Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પેટકોપદેસપાળિ • Peṭakopadesapāḷi

    નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ખુદ્દકનિકાયે

    Khuddakanikāye

    પેટકોપદેસપાળિ

    Peṭakopadesapāḷi

    ૧. અરિયસચ્ચપ્પકાસનપઠમભૂમિ

    1. Ariyasaccappakāsanapaṭhamabhūmi

    નમો સમ્માસમ્બુદ્ધાનં પરમત્થદસ્સીનં

    Namo sammāsambuddhānaṃ paramatthadassīnaṃ

    સીલાદિગુણપારમિપ્પત્તાનં.

    Sīlādiguṇapāramippattānaṃ.

    . દુવે હેતૂ દુવે પચ્ચયા સાવકસ્સ સમ્માદિટ્ઠિયા ઉપ્પાદાય – પરતો ચ ઘોસો સચ્ચાનુસન્ધિ, અજ્ઝત્તઞ્ચ યોનિસો મનસિકારો. તત્થ કતમો પરતો ઘોસો? યા પરતો દેસના ઓવાદો અનુસાસની સચ્ચકથા સચ્ચાનુલોમો. ચત્તારિ સચ્ચાનિ – દુક્ખં સમુદયો નિરોધો મગ્ગો. ઇમેસં ચતુન્નં સચ્ચાનં યા દેસના સન્દસ્સના વિવરણા વિભજના ઉત્તાનીકિરિયા 1 પકાસના – અયં વુચ્ચતિ સચ્ચાનુલોમો ઘોસોતિ.

    1. Duve hetū duve paccayā sāvakassa sammādiṭṭhiyā uppādāya – parato ca ghoso saccānusandhi, ajjhattañca yoniso manasikāro. Tattha katamo parato ghoso? Yā parato desanā ovādo anusāsanī saccakathā saccānulomo. Cattāri saccāni – dukkhaṃ samudayo nirodho maggo. Imesaṃ catunnaṃ saccānaṃ yā desanā sandassanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkiriyā 2 pakāsanā – ayaṃ vuccati saccānulomo ghosoti.

    . તત્થ કતમો અજ્ઝત્તં યોનિસો મનસિકારો?

    2. Tattha katamo ajjhattaṃ yoniso manasikāro?

    અજ્ઝત્તં યોનિસો મનસિકારો નામ યો યથાદેસિતે ધમ્મે બહિદ્ધા આરમ્મણં અનભિનીહરિત્વા યોનિસો મનસિકારો – અયં વુચ્ચતિ યોનિસો મનસિકારો.

    Ajjhattaṃ yoniso manasikāro nāma yo yathādesite dhamme bahiddhā ārammaṇaṃ anabhinīharitvā yoniso manasikāro – ayaṃ vuccati yoniso manasikāro.

    તંઆકારો યોનિસો દ્વારો વિધિ ઉપાયો. યથા પુરિસો સુક્ખે કટ્ઠે વિગતસ્નેહે સુક્ખાય ઉત્તરારણિયા થલે અભિમન્થમાનં ભબ્બો જોતિસ્સ અધિગમાય . તં કિસ્સ હેતુ. યોનિસો અગ્ગિસ્સ અધિગમાય. એવમેવસ્સ યમિદં દુક્ખસમુદયનિરોધમગ્ગાનં અવિપરીતધમ્મદેસનં મનસિકરોતિ – અયં વુચ્ચતિ યોનિસો મનસિકારો.

    Taṃākāro yoniso dvāro vidhi upāyo. Yathā puriso sukkhe kaṭṭhe vigatasnehe sukkhāya uttarāraṇiyā thale abhimanthamānaṃ bhabbo jotissa adhigamāya . Taṃ kissa hetu. Yoniso aggissa adhigamāya. Evamevassa yamidaṃ dukkhasamudayanirodhamaggānaṃ aviparītadhammadesanaṃ manasikaroti – ayaṃ vuccati yoniso manasikāro.

    યથા તિસ્સો ઉપમા પુબ્બે અસ્સુતા ચ અસ્સુતપુબ્બા ચ પટિભન્તિ. યો હિ કોચિ કામેસુ અવીતરાગોતિ…પે॰… દુવે ઉપમા અયોનિસો કાતબ્બા પચ્છિમેસુ વુત્તં. તત્થ યો ચ પરતો ઘોસો યો ચ અજ્ઝત્તં યોનિસો મનસિકારો – ઇમે દ્વે પચ્ચયા. પરતો ઘોસેન યા ઉપ્પજ્જતિ પઞ્ઞા – અયં વુચ્ચતિ સુતમયી પઞ્ઞા. યા અજ્ઝત્તં યોનિસો મનસિકારેન ઉપ્પજ્જતિ પઞ્ઞા – અયં વુચ્ચતિ ચિન્તામયી પઞ્ઞાતિ. ઇમા દ્વે પઞ્ઞા વેદિતબ્બા. પુરિમકા ચ દ્વે પચ્ચયા. ઇમે દ્વે હેતૂ દ્વે પચ્ચયા સાવકસ્સ સમ્માદિટ્ઠિયા ઉપ્પાદાય.

    Yathā tisso upamā pubbe assutā ca assutapubbā ca paṭibhanti. Yo hi koci kāmesu avītarāgoti…pe… duve upamā ayoniso kātabbā pacchimesu vuttaṃ. Tattha yo ca parato ghoso yo ca ajjhattaṃ yoniso manasikāro – ime dve paccayā. Parato ghosena yā uppajjati paññā – ayaṃ vuccati sutamayī paññā. Yā ajjhattaṃ yoniso manasikārena uppajjati paññā – ayaṃ vuccati cintāmayī paññāti. Imā dve paññā veditabbā. Purimakā ca dve paccayā. Ime dve hetū dve paccayā sāvakassa sammādiṭṭhiyā uppādāya.

    . તત્થ પરતો ઘોસસ્સ સચ્ચાનુસન્ધિસ્સ દેસિતસ્સ અત્થં અવિજાનન્તો અત્થપ્પટિસંવેદી ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. ન ચ અત્થપ્પટિસંવેદી યોનિસો મનસિકરિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. પરતો ઘોસસ્સ સચ્ચાનુસન્ધિસ્સ દેસિતસ્સ અત્થં વિજાનન્તો અત્થપ્પટિસંવેદી ભવિસ્સતીતિ ઠાનમેતં વિજ્જતિ. અત્થપ્પટિસંવેદી ચ યોનિસો મનસિકરિસ્સતીતિ ઠાનમેતં વિજ્જતિ. એસ હેતુ એતં આરમ્મણં એસો ઉપાયો સાવકસ્સ નિય્યાનસ્સ, નત્થઞ્ઞો. સોયં ન ચ સુત્તસ્સ અત્થવિજાનનાય સહ યુત્તો નાપિ ઘોસાનુયોગેન પરતો ઘોસસ્સ અત્થં અવિજાનન્તેન સક્કા ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મં અલમરિયઞાણદસ્સનં અધિગન્તું, તસ્મા નિબ્બાયિતુકામેન સુતમયેન અત્થા પરિયેસિતબ્બા. તત્થ પરિયેસનાય અયં અનુપુબ્બી ભવતિ સોળસ હારા, પઞ્ચ નયા, અટ્ઠારસ મૂલપદાનિ.

    3. Tattha parato ghosassa saccānusandhissa desitassa atthaṃ avijānanto atthappaṭisaṃvedī bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Na ca atthappaṭisaṃvedī yoniso manasikarissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Parato ghosassa saccānusandhissa desitassa atthaṃ vijānanto atthappaṭisaṃvedī bhavissatīti ṭhānametaṃ vijjati. Atthappaṭisaṃvedī ca yoniso manasikarissatīti ṭhānametaṃ vijjati. Esa hetu etaṃ ārammaṇaṃ eso upāyo sāvakassa niyyānassa, natthañño. Soyaṃ na ca suttassa atthavijānanāya saha yutto nāpi ghosānuyogena parato ghosassa atthaṃ avijānantena sakkā uttarimanussadhammaṃ alamariyañāṇadassanaṃ adhigantuṃ, tasmā nibbāyitukāmena sutamayena atthā pariyesitabbā. Tattha pariyesanāya ayaṃ anupubbī bhavati soḷasa hārā, pañca nayā, aṭṭhārasa mūlapadāni.

    તત્થાયં ઉદ્દાનગાથા

    Tatthāyaṃ uddānagāthā

    સોળસહારા નેત્તી, પઞ્ચનયા સાસનસ્સ પરિયેટ્ઠિ;

    Soḷasahārā nettī, pañcanayā sāsanassa pariyeṭṭhi;

    અટ્ઠારસમૂલપદા, કચ્ચાયનગોત્તનિદ્દિટ્ઠા.

    Aṭṭhārasamūlapadā, kaccāyanagottaniddiṭṭhā.

    . તત્થ કતમે સોળસહારા?

    4. Tattha katame soḷasahārā?

    દેસના વિચયો યુત્તિ પદટ્ઠાનં લક્ખણં ચતુબ્યૂહો આવટ્ટો વિભત્તિ પરિવત્તનો વેવચનો પઞ્ઞત્તિ ઓતરણો સોધનો અધિટ્ઠાનો પરિક્ખારો સમારોપનો – ઇમે સોળસ હારા.

    Desanā vicayo yutti padaṭṭhānaṃ lakkhaṇaṃ catubyūho āvaṭṭo vibhatti parivattano vevacano paññatti otaraṇo sodhano adhiṭṭhāno parikkhāro samāropano – ime soḷasa hārā.

    તત્થ ઉદ્દાનગાથા

    Tattha uddānagāthā

    દેસના વિચયો યુત્તિ, પદટ્ઠાનો ચ લક્ખણો 3;

    Desanā vicayo yutti, padaṭṭhāno ca lakkhaṇo 4;

    ચતુબ્યૂહો ચ આવટ્ટો, વિભત્તિ પરિવત્તનો.

    Catubyūho ca āvaṭṭo, vibhatti parivattano.

    વેવચનો ચ પઞ્ઞત્તિ, ઓતરણો ચ સોધનો;

    Vevacano ca paññatti, otaraṇo ca sodhano;

    અધિટ્ઠાનો પરિક્ખારો, સમારોપનો સોળસો – 5;

    Adhiṭṭhāno parikkhāro, samāropano soḷaso – 6;

    . તત્થ કતમે પઞ્ચ નયા?

    5. Tattha katame pañca nayā?

    નન્દિયાવટ્ટો તિપુક્ખલો સીહવિક્કીળિતો દિસાલોચનો અઙ્કુસોતિ.

    Nandiyāvaṭṭo tipukkhalo sīhavikkīḷito disālocano aṅkusoti.

    તત્થ ઉદ્દાનગાથા

    Tattha uddānagāthā

    પઠમો નન્દિયાવટ્ટો, દુતિયો ચ તિપુક્ખલો;

    Paṭhamo nandiyāvaṭṭo, dutiyo ca tipukkhalo;

    સીહવિક્કીળિતો નામ, તતિયો હોતિ સો નયો.

    Sīhavikkīḷito nāma, tatiyo hoti so nayo.

    દિસાલોચનમાહંસુ, ચતુત્થો નયલઞ્જકો;

    Disālocanamāhaṃsu, catuttho nayalañjako;

    પઞ્ચમો અઙ્કુસો નામ 7, સબ્બે પઞ્ચ નયા ગતા.

    Pañcamo aṅkuso nāma 8, sabbe pañca nayā gatā.

    . તત્થ કતમાનિ અટ્ઠારસ મૂલપદાનિ?

    6. Tattha katamāni aṭṭhārasa mūlapadāni?

    અવિજ્જા તણ્હા લોભો દોસો મોહો સુભસઞ્ઞા સુખસઞ્ઞા નિચ્ચસઞ્ઞા અત્તસઞ્ઞા સમથો વિપસ્સના અલોભો અદોસો અમોહો અસુભસઞ્ઞા દુક્ખસઞ્ઞા અનિચ્ચસઞ્ઞા અનત્તસઞ્ઞા, ઇમાનિ અટ્ઠારસ મૂલપદાનિ. તત્થ નવ પદાનિ અકુસલાનિ યત્થ સબ્બં અકુસલં સમોસરતિ. નવ પદાનિ કુસલાનિ યત્થ સબ્બં કુસલં સમોસરતિ.

    Avijjā taṇhā lobho doso moho subhasaññā sukhasaññā niccasaññā attasaññā samatho vipassanā alobho adoso amoho asubhasaññā dukkhasaññā aniccasaññā anattasaññā, imāni aṭṭhārasa mūlapadāni. Tattha nava padāni akusalāni yattha sabbaṃ akusalaṃ samosarati. Nava padāni kusalāni yattha sabbaṃ kusalaṃ samosarati.

    કતમાનિ નવ પદાનિ અકુસલાનિ યત્થ સબ્બં અકુસલં સમોસરતિ?

    Katamāni nava padāni akusalāni yattha sabbaṃ akusalaṃ samosarati?

    અવિજ્જા યાવ અત્તસઞ્ઞા, ઇમાનિ નવ પદાનિ અકુસલાનિ, યત્થ સબ્બં અકુસલં સમોસરતિ.

    Avijjā yāva attasaññā, imāni nava padāni akusalāni, yattha sabbaṃ akusalaṃ samosarati.

    કતમાનિ નવ પદાનિ કુસલાનિ યત્થ સબ્બં કુસલં સમોસરતિ?

    Katamāni nava padāni kusalāni yattha sabbaṃ kusalaṃ samosarati?

    સમથો યાવ અનત્તસઞ્ઞા, ઇમાનિ નવ પદાનિ કુસલાનિ યત્થ સબ્બં કુસલં સમોસરતિ. ઇમાનિ અટ્ઠારસ મૂલપદાનિ.

    Samatho yāva anattasaññā, imāni nava padāni kusalāni yattha sabbaṃ kusalaṃ samosarati. Imāni aṭṭhārasa mūlapadāni.

    તત્થ ઇમા ઉદ્દાનગાથા

    Tattha imā uddānagāthā

    તણ્હા ચ અવિજ્જા લોભો, દોસો તથેવ મોહો ચ;

    Taṇhā ca avijjā lobho, doso tatheva moho ca;

    ચત્તારો ચ વિપલ્લાસા, કિલેસભૂમિ નવ પદાનિ.

    Cattāro ca vipallāsā, kilesabhūmi nava padāni.

    યે ચ સતિપટ્ઠાના સમથો, વિપસ્સના કુસલમૂલં;

    Ye ca satipaṭṭhānā samatho, vipassanā kusalamūlaṃ;

    એતં સબ્બં કુસલં, ઇન્દ્રિયભૂમિ નવપદાનિ.

    Etaṃ sabbaṃ kusalaṃ, indriyabhūmi navapadāni.

    સબ્બં કુસલં નવહિ પદેહિ યુજ્જતિ, નવહિ ચેવ અકુસલં;

    Sabbaṃ kusalaṃ navahi padehi yujjati, navahi ceva akusalaṃ;

    એકકે નવ મૂલપદાનિ, ઉભયતો અટ્ઠારસ મૂલપદાનિ.

    Ekake nava mūlapadāni, ubhayato aṭṭhārasa mūlapadāni.

    ઇમેસં અટ્ઠારસન્નં મૂલપદાનં યાનિ નવ પદાનિ અકુસલાનિ, અયં દુક્ખસમુદયો; યાનિ નવ પદાનિ કુસલાનિ, અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા. ઇતિ સમુદયસ્સ દુક્ખં ફલં, દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાય નિરોધં ફલં. ઇમાનિ ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ ભગવતા બારાણસિયં દેસિતાનિ.

    Imesaṃ aṭṭhārasannaṃ mūlapadānaṃ yāni nava padāni akusalāni, ayaṃ dukkhasamudayo; yāni nava padāni kusalāni, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā. Iti samudayassa dukkhaṃ phalaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya nirodhaṃ phalaṃ. Imāni cattāri ariyasaccāni bhagavatā bārāṇasiyaṃ desitāni.

    . તત્થ દુક્ખસ્સ અરિયસચ્ચસ્સ અપરિમાણાનિ અક્ખરાનિ પદાનિ બ્યઞ્જનાનિ આકારાનિ નિરુત્તિયો નિદ્દેસા દેસિતા એતસ્સેવત્થસ્સ સઙ્કાસનાય પકાસનાય વિવરણાય વિભજનાય ઉત્તાનીકમ્મતાય પઞ્ઞાપનાયાતિ યા એવં સબ્બેસં સચ્ચાનં. ઇતિ એકમેકં સચ્ચં અપરિમાણેહિ અક્ખરપદબ્યઞ્જનઆકારનિરુત્તિનિદ્દેસેહિ પરિયેસિતબ્બં, તઞ્ચ બ્યઞ્જનં અત્થપુથુત્તેન પન અત્થેવ બ્યઞ્જનપુથુત્તેન.

    7. Tattha dukkhassa ariyasaccassa aparimāṇāni akkharāni padāni byañjanāni ākārāni niruttiyo niddesā desitā etassevatthassa saṅkāsanāya pakāsanāya vivaraṇāya vibhajanāya uttānīkammatāya paññāpanāyāti yā evaṃ sabbesaṃ saccānaṃ. Iti ekamekaṃ saccaṃ aparimāṇehi akkharapadabyañjanaākāraniruttiniddesehi pariyesitabbaṃ, tañca byañjanaṃ atthaputhuttena pana attheva byañjanaputhuttena.

    યો હિ કોચિ સમણો વા બ્રાહ્મણો વા એવં વદેય્ય ‘‘અહં ઇદં દુક્ખં પચ્ચક્ખાય અઞ્ઞં દુક્ખં પઞ્ઞપેસ્સામી’’તિ તસ્સ તં વાચાવત્થુકમેવસ્સ પુચ્છિતો ચ ન સમ્પાયિસ્સતિ. એવં સચ્ચાનિ. યઞ્ચ રત્તિં ભગવા અભિસમ્બુદ્ધો, યઞ્ચ રત્તિં અનુપાદાય પરિનિબ્બુતો, એત્થન્તરે યં કિઞ્ચિ ભગવતા ભાસિતં સુત્તં ગેય્યં વેય્યાકરણં ગાથા ઉદાનં ઇતિવુત્તકં જાતકં અબ્ભુતધમ્મં વેદલ્લં, સબ્બં તં ધમ્મચક્કં પવત્તિતં. ન કિઞ્ચિ બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં ધમ્મદેસનાય ધમ્મચક્કતો બહિદ્ધા, તસ્સ સબ્બં સુત્તં અરિયધમ્મેસુ પરિયેસિતબ્બં. તત્થ પરિગ્ગણ્હનાય આલોકસભાનિ ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ થાવરાનિ ઇમાનિ.

    Yo hi koci samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃ vadeyya ‘‘ahaṃ idaṃ dukkhaṃ paccakkhāya aññaṃ dukkhaṃ paññapessāmī’’ti tassa taṃ vācāvatthukamevassa pucchito ca na sampāyissati. Evaṃ saccāni. Yañca rattiṃ bhagavā abhisambuddho, yañca rattiṃ anupādāya parinibbuto, etthantare yaṃ kiñci bhagavatā bhāsitaṃ suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallaṃ, sabbaṃ taṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ. Na kiñci buddhānaṃ bhagavantānaṃ dhammadesanāya dhammacakkato bahiddhā, tassa sabbaṃ suttaṃ ariyadhammesu pariyesitabbaṃ. Tattha pariggaṇhanāya ālokasabhāni cattāri ariyasaccāni thāvarāni imāni.

    તત્થ કતમં દુક્ખં? જાતિ જરા બ્યાધિ મરણં સંખિત્તેન પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા દુક્ખા. તત્થાયં લક્ખણનિદ્દેસો, પાતુભાવલક્ખણા જાતિ, પરિપાકલક્ખણા જરા, દુક્ખદુક્ખતાલક્ખણો બ્યાધિ, ચુતિલક્ખણં મરણં, પિયવિપ્પયોગવિપરિણામપરિતાપનલક્ખણો સોકો, લાલપ્પનલક્ખણો પરિદેવો, કાયસમ્પીળનલક્ખણં દુક્ખં, ચિત્તસમ્પીળનલક્ખણં દોમનસ્સં, કિલેસપરિદહનલક્ખણો ઉપાયાસો, અમનાપસમોધાનલક્ખણો અપ્પિયસમ્પયોગો, મનાપવિનાભાવલક્ખણો પિયવિપ્પયોગો, અધિપ્પાયવિવત્તનલક્ખણો અલાભો, અપરિઞ્ઞાલક્ખણા પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા, પરિપાકચુતિલક્ખણં જરામરણં, પાતુભાવચુતિલક્ખણં ચુતોપપત્તિ, પટિસન્ધિનિબ્બત્તનલક્ખણો સમુદયો, સમુદયપરિજહનલક્ખણો નિરોધો, અનુસયસમુચ્છેદલક્ખણો મગ્ગો. બ્યાધિલક્ખણં દુક્ખં, સઞ્જાનનલક્ખણો સમુદયો, નિય્યાનિકલક્ખણો મગ્ગો, સન્તિલક્ખણો નિરોધો. અપ્પટિસન્ધિભાવનિરોધલક્ખણા અનુપાદિસેસા નિબ્બાનધાતુ, દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ, દુક્ખઞ્ચ નિરોધો ચ, દુક્ખઞ્ચ મગ્ગો ચ, સમુદયો ચ દુક્ખઞ્ચ, સમુદયો ચ નિરોધો ચ, સમુદયો ચ મગ્ગો ચ, નિરોધો ચ સમુદયો ચ, નિરોધો ચ દુક્ખઞ્ચ, નિરોધો ચ મગ્ગો ચ, મગ્ગો ચ નિરોધો ચ, મગ્ગો ચ સમુદયો ચ, મગ્ગો ચ દુક્ખઞ્ચ.

    Tattha katamaṃ dukkhaṃ? Jāti jarā byādhi maraṇaṃ saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā. Tatthāyaṃ lakkhaṇaniddeso, pātubhāvalakkhaṇā jāti, paripākalakkhaṇā jarā, dukkhadukkhatālakkhaṇo byādhi, cutilakkhaṇaṃ maraṇaṃ, piyavippayogavipariṇāmaparitāpanalakkhaṇo soko, lālappanalakkhaṇo paridevo, kāyasampīḷanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ, cittasampīḷanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, kilesaparidahanalakkhaṇo upāyāso, amanāpasamodhānalakkhaṇo appiyasampayogo, manāpavinābhāvalakkhaṇo piyavippayogo, adhippāyavivattanalakkhaṇo alābho, apariññālakkhaṇā pañcupādānakkhandhā, paripākacutilakkhaṇaṃ jarāmaraṇaṃ, pātubhāvacutilakkhaṇaṃ cutopapatti, paṭisandhinibbattanalakkhaṇo samudayo, samudayaparijahanalakkhaṇo nirodho, anusayasamucchedalakkhaṇo maggo. Byādhilakkhaṇaṃ dukkhaṃ, sañjānanalakkhaṇo samudayo, niyyānikalakkhaṇo maggo, santilakkhaṇo nirodho. Appaṭisandhibhāvanirodhalakkhaṇā anupādisesā nibbānadhātu, dukkhañca samudayo ca, dukkhañca nirodho ca, dukkhañca maggo ca, samudayo ca dukkhañca, samudayo ca nirodho ca, samudayo ca maggo ca, nirodho ca samudayo ca, nirodho ca dukkhañca, nirodho ca maggo ca, maggo ca nirodho ca, maggo ca samudayo ca, maggo ca dukkhañca.

    . તત્થિમાનિ સુત્તાનિ.

    8. Tatthimāni suttāni.

    ‘‘યમેકરત્તિં 9 પઠમં, ગબ્ભે વસતિ માણવો;

    ‘‘Yamekarattiṃ 10 paṭhamaṃ, gabbhe vasati māṇavo;

    અબ્ભુટ્ઠિતોવ સો યાતિ, સ ગચ્છં ન નિવત્તતી’’તિ.

    Abbhuṭṭhitova so yāti, sa gacchaṃ na nivattatī’’ti.

    અટ્ઠિમા, આનન્દ, દાનુપપત્તિયો એકુત્તરિકે સુત્તં – અયં જાતિ.

    Aṭṭhimā, ānanda, dānupapattiyo ekuttarike suttaṃ – ayaṃ jāti.

    તત્થ કતમા જરા?

    Tattha katamā jarā?

    અચરિત્વા 11 બ્રહ્મચરિયં, અલદ્ધા યોબ્બને ધનં;

    Acaritvā 12 brahmacariyaṃ, aladdhā yobbane dhanaṃ;

    જિણ્ણકોઞ્ચાવ ઝાયન્તિ, ખીણમચ્છેવ પલ્લલે.

    Jiṇṇakoñcāva jhāyanti, khīṇamaccheva pallale.

    પઞ્ચ પુબ્બનિમિત્તાનિ દેવેસુ – અયં જરા.

    Pañca pubbanimittāni devesu – ayaṃ jarā.

    તત્થ કતમો બ્યાધિ?

    Tattha katamo byādhi?

    સામં તેન કુતો રાજ, તુવમ્પિ જરાયન્તિ વેદેસિ;

    Sāmaṃ tena kuto rāja, tuvampi jarāyanti vedesi;

    ખત્તિય કમ્મસ્સ ફલો, લોકો ન હિ કમ્મં પનયતિ.

    Khattiya kammassa phalo, loko na hi kammaṃ panayati.

    તયો ગિલાના – અયં બ્યાધિ.

    Tayo gilānā – ayaṃ byādhi.

    તત્થ કતમં મરણં?

    Tattha katamaṃ maraṇaṃ?

    યથાપિ 13 કુમ્ભકારસ્સ, કતં મત્તિકભાજનં;

    Yathāpi 14 kumbhakārassa, kataṃ mattikabhājanaṃ;

    ખુદ્દકઞ્ચ મહન્તઞ્ચ, યં પક્કં યઞ્ચ આમકં;

    Khuddakañca mahantañca, yaṃ pakkaṃ yañca āmakaṃ;

    સબ્બં ભેદનપરિયન્તં, એવં મચ્ચાન જીવિતં.

    Sabbaṃ bhedanapariyantaṃ, evaṃ maccāna jīvitaṃ.

    મમાયિતે પસ્સથ ફન્દમાને 15, મચ્છેવ અપ્પોદકે ખીણસોતે;

    Mamāyite passatha phandamāne 16, maccheva appodake khīṇasote;

    એતમ્પિ દિસ્વા અમમો ચરેય્ય, ભવેસુ આસત્તિમકુબ્બમાનો.

    Etampi disvā amamo careyya, bhavesu āsattimakubbamāno.

    ઉદકપ્પનસુત્તં – ઇદં મરણં.

    Udakappanasuttaṃ – idaṃ maraṇaṃ.

    તત્થ કતમો સોકો?

    Tattha katamo soko?

    ઇધ સોચતિ પેચ્ચ સોચતિ, પાપકારી ઉભયત્થ સોચતિ;

    Idha socati pecca socati, pāpakārī ubhayattha socati;

    સો સોચતિ સો વિહઞ્ઞતિ, દિસ્વા કમ્મકિલિટ્ઠમત્તનો 17.

    So socati so vihaññati, disvā kammakiliṭṭhamattano 18.

    તીણિ દુચ્ચરિતાનિ – અયં સોકો.

    Tīṇi duccaritāni – ayaṃ soko.

    તત્થ કતમો પરિદેવો?

    Tattha katamo paridevo?

    કામેસુ 19 ગિદ્ધા પસુતા પમૂળ્હા, અવદાનિયા તે વિસમે નિવિટ્ઠા;

    Kāmesu 20 giddhā pasutā pamūḷhā, avadāniyā te visame niviṭṭhā;

    દુક્ખૂપનીતા પરિદેવયન્તિ, કિંસુ ભવિસ્સામ ઇતો ચુતાસે.

    Dukkhūpanītā paridevayanti, kiṃsu bhavissāma ito cutāse.

    તિસ્સો વિપત્તિયો – અયં પરિદેવો.

    Tisso vipattiyo – ayaṃ paridevo.

    તત્થ કતમં દુક્ખં?

    Tattha katamaṃ dukkhaṃ?

    સતં આસિ અયોસઙ્કૂ 21, સબ્બે પચ્ચત્તવેદના;

    Sataṃ āsi ayosaṅkū 22, sabbe paccattavedanā;

    જલિતા જાતવેદાવ, અચ્ચિસઙ્ઘસમાકુલા.

    Jalitā jātavedāva, accisaṅghasamākulā.

    મહા વત સો પરિળાહો 23 સંયુત્તકે સુત્તં સચ્ચસંયુત્તેસુ – ઇદં દુક્ખં.

    Mahā vata so pariḷāho 24 saṃyuttake suttaṃ saccasaṃyuttesu – idaṃ dukkhaṃ.

    તત્થ કતમં દોમનસ્સં?

    Tattha katamaṃ domanassaṃ?

    સઙ્કપ્પેહિ પરેતો 25 સો, કપણો વિય ઝાયતિ;

    Saṅkappehi pareto 26 so, kapaṇo viya jhāyati;

    સુત્વા પરેસં નિગ્ઘોસં, મઙ્કુ હોતિ તથાવિધો.

    Sutvā paresaṃ nigghosaṃ, maṅku hoti tathāvidho.

    દ્વેમે તપનીયા ધમ્મા – ઇદં દોમનસ્સં.

    Dveme tapanīyā dhammā – idaṃ domanassaṃ.

    તત્થ કતમો ઉપાયાસો?

    Tattha katamo upāyāso?

    કમ્મારાનં યથા ઉક્કા, અન્તો ડય્હતિ નો બહિ;

    Kammārānaṃ yathā ukkā, anto ḍayhati no bahi;

    એવં ડય્હતિ મે હદયં, સુત્વા નિબ્બત્તમમ્બુજં.

    Evaṃ ḍayhati me hadayaṃ, sutvā nibbattamambujaṃ.

    તયો અગ્ગી – અયં ઉપાયાસો.

    Tayo aggī – ayaṃ upāyāso.

    તત્થ કતમો અપ્પિયસમ્પયોગો?

    Tattha katamo appiyasampayogo?

    અયસાવ 27 મલં સમુટ્ઠિતં, તતુટ્ઠાય તમેવ ખાદતિ;

    Ayasāva 28 malaṃ samuṭṭhitaṃ, tatuṭṭhāya tameva khādati;

    એવં અતિધોનચારિનં, સાનિ કમ્માનિ નયન્તિ દુગ્ગતિં.

    Evaṃ atidhonacārinaṃ, sāni kammāni nayanti duggatiṃ.

    દ્વેમે તથાગતં અબ્ભાચિક્ખન્તિ, એકુત્તરિકે સુત્તં દુકેસુ – અયં અપ્પિયસમ્પયોગો.

    Dveme tathāgataṃ abbhācikkhanti, ekuttarike suttaṃ dukesu – ayaṃ appiyasampayogo.

    તત્થ કતમો પિયવિપ્પયોગો?

    Tattha katamo piyavippayogo?

    સુપિનેન યથાપિ સઙ્ગતં, પટિબુદ્ધો પુરિસો ન પસ્સતિ;

    Supinena yathāpi saṅgataṃ, paṭibuddho puriso na passati;

    એવમ્પિ પિયાયિતં 29 જનં, પેતં કાલઙ્કતં 30 ન પસ્સતિ.

    Evampi piyāyitaṃ 31 janaṃ, petaṃ kālaṅkataṃ 32 na passati.

    તે દેવા ચવનધમ્મં વિદિત્વા તીહિ વાચાહિ અનુસાસન્તિ. અયં પિયવિપ્પયોગો.

    Te devā cavanadhammaṃ viditvā tīhi vācāhi anusāsanti. Ayaṃ piyavippayogo.

    યમ્પિચ્છં ન લભતિ, તિસ્સો મારધીતરો;

    Yampicchaṃ na labhati, tisso māradhītaro;

    તસ્સ ચે કામયાનસ્સ 33, છન્દજાતસ્સ જન્તુનો;

    Tassa ce kāmayānassa 34, chandajātassa jantuno;

    તે કામા પરિહાયન્તિ, સલ્લવિદ્ધોવ રુપ્પતિ.

    Te kāmā parihāyanti, sallaviddhova ruppati.

    સંખિત્તેન પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા દુક્ખા.

    Saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā.

    ચક્ખુ સોતઞ્ચ ઘાનઞ્ચ, જિવ્હા કાયો તતો મનં;

    Cakkhu sotañca ghānañca, jivhā kāyo tato manaṃ;

    એતે લોકામિસા ઘોરા, યત્થ સત્તા પુથુજ્જના.

    Ete lokāmisā ghorā, yattha sattā puthujjanā.

    પઞ્ચિમે ભિક્ખવે ખન્ધા – ઇદં દુક્ખં.

    Pañcime bhikkhave khandhā – idaṃ dukkhaṃ.

    તત્થ કતમા જરા ચ મરણઞ્ચ?

    Tattha katamā jarā ca maraṇañca?

    અપ્પં વત જીવિતં ઇદં, ઓરં વસ્સસતાપિ મીયતે 35;

    Appaṃ vata jīvitaṃ idaṃ, oraṃ vassasatāpi mīyate 36;

    અથ વાપિ અકિચ્છં જીવિતં, અથ ખો સો જરસાપિ મીયતે.

    Atha vāpi akicchaṃ jīvitaṃ, atha kho so jarasāpi mīyate.

    સંયુત્તકે પસેનદિસંયુત્તકે સુત્તં અય્યિકા મે કાલઙ્કતા – અયં જરા ચ મરણઞ્ચ.

    Saṃyuttake pasenadisaṃyuttake suttaṃ ayyikā me kālaṅkatā – ayaṃ jarā ca maraṇañca.

    તત્થ કતમા ચુતિ ચ ઉપપત્તિ ચ?

    Tattha katamā cuti ca upapatti ca?

    ‘‘સબ્બે સત્તા મરિસ્સન્તિ, મરણન્તં હિ જીવિતં;

    ‘‘Sabbe sattā marissanti, maraṇantaṃ hi jīvitaṃ;

    યથાકમ્મં ગમિસ્સન્તિ, અત્તકમ્મફલૂપગા’’તિ 37. –

    Yathākammaṃ gamissanti, attakammaphalūpagā’’ti 38. –

    અયં ચુતિ ચ ઉપપત્તિ ચ.

    Ayaṃ cuti ca upapatti ca.

    ઇમેહિ સુત્તેહિ એકસદિસેહિ ચ અઞ્ઞેહિ નવવિધં સુત્તં તં અનુપવિટ્ઠેહિ લક્ખણતો દુક્ખં ઞત્વા સાધારણઞ્ચ અસાધારણઞ્ચ દુક્ખં અરિયસચ્ચં નિદ્દિસિતબ્બં. ગાથાહિ ગાથા અનુમિનિતબ્બા, બ્યાકરણેહિ વા બ્યાકરણં – ઇદં દુક્ખં.

    Imehi suttehi ekasadisehi ca aññehi navavidhaṃ suttaṃ taṃ anupaviṭṭhehi lakkhaṇato dukkhaṃ ñatvā sādhāraṇañca asādhāraṇañca dukkhaṃ ariyasaccaṃ niddisitabbaṃ. Gāthāhi gāthā anuminitabbā, byākaraṇehi vā byākaraṇaṃ – idaṃ dukkhaṃ.

    . તત્થ કતમો દુક્ખસમુદયો?

    9. Tattha katamo dukkhasamudayo?

    કામેસુ સત્તા કામસઙ્ગસત્તા 39, સંયોજને વજ્જમપસ્સમાના;

    Kāmesu sattā kāmasaṅgasattā 40, saṃyojane vajjamapassamānā;

    ન હિ જાતુ સંયોજનસઙ્ગસત્તા, ઓઘં તરેય્યું વિપુલં મહન્તં.

    Na hi jātu saṃyojanasaṅgasattā, oghaṃ tareyyuṃ vipulaṃ mahantaṃ.

    ચત્તારો આસવા સુત્તં – અયં દુક્ખસમુદયો.

    Cattāro āsavā suttaṃ – ayaṃ dukkhasamudayo.

    તત્થ કતમો દુક્ખનિરોધો?

    Tattha katamo dukkhanirodho?

    યમ્હિ ન માયા વસતી ન માનો,

    Yamhi na māyā vasatī na māno,

    યો વીતલોભો અમમો નિરાસો,

    Yo vītalobho amamo nirāso,

    પનુણ્ણકોધો 41 અભિનિબ્બુતત્તો;

    Panuṇṇakodho 42 abhinibbutatto;

    સો બ્રાહ્મણો સો સમણો સ ભિક્ખુ.

    So brāhmaṇo so samaṇo sa bhikkhu.

    દ્વેમા વિમુત્તિયો, રાગવિરાગા ચ ચેતોવિમુત્તિ; અવિજ્જાવિરાગા ચ પઞ્ઞાવિમુત્તિ – અયં નિરોધો.

    Dvemā vimuttiyo, rāgavirāgā ca cetovimutti; avijjāvirāgā ca paññāvimutti – ayaṃ nirodho.

    તત્થ કતમો મગ્ગો?

    Tattha katamo maggo?

    એસેવ મગ્ગો નત્થઞ્ઞો, દસ્સનસ્સ વિસુદ્ધિયા;

    Eseva maggo natthañño, dassanassa visuddhiyā;

    અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, મારસ્સેતં પમોહનં.

    Ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, mārassetaṃ pamohanaṃ.

    સત્તિમે, ભિક્ખવે, બોજ્ઝઙ્ગા – અયં મગ્ગો.

    Sattime, bhikkhave, bojjhaṅgā – ayaṃ maggo.

    તત્થ કતમાનિ ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ?

    Tattha katamāni cattāri ariyasaccāni?

    ‘‘યે ધમ્મા 43 હેતુપ્પભવા, તેસં હેતું તથાગતો આહ;

    ‘‘Ye dhammā 44 hetuppabhavā, tesaṃ hetuṃ tathāgato āha;

    તેસઞ્ચ યો નિરોધો, એવંવાદી મહાસમણો’’તિ.

    Tesañca yo nirodho, evaṃvādī mahāsamaṇo’’ti.

    હેતુપ્પભવા ધમ્મા દુક્ખં, હેતુસમુદયો, યં ભગવતો વચનં. અયં ધમ્મો યો નિરોધો, યે હિ કેચિ સંયોજનિયેસુ ધમ્મેસુ અસ્સદાનુપસ્સિનો વિહરન્તિ. કિલેસા તણ્હા પવડ્ઢતિ, તણ્હાપચ્ચયા ઉપાદાનં…પે॰… એવમેતસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ સમુદયો હોતિ. તત્થ યં સંયોજનં – અયં સમુદયો. યે સંયોજનિયા ધમ્મા યે ચ સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા સમ્ભવન્તિ – ઇદં દુક્ખં. યા સંયોજનિયેસુ ધમ્મેસુ આદીનવાનુપસ્સના – અયં મગ્ગો. પરિમુચ્ચતિ જાતિયા જરાય બ્યાધીહિ મરણેહિ સોકેહિ પરિદેવેહિ યાવ ઉપાયાસેહિ – ઇદં નિબ્બાનં. ઇમાનિ ચત્તારિ સચ્ચાનિ.

    Hetuppabhavā dhammā dukkhaṃ, hetusamudayo, yaṃ bhagavato vacanaṃ. Ayaṃ dhammo yo nirodho, ye hi keci saṃyojaniyesu dhammesu assadānupassino viharanti. Kilesā taṇhā pavaḍḍhati, taṇhāpaccayā upādānaṃ…pe… evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. Tattha yaṃ saṃyojanaṃ – ayaṃ samudayo. Ye saṃyojaniyā dhammā ye ca sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti – idaṃ dukkhaṃ. Yā saṃyojaniyesu dhammesu ādīnavānupassanā – ayaṃ maggo. Parimuccati jātiyā jarāya byādhīhi maraṇehi sokehi paridevehi yāva upāyāsehi – idaṃ nibbānaṃ. Imāni cattāri saccāni.

    તત્થ કતમા અનુપાદિસેસા નિબ્બાનધાતુ?

    Tattha katamā anupādisesā nibbānadhātu?

    અત્થઙ્ગતસ્સ ન પમાણમત્થિ, તં હિ વા નત્થિ યેન નં પઞ્ઞપેય્ય;

    Atthaṅgatassa na pamāṇamatthi, taṃ hi vā natthi yena naṃ paññapeyya;

    સબ્બસઙ્ગાનં સમૂહતત્તા વિદૂ, સિતા વાદસતસ્સુ 45 સબ્બે.

    Sabbasaṅgānaṃ samūhatattā vidū, sitā vādasatassu 46 sabbe.

    સંયુત્તકે ગોધિકસંયુત્તં.

    Saṃyuttake godhikasaṃyuttaṃ.

    ઇમાનિ અસાધારણાનિ સુત્તાનિ. યહિં યહિં સચ્ચાનિ નિદ્દિટ્ઠાનિ, તહિં તહિં સચ્ચલક્ખણતો ઓતારેત્વા 47 અપરિમાણેહિ બ્યઞ્જનેહિ સો અત્થો પરિયેસિતબ્બો. તત્થ અત્થાનુપરિવત્તિ બ્યઞ્જનેન પુન બ્યઞ્જનાનુપરિવત્તિ અત્થેન તસ્સ એકમેકસ્સ અપરિમાણાનિ બ્યઞ્જનાનિ ઇમેહિ સુત્તેહિ યથાનિક્ખિત્તેહિ ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ નિદ્દિસિતબ્બાનિ. પઞ્ચનિકાયે અનુપવિટ્ઠાહિ ગાથાહિ ગાથા અનુમિનિતબ્બા, બ્યાકરણેન બ્યાકરણં. ઇમાનિ અસાધારણાનિ સુત્તાનિ.

    Imāni asādhāraṇāni suttāni. Yahiṃ yahiṃ saccāni niddiṭṭhāni, tahiṃ tahiṃ saccalakkhaṇato otāretvā 48 aparimāṇehi byañjanehi so attho pariyesitabbo. Tattha atthānuparivatti byañjanena puna byañjanānuparivatti atthena tassa ekamekassa aparimāṇāni byañjanāni imehi suttehi yathānikkhittehi cattāri ariyasaccāni niddisitabbāni. Pañcanikāye anupaviṭṭhāhi gāthāhi gāthā anuminitabbā, byākaraṇena byākaraṇaṃ. Imāni asādhāraṇāni suttāni.

    તેસં ઇમા ઉદ્દાનગાથા

    Tesaṃ imā uddānagāthā

    યમેકરત્તિં પઠમં, અટ્ઠ દાનૂપપત્તિયો;

    Yamekarattiṃ paṭhamaṃ, aṭṭha dānūpapattiyo;

    પઞ્ચ પુબ્બનિમિત્તાનિ, ખીણમચ્છંવ પલ્લલં.

    Pañca pubbanimittāni, khīṇamacchaṃva pallalaṃ.

    સામં તેન કુતો રાજ, તયો દેવા ગિલાનકા;

    Sāmaṃ tena kuto rāja, tayo devā gilānakā;

    યથાપિ કુમ્ભકારસ્સ, યથા નદિદકપ્પનં.

    Yathāpi kumbhakārassa, yathā nadidakappanaṃ.

    ઇધ સોચતિ પેચ્ચ સોચતિ, તીણિ દુચ્ચરિતાનિ ચ;

    Idha socati pecca socati, tīṇi duccaritāni ca;

    કામેસુ ગિદ્ધા પસુતા, યાવ તિસ્સો વિપત્તિયો.

    Kāmesu giddhā pasutā, yāva tisso vipattiyo.

    સતં આસિ 49 અયોસઙ્કૂ, પરિળાહો મહત્તરો;

    Sataṃ āsi 50 ayosaṅkū, pariḷāho mahattaro;

    સઙ્કપ્પેહિ પરેતો સો, તત્થ તપનિયેહિ ચ.

    Saṅkappehi pareto so, tattha tapaniyehi ca.

    કમ્મારાનં યથા ઉક્કા, તયો અગ્ગી પકાસિતા;

    Kammārānaṃ yathā ukkā, tayo aggī pakāsitā;

    અયતો મલમુપ્પન્નં, અબ્ભક્ખાનં તથાગતે.

    Ayato malamuppannaṃ, abbhakkhānaṃ tathāgate.

    તિવિધં દેવાનુસાસન્તિ, સુપિનેન સઙ્ગમો યથા;

    Tividhaṃ devānusāsanti, supinena saṅgamo yathā;

    તિસ્સો ચેવ મારધીતા, સલ્લવિદ્ધોવ રુપ્પતિ.

    Tisso ceva māradhītā, sallaviddhova ruppati.

    ચક્ખુ સોતઞ્ચ ઘાનઞ્ચ, પઞ્ચક્ખન્ધા પકાસિતા;

    Cakkhu sotañca ghānañca, pañcakkhandhā pakāsitā;

    અપ્પં વત જીવિતં ઇદં, અય્યિકા મે મહલ્લિકા.

    Appaṃ vata jīvitaṃ idaṃ, ayyikā me mahallikā.

    સબ્બે સત્તા મરિસ્સન્તિ, ઉપપત્તિ ચુતિચયં;

    Sabbe sattā marissanti, upapatti cuticayaṃ;

    કામેસુ સત્તા પસુતા, આસવેહિ ચતૂહિ ચ.

    Kāmesu sattā pasutā, āsavehi catūhi ca.

    યમ્હિ ન માયા વસતિ, દ્વેમા ચેતોવિમુત્તિયો;

    Yamhi na māyā vasati, dvemā cetovimuttiyo;

    એસેવ મગ્ગો નત્થઞ્ઞો, બોજ્ઝઙ્ગા ચ સુદેસિતા.

    Eseva maggo natthañño, bojjhaṅgā ca sudesitā.

    અત્થઙ્ગતસ્સ ન પમાણમત્થિ, ગોધિકો પરિનિબ્બુતો;

    Atthaṅgatassa na pamāṇamatthi, godhiko parinibbuto;

    યે ધમ્મા હેતુપ્પભવા, સંયોજનાનુપસ્સિનો.

    Ye dhammā hetuppabhavā, saṃyojanānupassino.

    ઇમા દસ તેસં ઉદ્દાનગાથા.

    Imā dasa tesaṃ uddānagāthā.

    ૧૦. તત્થિમાનિ સાધારણાનિ સુત્તાનિ યેસુ સુત્તેસુ સાધારણાનિ સચ્ચાનિ દેસિતાનિ અનુલોમમ્પિ પટિલોમમ્પિ વોમિસ્સકમ્પિ. તત્થ અયં આદિ.

    10. Tatthimāni sādhāraṇāni suttāni yesu suttesu sādhāraṇāni saccāni desitāni anulomampi paṭilomampi vomissakampi. Tattha ayaṃ ādi.

    અવિજ્જાય નિવુતો લોકો, [અજિતાતિ ભગવા]

    Avijjāya nivuto loko, [ajitāti bhagavā]

    વિવિચ્છા પમાદા નપ્પકાસતિ;

    Vivicchā pamādā nappakāsati;

    જપ્પાભિલેપનં 51 બ્રૂમિ, દુક્ખમસ્સ મહબ્ભયં.

    Jappābhilepanaṃ 52 brūmi, dukkhamassa mahabbhayaṃ.

    તત્થ યા અવિજ્જા ચ વિવિચ્છા ચ, અયં સમુદયો. યં મહબ્ભયં, ઇદં દુક્ખં. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ – દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ. ‘‘સંયોજનં સંયોજનિયા ચ ધમ્મા’’તિ સંયુત્તકે ચિત્તસંયુત્તકેસુ બ્યાકરણં. તત્થ યં સંયોજનં, અયં સમુદયો. યે સંયોજનિયા ધમ્મા, ઇદં દુક્ખં. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ – દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ.

    Tattha yā avijjā ca vivicchā ca, ayaṃ samudayo. Yaṃ mahabbhayaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Imāni dve saccāni – dukkhañca samudayo ca. ‘‘Saṃyojanaṃ saṃyojaniyā ca dhammā’’ti saṃyuttake cittasaṃyuttakesu byākaraṇaṃ. Tattha yaṃ saṃyojanaṃ, ayaṃ samudayo. Ye saṃyojaniyā dhammā, idaṃ dukkhaṃ. Imāni dve saccāni – dukkhañca samudayo ca.

    તત્થ કતમં દુક્ખઞ્ચ નિરોધો ચ?

    Tattha katamaṃ dukkhañca nirodho ca?

    ઉચ્છિન્નભવતણ્હસ્સ, નેત્તિચ્છિન્નસ્સ 53 ભિક્ખુનો;

    Ucchinnabhavataṇhassa, netticchinnassa 54 bhikkhuno;

    વિક્ખીણો જાતિસંસારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો.

    Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo.

    યં ચિત્તં, ઇદં દુક્ખં. યો ભવતણ્હાય ઉપચ્છેદો, અયં દુક્ખનિરોધો. વિક્ખીણો જાતિસંસારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવોતિ નિદ્દેસો. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ – દુક્ખઞ્ચ નિરોધો ચ. દ્વેમા, ભિક્ખવે, વિમુત્તિયો; રાગવિરાગા ચ ચેતોવિમુત્તિ, અવિજ્જાવિરાગા ચ પઞ્ઞાવિમુત્તિ. યં ચિત્તં, ઇદં દુક્ખં. યા વિમુત્તિ, અયં નિરોધો. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ – દુક્ખઞ્ચ નિરોધો ચ.

    Yaṃ cittaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Yo bhavataṇhāya upacchedo, ayaṃ dukkhanirodho. Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavoti niddeso. Imāni dve saccāni – dukkhañca nirodho ca. Dvemā, bhikkhave, vimuttiyo; rāgavirāgā ca cetovimutti, avijjāvirāgā ca paññāvimutti. Yaṃ cittaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Yā vimutti, ayaṃ nirodho. Imāni dve saccāni – dukkhañca nirodho ca.

    તત્થ કતમં દુક્ખઞ્ચ મગ્ગો ચ?

    Tattha katamaṃ dukkhañca maggo ca?

    કુમ્ભૂપમં 55 કાયમિમં વિદિત્વા, નગરૂપમં ચિત્તમિદં ઠપેત્વા;

    Kumbhūpamaṃ 56 kāyamimaṃ viditvā, nagarūpamaṃ cittamidaṃ ṭhapetvā;

    યોધેથ મારં પઞ્ઞાવુધેન, જિતઞ્ચ રક્ખે અનિવેસનો સિયા.

    Yodhetha māraṃ paññāvudhena, jitañca rakkhe anivesano siyā.

    તત્થ યઞ્ચ કુમ્ભૂપમો કાયો યઞ્ચ નગરૂપમં ચિત્તં, ઇદં દુક્ખં. યં પઞ્ઞાવુધેન મારં યોધેથાતિ અયં મગ્ગો. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ. યં, ભિક્ખવે, ન તુમ્હાકં, તં પજહિતબ્બં. યા સંયોજના, અયં મગ્ગો. યે તે ધમ્મા અનત્તનિયા પહાતબ્બા, રૂપં યાવ વિઞ્ઞાણં, ઇદં દુક્ખઞ્ચ મગ્ગો ચ.

    Tattha yañca kumbhūpamo kāyo yañca nagarūpamaṃ cittaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Yaṃ paññāvudhena māraṃ yodhethāti ayaṃ maggo. Imāni dve saccāni. Yaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahitabbaṃ. Yā saṃyojanā, ayaṃ maggo. Ye te dhammā anattaniyā pahātabbā, rūpaṃ yāva viññāṇaṃ, idaṃ dukkhañca maggo ca.

    તત્થ કતમં દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ નિરોધો ચ?

    Tattha katamaṃ dukkhañca samudayo ca nirodho ca?

    યે કેચિ સોકા પરિદેવિતા વા, દુક્ખા ચ 57 લોકસ્મિમનેકરૂપા;

    Ye keci sokā paridevitā vā, dukkhā ca 58 lokasmimanekarūpā;

    પિયં પટિચ્ચપ્પભવન્તિ એતે, પિયે અસન્તે ન ભવન્તિ એતે.

    Piyaṃ paṭiccappabhavanti ete, piye asante na bhavanti ete.

    યે સોકપરિદેવા, યં ચ અનેકરૂપં દુક્ખં, યં પેમતો ભવતિ, ઇદં દુક્ખં. યં પેમં, અયં સમુદયો. યો તત્થ છન્દરાગવિનયો પિયસ્સ અકિરિયા, અયં નિરોધો. ઇમાનિ તીણિ સચ્ચાનિ. તિમ્બરુકો પરિબ્બાજકો પચ્ચેતિ ‘‘સયંકતં પરંકત’’ન્તિ. યથેસા વીમંસા, ઇદં દુક્ખં. યા એતે દ્વે અન્તે અનુપગમ્મ મજ્ઝિમા પટિપદા અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા યાવ જાતિપચ્ચયા જરામરણં, ઇદમ્પિ દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ. વિઞ્ઞાણં નામરૂપં સળાયતનં ફસ્સો વેદના ભવો જાતિ જરામરણં, ઇદં દુક્ખં. અવિજ્જા સઙ્ખારા તણ્હા ઉપાદાનં, અયં સમુદયો. ઇતિ ઇદં સયંકતં વીમંસેય્યાતિ 59 યઞ્ચ પટિચ્ચસમુપ્પાદે દુક્ખં, ઇદં એસો સમુદયો નિદ્દિટ્ઠો. અવિજ્જાનિરોધા સઙ્ખારનિરોધો ચ યાવ ચ જરામરણનિરોધોતિ અયં નિરોધો. ઇમાનિ તીણિ સચ્ચાનિ દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ નિરોધો ચ.

    Ye sokaparidevā, yaṃ ca anekarūpaṃ dukkhaṃ, yaṃ pemato bhavati, idaṃ dukkhaṃ. Yaṃ pemaṃ, ayaṃ samudayo. Yo tattha chandarāgavinayo piyassa akiriyā, ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni. Timbaruko paribbājako pacceti ‘‘sayaṃkataṃ paraṃkata’’nti. Yathesā vīmaṃsā, idaṃ dukkhaṃ. Yā ete dve ante anupagamma majjhimā paṭipadā avijjāpaccayā saṅkhārā yāva jātipaccayā jarāmaraṇaṃ, idampi dukkhañca samudayo ca. Viññāṇaṃ nāmarūpaṃ saḷāyatanaṃ phasso vedanā bhavo jāti jarāmaraṇaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Avijjā saṅkhārā taṇhā upādānaṃ, ayaṃ samudayo. Iti idaṃ sayaṃkataṃ vīmaṃseyyāti 60 yañca paṭiccasamuppāde dukkhaṃ, idaṃ eso samudayo niddiṭṭho. Avijjānirodhā saṅkhāranirodho ca yāva ca jarāmaraṇanirodhoti ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni dukkhañca samudayo ca nirodho ca.

    ૧૧. તત્થ કતમં દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ મગ્ગો ચ?

    11. Tattha katamaṃ dukkhañca samudayo ca maggo ca?

    ‘‘યો દુક્ખમદ્દક્ખિ 61 યતોનિદાનં, કામેસુ સો જન્તુ કથં નમેય્ય;

    ‘‘Yo dukkhamaddakkhi 62 yatonidānaṃ, kāmesu so jantu kathaṃ nameyya;

    કામા હિ લોકે સઙ્ગાતિ ઞત્વા, તેસં સતીમા વિનયાય સિક્ખે’’તિ.

    Kāmā hi loke saṅgāti ñatvā, tesaṃ satīmā vinayāya sikkhe’’ti.

    યો દુક્ખમદ્દક્ખિ, ઇદં દુક્ખં. યતો ભવતિ, અયં સમુદયો. સન્દિટ્ઠં યતો ભવતિ યાવ તસ્સ વિનયાય સિક્ખા, અયં મગ્ગો. ઇમાનિ તીણિ સચ્ચાનિ.

    Yo dukkhamaddakkhi, idaṃ dukkhaṃ. Yato bhavati, ayaṃ samudayo. Sandiṭṭhaṃ yato bhavati yāva tassa vinayāya sikkhā, ayaṃ maggo. Imāni tīṇi saccāni.

    એકાદસઙ્ગુત્તરેસુ ગોપાલકોપમસુત્તં.

    Ekādasaṅguttaresu gopālakopamasuttaṃ.

    તત્થ યાવ રૂપસઞ્ઞુત્તા યઞ્ચ સળાયતનં યથા વણં પટિચ્છાદેતિ યઞ્ચ તિત્થં યથા ચ લભતિ ધમ્મૂપસઞ્હિતં ઉળારં પીતિપામોજ્જં ચતુબ્બિધં ચ અત્તભાવતો ચ વત્થુ, ઇદં દુક્ખં. યાવ આસાટિકં હારેતા 63 હોતિ, અયં સમુદયો. રૂપસઞ્ઞુત્તા આસાટકહરણં 64 વણપટિચ્છાદનં વીથિઞ્ઞુતા ગોચરકુસલઞ્ચ, અયં મગ્ગો. અવસેસા ધમ્મા અત્થિ હેતૂ અત્થિ પચ્ચયા અત્થિ નિસ્સયા સાવસેસદોહિતા અનેકપૂજા ચ કલ્યાણમિત્તતપ્પચ્ચયા ધમ્મા વીથિઞ્ઞુતા ચ હેતુ, ઇમાનિ તીણિ સચ્ચાનિ.

    Tattha yāva rūpasaññuttā yañca saḷāyatanaṃ yathā vaṇaṃ paṭicchādeti yañca titthaṃ yathā ca labhati dhammūpasañhitaṃ uḷāraṃ pītipāmojjaṃ catubbidhaṃ ca attabhāvato ca vatthu, idaṃ dukkhaṃ. Yāva āsāṭikaṃ hāretā 65 hoti, ayaṃ samudayo. Rūpasaññuttā āsāṭakaharaṇaṃ 66 vaṇapaṭicchādanaṃ vīthiññutā gocarakusalañca, ayaṃ maggo. Avasesā dhammā atthi hetū atthi paccayā atthi nissayā sāvasesadohitā anekapūjā ca kalyāṇamittatappaccayā dhammā vīthiññutā ca hetu, imāni tīṇi saccāni.

    તત્થ કતમં દુક્ખઞ્ચ મગ્ગો ચ નિરોધો ચ?

    Tattha katamaṃ dukkhañca maggo ca nirodho ca?

    સતિ કાયગતા ઉપટ્ઠિતા, છસુ ફસ્સાયતનેસુ સંવુતો 67;

    Sati kāyagatā upaṭṭhitā, chasu phassāyatanesu saṃvuto 68;

    સતતં ભિક્ખુ સમાહિતો, જઞ્ઞા 69 નિબ્બાનમત્તનો.

    Satataṃ bhikkhu samāhito, jaññā 70 nibbānamattano.

    તત્થ યા ચ કાયગતા સતિ યઞ્ચ સળાયતનં યત્થ સબ્બઞ્ચેતં દુક્ખં. યા ચ કાયગતા સતિ યો ચ સીલસંવરો યો ચ સમાધિ યત્થ યા સતિ, અયં પઞ્ઞાક્ખન્ધો. સબ્બમ્પિ સીલક્ખન્ધો સમાધિક્ખન્ધો, અયં મગ્ગો. એવંવિહારિના ઞાતબ્બં નિબ્બાનં. અયં નિરોધો, ઇમાનિ તીણિ સચ્ચાનિ. સીલે પતિટ્ઠાય દ્વે ધમ્મા ભાવેતબ્બા સમથો ચ વિપસ્સના ચ. તત્થ યં ચિત્તસહજાતા ધમ્મા, ઇદં દુક્ખં. યો ચ સમથો યા ચ વિપસ્સના, અયં મગ્ગો. રાગવિરાગા ચ ચેતોવિમુત્તિ, અવિજ્જાવિરાગા ચ પઞ્ઞાવિમુત્તિ, અયં નિરોધો. ઇમાનિ તીણિ સચ્ચાનિ.

    Tattha yā ca kāyagatā sati yañca saḷāyatanaṃ yattha sabbañcetaṃ dukkhaṃ. Yā ca kāyagatā sati yo ca sīlasaṃvaro yo ca samādhi yattha yā sati, ayaṃ paññākkhandho. Sabbampi sīlakkhandho samādhikkhandho, ayaṃ maggo. Evaṃvihārinā ñātabbaṃ nibbānaṃ. Ayaṃ nirodho, imāni tīṇi saccāni. Sīle patiṭṭhāya dve dhammā bhāvetabbā samatho ca vipassanā ca. Tattha yaṃ cittasahajātā dhammā, idaṃ dukkhaṃ. Yo ca samatho yā ca vipassanā, ayaṃ maggo. Rāgavirāgā ca cetovimutti, avijjāvirāgā ca paññāvimutti, ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni.

    તત્થ કતમો સમુદયો ચ નિરોધો ચ?

    Tattha katamo samudayo ca nirodho ca?

    આસા ચ પીહા અભિનન્દના ચ, અનેકધાતૂસુ સરા પતિટ્ઠિતા;

    Āsā ca pīhā abhinandanā ca, anekadhātūsu sarā patiṭṭhitā;

    અઞ્ઞાણમૂલપ્પભવા પજપ્પિતા, સબ્બા મયા બ્યન્તિકતા સમૂલિકા.

    Aññāṇamūlappabhavā pajappitā, sabbā mayā byantikatā samūlikā.

    અઞ્ઞાણમૂલપ્પભવાતિ પુરિમકેહિ સમુદયો. સબ્બા મયા બ્યન્તિકતા સમૂલિકાતિ નિરોધો. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ. ચતુન્નં ધમ્માનં અનનુબોધા અપ્પટિવેધા વિત્થારેન કાતબ્બં. અરિયસ્સ સીલસ્સ સમાધિનો પઞ્ઞાય વિમુત્તિયા. તત્થ યો ઇમેસં ચતુન્નં ધમ્માનં અનનુબોધા અપ્પટિવેધા, અયં સમુદયો. પટિવેધો ભવનેત્તિયા, અયં નિરોધો. અયં સમુદયો ચ નિરોધો ચ.

    Aññāṇamūlappabhavāti purimakehi samudayo. Sabbā mayā byantikatā samūlikāti nirodho. Imāni dve saccāni. Catunnaṃ dhammānaṃ ananubodhā appaṭivedhā vitthārena kātabbaṃ. Ariyassa sīlassa samādhino paññāya vimuttiyā. Tattha yo imesaṃ catunnaṃ dhammānaṃ ananubodhā appaṭivedhā, ayaṃ samudayo. Paṭivedho bhavanettiyā, ayaṃ nirodho. Ayaṃ samudayo ca nirodho ca.

    તત્થ કતમો સમુદયો ચ મગ્ગો ચ?

    Tattha katamo samudayo ca maggo ca?

    યાનિ 71 સોતાનિ લોકસ્મિં, [અજિતાતિ ભગવા]

    Yāni 72 sotāni lokasmiṃ, [ajitāti bhagavā]

    સતિ તેસં નિવારણં;

    Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;

    સોતાનં સંવરં બ્રૂમિ, પઞ્ઞાયેતે પિધીયરે.

    Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhīyare.

    યાનિ સોતાનીતિ અયં સમુદયો. યા ચ પઞ્ઞા યા ચ સતિ નિવારણં પિધાનઞ્ચ, અયં મગ્ગો. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ. સઞ્ચેતનિયં સુત્તં દળ્હનેમિયાનાકારો છહિ માસેહિ નિદ્દિટ્ઠો. તત્થ યં કાયં કાયકમ્મં સવઙ્કં સદોસં સકસાવં યા સવઙ્કતા સદોસતા સકસાવતા, અયં સમુદયો. એવં વચીકમ્મં મનોકમ્મં અવઙ્કં અદોસં અકસાવં, યા અવઙ્કતા અદોસતા અકસાવતા, અયં મગ્ગો. એવં વચીકમ્મં મનોકમ્મં. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ સમુદયો ચ મગ્ગો ચ.

    Yāni sotānīti ayaṃ samudayo. Yā ca paññā yā ca sati nivāraṇaṃ pidhānañca, ayaṃ maggo. Imāni dve saccāni. Sañcetaniyaṃ suttaṃ daḷhanemiyānākāro chahi māsehi niddiṭṭho. Tattha yaṃ kāyaṃ kāyakammaṃ savaṅkaṃ sadosaṃ sakasāvaṃ yā savaṅkatā sadosatā sakasāvatā, ayaṃ samudayo. Evaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ avaṅkaṃ adosaṃ akasāvaṃ, yā avaṅkatā adosatā akasāvatā, ayaṃ maggo. Evaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ. Imāni dve saccāni samudayo ca maggo ca.

    તત્થ કતમો સમુદયો ચ નિરોધો ચ મગ્ગો ચ?

    Tattha katamo samudayo ca nirodho ca maggo ca?

    ‘‘નિસ્સિતસ્સ ચલિતં, અનિસ્સિતસ્સ ચલિતં નત્થિ, ચલિતે અસતિ પસ્સદ્ધિ, પસ્સદ્ધિયા સતિ નતિ ન હોતિ, નતિયા અસતિ 73 આગતિગતિ ન હોતિ, આગતિગતિયા અસતિ ચુતૂપપાતો ન હોતિ, ચુતૂપપાતે અસતિ નેવિધ ન હુરં ન ઉભયમન્તરેન. એસેવન્તો દુક્ખસ્સા’’તિ.

    ‘‘Nissitassa calitaṃ, anissitassa calitaṃ natthi, calite asati passaddhi, passaddhiyā sati nati na hoti, natiyā asati 74 āgatigati na hoti, āgatigatiyā asati cutūpapāto na hoti, cutūpapāte asati nevidha na huraṃ na ubhayamantarena. Esevanto dukkhassā’’ti.

    તત્થ દ્વે નિસ્સયા, અયં સમુદયો. યો ચ અનિસ્સયો, યા ચ અનતિ, અયં મગ્ગો. યા આગતિગતિ ન હોતિ ચુતૂપપાતો ચ યો એસેવન્તો દુક્ખસ્સાતિ, અયં નિરોધો. ઇમાનિ તીણિ સચ્ચાનિ. અનુપટ્ઠિતકાયગતા સતિ…પે॰… યં વિમુત્તિઞાણદસ્સનં, અયં સમુદયો. એકારસઉપનિસ્સયા વિમુત્તિયો યાવ ઉપનિસ્સયઉપસમ્પદા ઉપટ્ઠિતકાયગતાસતિસ્સ વિહરતિ. સીલસંવરો સોસાનિયો હોતિ, યઞ્ચ વિમુત્તિઞાણદસ્સનં, અયં મગ્ગો. યા ચ વિમુત્તિ, અયં નિરોધો. ઇમાનિ તીણિ સચ્ચાનિ. સમુદયો ચ નિરોધો ચ મગ્ગો ચ.

    Tattha dve nissayā, ayaṃ samudayo. Yo ca anissayo, yā ca anati, ayaṃ maggo. Yā āgatigati na hoti cutūpapāto ca yo esevanto dukkhassāti, ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni. Anupaṭṭhitakāyagatā sati…pe… yaṃ vimuttiñāṇadassanaṃ, ayaṃ samudayo. Ekārasaupanissayā vimuttiyo yāva upanissayaupasampadā upaṭṭhitakāyagatāsatissa viharati. Sīlasaṃvaro sosāniyo hoti, yañca vimuttiñāṇadassanaṃ, ayaṃ maggo. Yā ca vimutti, ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni. Samudayo ca nirodho ca maggo ca.

    ૧૨. તત્થ કતમો નિરોધો ચ મગ્ગો ચ?

    12. Tattha katamo nirodho ca maggo ca?

    સયં કતેન સચ્ચેન, તેન અત્તના અભિનિબ્બાનગતો વિતિણ્ણકઙ્ખો;

    Sayaṃ katena saccena, tena attanā abhinibbānagato vitiṇṇakaṅkho;

    વિભવઞ્ચ ઞત્વા લોકસ્મિં, તાવ ખીણપુનબ્ભવો સ ભિક્ખુ.

    Vibhavañca ñatvā lokasmiṃ, tāva khīṇapunabbhavo sa bhikkhu.

    યં સચ્ચેન, અયં મગ્ગો. યં ખીણપુનબ્ભવો, અયં નિરોધો. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ. પઞ્ચ વિમુત્તાયતનાનિ સત્થા વા ધમ્મં દેસેસિ અઞ્ઞતરો વા વિઞ્ઞૂ સબ્રહ્મચારીતિ વિત્થારેન કાતબ્બા. તસ્સ અત્થપ્પટિસંવેદિસ્સ પામોજ્જં જાયતિ, પમુદિતસ્સ પીતિ જાયતિ, યાવ નિબ્બિન્દન્તો વિરજ્જતિ, અયં મગ્ગો. યા વિમુત્તિ, અયં નિરોધો. એવં પઞ્ચ વિમુત્તાયતનાનિ વિત્થારેન. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ નિરોધો ચ મગ્ગો ચ.

    Yaṃ saccena, ayaṃ maggo. Yaṃ khīṇapunabbhavo, ayaṃ nirodho. Imāni dve saccāni. Pañca vimuttāyatanāni satthā vā dhammaṃ desesi aññataro vā viññū sabrahmacārīti vitthārena kātabbā. Tassa atthappaṭisaṃvedissa pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, yāva nibbindanto virajjati, ayaṃ maggo. Yā vimutti, ayaṃ nirodho. Evaṃ pañca vimuttāyatanāni vitthārena. Imāni dve saccāni nirodho ca maggo ca.

    ઇમાનિ સાધારણાનિ સુત્તાનિ. ઇમેહિ સાધારણેહિ સુત્તેહિ યથાનિક્ખિત્તેહિ પટિવેધતો ચ લક્ખણતો ચ ઓતારેત્વા અઞ્ઞાનિ સુત્તાનિ નિદ્દિસિતબ્બાનિ અપરિહાયન્તેન. ગાથાહિ ગાથા અનુમિનિતબ્બા, બ્યાકરણેહિ બ્યાકરણં. ઇમે ચ સાધારણા દસ પરિવડ્ઢકા એકો ચ ચતુક્કો નિદ્દેસો સાધારણો. અયઞ્ચ પકિણ્ણકનિદ્દેસો. એકં પઞ્ચ છ ચ સવેકદેસો સબ્બં. ઇમે દ્વે પરિવજ્જના પુરિમકા ચ દસ. ઇમે દ્વાદસ પરિવડ્ઢકા સચ્ચાનિ. એત્તાવતા સબ્બં સુત્તં નત્થિ, તં બ્યાકરણં વા ગાથા વિય. ઇમેહિ દ્વાદસહિ પરિવડ્ઢકેહિ ન ઓતરિતું અપ્પમત્તેન પરિયેસિત્વા નિદ્દિસિતબ્બા.

    Imāni sādhāraṇāni suttāni. Imehi sādhāraṇehi suttehi yathānikkhittehi paṭivedhato ca lakkhaṇato ca otāretvā aññāni suttāni niddisitabbāni aparihāyantena. Gāthāhi gāthā anuminitabbā, byākaraṇehi byākaraṇaṃ. Ime ca sādhāraṇā dasa parivaḍḍhakā eko ca catukko niddeso sādhāraṇo. Ayañca pakiṇṇakaniddeso. Ekaṃ pañca cha ca savekadeso sabbaṃ. Ime dve parivajjanā purimakā ca dasa. Ime dvādasa parivaḍḍhakā saccāni. Ettāvatā sabbaṃ suttaṃ natthi, taṃ byākaraṇaṃ vā gāthā viya. Imehi dvādasahi parivaḍḍhakehi na otarituṃ appamattena pariyesitvā niddisitabbā.

    તત્થાયં સઙ્ખેપો. સબ્બં દુક્ખં સત્તહિ પદેહિ સમોસરણં ગચ્છતિ. કતરેહિ સત્તહિ? અપ્પિયસમ્પયોગો ચ પિયવિપ્પયોગો ચ, ઇમેહિ દ્વીહિ પદેહિ સબ્બં દુક્ખં નિદ્દિસિતબ્બં. તસ્સ દ્વે નિસ્સયા – કાયો ચ ચિત્તઞ્ચ . તેન વુચ્ચતિ ‘‘કાયિકં દુક્ખં ચેતસિકઞ્ચે’’તિ, નત્થિ તં દુક્ખં ન કાયિકં વા ન ચેતસિકં, સબ્બં દુક્ખં દ્વીહિ દુક્ખેહિ નિદ્દિસિતબ્બં કાયિકેન ચ ચેતસિકેન ચ. તીહિ દુક્ખતાહિ સઙ્ગહિતં દુક્ખદુક્ખતાય સઙ્ખારદુક્ખતાય વિપરિણામદુક્ખતાય. ઇતિ તં સબ્બં દુક્ખં તીહિ દુક્ખતાહિ સઙ્ગહિતં. ઇતિ ઇદઞ્ચ દુક્ખં તિવિધં. દુવિધં દુક્ખં કાયિકઞ્ચ ચેતસિકઞ્ચ. દુવિધં અપ્પિયસમ્પયોગો ચ પિયવિપ્પયોગો ચ. ઇદં સત્તવિધં દુક્ખં.

    Tatthāyaṃ saṅkhepo. Sabbaṃ dukkhaṃ sattahi padehi samosaraṇaṃ gacchati. Katarehi sattahi? Appiyasampayogo ca piyavippayogo ca, imehi dvīhi padehi sabbaṃ dukkhaṃ niddisitabbaṃ. Tassa dve nissayā – kāyo ca cittañca . Tena vuccati ‘‘kāyikaṃ dukkhaṃ cetasikañce’’ti, natthi taṃ dukkhaṃ na kāyikaṃ vā na cetasikaṃ, sabbaṃ dukkhaṃ dvīhi dukkhehi niddisitabbaṃ kāyikena ca cetasikena ca. Tīhi dukkhatāhi saṅgahitaṃ dukkhadukkhatāya saṅkhāradukkhatāya vipariṇāmadukkhatāya. Iti taṃ sabbaṃ dukkhaṃ tīhi dukkhatāhi saṅgahitaṃ. Iti idañca dukkhaṃ tividhaṃ. Duvidhaṃ dukkhaṃ kāyikañca cetasikañca. Duvidhaṃ appiyasampayogo ca piyavippayogo ca. Idaṃ sattavidhaṃ dukkhaṃ.

    તત્થ તિવિધો સમુદયો અચતુત્થો અપઞ્ચમો. કતમો તિવિધો? તણ્હા ચ દિટ્ઠિ ચ કમ્મં. તત્થ તણ્હા ચ ભવસમુદયો કમ્મં. તથા 75 નિબ્બત્તસ્સ હીનપણીતતા 76, અયં સમુદયો. ઇતિ યાપિ ભવગતીસુ હીનતા ચ પણીતતા ચ, યાપિ તીહિ દુક્ખતાહિ સઙ્ગહિતા, યોપિ દ્વીહિ મૂલેહિ સમુદાનીતો અવિજ્જાય નિવુતસ્સ ભવતણ્હાસંયુત્તસ્સ સવિઞ્ઞાણકો કાયો, સોપિ તીહિ દુક્ખતાહિ સઙ્ગહિતો.

    Tattha tividho samudayo acatuttho apañcamo. Katamo tividho? Taṇhā ca diṭṭhi ca kammaṃ. Tattha taṇhā ca bhavasamudayo kammaṃ. Tathā 77 nibbattassa hīnapaṇītatā 78, ayaṃ samudayo. Iti yāpi bhavagatīsu hīnatā ca paṇītatā ca, yāpi tīhi dukkhatāhi saṅgahitā, yopi dvīhi mūlehi samudānīto avijjāya nivutassa bhavataṇhāsaṃyuttassa saviññāṇako kāyo, sopi tīhi dukkhatāhi saṅgahito.

    તથા વિપલ્લાસતો દિટ્ઠિભવગન્તબ્બા. સા સત્તવિધા નિદ્દિસિતબ્બા. એકો વિપલ્લાસો તીણિ નિદ્દિસીયતિ, ચત્તારિ વિપલ્લાસવત્થૂનિ. તત્થ કતમો એકો વિપલ્લાસો? યો વિપરીતગ્ગાહો પટિક્ખેપેન, ઓતરણં યથા ‘‘અનિચ્ચે નિચ્ચ’’મિતિ વિપરીતં ગણ્હાતિ. એવં ચત્તારો વિપલ્લાસા. અયમેકો વિપલ્લાસીયતિ સઞ્ઞા ચિત્તં દિટ્ઠિ. કતમાનિ ચત્તારિ વિપલ્લાસવત્થૂનિ ? કાયો વેદના ચિત્તં ધમ્મા. એવં વિપલ્લાસગતસ્સ અકુસલઞ્ચ પવડ્ઢેતિ. તત્થ સઞ્ઞાવિપલ્લાસો દોસં અકુસલમૂલં પવડ્ઢેતિ. ચિત્તવિપલ્લાસો લોભં અકુસલમૂલં પવડ્ઢેતિ. દિટ્ઠિવિપલ્લાસો મોહં અકુસલમૂલં પવડ્ઢેતિ. તત્થ દોસસ્સ અકુસલમૂલસ્સ તીણિ મિચ્છત્તાનિ ફલં – મિચ્છાવાચા મિચ્છાકમ્મન્તો મિચ્છાઆજીવો; લોભસ્સ અકુસલમૂલસ્સ તીણિ મિચ્છત્તાનિ ફલં – મિચ્છાસઙ્કપ્પો મિચ્છાવાયામો મિચ્છાસમાધિ; મોહસ્સ અકુસલમૂલસ્સ દ્વે મિચ્છત્તાનિ ફલં – મિચ્છાદિટ્ઠિ ચ મિચ્છાસતિ ચ. એવં અકુસલં સહેતુ સપ્પચ્ચયં વિપલ્લાસા ચ પચ્ચયો, અકુસલમૂલાનિ સહેતૂ એતેયેવ પટિપક્ખેન અનૂના અનધિકા દ્વીહિ પચ્ચયેહિ નિદ્દિસિતબ્બા. નિરોધે ચ મગ્ગે ચ વિપલ્લાસમુપાદાય પરતો 79 પટિપક્ખેન ચતસ્સો.

    Tathā vipallāsato diṭṭhibhavagantabbā. Sā sattavidhā niddisitabbā. Eko vipallāso tīṇi niddisīyati, cattāri vipallāsavatthūni. Tattha katamo eko vipallāso? Yo viparītaggāho paṭikkhepena, otaraṇaṃ yathā ‘‘anicce nicca’’miti viparītaṃ gaṇhāti. Evaṃ cattāro vipallāsā. Ayameko vipallāsīyati saññā cittaṃ diṭṭhi. Katamāni cattāri vipallāsavatthūni ? Kāyo vedanā cittaṃ dhammā. Evaṃ vipallāsagatassa akusalañca pavaḍḍheti. Tattha saññāvipallāso dosaṃ akusalamūlaṃ pavaḍḍheti. Cittavipallāso lobhaṃ akusalamūlaṃ pavaḍḍheti. Diṭṭhivipallāso mohaṃ akusalamūlaṃ pavaḍḍheti. Tattha dosassa akusalamūlassa tīṇi micchattāni phalaṃ – micchāvācā micchākammanto micchāājīvo; lobhassa akusalamūlassa tīṇi micchattāni phalaṃ – micchāsaṅkappo micchāvāyāmo micchāsamādhi; mohassa akusalamūlassa dve micchattāni phalaṃ – micchādiṭṭhi ca micchāsati ca. Evaṃ akusalaṃ sahetu sappaccayaṃ vipallāsā ca paccayo, akusalamūlāni sahetū eteyeva paṭipakkhena anūnā anadhikā dvīhi paccayehi niddisitabbā. Nirodhe ca magge ca vipallāsamupādāya parato 80 paṭipakkhena catasso.

    તત્થિમા ઉદ્દાનગાથા

    Tatthimā uddānagāthā

    અવિજ્જાય નિવુતો લોકો, ચિત્તં સંયોજનમ્પિ;

    Avijjāya nivuto loko, cittaṃ saṃyojanampi;

    સા પચ્છિન્નભવતણ્હા, દ્વેમા ચેવ વિમુત્તિયો.

    Sā pacchinnabhavataṇhā, dvemā ceva vimuttiyo.

    કુમ્ભૂપમં કાયમિમં, યં ન તુમ્હાકં તં પજહ 81;

    Kumbhūpamaṃ kāyamimaṃ, yaṃ na tumhākaṃ taṃ pajaha 82;

    યે કેચિ સોકપરિદેવા, તિમ્બરુકો ચ સયંકતં.

    Ye keci sokaparidevā, timbaruko ca sayaṃkataṃ.

    દુક્ખં દિટ્ઠિ ચ ઉપ્પન્નં, યઞ્ચ ગોપાલકોપમં;

    Dukkhaṃ diṭṭhi ca uppannaṃ, yañca gopālakopamaṃ;

    સતિ કાયગતા માહુ, સમથો ચ વિપસ્સના.

    Sati kāyagatā māhu, samatho ca vipassanā.

    આસા પિહા ચ અભિનન્દના ચ, ચતુન્નમનનુબોધના;

    Āsā pihā ca abhinandanā ca, catunnamananubodhanā;

    યાનિ સોતાનિ લોકસ્મિં, દળ્હં નેમિયાનાકારો.

    Yāni sotāni lokasmiṃ, daḷhaṃ nemiyānākāro.

    યં નિસ્સિતસ્સ ચલિતં, અનુપટ્ઠિતકાયગતાસતિ;

    Yaṃ nissitassa calitaṃ, anupaṭṭhitakāyagatāsati;

    સયં કતેન સચ્ચેન, વિમુત્તાયતનેહિ ચ.

    Sayaṃ katena saccena, vimuttāyatanehi ca.

    પેટકોપદેસે મહાકચ્ચાયનેન ભાસિતે પઠમભૂમિ અરિયસચ્ચપ્પકાસના નાતં જીવતા ભગવતા માદિસેન સમુદ્દનેન તથાગતેનાતિ.

    Peṭakopadese mahākaccāyanena bhāsite paṭhamabhūmi ariyasaccappakāsanā nātaṃ jīvatā bhagavatā mādisena samuddanena tathāgatenāti.







    Footnotes:
    1. ઉત્તાનિકિરિયા (ક॰)
    2. uttānikiriyā (ka.)
    3. પદટ્ઠાનઞ્ચ લક્ખણં (પી॰)
    4. padaṭṭhānañca lakkhaṇaṃ (pī.)
    5. સોળસ હારા (પી॰ ક॰)
    6. soḷasa hārā (pī. ka.)
    7. પઞ્ચમં અઙ્કુસં આહુ (પી॰ ક॰)
    8. pañcamaṃ aṅkusaṃ āhu (pī. ka.)
    9. જાતક ૧ વીસતિનિપાતે અયોઘરજાતકે
    10. jātaka 1 vīsatinipāte ayogharajātake
    11. ધ॰ પ॰ ૧૫૫
    12. dha. pa. 155
    13. દીઘનિકાયે અધોલિખિતગાથા
    14. dīghanikāye adholikhitagāthā
    15. હઞ્ઞમાને (પી) પસ્સ સુ॰ નિ॰ ૭૮૩
    16. haññamāne (pī) passa su. ni. 783
    17. કમ્મકિલિટ્ઠં અત્થનો (પી॰) પસ્સ ધ॰ પ॰ ૧૫
    18. kammakiliṭṭhaṃ atthano (pī.) passa dha. pa. 15
    19. સુ॰ નિ॰ ૭૮૦
    20. su. ni. 780
    21. અયોસઙ્કુ (પી॰ ક॰) પસ્સ થેરગા॰ ૧૧૯૭
    22. ayosaṅku (pī. ka.) passa theragā. 1197
    23. પરિદાઘો (પી॰ ક॰) પસ્સ સં॰ નિ॰ ૫.૧૧૧૩
    24. paridāgho (pī. ka.) passa saṃ. ni. 5.1113
    25. પરતો (ક॰) પસ્સ સુ॰ નિ॰ ૮૨૪
    26. parato (ka.) passa su. ni. 824
    27. ધ॰ પ॰ ૨૪૦
    28. dha. pa. 240
    29. મમાયિતં (પી॰ ક॰) પસ્સ સુ॰ નિ॰ ૮૧૩
    30. કાલકતં (પી॰)
    31. mamāyitaṃ (pī. ka.) passa su. ni. 813
    32. kālakataṃ (pī.)
    33. કામયમાનસ્સ (ક॰) પસ્સ સુ॰ નિ॰ ૭૭૩
    34. kāmayamānassa (ka.) passa su. ni. 773
    35. મીયતિ (સુ॰ નિ॰ ૮૧૦)
    36. mīyati (su. ni. 810)
    37. પુઞ્ઞપાપફલૂપગાતિ (સં॰ નિ॰ ૧.૧૩૩)
    38. puññapāpaphalūpagāti (saṃ. ni. 1.133)
    39. કામપસઙ્ગસત્તા (પી॰) પસ્સ ઉદા॰ ૬૩
    40. kāmapasaṅgasattā (pī.) passa udā. 63
    41. પનુન્નકોધો (પી॰) પસ્સ ઉદા॰ ૨૬
    42. panunnakodho (pī.) passa udā. 26
    43. મહાવ॰ ૬૦
    44. mahāva. 60
    45. વાદસતસ્સ (પી॰ ક॰)
    46. vādasatassa (pī. ka.)
    47. ઓહારેત્વા (પી॰ ક॰)
    48. ohāretvā (pī. ka.)
    49. સતમાયુ (સી॰), સતધાતુ (પી॰)
    50. satamāyu (sī.), satadhātu (pī.)
    51. જપ્પાનુલેપનં (ક॰) પસ્સ સુ॰ નિ॰ ૧૦૩૯
    52. jappānulepanaṃ (ka.) passa su. ni. 1039
    53. સન્તચિત્તસ્સ (સુ॰ નિ॰ ૭૫૧)
    54. santacittassa (su. ni. 751)
    55. ધ॰ પ॰ ૪૦
    56. dha. pa. 40
    57. દુક્ખઞ્ચ (પી॰ ક॰) પસ્સ ઉદા॰ ૭૦
    58. dukkhañca (pī. ka.) passa udā. 70
    59. વીમંસીયતિ (પી॰ ક॰)
    60. vīmaṃsīyati (pī. ka.)
    61. સં॰ નિ॰ ૧.૧૫૭
    62. saṃ. ni. 1.157
    63. સાટેતા (સી॰ પી॰) પસ્સ અઙ્ગુત્તરનિકાયે
    64. આસાટિકસાટના (પી॰)
    65. sāṭetā (sī. pī.) passa aṅguttaranikāye
    66. āsāṭikasāṭanā (pī.)
    67. સંવરો (પી॰ ક॰) પસ્સ ઉદા॰ ૨૫
    68. saṃvaro (pī. ka.) passa udā. 25
    69. જાનેય્ય (પી॰ ક॰)
    70. jāneyya (pī. ka.)
    71. સુ॰ નિ॰ ૧૦૪૧
    72. su. ni. 1041
    73. અસતિયા (પી॰) પસ્સ ઉદા॰ ૭૪
    74. asatiyā (pī.) passa udā. 74
    75. તત્થ (પી॰)
    76. હીનપણીતતાય (પી॰)
    77. tattha (pī.)
    78. hīnapaṇītatāya (pī.)
    79. પરિતો (પી॰)
    80. parito (pī.)
    81. જહા (પી॰ ક॰)
    82. jahā (pī. ka.)

    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact