Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરીગાથા-અટ્ઠકથા • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
૨. દુકનિપાતો
2. Dukanipāto
૧. અભિરૂપનન્દાથેરીગાથાવણ્ણના
1. Abhirūpanandātherīgāthāvaṇṇanā
દુકનિપાતે આતુરં અસુચિં પૂતિન્તિઆદિકા અભિરૂપનન્દાય સિક્ખમાનાય ગાથા. અયં કિર વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે બન્ધુમતીનગરે ગહપતિમહાસાલસ્સ ધીતા હુત્વા સત્થુ સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા સરણેસુ ચ સીલેસુ ચ પતિટ્ઠિતા સત્થરિ પરિનિબ્બુતે ધાતુચેતિયં રતનપટિમણ્ડિતેન સુવણ્ણચ્છત્તેન પૂજં કત્વા, કાલઙ્કત્વા સગ્ગે નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં સુગતીસુયેવ સંસરન્તી ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કપિલવત્થુનગરે ખેમકસ્સ સક્કસ્સ અગ્ગમહેસિયા કુચ્છિસ્મિં નિબ્બત્તિ. નન્દાતિસ્સા નામં અહોસિ. સા અત્તભાવસ્સ અતિવિય રૂપસોભગ્ગપ્પત્તિયા અભિરૂપા દસ્સનીયા પાસાદિકા અભિરૂપનન્દાત્વેવ પઞ્ઞાયિત્થ. તસ્સા વયપ્પત્તાય વારેય્યદિવસેયેવ વરભૂતો સક્યકુમારો કાલમકાસિ. અથ નં માતાપિતરો અકામં પબ્બાજેસું.
Dukanipāte āturaṃ asuciṃ pūtintiādikā abhirūpanandāya sikkhamānāya gāthā. Ayaṃ kira vipassissa bhagavato kāle bandhumatīnagare gahapatimahāsālassa dhītā hutvā satthu santike dhammaṃ sutvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhitā satthari parinibbute dhātucetiyaṃ ratanapaṭimaṇḍitena suvaṇṇacchattena pūjaṃ katvā, kālaṅkatvā sagge nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare khemakassa sakkassa aggamahesiyā kucchismiṃ nibbatti. Nandātissā nāmaṃ ahosi. Sā attabhāvassa ativiya rūpasobhaggappattiyā abhirūpā dassanīyā pāsādikā abhirūpanandātveva paññāyittha. Tassā vayappattāya vāreyyadivaseyeva varabhūto sakyakumāro kālamakāsi. Atha naṃ mātāpitaro akāmaṃ pabbājesuṃ.
સા પબ્બજિત્વાપિ રૂપં નિસ્સાય ઉપ્પન્નમદા ‘‘સત્થા રૂપં વિવણ્ણેતિ ગરહતિ અનેકપરિયાયેન રૂપે આદીનવં દસ્સેતી’’તિ બુદ્ધુપટ્ઠાનં ન ગચ્છતિ. ભગવા તસ્સા ઞાણપરિપાકં ઞત્વા મહાપજાપતિં આણાપેસિ ‘‘સબ્બાપિ ભિક્ખુનિયો પટિપાટિયા ઓવાદં આગચ્છન્તૂ’’તિ. સા અત્તનો વારે સમ્પત્તે અઞ્ઞં પેસેસિ. ભગવા ‘‘વારે સમ્પત્તે અત્તનાવ આગન્તબ્બં, ન અઞ્ઞા પેસેતબ્બા’’તિ આહ. સા સત્થુ આણં લઙ્ઘિતું અસક્કોન્તી ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં બુદ્ધુપટ્ઠાનં અગમાસિ. ભગવા ઇદ્ધિયા એકં અભિરૂપં ઇત્થિરૂપં માપેત્વા પુન જરાજિણ્ણં દસ્સેત્વા સંવેગં ઉપ્પાદેત્વા –
Sā pabbajitvāpi rūpaṃ nissāya uppannamadā ‘‘satthā rūpaṃ vivaṇṇeti garahati anekapariyāyena rūpe ādīnavaṃ dassetī’’ti buddhupaṭṭhānaṃ na gacchati. Bhagavā tassā ñāṇaparipākaṃ ñatvā mahāpajāpatiṃ āṇāpesi ‘‘sabbāpi bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ovādaṃ āgacchantū’’ti. Sā attano vāre sampatte aññaṃ pesesi. Bhagavā ‘‘vāre sampatte attanāva āgantabbaṃ, na aññā pesetabbā’’ti āha. Sā satthu āṇaṃ laṅghituṃ asakkontī bhikkhunīhi saddhiṃ buddhupaṭṭhānaṃ agamāsi. Bhagavā iddhiyā ekaṃ abhirūpaṃ itthirūpaṃ māpetvā puna jarājiṇṇaṃ dassetvā saṃvegaṃ uppādetvā –
૧૯.
19.
‘‘આતુરં અસુચિં પૂતિં, પસ્સ નન્દે સમુસ્સયં;
‘‘Āturaṃ asuciṃ pūtiṃ, passa nande samussayaṃ;
અસુભાય ચિત્તં ભાવેહિ, એકગ્ગં સુસમાહિતં.
Asubhāya cittaṃ bhāvehi, ekaggaṃ susamāhitaṃ.
૨૦.
20.
‘‘અનિમિત્તઞ્ચ ભાવેહિ, માનાનુસયમુજ્જહ;
‘‘Animittañca bhāvehi, mānānusayamujjaha;
તતો માનાભિસમયા, ઉપસન્તા ચરિસ્સસી’’તિ. –
Tato mānābhisamayā, upasantā carissasī’’ti. –
ઇમા દ્વે ગાથા અભાસિ. તાસં અત્થો હેટ્ઠા વુત્તનયો એવ. ગાથાપરિયોસાને અભિરૂપનન્દા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને –
Imā dve gāthā abhāsi. Tāsaṃ attho heṭṭhā vuttanayo eva. Gāthāpariyosāne abhirūpanandā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne –
‘‘નગરે બન્ધુમતિયા, બન્ધુમા નામ ખત્તિયો;
‘‘Nagare bandhumatiyā, bandhumā nāma khattiyo;
તસ્સ રઞ્ઞો અહું ભરિયા, એકજ્ઝં ચારયામહં.
Tassa rañño ahuṃ bhariyā, ekajjhaṃ cārayāmahaṃ.
‘‘રહોગતા નિસીદિત્વા, એવં ચિન્તેસહં તદા;
‘‘Rahogatā nisīditvā, evaṃ cintesahaṃ tadā;
આદાય ગમનીયઞ્હિ, કુસલં નત્થિ મે કતં.
Ādāya gamanīyañhi, kusalaṃ natthi me kataṃ.
‘‘મહાભિતાપં કટુકં, ઘોરરૂપં સુદારુણં;
‘‘Mahābhitāpaṃ kaṭukaṃ, ghorarūpaṃ sudāruṇaṃ;
નિરયં નૂન ગચ્છામિ, એત્થ મે નત્થિ સંસયો.
Nirayaṃ nūna gacchāmi, ettha me natthi saṃsayo.
‘‘એવાહં ચિન્તયિત્વાન, પહંસેત્વાન માનસં;
‘‘Evāhaṃ cintayitvāna, pahaṃsetvāna mānasaṃ;
રાજાનં ઉપગન્ત્વાન, ઇદં વચનમબ્રવિં.
Rājānaṃ upagantvāna, idaṃ vacanamabraviṃ.
‘‘ઇત્થી નામ મયં દેવ, પુરિસાનુગતા સદા;
‘‘Itthī nāma mayaṃ deva, purisānugatā sadā;
એકં મે સમણં દેહિ, ભોજયિસ્સામિ ખત્તિય.
Ekaṃ me samaṇaṃ dehi, bhojayissāmi khattiya.
‘‘અદાસિ મે મહારાજા, સમણં ભાવિતિન્દ્રિયં;
‘‘Adāsi me mahārājā, samaṇaṃ bhāvitindriyaṃ;
તસ્સ પત્તં ગહેત્વાન, પરમન્નેન પૂરયિં.
Tassa pattaṃ gahetvāna, paramannena pūrayiṃ.
‘‘પૂરયિત્વા પરમન્નં, સહસ્સગ્ઘનકેનહં;
‘‘Pūrayitvā paramannaṃ, sahassagghanakenahaṃ;
વત્થયુગેન છાદેત્વા, અદાસિં તુટ્ઠમાનસા.
Vatthayugena chādetvā, adāsiṃ tuṭṭhamānasā.
‘‘તેન કમ્મેન સુકતેન, ચેતનાપણિધીહિ ચ;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
જહિત્વા માનુસં દેહં, તાવતિંસમગચ્છહં.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘સહસ્સં દેવરાજૂનં, મહેસિત્તમકારયિં;
‘‘Sahassaṃ devarājūnaṃ, mahesittamakārayiṃ;
સહસ્સં ચક્કવત્તીનં, મહેસિત્તમકારયિં.
Sahassaṃ cakkavattīnaṃ, mahesittamakārayiṃ.
‘‘પદેસરજ્જં વિપુલં, ગણનાતો અસઙ્ખિયં;
‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;
નાનાવિધં બહું પુઞ્ઞં, તસ્સ કમ્મફલા તતો.
Nānāvidhaṃ bahuṃ puññaṃ, tassa kammaphalā tato.
‘‘ઉપ્પલસ્સેવ મે વણ્ણા, અભિરૂપા સુદસ્સના;
‘‘Uppalasseva me vaṇṇā, abhirūpā sudassanā;
ઇત્થી સબ્બઙ્ગસમ્પન્ના, અભિજાતા જુતિન્ધરા.
Itthī sabbaṅgasampannā, abhijātā jutindharā.
‘‘પચ્છિમે ભવસમ્પત્તે, અજાયિં સાકિયે કુલે;
‘‘Pacchime bhavasampatte, ajāyiṃ sākiye kule;
નારીસહસ્સપામોક્ખા, સુદ્ધોદનસુતસ્સહં.
Nārīsahassapāmokkhā, suddhodanasutassahaṃ.
‘‘નિબ્બિન્દિત્વા અગારેહં, પબ્બજિં અનગારિયં;
‘‘Nibbinditvā agārehaṃ, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
સત્તમિં રત્તિં સમ્પત્વા, ચતુસચ્ચં અપાપુણિં.
Sattamiṃ rattiṃ sampatvā, catusaccaṃ apāpuṇiṃ.
‘‘ચીવરપિણ્ડપાતઞ્ચ, પચ્ચયઞ્ચ સેનાસનં;
‘‘Cīvarapiṇḍapātañca, paccayañca senāsanaṃ;
પરિમેતું ન સક્કોમિ, પિણ્ડપાતસ્સિદં ફલં.
Parimetuṃ na sakkomi, piṇḍapātassidaṃ phalaṃ.
‘‘યં મય્હં પુરિમં કમ્મં, કુસલં જનિતં મુનિ;
‘‘Yaṃ mayhaṃ purimaṃ kammaṃ, kusalaṃ janitaṃ muni;
તુય્હત્થાય મહાવીર, પરિચિણ્ણં બહું મયા.
Tuyhatthāya mahāvīra, pariciṇṇaṃ bahuṃ mayā.
‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં દાનમદદિં તદા;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, પિણ્ડપાતસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, piṇḍapātassidaṃ phalaṃ.
‘‘દુવે ગતી પજાનામિ, દેવત્તં અથ માનુસં;
‘‘Duve gatī pajānāmi, devattaṃ atha mānusaṃ;
અઞ્ઞં ગતિં ન જાનામિ, પિણ્ડપાતસ્સિદં ફલં.
Aññaṃ gatiṃ na jānāmi, piṇḍapātassidaṃ phalaṃ.
‘‘ઉચ્ચે કુલે પજાનામિ, તયો સાલે મહાધને;
‘‘Ucce kule pajānāmi, tayo sāle mahādhane;
અઞ્ઞં કુલં ન જાનામિ, પિણ્ડપાતસ્સિદં ફલં.
Aññaṃ kulaṃ na jānāmi, piṇḍapātassidaṃ phalaṃ.
‘‘ભવાભવે સંસરિત્વા, સુક્કમૂલેન ચોદિતા;
‘‘Bhavābhave saṃsaritvā, sukkamūlena coditā;
અમનાપં ન પસ્સામિ, સોમનસ્સકતં ફલં.
Amanāpaṃ na passāmi, somanassakataṃ phalaṃ.
‘‘ઇદ્ધીસુ ચ વસી હોમિ, દિબ્બાય સોતધાતુયા;
‘‘Iddhīsu ca vasī homi, dibbāya sotadhātuyā;
ચેતોપરિયઞાણસ્સ, વસી હોમિ મહામુને.
Cetopariyañāṇassa, vasī homi mahāmune.
‘‘પુબ્બેનિવાસં જાનામિ, દિબ્બચક્ખુ વિસોધિતં;
‘‘Pubbenivāsaṃ jānāmi, dibbacakkhu visodhitaṃ;
સબ્બાસવપરિક્ખીણા, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો.
Sabbāsavaparikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘અત્થધમ્મનિરુત્તીસુ, પટિભાને તથેવ ચ;
‘‘Atthadhammaniruttīsu, paṭibhāne tatheva ca;
ઞાણં મમ મહાવીર, ઉપ્પન્નં તવ સન્તિકે.
Ñāṇaṃ mama mahāvīra, uppannaṃ tava santike.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પત્વા પન સા સયમ્પિ ઉદાનવસેન તાયેવ ગાથા અભાસિ, ઇદમેવ ચસ્સા અઞ્ઞાબ્યાકરણં અહોસીતિ.
Arahattaṃ patvā pana sā sayampi udānavasena tāyeva gāthā abhāsi, idameva cassā aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
અભિરૂપનન્દાથેરીગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Abhirūpanandātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરીગાથાપાળિ • Therīgāthāpāḷi / ૧. અભિરૂપનન્દાથેરીગાથા • 1. Abhirūpanandātherīgāthā