Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
૫. ભદ્દાલિસુત્તવણ્ણના
5. Bhaddālisuttavaṇṇanā
૧૩૪. એવં મે સુતન્તિ ભદ્દાલિસુત્તં. તત્થ એકાસનભોજનન્તિ એકસ્મિં પુરેભત્તે અસનભોજનં, ભુઞ્જિતબ્બભત્તન્તિ અત્થો. અપ્પાબાધતન્તિઆદીનિ કકચોપમે વિત્થારિતાનિ. ન ઉસ્સહામીતિ ન સક્કોમિ. સિયા કુક્કુચ્ચં સિયા વિપ્પટિસારોતિ એવં ભુઞ્જન્તો યાવજીવં બ્રહ્મચરિયં ચરિતું સક્ખિસ્સામિ નુ ખો, ન નુ ખોતિ ઇતિ મે વિપ્પટિસારકુક્કુચ્ચં ભવેય્યાતિ અત્થો. એકદેસં ભુઞ્જિત્વાતિ પોરાણકત્થેરા કિર પત્તે ભત્તં પક્ખિપિત્વા સપ્પિમ્હિ દિન્ને સપ્પિના ઉણ્હમેવ થોકં ભુઞ્જિત્વા હત્થે ધોવિત્વા અવસેસં બહિ નીહરિત્વા છાયૂદકફાસુકે ઠાને નિસીદિત્વા ભુઞ્જન્તિ. એતં સન્ધાય સત્થા આહ. ભદ્દાલિ, પન ચિન્તેસિ – ‘‘સચે સકિં પત્તં પૂરેત્વા દિન્નં ભત્તં ભુઞ્જિત્વા પુન પત્તં ધોવિત્વા ઓદનસ્સ પૂરેત્વા લદ્ધં બહિ નીહરિત્વા છાયૂદકફાસુકે ઠાને ભુઞ્જેય્ય, ઇતિ એવં વટ્ટેય્ય, ઇતરથા કો સક્કોતી’’તિ. તસ્મા એવમ્પિ ખો અહં, ભન્તે, ન ઉસ્સહામીતિ આહ. અયં કિર અતીતે અનન્તરાય જાતિયા કાકયોનિયં નિબ્બત્તિ. કાકા ચ નામ મહાછાતકા હોન્તિ. તસ્મા છાતકત્થેરો નામ અહોસિ. તસ્સ પન વિરવન્તસ્સેવ ભગવા તં મદ્દિત્વા અજ્ઝોત્થરિત્વા – ‘‘યો પન ભિક્ખુ વિકાલે ખાદનીયં વા ભોજનીયં વા ખાદેય્ય વા ભુઞ્જેય્ય વા પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ॰ ૨૪૮) સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેસિ. તેન વુત્તં અથ ખો આયસ્મા, ભદ્દાલિ,…પે॰… અનુસ્સાહં પવેદેસીતિ.
134.Evaṃme sutanti bhaddālisuttaṃ. Tattha ekāsanabhojananti ekasmiṃ purebhatte asanabhojanaṃ, bhuñjitabbabhattanti attho. Appābādhatantiādīni kakacopame vitthāritāni. Na ussahāmīti na sakkomi. Siyā kukkuccaṃ siyā vippaṭisāroti evaṃ bhuñjanto yāvajīvaṃ brahmacariyaṃ carituṃ sakkhissāmi nu kho, na nu khoti iti me vippaṭisārakukkuccaṃ bhaveyyāti attho. Ekadesaṃ bhuñjitvāti porāṇakattherā kira patte bhattaṃ pakkhipitvā sappimhi dinne sappinā uṇhameva thokaṃ bhuñjitvā hatthe dhovitvā avasesaṃ bahi nīharitvā chāyūdakaphāsuke ṭhāne nisīditvā bhuñjanti. Etaṃ sandhāya satthā āha. Bhaddāli, pana cintesi – ‘‘sace sakiṃ pattaṃ pūretvā dinnaṃ bhattaṃ bhuñjitvā puna pattaṃ dhovitvā odanassa pūretvā laddhaṃ bahi nīharitvā chāyūdakaphāsuke ṭhāne bhuñjeyya, iti evaṃ vaṭṭeyya, itarathā ko sakkotī’’ti. Tasmā evampi kho ahaṃ, bhante, na ussahāmīti āha. Ayaṃ kira atīte anantarāya jātiyā kākayoniyaṃ nibbatti. Kākā ca nāma mahāchātakā honti. Tasmā chātakatthero nāma ahosi. Tassa pana viravantasseva bhagavā taṃ madditvā ajjhottharitvā – ‘‘yo pana bhikkhu vikāle khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā khādeyya vā bhuñjeyya vā pācittiya’’nti (pāci. 248) sikkhāpadaṃ paññapesi. Tena vuttaṃ atha kho āyasmā, bhaddāli,…pe… anussāhaṃ pavedesīti.
યથા તન્તિ યથા અઞ્ઞોપિ સિક્ખાય ન પરિપૂરકારી એકવિહારેપિ વસન્તો સત્થુ સમ્મુખીભાવં ન દદેય્ય, તથેવ ન અદાસીતિ અત્થો. નેવ ભગવતો ઉપટ્ઠાનં અગમાસિ, ન ધમ્મદેસનટ્ઠાનં ન વિતક્કમાળકં, ન એકં ભિક્ખાચારમગ્ગં પટિપજ્જિ. યસ્મિં કુલે ભગવા નિસીદતિ, તસ્સ દ્વારેપિ ન અટ્ઠાસિ. સચસ્સ વસનટ્ઠાનં ભગવા ગચ્છતિ, સો પુરેતરમેવ ઞત્વા અઞ્ઞત્થ ગચ્છતિ. સદ્ધાપબ્બજિતો કિરેસ કુલપુત્તો પરિસુદ્ધસીલો. તેનસ્સ ન અઞ્ઞો વિતક્કો અહોસિ, – ‘‘મયા નામ ઉદરકારણા ભગવતો સિક્ખાપદપઞ્ઞાપનં પટિબાહિતં, અનનુચ્છવિકં મે કત’’ન્તિ અયમેવ વિતક્કો અહોસિ. તસ્મા એકવિહારે વસન્તોપિ લજ્જાય સત્થુ સમ્મુખીભાવં નાદાસિ.
Yathātanti yathā aññopi sikkhāya na paripūrakārī ekavihārepi vasanto satthu sammukhībhāvaṃ na dadeyya, tatheva na adāsīti attho. Neva bhagavato upaṭṭhānaṃ agamāsi, na dhammadesanaṭṭhānaṃ na vitakkamāḷakaṃ, na ekaṃ bhikkhācāramaggaṃ paṭipajji. Yasmiṃ kule bhagavā nisīdati, tassa dvārepi na aṭṭhāsi. Sacassa vasanaṭṭhānaṃ bhagavā gacchati, so puretarameva ñatvā aññattha gacchati. Saddhāpabbajito kiresa kulaputto parisuddhasīlo. Tenassa na añño vitakko ahosi, – ‘‘mayā nāma udarakāraṇā bhagavato sikkhāpadapaññāpanaṃ paṭibāhitaṃ, ananucchavikaṃ me kata’’nti ayameva vitakko ahosi. Tasmā ekavihāre vasantopi lajjāya satthu sammukhībhāvaṃ nādāsi.
૧૩૫. ચીવરકમ્મં કરોન્તીતિ મનુસ્સા ભગવતો ચીવરસાટકં અદંસુ, તં ગહેત્વા ચીવરં કરોન્તિ. એતં દોસકન્તિ એતં ઓકાસમેતં અપરાધં, સત્થુ સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેન્તસ્સ પટિબાહિતકારણં સાધુકં મનસિ કરોહીતિ અત્થો. દુક્કરતરન્તિ વસ્સઞ્હિ વસિત્વા દિસાપક્કન્તે ભિક્ખૂ કુહિં વસિત્થાતિ પુચ્છન્તિ, તેહિ જેતવને વસિમ્હાતિ વુત્તે, ‘‘આવુસો, ભગવા ઇમસ્મિં અન્તોવસ્સે કતરં જાતકં કથેસિ, કતરં સુત્તન્તં, કતરં સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેસી’’તિ પુચ્છિતારો હોન્તિ. તતો ‘‘વિકાલભોજનસિક્ખાપદં પઞ્ઞપેસિ, ભદ્દાલિ, નામ નં એકો થેરો પટિબાહી’’તિ વક્ખન્તિ. તં સુત્વા ભિક્ખૂ – ‘‘ભગવતોપિ નામ સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેન્તસ્સ પટિબાહિતં અયુત્તં અકારણ’’ન્તિ વદન્તિ. એવં તે અયં દોસો મહાજનન્તરે પાકટો હુત્વા દુપ્પટિકારતં આપજ્જિસ્સતીતિ મઞ્ઞમાના એવમાહંસુ. અપિચ અઞ્ઞેપિ ભિક્ખૂ પવારેત્વા સત્થુ સન્તિકં આગમિસ્સન્તિ. અથ ત્વં ‘‘એથાવુસો, મમ સત્થારં ખમાપેન્તસ્સ સહાયા હોથા’’તિ સઙ્ઘં સન્નિપાતેસ્સસિ. તત્થ આગન્તુકા પુચ્છિસ્સન્તિ, ‘‘આવુસો, કિં ઇમિનાપિ ભિક્ખુના કત’’ન્તિ. તતો એતમત્થં સુત્વા ‘‘ભારિયં કતં ભિક્ખુના, દસબલં નામ પટિબાહિસ્સતીતિ અયુત્તમેત’’ન્તિ વક્ખન્તિ. એવમ્પિ તે અયં અપરાધો મહાજનન્તરે પાકટો હુત્વા દુપ્પટિકારતં આપજ્જિસ્સતીતિ મઞ્ઞમાનાપિ એવમાહંસુ. અથ વા ભગવા પવારેત્વા ચારિકં પક્કમિસ્સતિ, અથ ત્વં ગતગતટ્ઠાને ભગવતો ખમાપનત્થાય સઙ્ઘં સન્નિપાતેસ્સસિ. તત્ર દિસાવાસિનો ભિક્ખૂ પુચ્છિસ્સન્તિ, ‘‘આવુસો, કિં ઇમિના ભિક્ખુના કત’’ન્તિ…પે॰… દુપ્પટિકારતં આપજ્જિસ્સતીતિ મઞ્ઞમાનાપિ એવમાહંસુ.
135.Cīvarakammaṃ karontīti manussā bhagavato cīvarasāṭakaṃ adaṃsu, taṃ gahetvā cīvaraṃ karonti. Etaṃ dosakanti etaṃ okāsametaṃ aparādhaṃ, satthu sikkhāpadaṃ paññapentassa paṭibāhitakāraṇaṃ sādhukaṃ manasi karohīti attho. Dukkarataranti vassañhi vasitvā disāpakkante bhikkhū kuhiṃ vasitthāti pucchanti, tehi jetavane vasimhāti vutte, ‘‘āvuso, bhagavā imasmiṃ antovasse kataraṃ jātakaṃ kathesi, kataraṃ suttantaṃ, kataraṃ sikkhāpadaṃ paññapesī’’ti pucchitāro honti. Tato ‘‘vikālabhojanasikkhāpadaṃ paññapesi, bhaddāli, nāma naṃ eko thero paṭibāhī’’ti vakkhanti. Taṃ sutvā bhikkhū – ‘‘bhagavatopi nāma sikkhāpadaṃ paññapentassa paṭibāhitaṃ ayuttaṃ akāraṇa’’nti vadanti. Evaṃ te ayaṃ doso mahājanantare pākaṭo hutvā duppaṭikārataṃ āpajjissatīti maññamānā evamāhaṃsu. Apica aññepi bhikkhū pavāretvā satthu santikaṃ āgamissanti. Atha tvaṃ ‘‘ethāvuso, mama satthāraṃ khamāpentassa sahāyā hothā’’ti saṅghaṃ sannipātessasi. Tattha āgantukā pucchissanti, ‘‘āvuso, kiṃ imināpi bhikkhunā kata’’nti. Tato etamatthaṃ sutvā ‘‘bhāriyaṃ kataṃ bhikkhunā, dasabalaṃ nāma paṭibāhissatīti ayuttameta’’nti vakkhanti. Evampi te ayaṃ aparādho mahājanantare pākaṭo hutvā duppaṭikārataṃ āpajjissatīti maññamānāpi evamāhaṃsu. Atha vā bhagavā pavāretvā cārikaṃ pakkamissati, atha tvaṃ gatagataṭṭhāne bhagavato khamāpanatthāya saṅghaṃ sannipātessasi. Tatra disāvāsino bhikkhū pucchissanti, ‘‘āvuso, kiṃ iminā bhikkhunā kata’’nti…pe… duppaṭikārataṃ āpajjissatīti maññamānāpi evamāhaṃsu.
એતદવોચાતિ અપ્પતિરૂપં મયા કતં, ભગવા પન મહન્તેપિ અગુણે અલગ્ગિત્વા મય્હં અચ્ચયં પટિગ્ગણ્હિસ્સતીતિ મઞ્ઞમાનો એતં ‘‘અચ્ચયો મં, ભન્તે,’’તિઆદિવચનં અવોચ. તત્થ અચ્ચયોતિ અપરાધો. મં અચ્ચગમાતિ મં અતિક્કમ્મ અભિભવિત્વા પવત્તો. પટિગ્ગણ્હાતૂતિ ખમતુ. આયતિં સંવરાયાતિ અનાગતે સંવરણત્થાય, પુન એવરૂપસ્સ અપરાધસ્સ દોસસ્સ ખલિતસ્સ અકરણત્થાય. તગ્ઘાતિ એકંસેન. સમયોપિ ખો તે, ભદ્દાલીતિ, ભદ્દાલિ, તયા પટિવિજ્ઝિતબ્બયુત્તકં એકં કારણં અત્થિ, તમ્પિ તે ન પટિવિદ્ધં ન સલ્લક્ખિતન્તિ દસ્સેતિ.
Etadavocāti appatirūpaṃ mayā kataṃ, bhagavā pana mahantepi aguṇe alaggitvā mayhaṃ accayaṃ paṭiggaṇhissatīti maññamāno etaṃ ‘‘accayo maṃ, bhante,’’tiādivacanaṃ avoca. Tattha accayoti aparādho. Maṃ accagamāti maṃ atikkamma abhibhavitvā pavatto. Paṭiggaṇhātūti khamatu. Āyatiṃ saṃvarāyāti anāgate saṃvaraṇatthāya, puna evarūpassa aparādhassa dosassa khalitassa akaraṇatthāya. Tagghāti ekaṃsena. Samayopi kho te, bhaddālīti, bhaddāli, tayā paṭivijjhitabbayuttakaṃ ekaṃ kāraṇaṃ atthi, tampi te na paṭividdhaṃ na sallakkhitanti dasseti.
૧૩૬. ઉભતોભાગવિમુત્તોતિઆદીસુ ધમ્માનુસારી, સદ્ધાનુસારીતિ દ્વે એકચિત્તક્ખણિકા મગ્ગસમઙ્ગિપુગ્ગલા. એતે પન સત્તપિ અરિયપુગ્ગલે ભગવતાપિ એવં આણાપેતું ન યુત્તં, ભગવતા આણત્તે તેસમ્પિ એવં કાતું ન યુત્તં. અટ્ઠાનપરિકપ્પવસેન પન અરિયપુગ્ગલાનં સુવચભાવદસ્સનત્થં ભદ્દાલિત્થેરસ્સ ચ દુબ્બચભાવદસ્સનત્થમેતં વુત્તં.
136.Ubhatobhāgavimuttotiādīsu dhammānusārī, saddhānusārīti dve ekacittakkhaṇikā maggasamaṅgipuggalā. Ete pana sattapi ariyapuggale bhagavatāpi evaṃ āṇāpetuṃ na yuttaṃ, bhagavatā āṇatte tesampi evaṃ kātuṃ na yuttaṃ. Aṭṭhānaparikappavasena pana ariyapuggalānaṃ suvacabhāvadassanatthaṃ bhaddālittherassa ca dubbacabhāvadassanatthametaṃ vuttaṃ.
અપિ નુ ત્વં તસ્મિં સમયે ઉભતોભાગવિમુત્તોતિ દેસનં કસ્મા આરભિ? ભદ્દાલિસ્સ નિગ્ગહણત્થં. અયઞ્હેત્થ અધિપ્પાયો – ભદ્દાલિ, ઇમે સત્ત અરિયપુગ્ગલા લોકે દક્ખિણેય્યા મમ સાસને સામિનો, મયિ સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેન્તે પટિબાહિતબ્બયુત્તે કારણે સતિ એતેસં પટિબાહિતું યુત્તં. ત્વં પન મમ સાસનતો બાહિરકો, મયિ સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેન્તે તુય્હં પટિબાહિતું ન યુત્તન્તિ.
Api nu tvaṃ tasmiṃ samaye ubhatobhāgavimuttoti desanaṃ kasmā ārabhi? Bhaddālissa niggahaṇatthaṃ. Ayañhettha adhippāyo – bhaddāli, ime satta ariyapuggalā loke dakkhiṇeyyā mama sāsane sāmino, mayi sikkhāpadaṃ paññapente paṭibāhitabbayutte kāraṇe sati etesaṃ paṭibāhituṃ yuttaṃ. Tvaṃ pana mama sāsanato bāhirako, mayi sikkhāpadaṃ paññapente tuyhaṃ paṭibāhituṃ na yuttanti.
રિત્તો તુચ્છોતિ અન્તો અરિયગુણાનં અભાવેન રિત્તકો તુચ્છકો, ઇસ્સરવચને કિઞ્ચિ ન હોતિ. યથાધમ્મં પટિકરોસીતિ યથા ધમ્મો ઠિતો, તથેવ કરોસિ, ખમાપેસીતિ વુત્તં હોતિ. તં તે મયં પટિગ્ગણ્હામાતિ તં તવ અપરાધં મયં ખમામ. વુડ્ઢિ હેસા, ભદ્દાલિ, અરિયસ્સ વિનયેતિ એસા, ભદ્દાલિ, અરિયસ્સ વિનયે બુદ્ધસ્સ ભગવતો સાસને વુડ્ઢિ નામ. કતમા? અચ્ચયં અચ્ચયતો દિસ્વા યથાધમ્મં પટિકરિત્વા આયતિં સંવરાપજ્જના. દેસનં પન પુગ્ગલાધિટ્ઠાનં કરોન્તો ‘‘યો અચ્ચયં અચ્ચયતો દિસ્વા યથાધમ્મં પટિકરોતિ, આયતિં સંવરં આપજ્જતી’’તિ આહ.
Ritto tucchoti anto ariyaguṇānaṃ abhāvena rittako tucchako, issaravacane kiñci na hoti. Yathādhammaṃ paṭikarosīti yathā dhammo ṭhito, tatheva karosi, khamāpesīti vuttaṃ hoti. Taṃ te mayaṃ paṭiggaṇhāmāti taṃ tava aparādhaṃ mayaṃ khamāma. Vuḍḍhi hesā, bhaddāli, ariyassa vinayeti esā, bhaddāli, ariyassa vinaye buddhassa bhagavato sāsane vuḍḍhi nāma. Katamā? Accayaṃ accayato disvā yathādhammaṃ paṭikaritvā āyatiṃ saṃvarāpajjanā. Desanaṃ pana puggalādhiṭṭhānaṃ karonto ‘‘yo accayaṃ accayato disvā yathādhammaṃ paṭikaroti, āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjatī’’ti āha.
૧૩૭. સત્થાપિ ઉપવદતીતિ ‘‘અસુકવિહારવાસી અસુકસ્સ થેરસ્સ સદ્ધિવિહારિકો અસુકસ્સ અન્તેવાસિકો ઇત્થન્નામો નામ ભિક્ખુ લોકુત્તરધમ્મં નિબ્બત્તેતું અરઞ્ઞં પવિટ્ઠો’’તિ સુત્વા – ‘‘કિં તસ્સ અરઞ્ઞવાસેન, યો મય્હં પન સાસને સિક્ખાય અપરિપૂરકારી’’તિ એવં ઉપવદતિ, સેસપદેસુપિ એસેવ નયો, અપિચેત્થ દેવતા ન કેવલં ઉપવદન્તિ, ભેરવારમ્મણં દસ્સેત્વા પલાયનાકારમ્પિ કરોન્તિ. અત્તનાપિ અત્તાનન્તિ સીલં આવજ્જન્તસ્સ સંકિલિટ્ઠટ્ઠાનં પાકટં હોતિ, ચિત્તં વિધાવતિ, ન કમ્મટ્ઠાનં અલ્લીયતિ. સો ‘‘કિં માદિસસ્સ અરઞ્ઞવાસેના’’તિ વિપ્પટિસારી ઉટ્ઠાય પક્કમતિ. અત્તાપિ અત્તાનં ઉપવદિતોતિ અત્તનાપિ અત્તા ઉપવદિતો, અયમેવ વા પાઠો. સુક્કપક્ખો વુત્તપચ્ચનીકનયેન વેદિતબ્બો. સો વિવિચ્ચેવ કામેહીતિઆદિ એવં સચ્છિકરોતીતિ દસ્સનત્થં વુત્તં.
137.Satthāpiupavadatīti ‘‘asukavihāravāsī asukassa therassa saddhivihāriko asukassa antevāsiko itthannāmo nāma bhikkhu lokuttaradhammaṃ nibbattetuṃ araññaṃ paviṭṭho’’ti sutvā – ‘‘kiṃ tassa araññavāsena, yo mayhaṃ pana sāsane sikkhāya aparipūrakārī’’ti evaṃ upavadati, sesapadesupi eseva nayo, apicettha devatā na kevalaṃ upavadanti, bheravārammaṇaṃ dassetvā palāyanākārampi karonti. Attanāpi attānanti sīlaṃ āvajjantassa saṃkiliṭṭhaṭṭhānaṃ pākaṭaṃ hoti, cittaṃ vidhāvati, na kammaṭṭhānaṃ allīyati. So ‘‘kiṃ mādisassa araññavāsenā’’ti vippaṭisārī uṭṭhāya pakkamati. Attāpi attānaṃ upavaditoti attanāpi attā upavadito, ayameva vā pāṭho. Sukkapakkho vuttapaccanīkanayena veditabbo. Sovivicceva kāmehītiādi evaṃ sacchikarotīti dassanatthaṃ vuttaṃ.
૧૪૦. પસય્હ પસય્હ કારણં કરોન્તીતિ અપ્પમત્તકેપિ દોસે નિગ્ગહેત્વા પુનપ્પુનં કારેન્તિ. નો તથાતિ મહન્તેપિ અપરાધે યથા ઇતરં, એવં પસય્હ ન કારેન્તિ. સો કિર, ‘‘આવુસો, ભદ્દાલિ, મા ચિન્તયિત્થ, એવરૂપં નામ હોતિ, એહિ સત્થારં ખમાપેહી’’તિ ભિક્ખુસઙ્ઘતોપિ, કઞ્ચિ ભિક્ખું પેસેત્વા અત્તનો સન્તિકં પક્કોસાપેત્વા, ‘‘ભદ્દાલિ, મા ચિન્તયિત્થ, એવરૂપં નામ હોતી’’તિ એવં સત્થુસન્તિકાપિ અનુગ્ગહં પચ્ચાસીસતિ. તતો ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘેનાપિ ન સમસ્સાસિતો, સત્થારાપી’’તિ ચિન્તેત્વા એવમાહ.
140.Pasayha pasayha kāraṇaṃ karontīti appamattakepi dose niggahetvā punappunaṃ kārenti. No tathāti mahantepi aparādhe yathā itaraṃ, evaṃ pasayha na kārenti. So kira, ‘‘āvuso, bhaddāli, mā cintayittha, evarūpaṃ nāma hoti, ehi satthāraṃ khamāpehī’’ti bhikkhusaṅghatopi, kañci bhikkhuṃ pesetvā attano santikaṃ pakkosāpetvā, ‘‘bhaddāli, mā cintayittha, evarūpaṃ nāma hotī’’ti evaṃ satthusantikāpi anuggahaṃ paccāsīsati. Tato ‘‘bhikkhusaṅghenāpi na samassāsito, satthārāpī’’ti cintetvā evamāha.
અથ ભગવા ભિક્ખુસઙ્ઘોપિ સત્થાપિ ઓવદિતબ્બયુત્તમેવ ઓવદતિ, ન ઇતરન્તિ દસ્સેતું ઇધ, ભદ્દાલિ, એકચ્ચોતિઆદિમાહ. તત્થ અઞ્ઞેનાઞ્ઞન્તિઆદીનિ અનુમાનસુત્તે વિત્થારિતાનિ. ન સમ્મા વત્તતીતિ સમ્મા વત્તમ્પિ ન વત્તતિ. ન લોમં પાતેતીતિ અનુલોમવત્તે ન વત્તતિ, વિલોમમેવ ગણ્હાતિ. ન નિત્થારં વત્તતીતિ નિત્થારણકવત્તમ્હિ ન વત્તતિ, આપત્તિવુટ્ઠાનત્થં તુરિતતુરિતો છન્દજાતો ન હોતિ. તત્રાતિ તસ્મિં તસ્સ દુબ્બચકરણે. અભિણ્હાપત્તિકોતિ નિરન્તરાપત્તિકો. આપત્તિબહુલોતિ સાપત્તિકકાલોવસ્સ બહુ, સુદ્ધો નિરાપત્તિકકાલો અપ્પોતિ અત્થો. ન ખિપ્પમેવ વૂપસમ્મતીતિ ખિપ્પં ન વૂપસમ્મતિ, દીઘસુત્તં હોતિ. વિનયધરા પાદધોવનકાલે આગતં ‘‘ગચ્છાવુસો, વત્તવેલા’’તિ વદન્તિ. પુન કાલં મઞ્ઞિત્વા આગતં ‘‘ગચ્છાવુસો, તુય્હં વિહારવેલા, ગચ્છાવુસો, સામણેરાદીનં ઉદ્દેસદાનવેલા, અમ્હાકં ન્હાનવેલા, થેરૂપટ્ઠાનવેલા, મુખધોવનવેલા’’તિઆદીનિ વત્વા દિવસભાગેપિ રત્તિભાગેપિ આગતં ઉય્યોજેન્તિયેવ. ‘‘કાય વેલાય, ભન્તે, ઓકાસો ભવિસ્સતી’’તિ વુત્તેપિ ‘‘ગચ્છાવુસો, ત્વં ઇમમેવ ઠાનં જાનાસિ, અસુકો નામ વિનયધરત્થેરો સિનેહપાનં પિવતિ, અસુકો વિરેચનં કારેતિ, કસ્મા તુરિતોસી’’તિઆદીનિ વત્વા દીઘસુત્તમેવ કરોન્તિ.
Atha bhagavā bhikkhusaṅghopi satthāpi ovaditabbayuttameva ovadati, na itaranti dassetuṃ idha, bhaddāli, ekaccotiādimāha. Tattha aññenāññantiādīni anumānasutte vitthāritāni. Na sammā vattatīti sammā vattampi na vattati. Na lomaṃ pātetīti anulomavatte na vattati, vilomameva gaṇhāti. Na nitthāraṃ vattatīti nitthāraṇakavattamhi na vattati, āpattivuṭṭhānatthaṃ turitaturito chandajāto na hoti. Tatrāti tasmiṃ tassa dubbacakaraṇe. Abhiṇhāpattikoti nirantarāpattiko. Āpattibahuloti sāpattikakālovassa bahu, suddho nirāpattikakālo appoti attho. Na khippameva vūpasammatīti khippaṃ na vūpasammati, dīghasuttaṃ hoti. Vinayadharā pādadhovanakāle āgataṃ ‘‘gacchāvuso, vattavelā’’ti vadanti. Puna kālaṃ maññitvā āgataṃ ‘‘gacchāvuso, tuyhaṃ vihāravelā, gacchāvuso, sāmaṇerādīnaṃ uddesadānavelā, amhākaṃ nhānavelā, therūpaṭṭhānavelā, mukhadhovanavelā’’tiādīni vatvā divasabhāgepi rattibhāgepi āgataṃ uyyojentiyeva. ‘‘Kāya velāya, bhante, okāso bhavissatī’’ti vuttepi ‘‘gacchāvuso, tvaṃ imameva ṭhānaṃ jānāsi, asuko nāma vinayadharatthero sinehapānaṃ pivati, asuko virecanaṃ kāreti, kasmā turitosī’’tiādīni vatvā dīghasuttameva karonti.
૧૪૧. ખિપ્પમેવ વૂપસમ્મતીતિ લહું વૂપસમ્મતિ, ન દીઘસુત્તં હોતિ. ઉસ્સુક્કાપન્ના ભિક્ખૂ – ‘‘આવુસો, અયં સુબ્બચો ભિક્ખુ, જનપદવાસિનો નામ ગામન્તસેનાસને વસનટ્ઠાનનિસજ્જનાદીનિ ન ફાસુકાનિ હોન્તિ, ભિક્ખાચારોપિ દુક્ખો હોતિ, સીઘમસ્સ અધિકરણં વૂપસમેમા’’તિ સન્નિપતિત્વા આપત્તિતો વુટ્ઠાપેત્વા સુદ્ધન્તે પતિટ્ઠાપેન્તિ.
141.Khippameva vūpasammatīti lahuṃ vūpasammati, na dīghasuttaṃ hoti. Ussukkāpannā bhikkhū – ‘‘āvuso, ayaṃ subbaco bhikkhu, janapadavāsino nāma gāmantasenāsane vasanaṭṭhānanisajjanādīni na phāsukāni honti, bhikkhācāropi dukkho hoti, sīghamassa adhikaraṇaṃ vūpasamemā’’ti sannipatitvā āpattito vuṭṭhāpetvā suddhante patiṭṭhāpenti.
૧૪૨. અધિચ્ચાપત્તિકોતિ કદાચિ કદાચિ આપત્તિં આપજ્જતિ. સો કિઞ્ચાપિ લજ્જી હોતિ પકતત્તો, દુબ્બચત્તા પનસ્સ ભિક્ખૂ તથેવ પટિપજ્જન્તિ.
142.Adhiccāpattikoti kadāci kadāci āpattiṃ āpajjati. So kiñcāpi lajjī hoti pakatatto, dubbacattā panassa bhikkhū tatheva paṭipajjanti.
૧૪૪. સદ્ધામત્તકેન વહતિ પેમમત્તકેનાતિ આચરિયુપજ્ઝાયેસુ અપ્પમત્તિકાય ગેહસ્સિતસદ્ધાય અપ્પમત્તકેન ગેહસ્સિતપેમેન યાપેતિ. પટિસન્ધિગ્ગહણસદિસા હિ અયં પબ્બજ્જા નામ, નવપબ્બજિતો પબ્બજ્જાય ગુણં અજાનન્તો આચરિયુપજ્ઝાયેસુ પેમમત્તેન યાપેતિ, તસ્મા એવરૂપા સઙ્ગણ્હિતબ્બા. અપ્પમત્તકમ્પિ હિ સઙ્ગહં લભિત્વા પબ્બજ્જાય ઠિતા અભિઞ્ઞાપત્તા મહાસમણા ભવિસ્સન્તિ. એત્તકેન કથામગ્ગેન ‘‘ઓવદિતબ્બયુત્તકં ઓવદન્તિ, ન ઇતર’’ન્તિ ઇમમેવ ભગવતા દસ્સિતં.
144.Saddhāmattakena vahati pemamattakenāti ācariyupajjhāyesu appamattikāya gehassitasaddhāya appamattakena gehassitapemena yāpeti. Paṭisandhiggahaṇasadisā hi ayaṃ pabbajjā nāma, navapabbajito pabbajjāya guṇaṃ ajānanto ācariyupajjhāyesu pemamattena yāpeti, tasmā evarūpā saṅgaṇhitabbā. Appamattakampi hi saṅgahaṃ labhitvā pabbajjāya ṭhitā abhiññāpattā mahāsamaṇā bhavissanti. Ettakena kathāmaggena ‘‘ovaditabbayuttakaṃ ovadanti, na itara’’nti imameva bhagavatā dassitaṃ.
૧૪૫. અઞ્ઞાય સણ્ઠહિંસૂતિ અરહત્તે પતિટ્ઠહિંસુ. સત્તેસુ હાયમાનેસૂતિ પટિપત્તિયા હાયમાનાય સત્તા હાયન્તિ નામ. સદ્ધમ્મે અન્તરધાયમાનેતિ પટિપત્તિસદ્ધમ્મે અન્તરધાયમાને. પટિપત્તિસદ્ધમ્મોપિ હિ પટિપત્તિપૂરકેસુ સત્તેસુ અસતિ અન્તરધાયતિ નામ . આસવટ્ઠાનીયાતિ આસવા તિટ્ઠન્તિ એતેસૂતિ આસવટ્ઠાનીયા. યેસુ દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકા પરૂપવાદવિપ્પટિસારવધબન્ધનાદયો ચેવ અપાયદુક્ખવિસેસભૂતા ચ આસવા તિટ્ઠન્તિયેવ. યસ્મા નેસં તે કારણં હોન્તીતિ અત્થો. તે આસવટ્ઠાનીયા વીતિક્કમધમ્મા યાવ ન સઙ્ઘે પાતુભવન્તિ, ન તાવ સત્થા સાવકાનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેતીતિ અયમેત્થ યોજના.
145.Aññāyasaṇṭhahiṃsūti arahatte patiṭṭhahiṃsu. Sattesu hāyamānesūti paṭipattiyā hāyamānāya sattā hāyanti nāma. Saddhamme antaradhāyamāneti paṭipattisaddhamme antaradhāyamāne. Paṭipattisaddhammopi hi paṭipattipūrakesu sattesu asati antaradhāyati nāma . Āsavaṭṭhānīyāti āsavā tiṭṭhanti etesūti āsavaṭṭhānīyā. Yesu diṭṭhadhammikasamparāyikā parūpavādavippaṭisāravadhabandhanādayo ceva apāyadukkhavisesabhūtā ca āsavā tiṭṭhantiyeva. Yasmā nesaṃ te kāraṇaṃ hontīti attho. Te āsavaṭṭhānīyā vītikkamadhammā yāva na saṅghe pātubhavanti, na tāva satthā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapetīti ayamettha yojanā.
એવં અકાલં દસ્સેત્વા પુન કાલં દસ્સેતું યતો ચ ખો, ભદ્દાલીતિઆદિમાહ. તત્થ યતોતિ યદા, યસ્મિં કાલેતિ વુત્તં હોતિ. સેસં વુત્તાનુસારેનેવ વેદિતબ્બં. અયં વા એત્થ સઙ્ખેપત્થો – યસ્મિં કાલે આસવટ્ઠાનીયા ધમ્માતિ સઙ્ખં ગતા વીતિક્કમદોસા સઙ્ઘે પાતુભવન્તિ, તદા સત્થા સાવકાનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેતિ. કસ્મા? તેસંયેવ આસવટ્ઠાનીયધમ્મસઙ્ખાતાનં વીતિક્કમદોસાનં પટિઘાતાય.
Evaṃ akālaṃ dassetvā puna kālaṃ dassetuṃ yato ca kho, bhaddālītiādimāha. Tattha yatoti yadā, yasmiṃ kāleti vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttānusāreneva veditabbaṃ. Ayaṃ vā ettha saṅkhepattho – yasmiṃ kāle āsavaṭṭhānīyā dhammāti saṅkhaṃ gatā vītikkamadosā saṅghe pātubhavanti, tadā satthā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapeti. Kasmā? Tesaṃyeva āsavaṭṭhānīyadhammasaṅkhātānaṃ vītikkamadosānaṃ paṭighātāya.
એવં આસવટ્ઠાનીયાનં ધમ્માનં અનુપ્પત્તિં સિક્ખાપદપઞ્ઞત્તિયા અકાલં, ઉપ્પત્તિઞ્ચ કાલન્તિ વત્વા ઇદાનિ તેસં ધમ્માનં અનુપ્પત્તિકાલઞ્ચ ઉપ્પત્તિકાલઞ્ચ દસ્સેતું ‘‘ન તાવ, ભદ્દાલિ, ઇધેકચ્ચે’’તિઆદિમાહ. તત્થ મહત્તન્તિ મહન્તભાવં. સઙ્ઘો હિ યાવ ન થેરનવમજ્ઝિમાનં વસેન મહત્તં પત્તો હોતિ, તાવ સેનાસનાનિ પહોન્તિ, સાસને એકચ્ચે આસવટ્ઠાનીયા ધમ્મા ન ઉપ્પજ્જન્તિ. મહત્તં પત્તે પન તે ઉપ્પજ્જન્તિ, અથ સત્થા સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેતિ. તત્થ મહત્તં પત્તે સઙ્ઘે પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદાનિ –
Evaṃ āsavaṭṭhānīyānaṃ dhammānaṃ anuppattiṃ sikkhāpadapaññattiyā akālaṃ, uppattiñca kālanti vatvā idāni tesaṃ dhammānaṃ anuppattikālañca uppattikālañca dassetuṃ ‘‘na tāva, bhaddāli, idhekacce’’tiādimāha. Tattha mahattanti mahantabhāvaṃ. Saṅgho hi yāva na theranavamajjhimānaṃ vasena mahattaṃ patto hoti, tāva senāsanāni pahonti, sāsane ekacce āsavaṭṭhānīyā dhammā na uppajjanti. Mahattaṃ patte pana te uppajjanti, atha satthā sikkhāpadaṃ paññapeti. Tattha mahattaṃ patte saṅghe paññattasikkhāpadāni –
‘‘યો પન ભિક્ખુ અનુપસમ્પન્નેન ઉત્તરિદ્વિરત્તતિરત્તં સહસેય્યં કપ્પેય્ય પાચિત્તિયં (પાચિ॰ ૫૧). યા પન ભિક્ખુની અનુવસ્સં વુટ્ઠાપેય્ય પાચિત્તિયં (પાચિ॰ ૧૧૭૧). યા પન ભિક્ખુની એકવસ્સં દ્વે વુટ્ઠાપેય્ય પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ॰ ૧૧૭૫).
‘‘Yo pana bhikkhu anupasampannena uttaridvirattatirattaṃ sahaseyyaṃ kappeyya pācittiyaṃ (pāci. 51). Yā pana bhikkhunī anuvassaṃ vuṭṭhāpeyya pācittiyaṃ (pāci. 1171). Yā pana bhikkhunī ekavassaṃ dve vuṭṭhāpeyya pācittiya’’nti (pāci. 1175).
ઇમિના નયેન વેદિતબ્બાનિ.
Iminā nayena veditabbāni.
લાભગ્ગન્તિ લાભસ્સ અગ્ગં. સઙ્ઘો હિ યાવ ન લાભગ્ગપત્તો હોતિ, ન તાવ લાભં પટિચ્ચ આસવટ્ઠાનીયા ધમ્મા ઉપ્પજ્જન્તિ. પત્તે પન ઉપ્પજ્જન્તિ, અથ સત્થા સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેતિ –
Lābhagganti lābhassa aggaṃ. Saṅgho hi yāva na lābhaggapatto hoti, na tāva lābhaṃ paṭicca āsavaṭṭhānīyā dhammā uppajjanti. Patte pana uppajjanti, atha satthā sikkhāpadaṃ paññapeti –
‘‘યો પન ભિક્ખુ અચેલકસ્સ વા પરિબ્બાજકસ્સ વા પરિબ્બાજિકાય વા સહત્થા ખાદનીયં વા ભોજનીયં વા દદેય્ય પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ॰ ૨૭૦).
‘‘Yo pana bhikkhu acelakassa vā paribbājakassa vā paribbājikāya vā sahatthā khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā dadeyya pācittiya’’nti (pāci. 270).
ઇદઞ્હિ લાભગ્ગપત્તે સઙ્ઘે સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તં.
Idañhi lābhaggapatte saṅghe sikkhāpadaṃ paññattaṃ.
યસગ્ગન્તિ યસસ્સ અગ્ગં. સઙ્ઘો હિ યાવ ન યસગ્ગપત્તો હોતિ, ન તાવ યસં પટિચ્ચ આસવટ્ઠાનીયા ધમ્મા ઉપ્પજ્જન્તિ. પત્તે પન ઉપ્પજ્જન્તિ, અથ સત્થા સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેતિ ‘‘સુરામેરયપાને પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ॰ ૩૨૭). ઇદઞ્હિ યસગ્ગપત્તે સઙ્ઘે સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તં.
Yasagganti yasassa aggaṃ. Saṅgho hi yāva na yasaggapatto hoti, na tāva yasaṃ paṭicca āsavaṭṭhānīyā dhammā uppajjanti. Patte pana uppajjanti, atha satthā sikkhāpadaṃ paññapeti ‘‘surāmerayapāne pācittiya’’nti (pāci. 327). Idañhi yasaggapatte saṅghe sikkhāpadaṃ paññattaṃ.
બાહુસચ્ચન્તિ બહુસ્સુતભાવં. સઙ્ઘો હિ યાવ ન બાહુસચ્ચપત્તો હોતિ, ન તાવ આસવટ્ઠાનીયા ધમ્મા ઉપ્પજ્જન્તિ. બાહુસચ્ચપત્તે પન યસ્મા એકં નિકાયં દ્વે નિકાયે પઞ્ચપિ નિકાયે ઉગ્ગહેત્વા અયોનિસો ઉમ્મુજ્જમાના પુગ્ગલા રસેન રસં સંસન્દેત્વા ઉદ્ધમ્મં ઉબ્બિનયં સત્થુ સાસનં દીપેન્તિ, અથ સત્થા – ‘‘યો પન ભિક્ખુ એવં વદેય્ય તથાહં ભગવતા ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ (પાચિ॰ ૪૧૮)…પે॰… સમણુદ્દેસોપિ ચે એવં વદેય્યા’’તિઆદિના (પાચિ॰ ૪૨૯) નયેન સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેતિ.
Bāhusaccanti bahussutabhāvaṃ. Saṅgho hi yāva na bāhusaccapatto hoti, na tāva āsavaṭṭhānīyā dhammā uppajjanti. Bāhusaccapatte pana yasmā ekaṃ nikāyaṃ dve nikāye pañcapi nikāye uggahetvā ayoniso ummujjamānā puggalā rasena rasaṃ saṃsandetvā uddhammaṃ ubbinayaṃ satthu sāsanaṃ dīpenti, atha satthā – ‘‘yo pana bhikkhu evaṃ vadeyya tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi (pāci. 418)…pe… samaṇuddesopi ce evaṃ vadeyyā’’tiādinā (pāci. 429) nayena sikkhāpadaṃ paññapeti.
રત્તઞ્ઞુતં પત્તોતિ એત્થ રત્તિયો જાનન્તીતિ રત્તઞ્ઞૂ. અત્તનો પબ્બજિતદિવસતો પટ્ઠાય બહૂ રત્તિયો જાનન્તિ, ચિરપબ્બજિતાતિ વુત્તં હોતિ. રત્તઞ્ઞૂનં ભાવં રત્તઞ્ઞુતં. તત્ર રત્તઞ્ઞુતં પત્તે સઙ્ઘે ઉપસેનં વઙ્ગન્તપુત્તં આરબ્ભ સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તન્તિ વેદિતબ્બં. સો હાયસ્મા ઊનદસવસ્સે ભિક્ખૂ ઉપસમ્પાદેન્તે દિસ્વા એકવસ્સો સદ્ધિવિહારિકં ઉપસમ્પાદેસિ. અથ ભગવા સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેસિ – ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઊનદસવસ્સેન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, યો ઉપસમ્પાદેય્ય આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૭૫). એવં પઞ્ઞત્તે સિક્ખાપદે પુન ભિક્ખૂ ‘‘દસવસ્સમ્હા દસવસ્સમ્હા’’તિ બાલા અબ્યત્તા ઉપસમ્પાદેન્તિ. અથ ભગવા અપરમ્પિ સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેસિ – ‘‘ન, ભિક્ખવે, બાલેન અબ્યત્તેન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, યો ઉપસમ્પાદેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન દસવસ્સેન વા અતિરેકદસવસ્સેન વા ઉપસમ્પાદેતુ’’ન્તિ. ઇતિ રત્તઞ્ઞુતં પત્તકાલે દ્વે સિક્ખાપદાનિ પઞ્ઞત્તાનિ.
Rattaññutaṃ pattoti ettha rattiyo jānantīti rattaññū. Attano pabbajitadivasato paṭṭhāya bahū rattiyo jānanti, cirapabbajitāti vuttaṃ hoti. Rattaññūnaṃ bhāvaṃ rattaññutaṃ. Tatra rattaññutaṃ patte saṅghe upasenaṃ vaṅgantaputtaṃ ārabbha sikkhāpadaṃ paññattanti veditabbaṃ. So hāyasmā ūnadasavasse bhikkhū upasampādente disvā ekavasso saddhivihārikaṃ upasampādesi. Atha bhagavā sikkhāpadaṃ paññapesi – ‘‘na, bhikkhave, ūnadasavassena upasampādetabbo, yo upasampādeyya āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 75). Evaṃ paññatte sikkhāpade puna bhikkhū ‘‘dasavassamhā dasavassamhā’’ti bālā abyattā upasampādenti. Atha bhagavā aparampi sikkhāpadaṃ paññapesi – ‘‘na, bhikkhave, bālena abyattena upasampādetabbo, yo upasampādeyya, āpatti dukkaṭassa. Anujānāmi, bhikkhave, byattena bhikkhunā paṭibalena dasavassena vā atirekadasavassena vā upasampādetu’’nti. Iti rattaññutaṃ pattakāle dve sikkhāpadāni paññattāni.
૧૪૬. આજાનીયસુસૂપમં ધમ્મપરિયાયં દેસેસિન્તિ તરુણાજાનીયઉપમં કત્વા ધમ્મં દેસયિં. તત્રાતિ તસ્મિં અસરણે. ન ખો, ભદ્દાલિ, એસેવ હેતૂતિ ન એસ સિક્ખાય અપરિપૂરકારીભાવોયેવ એકો હેતુ.
146.Ājānīyasusūpamaṃdhammapariyāyaṃ desesinti taruṇājānīyaupamaṃ katvā dhammaṃ desayiṃ. Tatrāti tasmiṃ asaraṇe. Na kho, bhaddāli, eseva hetūti na esa sikkhāya aparipūrakārībhāvoyeva eko hetu.
૧૪૭. મુખાધાને કારણં કારેતીતિ ખલીનબન્ધાદીહિ મુખટ્ઠપને સાધુકં ગીવં પગ્ગણ્હાપેતું કારણં કારેતિ. વિસૂકાયિતાનીતિઆદીહિ વિસેવનાચારં કથેસિ. સબ્બાનેવ હેતાનિ અઞ્ઞમઞ્ઞવેવચનાનિ. તસ્મિં ઠાનેતિ તસ્મિં વિસેવનાચારે. પરિનિબ્બાયતીતિ નિબ્બિસેવનો હોતિ, તં વિસેવનં જહતીતિ અત્થો. યુગાધાનેતિ યુગટ્ઠપને યુગસ્સ સાધુકં ગહણત્થં.
147.Mukhādhāne kāraṇaṃ kāretīti khalīnabandhādīhi mukhaṭṭhapane sādhukaṃ gīvaṃ paggaṇhāpetuṃ kāraṇaṃ kāreti. Visūkāyitānītiādīhi visevanācāraṃ kathesi. Sabbāneva hetāni aññamaññavevacanāni. Tasmiṃ ṭhāneti tasmiṃ visevanācāre. Parinibbāyatīti nibbisevano hoti, taṃ visevanaṃ jahatīti attho. Yugādhāneti yugaṭṭhapane yugassa sādhukaṃ gahaṇatthaṃ.
અનુક્કમેતિ ચત્તારોપિ પાદે એકપ્પહારેનેવ ઉક્ખિપને ચ નિક્ખિપને ચ. પરસેનાય હિ આવાટે ઠત્વા અસિં ગહેત્વા આગચ્છન્તસ્સ અસ્સસ્સ પાદે છિન્દન્તિ. તસ્મિં સમયે એસ એકપ્પહારેનેવ ચત્તારોપિ પાદે ઉક્ખિપિસ્સતીતિ રજ્જુબન્ધનવિધાનેન એતં કારણં કરોન્તિ. મણ્ડલેતિ યથા અસ્સે નિસિન્નોયેવ ભૂમિયં પતિતં આવુધં ગહેતું સક્કોતિ, એવં કરણત્થં મણ્ડલે કારણં કારેતિ. ખુરકાસેતિ અગ્ગગ્ગખુરેહિ પથવીકમને. રત્તિં ઓક્કન્તકરણસ્મિઞ્હિ યથા પદસદ્દો ન સુય્યતિ, તદત્થં એકસ્મિં ઠાને સઞ્ઞં દત્વા અગ્ગગ્ગખુરેહિયેવ ગમનં સિક્ખાપેન્તિ. તં સન્ધાયેતં વુત્તં. જવેતિ સીઘવાહને. ‘‘ધાવે’’તિપિ પાઠો. અત્તનો પરાજયે સતિ પલાયનત્થં, પરં પલાયન્તં અનુબન્ધિત્વા ગહણત્થઞ્ચ એતં કારણં કારેતિ. દવત્તેતિ દવત્તાય, યુદ્ધકાલસ્મિઞ્હિ હત્થીસુ વા કોઞ્ચનાદં કરોન્તેસુ અસ્સેસુ વા હસન્તેસુ રથેસુ વા નિઘોસન્તેસુ યોધેસુ વા ઉક્કુટ્ઠિં કરોન્તેસુ તસ્સ રવસ્સ અભાયિત્વા પરસેનપવેસનત્થં અયં કારણા કરીયતિ.
Anukkameti cattāropi pāde ekappahāreneva ukkhipane ca nikkhipane ca. Parasenāya hi āvāṭe ṭhatvā asiṃ gahetvā āgacchantassa assassa pāde chindanti. Tasmiṃ samaye esa ekappahāreneva cattāropi pāde ukkhipissatīti rajjubandhanavidhānena etaṃ kāraṇaṃ karonti. Maṇḍaleti yathā asse nisinnoyeva bhūmiyaṃ patitaṃ āvudhaṃ gahetuṃ sakkoti, evaṃ karaṇatthaṃ maṇḍale kāraṇaṃ kāreti. Khurakāseti aggaggakhurehi pathavīkamane. Rattiṃ okkantakaraṇasmiñhi yathā padasaddo na suyyati, tadatthaṃ ekasmiṃ ṭhāne saññaṃ datvā aggaggakhurehiyeva gamanaṃ sikkhāpenti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Javeti sīghavāhane. ‘‘Dhāve’’tipi pāṭho. Attano parājaye sati palāyanatthaṃ, paraṃ palāyantaṃ anubandhitvā gahaṇatthañca etaṃ kāraṇaṃ kāreti. Davatteti davattāya, yuddhakālasmiñhi hatthīsu vā koñcanādaṃ karontesu assesu vā hasantesu rathesu vā nighosantesu yodhesu vā ukkuṭṭhiṃ karontesu tassa ravassa abhāyitvā parasenapavesanatthaṃ ayaṃ kāraṇā karīyati.
રાજગુણેતિ રઞ્ઞા જાનિતબ્બગુણે. કૂટકણ્ણરઞ્ઞો કિર ગુળવણ્ણો નામ અસ્સો અહોસિ. રાજા પાચીનદ્વારેન નિક્ખમિત્વા ચેતિયપબ્બતં ગમિસ્સામીતિ કલમ્બનદીતીરં સમ્પત્તો. અસ્સો તીરે ઠત્વા ઉદકં ઓતરિતું ન ઇચ્છતિ, રાજા અસ્સાચરિયં આમન્તેત્વા – ‘‘અહો તયા અસ્સો સિક્ખાપિતો ઉદકં ઓતરિતું ન ઇચ્છતી’’તિ આહ. આચરિયો – ‘‘સુસિક્ખાપિતો દેવ અસ્સો, એવમસ્સ હિ ચિત્તં ‘સચાહં ઉદકં ઓતરિસ્સામિ, વાલં તેમિસ્સતિ, વાલે તિન્તે રઞ્ઞો અઙ્ગે ઉદકં પાતેય્યા’તિ એવં તુમ્હાકં સરીરે ઉદકપાતનભયેન ન ઓતરતિ, વાલં ગણ્હાપેથા’’તિ આહ. રાજા તથા કારેસિ. અસ્સો વેગેન ઓતરિત્વા પારં ગતો. એતદત્થં અયં કારણા કરીયતિ. રાજવંસેતિ અસ્સરાજવંસે. વંસો ચેસો અસ્સરાજાનં, તથારૂપેન પહારેન છિન્નભિન્નસરીરાપિ અસ્સારોહં પરસેનાય અપાતેત્વા બહિ નીહરન્તિયેવ. એતદત્થં કારણં કારેતીતિ અત્થો.
Rājaguṇeti raññā jānitabbaguṇe. Kūṭakaṇṇarañño kira guḷavaṇṇo nāma asso ahosi. Rājā pācīnadvārena nikkhamitvā cetiyapabbataṃ gamissāmīti kalambanadītīraṃ sampatto. Asso tīre ṭhatvā udakaṃ otarituṃ na icchati, rājā assācariyaṃ āmantetvā – ‘‘aho tayā asso sikkhāpito udakaṃ otarituṃ na icchatī’’ti āha. Ācariyo – ‘‘susikkhāpito deva asso, evamassa hi cittaṃ ‘sacāhaṃ udakaṃ otarissāmi, vālaṃ temissati, vāle tinte rañño aṅge udakaṃ pāteyyā’ti evaṃ tumhākaṃ sarīre udakapātanabhayena na otarati, vālaṃ gaṇhāpethā’’ti āha. Rājā tathā kāresi. Asso vegena otaritvā pāraṃ gato. Etadatthaṃ ayaṃ kāraṇā karīyati. Rājavaṃseti assarājavaṃse. Vaṃso ceso assarājānaṃ, tathārūpena pahārena chinnabhinnasarīrāpi assārohaṃ parasenāya apātetvā bahi nīharantiyeva. Etadatthaṃ kāraṇaṃ kāretīti attho.
ઉત્તમે જવેતિ જવસમ્પત્તિયં, યથા ઉત્તમજવો હોતિ, એવં કારણં કારેતીતિ અત્થો. ઉત્તમે હયેતિ ઉત્તમહયભાવે, યથા ઉત્તમહયો હોતિ, એવં કારણં કારેતીતિ અત્થો. તત્થ પકતિયા ઉત્તમહયોવ ઉત્તમહયકારણં અરહતિ, ન અઞ્ઞો. ઉત્તમહયકારણાય એવ ચ હયો ઉત્તમજવં પટિપજ્જતિ, ન અઞ્ઞોતિ.
Uttame javeti javasampattiyaṃ, yathā uttamajavo hoti, evaṃ kāraṇaṃ kāretīti attho. Uttame hayeti uttamahayabhāve, yathā uttamahayo hoti, evaṃ kāraṇaṃ kāretīti attho. Tattha pakatiyā uttamahayova uttamahayakāraṇaṃ arahati, na añño. Uttamahayakāraṇāya eva ca hayo uttamajavaṃ paṭipajjati, na aññoti.
તત્રિદં વત્થુ – એકો કિર રાજા એકં સિન્ધવપોતકં લભિત્વા સિન્ધવભાવં અજાનિત્વાવ ઇમં સિક્ખાપેહીતિ આચરિયસ્સ અદાસિ. આચરિયોપિ તસ્સ સિન્ધવભાવં અજાનન્તો તં માસખાદકઘોટકાનં કારણાસુ ઉપનેતિ. સો અત્તનો અનનુચ્છવિકત્તા કારણં ન પટિપજ્જતિ. સો તં દમેતું અસક્કોન્તો ‘‘કૂટસ્સો અયં મહારાજા’’તિ વિસ્સજ્જાપેસિ.
Tatridaṃ vatthu – eko kira rājā ekaṃ sindhavapotakaṃ labhitvā sindhavabhāvaṃ ajānitvāva imaṃ sikkhāpehīti ācariyassa adāsi. Ācariyopi tassa sindhavabhāvaṃ ajānanto taṃ māsakhādakaghoṭakānaṃ kāraṇāsu upaneti. So attano ananucchavikattā kāraṇaṃ na paṭipajjati. So taṃ dametuṃ asakkonto ‘‘kūṭasso ayaṃ mahārājā’’ti vissajjāpesi.
અથેકદિવસં એકો અસ્સાચરિયપુબ્બકો દહરો ઉપજ્ઝાયસ્સ ભણ્ડકં ગહેત્વા ગચ્છન્તો તં પરિખાપિટ્ઠે ચરન્તં દિસ્વા – ‘‘અનગ્ઘો, ભન્તે, સિન્ધવપોતકો’’તિ ઉપજ્ઝાયસ્સ કથેસિ. સચે રાજા જાનેય્ય, મઙ્ગલસ્સં નં કરેય્યાતિ. થેરો આહ – ‘‘મિચ્છાદિટ્ઠિકો, તાત, રાજા અપ્પેવ નામ બુદ્ધસાસને પસીદેય્ય રઞ્ઞો કથેહી’’તિ. સો ગન્ત્વા, – ‘‘મહારાજ, અનગ્ઘો સિન્ધવપોતકો અત્થી’’તિ કથેસિ. તયા દિટ્ઠો , તાતાતિ? આમ, મહારાજાતિ. કિં લદ્ધું વટ્ટતીતિ? તુમ્હાકં ભુઞ્જનકસુવણ્ણથાલે તુમ્હાકં ભુઞ્જનકભત્તં તુમ્હાકં પિવનકરસો તુમ્હાકં ગન્ધા તુમ્હાકં માલાતિ. રાજા સબ્બં દાપેસિ. દહરો ગાહાપેત્વા અગમાસિ.
Athekadivasaṃ eko assācariyapubbako daharo upajjhāyassa bhaṇḍakaṃ gahetvā gacchanto taṃ parikhāpiṭṭhe carantaṃ disvā – ‘‘anaggho, bhante, sindhavapotako’’ti upajjhāyassa kathesi. Sace rājā jāneyya, maṅgalassaṃ naṃ kareyyāti. Thero āha – ‘‘micchādiṭṭhiko, tāta, rājā appeva nāma buddhasāsane pasīdeyya rañño kathehī’’ti. So gantvā, – ‘‘mahārāja, anaggho sindhavapotako atthī’’ti kathesi. Tayā diṭṭho , tātāti? Āma, mahārājāti. Kiṃ laddhuṃ vaṭṭatīti? Tumhākaṃ bhuñjanakasuvaṇṇathāle tumhākaṃ bhuñjanakabhattaṃ tumhākaṃ pivanakaraso tumhākaṃ gandhā tumhākaṃ mālāti. Rājā sabbaṃ dāpesi. Daharo gāhāpetvā agamāsi.
અસ્સો ગન્ધં ઘાયિત્વાવ ‘‘મય્હં ગુણજાનનકઆચરિયો અત્થિ મઞ્ઞે’’તિ સીસં ઉક્ખિપિત્વા ઓલોકેન્તો અટ્ઠાસિ. દહરો ગન્ત્વા ‘‘ભત્તં ભુઞ્જા’’તિ અચ્છરં પહરિ. અસ્સો આગન્ત્વા સુવણ્ણથાલે ભત્તં ભુઞ્જિ, રસં પિવિ. અથ નં ગન્ધેહિ વિલિમ્પિત્વા રાજપિળન્ધનં પિળન્ધિત્વા ‘‘પુરતો પુરતો ગચ્છા’’તિ અચ્છરં પહરિ. સો દહરસ્સ પુરતો પુરતો ગન્ત્વા મઙ્ગલસ્સટ્ઠાને અટ્ઠાસિ. દહરો – ‘‘અયં તે, મહારાજ, અનગ્ઘો સિન્ધવપોતકો, ઇમિનાવ નં નિયામેન કતિપાહં પટિજગ્ગાપેહી’’તિ વત્વા નિક્ખમિ.
Asso gandhaṃ ghāyitvāva ‘‘mayhaṃ guṇajānanakaācariyo atthi maññe’’ti sīsaṃ ukkhipitvā olokento aṭṭhāsi. Daharo gantvā ‘‘bhattaṃ bhuñjā’’ti accharaṃ pahari. Asso āgantvā suvaṇṇathāle bhattaṃ bhuñji, rasaṃ pivi. Atha naṃ gandhehi vilimpitvā rājapiḷandhanaṃ piḷandhitvā ‘‘purato purato gacchā’’ti accharaṃ pahari. So daharassa purato purato gantvā maṅgalassaṭṭhāne aṭṭhāsi. Daharo – ‘‘ayaṃ te, mahārāja, anaggho sindhavapotako, imināva naṃ niyāmena katipāhaṃ paṭijaggāpehī’’ti vatvā nikkhami.
અથ કતિપાહસ્સ અચ્ચયેન આગન્ત્વા અસ્સસ્સ આનુભાવં પસ્સિસ્સસિ, મહારાજાતિ. સાધુ આચરિય કુહિં ઠત્વા પસ્સામાતિ? ઉય્યાનં ગચ્છ, મહારાજાતિ. રાજા અસ્સં ગાહાપેત્વા અગમાસિ. દહરો અચ્છરં પહરિત્વા ‘‘એતં રુક્ખં અનુપરિયાહી’’તિ અસ્સસ્સ સઞ્ઞં અદાસિ. અસ્સો પક્ખન્દિત્વા રુક્ખં અનુપરિગન્ત્વા આગતો. રાજા નેવ ગચ્છન્તં ન આગચ્છન્તં અદ્દસ. દિટ્ઠો તે, મહારાજાતિ? ન દિટ્ઠો, તાતાતિ. વલઞ્જકદણ્ડં એતં રુક્ખં નિસ્સાય ઠપેથાતિ વત્વા અચ્છરં પહરિ ‘‘વલઞ્જકદણ્ડં ગહેત્વા એહી’’તિ. અસ્સો પક્ખન્દિત્વા મુખેન ગહેત્વા આગતો. દિટ્ઠં, મહારાજાતિ. દિટ્ઠં, તાતાતિ.
Atha katipāhassa accayena āgantvā assassa ānubhāvaṃ passissasi, mahārājāti. Sādhu ācariya kuhiṃ ṭhatvā passāmāti? Uyyānaṃ gaccha, mahārājāti. Rājā assaṃ gāhāpetvā agamāsi. Daharo accharaṃ paharitvā ‘‘etaṃ rukkhaṃ anupariyāhī’’ti assassa saññaṃ adāsi. Asso pakkhanditvā rukkhaṃ anuparigantvā āgato. Rājā neva gacchantaṃ na āgacchantaṃ addasa. Diṭṭho te, mahārājāti? Na diṭṭho, tātāti. Valañjakadaṇḍaṃ etaṃ rukkhaṃ nissāya ṭhapethāti vatvā accharaṃ pahari ‘‘valañjakadaṇḍaṃ gahetvā ehī’’ti. Asso pakkhanditvā mukhena gahetvā āgato. Diṭṭhaṃ, mahārājāti. Diṭṭhaṃ, tātāti.
પુન અચ્છરં પહરિ ‘‘ઉય્યાનસ્સ પાકારમત્થકેન ચરિત્વા એહી’’તિ. અસ્સો તથા અકાસિ. દિટ્ઠો, મહારાજાતિ. ન દિટ્ઠો, તાતાતિ. રત્તકમ્બલં આહરાપેત્વા અસ્સસ્સ પાદે બન્ધાપેત્વા તથેવ સઞ્ઞં અદાસિ. અસ્સો ઉલ્લઙ્ઘિત્વા પાકારમત્થકેન અનુપરિયાયિ. બલવતા પુરિસેન આવિઞ્છનઅલાતગ્ગિસિખા વિય ઉય્યાનપાકારમત્થકે પઞ્ઞાયિત્થ. અસ્સો ગન્ત્વા સમીપે ઠિતો. દિટ્ઠં, મહારાજાતિ. દિટ્ઠં, તાતાતિ. મઙ્ગલપોક્ખરણિપાકારમત્થકે અનુપરિયાહીતિ સઞ્ઞં અદાસિ.
Puna accharaṃ pahari ‘‘uyyānassa pākāramatthakena caritvā ehī’’ti. Asso tathā akāsi. Diṭṭho, mahārājāti. Na diṭṭho, tātāti. Rattakambalaṃ āharāpetvā assassa pāde bandhāpetvā tatheva saññaṃ adāsi. Asso ullaṅghitvā pākāramatthakena anupariyāyi. Balavatā purisena āviñchanaalātaggisikhā viya uyyānapākāramatthake paññāyittha. Asso gantvā samīpe ṭhito. Diṭṭhaṃ, mahārājāti. Diṭṭhaṃ, tātāti. Maṅgalapokkharaṇipākāramatthake anupariyāhīti saññaṃ adāsi.
પુન ‘‘પોક્ખરણિં ઓતરિત્વા પદુમપત્તેસુ ચારિકં ચરાહી’’તિ સઞ્ઞં અદાસિ. પોક્ખરણિં ઓતરિત્વા સબ્બપદુમપત્તે ચરિત્વા અગમાસિ, એકં પત્તમ્પિ અનક્કન્તં વા ફાલિતં વા છિન્દિતં વા ખણ્ડિતં વા નાહોસિ. દિટ્ઠં, મહારાજાતિ. દિટ્ઠં, તાતાતિ. અચ્છરં પહરિત્વા તં હત્થતલં ઉપનામેસિ. ધાતૂપત્થદ્ધો લઙ્ઘિત્વા હત્થતલે અટ્ઠાસિ. દિટ્ઠં, મહારાજાતિ? દિટ્ઠં, તાતાતિ. એવં ઉત્તમહયો એવ ઉત્તમકારણાય ઉત્તમજવં પટિપજ્જતિ.
Puna ‘‘pokkharaṇiṃ otaritvā padumapattesu cārikaṃ carāhī’’ti saññaṃ adāsi. Pokkharaṇiṃ otaritvā sabbapadumapatte caritvā agamāsi, ekaṃ pattampi anakkantaṃ vā phālitaṃ vā chinditaṃ vā khaṇḍitaṃ vā nāhosi. Diṭṭhaṃ, mahārājāti. Diṭṭhaṃ, tātāti. Accharaṃ paharitvā taṃ hatthatalaṃ upanāmesi. Dhātūpatthaddho laṅghitvā hatthatale aṭṭhāsi. Diṭṭhaṃ, mahārājāti? Diṭṭhaṃ, tātāti. Evaṃ uttamahayo eva uttamakāraṇāya uttamajavaṃ paṭipajjati.
ઉત્તમે સાખલ્યેતિ મુદુવાચાય. મુદુવાચાય હિ, ‘‘તાત, ત્વં મા ચિન્તયિ, રઞ્ઞો મઙ્ગલસ્સો ભવિસ્સસિ, રાજભોજનાદીનિ લભિસ્સસી’’તિ ઉત્તમહયકારણં કારેતબ્બો. તેન વુત્તં ‘‘ઉત્તમે સાખલ્યે’’તિ. રાજભોગ્ગોતિ રઞ્ઞો ઉપભોગો. રઞ્ઞો અઙ્ગન્તેવ સઙ્ખં ગચ્છતીતિ યત્થ કત્થચિ ગચ્છન્તેન હત્થં વિય પાદં વિય અનોહાયેવ ગન્તબ્બં હોતિ. તસ્મા અઙ્ગન્તિ સઙ્ખં ગચ્છતિ, ચતૂસુ વા સેનઙ્ગેસુ એકં અઙ્ગં હોતિ.
Uttame sākhalyeti muduvācāya. Muduvācāya hi, ‘‘tāta, tvaṃ mā cintayi, rañño maṅgalasso bhavissasi, rājabhojanādīni labhissasī’’ti uttamahayakāraṇaṃ kāretabbo. Tena vuttaṃ ‘‘uttame sākhalye’’ti. Rājabhoggoti rañño upabhogo. Rañño aṅganteva saṅkhaṃ gacchatīti yattha katthaci gacchantena hatthaṃ viya pādaṃ viya anohāyeva gantabbaṃ hoti. Tasmā aṅganti saṅkhaṃ gacchati, catūsu vā senaṅgesu ekaṃ aṅgaṃ hoti.
અસેખાય સમ્માદિટ્ઠિયાતિ અરહત્તફલસમ્માદિટ્ઠિયા. સમ્માસઙ્કપ્પાદયોપિ તંસમ્પયુત્તાવ. સમ્માઞાણં પુબ્બે વુત્તસમ્માદિટ્ઠિયેવ. ઠપેત્વા પન અટ્ઠ ફલઙ્ગાનિ સેસા ધમ્મા વિમુત્તીતિ વેદિતબ્બા. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવ. અયં પન દેસના ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂપુગ્ગલસ્સ વસેન અરહત્તનિકૂટં ગહેત્વા નિટ્ઠાપિતાતિ.
Asekhāya sammādiṭṭhiyāti arahattaphalasammādiṭṭhiyā. Sammāsaṅkappādayopi taṃsampayuttāva. Sammāñāṇaṃ pubbe vuttasammādiṭṭhiyeva. Ṭhapetvā pana aṭṭha phalaṅgāni sesā dhammā vimuttīti veditabbā. Sesaṃ sabbattha uttānameva. Ayaṃ pana desanā ugghaṭitaññūpuggalassa vasena arahattanikūṭaṃ gahetvā niṭṭhāpitāti.
પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
ભદ્દાલિસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Bhaddālisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૫. ભદ્દાલિસુત્તં • 5. Bhaddālisuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૫. ભદ્દાલિસુત્તવણ્ણના • 5. Bhaddālisuttavaṇṇanā