| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
૪. વિભઙ્ગવગ્ગો
4. Vibhaṅgavaggo
૧. ભદ્દેકરત્તસુત્તવણ્ણના
1. Bhaddekarattasuttavaṇṇanā
૨૭૨. એવં મે સુતન્તિ ભદ્દેકરત્તસુત્તં. તત્થ ભદ્દેકરત્તસ્સાતિ વિપસ્સનાનુયોગસમન્નાગતત્તા ભદ્દકસ્સ એકરત્તસ્સ. ઉદ્દેસન્તિ માતિકં. વિભઙ્ગન્તિ વિત્થારભાજનીયં.
272.Evaṃme sutanti bhaddekarattasuttaṃ. Tattha bhaddekarattassāti vipassanānuyogasamannāgatattā bhaddakassa ekarattassa. Uddesanti mātikaṃ. Vibhaṅganti vitthārabhājanīyaṃ.
અતીતન્તિ અતીતે પઞ્ચક્ખન્ધે. નાન્વાગમેય્યાતિ તણ્હાદિટ્ઠીહિ નાનુગચ્છેય્ય. નપ્પટિકઙ્ખેતિ તણ્હાદિટ્ઠીહિ ન પત્થેય્ય. યદતીતન્તિ ઇદમેત્થ કારણવચનં. યસ્મા યં અતીતં, તં પહીનં નિરુદ્ધં અત્થઙ્ગતં, તસ્મા તં પુન નાનુગચ્છેય્ય. યસ્મા ચ યં અનાગતં, તં અપ્પત્તં અજાતં અનિબ્બત્તં, તસ્મા તમ્પિ ન પત્થેય્ય.
Atītanti atīte pañcakkhandhe. Nānvāgameyyāti taṇhādiṭṭhīhi nānugaccheyya. Nappaṭikaṅkheti taṇhādiṭṭhīhi na pattheyya. Yadatītanti idamettha kāraṇavacanaṃ. Yasmā yaṃ atītaṃ, taṃ pahīnaṃ niruddhaṃ atthaṅgataṃ, tasmā taṃ puna nānugaccheyya. Yasmā ca yaṃ anāgataṃ, taṃ appattaṃ ajātaṃ anibbattaṃ, tasmā tampi na pattheyya.
તત્થ તત્થાતિ પચ્ચુપ્પન્નમ્પિ ધમ્મં યત્થ યત્થેવ ઉપ્પન્નો, તત્થ તત્થેવ ચ નં અનિચ્ચાનુપસ્સનાદીહિ સત્તહિ અનુપસ્સનાહિ યો વિપસ્સતિ અરઞ્ઞાદીસુ વા તત્થ તત્થેવ વિપસ્સતિ. અસંહીરં અસંકુપ્પન્તિ ઇદં વિપસ્સનાપટિવિપસ્સનાદસ્સનત્થં વુત્તં. વિપસ્સના હિ રાગાદીહિ ન સંહીરતિ ન સંકુપ્પતીતિ અસંહીરં અસંકુપ્પં, તં અનુબ્રૂહયે વડ્ઢેય્ય, પટિવિપસ્સેય્યાતિ વુત્તં હોતિ. અથ વા નિબ્બાનં રાગાદીહિ ન સંહીરતિ ન સંકુપ્પતીતિ અસંહીરં અસંકુપ્પં. તં વિદ્વા પણ્ડિતો ભિક્ખુ અનુબ્રૂહયે, પુનપ્પુનં તદારમ્મણં તં તં ફલસમાપત્તિં અપ્પેન્તો વડ્ઢેય્યાતિ અત્થો.
Tattha tatthāti paccuppannampi dhammaṃ yattha yattheva uppanno, tattha tattheva ca naṃ aniccānupassanādīhi sattahi anupassanāhi yo vipassati araññādīsu vā tattha tattheva vipassati. Asaṃhīraṃasaṃkuppanti idaṃ vipassanāpaṭivipassanādassanatthaṃ vuttaṃ. Vipassanā hi rāgādīhi na saṃhīrati na saṃkuppatīti asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, taṃ anubrūhaye vaḍḍheyya, paṭivipasseyyāti vuttaṃ hoti. Atha vā nibbānaṃ rāgādīhi na saṃhīrati na saṃkuppatīti asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ. Taṃ vidvā paṇḍito bhikkhu anubrūhaye, punappunaṃ tadārammaṇaṃ taṃ taṃ phalasamāpattiṃ appento vaḍḍheyyāti attho.
તસ્સ પન અનુબ્રૂહન્તસ્સ અત્થાય – અજ્જેવ કિચ્ચમાતપ્પન્તિ કિલેસાનં આતાપનપરિતાપનેન આતપ્પન્તિ લદ્ધનામં વીરિયં અજ્જેવ કાતબ્બં. કો જઞ્ઞા મરણં સુવેતિ સ્વે જીવિતં વા મરણં વા કો જાનાતિ. અજ્જેવ દાનં વા દસ્સામિ, સીલં વા રક્ખિસ્સામિ, અઞ્ઞતરં વા પન કુસલં કરિસ્સામીતિ હિ ‘‘અજ્જ તાવ પપઞ્ચો અત્થિ, સ્વે વા પુનદિવસે વા કરિસ્સામી’’તિ ચિત્તં અનુપ્પાદેત્વા અજ્જેવ કરિસ્સામીતિ એવં વીરિયં કાતબ્બન્તિ દસ્સેતિ. મહાસેનેનાતિ અગ્ગિવિસસત્થાદીનિ અનેકાનિ મરણકારણાનિ તસ્સ સેના, તાય મહતિયા સેનાય વસેન મહાસેનેન એવરૂપેન મચ્ચુના સદ્ધિં ‘‘કતિપાહં તાવ આગમેહિ યાવાહં બુદ્ધપૂજાદિં અત્તનો અવસ્સયકમ્મં કરોમી’’તિ . એવં મિત્તસન્થવાકારસઙ્ખાતો વા, ‘‘ઇદં સતં વા સહસ્સં વા ગહેત્વા કતિપાહં આગમેહી’’તિ એવં લઞ્જાનુપ્પદાનસઙ્ખાતો વા, ‘‘ઇમિનાહં બલરાસિના પટિબાહિસ્સામી’’તિ એવં બલરાસિસઙ્ખાતો વા સઙ્ગરો નત્થિ. સઙ્ગરોતિ હિ મિત્તસન્થવાકારલઞ્જાનુપ્પદાનબલરાસીનં નામં, તસ્મા અયમત્થો વુત્તો.
Tassa pana anubrūhantassa atthāya – ajjeva kiccamātappanti kilesānaṃ ātāpanaparitāpanena ātappanti laddhanāmaṃ vīriyaṃ ajjeva kātabbaṃ. Ko jaññā maraṇaṃ suveti sve jīvitaṃ vā maraṇaṃ vā ko jānāti. Ajjeva dānaṃ vā dassāmi, sīlaṃ vā rakkhissāmi, aññataraṃ vā pana kusalaṃ karissāmīti hi ‘‘ajja tāva papañco atthi, sve vā punadivase vā karissāmī’’ti cittaṃ anuppādetvā ajjeva karissāmīti evaṃ vīriyaṃ kātabbanti dasseti. Mahāsenenāti aggivisasatthādīni anekāni maraṇakāraṇāni tassa senā, tāya mahatiyā senāya vasena mahāsenena evarūpena maccunā saddhiṃ ‘‘katipāhaṃ tāva āgamehi yāvāhaṃ buddhapūjādiṃ attano avassayakammaṃ karomī’’ti . Evaṃ mittasanthavākārasaṅkhāto vā, ‘‘idaṃ sataṃ vā sahassaṃ vā gahetvā katipāhaṃ āgamehī’’ti evaṃ lañjānuppadānasaṅkhāto vā, ‘‘imināhaṃ balarāsinā paṭibāhissāmī’’ti evaṃ balarāsisaṅkhāto vā saṅgaro natthi. Saṅgaroti hi mittasanthavākāralañjānuppadānabalarāsīnaṃ nāmaṃ, tasmā ayamattho vutto.
અતન્દિતન્તિ અનલસં ઉટ્ઠાહકં. એવં પટિપન્નત્તા ભદ્દો એકરત્તો અસ્સાતિ ભદ્દેકરત્તો. ઇતિ તં એવં પટિપન્નપુગ્ગલં ‘‘ભદ્દેકરત્તો અય’’ન્તિ. રાગાદીનં સન્તતાય સન્તો બુદ્ધમુનિ આચિક્ખતિ.
Atanditanti analasaṃ uṭṭhāhakaṃ. Evaṃ paṭipannattā bhaddo ekaratto assāti bhaddekaratto. Iti taṃ evaṃ paṭipannapuggalaṃ ‘‘bhaddekaratto aya’’nti. Rāgādīnaṃ santatāya santo buddhamuni ācikkhati.
૨૭૩. એવંરૂપોતિઆદીસુ કાળોપિ સમાનો ઇન્દનીલમણિવણ્ણો અહોસિન્તિ એવં મનુઞ્ઞરૂપવસેનેવ એવંરૂપો અહોસિં. કુસલસુખસોમનસ્સવેદનાવસેનેવ એવંવેદનો. તંસમ્પયુત્તાનંયેવ સઞ્ઞાદીનં વસેન એવંસઞ્ઞો એવંસઙ્ખારો એવંવિઞ્ઞાણો અહોસિં અતીતમદ્ધાનન્તિ.
273.Evaṃrūpotiādīsu kāḷopi samāno indanīlamaṇivaṇṇo ahosinti evaṃ manuññarūpavaseneva evaṃrūpo ahosiṃ. Kusalasukhasomanassavedanāvaseneva evaṃvedano. Taṃsampayuttānaṃyeva saññādīnaṃ vasena evaṃsañño evaṃsaṅkhāro evaṃviññāṇo ahosiṃ atītamaddhānanti.
તત્થ નન્દિં સમન્વાનેતીતિ તેસુ રૂપાદીસુ તણ્હં સમન્વાનેતિ અનુપવત્તેતિ. હીનરૂપાદિવસેન પન એવંરૂપો અહોસિં…પે॰… એવંવિઞ્ઞાણો અહોસિન્તિ ન મઞ્ઞતિ.
Tattha nandiṃ samanvānetīti tesu rūpādīsu taṇhaṃ samanvāneti anupavatteti. Hīnarūpādivasena pana evaṃrūpo ahosiṃ…pe… evaṃviññāṇo ahosinti na maññati.
નન્દિં ન સમન્વાનેતીતિ તણ્હં વા તણ્હાસમ્પયુત્તદિટ્ઠિં વા નાનુપવત્તયતિ.
Nandiṃ na samanvānetīti taṇhaṃ vā taṇhāsampayuttadiṭṭhiṃ vā nānupavattayati.
૨૭૪. એવંરૂપો સિયન્તિઆદીસુપિ તંમનુઞ્ઞરૂપાદિવસેનેવ તણ્હાદિટ્ઠિપવત્તસઙ્ખાતા નન્દિસમન્વાનયનાવ વેદિતબ્બા.
274.Evaṃrūpo siyantiādīsupi taṃmanuññarūpādivaseneva taṇhādiṭṭhipavattasaṅkhātā nandisamanvānayanāva veditabbā.
૨૭૫. કથઞ્ચ , ભિક્ખવે, પચ્ચુપ્પન્નેસુ ધમ્મેસુ સંહીરતીતિ ઇદં ‘‘પચ્ચુપ્પન્નઞ્ચ યો ધમ્મં, તત્થ તત્થ વિપસ્સતિ. અસંહીરં અસંકુપ્પ’’ન્તિ ઉદ્દેસસ્સ નિદ્દેસત્થં વુત્તં. કામઞ્ચેત્થ ‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પચ્ચુપ્પન્નં ધમ્મં ન વિપસ્સતી’’તિઆદિ વત્તબ્બં સિયા, યસ્મા પન અસંહીરાતિ ચ અસંકુપ્પાતિ ચ વિપસ્સના વુત્તા, તસ્મા તસ્સા એવ અભાવઞ્ચ ભાવઞ્ચ દસ્સેતું સંહીરતીતિ માતિકં ઉદ્ધરિત્વા વિત્થારો વુત્તો. તત્થ સંહીરતીતિ વિપસ્સનાય અભાવતો તણ્હાદિટ્ઠીહિ આકડ્ઢિયતિ. ન સંહીરતીતિ વિપસ્સનાય ભાવેન તણ્હાદિટ્ઠીહિ નાકડ્ઢિયતિ. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવાતિ.
275.Kathañca, bhikkhave, paccuppannesu dhammesu saṃhīratīti idaṃ ‘‘paccuppannañca yo dhammaṃ, tattha tattha vipassati. Asaṃhīraṃ asaṃkuppa’’nti uddesassa niddesatthaṃ vuttaṃ. Kāmañcettha ‘‘kathañca, bhikkhave, paccuppannaṃ dhammaṃ na vipassatī’’tiādi vattabbaṃ siyā, yasmā pana asaṃhīrāti ca asaṃkuppāti ca vipassanā vuttā, tasmā tassā eva abhāvañca bhāvañca dassetuṃ saṃhīratīti mātikaṃ uddharitvā vitthāro vutto. Tattha saṃhīratīti vipassanāya abhāvato taṇhādiṭṭhīhi ākaḍḍhiyati. Na saṃhīratīti vipassanāya bhāvena taṇhādiṭṭhīhi nākaḍḍhiyati. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
ભદ્દેકરત્તસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Bhaddekarattasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૧. ભદ્દેકરત્તસુત્તં • 1. Bhaddekarattasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૧. ભદ્દેકરત્તસુત્તવણ્ણના • 1. Bhaddekarattasuttavaṇṇanā
