Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરીગાથા-અટ્ઠકથા • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
૧૩. વીસતિનિપાતો
13. Vīsatinipāto
૧. અમ્બપાલીથેરીગાથાવણ્ણના
1. Ambapālītherīgāthāvaṇṇanā
વીસતિનિપાતે કાળકા ભમરવણ્ણસાદિસાતિઆદિકા અમ્બપાલિયા થેરિયા ગાથા. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારા તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં ઉપચિનન્તી સિખિસ્સ ભગવતો સાસને પબ્બજિત્વા ઉપસમ્પન્ના હુત્વા ભિક્ખુનિસિક્ખાપદં સમાદાય વિહરન્તી, એકદિવસં સમ્બહુલાહિ ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં ચેતિયં વન્દિત્વા પદક્ખિણં કરોન્તી પુરેતરં ગચ્છન્તિયા ખીણાસવત્થેરિયા ખિપન્તિયા સહસા ખેળપિણ્ડં ચેતિયઙ્ગણે પતિતં, ખીણાસવત્થેરિયા અપસ્સિત્વા ગતાય અયં પચ્છતો ગચ્છન્તી તં ખેળપિણ્ડં દિસ્વા ‘‘કા નામ ગણિકા ઇમસ્મિં ઠાને ખેળપિણ્ડં પાતેસી’’તિ અક્કોસિ. સા ભિક્ખુનિકાલે સીલં રક્ખન્તી ગબ્ભવાસં જિગુચ્છિત્વા ઓપપાતિકત્તભાવે ચિત્તં ઠપેસિ. તેન ચરિમત્તભાવે વેસાલિયં રાજુય્યાને અમ્બરુક્ખમૂલે ઓપપાતિકા હુત્વા નિબ્બત્તિ. તં દિસ્વા ઉય્યાનપાલો નગરં ઉપનેસિ. અમ્બરુક્ખમૂલે નિબ્બત્તતાય સા અમ્બપાલીત્વેવ વોહરીયિત્થ. અથ નં અભિરૂપં દસ્સનીયં પાસાદિકં વિલાસકન્તતાદિગુણવિસેસસમુદિતં દિસ્વા સમ્બહુલા રાજકુમારા અત્તનો અત્તનો પરિગ્ગહં કાતુકામા અઞ્ઞમઞ્ઞં કલહં અકંસુ. તેસં કલહવૂપસમત્થં તસ્સા કમ્મસઞ્ચોદિતા વોહારિકા ‘‘સબ્બેસં હોતૂ’’તિ ગણિકાટ્ઠાને ઠપેસું. સા સત્થરિ પટિલદ્ધસદ્ધા અત્તનો ઉય્યાને વિહારં કત્વા બુદ્ધપ્પમુખસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ નિય્યાદેત્વા પચ્છા અત્તનો પુત્તસ્સ વિમલકોણ્ડઞ્ઞત્થેરસ્સ સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તી અત્તનો સરીરસ્સ જરાજિણ્ણભાવં નિસ્સાય સંવેગજાતા સઙ્ખારાનં અનિચ્ચતં વિભાવેન્તી –
Vīsatinipāte kāḷakā bhamaravaṇṇasādisātiādikā ambapāliyā theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī sikhissa bhagavato sāsane pabbajitvā upasampannā hutvā bhikkhunisikkhāpadaṃ samādāya viharantī, ekadivasaṃ sambahulāhi bhikkhunīhi saddhiṃ cetiyaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ karontī puretaraṃ gacchantiyā khīṇāsavattheriyā khipantiyā sahasā kheḷapiṇḍaṃ cetiyaṅgaṇe patitaṃ, khīṇāsavattheriyā apassitvā gatāya ayaṃ pacchato gacchantī taṃ kheḷapiṇḍaṃ disvā ‘‘kā nāma gaṇikā imasmiṃ ṭhāne kheḷapiṇḍaṃ pātesī’’ti akkosi. Sā bhikkhunikāle sīlaṃ rakkhantī gabbhavāsaṃ jigucchitvā opapātikattabhāve cittaṃ ṭhapesi. Tena carimattabhāve vesāliyaṃ rājuyyāne ambarukkhamūle opapātikā hutvā nibbatti. Taṃ disvā uyyānapālo nagaraṃ upanesi. Ambarukkhamūle nibbattatāya sā ambapālītveva voharīyittha. Atha naṃ abhirūpaṃ dassanīyaṃ pāsādikaṃ vilāsakantatādiguṇavisesasamuditaṃ disvā sambahulā rājakumārā attano attano pariggahaṃ kātukāmā aññamaññaṃ kalahaṃ akaṃsu. Tesaṃ kalahavūpasamatthaṃ tassā kammasañcoditā vohārikā ‘‘sabbesaṃ hotū’’ti gaṇikāṭṭhāne ṭhapesuṃ. Sā satthari paṭiladdhasaddhā attano uyyāne vihāraṃ katvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyādetvā pacchā attano puttassa vimalakoṇḍaññattherassa santike dhammaṃ sutvā pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karontī attano sarīrassa jarājiṇṇabhāvaṃ nissāya saṃvegajātā saṅkhārānaṃ aniccataṃ vibhāventī –
૨૫૨.
252.
‘‘કાળકા ભમરવણ્ણસાદિસા, વેલ્લિતગ્ગા મમ મુદ્ધજા અહું;
‘‘Kāḷakā bhamaravaṇṇasādisā, vellitaggā mama muddhajā ahuṃ;
તે જરાય સાણવાકસાદિસા, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Te jarāya sāṇavākasādisā, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૫૩.
253.
‘‘વાસિતોવ સુરભી કરણ્ડકો, પુપ્ફપૂર મમ ઉત્તમઙ્ગજો;
‘‘Vāsitova surabhī karaṇḍako, pupphapūra mama uttamaṅgajo;
તં જરાયથ સલોમગન્ધિકં, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Taṃ jarāyatha salomagandhikaṃ, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૫૪.
254.
‘‘કાનનંવ સહિતં સુરોપિતં, કોચ્છસૂચિવિચિતગ્ગસોભિતં;
‘‘Kānanaṃva sahitaṃ suropitaṃ, kocchasūcivicitaggasobhitaṃ;
તં જરાય વિરલં તહિં તહિં, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Taṃ jarāya viralaṃ tahiṃ tahiṃ, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૫૫.
255.
‘‘કણ્હખન્ધકસુવણ્ણમણ્ડિતં, સોભતે સુવેણીહિલઙ્કતં;
‘‘Kaṇhakhandhakasuvaṇṇamaṇḍitaṃ, sobhate suveṇīhilaṅkataṃ;
તં જરાય ખલિતં સિરં કતં, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Taṃ jarāya khalitaṃ siraṃ kataṃ, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૫૬.
256.
‘‘ચિત્તકારસુકતાવ લેખિકા, સોભરે સુ ભમુકા પુરે મમ;
‘‘Cittakārasukatāva lekhikā, sobhare su bhamukā pure mama;
તા જરાય વલિભિપ્પલમ્બિતા, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Tā jarāya valibhippalambitā, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૫૭.
257.
‘‘ભસ્સરા સુરુચિરા યથા મણી, નેત્તહેસુમભિનીલમાયતા;
‘‘Bhassarā surucirā yathā maṇī, nettahesumabhinīlamāyatā;
તે જરાયભિહતા ન સોભરે, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Te jarāyabhihatā na sobhare, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૫૮.
258.
‘‘સણ્હતુઙ્ગસદિસી ચ નાસિકા, સોભતે સુ અભિયોબ્બનં પતિ;
‘‘Saṇhatuṅgasadisī ca nāsikā, sobhate su abhiyobbanaṃ pati;
સા જરાય ઉપકૂલિતા વિય, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Sā jarāya upakūlitā viya, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૫૯.
259.
‘‘કઙ્કણંવ સુકતં સુનિટ્ઠિતં, સોભરે સુ મમ કણ્ણપાળિયો;
‘‘Kaṅkaṇaṃva sukataṃ suniṭṭhitaṃ, sobhare su mama kaṇṇapāḷiyo;
તા જરાય વલિભિપ્પલમ્બિતા, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Tā jarāya valibhippalambitā, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૬૦.
260.
‘‘પત્તલીમકુલવણ્ણસાદિસા , સોભરે સુ દન્તા પુરે મમ;
‘‘Pattalīmakulavaṇṇasādisā , sobhare su dantā pure mama;
તે જરાય ખણ્ડિતા ચાસિતા, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Te jarāya khaṇḍitā cāsitā, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૬૧.
261.
‘‘કાનનમ્હિ વનસણ્ડચારિની, કોકિલાવ મધુરં નિકૂજિહં;
‘‘Kānanamhi vanasaṇḍacārinī, kokilāva madhuraṃ nikūjihaṃ;
તં જરાય ખલિતં તહિં તહિં, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Taṃ jarāya khalitaṃ tahiṃ tahiṃ, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૬૨.
262.
‘‘સણ્હકમ્બુરિવ સુપ્પમજ્જિતા, સોભતે સુ ગીવા પુરે મમ;
‘‘Saṇhakamburiva suppamajjitā, sobhate su gīvā pure mama;
સા જરાય ભગ્ગા વિનામિતા, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Sā jarāya bhaggā vināmitā, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૬૩.
263.
‘‘વટ્ટપલિઘસદિસોપમા ઉભો, સોભરે સુ બાહા પુરે મમ;
‘‘Vaṭṭapalighasadisopamā ubho, sobhare su bāhā pure mama;
તા જરાય યથા પાટલિબ્બલિતા, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Tā jarāya yathā pāṭalibbalitā, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૬૪.
264.
‘‘સણ્હમુદ્દિકસુવણ્ણમણ્ડિતા , સોભરે સુ હત્થા પુરે મમ;
‘‘Saṇhamuddikasuvaṇṇamaṇḍitā , sobhare su hatthā pure mama;
તે જરાય યથા મૂલમૂલિકા, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Te jarāya yathā mūlamūlikā, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૬૫.
265.
‘‘પીનવટ્ટસહિભુગ્ગતા ઉભો, સોભરે સુ થનકા પુરે મમ;
‘‘Pīnavaṭṭasahibhuggatā ubho, sobhare su thanakā pure mama;
થેવિકીવ લમ્બન્તિ નોદકા, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Thevikīva lambanti nodakā, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૬૬.
266.
‘‘કઞ્ચનસ્સ ફલકંવ સમ્મટ્ઠં, સોભતે સુ કાયો પુરે મમ;
‘‘Kañcanassa phalakaṃva sammaṭṭhaṃ, sobhate su kāyo pure mama;
સો વલીહિ સુખુમાહિ ઓતતો, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
So valīhi sukhumāhi otato, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૬૭.
267.
‘‘નાગભોગસદિસોપમા ઉભો, સોભરે સુ ઊરૂ પુરે મમ;
‘‘Nāgabhogasadisopamā ubho, sobhare su ūrū pure mama;
તે જરાય યથા વેળુનાળિયો, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Te jarāya yathā veḷunāḷiyo, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૬૮.
268.
‘‘સણ્હનૂપુરસુવણ્ણમણ્ડિતા, સોભરે સુ જઙ્ઘા પુરે મમ;
‘‘Saṇhanūpurasuvaṇṇamaṇḍitā, sobhare su jaṅghā pure mama;
તા જરાય તિલદણ્ડકારિવ, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Tā jarāya tiladaṇḍakāriva, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૬૯.
269.
‘‘તૂલપુણ્ણસદિસોપમા ઉભો, સોભરે સુ પાદા પુરે મમ;
‘‘Tūlapuṇṇasadisopamā ubho, sobhare su pādā pure mama;
તે જરાય ફુટિતા વલીમતા, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા.
Te jarāya phuṭitā valīmatā, saccavādivacanaṃ anaññathā.
૨૭૦.
270.
‘‘એદિસો અહુ અયં સમુસ્સયો, જજ્જરો બહુદુખાનમાલયો;
‘‘Ediso ahu ayaṃ samussayo, jajjaro bahudukhānamālayo;
સોપલેપપતિતો જરાઘરો, સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથા’’તિ. –
Sopalepapatito jarāgharo, saccavādivacanaṃ anaññathā’’ti. –
ઇમા ગાથાયો અભાસિ.
Imā gāthāyo abhāsi.
તત્થ કાળકાતિ કાળકવણ્ણા. ભમરવણ્ણસાદિસાતિ કાળકા હોન્તાપિ ભમરસદિસવણ્ણા, સિનિદ્ધનીલાતિ અત્થો. વેલ્લિતગ્ગાતિ કુઞ્ચિતગ્ગા, મૂલતો પટ્ઠાય યાવ અગ્ગા કુઞ્ચિતા વેલ્લિતાતિ અત્થો. મુદ્ધજાતિ કેસા. જરાયાતિ જરાહેતુ જરાય ઉપહતસોભા. સાણવાકસાદિસાતિ સાણસદિસા વાકસદિસા ચ, સાણવાકસદિસા ચેવ મકચિવાકસદિસા ચાતિપિ અત્થો. સચ્ચવાદિવચનં અનઞ્ઞથાતિ સચ્ચવાદિનો અવિતથવાદિનો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ ‘‘સબ્બં રૂપં અનિચ્ચં જરાભિભૂત’’ન્તિઆદિવચનં અનઞ્ઞથા યથાભૂતમેવ, ન તત્થ વિતથં અત્થીતિ.
Tattha kāḷakāti kāḷakavaṇṇā. Bhamaravaṇṇasādisāti kāḷakā hontāpi bhamarasadisavaṇṇā, siniddhanīlāti attho. Vellitaggāti kuñcitaggā, mūlato paṭṭhāya yāva aggā kuñcitā vellitāti attho. Muddhajāti kesā. Jarāyāti jarāhetu jarāya upahatasobhā. Sāṇavākasādisāti sāṇasadisā vākasadisā ca, sāṇavākasadisā ceva makacivākasadisā cātipi attho. Saccavādivacanaṃ anaññathāti saccavādino avitathavādino sammāsambuddhassa ‘‘sabbaṃ rūpaṃ aniccaṃ jarābhibhūta’’ntiādivacanaṃ anaññathā yathābhūtameva, na tattha vitathaṃ atthīti.
વાસિતોવ સુરભી કરણ્ડકોતિ પુપ્ફગન્ધવાસચુણ્ણાદીહિ વાસિતો વાસં ગાહાપિતો પસાધનસમુગ્ગો વિય સુગન્ધિ. પુપ્ફપૂર મમ ઉત્તમઙ્ગજોતિ ચમ્પકસુમનમલ્લિકાદીહિ પુપ્ફેહિ પૂરિતો પુબ્બે મમ કેસકલાપો નિમ્મલોતિ અત્થો. તન્તિ ઉત્તમઙ્ગજં. અથ પચ્છા એતરહિ સલોમગન્ધિકં પાકતિકલોમગન્ધમેવ જાતં. અથ વા સલોમગન્ધિકન્તિ મેણ્ડકલોમેહિ સમાનગન્ધં. ‘‘એળકલોમગન્ધ’’ન્તિપિ વદન્તિ.
Vāsitova surabhī karaṇḍakoti pupphagandhavāsacuṇṇādīhi vāsito vāsaṃ gāhāpito pasādhanasamuggo viya sugandhi. Pupphapūra mama uttamaṅgajoti campakasumanamallikādīhi pupphehi pūrito pubbe mama kesakalāpo nimmaloti attho. Tanti uttamaṅgajaṃ. Atha pacchā etarahi salomagandhikaṃ pākatikalomagandhameva jātaṃ. Atha vā salomagandhikanti meṇḍakalomehi samānagandhaṃ. ‘‘Eḷakalomagandha’’ntipi vadanti.
કાનનંવ સહિતં સુરોપિતન્તિ સુટ્ઠુ રોપિતં સહિતં ઘનસન્નિવેસં ઉદ્ધમેવ ઉટ્ઠિતં ઉજુકદીઘસાખં ઉપવનં વિય. કોચ્છસૂચિવિચિતગ્ગસોભિતન્તિ પુબ્બે કોચ્છેન સુવણ્ણસૂચિયા ચ કેસજટાવિજટનેન વિચિતગ્ગં હુત્વા સોભિતં, ઘનભાવેન વા કોચ્છસદિસં હુત્વા પણદન્તસૂચીહિ વિચિતગ્ગતાય સોભિતં. તન્તિ ઉત્તમઙ્ગજં. વિરલં તહિં તહિન્તિ તત્થ તત્થ વિરલં વિલૂનકેસં.
Kānanaṃva sahitaṃ suropitanti suṭṭhu ropitaṃ sahitaṃ ghanasannivesaṃ uddhameva uṭṭhitaṃ ujukadīghasākhaṃ upavanaṃ viya. Kocchasūcivicitaggasobhitanti pubbe kocchena suvaṇṇasūciyā ca kesajaṭāvijaṭanena vicitaggaṃ hutvā sobhitaṃ, ghanabhāvena vā kocchasadisaṃ hutvā paṇadantasūcīhi vicitaggatāya sobhitaṃ. Tanti uttamaṅgajaṃ. Viralaṃ tahiṃ tahinti tattha tattha viralaṃ vilūnakesaṃ.
કણ્હખન્ધકસુવણ્ણમણ્ડિતન્તિ સુવણ્ણવજિરાદીહિ વિભૂસિતં કણ્હકેસપુઞ્જકં. યે પન ‘‘સણ્હકણ્ડકસુવણ્ણમણ્ડિત’’ન્તિ પઠન્તિ, તેસં સણ્હાહિ સુવણ્ણસૂચીહિ જટાવિજટનેન મણ્ડિતન્તિ અત્થો. સોભતે સુવેણીહિલઙ્કતન્તિ સુન્દરેહિ રાજરુક્ખમાલા સદિસેહિ કેસવેણીહિ અલઙ્કતં હુત્વા પુબ્બે વિરાજતે. તં જરાય ખલિતં સિરં કતન્તિ તં તથા સોભિતં સિરં ઇદાનિ જરાય ખલિતં ખણ્ડિતાખણ્ડિતં વિલૂનકેસં કતં.
Kaṇhakhandhakasuvaṇṇamaṇḍitanti suvaṇṇavajirādīhi vibhūsitaṃ kaṇhakesapuñjakaṃ. Ye pana ‘‘saṇhakaṇḍakasuvaṇṇamaṇḍita’’nti paṭhanti, tesaṃ saṇhāhi suvaṇṇasūcīhi jaṭāvijaṭanena maṇḍitanti attho. Sobhate suveṇīhilaṅkatanti sundarehi rājarukkhamālā sadisehi kesaveṇīhi alaṅkataṃ hutvā pubbe virājate. Taṃ jarāya khalitaṃ siraṃ katanti taṃ tathā sobhitaṃ siraṃ idāni jarāya khalitaṃ khaṇḍitākhaṇḍitaṃ vilūnakesaṃ kataṃ.
ચિત્તકારસુકતાવ લેખિકાતિ ચિત્તકારેન સિપ્પિના નીલાય વણ્ણધાતુયા સુટ્ઠુ કતા લેખા વિય સોભતે. સુ ભમુકા પુરે મમાતિ સુન્દરા ભમુકા પુબ્બે મમ સોભનં ગતા. વલિભિપ્પલમ્બિતાતિ નલાટન્તે ઉપ્પન્નાહિ વલીહિ પલમ્બન્તા ઠિતા.
Cittakārasukatāva lekhikāti cittakārena sippinā nīlāya vaṇṇadhātuyā suṭṭhu katā lekhā viya sobhate. Su bhamukā pure mamāti sundarā bhamukā pubbe mama sobhanaṃ gatā. Valibhippalambitāti nalāṭante uppannāhi valīhi palambantā ṭhitā.
ભસ્સરાતિ ભાસુરા. સુરુચિરાતિ સુટ્ઠુ રુચિરા. યથા મણીતિ મણિમુદ્દિકા વિય. નેત્તહેસુન્તિ સુનેત્તા અહેસું. અભિનીલમાયતાતિ અભિનીલા હુત્વા આયતા. તેતિ નેત્તા. જરાયભિહતાતિ જરાય અભિહતા.
Bhassarāti bhāsurā. Surucirāti suṭṭhu rucirā. Yathā maṇīti maṇimuddikā viya. Nettahesunti sunettā ahesuṃ. Abhinīlamāyatāti abhinīlā hutvā āyatā. Teti nettā. Jarāyabhihatāti jarāya abhihatā.
સણ્હતુઙ્ગસદિસી ચાતિ સણ્હા તુઙ્ગા સેસમુખાવયવાનં અનુરૂપા ચ. સોભતેતિ વટ્ટેત્વા ઠપિતહરિતાલવટ્ટિ વિય મમ નાસિકા સોભતે. સુ અભિયોબ્બનં પતીતિ સુન્દરે અભિનવયોબ્બનકાલે સા નાસિકા ઇદાનિ જરાય નિવારિતસોભતાય પરિસેદિતા વિય વરત્તા વિય ચ જાતા.
Saṇhatuṅgasadisīcāti saṇhā tuṅgā sesamukhāvayavānaṃ anurūpā ca. Sobhateti vaṭṭetvā ṭhapitaharitālavaṭṭi viya mama nāsikā sobhate. Su abhiyobbanaṃ patīti sundare abhinavayobbanakāle sā nāsikā idāni jarāya nivāritasobhatāya pariseditā viya varattā viya ca jātā.
કઙ્કણંવ સુકતં સુનિટ્ઠિતન્તિ સુપરિકમ્મકતં સુવણ્ણકઙ્કણં વિય વટ્ટુલભાવં સન્ધાય વદતિ. સોભરેતિ સોભન્તે. ‘‘સોભન્તે’’તિ વા પાઠો. સુઇતિ નિપાતમત્તં. કણ્ણપાળિયોતિ કણ્ણગન્ધા. વલિભિપ્પલમ્બિતાતિ તહિં તહિં ઉપ્પન્નવલીહિ વલિતા હુત્વા વટ્ટનિયા પણામિતવત્થખન્ધા વિય ભસ્સન્તા ઓલમ્બન્તિ.
Kaṅkaṇaṃvasukataṃ suniṭṭhitanti suparikammakataṃ suvaṇṇakaṅkaṇaṃ viya vaṭṭulabhāvaṃ sandhāya vadati. Sobhareti sobhante. ‘‘Sobhante’’ti vā pāṭho. Suiti nipātamattaṃ. Kaṇṇapāḷiyoti kaṇṇagandhā. Valibhippalambitāti tahiṃ tahiṃ uppannavalīhi valitā hutvā vaṭṭaniyā paṇāmitavatthakhandhā viya bhassantā olambanti.
પત્તલીમકુલવણ્ણસાદિસાતિ કદલિમકુલસદિસવણ્ણસણ્ઠાના. ખણ્ડિતાતિ ભેદનપતનેહિ ખણ્ડિતા ખણ્ડભાવં ગતા. અસિતાતિ વણ્ણભેદેન અસિતભાવં ગતા.
Pattalīmakulavaṇṇasādisāti kadalimakulasadisavaṇṇasaṇṭhānā. Khaṇḍitāti bhedanapatanehi khaṇḍitā khaṇḍabhāvaṃ gatā. Asitāti vaṇṇabhedena asitabhāvaṃ gatā.
કાનનમ્હિ વનસણ્ડચારિની, કોકિલાવ મધુરં નિકૂજિહન્તિ વનસણ્ડે ગોચરચરણેન વનસણ્ડચારિની કાનને અનુસંગીતનિવાસિની કોકિલા વિય મધુરાલાપં નિકૂજિહં. તન્તિ નિકૂજિતં આલાપં. ખલિતં તહિં તહિન્તિ ખણ્ડદન્તાદિભાવેન તત્થ તત્થ પક્ખલિતં જાતં.
Kānanamhi vanasaṇḍacārinī, kokilāva madhuraṃ nikūjihanti vanasaṇḍe gocaracaraṇena vanasaṇḍacārinī kānane anusaṃgītanivāsinī kokilā viya madhurālāpaṃ nikūjihaṃ. Tanti nikūjitaṃ ālāpaṃ. Khalitaṃ tahiṃ tahinti khaṇḍadantādibhāvena tattha tattha pakkhalitaṃ jātaṃ.
સણ્હકમ્બુરિવ સુપ્પમજ્જિતાતિ સુટ્ઠુ પમજ્જિતા સણ્હા સુવણ્ણસઙ્ખા વિય. ભગ્ગા વિનામિતાતિ મંસપરિક્ખયેન વિભૂતસિરાજાલતાય ભગ્ગા હુત્વા વિનતા.
Saṇhakamburiva suppamajjitāti suṭṭhu pamajjitā saṇhā suvaṇṇasaṅkhā viya. Bhaggā vināmitāti maṃsaparikkhayena vibhūtasirājālatāya bhaggā hutvā vinatā.
વટ્ટપલિઘસદિસોપમાતિ વટ્ટેન પલિઘદણ્ડેન સમસમા. તાતિ તા ઉભોપિ બાહાયો. યથા પાટલિબ્બલિતાતિ જજ્જરભાવેન પલિતપાટલિસાખાસદિસા.
Vaṭṭapalighasadisopamāti vaṭṭena palighadaṇḍena samasamā. Tāti tā ubhopi bāhāyo. Yathā pāṭalibbalitāti jajjarabhāvena palitapāṭalisākhāsadisā.
સણ્હમુદ્દિકસુવણ્ણમણ્ડિતાતિ સુવણ્ણમયાહિ મટ્ઠભાસુરાહિ મુદ્દિકાહિ વિભૂસિતા. યથા મૂલમૂલિકાતિ મૂલકકણ્ડસદિસા.
Saṇhamuddikasuvaṇṇamaṇḍitāti suvaṇṇamayāhi maṭṭhabhāsurāhi muddikāhi vibhūsitā. Yathā mūlamūlikāti mūlakakaṇḍasadisā.
પીનવટ્ટસહિતુગ્ગતાતિ પીના વટ્ટા અઞ્ઞમઞ્ઞં સહિતાવ હુત્વા ઉગ્ગતા ઉદ્ધમુખા. સોભતે સુ થનકા પુરે મમાતિ મમ ઉભોપિ થના યથાવુત્તરૂપા હુત્વા સુવણ્ણકલસિયો વિય સોભિંસુ. પુથુત્તે હિ ઇદં એકવચનં, અતીતત્થે ચ વત્તમાનવચનં. થેવિકીવ લમ્બન્તિ નોદકાતિ તે ઉભોપિ મે થના નોદકા ગલિતજલા વેણુદણ્ડકે ઠપિતઉદકભસ્મા વિય લમ્બન્તિ.
Pīnavaṭṭasahituggatāti pīnā vaṭṭā aññamaññaṃ sahitāva hutvā uggatā uddhamukhā. Sobhate su thanakā pure mamāti mama ubhopi thanā yathāvuttarūpā hutvā suvaṇṇakalasiyo viya sobhiṃsu. Puthutte hi idaṃ ekavacanaṃ, atītatthe ca vattamānavacanaṃ. Thevikīva lambanti nodakāti te ubhopi me thanā nodakā galitajalā veṇudaṇḍake ṭhapitaudakabhasmā viya lambanti.
કઞ્ચનફલકંવ સમ્મટ્ઠન્તિ જાતિહિઙ્ગુલકેન મક્ખિત્વા ચિરપરિમજ્જિતસોવણ્ણફલકં વિય સોભતે. સો વલીહિ સુખુમાહિ ઓતતોતિ સો મમ કાયો ઇદાનિ સુખુમાહિ વલીહિ તહિં તહિં વિતતો વલિત્તચતં આપન્નો.
Kañcanaphalakaṃvasammaṭṭhanti jātihiṅgulakena makkhitvā ciraparimajjitasovaṇṇaphalakaṃ viya sobhate. So valīhi sukhumāhi otatoti so mama kāyo idāni sukhumāhi valīhi tahiṃ tahiṃ vitato valittacataṃ āpanno.
નાગભોગસદિસોપમાતિ હત્થિનાગસ્સ હત્થેન સમસમા. હત્થો હિ ઇધ ભુઞ્જતિ એતેનાતિ ભોગોતિ વુત્તો. તેતિ ઊરુયો. યથા વેળુનાળિયોતિ ઇદાનિ વેળુપબ્બસદિસા અહેસું.
Nāgabhogasadisopamāti hatthināgassa hatthena samasamā. Hattho hi idha bhuñjati etenāti bhogoti vutto. Teti ūruyo. Yathā veḷunāḷiyoti idāni veḷupabbasadisā ahesuṃ.
સણ્હનૂપુરસુવણ્ણમણ્ડિતાતિ સિનિદ્ધમટ્ઠેહિ સુવણ્ણનૂપુરેહિ વિભૂસિતા. જઙ્ઘાતિ અટ્ઠિજઙ્ઘાયો. તાતિ તા જઙ્ઘાયો. તિલદણ્ડકારિવાતિ અપ્પમંસલોહિતત્તા કિસભાવેન લૂનાવસિટ્ઠવિસુક્ખતિલદણ્ડકા વિય અહેસું. ર-કારો પદસન્ધિકરો.
Saṇhanūpurasuvaṇṇamaṇḍitāti siniddhamaṭṭhehi suvaṇṇanūpurehi vibhūsitā. Jaṅghāti aṭṭhijaṅghāyo. Tāti tā jaṅghāyo. Tiladaṇḍakārivāti appamaṃsalohitattā kisabhāvena lūnāvasiṭṭhavisukkhatiladaṇḍakā viya ahesuṃ. Ra-kāro padasandhikaro.
તૂલપુણ્ણસદિસોપમાતિ મુદુસિનિદ્ધભાવેન સિમ્બલિતૂલપુણ્ણપલિગુણ્ઠિતઉપાહનસદિસા. તે મમ પાદા ઇદાનિ ફુટિતા ફલિતા, વલીમતા વલિમન્તો જાતા.
Tūlapuṇṇasadisopamāti mudusiniddhabhāvena simbalitūlapuṇṇapaliguṇṭhitaupāhanasadisā. Te mama pādā idāni phuṭitā phalitā, valīmatā valimanto jātā.
એદિસોતિ એવરૂપો. અહુ અહોસિ યથાવુત્તપ્પકારો. અયં સમુસ્સયોતિ અયં મમ કાયો. જજ્જરોતિ સિથિલાબન્ધો . બહુદુખાનમાલયોતિ જરાદિહેતુકાનં બહૂનં દુક્ખાનં આલયભૂતો. સોપલેપપતિતોતિ સો અયં સમુસ્સયો અપલેપપતિતો અભિસઙ્ખારાલેપપરિક્ખયેન પતિતો પાતાભિમુખોતિ અત્થો. સોપિ અલેપપતિતોતિ વા પદવિભાગો, સો એવત્થો. જરાઘરોતિ જિણ્ણઘરસદિસો. જરાય વા ઘરભૂતો અહોસિ. તસ્મા સચ્ચવાદિનો ધમ્માનં યથાભૂતં સભાવં સમ્મદેવ ઞત્વા કથનતો અવિતથવાદિનો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ મમ સત્થુવચનં અનઞ્ઞથા.
Edisoti evarūpo. Ahu ahosi yathāvuttappakāro. Ayaṃ samussayoti ayaṃ mama kāyo. Jajjaroti sithilābandho . Bahudukhānamālayoti jarādihetukānaṃ bahūnaṃ dukkhānaṃ ālayabhūto. Sopalepapatitoti so ayaṃ samussayo apalepapatito abhisaṅkhārālepaparikkhayena patito pātābhimukhoti attho. Sopi alepapatitoti vā padavibhāgo, so evattho. Jarāgharoti jiṇṇagharasadiso. Jarāya vā gharabhūto ahosi. Tasmā saccavādino dhammānaṃ yathābhūtaṃ sabhāvaṃ sammadeva ñatvā kathanato avitathavādino sammāsambuddhassa mama satthuvacanaṃ anaññathā.
એવં અયં થેરી અત્તનો અત્તભાવે અનિચ્ચતાય સલ્લક્ખણમુખેન સબ્બેસુપિ તેભૂમકધમ્મેસુ અનિચ્ચતં ઉપધારેત્વા તદનુસારેન તત્થ દુક્ખલક્ખણં અનત્તલક્ખણઞ્ચ આરોપેત્વા વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેન્તી મગ્ગપટિપાટિયા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેરી ૨.૪.૨૦૪-૨૧૯) –
Evaṃ ayaṃ therī attano attabhāve aniccatāya sallakkhaṇamukhena sabbesupi tebhūmakadhammesu aniccataṃ upadhāretvā tadanusārena tattha dukkhalakkhaṇaṃ anattalakkhaṇañca āropetvā vipassanaṃ ussukkāpentī maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.4.204-219) –
‘‘યો રંસિફુસિતાવેળો, ફુસ્સો નામ મહામુનિ;
‘‘Yo raṃsiphusitāveḷo, phusso nāma mahāmuni;
તસ્સાહં ભગિની આસિં, અજાયિં ખત્તિયે કુલે.
Tassāhaṃ bhaginī āsiṃ, ajāyiṃ khattiye kule.
‘‘તસ્સ ધમ્મં સુણિત્વાહં, વિપ્પસન્નેન ચેતસા;
‘‘Tassa dhammaṃ suṇitvāhaṃ, vippasannena cetasā;
મહાદાનં દદિત્વાન, પત્થયિં રૂપસમ્પદં.
Mahādānaṃ daditvāna, patthayiṃ rūpasampadaṃ.
‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, સિખી લોકગ્ગનાયકો;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, sikhī lokagganāyako;
ઉપ્પન્નો લોકપજ્જોતો, તિલોકસરણો જિનો.
Uppanno lokapajjoto, tilokasaraṇo jino.
‘‘તદારુણપુરે રમ્મે, બ્રહ્મઞ્ઞકુલસમ્ભવા;
‘‘Tadāruṇapure ramme, brahmaññakulasambhavā;
વિમુત્તચિત્તં કુપિતા, ભિક્ખુનિં અભિસાપયિં.
Vimuttacittaṃ kupitā, bhikkhuniṃ abhisāpayiṃ.
‘‘વેસિકાવ અનાચારા, જિનસાસનદૂસિકા;
‘‘Vesikāva anācārā, jinasāsanadūsikā;
એવં અક્કોસયિત્વાન, તેન પાપેન કમ્મુના.
Evaṃ akkosayitvāna, tena pāpena kammunā.
‘‘દારુણં નિરયં ગન્ત્વા, મહાદુક્ખસમપ્પિતા;
‘‘Dāruṇaṃ nirayaṃ gantvā, mahādukkhasamappitā;
તતો ચુતા મનુસ્સેસુ, ઉપપન્ના તપસ્સિની.
Tato cutā manussesu, upapannā tapassinī.
‘‘દસજાતિસહસ્સાનિ, ગણિકત્તમકારયિં;
‘‘Dasajātisahassāni, gaṇikattamakārayiṃ;
તમ્હા પાપા ન મુચ્ચિસ્સં, ભુત્વા દુટ્ઠવિસં યથા.
Tamhā pāpā na muccissaṃ, bhutvā duṭṭhavisaṃ yathā.
‘‘બ્રહ્મચરિયમસેવિસ્સં, કસ્સપે જિનસાસને;
‘‘Brahmacariyamasevissaṃ, kassape jinasāsane;
તેન કમ્મવિપાકેન, અજાયિં તિદસે પુરે.
Tena kammavipākena, ajāyiṃ tidase pure.
‘‘પચ્છિમે ભવે સમ્પત્તે, અહોસિં ઓપપાતિકા;
‘‘Pacchime bhave sampatte, ahosiṃ opapātikā;
અમ્બસાખન્તરે જાતા, અમ્બપાલીતિ તેનહં.
Ambasākhantare jātā, ambapālīti tenahaṃ.
‘‘પરિવુતા પાણકોટીહિ, પબ્બજિં જિનસાસને;
‘‘Parivutā pāṇakoṭīhi, pabbajiṃ jinasāsane;
પત્તાહં અચલં ઠાનં, ધીતા બુદ્ધસ્સ ઓરસા.
Pattāhaṃ acalaṃ ṭhānaṃ, dhītā buddhassa orasā.
‘‘ઇદ્ધીસુ ચ વસી હોમિ, સોતધાતુવિસુદ્ધિયા;
‘‘Iddhīsu ca vasī homi, sotadhātuvisuddhiyā;
ચેતોપરિયઞાણસ્સ, વસી હોમિ મહામુનિ.
Cetopariyañāṇassa, vasī homi mahāmuni.
‘‘પુબ્બેનિવાસં જાનામિ, દિબ્બચક્ખુ વિસોધિતં;
‘‘Pubbenivāsaṃ jānāmi, dibbacakkhu visodhitaṃ;
સબ્બાસવપરિક્ખીણા, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો.
Sabbāsavaparikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘અત્થધમ્મનિરુત્તીસુ, પટિભાને તથેવ ચ;
‘‘Atthadhammaniruttīsu, paṭibhāne tatheva ca;
ઞાણં મે વિમલં સુદ્ધં, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ વાહસા.
Ñāṇaṃ me vimalaṃ suddhaṃ, buddhaseṭṭhassa vāhasā.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં, ભવા સબ્બે સમૂહતા;
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
નાગીવ બન્ધનં છેત્વા, વિહરામિ અનાસવા.
Nāgīva bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavā.
‘‘સ્વાગતં વત મે આસિ, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ સન્તિકે;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘પટિસમ્ભિદા ચતસ્સો, વિમોક્ખાપિ ચ અટ્ઠિમે;
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
છળભિઞ્ઞા સચ્છિકતા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા ઉદાનવસેન તા એવ ગાથા પચ્ચુદાહાસીતિ.
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena tā eva gāthā paccudāhāsīti.
અમ્બપાલીથેરીગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Ambapālītherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરીગાથાપાળિ • Therīgāthāpāḷi / ૧. અમ્બપાલીથેરીગાથા • 1. Ambapālītherīgāthā