Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૧૩૨] ૨. ભીરુકજાતકવણ્ણના
[132] 2. Bhīrukajātakavaṇṇanā
કુસલૂપદેસે ધિતિયા દળ્હાય ચાતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો અજપાલનિગ્રોધે મારધીતાનં પલોભનસુત્તન્તં આરબ્ભ કથેસિ. ભગવતા હિ આદિતો પટ્ઠાય વુત્તં –
Kusalūpadese dhitiyā daḷhāya cāti idaṃ satthā jetavane viharanto ajapālanigrodhe māradhītānaṃ palobhanasuttantaṃ ārabbha kathesi. Bhagavatā hi ādito paṭṭhāya vuttaṃ –
‘‘દદ્દલ્લમાના આગઞ્છું, તણ્હા ચ અરતી રગા;
‘‘Daddallamānā āgañchuṃ, taṇhā ca aratī ragā;
તા તત્થ પનુદી સત્થા, તૂલં ભટ્ઠંવ માલુતો’’તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૧૬૧);
Tā tattha panudī satthā, tūlaṃ bhaṭṭhaṃva māluto’’ti. (saṃ. ni. 1.161);
એવં યાવ પરિયોસાના તસ્સ સુત્તન્તસ્સ કથિતકાલે ધમ્મસભાયં સન્નિપતિતા ભિક્ખૂ કથં સમુટ્ઠાપેસું ‘‘આવુસો, સમ્માસમ્બુદ્ધો મારધીતરો અનેકસતાનિપિ દિબ્બરૂપાનિ માપેત્વા પલોભનત્થાય ઉપસઙ્કમન્તિયો અક્ખીનિપિ ઉમ્મીલેત્વા ન ઓલોકેસિ, અહો બુદ્ધબલં નામ અચ્છરિય’’ન્તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ મય્હં સબ્બાસવે ખેપેત્વા સબ્બઞ્ઞુતં સમ્પત્તસ્સ મારધીતાનં અનોલોકનં નામ અચ્છરિયં, અહઞ્હિ પુબ્બે બોધિઞાણં પરિયેસમાનો સકિલેસકાલેપિ અભિસઙ્ખતં દિબ્બરૂપં ઇન્દ્રિયાનિ ભિન્દિત્વા કિલેસવસેન અનોલોકેત્વાવ ગન્ત્વા મહારજ્જં પાપુણિ’’ન્તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Evaṃ yāva pariyosānā tassa suttantassa kathitakāle dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, sammāsambuddho māradhītaro anekasatānipi dibbarūpāni māpetvā palobhanatthāya upasaṅkamantiyo akkhīnipi ummīletvā na olokesi, aho buddhabalaṃ nāma acchariya’’nti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva mayhaṃ sabbāsave khepetvā sabbaññutaṃ sampattassa māradhītānaṃ anolokanaṃ nāma acchariyaṃ, ahañhi pubbe bodhiñāṇaṃ pariyesamāno sakilesakālepi abhisaṅkhataṃ dibbarūpaṃ indriyāni bhinditvā kilesavasena anoloketvāva gantvā mahārajjaṃ pāpuṇi’’nti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો ભાતિકસતસ્સ કનિટ્ઠો અહોસીતિ સબ્બં હેટ્ઠા તક્કસિલાજાતકે વુત્તનયેનેવ વિત્થારેતબ્બં. તદા પન તક્કસિલાનગરવાસીહિ બહિનગરે સાલાયં બોધિસત્તં ઉપસઙ્કમિત્વા યાચિત્વા રજ્જં પટિચ્છાપેત્વા અભિસેકે કતે તક્કસિલાનગરવાસિનો નગરં દેવનગરં વિય, રાજભવનઞ્ચ ઇન્દભવનં વિય અલઙ્કરિંસુ. તદા બોધિસત્તો નગરં પવિસિત્વા રાજભવને પાસાદે મહાતલે સમુસ્સિતસેતચ્છત્તં રતનવરપલ્લઙ્કં અભિરુય્હ દેવરાજલીલાય નિસીદિ, અમચ્ચા ચ બ્રાહ્મણગહપતિકાદયો ચ ખત્તિયકુમારા ચ સબ્બાલઙ્કારપટિમણ્ડિતા પરિવારેત્વા અટ્ઠંસુ, દેવચ્છરાપટિભાગા સોળસસહસ્સનાટકિત્થિયો નચ્ચગીતવાદિતકુસલા ઉત્તમવિલાસસમ્પન્ના નચ્ચગીતવાદિતાનિ પયોજેસું. ગીતવાદિતસદ્દેન રાજભવનં મેઘત્થનિતપૂરિતા મહાસમુદ્દકુચ્છિ વિય એકનિન્નાદં અહોસિ. બોધિસત્તો તં અત્તનો સિરિસોભગ્ગં ઓલોકયમાનોવ ચિન્તેસિ ‘‘સચાહં તાસં યક્ખિનીનં અભિસઙ્ખતં દિબ્બરૂપં ઓલોકેસ્સં, જીવિતક્ખયં પત્તો અભવિસ્સં, ઇમં સિરિસોભગ્ગં ન ઓલોકેસ્સં. પચ્ચેકબુદ્ધાનં પન ઓવાદે ઠિતભાવેન ઇદં મયા સમ્પત્ત’’ન્તિ. એવઞ્ચ પન ચિન્તેત્વા ઉદાનં ઉદાનેન્તો ઇમં ગાથમાહ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bhātikasatassa kaniṭṭho ahosīti sabbaṃ heṭṭhā takkasilājātake vuttanayeneva vitthāretabbaṃ. Tadā pana takkasilānagaravāsīhi bahinagare sālāyaṃ bodhisattaṃ upasaṅkamitvā yācitvā rajjaṃ paṭicchāpetvā abhiseke kate takkasilānagaravāsino nagaraṃ devanagaraṃ viya, rājabhavanañca indabhavanaṃ viya alaṅkariṃsu. Tadā bodhisatto nagaraṃ pavisitvā rājabhavane pāsāde mahātale samussitasetacchattaṃ ratanavarapallaṅkaṃ abhiruyha devarājalīlāya nisīdi, amaccā ca brāhmaṇagahapatikādayo ca khattiyakumārā ca sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā parivāretvā aṭṭhaṃsu, devaccharāpaṭibhāgā soḷasasahassanāṭakitthiyo naccagītavāditakusalā uttamavilāsasampannā naccagītavāditāni payojesuṃ. Gītavāditasaddena rājabhavanaṃ meghatthanitapūritā mahāsamuddakucchi viya ekaninnādaṃ ahosi. Bodhisatto taṃ attano sirisobhaggaṃ olokayamānova cintesi ‘‘sacāhaṃ tāsaṃ yakkhinīnaṃ abhisaṅkhataṃ dibbarūpaṃ olokessaṃ, jīvitakkhayaṃ patto abhavissaṃ, imaṃ sirisobhaggaṃ na olokessaṃ. Paccekabuddhānaṃ pana ovāde ṭhitabhāvena idaṃ mayā sampatta’’nti. Evañca pana cintetvā udānaṃ udānento imaṃ gāthamāha –
૧૩૨.
132.
‘‘કુસલૂપદેસે ધિતિયા દળ્હાય ચ, અનિવત્તિતત્તા ભયભીરુતાય ચ;
‘‘Kusalūpadese dhitiyā daḷhāya ca, anivattitattā bhayabhīrutāya ca;
ન રક્ખસીનં વસમાગમિમ્હસે, સ સોત્થિભાવો મહતા ભયેન મે’’તિ.
Na rakkhasīnaṃ vasamāgamimhase, sa sotthibhāvo mahatā bhayena me’’ti.
તત્થ કુસલૂપદેસેતિ કુસલાનં ઉપદેસે, પચ્ચેકબુદ્ધાનં ઓવાદેતિ અત્થો. ધિતિયા દળ્હાય ચાતિ દળ્હાય ધિતિયા ચ, થિરેન અબ્બોચ્છિન્નનિરન્તરવીરિયેન ચાતિ અત્થો. અનિવત્તિતત્તા ભયભીરુતાય ચાતિ ભયભીરુતાય અનિવત્તિતતાય ચ. તત્થ ભયન્તિ ચિત્તુત્રાસમત્તં પરિત્તભયં. ભીરુતાતિ સરીરકમ્પનપ્પત્તં મહાભયં. ઇદં ઉભયમ્પિ મહાસત્તસ્સ ‘‘યક્ખિનિયો નામેતા મનુસ્સખાદિકા’’તિ ભેરવારમ્મણં દિસ્વાપિ નાહોસિ. તેનાહ ‘‘અનિવત્તિતત્તા ભયભીરુતાય ચા’’તિ. ભયભીરુતાય અભાવેનેવ ભેરવારમ્મણં દિસ્વાપિ અનિવત્તનભાવેનાતિ અત્થો. ન રક્ખસીનં વસમાગમિમ્હસેતિ યક્ખકન્તારે તાસં રક્ખસીનં વસં ન અગમિમ્હ. યસ્મા અમ્હાકં કુસલૂપદેસે ધિતિ ચ દળ્હા અહોસિ, ભયભીરુતાભાવેન ચ અનિવત્તનસભાવા અહુમ્હા, તસ્મા રક્ખસીનં વસં ન અગમિમ્હાતિ વુત્તં હોતિ. સ સોત્થિભાવો મહતા ભયેન મેતિ સો મય્હં અયં અજ્જ મહતા ભયેન રક્ખસીનં સન્તિકા પત્તબ્બેન દુક્ખદોમનસ્સેન સોત્થિભાવો ખેમભાવો પીતિસોમનસ્સભાવોયેવ જાતોતિ.
Tattha kusalūpadeseti kusalānaṃ upadese, paccekabuddhānaṃ ovādeti attho. Dhitiyā daḷhāya cāti daḷhāya dhitiyā ca, thirena abbocchinnanirantaravīriyena cāti attho. Anivattitattā bhayabhīrutāya cāti bhayabhīrutāya anivattitatāya ca. Tattha bhayanti cittutrāsamattaṃ parittabhayaṃ. Bhīrutāti sarīrakampanappattaṃ mahābhayaṃ. Idaṃ ubhayampi mahāsattassa ‘‘yakkhiniyo nāmetā manussakhādikā’’ti bheravārammaṇaṃ disvāpi nāhosi. Tenāha ‘‘anivattitattā bhayabhīrutāya cā’’ti. Bhayabhīrutāya abhāveneva bheravārammaṇaṃ disvāpi anivattanabhāvenāti attho. Na rakkhasīnaṃ vasamāgamimhaseti yakkhakantāre tāsaṃ rakkhasīnaṃ vasaṃ na agamimha. Yasmā amhākaṃ kusalūpadese dhiti ca daḷhā ahosi, bhayabhīrutābhāvena ca anivattanasabhāvā ahumhā, tasmā rakkhasīnaṃ vasaṃ na agamimhāti vuttaṃ hoti. Sa sotthibhāvo mahatā bhayena meti so mayhaṃ ayaṃ ajja mahatā bhayena rakkhasīnaṃ santikā pattabbena dukkhadomanassena sotthibhāvo khemabhāvo pītisomanassabhāvoyeva jātoti.
એવં મહાસત્તો ઇમાય ગાથાય ધમ્મં દેસેત્વા ધમ્મેન રજ્જં કારેત્વા દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા યથાકમ્મં ગતો.
Evaṃ mahāsatto imāya gāthāya dhammaṃ desetvā dhammena rajjaṃ kāretvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘અહં તેન સમયેન તક્કસિલં ગન્ત્વા રજ્જપ્પત્તકુમારો અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘ahaṃ tena samayena takkasilaṃ gantvā rajjappattakumāro ahosi’’nti.
ભીરુકજાતકવણ્ણના દુતિયા.
Bhīrukajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૧૩૨. ભીરુકજાતકં • 132. Bhīrukajātakaṃ