavesitabbāti.

    ‘‘ઇદં નયદસ્સનં સંખિત્તં, ન સક્કા વિત્થારતો ગવેસિતુ’’ન્તિ વત્તબ્બતો તં નયદસ્સનં વિત્થારતો વિભજિત્વા દસ્સેતું ‘‘યથા હિ ભગવા’’તિઆદિ આરદ્ધં. અસુભસ્સ જિગુચ્છનીયભાવતો રાગુપ્પાદો ન યુત્તો, તસ્મા રાગચરિતસ્સ પુગ્ગલસ્સ અસુભદેસના રાગવિનયાય યુત્તા. મેત્તાય દોસપટિપક્ખત્તા દોસચરિતસ્સ પુગ્ગલસ્સ મેત્તાદેસના દોસવિનયાય યુત્તા. પટિચ્ચસમુપ્પાદસ્સ પઞ્ઞાવિસયત્તા મોહચરિતસ્સ પુગ્ગલસ્સ પટિચ્ચસમુપ્પાદદેસના મોહવિનયાય યુત્તા. ‘‘રાગચરિતસ્સાપિ મેત્તાદિદેસના યુજ્જેય્ય સબ્બસત્તસાધારણત્તા’’તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘યદિ હિ ભગવા’’તિઆદિ વુત્તં. તિબ્બકિલેસસ્સ રાગચરિતસ્સ અધિપ્પેતત્તા તાદિસસ્સ પુગ્ગલસ્સ મેત્તં ચેતોવિમુત્તિં યદિ દેસેય્ય, એવં સતિ મેત્તાવસેનપિ રાગુપ્પજ્જનતો દેસના ન યુજ્જતિ. સુખં પટિપદં વા યદિ દેસેય્ય, એવં સતિ રાગચરિતસ્સ દુક્ખાપટિપદાયુજ્જનતો દેસના ન યુજ્જતિ. વિપસ્સનાપુબ્બઙ્ગમં પહાનં વા યદિપિ દેસેય્ય, એવં સતિ રાગચરિતસ્સ અસુભાનુપસ્સનં વજ્જેત્વા વિપસ્સનાપુબ્બઙ્ગમસ્સ પહાનસ્સ દુક્કરતો દેસના ન યુજ્જતીતિ યોજના.

    ‘‘Idaṃ nayadassanaṃ saṃkhittaṃ, na sakkā vitthārato gavesitu’’nti vattabbato taṃ nayadassanaṃ vitthārato vibhajitvā dassetuṃ ‘‘yathā hi bhagavā’’tiādi āraddhaṃ. Asubhassa jigucchanīyabhāvato rāguppādo na yutto, tasmā rāgacaritassa puggalassa asubhadesanā rāgavinayāya yuttā. Mettāya dosapaṭipakkhattā dosacaritassa puggalassa mettādesanā dosavinayāya yuttā. Paṭiccasamuppādassa paññāvisayattā mohacaritassa puggalassa paṭiccasamuppādadesanā mohavinayāya yuttā. ‘‘Rāgacaritassāpi mettādidesanā yujjeyya sabbasattasādhāraṇattā’’ti vattabbattā ‘‘yadihi bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Tibbakilesassa rāgacaritassa adhippetattā tādisassa puggalassa mettaṃ cetovimuttiṃ yadi deseyya, evaṃ sati mettāvasenapi rāguppajjanato desanā na yujjati. Sukhaṃ paṭipadaṃ vā yadi deseyya, evaṃ sati rāgacaritassa dukkhāpaṭipadāyujjanato desanā na yujjati. Vipassanāpubbaṅgamaṃ pahānaṃ vā yadipi deseyya, evaṃ sati rāgacaritassa asubhānupassanaṃ vajjetvā vipassanāpubbaṅgamassa pahānassa dukkarato desanā na yujjatīti yojanā.

    ‘‘ભગવા રાગચરિતસ્સા’’તિઆદિના નિરવસેસવસેન યુત્તિ ન વિભત્તા, નયદસ્સનમેવાતિ યો નયો દસ્સિતો, તેન નયેન અઞ્ઞાપિ ગવેસિતબ્બાતિ દસ્સેતું ‘‘એવં યં કિઞ્ચી’’તિઆદિ વુત્તં. રાગસ્સ યં કિઞ્ચિ અનુલોમપ્પહાનં, દોસસ્સ યં કિઞ્ચિ અનુલોમપ્પહાનં, મોહસ્સ યં કિઞ્ચિ અનુલોમપ્પહાનં દેસિતં, તં સબ્બં અનુલોમપ્પહાનં યત્તકા પાળિપ્પદેસા ઞાણસ્સ ભૂમિ, તત્તકેસુ વિચયેન હારેન વિચિનિત્વા યુત્તિહારેન યોજેતબ્બન્તિ યોજના.

    ‘‘Bhagavā rāgacaritassā’’tiādinā niravasesavasena yutti na vibhattā, nayadassanamevāti yo nayo dassito, tena nayena aññāpi gavesitabbāti dassetuṃ ‘‘evaṃ yaṃ kiñcī’’tiādi vuttaṃ. Rāgassa yaṃ kiñci anulomappahānaṃ, dosassa yaṃ kiñci anulomappahānaṃ, mohassa yaṃ kiñci anulomappahānaṃ desitaṃ, taṃ sabbaṃ anulomappahānaṃ yattakā pāḷippadesā ñāṇassa bhūmi, tattakesu vicayena hārena vicinitvā yuttihārena yojetabbanti yojanā.

    ‘‘રાગાદિપ્પહાનવસેન યુત્તિ ગવેસિતબ્બા’’તિ વત્તબ્બભાવતો અઞ્ઞેહિપિ મેત્તાદિબ્રહ્મવિહારફલસમાપત્તિનવાનુપુબ્બસમાપત્તિવસીભાવેહિ વિભજિત્વા યુત્તિગવેસનં દસ્સેતું ‘‘મેત્તાવિહારિસ્સા’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ મેત્તાવિહારિસ્સ મેત્તાવિહારલાભિનો સતો સંવિજ્જમાનસ્સ પુગ્ગલસ્સ મેત્તાય બ્યાપાદપટિપક્ખત્તા બ્યાપાદો ચિત્તં પરિયાદાય ઠસ્સતીતિ દેસના ન યુજ્જતીતિ ચ, મેત્તાવિહારિસ્સ સતો બ્યાપાદો પહાનં અબ્ભત્થં ગચ્છતીતિ દેસના યુજ્જતિ. કરુણાવિહારિસ્સ કરુણાવિહારલાભિનો સતો સંવિજ્જમાનસ્સ પુગ્ગલસ્સ કરુણાય વિહેસાય પટિપક્ખત્તા વિહેસા ચિત્તં પરિયાદાય ઠસ્સતીતિ દેસના ન યુજ્જતિ, કરુણાવિહારિસ્સ સતો વિહેસા પહાનં અબ્ભત્થં ગચ્છતીતિ દેસના યુજ્જતિ. મુદિતાવિહારિસ્સ મુદિતાવિહારલાભિનો સતો સંવિજ્જમાનસ્સ પુગ્ગલસ્સ મુદિતાય અરતિયા પટિપક્ખત્તા અરતિ ચિત્તં પરિયાદાય ઠસ્સતીતિ દેસના ન યુજ્જતિ, મુદિતાવિહારિસ્સ સતો અરતિ પહાનં અબ્ભત્થં ગચ્છતીતિ દેસના યુજ્જતિ. ઉપેક્ખાવિહારિસ્સ ઉપેક્ખાવિહારલાભિનો સતો સંવિજ્જમાનસ્સ પુગ્ગલસ્સ ઉપેક્ખાય રાગસ્સ પટિપક્ખત્તા રાગો ચિત્તં પરિયાદાય ઠસ્સતીતિ દેસના ન યુજ્જતિ, ઉપેક્ખાવિહારિસ્સ સતો રાગો પહાનં અબ્ભત્થં ગચ્છતીતિ દેસના યુજ્જતિ.

    ‘‘Rāgādippahānavasena yutti gavesitabbā’’ti vattabbabhāvato aññehipi mettādibrahmavihāraphalasamāpattinavānupubbasamāpattivasībhāvehi vibhajitvā yuttigavesanaṃ dassetuṃ ‘‘mettāvihārissā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha mettāvihārissa mettāvihāralābhino sato saṃvijjamānassa puggalassa mettāya byāpādapaṭipakkhattā byāpādo cittaṃ pariyādāya ṭhassatīti desanā na yujjatīti ca, mettāvihārissa sato byāpādo pahānaṃ abbhatthaṃ gacchatīti desanā yujjati. Karuṇāvihārissa karuṇāvihāralābhino sato saṃvijjamānassa puggalassa karuṇāya vihesāya paṭipakkhattā vihesā cittaṃ pariyādāya ṭhassatīti desanā na yujjati, karuṇāvihārissa sato vihesā pahānaṃ abbhatthaṃ gacchatīti desanā yujjati. Muditāvihārissa muditāvihāralābhino sato saṃvijjamānassa puggalassa muditāya aratiyā paṭipakkhattā arati cittaṃ pariyādāya ṭhassatīti desanā na yujjati, muditāvihārissa sato arati pahānaṃ abbhatthaṃ gacchatīti desanā yujjati. Upekkhāvihārissa upekkhāvihāralābhino sato saṃvijjamānassa puggalassa upekkhāya rāgassa paṭipakkhattā rāgo cittaṃ pariyādāya ṭhassatīti desanā na yujjati, upekkhāvihārissa sato rāgo pahānaṃ abbhatthaṃ gacchatīti desanā yujjati.

    અનિમિત્તવિહારિસ્સ અનિચ્ચાનુપસ્સનામુખેન પટિલદ્ધફલસમાપત્તિવિહારલાભિનો સતો સંવિજ્જમાનસ્સ પુગ્ગલસ્સ નિમિત્તાનુસારિ તેન તેનેવ સઙ્ખારનિમિત્તાનુસારેનેવ નિચ્ચાદીસુ પહીનેન નિમિત્તેન વિઞ્ઞાણં પવત્તતીતિ દેસના ન યુજ્જતિ, અનિમિત્તાનુપસ્સનાય નિચ્ચાદિવિપલ્લાસપટિપક્ખત્તા અનિમિત્તવિહારિસ્સ સતો નિમિત્તં પહાનં અબ્ભત્થં ગચ્છતીતિ દેસના યુજ્જતિ. ‘‘અસ્મી’’તિ મઞ્ઞિતં ખન્ધપઞ્ચકં અત્તવિગતં ‘‘અયં ખન્ધપઞ્ચકો અહં અસ્મી’’તિ ન સમનુપસ્સામિ, અથ ચ પન અસમનુપસ્સને સતિપિ ‘‘મે કિં અસ્મી’’તિ ‘‘કથં અસ્મી’’તિ વિચિકિચ્છા કથંકથાસલ્લં ચિત્તં પરિયાદાય ઠસ્સતીતિ દેસના ન યુજ્જતિ, વિચિકિચ્છાય પહાનેકટ્ઠભાવતો ‘‘અયં ખન્ધપઞ્ચકો અહં અસ્મી’’તિ અસમનુપસ્સન્તસ્સ વિચિકિચ્છા કથંકથાસલ્લં પહાનં અબ્ભત્થં ગચ્છતીતિ દેસના યુજ્જતિ.

    Animittavihārissa aniccānupassanāmukhena paṭiladdhaphalasamāpattivihāralābhino sato saṃvijjamānassa puggalassa nimittānusāri tena teneva saṅkhāranimittānusāreneva niccādīsu pahīnena nimittena viññāṇaṃ pavattatīti desanā na yujjati, animittānupassanāya niccādivipallāsapaṭipakkhattā animittavihārissa sato nimittaṃ pahānaṃ abbhatthaṃ gacchatīti desanā yujjati. ‘‘Asmī’’ti maññitaṃ khandhapañcakaṃ attavigataṃ ‘‘ayaṃ khandhapañcako ahaṃ asmī’’ti na samanupassāmi, atha ca pana asamanupassane satipi ‘‘me kiṃ asmī’’ti ‘‘kathaṃ asmī’’ti vicikicchā kathaṃkathāsallaṃ cittaṃ pariyādāya ṭhassatīti desanā na yujjati, vicikicchāya pahānekaṭṭhabhāvato ‘‘ayaṃ khandhapañcako ahaṃ asmī’’ti asamanupassantassa vicikicchā kathaṃkathāsallaṃ pahānaṃ abbhatthaṃ gacchatīti desanā yujjati.

    ‘‘ફલસમાપત્તિવસેનેવ યુત્તિ ગવેસિતબ્બા કિ’’ન્તિ વત્તબ્બત્તા ઝાનસમાપત્તિવસેનપિ યુત્તિ ગવેસિતબ્બાતિ દસ્સેતું ‘‘યથા વા પન પઠમં ઝાન’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. અથ વા ‘‘ફલસમાપત્તિવિહારિસ્સેવ યુત્તિ ગવેસિતબ્બા કિ’’ન્તિ વત્તબ્બત્તા ઝાનસમાપત્તિવસેનપિ યુત્તિ ગવેસિતબ્બાતિ દસ્સેતું ‘‘યથા વા પન પઠમં ઝાન’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ યથા પઠમં ઝાનં સમાપન્નસ્સ ફલસમાપત્તિવિહારિસ્સ યુત્તિ ગવેસિતબ્બા, એવં ઝાનસમાપત્તિવિહારિસ્સપિ યુત્તિ ગવેસિતબ્બા. કથં? પઠમં ઝાનં સમાપન્નસ્સ પઠમજ્ઝાનસમઙ્ગિનો સતો સંવિજ્જમાનસ્સ પુગ્ગલસ્સ નીવરણવિક્ખમ્ભનતો કામરાગબ્યાપાદા વિસેસાય દુતિયજ્ઝાનાય સંવત્તન્તીતિ દેસના ન યુજ્જતિ, કામરાગબ્યાપાદા ઝાનસ્સ હાનાય સંવત્તન્તીતિ દેસના યુજ્જતિ. વિતક્કસહગતા સઞ્ઞામનસિકારા ઉપચારધમ્મેન સહ દુતિયજ્ઝાનધમ્મા ઝાનસ્સ હાનાય સંવત્તન્તીતિ દેસના ન યુજ્જતિ, વિતક્કસહગતા સઞ્ઞામનસિકારા વિસેસાય ઉપરિઝાનત્થાય સંવત્તન્તીતિ દેસના યુજ્જતિ.

    ‘‘Phalasamāpattivaseneva yutti gavesitabbā ki’’nti vattabbattā jhānasamāpattivasenapi yutti gavesitabbāti dassetuṃ ‘‘yathā vā pana paṭhamaṃ jhāna’’ntiādi āraddhaṃ. Atha vā ‘‘phalasamāpattivihārisseva yutti gavesitabbā ki’’nti vattabbattā jhānasamāpattivasenapi yutti gavesitabbāti dassetuṃ ‘‘yathā vā pana paṭhamaṃ jhāna’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha yathā paṭhamaṃ jhānaṃ samāpannassa phalasamāpattivihārissa yutti gavesitabbā, evaṃ jhānasamāpattivihārissapi yutti gavesitabbā. Kathaṃ? Paṭhamaṃ jhānaṃ samāpannassa paṭhamajjhānasamaṅgino sato saṃvijjamānassa puggalassa nīvaraṇavikkhambhanato kāmarāgabyāpādā visesāya dutiyajjhānāya saṃvattantīti desanā na yujjati, kāmarāgabyāpādā jhānassa hānāya saṃvattantīti desanā yujjati. Vitakkasahagatā saññāmanasikārā upacāradhammena saha dutiyajjhānadhammā jhānassa hānāya saṃvattantīti desanā na yujjati, vitakkasahagatā saññāmanasikārā visesāya uparijhānatthāya saṃvattantīti desanā yujjati.

    દુતિયં ઝાનં સમાપન્નસ્સ સતો સંવિજ્જમાનસ્સ પુગ્ગલસ્સ વિતક્કવિચારસહગતા વા સઞ્ઞામનસિકારા ઉપચારધમ્મેન સહ પઠમજ્ઝાનધમ્મા વિસેસાય ઉપરિઝાનત્થાય સંવત્તન્તીતિ દેસના ન યુજ્જતિ, વિતક્કવિચારસહગતા સઞ્ઞામનસિકારા અવિતક્કઝાનસ્સ હાનાય સંવત્તન્તીતિ દેસના યુજ્જતિ. ઉપેક્ખાસહગતા વા સઞ્ઞામનસિકારા ઉપચારધમ્મેન સહ ચતુત્થજ્ઝાનધમ્મા ઝાનસ્સ હાનાય સંવત્તન્તીતિ દેસના ન યુજ્જતિ, ઉપેક્ખાસહગતા સઞ્ઞામનસિકારા વિસેસાય ઉપરિઝાનત્થાય સંવત્તન્તીતિ દેસના યુજ્જતિ. સેસેસુપિ અત્થાનુરૂપં યોજના કાતબ્બા. યથાવુત્તસમાપત્તીસુ વસીભાવેન પરિચિતં કલ્લતાપરિચિતં ચિત્તં નામ.

    Dutiyaṃ jhānaṃ samāpannassa sato saṃvijjamānassa puggalassa vitakkavicārasahagatāsaññāmanasikārā upacāradhammena saha paṭhamajjhānadhammā visesāya uparijhānatthāya saṃvattantīti desanā na yujjati, vitakkavicārasahagatā saññāmanasikārā avitakkajhānassa hānāya saṃvattantīti desanā yujjati. Upekkhāsahagatāsaññāmanasikārā upacāradhammena saha catutthajjhānadhammā jhānassa hānāya saṃvattantīti desanā na yujjati, upekkhāsahagatā saññāmanasikārā visesāya uparijhānatthāya saṃvattantīti desanā yujjati. Sesesupi atthānurūpaṃ yojanā kātabbā. Yathāvuttasamāpattīsu vasībhāvena paricitaṃ kallatāparicitaṃ cittaṃ nāma.

    એત્તકમેવ યુત્તિગવેસનં ન કાતબ્બં, નવવિધસુત્તન્તેસુ યથાલદ્ધયુત્તિગવેસનમ્પિ કાતબ્બન્તિ દસ્સેતું ‘‘એવં સબ્બે’’તિઆદિ વુત્તં. ‘‘સબ્બેસં હારાનં યથાવુત્તભૂમિગોચરાનં વિચયહારેન વિચિનિત્વા યુત્તિહારેન યોજેતબ્બભાવો કેન સદ્દહિતબ્બો’’તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘તેનાહા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ તેન યોજેતબ્બભાવેન આયસ્મા મહાકચ્ચાનો ‘‘સબ્બેસ’’ન્તિઆદિકં યં વચનં આહ, તેન વચનેન સદ્દહિતબ્બોતિ વુત્તં હોતિ.

    Ettakameva yuttigavesanaṃ na kātabbaṃ, navavidhasuttantesu yathāladdhayuttigavesanampi kātabbanti dassetuṃ ‘‘evaṃ sabbe’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Sabbesaṃ hārānaṃ yathāvuttabhūmigocarānaṃ vicayahārena vicinitvā yuttihārena yojetabbabhāvo kena saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tena yojetabbabhāvena āyasmā mahākaccāno ‘‘sabbesa’’ntiādikaṃ yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena saddahitabboti vuttaṃ hoti.

    ઇતિ યુત્તિહારવિભઙ્ગે સત્તિબલાનુરૂપા રચિતા

    Iti yuttihāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā

    વિભાવના નિટ્ઠિતા.

    Vibhāvanā niṭṭhitā.

    પણ્ડિતેહિ પન અટ્ઠકથાટીકાનુસારેન ગમ્ભીરત્થો વિત્થારતો વિભજિત્વા ગહેતબ્બોતિ.

    Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi / ૩. યુત્તિહારવિભઙ્ગો • 3. Yuttihāravibhaṅgo

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ૩. યુત્તિહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 3. Yuttihāravibhaṅgavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ૩. યુત્તિહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 3. Yuttihāravibhaṅgavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact