Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ખુદ્દકનિકાયે

    Khuddakanikāye

    જાતક-અટ્ઠકથા

    Jātaka-aṭṭhakathā

    (સત્તમો ભાગો)

    (Sattamo bhāgo)

    ૨૨. મહાનિપાતો

    22. Mahānipāto

    [૫૪૩] ૬. ભૂરિદત્તજાતકવણ્ણના

    [543] 6. Bhūridattajātakavaṇṇanā

    નગરકણ્ડં

    Nagarakaṇḍaṃ

    યં કિઞ્ચિ રતનં અત્થીતિ ઇદં સત્થા સાવત્થિં ઉપનિસ્સાય જેતવને વિહરન્તો ઉપોસથિકે ઉપાસકે આરબ્ભ કથેસિ. તે કિર ઉપોસથદિવસે પાતોવ ઉપોસથં અધિટ્ઠાય દાનં દત્વા પચ્છાભત્તં ગન્ધમાલાદિહત્થા જેતવનં ગન્ત્વા ધમ્મસ્સવનવેલાય એકમન્તં નિસીદિંસુ. સત્થા ધમ્મસભં આગન્ત્વા અલઙ્કતબુદ્ધાસને નિસીદિત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘં ઓલોકેત્વા ભિક્ખુઆદીસુ પન યે આરબ્ભ ધમ્મકથા સમુટ્ઠાતિ, તેહિ સદ્ધિં તથાગતા સલ્લપન્તિ, તસ્મા અજ્જ ઉપાસકે આરબ્ભ પુબ્બચરિયપ્પટિસંયુત્તા ધમ્મકથા સમુટ્ઠહિસ્સતીતિ ઞત્વા ઉપાસકેહિ સદ્ધિં સલ્લપન્તો ‘‘ઉપોસથિકત્થ, ઉપાસકા’’તિ ઉપાસકે પુચ્છિત્વા ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ વુત્તે ‘‘સાધુ, ઉપાસકા, કલ્યાણં વો કતં, અપિચ અનચ્છરિયં ખો પનેતં, યં તુમ્હે માદિસં બુદ્ધં ઓવાદદાયકં આચરિયં લભન્તા ઉપોસથં કરેય્યાથ. પોરાણપણ્ડિતા પન અનાચરિયકાપિ મહન્તં યસં પહાય ઉપોસથં કરિંસુયેવા’’તિ વત્વા તેહિ યાચિતો અતીતં આહરિ.

    Yaṃkiñci ratanaṃ atthīti idaṃ satthā sāvatthiṃ upanissāya jetavane viharanto uposathike upāsake ārabbha kathesi. Te kira uposathadivase pātova uposathaṃ adhiṭṭhāya dānaṃ datvā pacchābhattaṃ gandhamālādihatthā jetavanaṃ gantvā dhammassavanavelāya ekamantaṃ nisīdiṃsu. Satthā dhammasabhaṃ āgantvā alaṅkatabuddhāsane nisīditvā bhikkhusaṅghaṃ oloketvā bhikkhuādīsu pana ye ārabbha dhammakathā samuṭṭhāti, tehi saddhiṃ tathāgatā sallapanti, tasmā ajja upāsake ārabbha pubbacariyappaṭisaṃyuttā dhammakathā samuṭṭhahissatīti ñatvā upāsakehi saddhiṃ sallapanto ‘‘uposathikattha, upāsakā’’ti upāsake pucchitvā ‘‘āma, bhante’’ti vutte ‘‘sādhu, upāsakā, kalyāṇaṃ vo kataṃ, apica anacchariyaṃ kho panetaṃ, yaṃ tumhe mādisaṃ buddhaṃ ovādadāyakaṃ ācariyaṃ labhantā uposathaṃ kareyyātha. Porāṇapaṇḍitā pana anācariyakāpi mahantaṃ yasaṃ pahāya uposathaṃ kariṃsuyevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.

    અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તો નામ રાજા રજ્જં કારેન્તો પુત્તસ્સ ઉપરજ્જં દત્વા તસ્સ મહન્તં યસં દિસ્વા ‘‘રજ્જમ્પિ મે ગણ્હેય્યા’’તિ ઉપ્પન્નાસઙ્કો ‘‘તાત, ત્વં ઇતો નિક્ખમિત્વા યત્થ તે રુચ્ચતિ, તત્થ વસિત્વા મમ અચ્ચયેન કુલસન્તકં રજ્જં ગણ્હાહી’’તિ આહ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા પિતરં વન્દિત્વા નિક્ખમિત્વા અનુપુબ્બેન યમુનં ગન્ત્વા યમુનાય ચ સમુદ્દસ્સ ચ પબ્બતસ્સ ચ અન્તરે પણ્ણસાલં માપેત્વા વનમૂલફલાહારો પટિવસતિ. તદા સમુદ્દસ્સ હેટ્ઠિમે નાગભવને એકા મતપતિકા નાગમાણવિકા અઞ્ઞાસં સપતિકાનં યસં ઓલોકેત્વા કિલેસં નિસ્સાય નાગભવના નિક્ખમિત્વા સમુદ્દતીરે વિચરન્તી રાજપુત્તસ્સ પદવલઞ્જં દિસ્વા પદાનુસારેન ગન્ત્વા તં પણ્ણસાલં અદ્દસ. તદા રાજપુત્તો ફલાફલત્થાય ગતો હોતિ. સા પણ્ણસાલં પવિસિત્વા કટ્ઠત્થરણઞ્ચેવ સેસપરિક્ખારે ચ દિસ્વા ચિન્તેસિ ‘‘ઇદં એકસ્સ પબ્બજિતસ્સ વસનટ્ઠાનં, વીમંસિસ્સામિ નં ‘સદ્ધાય પબ્બજિતો નુ ખો નો’તિ, સચે હિ સદ્ધાય પબ્બજિતો ભવિસ્સતિ નેક્ખમ્માધિમુત્તો, ન મે અલઙ્કતસયનં સાદિયિસ્સતિ. સચે કામાભિરતો ભવિસ્સતિ, ન સદ્ધાપબ્બજિતો, મમ સયનસ્મિંયેવ નિપજ્જિસ્સતિ. અથ નં ગહેત્વા અત્તનો સામિકં કત્વા ઇધેવ વસિસ્સામી’’તિ. સા નાગભવનં ગન્ત્વા દિબ્બપુપ્ફાનિ ચેવ દિબ્બગન્ધે ચ આહરિત્વા દિબ્બપુપ્ફસયનં સજ્જેત્વા પણ્ણસાલાયં પુપ્ફૂપહારં કત્વા ગન્ધચુણ્ણં વિકિરિત્વા પણ્ણસાલં અલઙ્કરિત્વા નાગભવનમેવ ગતા.

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto nāma rājā rajjaṃ kārento puttassa uparajjaṃ datvā tassa mahantaṃ yasaṃ disvā ‘‘rajjampi me gaṇheyyā’’ti uppannāsaṅko ‘‘tāta, tvaṃ ito nikkhamitvā yattha te ruccati, tattha vasitvā mama accayena kulasantakaṃ rajjaṃ gaṇhāhī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā pitaraṃ vanditvā nikkhamitvā anupubbena yamunaṃ gantvā yamunāya ca samuddassa ca pabbatassa ca antare paṇṇasālaṃ māpetvā vanamūlaphalāhāro paṭivasati. Tadā samuddassa heṭṭhime nāgabhavane ekā matapatikā nāgamāṇavikā aññāsaṃ sapatikānaṃ yasaṃ oloketvā kilesaṃ nissāya nāgabhavanā nikkhamitvā samuddatīre vicarantī rājaputtassa padavalañjaṃ disvā padānusārena gantvā taṃ paṇṇasālaṃ addasa. Tadā rājaputto phalāphalatthāya gato hoti. Sā paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhattharaṇañceva sesaparikkhāre ca disvā cintesi ‘‘idaṃ ekassa pabbajitassa vasanaṭṭhānaṃ, vīmaṃsissāmi naṃ ‘saddhāya pabbajito nu kho no’ti, sace hi saddhāya pabbajito bhavissati nekkhammādhimutto, na me alaṅkatasayanaṃ sādiyissati. Sace kāmābhirato bhavissati, na saddhāpabbajito, mama sayanasmiṃyeva nipajjissati. Atha naṃ gahetvā attano sāmikaṃ katvā idheva vasissāmī’’ti. Sā nāgabhavanaṃ gantvā dibbapupphāni ceva dibbagandhe ca āharitvā dibbapupphasayanaṃ sajjetvā paṇṇasālāyaṃ pupphūpahāraṃ katvā gandhacuṇṇaṃ vikiritvā paṇṇasālaṃ alaṅkaritvā nāgabhavanameva gatā.

    રાજપુત્તો સાયન્હસમયં આગન્ત્વા પણ્ણસાલં પવિટ્ઠો તં પવત્તિં દિસ્વા ‘‘કેન નુ ખો ઇમં સયનં સજ્જિત’’ન્તિ ફલાફલં પરિભુઞ્જિત્વા ‘‘અહો સુગન્ધાનિ પુપ્ફાનિ, મનાપં વત કત્વા સયનં પઞ્ઞત્ત’’ન્તિ ન સદ્ધાપબ્બજિતભાવેન સોમનસ્સજાતો પુપ્ફસયને પરિવત્તિત્વા નિપન્નો નિદ્દં ઓક્કમિત્વા પુનદિવસે સૂરિયુગ્ગમને ઉટ્ઠાય પણ્ણસાલં અસમ્મજ્જિત્વા ફલાફલત્થાય અગમાસિ. નાગમાણવિકા તસ્મિં ખણે આગન્ત્વા મિલાતાનિ પુપ્ફાનિ દિસ્વા ‘‘કામાધિમુત્તો એસ, ન સદ્ધાપબ્બજિતો, સક્કા નં ગણ્હિતુ’’ન્તિ ઞત્વા પુરાણપુપ્ફાનિ નીહરિત્વા અઞ્ઞાનિ પુપ્ફાનિ આહરિત્વા તથેવ નવપુપ્ફસયનં સજ્જેત્વા પણ્ણસાલં અલઙ્કરિત્વા ચઙ્કમે પુપ્ફાનિ વિકિરિત્વા નાગભવનમેવ ગતા. સો તં દિવસમ્પિ પુપ્ફસયને સયિત્વા પુનદિવસે ચિન્તેસિ ‘‘કો નુ ખો ઇમં પણ્ણસાલં અલઙ્કરોતી’’તિ? સો ફલાફલત્થાય અગન્ત્વા પણ્ણસાલતો અવિદૂરે પટિચ્છન્નો અટ્ઠાસિ. ઇતરાપિ બહૂ ગન્ધે ચેવ પુપ્ફાનિ ચ આદાય અસ્સમપદં અગમાસિ. રાજપુત્તો ઉત્તમરૂપધરં નાગમાણવિકં દિસ્વાવ પટિબદ્ધચિત્તો અત્તાનં અદસ્સેત્વા તસ્સા પણ્ણસાલં પવિસિત્વા સયનં સજ્જનકાલે પવિસિત્વા ‘‘કાસિ ત્વ’’ન્તિ પુચ્છિ. ‘‘અહં નાગમાણવિકા, સામી’’તિ. ‘‘સસામિકા અસ્સામિકાસી’’તિ. ‘‘સામિ, અહં પુબ્બે સસામિકા, ઇદાનિ પન અસ્સામિકા વિધવા’’. ‘‘ત્વં પન કત્થ વાસિકોસી’’તિ? ‘‘અહં બારાણસિરઞ્ઞો પુત્તો બ્રહ્મદત્તકુમારો નામ’’. ‘‘ત્વં નાગભવનં પહાય કસ્મા ઇધ વિચરસી’’તિ? ‘‘સામિ, અહં તત્થ સસામિકાનં નાગમાણવિકાનં યસં ઓલોકેત્વા કિલેસં નિસ્સાય ઉક્કણ્ઠિત્વા તતો નિક્ખમિત્વા સામિકં પરિયેસન્તી વિચરામી’’તિ. ‘‘તેન હિ ભદ્દે, સાધુ, અહમ્પિ ન સદ્ધાય પબ્બજિતો, પિતરા પન મે નીહરિતત્તા ઇધ વસામિ, ત્વં મા ચિન્તયિ, અહં તે સામિકો ભવિસ્સામિ, ઉભોપિ ઇધ સમગ્ગવાસં વસિસ્સામા’’તિ. સા ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિ. તતો પટ્ઠાય તે ઉભોપિ તત્થેવ સમગ્ગવાસં વસિંસુ. સા અત્તનો આનુભાવેન મહારહં ગેહં માપેત્વા મહારહં પલ્લઙ્કં આહરિત્વા સયનં પઞ્ઞપેસિ. તતો પટ્ઠાય મૂલફલાફલં ન ખાદિ, દિબ્બઅન્નપાનમેવ ભુઞ્જિત્વા જીવિકં કપ્પેસિ.

    Rājaputto sāyanhasamayaṃ āgantvā paṇṇasālaṃ paviṭṭho taṃ pavattiṃ disvā ‘‘kena nu kho imaṃ sayanaṃ sajjita’’nti phalāphalaṃ paribhuñjitvā ‘‘aho sugandhāni pupphāni, manāpaṃ vata katvā sayanaṃ paññatta’’nti na saddhāpabbajitabhāvena somanassajāto pupphasayane parivattitvā nipanno niddaṃ okkamitvā punadivase sūriyuggamane uṭṭhāya paṇṇasālaṃ asammajjitvā phalāphalatthāya agamāsi. Nāgamāṇavikā tasmiṃ khaṇe āgantvā milātāni pupphāni disvā ‘‘kāmādhimutto esa, na saddhāpabbajito, sakkā naṃ gaṇhitu’’nti ñatvā purāṇapupphāni nīharitvā aññāni pupphāni āharitvā tatheva navapupphasayanaṃ sajjetvā paṇṇasālaṃ alaṅkaritvā caṅkame pupphāni vikiritvā nāgabhavanameva gatā. So taṃ divasampi pupphasayane sayitvā punadivase cintesi ‘‘ko nu kho imaṃ paṇṇasālaṃ alaṅkarotī’’ti? So phalāphalatthāya agantvā paṇṇasālato avidūre paṭicchanno aṭṭhāsi. Itarāpi bahū gandhe ceva pupphāni ca ādāya assamapadaṃ agamāsi. Rājaputto uttamarūpadharaṃ nāgamāṇavikaṃ disvāva paṭibaddhacitto attānaṃ adassetvā tassā paṇṇasālaṃ pavisitvā sayanaṃ sajjanakāle pavisitvā ‘‘kāsi tva’’nti pucchi. ‘‘Ahaṃ nāgamāṇavikā, sāmī’’ti. ‘‘Sasāmikā assāmikāsī’’ti. ‘‘Sāmi, ahaṃ pubbe sasāmikā, idāni pana assāmikā vidhavā’’. ‘‘Tvaṃ pana kattha vāsikosī’’ti? ‘‘Ahaṃ bārāṇasirañño putto brahmadattakumāro nāma’’. ‘‘Tvaṃ nāgabhavanaṃ pahāya kasmā idha vicarasī’’ti? ‘‘Sāmi, ahaṃ tattha sasāmikānaṃ nāgamāṇavikānaṃ yasaṃ oloketvā kilesaṃ nissāya ukkaṇṭhitvā tato nikkhamitvā sāmikaṃ pariyesantī vicarāmī’’ti. ‘‘Tena hi bhadde, sādhu, ahampi na saddhāya pabbajito, pitarā pana me nīharitattā idha vasāmi, tvaṃ mā cintayi, ahaṃ te sāmiko bhavissāmi, ubhopi idha samaggavāsaṃ vasissāmā’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Tato paṭṭhāya te ubhopi tattheva samaggavāsaṃ vasiṃsu. Sā attano ānubhāvena mahārahaṃ gehaṃ māpetvā mahārahaṃ pallaṅkaṃ āharitvā sayanaṃ paññapesi. Tato paṭṭhāya mūlaphalāphalaṃ na khādi, dibbaannapānameva bhuñjitvā jīvikaṃ kappesi.

    અપરભાગે નાગમાણવિકા ગબ્ભં પટિલભિત્વા પુત્તં વિજાયિ, સાગરતીરે જાતત્તા તસ્સ ‘‘સાગરબ્રહ્મદત્તો’’તિ નામં કરિંસુ. તસ્સ પદસા ગમનકાલે નાગમાણવિકા ધીતરં વિજાયિ, તસ્સા સમુદ્દતીરે જાતત્તા ‘‘સમુદ્દજા’’તિ નામં કરિંસુ. અથેકો બારાણસિવાસિકો વનચરકો તં ઠાનં પત્વા કતપટિસન્થારો રાજપુત્તં સઞ્જાનિત્વા કતિપાહં તત્થ વસિત્વા ‘‘દેવ, અહં તુમ્હાકં ઇધ વસનભાવં રાજકુલસ્સ આરોચેસ્સામી’’તિ તં વન્દિત્વા નિક્ખમિત્વા નગરં અગમાસિ. તદા રાજા કાલમકાસિ. અમચ્ચા તસ્સ સરીરકિચ્ચં કત્વા સત્તમે દિવસે સન્નિપતિત્વા ‘‘અરાજકં રજ્જં નામ ન સણ્ઠાતિ, રાજપુત્તસ્સ વસનટ્ઠાનં વા અત્થિભાવં વા ન જાનામ, ફુસ્સરથં વિસ્સજ્જેત્વા રાજાનં ગણ્હિસ્સામા’’તિ મન્તયિંસુ. તસ્મિં ખણે વનચરકો નગરં પત્વા તં કથં સુત્વા અમચ્ચાનં સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘અહં રાજપુત્તસ્સ સન્તિકે તયો ચત્તારો દિવસે વસિત્વા આગતોમ્હી’’તિ તં પવત્તિં આચિક્ખિ. અમચ્ચા તસ્સ સક્કારં કત્વા તેન મગ્ગનાયકેન સદ્ધિં તત્થ ગન્ત્વા કતપટિસન્થારા રઞ્ઞો કાલકતભાવં આરોચેત્વા ‘‘દેવ, રજ્જં પટિપજ્જાહી’’તિ આહંસુ.

    Aparabhāge nāgamāṇavikā gabbhaṃ paṭilabhitvā puttaṃ vijāyi, sāgaratīre jātattā tassa ‘‘sāgarabrahmadatto’’ti nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasā gamanakāle nāgamāṇavikā dhītaraṃ vijāyi, tassā samuddatīre jātattā ‘‘samuddajā’’ti nāmaṃ kariṃsu. Atheko bārāṇasivāsiko vanacarako taṃ ṭhānaṃ patvā katapaṭisanthāro rājaputtaṃ sañjānitvā katipāhaṃ tattha vasitvā ‘‘deva, ahaṃ tumhākaṃ idha vasanabhāvaṃ rājakulassa ārocessāmī’’ti taṃ vanditvā nikkhamitvā nagaraṃ agamāsi. Tadā rājā kālamakāsi. Amaccā tassa sarīrakiccaṃ katvā sattame divase sannipatitvā ‘‘arājakaṃ rajjaṃ nāma na saṇṭhāti, rājaputtassa vasanaṭṭhānaṃ vā atthibhāvaṃ vā na jānāma, phussarathaṃ vissajjetvā rājānaṃ gaṇhissāmā’’ti mantayiṃsu. Tasmiṃ khaṇe vanacarako nagaraṃ patvā taṃ kathaṃ sutvā amaccānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘ahaṃ rājaputtassa santike tayo cattāro divase vasitvā āgatomhī’’ti taṃ pavattiṃ ācikkhi. Amaccā tassa sakkāraṃ katvā tena magganāyakena saddhiṃ tattha gantvā katapaṭisanthārā rañño kālakatabhāvaṃ ārocetvā ‘‘deva, rajjaṃ paṭipajjāhī’’ti āhaṃsu.

    સો ‘‘નાગમાણવિકાય ચિત્તં જાનિસ્સામી’’તિ તં ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘ભદ્દે, પિતા મે કાલકતો, અમચ્ચા મય્હં છત્તં ઉસ્સાપેતું આગતા, ગચ્છામ, ભદ્દે, ઉભોપિ દ્વાદસયોજનિકાય બારાણસિયા રજ્જં કારેસ્સામ, ત્વં સોળસન્નં ઇત્થિસહસ્સાનં જેટ્ઠિકા ભવિસ્સસી’’તિ આહ. ‘‘સામિ, ન સક્કા મયા ગન્તુ’’ન્તિ. ‘‘કિંકારણા’’તિ? ‘‘મયં ઘોરવિસા ખિપ્પકોપા અપ્પમત્તકેનપિ કુજ્ઝામ, સપત્તિરોસો ચ નામ ભારિયો. સચાહં કિઞ્ચિ દિસ્વા વા સુત્વા વા કુદ્ધા ઓલોકેસ્સામિ, ભસ્મામુટ્ઠિ વિય વિપ્પકિરિસ્સતિ. ઇમિના કારણેન ન સક્કા મયા ગન્તુ’’ન્તિ. રાજપુત્તો પુનદિવસેપિ યાચતેવ. અથ નં સા એવમાહ – ‘‘અહં તાવ કેનચિ પરિયાયેન ન ગમિસ્સામિ, ઇમે પન મે પુત્તા નાગકુમારા તવ સમ્ભવેન જાતત્તા મનુસ્સજાતિકા. સચે તે મયિ સિનેહો અત્થિ, ઇમેસુ અપ્પમત્તો ભવ. ઇમે ખો પન ઉદકબીજકા સુખુમાલા મગ્ગં ગચ્છન્તા વાતાતપેન કિલમિત્વા મરેય્યું, તસ્મા એકં નાવં ખણાપેત્વા ઉદકસ્સ પૂરાપેત્વા તાય દ્વે પુત્તકે ઉદકકીળં કીળાપેત્વા નગરેપિ અન્તોવત્થુસ્મિંયેવ પોક્ખરણિંકારેય્યાસિ, એવં તે ન કિલમિસ્સન્તી’’તિ.

    So ‘‘nāgamāṇavikāya cittaṃ jānissāmī’’ti taṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhadde, pitā me kālakato, amaccā mayhaṃ chattaṃ ussāpetuṃ āgatā, gacchāma, bhadde, ubhopi dvādasayojanikāya bārāṇasiyā rajjaṃ kāressāma, tvaṃ soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikā bhavissasī’’ti āha. ‘‘Sāmi, na sakkā mayā gantu’’nti. ‘‘Kiṃkāraṇā’’ti? ‘‘Mayaṃ ghoravisā khippakopā appamattakenapi kujjhāma, sapattiroso ca nāma bhāriyo. Sacāhaṃ kiñci disvā vā sutvā vā kuddhā olokessāmi, bhasmāmuṭṭhi viya vippakirissati. Iminā kāraṇena na sakkā mayā gantu’’nti. Rājaputto punadivasepi yācateva. Atha naṃ sā evamāha – ‘‘ahaṃ tāva kenaci pariyāyena na gamissāmi, ime pana me puttā nāgakumārā tava sambhavena jātattā manussajātikā. Sace te mayi sineho atthi, imesu appamatto bhava. Ime kho pana udakabījakā sukhumālā maggaṃ gacchantā vātātapena kilamitvā mareyyuṃ, tasmā ekaṃ nāvaṃ khaṇāpetvā udakassa pūrāpetvā tāya dve puttake udakakīḷaṃ kīḷāpetvā nagarepi antovatthusmiṃyeva pokkharaṇiṃkāreyyāsi, evaṃ te na kilamissantī’’ti.

    સા એવઞ્ચ પન વત્વા રાજપુત્તં વન્દિત્વા પદક્ખિણં કત્વા પુત્તકે આલિઙ્ગિત્વા થનન્તરે નિપજ્જાપેત્વા સીસે ચુમ્બિત્વા રાજપુત્તસ્સ નિય્યાદેત્વા રોદિત્વા કન્દિત્વા તત્થેવ અન્તરધાયિત્વા નાગભવનં અગમાસિ. રાજપુત્તોપિ દોમનસ્સપ્પત્તો અસ્સુપુણ્ણેહિ નેત્તેહિ નિવેસના નિક્ખમિત્વા અક્ખીનિ પુઞ્છિત્વા અમચ્ચે ઉપસઙ્કમિ. તે તં તત્થેવ અભિસિઞ્ચિત્વા ‘‘દેવ, અમ્હાકં નગરં ગચ્છામા’’તિ વદિંસુ. તેન હિ સીઘં નાવં ખણિત્વા સકટં આરોપેત્વા ઉદકસ્સ પૂરેત્વા ઉદકપિટ્ઠે વણ્ણગન્ધસમ્પન્નાનિ નાનાપુપ્ફાનિ વિકિરથ, મમ પુત્તા ઉદકબીજકા, તે તત્થ કીળન્તા સુખં ગમિસ્સન્તી’’તિ. અમચ્ચા તથા કરિંસુ. રાજા બારાણસિં પત્વા અલઙ્કતનગરં પવિસિત્વા સોળસસહસ્સાહિ નાટકિત્થીહિ અમચ્ચાદીહિ ચ પરિવુતો મહાતલે નિસીદિત્વા સત્તાહં મહાપાનં પિવિત્વા પુત્તાનં અત્થાય પોક્ખરણિં કારેસિ. તે નિબદ્ધં તત્થ કીળિંસુ.

    Sā evañca pana vatvā rājaputtaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā puttake āliṅgitvā thanantare nipajjāpetvā sīse cumbitvā rājaputtassa niyyādetvā roditvā kanditvā tattheva antaradhāyitvā nāgabhavanaṃ agamāsi. Rājaputtopi domanassappatto assupuṇṇehi nettehi nivesanā nikkhamitvā akkhīni puñchitvā amacce upasaṅkami. Te taṃ tattheva abhisiñcitvā ‘‘deva, amhākaṃ nagaraṃ gacchāmā’’ti vadiṃsu. Tena hi sīghaṃ nāvaṃ khaṇitvā sakaṭaṃ āropetvā udakassa pūretvā udakapiṭṭhe vaṇṇagandhasampannāni nānāpupphāni vikiratha, mama puttā udakabījakā, te tattha kīḷantā sukhaṃ gamissantī’’ti. Amaccā tathā kariṃsu. Rājā bārāṇasiṃ patvā alaṅkatanagaraṃ pavisitvā soḷasasahassāhi nāṭakitthīhi amaccādīhi ca parivuto mahātale nisīditvā sattāhaṃ mahāpānaṃ pivitvā puttānaṃ atthāya pokkharaṇiṃ kāresi. Te nibaddhaṃ tattha kīḷiṃsu.

    અથેકદિવસં પોક્ખરણિયં ઉદકે પવેસિયમાને એકો કચ્છપો પવિસિત્વા નિક્ખમનટ્ઠાનં અપસ્સન્તો પોક્ખરણિતલે નિપજ્જિત્વા દારકાનં કીળનકાલે ઉદકતો ઉટ્ઠાય સીસં નીહરિત્વા તે ઓલોકેત્વા પુન ઉદકે નિમુજ્જિ. તે તં દિસ્વા ભીતા પિતુ સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘તાત, પોક્ખરણિયં એકો યક્ખો અમ્હે તાસેતી’’તિ આહંસુ. રાજા ‘‘ગચ્છથ નં ગણ્હથા’’તિ પુરિસે આણાપેસિ. તે જાલં ખિપિત્વા કચ્છપં આદાય રઞ્ઞો દસ્સેસું. કુમારા તં દિસ્વા ‘‘એસ, તાત, પિસાચો’’તિ વિરવિંસુ. રાજા પુત્તસિનેહેન કચ્છપસ્સ કુજ્ઝિત્વા ‘‘ગચ્છથસ્સ કમ્મકારણં કરોથા’’તિ આણાપેસિ. તત્ર એકચ્ચે ‘‘અયં રાજવેરિકો, એતં ઉદુક્ખલે મુસલેહિ ચુણ્ણવિચુણ્ણં કાતું વટ્ટતી’’તિ આહંસુ, એકચ્ચે ‘‘તીહિ પાકેહિ પચિત્વા ખાદિતું’’, એકચ્ચે ‘‘અઙ્ગારેસુ ઉત્તાપેતું,’’ એકચ્ચે ‘‘અન્તોકટાહેયેવ નં પચિતું વટ્ટતી’’તિ આહંસુ. એકો પન ઉદકભીરુકો અમચ્ચો ‘‘ઇમં યમુનાય આવટ્ટે ખિપિતું વટ્ટતિ, સો તત્થ મહાવિનાસં પાપુણિસ્સતિ. એવરૂપા હિસ્સ કમ્મકારણા નત્થી’’તિ આહ. કચ્છપો તસ્સ કથં સુત્વા સીસં નીહરિત્વા એવમાહ – ‘‘અમ્ભો, કિં તે મયા અપરાધો કતો, કેન મં એવરૂપં કમ્મકારણં વિચારેસિ. મયા હિ સક્કા ઇતરા કમ્મકારણા સહિતું, અયં પન અતિકક્ખળો, મા એવં અવચા’’તિ. તં સુત્વા રાજા ‘‘ઇમં એતદેવ કારેતું વટ્ટતી’’તિ યમુનાય આવટ્ટે ખિપાપેસિ. પુરિસો તથા અકાસિ. સો એકં નાગભવનગામિં ઉદકવાહં પત્વા નાગભવનં અગમાસિ.

    Athekadivasaṃ pokkharaṇiyaṃ udake pavesiyamāne eko kacchapo pavisitvā nikkhamanaṭṭhānaṃ apassanto pokkharaṇitale nipajjitvā dārakānaṃ kīḷanakāle udakato uṭṭhāya sīsaṃ nīharitvā te oloketvā puna udake nimujji. Te taṃ disvā bhītā pitu santikaṃ gantvā ‘‘tāta, pokkharaṇiyaṃ eko yakkho amhe tāsetī’’ti āhaṃsu. Rājā ‘‘gacchatha naṃ gaṇhathā’’ti purise āṇāpesi. Te jālaṃ khipitvā kacchapaṃ ādāya rañño dassesuṃ. Kumārā taṃ disvā ‘‘esa, tāta, pisāco’’ti viraviṃsu. Rājā puttasinehena kacchapassa kujjhitvā ‘‘gacchathassa kammakāraṇaṃ karothā’’ti āṇāpesi. Tatra ekacce ‘‘ayaṃ rājaveriko, etaṃ udukkhale musalehi cuṇṇavicuṇṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āhaṃsu, ekacce ‘‘tīhi pākehi pacitvā khādituṃ’’, ekacce ‘‘aṅgāresu uttāpetuṃ,’’ ekacce ‘‘antokaṭāheyeva naṃ pacituṃ vaṭṭatī’’ti āhaṃsu. Eko pana udakabhīruko amacco ‘‘imaṃ yamunāya āvaṭṭe khipituṃ vaṭṭati, so tattha mahāvināsaṃ pāpuṇissati. Evarūpā hissa kammakāraṇā natthī’’ti āha. Kacchapo tassa kathaṃ sutvā sīsaṃ nīharitvā evamāha – ‘‘ambho, kiṃ te mayā aparādho kato, kena maṃ evarūpaṃ kammakāraṇaṃ vicāresi. Mayā hi sakkā itarā kammakāraṇā sahituṃ, ayaṃ pana atikakkhaḷo, mā evaṃ avacā’’ti. Taṃ sutvā rājā ‘‘imaṃ etadeva kāretuṃ vaṭṭatī’’ti yamunāya āvaṭṭe khipāpesi. Puriso tathā akāsi. So ekaṃ nāgabhavanagāmiṃ udakavāhaṃ patvā nāgabhavanaṃ agamāsi.

    અથ નં તસ્મિં ઉદકવાહે કીળન્તા ધતરટ્ઠનાગરઞ્ઞો પુત્તા નાગમાણવકા દિસ્વા ‘‘ગણ્હથ નં દાસ’’ન્તિ આહંસુ. સો ચિન્તેસિ ‘‘અહં બારાણસિરઞ્ઞો હત્થા મુચ્ચિત્વા એવરૂપાનં ફરુસાનં નાગાનં હત્થં પત્તો, કેન નુ ખો ઉપાયેન મુચ્ચેય્ય’’ન્તિ. સો ‘‘અત્થેસો ઉપાયો’’તિ મુસાવાદં કત્વા ‘‘તુમ્હે ધતરટ્ઠસ્સ નાગરઞ્ઞો સન્તકા હુત્વા કસ્મા એવં વદેથ, અહં ચિત્તચૂળો નામ કચ્છપો બારાણસિરઞ્ઞો દૂતો, ધતરટ્ઠસ્સ સન્તિકં આગતો, અમ્હાકં રાજા ધતરટ્ઠસ્સ ધીતરં દાતુકામો મં પહિણિ, તસ્સ મં દસ્સેથા’’તિ આહ. તે સોમનસ્સજાતા તં આદાય રઞ્ઞો સન્તિકં ગન્ત્વા તમત્થં આરોચેસું. રાજા ‘‘આનેથ ન’’ન્તિ તં પક્કોસાપેત્વા દિસ્વાવ અનત્તમનો હુત્વા ‘‘એવં લામકસરીરો દૂતકમ્મં કાતું ન સક્કોતી’’તિ આહ. તં સુત્વા કચ્છપો ‘‘કિં પન, મહારાજ, દૂતેહિ નામ તાલપ્પમાણેહિ ભવિતબ્બં, સરીરઞ્હિ ખુદ્દકં વા મહન્તં વા અપ્પમાણં, ગતગતટ્ઠાને કમ્મનિપ્ફાદનમેવ પમાણં. મહારાજ, અમ્હાકં રઞ્ઞો બહૂ દૂતા. થલે કમ્મં મનુસ્સા કરોન્તિ, આકાસે પક્ખિનો, ઉદકે અહમેવ. અહઞ્હિ ચિત્તચૂળો નામ કચ્છપો ઠાનન્તરપ્પત્તો રાજવલ્લભો, મા મં પરિભાસથા’’તિ અત્તનો ગુણં વણ્ણેસિ. અથ નં ધતરટ્ઠો પુચ્છિ ‘‘કેન પનત્થેન રઞ્ઞા પેસિતોસી’’તિ. મહારાજ, રાજા મં એવમાહ ‘‘મયા સકલજમ્બુદીપે રાજૂહિ સદ્ધિં મિત્તધમ્મો કતો, ઇદાનિ ધતરટ્ઠેન નાગરઞ્ઞા સદ્ધિં મિત્તધમ્મં કાતું મમ ધીતરં સમુદ્દજં દમ્મી’’તિ વત્વા મં પહિણિ. ‘‘તુમ્હે પપઞ્ચં અકત્વા મયા સદ્ધિંયેવ પુરિસં પેસેત્વા દિવસં વવત્થપેત્વા દારિકં ગણ્હથા’’તિ. સો તુસ્સિત્વા તસ્સ સક્કારં કત્વા તેન સદ્ધિં ચત્તારો નાગમાણવકે પેસેસિ ‘‘ગચ્છથ, રઞ્ઞો વચનં સુત્વા દિવસં વવત્થપેત્વા એથા’’તિ. તે ‘‘સાધૂ’’તિ વત્વા કચ્છપં ગહેત્વા નાગભવના નિક્ખમિંસુ.

    Atha naṃ tasmiṃ udakavāhe kīḷantā dhataraṭṭhanāgarañño puttā nāgamāṇavakā disvā ‘‘gaṇhatha naṃ dāsa’’nti āhaṃsu. So cintesi ‘‘ahaṃ bārāṇasirañño hatthā muccitvā evarūpānaṃ pharusānaṃ nāgānaṃ hatthaṃ patto, kena nu kho upāyena mucceyya’’nti. So ‘‘attheso upāyo’’ti musāvādaṃ katvā ‘‘tumhe dhataraṭṭhassa nāgarañño santakā hutvā kasmā evaṃ vadetha, ahaṃ cittacūḷo nāma kacchapo bārāṇasirañño dūto, dhataraṭṭhassa santikaṃ āgato, amhākaṃ rājā dhataraṭṭhassa dhītaraṃ dātukāmo maṃ pahiṇi, tassa maṃ dassethā’’ti āha. Te somanassajātā taṃ ādāya rañño santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesuṃ. Rājā ‘‘ānetha na’’nti taṃ pakkosāpetvā disvāva anattamano hutvā ‘‘evaṃ lāmakasarīro dūtakammaṃ kātuṃ na sakkotī’’ti āha. Taṃ sutvā kacchapo ‘‘kiṃ pana, mahārāja, dūtehi nāma tālappamāṇehi bhavitabbaṃ, sarīrañhi khuddakaṃ vā mahantaṃ vā appamāṇaṃ, gatagataṭṭhāne kammanipphādanameva pamāṇaṃ. Mahārāja, amhākaṃ rañño bahū dūtā. Thale kammaṃ manussā karonti, ākāse pakkhino, udake ahameva. Ahañhi cittacūḷo nāma kacchapo ṭhānantarappatto rājavallabho, mā maṃ paribhāsathā’’ti attano guṇaṃ vaṇṇesi. Atha naṃ dhataraṭṭho pucchi ‘‘kena panatthena raññā pesitosī’’ti. Mahārāja, rājā maṃ evamāha ‘‘mayā sakalajambudīpe rājūhi saddhiṃ mittadhammo kato, idāni dhataraṭṭhena nāgaraññā saddhiṃ mittadhammaṃ kātuṃ mama dhītaraṃ samuddajaṃ dammī’’ti vatvā maṃ pahiṇi. ‘‘Tumhe papañcaṃ akatvā mayā saddhiṃyeva purisaṃ pesetvā divasaṃ vavatthapetvā dārikaṃ gaṇhathā’’ti. So tussitvā tassa sakkāraṃ katvā tena saddhiṃ cattāro nāgamāṇavake pesesi ‘‘gacchatha, rañño vacanaṃ sutvā divasaṃ vavatthapetvā ethā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti vatvā kacchapaṃ gahetvā nāgabhavanā nikkhamiṃsu.

    કચ્છપો યમુનાય બારાણસિયા ચ અન્તરે એકં પદુમસરં દિસ્વા એકેનુપાયેન પલાયિતુકામો એવમાહ – ‘‘ભો નાગમાણવકા, અમ્હાકં રાજા પુત્તદારા ચસ્સ મં ઉદકે ગોચરત્તા રાજનિવેસનં આગતં દિસ્વાવ પદુમાનિ નો દેહિ, ભિસમૂલાનિ દેહીતિ યાચન્તિ. અહં તેસં અત્થાય તાનિ ગણ્હિસ્સામિ, એત્થ મં વિસ્સજ્જેત્વા મં અપસ્સન્તાપિ પુરેતરં રઞ્ઞો સન્તિકં ગચ્છથ, અહં વો તત્થેવ પસ્સિસ્સામી’’તિ. તે તસ્સ સદ્દહિત્વા તં વિસ્સજ્જેસું. સો તત્થ એકમન્તે નિલીયિ. ઇતરેપિ નં અદિસ્વા ‘‘રઞ્ઞો સન્તિકં ગતો ભવિસ્સતી’’તિ માણવકવણ્ણેન રાજાનં ઉપસઙ્કમિંસુ. રાજા પટિસન્થારં કત્વા ‘‘કુતો આગતત્થા’’તિ પુચ્છિ. ‘‘ધતરટ્ઠસ્સ સન્તિકા, મહારાજા’’તિ. ‘‘કિંકારણા ઇધાગતા’’તિ? ‘‘મહારાજ, મયં તસ્સ દૂતા, ધતરટ્ઠો વો આરોગ્યં પુચ્છતિ. સચે યં વો ઇચ્છથ, તં નો વદેથ. તુમ્હાકં કિર ધીતરં સમુદ્દજં અમ્હાકં રઞ્ઞો પાદપરિચારિકં કત્વા દેથા’’તિ ઇમમત્થં પકાસેન્તા પઠમં ગાથમાહંસુ –

    Kacchapo yamunāya bārāṇasiyā ca antare ekaṃ padumasaraṃ disvā ekenupāyena palāyitukāmo evamāha – ‘‘bho nāgamāṇavakā, amhākaṃ rājā puttadārā cassa maṃ udake gocarattā rājanivesanaṃ āgataṃ disvāva padumāni no dehi, bhisamūlāni dehīti yācanti. Ahaṃ tesaṃ atthāya tāni gaṇhissāmi, ettha maṃ vissajjetvā maṃ apassantāpi puretaraṃ rañño santikaṃ gacchatha, ahaṃ vo tattheva passissāmī’’ti. Te tassa saddahitvā taṃ vissajjesuṃ. So tattha ekamante nilīyi. Itarepi naṃ adisvā ‘‘rañño santikaṃ gato bhavissatī’’ti māṇavakavaṇṇena rājānaṃ upasaṅkamiṃsu. Rājā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kuto āgatatthā’’ti pucchi. ‘‘Dhataraṭṭhassa santikā, mahārājā’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā idhāgatā’’ti? ‘‘Mahārāja, mayaṃ tassa dūtā, dhataraṭṭho vo ārogyaṃ pucchati. Sace yaṃ vo icchatha, taṃ no vadetha. Tumhākaṃ kira dhītaraṃ samuddajaṃ amhākaṃ rañño pādaparicārikaṃ katvā dethā’’ti imamatthaṃ pakāsentā paṭhamaṃ gāthamāhaṃsu –

    ૭૮૪.

    784.

    ‘‘યં કિઞ્ચિ રતનં અત્થિ, ધતરટ્ઠનિવેસને;

    ‘‘Yaṃ kiñci ratanaṃ atthi, dhataraṭṭhanivesane;

    સબ્બાનિ તે ઉપયન્તુ, ધીતરં દેહિ રાજિનો’’તિ.

    Sabbāni te upayantu, dhītaraṃ dehi rājino’’ti.

    તત્થ સબ્બાનિ તે ઉપયન્તૂતિ તસ્સ નિવેસને સબ્બાનિ રતનાનિ તવ નિવેસનં ઉપગચ્છન્તુ.

    Tattha sabbāni te upayantūti tassa nivesane sabbāni ratanāni tava nivesanaṃ upagacchantu.

    તં સુત્વા રાજા દુતિયં ગાથમાહ –

    Taṃ sutvā rājā dutiyaṃ gāthamāha –

    ૭૮૫.

    785.

    ‘‘ન નો વિવાહો નાગેહિ, કતપુબ્બો કુદાચનં;

    ‘‘Na no vivāho nāgehi, katapubbo kudācanaṃ;

    તં વિવાહં અસંયુત્તં, કથં અમ્હે કરોમસે’’તિ.

    Taṃ vivāhaṃ asaṃyuttaṃ, kathaṃ amhe karomase’’ti.

    તત્થ અસંયુત્તન્તિ અયુત્તં તિરચ્છાનેહિ સદ્ધિં સંસગ્ગં અનનુચ્છવિકં. અમ્હેતિ અમ્હે મનુસ્સજાતિકા સમાના કથં તિરચ્છાનગતસમ્બન્ધં કરોમાતિ.

    Tattha asaṃyuttanti ayuttaṃ tiracchānehi saddhiṃ saṃsaggaṃ ananucchavikaṃ. Amheti amhe manussajātikā samānā kathaṃ tiracchānagatasambandhaṃ karomāti.

    તં સુત્વા નાગમાણવકા ‘‘સચે તે ધતરટ્ઠેન સદ્ધિં સમ્બન્ધો અનનુચ્છવિકો, અથ કસ્મા અત્તનો ઉપટ્ઠાકં ચિત્તચૂળં નામ કચ્છપં ‘સમુદ્દજં નામ તે ધીતરં દમ્મી’તિ અમ્હાકં રઞ્ઞો પેસેસિ? એવં પેસેત્વા ઇદાનિ તે અમ્હાકં રાજાનં પરિભવં કરોન્તસ્સ કત્તબ્બયુત્તકં મયં જાનિસ્સામ. મયઞ્હિ નાગમાણવકા’’તિ વત્વા રાજાનં તજ્જેન્તા દ્વે ગાથા અભાસિંસુ –

    Taṃ sutvā nāgamāṇavakā ‘‘sace te dhataraṭṭhena saddhiṃ sambandho ananucchaviko, atha kasmā attano upaṭṭhākaṃ cittacūḷaṃ nāma kacchapaṃ ‘samuddajaṃ nāma te dhītaraṃ dammī’ti amhākaṃ rañño pesesi? Evaṃ pesetvā idāni te amhākaṃ rājānaṃ paribhavaṃ karontassa kattabbayuttakaṃ mayaṃ jānissāma. Mayañhi nāgamāṇavakā’’ti vatvā rājānaṃ tajjentā dve gāthā abhāsiṃsu –

    ૭૮૬.

    786.

    ‘‘જીવિતં નૂન તે ચત્તં, રટ્ઠં વા મનુજાધિપ;

    ‘‘Jīvitaṃ nūna te cattaṃ, raṭṭhaṃ vā manujādhipa;

    ન હિ નાગે કુપિતમ્હિ, ચિરં જીવન્તિ તાદિસા.

    Na hi nāge kupitamhi, ciraṃ jīvanti tādisā.

    ૭૮૭.

    787.

    ‘‘યો ત્વં દેવ મનુસ્સોસિ, ઇદ્ધિમન્તં અનિદ્ધિમા;

    ‘‘Yo tvaṃ deva manussosi, iddhimantaṃ aniddhimā;

    વરુણસ્સ નિયં પુત્તં, યામુનં અતિમઞ્ઞસી’’તિ.

    Varuṇassa niyaṃ puttaṃ, yāmunaṃ atimaññasī’’ti.

    તત્થ રટ્ઠં વાતિ એકંસેન તયા જીવિતં વા રટ્ઠં વા ચત્તં. તાદિસાતિ તુમ્હાદિસા એવં મહાનુભાવે નાગે કુપિતે ચિરં જીવિતું ન સક્કોન્તિ, અન્તરાવ અન્તરધાયન્તિ. યો ત્વં, દેવ, મનુસ્સોસીતિ દેવ, યો ત્વં મનુસ્સો સમાનો. વરુણસ્સાતિ વરુણનાગરાજસ્સ. નિયં પુત્તન્તિ અજ્ઝત્તિકપુત્તં. યામુનન્તિ યમુનાય હેટ્ઠા જાતં.

    Tattha raṭṭhaṃ vāti ekaṃsena tayā jīvitaṃ vā raṭṭhaṃ vā cattaṃ. Tādisāti tumhādisā evaṃ mahānubhāve nāge kupite ciraṃ jīvituṃ na sakkonti, antarāva antaradhāyanti. Yo tvaṃ, deva, manussosīti deva, yo tvaṃ manusso samāno. Varuṇassāti varuṇanāgarājassa. Niyaṃ puttanti ajjhattikaputtaṃ. Yāmunanti yamunāya heṭṭhā jātaṃ.

    તતો રાજા દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Tato rājā dve gāthā abhāsi –

    ૭૮૮.

    788.

    ‘‘નાતિમઞ્ઞામિ રાજાનં, ધતરટ્ઠં યસસ્સિનં;

    ‘‘Nātimaññāmi rājānaṃ, dhataraṭṭhaṃ yasassinaṃ;

    ધતરટ્ઠો હિ નાગાનં, બહૂનમપિ ઇસ્સરો.

    Dhataraṭṭho hi nāgānaṃ, bahūnamapi issaro.

    ૭૮૯.

    789.

    ‘‘અહિ મહાનુભાવોપિ, ન મે ધીતરમારહો;

    ‘‘Ahi mahānubhāvopi, na me dhītaramāraho;

    ખત્તિયો ચ વિદેહાનં, અભિજાતા સમુદ્દજા’’તિ.

    Khattiyo ca videhānaṃ, abhijātā samuddajā’’ti.

    તત્થ બહૂનમપીતિ પઞ્ચયોજનસતિકસ્સ નાગભવનસ્સ ઇસ્સરભાવં સન્ધાયેવમાહ. ન મે ધીતરમારહોતિ એવં મહાનુભાવોપિ પન સો અહિજાતિકત્તા મમ ધીતરં અરહો ન હોતિ. ‘‘ખત્તિયો ચ વિદેહાન’’ન્તિ ઇદં માતિપક્ખે ઞાતકે દસ્સેન્તો આહ. સમુદ્દજાતિ સો ચ વિદેહરાજપુત્તો મમ ધીતા સમુદ્દજા ચાતિ ઉભોપિ અભિજાતા. તે અઞ્ઞમઞ્ઞં સંવાસં અરહન્તિ. ન હેસા મણ્ડૂકભક્ખસ્સ સપ્પસ્સ અનુચ્છવિકાતિ આહ.

    Tattha bahūnamapīti pañcayojanasatikassa nāgabhavanassa issarabhāvaṃ sandhāyevamāha. Na me dhītaramārahoti evaṃ mahānubhāvopi pana so ahijātikattā mama dhītaraṃ araho na hoti. ‘‘Khattiyo ca videhāna’’nti idaṃ mātipakkhe ñātake dassento āha. Samuddajāti so ca videharājaputto mama dhītā samuddajā cāti ubhopi abhijātā. Te aññamaññaṃ saṃvāsaṃ arahanti. Na hesā maṇḍūkabhakkhassa sappassa anucchavikāti āha.

    નાગમાણવકા તં તત્થેવ નાસાવાતેન મારેતુકામા હુત્વાપિ ‘‘અમ્હાકં દિવસં વવત્થાપનત્થાય પેસિતા, ઇમં મારેત્વા ગન્તું ન યુત્તં, ગન્ત્વા રઞ્ઞો આચિક્ખિત્વા જાનિસ્સામા’’તિ તત્થેવ અન્તરહિતા ‘‘કિં, તાતા, લદ્ધા વો રાજધીતા’’તિ રઞ્ઞા પુચ્છિતા કુજ્ઝિત્વા ‘‘કિં, દેવ, અમ્હે અકારણા યત્થ વા તત્થ વા પેસેસિ. સચેપિ મારેતુકામો, ઇધેવ નો મારેહિ. સો તુમ્હે અક્કોસતિ પરિભાસતિ, અત્તનો ધીતરં જાતિમાનેન ઉક્ખિપતી’’તિ તેન વુત્તઞ્ચ અવુત્તઞ્ચ વત્વા રઞ્ઞો કોધં ઉપ્પાદયિંસુ. સો અત્તનો પરિસં સન્નિપાતેતું આણાપેન્તો આહ –

    Nāgamāṇavakā taṃ tattheva nāsāvātena māretukāmā hutvāpi ‘‘amhākaṃ divasaṃ vavatthāpanatthāya pesitā, imaṃ māretvā gantuṃ na yuttaṃ, gantvā rañño ācikkhitvā jānissāmā’’ti tattheva antarahitā ‘‘kiṃ, tātā, laddhā vo rājadhītā’’ti raññā pucchitā kujjhitvā ‘‘kiṃ, deva, amhe akāraṇā yattha vā tattha vā pesesi. Sacepi māretukāmo, idheva no mārehi. So tumhe akkosati paribhāsati, attano dhītaraṃ jātimānena ukkhipatī’’ti tena vuttañca avuttañca vatvā rañño kodhaṃ uppādayiṃsu. So attano parisaṃ sannipātetuṃ āṇāpento āha –

    ૭૯૦.

    790.

    ‘‘કમ્બલસ્સતરા ઉટ્ઠેન્તુ, સબ્બે નાગે નિવેદય;

    ‘‘Kambalassatarā uṭṭhentu, sabbe nāge nivedaya;

    બારાણસિં પવજ્જન્તુ, મા ચ કઞ્ચિ વિહેઠયુ’’ન્તિ.

    Bārāṇasiṃ pavajjantu, mā ca kañci viheṭhayu’’nti.

    તત્થ કમ્બલસ્સતરા ઉટ્ઠેન્તૂતિ કમ્બલસ્સતરા નામ તસ્સ માતુપક્ખિકા સિનેરુપાદે વસનનાગા, તે ચ ઉટ્ઠહન્તુ. અઞ્ઞે ચ ચતૂસુ દિસાસુ અનુદિસાસુ યત્તકા વા મય્હં વચનકરા, તે સબ્બે નાગે નિવેદય, ગન્ત્વા જાનાપેથ, ખિપ્પં કિર સન્નિપાતેથાતિ આણાપેન્તો એવમાહ. તતો સબ્બેહેવ સીઘં સન્નિપતિતેહિ ‘‘કિં કરોમ, દેવા’’તિ વુત્તે ‘‘સબ્બેપિ તે નાગા બારાણસિં પવજ્જન્તૂ’’તિ આહ. ‘‘તત્થ ગન્ત્વા કિં કાતબ્બં, દેવ, તં નાસાવાતપ્પહારેન ભસ્મં કરોમા’’તિ ચ વુત્તે રાજધીતરિ પટિબદ્ધચિત્તતાય તસ્સા વિનાસં અનિચ્છન્તો ‘‘મા ચ કઞ્ચિ વિહેઠયુ’’ન્તિ આહ, તુમ્હેસુ કોચિ કઞ્ચિ મા વિહેઠયાતિ અત્થો. અયમેવ વા પાઠો.

    Tattha kambalassatarā uṭṭhentūti kambalassatarā nāma tassa mātupakkhikā sinerupāde vasananāgā, te ca uṭṭhahantu. Aññe ca catūsu disāsu anudisāsu yattakā vā mayhaṃ vacanakarā, te sabbe nāge nivedaya, gantvā jānāpetha, khippaṃ kira sannipātethāti āṇāpento evamāha. Tato sabbeheva sīghaṃ sannipatitehi ‘‘kiṃ karoma, devā’’ti vutte ‘‘sabbepi te nāgā bārāṇasiṃ pavajjantū’’ti āha. ‘‘Tattha gantvā kiṃ kātabbaṃ, deva, taṃ nāsāvātappahārena bhasmaṃ karomā’’ti ca vutte rājadhītari paṭibaddhacittatāya tassā vināsaṃ anicchanto ‘‘mā ca kañci viheṭhayu’’nti āha, tumhesu koci kañci mā viheṭhayāti attho. Ayameva vā pāṭho.

    અથ નં નાગા ‘‘સચે કોચિ મનુસ્સો ન વિહેઠેતબ્બો, તત્થ ગન્ત્વા કિં કરિસ્સામા’’તિ આહંસુ. અથ ને ‘‘ઇદઞ્ચિદઞ્ચ કરોથ, અહમ્પિ ઇદં નામ કરિસ્સામી’’તિ આચિક્ખન્તો ગાથાદ્વયમાહ –

    Atha naṃ nāgā ‘‘sace koci manusso na viheṭhetabbo, tattha gantvā kiṃ karissāmā’’ti āhaṃsu. Atha ne ‘‘idañcidañca karotha, ahampi idaṃ nāma karissāmī’’ti ācikkhanto gāthādvayamāha –

    ૭૯૧.

    791.

    ‘‘નિવેસનેસુ સોબ્ભેસુ, રથિયા ચચ્ચરેસુ ચ;

    ‘‘Nivesanesu sobbhesu, rathiyā caccaresu ca;

    રુક્ખગ્ગેસુ ચ લમ્બન્તુ, વિતતા તોરણેસુ ચ.

    Rukkhaggesu ca lambantu, vitatā toraṇesu ca.

    ૭૯૨.

    792.

    ‘‘અહમ્પિ સબ્બસેતેન, મહતા સુમહં પુરં;

    ‘‘Ahampi sabbasetena, mahatā sumahaṃ puraṃ;

    પરિક્ખિપિસ્સં ભોગેહિ, કાસીનં જનયં ભય’’ન્તિ.

    Parikkhipissaṃ bhogehi, kāsīnaṃ janayaṃ bhaya’’nti.

    તત્થ સોબ્ભેસૂતિ પોક્ખરણીસુ. રથિયાતિ રથિકાય. વિતતાતિ વિતતસરીરા મહાસરીરા હુત્વા એતેસુ ચેવ નિવેસનાદીસુ દ્વારતોરણેસુ ચ ઓલમ્બન્તુ, એત્તકં નાગા કરોન્તુ, કરોન્તા ચ નિવેસને તાવ મઞ્ચપીઠાનં હેટ્ઠા ચ ઉપરિ ચ અન્તોગબ્ભબહિગબ્ભાદીસુ ચ પોક્ખરણિયં ઉદકપિટ્ઠે રથિકાદીનં પસ્સેસુ ચેવ થલેસુ ચ મહન્તાનિ સરીરાનિ માપેત્વા મહન્તે ફણે કત્વા કમ્મારગગ્ગરી વિય ધમમાના ‘‘સુસૂ’’તિ સદ્દં કરોન્તા ઓલમ્બથ ચ નિપજ્જથ ચ. અત્તાનં પન તરુણદારકાનં જરાજિણ્ણાનં ગબ્ભિનિત્થીનં સમુદ્દજાય ચાતિ ઇમેસં ચતુન્નં મા દસ્સયિત્થ. અહમ્પિ સબ્બસેતેન મહન્તેન સરીરેન ગન્ત્વા સુમહન્તં કાસિપુરં સત્તક્ખત્તું ભોગેહિ પરિક્ખિપિસ્સં, મહન્તેન ફણેન નં છાદેત્વા એકન્ધકારં કત્વા કાસીનં ભયં જનયન્તો ‘‘સુસૂ’’તિ સદ્દં મુઞ્ચિસ્સામીતિ.

    Tattha sobbhesūti pokkharaṇīsu. Rathiyāti rathikāya. Vitatāti vitatasarīrā mahāsarīrā hutvā etesu ceva nivesanādīsu dvāratoraṇesu ca olambantu, ettakaṃ nāgā karontu, karontā ca nivesane tāva mañcapīṭhānaṃ heṭṭhā ca upari ca antogabbhabahigabbhādīsu ca pokkharaṇiyaṃ udakapiṭṭhe rathikādīnaṃ passesu ceva thalesu ca mahantāni sarīrāni māpetvā mahante phaṇe katvā kammāragaggarī viya dhamamānā ‘‘susū’’ti saddaṃ karontā olambatha ca nipajjatha ca. Attānaṃ pana taruṇadārakānaṃ jarājiṇṇānaṃ gabbhinitthīnaṃ samuddajāya cāti imesaṃ catunnaṃ mā dassayittha. Ahampi sabbasetena mahantena sarīrena gantvā sumahantaṃ kāsipuraṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipissaṃ, mahantena phaṇena naṃ chādetvā ekandhakāraṃ katvā kāsīnaṃ bhayaṃ janayanto ‘‘susū’’ti saddaṃ muñcissāmīti.

    અથ સબ્બે નાગા તથા અકંસુ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –

    Atha sabbe nāgā tathā akaṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ૭૯૩.

    793.

    ‘‘તસ્સ તં વચનં સુત્વા, ઉરગાનેકવણ્ણિનો;

    ‘‘Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, uragānekavaṇṇino;

    બારાણસિં પવજ્જિંસુ, ન ચ કઞ્ચિ વિહેઠયું.

    Bārāṇasiṃ pavajjiṃsu, na ca kañci viheṭhayuṃ.

    ૭૯૪.

    794.

    ‘‘નિવેસનેસુ સોબ્ભેસુ, રથિયા ચચ્ચરેસુ ચ;

    ‘‘Nivesanesu sobbhesu, rathiyā caccaresu ca;

    રુક્ખગ્ગેસુ ચ લમ્બિંસુ, વિતતા તોરણેસુ ચ.

    Rukkhaggesu ca lambiṃsu, vitatā toraṇesu ca.

    ૭૯૫.

    795.

    ‘‘તેસુ દિસ્વાન લમ્બન્તે, પુથૂ કન્દિંસુ નારિયો;

    ‘‘Tesu disvāna lambante, puthū kandiṃsu nāriyo;

    નાગે સોણ્ડિકતે દિસ્વા, પસ્સસન્તે મુહું મુહું.

    Nāge soṇḍikate disvā, passasante muhuṃ muhuṃ.

    ૭૯૬.

    796.

    ‘‘બારાણસી પબ્યથિતા, આતુરા સમપજ્જથ;

    ‘‘Bārāṇasī pabyathitā, āturā samapajjatha;

    બાહા પગ્ગય્હ પક્કન્દું, ધીતરં દેહિ રાજિનો’’તિ.

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, dhītaraṃ dehi rājino’’ti.

    તત્થ અનેકવણ્ણિનોતિ નીલાદિવસેન અનેકવણ્ણા. એવરૂપાનિ હિ તે રૂપાનિ માપયિંસુ. પવજ્જિંસૂતિ અડ્ઢરત્તસમયે પવિસિંસુ. લમ્બિંસૂતિ ધતરટ્ઠેન વુત્તનિયામેનેવ તે સબ્બેસુ ઠાનેસુ મનુસ્સાનં સઞ્ચારં પચ્છિન્દિત્વા ઓલમ્બિંસુ. દૂતા હુત્વા આગતા પન ચત્તારો નાગમાણવકા રઞો સયનસ્સ ચત્તારો પાદે પરિક્ખિપિત્વા ઉપરિસીસે મહન્તે ફણે કત્વા તુણ્ડેહિ સીસં પહરન્તા વિય દાઠા વિવરિત્વા પસ્સસન્તા અટ્ઠંસુ. ધતરટ્ઠોપિ અત્તના વુત્તનિયામેન નગરં પટિચ્છાદેસિ. પબુજ્ઝમાના પુરિસા યતો યતો હત્થં વા પાદં વા પસારેન્તિ, તત્થ તત્થ સપ્પે છુપિત્વા ‘‘સપ્પો, સપ્પો’’તિ વિરવન્તિ. પુથૂ કન્દિંસૂતિ યેસુ ગેહેસુ દીપા જલન્તિ, તેસુ ઇત્થિયો પબુદ્ધા દ્વારતોરણગોપાનસિયો ઓલોકેત્વા ઓલમ્બન્તે નાગે દિસ્વા બહૂ એકપ્પહારેનેવ કન્દિંસુ. એવં સકલનગરં એકકોલાહલં અહોસિ. સોણ્ડિકતેતિ કતફણે.

    Tattha anekavaṇṇinoti nīlādivasena anekavaṇṇā. Evarūpāni hi te rūpāni māpayiṃsu. Pavajjiṃsūti aḍḍharattasamaye pavisiṃsu. Lambiṃsūti dhataraṭṭhena vuttaniyāmeneva te sabbesu ṭhānesu manussānaṃ sañcāraṃ pacchinditvā olambiṃsu. Dūtā hutvā āgatā pana cattāro nāgamāṇavakā raño sayanassa cattāro pāde parikkhipitvā uparisīse mahante phaṇe katvā tuṇḍehi sīsaṃ paharantā viya dāṭhā vivaritvā passasantā aṭṭhaṃsu. Dhataraṭṭhopi attanā vuttaniyāmena nagaraṃ paṭicchādesi. Pabujjhamānā purisā yato yato hatthaṃ vā pādaṃ vā pasārenti, tattha tattha sappe chupitvā ‘‘sappo, sappo’’ti viravanti. Puthū kandiṃsūti yesu gehesu dīpā jalanti, tesu itthiyo pabuddhā dvāratoraṇagopānasiyo oloketvā olambante nāge disvā bahū ekappahāreneva kandiṃsu. Evaṃ sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi. Soṇḍikateti kataphaṇe.

    પક્કન્દુન્તિ વિભાતાય રત્તિયા નાગાનં અસ્સાસવાતેન સકલનગરે રાજનિવેસને ચ ઉપ્પાતિયમાને વિય ભીતા મનુસ્સા ‘‘નાગરાજાનો કિસ્સ નો વિહેઠથા’’તિ વત્વા તુમ્હાકં રાજા ‘‘ધીતરં દસ્સામી’’તિ ધતરટ્ઠસ્સ દૂતં પેસેત્વા પુન તસ્સ દૂતેહિ આગન્ત્વા ‘‘દેહી’’તિ વુત્તો અમ્હાકં રાજાનં અક્કોસતિ પરિભાસતિ. ‘‘સચે અમ્હાકં રઞ્ઞો ધીતરં ન દસ્સતિ, સકલનગરસ્સ જીવિતં નત્થી’’તિ વુત્તે ‘‘તેન હિ નો , સામિ, ઓકાસં દેથ, મયં ગન્ત્વા રાજાનં યાચિસ્સામા’’તિ યાચન્તા ઓકાસં લભિત્વા રાજદ્વારં ગન્ત્વા મહન્તેન રવેન પક્કન્તિંસુ. ભરિયાયોપિસ્સ અત્તનો અત્તનો ગબ્ભેસુ નિપન્નકાવ ‘‘દેવ, ધીતરં ધતરટ્ઠરઞ્ઞો દેહી’’તિ એકપ્પહારેન કન્દિંસુ. તેપિ ચત્તારો નાગમાણવકા ‘‘દેહી’’તિ તુણ્હેહિ સીસં પહરન્તા વિય દાઠા વિવરિત્વા પસ્સસન્તા અટ્ઠંસુ.

    Pakkandunti vibhātāya rattiyā nāgānaṃ assāsavātena sakalanagare rājanivesane ca uppātiyamāne viya bhītā manussā ‘‘nāgarājāno kissa no viheṭhathā’’ti vatvā tumhākaṃ rājā ‘‘dhītaraṃ dassāmī’’ti dhataraṭṭhassa dūtaṃ pesetvā puna tassa dūtehi āgantvā ‘‘dehī’’ti vutto amhākaṃ rājānaṃ akkosati paribhāsati. ‘‘Sace amhākaṃ rañño dhītaraṃ na dassati, sakalanagarassa jīvitaṃ natthī’’ti vutte ‘‘tena hi no , sāmi, okāsaṃ detha, mayaṃ gantvā rājānaṃ yācissāmā’’ti yācantā okāsaṃ labhitvā rājadvāraṃ gantvā mahantena ravena pakkantiṃsu. Bhariyāyopissa attano attano gabbhesu nipannakāva ‘‘deva, dhītaraṃ dhataraṭṭharañño dehī’’ti ekappahārena kandiṃsu. Tepi cattāro nāgamāṇavakā ‘‘dehī’’ti tuṇhehi sīsaṃ paharantā viya dāṭhā vivaritvā passasantā aṭṭhaṃsu.

    સો નિપન્નકોવ નગરવાસીનઞ્ચ અત્તનો ચ ભરિયાનં પરિદેવિતસદ્દં સુત્વા ચતૂહિ ચ નાગમાણવકેહિ તજ્જિતત્તા મરણભયભીતો ‘‘મમ ધીતરં સમુદ્દજં ધતરટ્ઠસ્સ દમ્મી’’તિ તિક્ખત્તું અવચ. તં સુત્વા સબ્બેપિ નાગરાજાનો તિગાવુતમત્તં પટિક્કમિત્વા દેવનગરં વિય એકં નગરં માપેત્વા તત્થ ઠિતા ‘‘ધીતરં કિર નો પેસેતૂ’’તિ પણ્ણાકારં પહિણિંસુ. રાજા તેહિ આભતં પણ્ણાકારં ગહેત્વા ‘‘તુમ્હે ગચ્છથ, અહં ધીતરં અમચ્ચાનં હત્થે પહિણિસ્સામી’’તિ તે ઉય્યોજેત્વા ધીતરં પક્કોસાપેત્વા ઉપરિપાસાદં આરોપેત્વા સીહપઞ્જરં વિવરિત્વા ‘‘અમ્મ, પસ્સેતં અલઙ્કતનગરં, ત્વં એત્થ એતસ્સ રઞ્ઞો અગ્ગમહેસી ભવિસ્સસિ, ન દૂરે ઇતો તં નગરં, ઉક્કણ્ઠિતકાલેયેવ ઇધ આગન્તું સક્કા, એત્થ ગન્તબ્બ’’ન્તિ સઞ્ઞાપેત્વા સીસં ન્હાપેત્વા સબ્બાલઙ્કારેહિ અલઙ્કરિત્વા પટિચ્છન્નયોગ્ગે નિસીદાપેત્વા અમચ્ચાનં હત્થે દત્વા પાહેસિ. નાગરાજાનો પચ્ચુગ્ગમનં કત્વા મહાસક્કારં કરિંસુ. અમચ્ચા નગરં પવિસિત્વા તં તસ્સ દત્વા બહું ધનં આદાય નિવત્તિંસુ. તે રાજધીતરં પાસાદં આરોપેત્વા અલઙ્કતદિબ્બસયને નિપજ્જાપેસું. તઙ્ખણઞ્ઞેવ નં નાગમાણવિકા ખુજ્જાદિવેસં ગહેત્વા મનુસ્સપરિચારિકા વિય પરિવારયિંસુ. સા દિબ્બસયને નિપન્નમત્તાવ દિબ્બફસ્સં ફુસિત્વા નિદ્દં ઓક્કમિ.

    So nipannakova nagaravāsīnañca attano ca bhariyānaṃ paridevitasaddaṃ sutvā catūhi ca nāgamāṇavakehi tajjitattā maraṇabhayabhīto ‘‘mama dhītaraṃ samuddajaṃ dhataraṭṭhassa dammī’’ti tikkhattuṃ avaca. Taṃ sutvā sabbepi nāgarājāno tigāvutamattaṃ paṭikkamitvā devanagaraṃ viya ekaṃ nagaraṃ māpetvā tattha ṭhitā ‘‘dhītaraṃ kira no pesetū’’ti paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu. Rājā tehi ābhataṃ paṇṇākāraṃ gahetvā ‘‘tumhe gacchatha, ahaṃ dhītaraṃ amaccānaṃ hatthe pahiṇissāmī’’ti te uyyojetvā dhītaraṃ pakkosāpetvā uparipāsādaṃ āropetvā sīhapañjaraṃ vivaritvā ‘‘amma, passetaṃ alaṅkatanagaraṃ, tvaṃ ettha etassa rañño aggamahesī bhavissasi, na dūre ito taṃ nagaraṃ, ukkaṇṭhitakāleyeva idha āgantuṃ sakkā, ettha gantabba’’nti saññāpetvā sīsaṃ nhāpetvā sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā paṭicchannayogge nisīdāpetvā amaccānaṃ hatthe datvā pāhesi. Nāgarājāno paccuggamanaṃ katvā mahāsakkāraṃ kariṃsu. Amaccā nagaraṃ pavisitvā taṃ tassa datvā bahuṃ dhanaṃ ādāya nivattiṃsu. Te rājadhītaraṃ pāsādaṃ āropetvā alaṅkatadibbasayane nipajjāpesuṃ. Taṅkhaṇaññeva naṃ nāgamāṇavikā khujjādivesaṃ gahetvā manussaparicārikā viya parivārayiṃsu. Sā dibbasayane nipannamattāva dibbaphassaṃ phusitvā niddaṃ okkami.

    ધતરટ્ઠો તં ગહેત્વા સદ્ધિં નાગપરિસાય તત્થ અન્તરહિતો નાગભવનેયેવ પાતુરહોસિ. રાજધીતા પબુજ્ઝિત્વા અલઙ્કતદિબ્બસયનં અઞ્ઞે ચ સુવણ્ણપાસાદમણિપાસાદાદયો ઉય્યાનપોક્ખરણિયો અલઙ્કતદેવનગરં વિય નાગભવનં દિસ્વા ખુજ્જાદિપરિચારિકાયો પુચ્છિ ‘‘ઇદં નગરં અતિવિય અલઙ્કતં, ન અમ્હાકં નગરં વિય, કસ્સેત’’ન્તિ. ‘‘સામિકસ્સ તે સન્તકં, દેવિ, ન અપ્પપુઞ્ઞા એવરૂપં સમ્પત્તિં લભન્તિ, મહાપુઞ્ઞતાય તે અયં લદ્ધા’’તિ. ધતરટ્ઠોપિ પઞ્ચયોજનસતિકે નાગભવને ભેરિં ચરાપેસિ ‘‘યો સમુદ્દજાય સપ્પવણ્ણં દસ્સેતિ, તસ્સ રાજદણ્ડો ભવિસ્સતી’’તિ. તસ્મા એકોપિ તસ્સા સપ્પવણ્ણં દસ્સેતું સમત્થો નામ નાહોસિ. સા મનુસ્સલોકસઞ્ઞાય એવ તત્થ તેન સદ્ધિં સમ્મોદમાના પિયસંવાસં વસિ.

    Dhataraṭṭho taṃ gahetvā saddhiṃ nāgaparisāya tattha antarahito nāgabhavaneyeva pāturahosi. Rājadhītā pabujjhitvā alaṅkatadibbasayanaṃ aññe ca suvaṇṇapāsādamaṇipāsādādayo uyyānapokkharaṇiyo alaṅkatadevanagaraṃ viya nāgabhavanaṃ disvā khujjādiparicārikāyo pucchi ‘‘idaṃ nagaraṃ ativiya alaṅkataṃ, na amhākaṃ nagaraṃ viya, kasseta’’nti. ‘‘Sāmikassa te santakaṃ, devi, na appapuññā evarūpaṃ sampattiṃ labhanti, mahāpuññatāya te ayaṃ laddhā’’ti. Dhataraṭṭhopi pañcayojanasatike nāgabhavane bheriṃ carāpesi ‘‘yo samuddajāya sappavaṇṇaṃ dasseti, tassa rājadaṇḍo bhavissatī’’ti. Tasmā ekopi tassā sappavaṇṇaṃ dassetuṃ samattho nāma nāhosi. Sā manussalokasaññāya eva tattha tena saddhiṃ sammodamānā piyasaṃvāsaṃ vasi.

    નગરકણ્ડં નિટ્ઠિતં.

    Nagarakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.

    ઉપોસથકણ્ડં

    Uposathakaṇḍaṃ

    સા અપરભાગે ધતરટ્ઠં પટિચ્ચ ગબ્ભં પટિલભિત્વા પુત્તં વિજાયિ, તસ્સ પિયદસ્સનત્તા ‘‘સુદસ્સનો’’તિ નામં કરિંસુ. પુનાપરં પુત્તં વિજાયિ, તસ્સ ‘‘દત્તો’’તિ નામં અકંસુ. સો પન બોધિસત્તો. પુનેકં પુત્તં વિજાયિ, તસ્સ ‘‘સુભોગો’’તિ નામં કરિંસુ. અપરમ્પિ પુત્તં વિજાયિ, તસ્સ ‘‘અરિટ્ઠો’’તિ નામં કરિંસુ. ઇતિ સા ચત્તારો પુત્તે વિજાયિત્વાપિ નાગભવનભાવં ન જાનાતિ. અથેકદિવસં તરુણનાગા અરિટ્ઠસ્સ આચિક્ખિંસુ ‘‘તવ માતા મનુસ્સિત્થી, ન નાગિની’’તિ. અરિટ્ઠો ‘‘વીમંસિસ્સામિ ન’’ન્તિ એકદિવસં થનં પિવન્તોવ સપ્પસરીરં માપેત્વા નઙ્ગુટ્ઠખણ્ડેન માતુ પિટ્ઠિપાદે ઘટ્ટેસિ. સા તસ્સ સપ્પસરીરં દિસ્વા ભીતતસિતા મહારવં રવિત્વા તં ભૂમિયં ખિપન્તી નખેન તસ્સ અક્ખિં ભિન્દિ. તતો લોહિતં પગ્ઘરિ. રાજા તસ્સા સદ્દં સુત્વા ‘‘કિસ્સેસા વિરવતી’’તિ પુચ્છિત્વા અરિટ્ઠેન કતકિરિયં સુત્વા ‘‘ગણ્હથ, નં દાસં ગહેત્વા જીવિતક્ખયં પાપેથા’’તિ તજ્જેન્તો આગચ્છિ. રાજધીતા તસ્સ કુદ્ધભાવં ઞત્વા પુત્તસિનેહેન ‘‘દેવ, પુત્તસ્સ મે અક્ખિ ભિન્નં, ખમથેતસ્સાપરાધ’’ન્તિ આહ. રાજા એતાય એવં વદન્તિયા ‘‘કિં સક્કા કાતુ’’ન્તિ ખમિ. તં દિવસં સા ‘‘ઇદં નાગભવન’’ન્તિ અઞ્ઞાસિ. તતો ચ પટ્ઠાય અરિટ્ઠો કાણારિટ્ઠો નામ જાતો. ચત્તારોપિ પુત્તા વિઞ્ઞુતં પાપુણિંસુ.

    Sā aparabhāge dhataraṭṭhaṃ paṭicca gabbhaṃ paṭilabhitvā puttaṃ vijāyi, tassa piyadassanattā ‘‘sudassano’’ti nāmaṃ kariṃsu. Punāparaṃ puttaṃ vijāyi, tassa ‘‘datto’’ti nāmaṃ akaṃsu. So pana bodhisatto. Punekaṃ puttaṃ vijāyi, tassa ‘‘subhogo’’ti nāmaṃ kariṃsu. Aparampi puttaṃ vijāyi, tassa ‘‘ariṭṭho’’ti nāmaṃ kariṃsu. Iti sā cattāro putte vijāyitvāpi nāgabhavanabhāvaṃ na jānāti. Athekadivasaṃ taruṇanāgā ariṭṭhassa ācikkhiṃsu ‘‘tava mātā manussitthī, na nāginī’’ti. Ariṭṭho ‘‘vīmaṃsissāmi na’’nti ekadivasaṃ thanaṃ pivantova sappasarīraṃ māpetvā naṅguṭṭhakhaṇḍena mātu piṭṭhipāde ghaṭṭesi. Sā tassa sappasarīraṃ disvā bhītatasitā mahāravaṃ ravitvā taṃ bhūmiyaṃ khipantī nakhena tassa akkhiṃ bhindi. Tato lohitaṃ pagghari. Rājā tassā saddaṃ sutvā ‘‘kissesā viravatī’’ti pucchitvā ariṭṭhena katakiriyaṃ sutvā ‘‘gaṇhatha, naṃ dāsaṃ gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpethā’’ti tajjento āgacchi. Rājadhītā tassa kuddhabhāvaṃ ñatvā puttasinehena ‘‘deva, puttassa me akkhi bhinnaṃ, khamathetassāparādha’’nti āha. Rājā etāya evaṃ vadantiyā ‘‘kiṃ sakkā kātu’’nti khami. Taṃ divasaṃ sā ‘‘idaṃ nāgabhavana’’nti aññāsi. Tato ca paṭṭhāya ariṭṭho kāṇāriṭṭho nāma jāto. Cattāropi puttā viññutaṃ pāpuṇiṃsu.

    અથ નેસં પિતા યોજનસતિકં યોજનસતિકં કત્વા રજ્જમદાસિ, મહન્તો યસો અહોસિ. સોળસ સોળસ નાગકઞ્ઞાસહસ્સાનિ પરિવારયિંસુ. પિતુ એકયોજનસતિકમેવ રજ્જં અહોસિ. તયો પુત્તા માસે માસે માતાપિતરો પસ્સિતું આગચ્છન્તિ, બોધિસત્તો પન અન્વદ્ધમાસં આગચ્છતિ. નાગભવને સમુટ્ઠિતં પઞ્હં બોધિસત્તોવ કથેતિ. પિતરા સદ્ધિં વિરૂપક્ખમહારાજસ્સપિ ઉપટ્ઠાનં ગચ્છતિ, તસ્સ સન્તિકે સમુટ્ઠિતં પઞ્હમ્પિ સોવ કથેતિ. અથેકદિવસં વિરૂપક્ખે નાગપરિસાય સદ્ધિં તિદસપુરં ગન્ત્વા સક્કં પરિવારેત્વા નિસિન્ને દેવાનં અન્તરે પઞ્હો સમુટ્ઠાસિ. તં કોચિ કથેતું નાસક્ખિ, પલ્લઙ્કવરગતો પન હુત્વા મહાસત્તોવ કથેસિ. અથ નં દેવરાજા દિબ્બગન્ધપુપ્ફેહિ પૂજેત્વા ‘‘દત્ત, ત્વં પથવિસમાય વિપુલાય પઞ્ઞાય સમન્નાગતો, ઇતો પટ્ઠાય ભૂરિદત્તો નામ હોહી’’તિ ‘‘ભૂરિદત્તો’’ તિસ્સ નામં અકાસિ. સો તતો પટ્ઠાય સક્કસ્સ ઉપટ્ઠાનં ગચ્છન્તો અલઙ્કતવેજયન્તપાસાદં દેવચ્છરાહિ આકિણ્ણં અતિમનોહરં સક્કસ્સ સમ્પત્તિં દિસ્વા દેવલોકે પિયં કત્વા ‘‘કિં મે ઇમિના મણ્ડૂકભક્ખેન અત્તભાવેન, નાગભવનં ગન્ત્વા ઉપોસથવાસં વસિત્વા ઇમસ્મિં દેવલોકે ઉપ્પત્તિકારણં કરિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા નાગભવનં ગન્ત્વા માતાપિતરો આપુચ્છિ ‘‘અમ્મતાતા, અહં ઉપોસથકમ્મં કરિસ્સામી’’તિ. ‘‘સાધુ, તાત, કરોહિ, કરોન્તો પન બહિ અગન્ત્વા ઇમસ્મિઞ્ઞેવ નાગભવને એકસ્મિં સુઞ્ઞવિમાને કરોહિ, બહિગતાનં પન નાગાનં મહન્તં ભય’’ન્તિ.

    Atha nesaṃ pitā yojanasatikaṃ yojanasatikaṃ katvā rajjamadāsi, mahanto yaso ahosi. Soḷasa soḷasa nāgakaññāsahassāni parivārayiṃsu. Pitu ekayojanasatikameva rajjaṃ ahosi. Tayo puttā māse māse mātāpitaro passituṃ āgacchanti, bodhisatto pana anvaddhamāsaṃ āgacchati. Nāgabhavane samuṭṭhitaṃ pañhaṃ bodhisattova katheti. Pitarā saddhiṃ virūpakkhamahārājassapi upaṭṭhānaṃ gacchati, tassa santike samuṭṭhitaṃ pañhampi sova katheti. Athekadivasaṃ virūpakkhe nāgaparisāya saddhiṃ tidasapuraṃ gantvā sakkaṃ parivāretvā nisinne devānaṃ antare pañho samuṭṭhāsi. Taṃ koci kathetuṃ nāsakkhi, pallaṅkavaragato pana hutvā mahāsattova kathesi. Atha naṃ devarājā dibbagandhapupphehi pūjetvā ‘‘datta, tvaṃ pathavisamāya vipulāya paññāya samannāgato, ito paṭṭhāya bhūridatto nāma hohī’’ti ‘‘bhūridatto’’ tissa nāmaṃ akāsi. So tato paṭṭhāya sakkassa upaṭṭhānaṃ gacchanto alaṅkatavejayantapāsādaṃ devaccharāhi ākiṇṇaṃ atimanoharaṃ sakkassa sampattiṃ disvā devaloke piyaṃ katvā ‘‘kiṃ me iminā maṇḍūkabhakkhena attabhāvena, nāgabhavanaṃ gantvā uposathavāsaṃ vasitvā imasmiṃ devaloke uppattikāraṇaṃ karissāmī’’ti cintetvā nāgabhavanaṃ gantvā mātāpitaro āpucchi ‘‘ammatātā, ahaṃ uposathakammaṃ karissāmī’’ti. ‘‘Sādhu, tāta, karohi, karonto pana bahi agantvā imasmiññeva nāgabhavane ekasmiṃ suññavimāne karohi, bahigatānaṃ pana nāgānaṃ mahantaṃ bhaya’’nti.

    સો ‘‘સાધૂ’’તિ પટિસ્સુણિત્વા તત્થેવ સુઞ્ઞવિમાને રાજુય્યાને ઉપોસથવાસં વસતિ. અથ નં નાનાતૂરિયહત્થા નાગકઞ્ઞા પરિવારેન્તિ. સો ‘‘ન મય્હં ઇધ વસન્તસ્સ ઉપોસથકમ્મં મત્થકં પાપુણિસ્સતિ, મનુસ્સપથં ગન્ત્વા કરિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા નિવારણભયેન માતાપિતૂનં અનારોચેત્વા અત્તનો ભરિયાયો આમન્તેત્વા ‘‘ભદ્દે, અહં મનુસ્સલોકં ગન્ત્વા યમુનાતીરે નિગ્રોધરુક્ખો અત્થિ, તસ્સાવિદૂરે વમ્મિકમત્થકે ભોગે આભુજિત્વા ચતુરઙ્ગસમન્નાગતં ઉપોસથં અધિટ્ઠાય નિપજ્જિત્વા ઉપોસથકમ્મં કરિસ્સામિ. મયા સબ્બરત્તિં નિપજ્જિત્વા ઉપોસથકમ્મે કતે અરુણુગ્ગમનવેલાયમેવ તુમ્હે દસ દસ ઇત્થિયો આદાય વારેન વારેન તૂરિયહત્થા મમ સન્તિકં આગન્ત્વા મં ગન્ધેહિ ચ પુપ્ફેહિ ચ પૂજેત્વા ગાયિત્વા નચ્ચિત્વા મં આદાય નાગભવનમેવ આગચ્છથા’’તિ વત્વા તત્થ ગન્ત્વા વમ્મિકમત્થકે ભોગે આભુજિત્વા ‘‘યો મમ ચમ્મં વા ન્હારું વા અટ્ઠિં વા રુહિરં વા ઇચ્છતિ, સો આહરતૂ’’તિ ચતુરઙ્ગસમન્નાગતં ઉપોસથં અધિટ્ઠાય નઙ્ગલસીસપ્પમાણં સરીરં માપેત્વા નિપન્નો ઉપોસથકમ્મમકાસિ. અરુણે ઉટ્ઠહન્તેયેવ તં નાગમાણવિકા આગન્ત્વા યથાનુસિટ્ઠં પટિપજ્જિત્વા નાગભવનં આનેન્તિ. તસ્સ ઇમિના નિયામેન ઉપોસથં કરોન્તસ્સ દીઘો અદ્ધા વીતિવત્તો.

    So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā tattheva suññavimāne rājuyyāne uposathavāsaṃ vasati. Atha naṃ nānātūriyahatthā nāgakaññā parivārenti. So ‘‘na mayhaṃ idha vasantassa uposathakammaṃ matthakaṃ pāpuṇissati, manussapathaṃ gantvā karissāmī’’ti cintetvā nivāraṇabhayena mātāpitūnaṃ anārocetvā attano bhariyāyo āmantetvā ‘‘bhadde, ahaṃ manussalokaṃ gantvā yamunātīre nigrodharukkho atthi, tassāvidūre vammikamatthake bhoge ābhujitvā caturaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ adhiṭṭhāya nipajjitvā uposathakammaṃ karissāmi. Mayā sabbarattiṃ nipajjitvā uposathakamme kate aruṇuggamanavelāyameva tumhe dasa dasa itthiyo ādāya vārena vārena tūriyahatthā mama santikaṃ āgantvā maṃ gandhehi ca pupphehi ca pūjetvā gāyitvā naccitvā maṃ ādāya nāgabhavanameva āgacchathā’’ti vatvā tattha gantvā vammikamatthake bhoge ābhujitvā ‘‘yo mama cammaṃ vā nhāruṃ vā aṭṭhiṃ vā ruhiraṃ vā icchati, so āharatū’’ti caturaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ adhiṭṭhāya naṅgalasīsappamāṇaṃ sarīraṃ māpetvā nipanno uposathakammamakāsi. Aruṇe uṭṭhahanteyeva taṃ nāgamāṇavikā āgantvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjitvā nāgabhavanaṃ ānenti. Tassa iminā niyāmena uposathaṃ karontassa dīgho addhā vītivatto.

    ઉપોસથખણ્ડં નિટ્ઠિતં.

    Uposathakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.

    ગરુળખણ્ડં

    Garuḷakhaṇḍaṃ

    તદા એકો બારાણસિદ્વારગામવાસી બ્રાહ્મણો સોમદત્તેન નામ પુત્તેન સદ્ધિં અરઞ્ઞં ગન્ત્વા સૂલયન્તપાસવાગુરાદીહિ ઓડ્ડેત્વા મિગે વધિત્વા મંસં કાજેનાહરિત્વા વિક્કિણન્તો જીવિકં કપ્પેસિ. સો એકદિવસં અન્તમસો ગોધામત્તમ્પિ અલભિત્વા ‘‘તાત સોમદત્ત, સચે તુચ્છહત્થા ગમિસ્સામ, માતા તે કુજ્ઝિસ્સતિ, યં કિઞ્ચિ ગહેત્વા ગમિસ્સામા’’તિ વત્વા બોધિસત્તસ્સ નિપન્નવમ્મિકટ્ઠાનાભિમુખો ગન્ત્વા પાનીયં પાતું યમુનં ઓતરન્તાનં મિગાનં પદવલઞ્જં દિસ્વા ‘‘તાત, મિગમગ્ગો પઞ્ઞાયતિ, ત્વં પટિક્કમિત્વા તિટ્ઠાહિ, અહં પાનીયત્થાય આગતં મિગં વિજ્ઝિસ્સામી’’તિ ધનું આદાય મિગં ઓલોકેન્તો એકસ્મિં રુક્ખમૂલે અટ્ઠાસિ. અથેકો મિગો સાયન્હસમયે પાનીયં પાતું આગતો. સો તં વિજ્ઝિ. મિગો તત્થ અપતિત્વા સરવેગેન તજ્જિતો લોહિતેન પગ્ઘરન્તેન પલાયિ. પિતાપુત્તા નં અનુબન્ધિત્વા પતિતટ્ઠાને મંસં ગહેત્વા અરઞ્ઞા નિક્ખમિત્વા સૂરિયત્થઙ્ગમનવેલાય તં નિગ્રોધં પત્વા ‘‘ઇદાનિ અકાલો, ન સક્કા ગન્તું, ઇધેવ વસિસ્સામા’’તિ મંસં એકમન્તે ઠપેત્વા રુક્ખં આરુય્હ વિટપન્તરે નિપજ્જિંસુ. બ્રાહ્મણો પચ્ચૂસસમયે પબુજ્ઝિત્વા મિગસદ્દસવનાય સોતં ઓદહિ.

    Tadā eko bārāṇasidvāragāmavāsī brāhmaṇo somadattena nāma puttena saddhiṃ araññaṃ gantvā sūlayantapāsavāgurādīhi oḍḍetvā mige vadhitvā maṃsaṃ kājenāharitvā vikkiṇanto jīvikaṃ kappesi. So ekadivasaṃ antamaso godhāmattampi alabhitvā ‘‘tāta somadatta, sace tucchahatthā gamissāma, mātā te kujjhissati, yaṃ kiñci gahetvā gamissāmā’’ti vatvā bodhisattassa nipannavammikaṭṭhānābhimukho gantvā pānīyaṃ pātuṃ yamunaṃ otarantānaṃ migānaṃ padavalañjaṃ disvā ‘‘tāta, migamaggo paññāyati, tvaṃ paṭikkamitvā tiṭṭhāhi, ahaṃ pānīyatthāya āgataṃ migaṃ vijjhissāmī’’ti dhanuṃ ādāya migaṃ olokento ekasmiṃ rukkhamūle aṭṭhāsi. Atheko migo sāyanhasamaye pānīyaṃ pātuṃ āgato. So taṃ vijjhi. Migo tattha apatitvā saravegena tajjito lohitena paggharantena palāyi. Pitāputtā naṃ anubandhitvā patitaṭṭhāne maṃsaṃ gahetvā araññā nikkhamitvā sūriyatthaṅgamanavelāya taṃ nigrodhaṃ patvā ‘‘idāni akālo, na sakkā gantuṃ, idheva vasissāmā’’ti maṃsaṃ ekamante ṭhapetvā rukkhaṃ āruyha viṭapantare nipajjiṃsu. Brāhmaṇo paccūsasamaye pabujjhitvā migasaddasavanāya sotaṃ odahi.

    તસ્મિં ખણે નાગમાણવિકાયો આગન્ત્વા બોધિસત્તસ્સ પુપ્ફાસનં પઞ્ઞાપેસું. સો અહિસરીરં અન્તરધાપેત્વા સબ્બાલઙ્કારપટિમણ્ડિતં દિબ્બસરીરં માપેત્વા સક્કલીલાય પુપ્ફાસને નિસીદિ. નાગમાણવિકાપિ નં ગન્ધમાલાદીહિ પૂજેત્વા દિબ્બતૂરિયાનિ વાદેત્વા નચ્ચગીતં પટ્ઠપેસું. બ્રાહ્મણો તં સદ્દં સુત્વા ‘‘કો નુ ખો એસ, જાનિસ્સામિ ન’’ન્તિ ચિન્તેત્વા ‘‘પુત્ત, પુત્તા’’તિ વત્વાપિ પુત્તં પબોધેતું અસક્કોન્તો ‘‘સયતુ એસ, કિલન્તો ભવિસ્સતિ, અહમેવ ગમિસ્સામી’’તિ રુક્ખા ઓરુય્હ તસ્સ સન્તિકં અગમાસિ. નાગમાણવિકા તં દિસ્વા સદ્ધિં તૂરિયેહિ ભૂમિયં નિમુજ્જિત્વા અત્તનો નાગભવનમેવ ગતા. બોધિસત્તો એકકોવ અહોસિ. બ્રાહ્મણો તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા પુચ્છન્તો ગાથાદ્વયમાહ –

    Tasmiṃ khaṇe nāgamāṇavikāyo āgantvā bodhisattassa pupphāsanaṃ paññāpesuṃ. So ahisarīraṃ antaradhāpetvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ dibbasarīraṃ māpetvā sakkalīlāya pupphāsane nisīdi. Nāgamāṇavikāpi naṃ gandhamālādīhi pūjetvā dibbatūriyāni vādetvā naccagītaṃ paṭṭhapesuṃ. Brāhmaṇo taṃ saddaṃ sutvā ‘‘ko nu kho esa, jānissāmi na’’nti cintetvā ‘‘putta, puttā’’ti vatvāpi puttaṃ pabodhetuṃ asakkonto ‘‘sayatu esa, kilanto bhavissati, ahameva gamissāmī’’ti rukkhā oruyha tassa santikaṃ agamāsi. Nāgamāṇavikā taṃ disvā saddhiṃ tūriyehi bhūmiyaṃ nimujjitvā attano nāgabhavanameva gatā. Bodhisatto ekakova ahosi. Brāhmaṇo tassa santikaṃ gantvā pucchanto gāthādvayamāha –

    ૭૯૭.

    797.

    ‘‘પુપ્ફાભિહારસ્સ વનસ્સ મજ્ઝે, કો લોહિતક્ખો વિતતન્તરંસો;

    ‘‘Pupphābhihārassa vanassa majjhe, ko lohitakkho vitatantaraṃso;

    કા કમ્બુકાયૂરધરા સુવત્થા, તિટ્ઠન્તિ નારિયો દસ વન્દમાના.

    Kā kambukāyūradharā suvatthā, tiṭṭhanti nāriyo dasa vandamānā.

    ૭૯૮.

    798.

    ‘‘કો ત્વં બ્રહાબાહુ વનસ્સ મજ્ઝે, વિરોચસિ ઘતસિત્તોવ અગ્ગિ;

    ‘‘Ko tvaṃ brahābāhu vanassa majjhe, virocasi ghatasittova aggi;

    મહેસક્ખો અઞ્ઞતરોસિ યક્ખો, ઉદાહુ નાગોસિ મહાનુભાવો’’તિ.

    Mahesakkho aññatarosi yakkho, udāhu nāgosi mahānubhāvo’’ti.

    તત્થ પુપ્ફાભિહારસ્સાતિ બોધિસત્તસ્સ પૂજનત્થાય આભતેન દિબ્બપુપ્ફાભિહારેન સમન્નાગતસ્સ. કોતિ કો નામ ત્વં. લોહિતક્ખોતિ રત્તક્ખો. વિતતન્તરંસોતિ પુથુલઅન્તરંસો. કમ્બુકાયૂરધરાતિ સુવણ્ણાલઙ્કારધરા. બ્રહાબાહૂતિ મહાબાહુ.

    Tattha pupphābhihārassāti bodhisattassa pūjanatthāya ābhatena dibbapupphābhihārena samannāgatassa. Koti ko nāma tvaṃ. Lohitakkhoti rattakkho. Vitatantaraṃsoti puthulaantaraṃso. Kambukāyūradharāti suvaṇṇālaṅkāradharā. Brahābāhūti mahābāhu.

    તં સુત્વા મહાસત્તો ‘‘સચેપિ ‘સક્કાદીસુ અઞ્ઞતરોહમસ્મી’તિ વક્ખામિ, સદ્દહિસ્સતેવાયં બ્રાહ્મણો, અજ્જ પન મયા સચ્ચમેવ કથેતું વટ્ટતી’’તિ ચિન્તેત્વા અત્તનો નાગરાજભાવં કથેન્તો આહ –

    Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘sacepi ‘sakkādīsu aññatarohamasmī’ti vakkhāmi, saddahissatevāyaṃ brāhmaṇo, ajja pana mayā saccameva kathetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā attano nāgarājabhāvaṃ kathento āha –

    ૭૯૯.

    799.

    ‘‘નાગોહમસ્મિ ઇદ્ધિમા, તેજસ્સી દુરતિક્કમો;

    ‘‘Nāgohamasmi iddhimā, tejassī duratikkamo;

    ડંસેય્યં તેજસા કુદ્ધો, ફીતં જનપદં અપિ.

    Ḍaṃseyyaṃ tejasā kuddho, phītaṃ janapadaṃ api.

    ૮૦૦.

    800.

    ‘‘સમુદ્દજા હિ મે માતા, ધતરટ્ઠો ચ મે પિતા;

    ‘‘Samuddajā hi me mātā, dhataraṭṭho ca me pitā;

    સુદસ્સનકનિટ્ઠોસ્મિ, ભૂરિદત્તોતિ મં વિદૂ’’તિ.

    Sudassanakaniṭṭhosmi, bhūridattoti maṃ vidū’’ti.

    તત્થ તેજસ્સીતિ વિસતેજેન તેજવા. દુરતિક્કમોતિ અઞ્ઞેન અતિક્કમિતું અસક્કુણેય્યો. ડંસેય્યન્તિ સચાહં કુદ્ધો ફીતં જનપદં અપિ ડંસેય્યં, પથવિયં મમ દાઠાય પતિતમત્તાય સદ્ધિં પથવિયા મમ તેજેન સો સબ્બો જનપદો ભસ્મા ભવેય્યાતિ વદતિ. સુદસ્સનકનિટ્ઠોસ્મીતિ અહં મમ ભાતુ સુદસ્સનસ્સ કનિટ્ઠો અસ્મિ. વિદૂતિ એવં મમં પઞ્ચયોજનસતિકે નાગભવને જાનન્તીતિ.

    Tattha tejassīti visatejena tejavā. Duratikkamoti aññena atikkamituṃ asakkuṇeyyo. Ḍaṃseyyanti sacāhaṃ kuddho phītaṃ janapadaṃ api ḍaṃseyyaṃ, pathaviyaṃ mama dāṭhāya patitamattāya saddhiṃ pathaviyā mama tejena so sabbo janapado bhasmā bhaveyyāti vadati. Sudassanakaniṭṭhosmīti ahaṃ mama bhātu sudassanassa kaniṭṭho asmi. Vidūti evaṃ mamaṃ pañcayojanasatike nāgabhavane jānantīti.

    ઇદઞ્ચ પન વત્વા મહાસત્તો ચિન્તેસિ ‘‘અયં બ્રાહ્મણો ચણ્ડો ફરુસો, અહિતુણ્ડિકસ્સ આરોચેત્વા ઉપોસથકમ્મસ્સ મે અન્તરાયમ્પિ કરેય્ય, યં નૂનાહં ઇમં નાગભવનં નેત્વા મહન્તં યસં દત્વા ઉપોસથકમ્મં અદ્ધનિયં કરેય્ય’’ન્તિ. અથ નં આહ ‘‘બ્રાહ્મણ, મહન્તં તે યસં દસ્સામિ, રમણીયં નાગભવનં, એહિ તત્થ ગચ્છામા’’તિ. ‘‘સામિ, પુત્તો મે અત્થિ, તસ્મિં ગચ્છન્તે આગમિસ્સામી’’તિ. અથ નં મહાસત્તો ‘‘ગચ્છ, બ્રાહ્મણ, આનેહિ ન’’ન્તિ વત્વા અત્તનો આવાસં આચિક્ખન્તો આહ –

    Idañca pana vatvā mahāsatto cintesi ‘‘ayaṃ brāhmaṇo caṇḍo pharuso, ahituṇḍikassa ārocetvā uposathakammassa me antarāyampi kareyya, yaṃ nūnāhaṃ imaṃ nāgabhavanaṃ netvā mahantaṃ yasaṃ datvā uposathakammaṃ addhaniyaṃ kareyya’’nti. Atha naṃ āha ‘‘brāhmaṇa, mahantaṃ te yasaṃ dassāmi, ramaṇīyaṃ nāgabhavanaṃ, ehi tattha gacchāmā’’ti. ‘‘Sāmi, putto me atthi, tasmiṃ gacchante āgamissāmī’’ti. Atha naṃ mahāsatto ‘‘gaccha, brāhmaṇa, ānehi na’’nti vatvā attano āvāsaṃ ācikkhanto āha –

    ૮૦૧.

    801.

    ‘‘યં ગમ્ભીરં સદાવટ્ટં, રહદં ભેસ્મં પેક્ખસિ;

    ‘‘Yaṃ gambhīraṃ sadāvaṭṭaṃ, rahadaṃ bhesmaṃ pekkhasi;

    એસ દિબ્યો મમાવાસો, અનેકસતપોરિસો.

    Esa dibyo mamāvāso, anekasataporiso.

    ૮૦૨.

    802.

    ‘‘મયૂરકોઞ્ચાભિરુદં, નીલોદં વનમજ્ઝતો;

    ‘‘Mayūrakoñcābhirudaṃ, nīlodaṃ vanamajjhato;

    યમુનં પવિસ મા ભીતો, ખેમં વત્તવતં સિવ’’ન્તિ.

    Yamunaṃ pavisa mā bhīto, khemaṃ vattavataṃ siva’’nti.

    તત્થ સદાવટ્ટન્તિ સદા પવત્તં આવટ્ટં. ભેસ્મન્તિ ભયાનકં. પેક્ખસીતિ યં એવરૂપં રહદં પસ્સસિ. મયૂરકોઞ્ચાભિરુદન્તિ ઉભોસુ તીરેસુ વનઘટાયં વસન્તેહિ મયૂરેહિ ચ કોઞ્ચેહિ ચ અભિરુદં ઉપકૂજિતં. નીલોદન્તિ નીલસલિલં. વનમજ્ઝતોતિ વનમજ્ઝેન સન્દમાનં. પવિસ મા ભીતોતિ એવરૂપં યમુનં અભીતો હુત્વા પવિસ. વત્તવતન્તિ વત્તસમ્પન્નાનં આચારવન્તાનં વસનભૂમિં પવિસ, ગચ્છ, બ્રાહ્મણ, પુત્તં આનેહીતિ.

    Tattha sadāvaṭṭanti sadā pavattaṃ āvaṭṭaṃ. Bhesmanti bhayānakaṃ. Pekkhasīti yaṃ evarūpaṃ rahadaṃ passasi. Mayūrakoñcābhirudanti ubhosu tīresu vanaghaṭāyaṃ vasantehi mayūrehi ca koñcehi ca abhirudaṃ upakūjitaṃ. Nīlodanti nīlasalilaṃ. Vanamajjhatoti vanamajjhena sandamānaṃ. Pavisa mā bhītoti evarūpaṃ yamunaṃ abhīto hutvā pavisa. Vattavatanti vattasampannānaṃ ācāravantānaṃ vasanabhūmiṃ pavisa, gaccha, brāhmaṇa, puttaṃ ānehīti.

    બ્રાહ્મણો ગન્ત્વા પુત્તસ્સ તમત્થં આરોચેત્વા પુત્તં આનેસિ. મહાસત્તો તે ઉભોપિ આદાય યમુનાતીરં ગન્ત્વા તીરે ઠિતો આહ –

    Brāhmaṇo gantvā puttassa tamatthaṃ ārocetvā puttaṃ ānesi. Mahāsatto te ubhopi ādāya yamunātīraṃ gantvā tīre ṭhito āha –

    ૮૦૩.

    803.

    ‘‘તત્થ પત્તો સાનુચરો, સહ પુત્તેન બ્રાહ્મણ;

    ‘‘Tattha patto sānucaro, saha puttena brāhmaṇa;

    પૂજિતો મય્હં કામેહિ, સુખં બ્રાહ્મણ વચ્છસી’’તિ.

    Pūjito mayhaṃ kāmehi, sukhaṃ brāhmaṇa vacchasī’’ti.

    તત્થ તત્થ પત્તોતિ ત્વં અમ્હાકં નાગભવનં પત્તો હુત્વા. મય્હન્તિ મમ સન્તકેહિ કામેહિ પૂજિતો. વચ્છસીતિ તત્થ નાગભવને સુખં વસિસ્સતિ.

    Tattha tattha pattoti tvaṃ amhākaṃ nāgabhavanaṃ patto hutvā. Mayhanti mama santakehi kāmehi pūjito. Vacchasīti tattha nāgabhavane sukhaṃ vasissati.

    એવં વત્વા મહાસત્તો ઉભોપિ તે પિતાપુત્તે અત્તનો આનુભાવેન નાગભવનં આનેસિ. તેસં તત્થ દિબ્બો અત્તભાવો પાતુભવિ. અથ નેસં મહાસત્તો દિબ્બસમ્પત્તિં દત્વા ચત્તારિ ચત્તારિ નાગકઞ્ઞાસતાનિ અદાસિ. તે મહાસમ્પત્તિં અનુભવિંસુ. બોધિસત્તોપિ અપ્પમત્તો ઉપોસથકમ્મં અકાસિ. અન્વડ્ઢમાસં માતાપિતૂનં ઉપટ્ઠાનં ગન્ત્વા ધમ્મકથં કથેત્વા તતો ચ બ્રાહ્મણસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા આરોગ્યં પુચ્છિત્વા ‘‘યેન તે અત્થો, તં વદેય્યાસિ, અનુક્કણ્ઠમાનો અભિરમા’’તિ વત્વા સોમદત્તેનપિ સદ્ધિં પટિસન્થારં કત્વા અત્તનો નિવેસનં અગચ્છિ. બ્રાહ્મણો એકસંવચ્છરં નાગભવને વસિત્વા મન્દપુઞ્ઞતાય ઉક્કણ્ઠિતો મનુસ્સલોકં ગન્તુકામો અહોસિ. નાગભવનમસ્સ લોકન્તરનિરયો વિય અલઙ્કતપાસાદો બન્ધનાગારં વિય અલઙ્કતનાગકઞ્ઞા યક્ખિનિયો વિય ઉપટ્ઠહિંસુ. સો ‘‘અહં તાવ ઉક્કણ્ઠિતો , સોમદત્તસ્સપિ ચિત્તં જાનિસ્સામી’’તિ તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા આહ ‘‘કિં, તાત, ઉક્કણ્ઠસી’’તિ? ‘‘કસ્મા ઉક્કણ્ઠિસ્સામિ ન ઉક્કણ્ઠામિ, ત્વં પન ઉક્કણ્ઠસિ, તાતા’’તિ? ‘‘આમ તાતા’’તિ. ‘‘કિંકારણા’’તિ. ‘‘તવ માતુ ચેવ ભાતુભગિનીનઞ્ચ અદસ્સનેન ઉક્કણ્ઠામિ, એહિ, તાત સોમદત્ત, ગચ્છામા’’તિ. સો ‘‘ન ગચ્છામી’’તિ વત્વાપિ પુનપ્પુનં પિતરા યાચિયમાનો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિ.

    Evaṃ vatvā mahāsatto ubhopi te pitāputte attano ānubhāvena nāgabhavanaṃ ānesi. Tesaṃ tattha dibbo attabhāvo pātubhavi. Atha nesaṃ mahāsatto dibbasampattiṃ datvā cattāri cattāri nāgakaññāsatāni adāsi. Te mahāsampattiṃ anubhaviṃsu. Bodhisattopi appamatto uposathakammaṃ akāsi. Anvaḍḍhamāsaṃ mātāpitūnaṃ upaṭṭhānaṃ gantvā dhammakathaṃ kathetvā tato ca brāhmaṇassa santikaṃ gantvā ārogyaṃ pucchitvā ‘‘yena te attho, taṃ vadeyyāsi, anukkaṇṭhamāno abhiramā’’ti vatvā somadattenapi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā attano nivesanaṃ agacchi. Brāhmaṇo ekasaṃvaccharaṃ nāgabhavane vasitvā mandapuññatāya ukkaṇṭhito manussalokaṃ gantukāmo ahosi. Nāgabhavanamassa lokantaranirayo viya alaṅkatapāsādo bandhanāgāraṃ viya alaṅkatanāgakaññā yakkhiniyo viya upaṭṭhahiṃsu. So ‘‘ahaṃ tāva ukkaṇṭhito , somadattassapi cittaṃ jānissāmī’’ti tassa santikaṃ gantvā āha ‘‘kiṃ, tāta, ukkaṇṭhasī’’ti? ‘‘Kasmā ukkaṇṭhissāmi na ukkaṇṭhāmi, tvaṃ pana ukkaṇṭhasi, tātā’’ti? ‘‘Āma tātā’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā’’ti. ‘‘Tava mātu ceva bhātubhaginīnañca adassanena ukkaṇṭhāmi, ehi, tāta somadatta, gacchāmā’’ti. So ‘‘na gacchāmī’’ti vatvāpi punappunaṃ pitarā yāciyamāno ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.

    બ્રાહ્મણો ‘‘પુત્તસ્સ તાવ મે મનો લદ્ધો, સચે પનાહં ભૂરિદત્તસ્સ ‘ઉક્કણ્ઠિતોમ્હી’તિ વક્ખામિ, અતિરેકતરં મે યસં દસ્સતિ, એવં મે ગમનં ન ભવિસ્સતિ. એકેન પન ઉપાયેન તસ્સ સમ્પત્તિં વણ્ણેત્વા ‘ત્વં એવરૂપં સમ્પત્તિં પહાય કિંકારણા મનુસ્સલોકં ગન્ત્વા ઉપોસથકમ્મં કરોસી’તિ પુચ્છિત્વા ‘સગ્ગત્થાયા’તિ વુત્તે ‘ત્વં તાવ એવરૂપં સમ્પત્તિં પહાય સગ્ગત્થાય ઉપોસથકમ્મં કરોસિ, કિમઙ્ગં પન મયંયેવ પરધનેન જીવિકં કપ્પેમ, અહમ્પિ મનુસ્સલોકં ગન્ત્વા ઞાતકે દિસ્વા પબ્બજિત્વા સમણધમ્મં કરિસ્સામી’તિ નં સઞ્ઞાપેસ્સામિ. અથ મે સો ગમનં અનુજાનિસ્સતી’’તિ ચિન્તેત્વા એકદિવસં તેનાગન્ત્વા ‘‘કિં, બ્રાહ્મણ, ઉક્કણ્ઠસી’’તિ પુચ્છિતો ‘‘તુમ્હાકં સન્તિકા અમ્હાકં ન કિઞ્ચિ પરિહાયતી’’તિ કિઞ્ચિ ગમનપટિબદ્ધં અવત્વાવ આદિતો તાવ તસ્સ સમ્પત્તિં વણ્ણેન્તો આહ –

    Brāhmaṇo ‘‘puttassa tāva me mano laddho, sace panāhaṃ bhūridattassa ‘ukkaṇṭhitomhī’ti vakkhāmi, atirekataraṃ me yasaṃ dassati, evaṃ me gamanaṃ na bhavissati. Ekena pana upāyena tassa sampattiṃ vaṇṇetvā ‘tvaṃ evarūpaṃ sampattiṃ pahāya kiṃkāraṇā manussalokaṃ gantvā uposathakammaṃ karosī’ti pucchitvā ‘saggatthāyā’ti vutte ‘tvaṃ tāva evarūpaṃ sampattiṃ pahāya saggatthāya uposathakammaṃ karosi, kimaṅgaṃ pana mayaṃyeva paradhanena jīvikaṃ kappema, ahampi manussalokaṃ gantvā ñātake disvā pabbajitvā samaṇadhammaṃ karissāmī’ti naṃ saññāpessāmi. Atha me so gamanaṃ anujānissatī’’ti cintetvā ekadivasaṃ tenāgantvā ‘‘kiṃ, brāhmaṇa, ukkaṇṭhasī’’ti pucchito ‘‘tumhākaṃ santikā amhākaṃ na kiñci parihāyatī’’ti kiñci gamanapaṭibaddhaṃ avatvāva ādito tāva tassa sampattiṃ vaṇṇento āha –

    ૮૦૪.

    804.

    ‘‘સમા સમન્તપરિતો, પહૂતતગરા મહી;

    ‘‘Samā samantaparito, pahūtatagarā mahī;

    ઇન્દગોપકસઞ્છન્ના, સોભતિ હરિતુત્તમા.

    Indagopakasañchannā, sobhati harituttamā.

    ૮૦૫.

    805.

    ‘‘રમ્માનિ વનચેત્યાનિ, રમ્મા હંસૂપકૂજિતા;

    ‘‘Rammāni vanacetyāni, rammā haṃsūpakūjitā;

    ઓપુપ્ફપદ્ધા તિટ્ઠન્તિ, પોક્ખરઞ્ઞો સુનિમ્મિતા.

    Opupphapaddhā tiṭṭhanti, pokkharañño sunimmitā.

    ૮૦૬.

    806.

    ‘‘અટ્ઠંસા સુકતા થમ્ભા, સબ્બે વેળુરિયામયા;

    ‘‘Aṭṭhaṃsā sukatā thambhā, sabbe veḷuriyāmayā;

    સહસ્સથમ્ભા પાસાદા, પૂરા કઞ્ઞાહિ જોતરે.

    Sahassathambhā pāsādā, pūrā kaññāhi jotare.

    ૮૦૭.

    807.

    ‘‘વિમાનં ઉપપન્નોસિ, દિબ્યં પુઞ્ઞેહિ અત્તનો;

    ‘‘Vimānaṃ upapannosi, dibyaṃ puññehi attano;

    અસમ્બાધં સિવં રમ્મં, અચ્ચન્તસુખસંહિતં.

    Asambādhaṃ sivaṃ rammaṃ, accantasukhasaṃhitaṃ.

    ૮૦૮.

    808.

    ‘‘મઞ્ઞે સહસ્સનેત્તસ્સ, વિમાનં નાભિકઙ્ખસિ;

    ‘‘Maññe sahassanettassa, vimānaṃ nābhikaṅkhasi;

    ઇદ્ધી હિ ત્યાયં વિપુલા, સક્કસ્સેવ જુતીમતો’’તિ.

    Iddhī hi tyāyaṃ vipulā, sakkasseva jutīmato’’ti.

    તત્થ સમા સમન્તપરિતોતિ પરિસમન્તતો સબ્બદિસાભાગેસુ અયં તવ નાગભવને મહી સુવણ્ણરજતમણિ મુત્તાવાલુકાપરિકિણ્ણા સમતલા. પહૂતતગરા મહીતિ બહુકેહિ તગરગચ્છેહિ સમન્નાગતા. ઇન્દગોપકસઞ્છન્નાતિ સુવણ્ણઇન્દગોપકેહિ સઞ્છન્ના. સોભતિ હરિતુત્તમાતિ હરિતવણ્ણદબ્બતિણસઞ્છન્ના સોભતીતિ અત્થો. વનચેત્યાનીતિ વનઘટા. ઓપુપ્ફપદ્ધાતિ પુપ્ફિત્વા પતિતેહિ પદુમપત્તેહિ સઞ્છન્ના ઉદકપિટ્ઠા. સુનિમ્મિતાતિ તવ પુઞ્ઞસમ્પત્તિયા સુટ્ઠુ નિમ્મિતા. અટ્ઠંસાતિ તવ વસનપાસાદેસુ અટ્ઠંસા સુકતા વેળુરિયમયા થમ્ભા. તેહિ થમ્ભેહિ સહસ્સથમ્ભા તવ પાસાદા નાગકઞ્ઞાહિ પૂરા વિજ્જોતન્તિ. ઉપપન્નોસીતિ એવરૂપે વિમાને નિબ્બત્તોસીતિ અત્થો. સહસ્સનેત્તસ્સ વિમાનન્તિ સક્કસ્સ વેજયન્તપાસાદં. ઇદ્ધી હિ ત્યાયં વિપુલાતિ યસ્મા તવાયં વિપુલા ઇદ્ધિ, તસ્મા ત્વં તેન ઉપોસથકમ્મેન સક્કસ્સ વિમાનમ્પિ ન પત્થેસિ, અઞ્ઞં તતો ઉત્તરિ મહન્તં ઠાનં પત્થેસીતિ મઞ્ઞામિ.

    Tattha samā samantaparitoti parisamantato sabbadisābhāgesu ayaṃ tava nāgabhavane mahī suvaṇṇarajatamaṇi muttāvālukāparikiṇṇā samatalā. Pahūtatagarā mahīti bahukehi tagaragacchehi samannāgatā. Indagopakasañchannāti suvaṇṇaindagopakehi sañchannā. Sobhati harituttamāti haritavaṇṇadabbatiṇasañchannā sobhatīti attho. Vanacetyānīti vanaghaṭā. Opupphapaddhāti pupphitvā patitehi padumapattehi sañchannā udakapiṭṭhā. Sunimmitāti tava puññasampattiyā suṭṭhu nimmitā. Aṭṭhaṃsāti tava vasanapāsādesu aṭṭhaṃsā sukatā veḷuriyamayā thambhā. Tehi thambhehi sahassathambhā tava pāsādā nāgakaññāhi pūrā vijjotanti. Upapannosīti evarūpe vimāne nibbattosīti attho. Sahassanettassa vimānanti sakkassa vejayantapāsādaṃ. Iddhī hi tyāyaṃ vipulāti yasmā tavāyaṃ vipulā iddhi, tasmā tvaṃ tena uposathakammena sakkassa vimānampi na patthesi, aññaṃ tato uttari mahantaṃ ṭhānaṃ patthesīti maññāmi.

    તં સુત્વા મહાસત્તો ‘‘મા હેવં, બ્રાહ્મણ, અવચ, સક્કસ્સ યસં પટિચ્ચ અમ્હાકં યસો સિનેરુસન્તિકે સાસપો વિય, મયં તસ્સ પરિચારકેપિ ન અગ્ઘામા’’તિ વત્વા ગાથમાહ –

    Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘mā hevaṃ, brāhmaṇa, avaca, sakkassa yasaṃ paṭicca amhākaṃ yaso sinerusantike sāsapo viya, mayaṃ tassa paricārakepi na agghāmā’’ti vatvā gāthamāha –

    ૮૦૯.

    809.

    ‘‘મનસાપિ ન પત્તબ્બો, આનુભાવો જુતીમતો;

    ‘‘Manasāpi na pattabbo, ānubhāvo jutīmato;

    પરિચારયમાનાનં, સઇન્દાનં વસવત્તિન’’ન્તિ.

    Paricārayamānānaṃ, saindānaṃ vasavattina’’nti.

    તસ્સત્થો – બ્રાહ્મણ, સક્કસ્સ યસો નામ એકં દ્વે તયો ચત્તારો વા દિવસે ‘‘એત્તકો સિયા’’તિ મનસા ચિન્તેન્તેનપિ ન અભિપત્તબ્બો. યેપિ નં ચત્તારો મહારાજાનો પરિચારેન્તિ, તેસં દેવરાજાનં પરિચારયમાનાનં ઇન્દં નાયકં કત્વા ચરન્તાનં સઇન્દાનં વસવત્તીનં ચતુન્નં લોકપાલાનં યસસ્સપિ અમ્હાકં તિરચ્છાનગતાનં યસો સોળસિં કલં નગ્ઘતીતિ.

    Tassattho – brāhmaṇa, sakkassa yaso nāma ekaṃ dve tayo cattāro vā divase ‘‘ettako siyā’’ti manasā cintentenapi na abhipattabbo. Yepi naṃ cattāro mahārājāno paricārenti, tesaṃ devarājānaṃ paricārayamānānaṃ indaṃ nāyakaṃ katvā carantānaṃ saindānaṃ vasavattīnaṃ catunnaṃ lokapālānaṃ yasassapi amhākaṃ tiracchānagatānaṃ yaso soḷasiṃ kalaṃ nagghatīti.

    એવઞ્ચ પન વત્વા ‘‘ઇદં તે મઞ્ઞે સહસ્સનેત્તસ્સ વિમાન’’ન્તિ વચનં સુત્વા અહં તં અનુસ્સરિં. ‘‘અહઞ્હિ વેજયન્તં પત્થેન્તો ઉપોસથકમ્મં કરોમી’’તિ તસ્સ અત્તનો પત્થનં આચિક્ખન્તો આહ –

    Evañca pana vatvā ‘‘idaṃ te maññe sahassanettassa vimāna’’nti vacanaṃ sutvā ahaṃ taṃ anussariṃ. ‘‘Ahañhi vejayantaṃ patthento uposathakammaṃ karomī’’ti tassa attano patthanaṃ ācikkhanto āha –

    ૮૧૦.

    810.

    ‘‘તં વિમાનં અભિજ્ઝાય, અમરાનં સુખેસિનં;

    ‘‘Taṃ vimānaṃ abhijjhāya, amarānaṃ sukhesinaṃ;

    ઉપોસથં ઉપવસન્તો, સેમિ વમ્મિકમુદ્ધની’’તિ.

    Uposathaṃ upavasanto, semi vammikamuddhanī’’ti.

    તત્થ અભિજ્ઝાયાતિ પત્થેત્વા. અમરાનન્તિ દીઘાયુકાનં દેવાનં. સુખેસિનન્તિ એસિતસુખાનં સુખે પતિટ્ઠિતાનં.

    Tattha abhijjhāyāti patthetvā. Amarānanti dīghāyukānaṃ devānaṃ. Sukhesinanti esitasukhānaṃ sukhe patiṭṭhitānaṃ.

    કં સુત્વા બ્રાહ્મણો ‘‘ઇદાનિ મે ઓકાસો લદ્ધો’’તિ સોમનસ્સપ્પત્તો ગન્તું આપુચ્છન્તો ગાથાદ્વયમાહ –

    Kaṃ sutvā brāhmaṇo ‘‘idāni me okāso laddho’’ti somanassappatto gantuṃ āpucchanto gāthādvayamāha –

    ૮૧૧.

    811.

    ‘‘અહઞ્ચ મિગમેસાનો, સપુત્તો પાવિસિં વનં;

    ‘‘Ahañca migamesāno, saputto pāvisiṃ vanaṃ;

    તં મં મતં વા જીવં વા, નાભિવેદેન્તિ ઞાતકા.

    Taṃ maṃ mataṃ vā jīvaṃ vā, nābhivedenti ñātakā.

    ૮૧૨.

    812.

    ‘‘આમન્તયે ભૂરિદત્તં, કાસિપુત્તં યસસ્સિનં;

    ‘‘Āmantaye bhūridattaṃ, kāsiputtaṃ yasassinaṃ;

    તયા નો સમનુઞ્ઞાતા, અપિ પસ્સેમુ ઞાતકે’’તિ.

    Tayā no samanuññātā, api passemu ñātake’’ti.

    તત્થ નાભિવેદેન્તીતિ ન જાનન્તિ, કથેન્તોપિ નેસં નત્થિ. આમન્તયેતિ આમન્તયામિ. કાસિપુત્તન્તિ કાસિરાજધીતાય પુત્તં.

    Tattha nābhivedentīti na jānanti, kathentopi nesaṃ natthi. Āmantayeti āmantayāmi. Kāsiputtanti kāsirājadhītāya puttaṃ.

    તતો બોધિસત્તો આહ –

    Tato bodhisatto āha –

    ૮૧૩.

    813.

    ‘‘એસો હિ વત મે છન્દો, યં વસેસિ મમન્તિકે;

    ‘‘Eso hi vata me chando, yaṃ vasesi mamantike;

    ન હિ એતાદિસા કામા, સુલભા હોન્તિ માનુસે.

    Na hi etādisā kāmā, sulabhā honti mānuse.

    ૮૧૪.

    814.

    ‘‘સચે ત્વં નિચ્છસે વત્થું, મમ કામેહિ પૂજિતો;

    ‘‘Sace tvaṃ nicchase vatthuṃ, mama kāmehi pūjito;

    મયા ત્વં સમનુઞ્ઞાતો, સોત્થિં પસ્સાહિ ઞાતકે’’તિ.

    Mayā tvaṃ samanuññāto, sotthiṃ passāhi ñātake’’ti.

    મહાસત્તો ગાથાદ્વયં વત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘અયં મણિં નિસ્સાય સુખં જીવન્તો કસ્સચિ નાચિક્ખિસ્સતિ, એતસ્સ સબ્બકામદદં મણિં દસ્સામી’’તિ. અથસ્સ તં દદન્તો આહ –

    Mahāsatto gāthādvayaṃ vatvā cintesi – ‘‘ayaṃ maṇiṃ nissāya sukhaṃ jīvanto kassaci nācikkhissati, etassa sabbakāmadadaṃ maṇiṃ dassāmī’’ti. Athassa taṃ dadanto āha –

    ૮૧૫.

    815.

    ‘‘ધારયિમં મણિં દિબ્યં, પસું પુત્તે ચ વિન્દતિ;

    ‘‘Dhārayimaṃ maṇiṃ dibyaṃ, pasuṃ putte ca vindati;

    અરોગો સુખિતો હોતિ, ગચ્છેવાદાય બ્રાહ્મણા’’તિ.

    Arogo sukhito hoti, gacchevādāya brāhmaṇā’’ti.

    તત્થ પસું પુત્તે ચ વિન્દતીતિ ઇમં મણિં ધારયમાનો ઇમસ્સાનુભાવેન પસુઞ્ચ પુત્તે ચ અઞ્ઞઞ્ચ યં ઇચ્છતિ, તં સબ્બં લભતિ.

    Tattha pasuṃ putte ca vindatīti imaṃ maṇiṃ dhārayamāno imassānubhāvena pasuñca putte ca aññañca yaṃ icchati, taṃ sabbaṃ labhati.

    તતો બ્રાહ્મણો ગાથમાહ –

    Tato brāhmaṇo gāthamāha –

    ૮૧૬.

    816.

    ‘‘કુસલં પટિનન્દામિ, ભૂરિદત્ત વચો તવ;

    ‘‘Kusalaṃ paṭinandāmi, bhūridatta vaco tava;

    પબ્બજિસ્સામિ જિણ્ણોસ્મિ, ન કામે અભિપત્થયે’’તિ.

    Pabbajissāmi jiṇṇosmi, na kāme abhipatthaye’’ti.

    તસ્સત્થો – ભૂરિદત્ત, તવ વચનં કુસલં અનવજ્જં, તં પટિનન્દામિ ન પટિક્ખિપામિ. અહં પન જિણ્ણો અસ્મિ, તસ્મા પબ્બજિસ્સામિ, ન કામે અભિપત્થયામિ, કિં મે મણિનાતિ.

    Tassattho – bhūridatta, tava vacanaṃ kusalaṃ anavajjaṃ, taṃ paṭinandāmi na paṭikkhipāmi. Ahaṃ pana jiṇṇo asmi, tasmā pabbajissāmi, na kāme abhipatthayāmi, kiṃ me maṇināti.

    બોધિસત્તો આહ –

    Bodhisatto āha –

    ૮૧૭.

    817.

    ‘‘બ્રહ્મચરિયસ્સ ચે ભઙ્ગો, હોતિ ભોગેહિ કારિયં;

    ‘‘Brahmacariyassa ce bhaṅgo, hoti bhogehi kāriyaṃ;

    અવિકમ્પમાનો એય્યાસિ, બહું દસ્સામિ તે ધન’’ન્તિ.

    Avikampamāno eyyāsi, bahuṃ dassāmi te dhana’’nti.

    તત્થ ચે ભઙ્ગોતિ બ્રહ્મચરિયવાસો નામ દુક્કરો, અનભિરતસ્સ બ્રહ્મચરિયસ્સ ચે ભઙ્ગો હોતિ, તદા ગિહિભૂતસ્સ ભોગેહિ કારિયં હોતિ, એવરૂપે કાલે ત્વં નિરાસઙ્કો હુત્વા મમ સન્તિકં આગચ્છેય્યાસિ, બહું તે ધનં દસ્સામીતિ.

    Tattha ce bhaṅgoti brahmacariyavāso nāma dukkaro, anabhiratassa brahmacariyassa ce bhaṅgo hoti, tadā gihibhūtassa bhogehi kāriyaṃ hoti, evarūpe kāle tvaṃ nirāsaṅko hutvā mama santikaṃ āgaccheyyāsi, bahuṃ te dhanaṃ dassāmīti.

    બ્રાહ્મણો આહ –

    Brāhmaṇo āha –

    ૮૧૮.

    818.

    ‘‘કુસલં પટિનન્દામિ, ભૂરિદત્ત વચો તવ;

    ‘‘Kusalaṃ paṭinandāmi, bhūridatta vaco tava;

    પુનપિ આગમિસ્સામિ, સચે અત્થો ભવિસ્સતી’’તિ.

    Punapi āgamissāmi, sace attho bhavissatī’’ti.

    તત્થ પુનપીતિ પુન અપિ, અયમેવ વા પાઠો.

    Tattha punapīti puna api, ayameva vā pāṭho.

    અથસ્સ તત્થ અવસિતુકામતં ઞત્વા મહાસત્તો નાગમાણવકે આણાપેત્વા બ્રાહ્મણં મનુસ્સલોકં પાપેસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –

    Athassa tattha avasitukāmataṃ ñatvā mahāsatto nāgamāṇavake āṇāpetvā brāhmaṇaṃ manussalokaṃ pāpesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ૮૧૯.

    819.

    ‘‘ઇદં વત્વા ભૂરિદત્તો, પેસેસિ ચતુરો જને;

    ‘‘Idaṃ vatvā bhūridatto, pesesi caturo jane;

    એથ ગચ્છથ ઉટ્ઠેથ, ખિપ્પં પાપેથ બ્રાહ્મણં.

    Etha gacchatha uṭṭhetha, khippaṃ pāpetha brāhmaṇaṃ.

    ૮૨૦.

    820.

    ‘‘તસ્સ તં વચનં સુત્વા, ઉટ્ઠાય ચતુરો જના;

    ‘‘Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, uṭṭhāya caturo janā;

    પેસિતા ભૂરિદત્તેન, ખિપ્પં પાપેસુ બ્રાહ્મણ’’ન્તિ.

    Pesitā bhūridattena, khippaṃ pāpesu brāhmaṇa’’nti.

    તત્થ પાપેસૂતિ યમુનાતો ઉત્તારેત્વા બારાણસિમગ્ગં પાપયિંસુ, પાપયિત્વા ચ પન ‘‘તુમ્હે ગચ્છથા’’તિ વત્વા નાગભવનમેવ પચ્ચાગમિંસુ.

    Tattha pāpesūti yamunāto uttāretvā bārāṇasimaggaṃ pāpayiṃsu, pāpayitvā ca pana ‘‘tumhe gacchathā’’ti vatvā nāgabhavanameva paccāgamiṃsu.

    બ્રાહ્મણોપિ ‘‘તાત સોમદત્ત, ઇમસ્મિં ઠાને મિગં વિજ્ઝિમ્હા, ઇમસ્મિં સૂકર’’ન્તિ પુત્તસ્સ આચિક્ખન્તો અન્તરામગ્ગે પોક્ખરણિં દિસ્વા ‘‘તાત સોમદત્ત, ન્હાયામા’’તિ વત્વા ‘‘સાધુ, તાતા’’તિ વુત્તે ઉભોપિ દિબ્બાભરણાનિ ચેવ દિબ્બવત્થાનિ ચ ઓમુઞ્ચિત્વા ભણ્ડિકં કત્વા પોક્ખરણીતીરે ઠપેત્વા ઓતરિત્વા ન્હાયિંસુ. તસ્મિં ખણે તાનિ અન્તરધાયિત્વા નાગભવનમેવ અગમંસુ. પઠમં નિવત્થકાસાવપિલોતિકાવ નેસં સરીરે પટિમુઞ્ચિંસુ, ધનુસરસત્તિયોપિ પાકતિકાવ અહેસું. સોમદત્તો ‘‘નાસિતામ્હા તયા, તાતા’’તિ પરિદેવિ. અથ નં પિતા ‘‘મા ચિન્તયિ, મિગેસુ સન્તેસુ અરઞ્ઞે મિગે વધિત્વા જીવિકં કપ્પેસ્સામા’’તિ અસ્સાસેસિ. સોમદત્તસ્સ માતા તેસં આગમનં સુત્વા પચ્ચુગ્ગન્ત્વા ઘરં નેત્વા અન્નપાનેન સન્તપ્પેસિ. બ્રાહ્મણો ભુઞ્જિત્વા નિદ્દં ઓક્કમિ. ઇતરા પુત્તં પુચ્છિ ‘‘તાત , એત્તકં કાલં કુહિં ગતત્થા’’તિ? ‘‘અમ્મ, ભૂરિદત્તનાગરાજેન અમ્હે નાગભવનં નીતા, તતો ઉક્કણ્ઠિત્વા ઇદાનિ આગતા’’તિ. ‘‘કિઞ્ચિ પન વો રતનં આભત’’ન્તિ. ‘‘નાભતં અમ્મા’’તિ. ‘‘કિં તુમ્હાકં તેન કિઞ્ચિ ન દિન્ન’’ન્તિ. ‘‘અમ્મ, ભૂરિદત્તેન મે પિતુ સબ્બકામદદો મણિ દિન્નો અહોસિ, ઇમિના પન ન ગહિતો’’તિ. ‘‘કિંકારણા’’તિ. ‘‘પબ્બજિસ્સતિ કિરા’’તિ. સા ‘‘એત્તકં કાલં દારકે મમ ભારં કરોન્તો નાગભવને વસિત્વા ઇદાનિ કિર પબ્બજિસ્સતી’’તિ કુજ્ઝિત્વા વીહિભઞ્જનદબ્બિયા પિટ્ઠિં પોથેન્તી ‘‘અરે, દુટ્ઠબ્રાહ્મણ, પબ્બજિસ્સામીતિ કિર મણિરતનં ન ગણ્હસિ, અથ કસ્મા અપબ્બજિત્વા ઇધાગતોસિ, નિક્ખમ મમ ઘરા સીઘ’’ન્તિ સન્તજ્જેસિ. અથ નં ‘‘ભદ્દે, મા કુજ્ઝિ, અરઞ્ઞે મિગેસુ સન્તેસુ અહં તં પોસેસ્સામી’’તિ વત્વા પુત્તેન સદ્ધિં અરઞ્ઞં ગન્ત્વા પુરિમનિયામેનેવ જીવિકં કપ્પેસિ.

    Brāhmaṇopi ‘‘tāta somadatta, imasmiṃ ṭhāne migaṃ vijjhimhā, imasmiṃ sūkara’’nti puttassa ācikkhanto antarāmagge pokkharaṇiṃ disvā ‘‘tāta somadatta, nhāyāmā’’ti vatvā ‘‘sādhu, tātā’’ti vutte ubhopi dibbābharaṇāni ceva dibbavatthāni ca omuñcitvā bhaṇḍikaṃ katvā pokkharaṇītīre ṭhapetvā otaritvā nhāyiṃsu. Tasmiṃ khaṇe tāni antaradhāyitvā nāgabhavanameva agamaṃsu. Paṭhamaṃ nivatthakāsāvapilotikāva nesaṃ sarīre paṭimuñciṃsu, dhanusarasattiyopi pākatikāva ahesuṃ. Somadatto ‘‘nāsitāmhā tayā, tātā’’ti paridevi. Atha naṃ pitā ‘‘mā cintayi, migesu santesu araññe mige vadhitvā jīvikaṃ kappessāmā’’ti assāsesi. Somadattassa mātā tesaṃ āgamanaṃ sutvā paccuggantvā gharaṃ netvā annapānena santappesi. Brāhmaṇo bhuñjitvā niddaṃ okkami. Itarā puttaṃ pucchi ‘‘tāta , ettakaṃ kālaṃ kuhiṃ gatatthā’’ti? ‘‘Amma, bhūridattanāgarājena amhe nāgabhavanaṃ nītā, tato ukkaṇṭhitvā idāni āgatā’’ti. ‘‘Kiñci pana vo ratanaṃ ābhata’’nti. ‘‘Nābhataṃ ammā’’ti. ‘‘Kiṃ tumhākaṃ tena kiñci na dinna’’nti. ‘‘Amma, bhūridattena me pitu sabbakāmadado maṇi dinno ahosi, iminā pana na gahito’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā’’ti. ‘‘Pabbajissati kirā’’ti. Sā ‘‘ettakaṃ kālaṃ dārake mama bhāraṃ karonto nāgabhavane vasitvā idāni kira pabbajissatī’’ti kujjhitvā vīhibhañjanadabbiyā piṭṭhiṃ pothentī ‘‘are, duṭṭhabrāhmaṇa, pabbajissāmīti kira maṇiratanaṃ na gaṇhasi, atha kasmā apabbajitvā idhāgatosi, nikkhama mama gharā sīgha’’nti santajjesi. Atha naṃ ‘‘bhadde, mā kujjhi, araññe migesu santesu ahaṃ taṃ posessāmī’’ti vatvā puttena saddhiṃ araññaṃ gantvā purimaniyāmeneva jīvikaṃ kappesi.

    તદા દક્ખિણમહાસમુદ્દસ્સ દિસાભાગે સિમ્બલિવાસી એકો ગરુળો પક્ખવાતેહિ સમુદ્દે ઉદકં વિયૂહિત્વા એકં નાગરાજાનં સીસે ગણ્હિ. તદાહિ સુપણ્ણા નાગં ગહેતું અજાનનકાયેવ , પચ્છા પણ્ડરજાતકે જાનિંસુ. સો પન તં સીસે ગહેત્વાપિ ઉદકે અનોત્થરન્તેયેવ ઉક્ખિપિત્વા ઓલમ્બન્તં આદાય હિમવન્તમત્થકેન પાયાસિ. તદા ચેકો કાસિરટ્ઠવાસી બ્રાહ્મણો ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા હિમવન્તપ્પદેસે પણ્ણસાલં માપેત્વા પટિવસતિ. તસ્સ ચઙ્કમનકોટિયં મહાનિગ્રોધરુક્ખો અત્થિ. સો તસ્સ મૂલે દિવાવિહારં કરોતિ. સુપણ્ણો નિગ્રોધમત્થકેન નાગં હરતિ. નાગો ઓલમ્બન્તો મોક્ખત્થાય નઙ્ગુટ્ઠેન નિગ્રોધવિટપં વેઠેસિ. સુપણ્ણો તં અજાનન્તોવ મહબ્બલતાય આકાસે પક્ખન્દિયેવ. નિગ્રોધરુક્ખો સમૂલો ઉપ્પાટિતો. સુપણ્ણો નાગં સિમ્બલિવનં નેત્વા તુણ્ડેન પહરિત્વા કુચ્છિં ફાલેત્વા નાગમેદં ખાદિત્વા સરીરં સમુદ્દકુચ્છિમ્હિ છડ્ડેસિ. નિગ્રોધરુક્ખો પતન્તો મહાસદ્દમકાસિ. સુપણ્ણો ‘‘કિસ્સ એસો સદ્દો’’તિ અધો ઓલોકેન્તો નિગ્રોધરુક્ખં દિસ્વા ‘‘કુતો એસ મયા ઉપ્પાટિતો’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘તાપસસ્સ ચઙ્કમનકોટિયા નિગ્રોધો એસો’’તિ તથતો ઞત્વા ‘‘અયં તસ્સ બહૂપકારો, ‘અકુસલં નુ ખો મે પસુતં, ઉદાહુ નો’તિ તમેવ પુચ્છિત્વા જાનિસ્સામી’’તિ માણવકવેસેન તસ્સ સન્તિકં અગમાસિ.

    Tadā dakkhiṇamahāsamuddassa disābhāge simbalivāsī eko garuḷo pakkhavātehi samudde udakaṃ viyūhitvā ekaṃ nāgarājānaṃ sīse gaṇhi. Tadāhi supaṇṇā nāgaṃ gahetuṃ ajānanakāyeva , pacchā paṇḍarajātake jāniṃsu. So pana taṃ sīse gahetvāpi udake anottharanteyeva ukkhipitvā olambantaṃ ādāya himavantamatthakena pāyāsi. Tadā ceko kāsiraṭṭhavāsī brāhmaṇo isipabbajjaṃ pabbajitvā himavantappadese paṇṇasālaṃ māpetvā paṭivasati. Tassa caṅkamanakoṭiyaṃ mahānigrodharukkho atthi. So tassa mūle divāvihāraṃ karoti. Supaṇṇo nigrodhamatthakena nāgaṃ harati. Nāgo olambanto mokkhatthāya naṅguṭṭhena nigrodhaviṭapaṃ veṭhesi. Supaṇṇo taṃ ajānantova mahabbalatāya ākāse pakkhandiyeva. Nigrodharukkho samūlo uppāṭito. Supaṇṇo nāgaṃ simbalivanaṃ netvā tuṇḍena paharitvā kucchiṃ phāletvā nāgamedaṃ khāditvā sarīraṃ samuddakucchimhi chaḍḍesi. Nigrodharukkho patanto mahāsaddamakāsi. Supaṇṇo ‘‘kissa eso saddo’’ti adho olokento nigrodharukkhaṃ disvā ‘‘kuto esa mayā uppāṭito’’ti cintetvā ‘‘tāpasassa caṅkamanakoṭiyā nigrodho eso’’ti tathato ñatvā ‘‘ayaṃ tassa bahūpakāro, ‘akusalaṃ nu kho me pasutaṃ, udāhu no’ti tameva pucchitvā jānissāmī’’ti māṇavakavesena tassa santikaṃ agamāsi.

    તસ્મિં ખણે તાપસો તં ઠાનં સમં કરોતિ. સુપણ્ણરાજા તાપસં વન્દિત્વા એકમન્તં નિસિન્નો અજાનન્તો વિય ‘‘કિસ્સ ઠાનં, ભન્તે, ઇદ’’ન્તિ પુચ્છિ. ‘‘ઉપાસક, એકો સુપણ્ણો ભોજનત્થાય નાગં હરન્તો નાગેન મોક્ખત્થાય નિગ્રોધવિટપં નઙ્ગુટ્ઠેન વેઠિતાયપિ અત્તનો મહબ્બલતાય પક્ખન્તિત્વા ગતો, અથ નિગ્રોધરુક્ખો ઉપ્પાટિતો, ઇદં તસ્સ ઉપ્પાટિતટ્ઠાન’’ન્તિ. ‘‘કિં પન, ભન્તે, તસ્સ સુપણ્ણસ્સ અકુસલં હોતિ, ઉદાહુ નો’’તિ? ‘‘સચે ન જાનાતિ, અચેતનકમ્મં નામ અકુસલં ન હોતી’’તિ. ‘‘કિં નાગસ્સ પન , ભન્તે’’તિ? ‘‘સો ઇમં નાસેતું ન ગણ્હિ, મોક્ખત્થાય ગણ્હિ, તસ્મા તસ્સપિ ન હોતિયેવા’’તિ. સુપણ્ણો તાપસસ્સ તુસ્સિત્વા ‘‘ભન્તે, અહં સો સુપણ્ણરાજા, તુમ્હાકઞ્હિ પઞ્હવેય્યાકરણેન તુટ્ઠો. તુમ્હે અરઞ્ઞે વસથ, અહઞ્ચેકં અલમ્પાયનમન્તં જાનામિ, અનગ્ઘો મન્તો. તમહં તુમ્હાકં આચરિયભાગં કત્વા દમ્મિ, પટિગ્ગણ્હથ ન’’ન્તિ આહ. ‘‘અલં મય્હં મન્તેન, ગચ્છથ તુમ્હે’’તિ. સો તં પુનપ્પુનં યાચિત્વા સમ્પટિચ્છાપેત્વા મન્તં દત્વા ઓસધાનિ આચિક્ખિત્વા પક્કામિ.

    Tasmiṃ khaṇe tāpaso taṃ ṭhānaṃ samaṃ karoti. Supaṇṇarājā tāpasaṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno ajānanto viya ‘‘kissa ṭhānaṃ, bhante, ida’’nti pucchi. ‘‘Upāsaka, eko supaṇṇo bhojanatthāya nāgaṃ haranto nāgena mokkhatthāya nigrodhaviṭapaṃ naṅguṭṭhena veṭhitāyapi attano mahabbalatāya pakkhantitvā gato, atha nigrodharukkho uppāṭito, idaṃ tassa uppāṭitaṭṭhāna’’nti. ‘‘Kiṃ pana, bhante, tassa supaṇṇassa akusalaṃ hoti, udāhu no’’ti? ‘‘Sace na jānāti, acetanakammaṃ nāma akusalaṃ na hotī’’ti. ‘‘Kiṃ nāgassa pana , bhante’’ti? ‘‘So imaṃ nāsetuṃ na gaṇhi, mokkhatthāya gaṇhi, tasmā tassapi na hotiyevā’’ti. Supaṇṇo tāpasassa tussitvā ‘‘bhante, ahaṃ so supaṇṇarājā, tumhākañhi pañhaveyyākaraṇena tuṭṭho. Tumhe araññe vasatha, ahañcekaṃ alampāyanamantaṃ jānāmi, anaggho manto. Tamahaṃ tumhākaṃ ācariyabhāgaṃ katvā dammi, paṭiggaṇhatha na’’nti āha. ‘‘Alaṃ mayhaṃ mantena, gacchatha tumhe’’ti. So taṃ punappunaṃ yācitvā sampaṭicchāpetvā mantaṃ datvā osadhāni ācikkhitvā pakkāmi.

    ગરુળકણ્ડં નિટ્ઠિતં.

    Garuḷakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.

    કીળનકણ્ડં

    Kīḷanakaṇḍaṃ

    તસ્મિં કાલે બારાણસિયં એકો દલિદ્દબ્રાહ્મણો બહું ઇણં ગહેત્વા ઇણસામિકેહિ ચોદિયમાનો ‘‘કિં મે ઇધ વાસેન, અરઞ્ઞં પવિસિત્વા મતં સેય્યો’’તિ નિક્ખમિત્વા વનં પવિસિત્વા અનુપુબ્બેન તં અસ્સમપદં પત્વા તાપસં વત્તસમ્પદાય આરાધેસિ. તાપસો ‘‘અયં બ્રાહ્મણો મય્હં અતિવિય ઉપકારકો, સુપણ્ણરાજેન દિન્નં દિબ્બમન્તમસ્સ દસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘બ્રાહ્મણ, અહં અલમ્પાયનમન્તં જાનામિ, તં તે દમ્મિ, ગણ્હાહિ ન’’ન્તિ વત્વા ‘‘અલં, ભન્તે, ન મય્હં મન્તેનત્થો’’તિ વુત્તેપિ પુનપ્પુનં વત્વા નિપ્પીળેત્વા સમ્પટિચ્છાપેત્વા અદાસિયેવ. તસ્સ ચ મન્તસ્સ અનુચ્છવિકાનિ ઓસધાનિ ચેવ મન્તુપચારઞ્ચ સબ્બં કથેસિ. બ્રાહ્મણો ‘‘લદ્ધો મે જીવિતુપાયો’’તિ કતિપાહં વસિત્વા ‘‘વાતાબાધો મે, ભન્તે, બાધતી’’તિ અપદેસં કત્વા તાપસેન વિસ્સજ્જિતો તં વન્દિત્વા ખમાપેત્વા અરઞ્ઞા નિક્ખમિત્વા અનુપુબ્બેન યમુનાય તીરં પત્વા તં મન્તં સજ્ઝાયન્તો મહામગ્ગં ગચ્છતિ.

    Tasmiṃ kāle bārāṇasiyaṃ eko daliddabrāhmaṇo bahuṃ iṇaṃ gahetvā iṇasāmikehi codiyamāno ‘‘kiṃ me idha vāsena, araññaṃ pavisitvā mataṃ seyyo’’ti nikkhamitvā vanaṃ pavisitvā anupubbena taṃ assamapadaṃ patvā tāpasaṃ vattasampadāya ārādhesi. Tāpaso ‘‘ayaṃ brāhmaṇo mayhaṃ ativiya upakārako, supaṇṇarājena dinnaṃ dibbamantamassa dassāmī’’ti cintetvā ‘‘brāhmaṇa, ahaṃ alampāyanamantaṃ jānāmi, taṃ te dammi, gaṇhāhi na’’nti vatvā ‘‘alaṃ, bhante, na mayhaṃ mantenattho’’ti vuttepi punappunaṃ vatvā nippīḷetvā sampaṭicchāpetvā adāsiyeva. Tassa ca mantassa anucchavikāni osadhāni ceva mantupacārañca sabbaṃ kathesi. Brāhmaṇo ‘‘laddho me jīvitupāyo’’ti katipāhaṃ vasitvā ‘‘vātābādho me, bhante, bādhatī’’ti apadesaṃ katvā tāpasena vissajjito taṃ vanditvā khamāpetvā araññā nikkhamitvā anupubbena yamunāya tīraṃ patvā taṃ mantaṃ sajjhāyanto mahāmaggaṃ gacchati.

    તસ્મિં કાલે સહસ્સમત્તા ભૂરિદત્તસ્સ પરિચારિકા નાગમાણવિકા તં સબ્બકામદદં મણિરતનં આદાય નાગભવના નિક્ખમિત્વા યમુનાતીરે વાલુકરાસિમ્હિ ઠપેત્વા તસ્સ ઓભાસેન સબ્બરત્તિં ઉદકકીળં કીળિત્વા અરુણુગ્ગમને સબ્બાલઙ્કારેન અલઙ્કરિત્વા મણિરતનં પરિવારેત્વા સિરિં પવેસયમાના નિસીદિંસુ. બ્રાહ્મણોપિ મન્તં સજ્ઝાયન્તો તં ઠાનં પાપુણિ. તા મન્તસદ્દં સુત્વાવ ‘‘ઇમિના સુપણ્ણેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ મરણભયતજ્જિતા મણિરતનં અગ્ગહેત્વા પથવિયં નિમુજ્જિત્વા નાગભવનં અગમિંસુ. બ્રાહ્મણોપિ મણિરતનં દિસ્વા ‘‘ઇદાનેવ મે મન્તો સમિદ્ધો’’તિ તુટ્ઠમાનસો મણિરતનં આદાય પાયાસિ. તસ્મિં ખણે નેસાદબ્રાહ્મણો સોમદત્તેન સદ્ધિં મિગવધાય અરઞ્ઞં પવિસન્તો તસ્સ હત્થે તં મણિરતનં દિસ્વા પુત્તં આહ ‘‘તાત, નનુ એસો અમ્હાકં ભૂરિદત્તેન દિન્નો મણી’’તિ? ‘‘આમ, તાત, એસો મણી’’તિ. ‘‘તેન હિસ્સ અગુણં કથેત્વા ઇમં બ્રાહ્મણં વઞ્ચેત્વા ગણ્હામેતં મણિરતન’’ન્તિ. ‘‘તાત, પુબ્બે ભૂરિદત્તેન દીયમાનં ન ગણ્હિ, ઇદાનિ પનેસ બ્રાહ્મણો તઞ્ઞેવ વઞ્ચેસ્સતિ, તુણ્હી હોહી’’તિ. બ્રાહ્મણો ‘‘હોતુ, તાત, પસ્સસિ એતસ્સ વા મમ વા વઞ્ચનભાવ’’ન્તિ અલમ્પાયનેન સદ્ધિં સલ્લપન્તો આહ –

    Tasmiṃ kāle sahassamattā bhūridattassa paricārikā nāgamāṇavikā taṃ sabbakāmadadaṃ maṇiratanaṃ ādāya nāgabhavanā nikkhamitvā yamunātīre vālukarāsimhi ṭhapetvā tassa obhāsena sabbarattiṃ udakakīḷaṃ kīḷitvā aruṇuggamane sabbālaṅkārena alaṅkaritvā maṇiratanaṃ parivāretvā siriṃ pavesayamānā nisīdiṃsu. Brāhmaṇopi mantaṃ sajjhāyanto taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi. Tā mantasaddaṃ sutvāva ‘‘iminā supaṇṇena bhavitabba’’nti maraṇabhayatajjitā maṇiratanaṃ aggahetvā pathaviyaṃ nimujjitvā nāgabhavanaṃ agamiṃsu. Brāhmaṇopi maṇiratanaṃ disvā ‘‘idāneva me manto samiddho’’ti tuṭṭhamānaso maṇiratanaṃ ādāya pāyāsi. Tasmiṃ khaṇe nesādabrāhmaṇo somadattena saddhiṃ migavadhāya araññaṃ pavisanto tassa hatthe taṃ maṇiratanaṃ disvā puttaṃ āha ‘‘tāta, nanu eso amhākaṃ bhūridattena dinno maṇī’’ti? ‘‘Āma, tāta, eso maṇī’’ti. ‘‘Tena hissa aguṇaṃ kathetvā imaṃ brāhmaṇaṃ vañcetvā gaṇhāmetaṃ maṇiratana’’nti. ‘‘Tāta, pubbe bhūridattena dīyamānaṃ na gaṇhi, idāni panesa brāhmaṇo taññeva vañcessati, tuṇhī hohī’’ti. Brāhmaṇo ‘‘hotu, tāta, passasi etassa vā mama vā vañcanabhāva’’nti alampāyanena saddhiṃ sallapanto āha –

    ૮૨૧.

    821.

    ‘‘મણિં પગ્ગય્હ મઙ્ગલ્યં, સાધુવિત્તં મનોરમં;

    ‘‘Maṇiṃ paggayha maṅgalyaṃ, sādhuvittaṃ manoramaṃ;

    સેલં બ્યઞ્જનસમ્પન્નં, કો ઇમં મણિમજ્ઝગા’’તિ.

    Selaṃ byañjanasampannaṃ, ko imaṃ maṇimajjhagā’’ti.

    તત્થ મઙ્ગલ્યન્તિ મઙ્ગલસમ્મતં સબ્બકામદદં. કો ઇમન્તિ કુહિં ઇમં મણિં અધિગતોસિ.

    Tattha maṅgalyanti maṅgalasammataṃ sabbakāmadadaṃ. Ko imanti kuhiṃ imaṃ maṇiṃ adhigatosi.

    તતો અલમ્પાયનો ગાથમાહ –

    Tato alampāyano gāthamāha –

    ૮૨૨.

    822.

    ‘‘લોહિતક્ખસહસ્સાહિ, સમન્તા પરિવારિતં;

    ‘‘Lohitakkhasahassāhi, samantā parivāritaṃ;

    અજ્જ કાલં પથં ગચ્છં, અજ્ઝગાહં મણિં ઇમ’’ન્તિ.

    Ajja kālaṃ pathaṃ gacchaṃ, ajjhagāhaṃ maṇiṃ ima’’nti.

    તસ્સત્થો – અહં અજ્જ કાલં પાતોવ પથં મગ્ગં ગચ્છન્તો રત્તક્ખિકાહિ સહસ્સમત્તાહિ નાગમાણવિકાહિ સમન્તા પરિવારિતં ઇમં મણિં અજ્ઝગા. મં દિસ્વા હિ સબ્બાવ એતા ભયતજ્જિતા ઇમં છડ્ડેત્વા પલાતાતિ.

    Tassattho – ahaṃ ajja kālaṃ pātova pathaṃ maggaṃ gacchanto rattakkhikāhi sahassamattāhi nāgamāṇavikāhi samantā parivāritaṃ imaṃ maṇiṃ ajjhagā. Maṃ disvā hi sabbāva etā bhayatajjitā imaṃ chaḍḍetvā palātāti.

    નેસાદબ્રાહ્મણો તં વઞ્ચેતુકામો મણિરતનસ્સ અગુણં પકાસેન્તો અત્તના ગણ્હિતુકામો તિસ્સો ગાથા અભાસિ –

    Nesādabrāhmaṇo taṃ vañcetukāmo maṇiratanassa aguṇaṃ pakāsento attanā gaṇhitukāmo tisso gāthā abhāsi –

    ૮૨૩.

    823.

    ‘‘સૂપચિણ્ણો અયં સેલો, અચ્ચિતો માનિતો સદા;

    ‘‘Sūpaciṇṇo ayaṃ selo, accito mānito sadā;

    સુધારિતો સુનિક્ખિત્તો, સબ્બત્થમભિસાધયે.

    Sudhārito sunikkhitto, sabbatthamabhisādhaye.

    ૮૨૪.

    824.

    ‘‘ઉપચારવિપન્નસ્સ, નિક્ખેપે ધારણાય વા;

    ‘‘Upacāravipannassa, nikkhepe dhāraṇāya vā;

    અયં સેલો વિનાસાય, પરિચિણ્ણો અયોનિસો.

    Ayaṃ selo vināsāya, pariciṇṇo ayoniso.

    ૮૨૫.

    825.

    ‘‘ન ઇમં અકુસલો દિબ્યં, મણિં ધારેતુમારહો;

    ‘‘Na imaṃ akusalo dibyaṃ, maṇiṃ dhāretumāraho;

    પટિપજ્જ સતં નિક્ખં, દેહિમં રતનં મમ’’ન્તિ.

    Paṭipajja sataṃ nikkhaṃ, dehimaṃ ratanaṃ mama’’nti.

    તત્થ સબ્બત્થન્તિ યો ઇમં સેલં સુટ્ઠુ ઉપચરિતું અચ્ચિતું અત્તનો જીવિતં વિય મમાયિતું સુટ્ઠુ ધારેતું સુટ્ઠુ નિક્ખિપિતું જાનાતિ, તસ્સેવ સૂપચિણ્ણો અચ્ચિતો માનિતો સુધારિતો સુનિક્ખિત્તો અયં સેલો સબ્બં અત્થં સાધેતીતિ અત્થો. ઉપચારવિપન્નસ્સાતિ યો પન ઉપચારવિપન્નો હોતિ, તસ્સેસો અનુપાયેન પરિચિણ્ણો વિનાસમેવ વહતીતિ વદતિ. ધારેતુમારહોતિ ધારેતું અરહો. પટિપજ્જ સતં નિક્ખન્તિ અમ્હાકં ગેહે બહૂ મણી, મયમેતં ગહેતું જાનામ. અહં તે નિક્ખસતં દસ્સામિ, તં પટિપજ્જ, દેહિ ઇમં મણિરતનં મમન્તિ. તસ્સ હિ ગેહે એકોપિ સુવણ્ણનિક્ખો નત્થિ. સો પન તસ્સ મણિનો સબ્બકામદદભાવં જાનાતિ . તેનસ્સ એતદહોસિ ‘‘અહં સસીસં ન્હત્વા મણિં ઉદકેન પરિપ્ફોસિત્વા ‘નિક્ખસતં મે દેહી’તિ વક્ખામિ, અથેસ મે દસ્સતિ, તમહં એતસ્સ દસ્સામી’’તિ. તસ્મા સૂરો હુત્વા એવમાહ.

    Tattha sabbatthanti yo imaṃ selaṃ suṭṭhu upacarituṃ accituṃ attano jīvitaṃ viya mamāyituṃ suṭṭhu dhāretuṃ suṭṭhu nikkhipituṃ jānāti, tasseva sūpaciṇṇo accito mānito sudhārito sunikkhitto ayaṃ selo sabbaṃ atthaṃ sādhetīti attho. Upacāravipannassāti yo pana upacāravipanno hoti, tasseso anupāyena pariciṇṇo vināsameva vahatīti vadati. Dhāretumārahoti dhāretuṃ araho. Paṭipajja sataṃ nikkhanti amhākaṃ gehe bahū maṇī, mayametaṃ gahetuṃ jānāma. Ahaṃ te nikkhasataṃ dassāmi, taṃ paṭipajja, dehi imaṃ maṇiratanaṃ mamanti. Tassa hi gehe ekopi suvaṇṇanikkho natthi. So pana tassa maṇino sabbakāmadadabhāvaṃ jānāti . Tenassa etadahosi ‘‘ahaṃ sasīsaṃ nhatvā maṇiṃ udakena paripphositvā ‘nikkhasataṃ me dehī’ti vakkhāmi, athesa me dassati, tamahaṃ etassa dassāmī’’ti. Tasmā sūro hutvā evamāha.

    તતો અલમ્પાયનો ગાથમાહ –

    Tato alampāyano gāthamāha –

    ૮૨૬.

    826.

    ‘‘ન ચ મ્યાયં મણી કેય્યો, ગોહિ વા રતનેહિ વા;

    ‘‘Na ca myāyaṃ maṇī keyyo, gohi vā ratanehi vā;

    સેલો બ્યઞ્જનસમ્પન્નો, નેવ કેય્યો મણિ મમા’’તિ.

    Selo byañjanasampanno, neva keyyo maṇi mamā’’ti.

    તત્થ ન ચ મ્યાયન્તિ અયં મણિ મમ સન્તકો કેનચિ વિક્કિણિતબ્બો નામ ન હોતિ. નેવ કેય્યોતિ અયઞ્ચ મમ મણિ લક્ખણસમ્પન્નો, તસ્મા નેવ કેય્યો કેનચિ વત્થુનાપિ વિક્કિણિતબ્બો નામ ન હોતીતિ.

    Tattha na ca myāyanti ayaṃ maṇi mama santako kenaci vikkiṇitabbo nāma na hoti. Neva keyyoti ayañca mama maṇi lakkhaṇasampanno, tasmā neva keyyo kenaci vatthunāpi vikkiṇitabbo nāma na hotīti.

    નેસાદબ્રાહ્મણો આહ –

    Nesādabrāhmaṇo āha –

    ૮૨૭.

    827.

    ‘‘નો ચે તયા મણી કેય્યો, ગોહિ વા રતનેહિ વા;

    ‘‘No ce tayā maṇī keyyo, gohi vā ratanehi vā;

    અથ કેન મણી કેય્યો, તં મે અક્ખાહિ પુચ્છિતો’’તિ.

    Atha kena maṇī keyyo, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.

    અલમ્પાયનો આહ –

    Alampāyano āha –

    ૮૨૮.

    828.

    ‘‘યો મે સંસે મહાનાગં, તેજસ્સિં દુરતિક્કમં;

    ‘‘Yo me saṃse mahānāgaṃ, tejassiṃ duratikkamaṃ;

    તસ્સ દજ્જં ઇમં સેલં, જલન્તમિવ તેજસા’’તિ.

    Tassa dajjaṃ imaṃ selaṃ, jalantamiva tejasā’’ti.

    તત્થ જલન્તમિવ તેજસાતિ પભાય જલન્તં વિય.

    Tattha jalantamiva tejasāti pabhāya jalantaṃ viya.

    નેસાદબ્રાહ્મણો આહ –

    Nesādabrāhmaṇo āha –

    ૮૨૯.

    829.

    ‘‘કો નુ બ્રાહ્મણવણ્ણેન, સુપણ્ણો પતતં વરો;

    ‘‘Ko nu brāhmaṇavaṇṇena, supaṇṇo patataṃ varo;

    નાગં જિગીસમન્વેસિ, અન્વેસં ભક્ખમત્તનો’’તિ.

    Nāgaṃ jigīsamanvesi, anvesaṃ bhakkhamattano’’ti.

    તત્થ કો નૂતિ ઇદં નેસાદબ્રાહ્મણો ‘‘અત્તનો ભક્ખં અન્વેસન્તેન ગરુળેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ ચિન્તેત્વા એવમાહ.

    Tattha ko nūti idaṃ nesādabrāhmaṇo ‘‘attano bhakkhaṃ anvesantena garuḷena bhavitabba’’nti cintetvā evamāha.

    અલમ્પાયનો એવમાહ –

    Alampāyano evamāha –

    ૮૩૦.

    830.

    ‘‘નાહં દિજાધિપો હોમિ, અદિટ્ઠો ગરુળો મયા;

    ‘‘Nāhaṃ dijādhipo homi, adiṭṭho garuḷo mayā;

    આસીવિસેન વિત્તોતિ, વેજ્જો બ્રાહ્મણ મં વિદૂ’’તિ.

    Āsīvisena vittoti, vejjo brāhmaṇa maṃ vidū’’ti.

    તત્થ મં વિદૂતિ મં ‘‘એસ આસીવિસેન વિત્તકો અલમ્પાયનો નામ વેજ્જો’’તિ જાનન્તિ.

    Tattha maṃ vidūti maṃ ‘‘esa āsīvisena vittako alampāyano nāma vejjo’’ti jānanti.

    નેસાદબ્રાહ્મણો આહ –

    Nesādabrāhmaṇo āha –

    ૮૩૧.

    831.

    ‘‘કિં નુ તુય્હં ફલં અત્થિ, કિં સિપ્પં વિજ્જતે તવ;

    ‘‘Kiṃ nu tuyhaṃ phalaṃ atthi, kiṃ sippaṃ vijjate tava;

    કિસ્મિં વા ત્વં પરત્થદ્ધો, ઉરગં નાપચાયસી’’તિ.

    Kismiṃ vā tvaṃ paratthaddho, uragaṃ nāpacāyasī’’ti.

    તત્થ કિસ્મિં વા ત્વં પરત્થદ્ધોતિ ત્વં કિસ્મિં વા ઉપત્થદ્ધો હુત્વા, કિં નિસ્સયં કત્વા ઉરગં આસીવિસં ન અપચાયસિ જેટ્ઠકં અકત્વા અવજાનાસીતિ પુચ્છતિ.

    Tattha kismiṃ vā tvaṃ paratthaddhoti tvaṃ kismiṃ vā upatthaddho hutvā, kiṃ nissayaṃ katvā uragaṃ āsīvisaṃ na apacāyasi jeṭṭhakaṃ akatvā avajānāsīti pucchati.

    સો અત્તનો બલં દીપેન્તો આહ –

    So attano balaṃ dīpento āha –

    ૮૩૨.

    832.

    ‘‘આરઞ્ઞિકસ્સ ઇસિનો, ચિરરત્તં તપસ્સિનો;

    ‘‘Āraññikassa isino, cirarattaṃ tapassino;

    સુપણ્ણો કોસિયસ્સક્ખા, વિસવિજ્જં અનુત્તરં.

    Supaṇṇo kosiyassakkhā, visavijjaṃ anuttaraṃ.

    ૮૩૩.

    833.

    ‘‘તં ભાવિતત્તઞ્ઞતરં, સમ્મન્તં પબ્બતન્તરે;

    ‘‘Taṃ bhāvitattaññataraṃ, sammantaṃ pabbatantare;

    સક્કચ્ચં તં ઉપટ્ઠાસિં, રત્તિન્દિવમતન્દિતો.

    Sakkaccaṃ taṃ upaṭṭhāsiṃ, rattindivamatandito.

    ૮૩૪.

    834.

    ‘‘સો તદા પરિચિણ્ણો મે, વત્તવા બ્રહ્મચરિયવા;

    ‘‘So tadā pariciṇṇo me, vattavā brahmacariyavā;

    દિબ્બં પાતુકરી મન્તં, કામસા ભગવા મમ.

    Dibbaṃ pātukarī mantaṃ, kāmasā bhagavā mama.

    ૮૩૫.

    835.

    ‘‘ત્યાહં મન્તે પરત્થદ્ધો, નાહં ભાયામિ ભોગિનં;

    ‘‘Tyāhaṃ mante paratthaddho, nāhaṃ bhāyāmi bhoginaṃ;

    આચરિયો વિસઘાતાનં, અલમ્પાનોતિ મં વિદૂ’’તિ.

    Ācariyo visaghātānaṃ, alampānoti maṃ vidū’’ti.

    તત્થ કોસિયસ્સક્ખાતિ કોસિયગોત્તસ્સ ઇસિનો સુપણ્ણો આચિક્ખિ. તેન અક્ખાતકારણં પન સબ્બં વિત્થારેત્વા કથેતબ્બં. ભાવિતત્તઞ્ઞતરન્તિ ભાવિતત્તાનં ઇસીનં અઞ્ઞતરં. સમ્મન્તન્તિ વસન્તં. કામસાતિ અત્તનો ઇચ્છાય. મમાતિ તં મન્તં મય્હં પકાસેસિ. ત્યાહં મન્તે, પરત્થદ્ધોતિ અહં તે મન્તે ઉપત્થદ્ધો નિસ્સિતો. ભોગિનન્તિ નાગાનં. વિસઘાતાનન્તિ વિસઘાતકવેજ્જાનં.

    Tattha kosiyassakkhāti kosiyagottassa isino supaṇṇo ācikkhi. Tena akkhātakāraṇaṃ pana sabbaṃ vitthāretvā kathetabbaṃ. Bhāvitattaññataranti bhāvitattānaṃ isīnaṃ aññataraṃ. Sammantanti vasantaṃ. Kāmasāti attano icchāya. Mamāti taṃ mantaṃ mayhaṃ pakāsesi. Tyāhaṃ mante, paratthaddhoti ahaṃ te mante upatthaddho nissito. Bhoginanti nāgānaṃ. Visaghātānanti visaghātakavejjānaṃ.

    તં સુત્વા નેસાદબ્રાહ્મણો ચિન્તેસિ ‘‘અયં અલમ્પાયનો ય્વાસ્સ નાગં દસ્સેતિ, તસ્સ મણિરતનં દસ્સતિ, ભૂરિદત્તમસ્સ દસ્સેત્વા મણિં ગણ્હિસ્સામી’’તિ. તતો પુત્તેન સદ્ધિં મન્તેન્તો ગાથમાહ –

    Taṃ sutvā nesādabrāhmaṇo cintesi ‘‘ayaṃ alampāyano yvāssa nāgaṃ dasseti, tassa maṇiratanaṃ dassati, bhūridattamassa dassetvā maṇiṃ gaṇhissāmī’’ti. Tato puttena saddhiṃ mantento gāthamāha –

    ૮૩૬.

    836.

    ‘‘ગણ્હામસે મણિં તાત, સોમદત્ત વિજાનહિ;

    ‘‘Gaṇhāmase maṇiṃ tāta, somadatta vijānahi;

    મા દણ્ડેન સિરિં પત્તં, કામસા પજહિમ્હસે’’તિ.

    Mā daṇḍena siriṃ pattaṃ, kāmasā pajahimhase’’ti.

    તત્થ ગણ્હામસેતિ ગણ્હામ. કામસાતિ અત્તનો રુચિયા દણ્ડેન પહરિત્વા મા જહામ.

    Tattha gaṇhāmaseti gaṇhāma. Kāmasāti attano ruciyā daṇḍena paharitvā mā jahāma.

    સોમદત્તો આહ –

    Somadatto āha –

    ૮૩૭.

    837.

    ‘‘સકં નિવેસનં પત્તં, યો તં બ્રાહ્મણ પૂજયિ;

    ‘‘Sakaṃ nivesanaṃ pattaṃ, yo taṃ brāhmaṇa pūjayi;

    એવં કલ્યાણકારિસ્સ, કિં મોહા દુબ્ભિમિચ્છસિ.

    Evaṃ kalyāṇakārissa, kiṃ mohā dubbhimicchasi.

    ૮૩૮.

    838.

    ‘‘સચે ત્વં ધનકામોસિ, ભૂરિદત્તો પદસ્સતિ;

    ‘‘Sace tvaṃ dhanakāmosi, bhūridatto padassati;

    તમેવ ગન્ત્વા યાચસ્સુ, બહું દસ્સતિ તે ધન’’ન્તિ.

    Tameva gantvā yācassu, bahuṃ dassati te dhana’’nti.

    તત્થ પૂજયીતિ દિબ્બકામેહિ પૂજયિત્થ. દુબ્ભિમિચ્છસીતિ કિં તથારૂપસ્સ મિત્તસ્સ દુબ્ભિકમ્મં કાતું ઇચ્છસિ તાતાતિ.

    Tattha pūjayīti dibbakāmehi pūjayittha. Dubbhimicchasīti kiṃ tathārūpassa mittassa dubbhikammaṃ kātuṃ icchasi tātāti.

    બ્રાહ્મણો આહ –

    Brāhmaṇo āha –

    ૮૩૯.

    839.

    ‘‘હત્થગતં પત્તગતં, નિકિણ્ણં ખાદિતું વરં;

    ‘‘Hatthagataṃ pattagataṃ, nikiṇṇaṃ khādituṃ varaṃ;

    મા નો સન્દિટ્ઠિકો અત્થો, સોમદત્ત ઉપચ્ચગા’’તિ.

    Mā no sandiṭṭhiko attho, somadatta upaccagā’’ti.

    તત્થ હત્થગતન્તિ તાત સોમદત્ત, ત્વં તરુણકો લોકપવત્તિં ન જાનાસિ. યઞ્હિ હત્થગતં વા હોતિ પત્તગતં વા પુરતો વા નિકિણ્ણં ઠપિતં, તદેવ મે ખાદિતું વરં, ન દૂરે ઠિતં.

    Tattha hatthagatanti tāta somadatta, tvaṃ taruṇako lokapavattiṃ na jānāsi. Yañhi hatthagataṃ vā hoti pattagataṃ vā purato vā nikiṇṇaṃ ṭhapitaṃ, tadeva me khādituṃ varaṃ, na dūre ṭhitaṃ.

    સોમદત્તો આહ –

    Somadatto āha –

    ૮૪૦.

    840.

    ‘‘પચ્ચતિ નિરયે ઘોરે, મહિસ્સમપિ વિવરતિ;

    ‘‘Paccati niraye ghore, mahissamapi vivarati;

    મિત્તદુબ્ભી હિતચ્ચાગી, જીવરેવાપિ સુસ્સતિ.

    Mittadubbhī hitaccāgī, jīvarevāpi sussati.

    ૮૪૧.

    841.

    ‘‘સચે ત્વં ધનકામોસિ, ભૂરિદત્તો પદસ્સતિ;

    ‘‘Sace tvaṃ dhanakāmosi, bhūridatto padassati;

    મઞ્ઞે અત્તકતં વેરં, ન ચિરં વેદયિસ્સસી’’તિ.

    Maññe attakataṃ veraṃ, na ciraṃ vedayissasī’’ti.

    તત્થ મહિસ્સમપિ વિવરતીતિ તાત, મિત્તદુબ્ભિનો જીવન્તસ્સેવ પથવી ભિજ્જિત્વા વિવરં દેતિ. હિતચ્ચાગીતિ અત્તનો હિતપરિચ્ચાગી. જીવરેવાપિ સુસ્સતીતિ જીવમાનોવ સુસ્સતિ, મનુસ્સપેતો હોતિ. અત્તકતં વેરન્તિ અત્તના કતં પાપં. ન ચિરન્તિ ન ચિરસ્સેવ વેદયિસ્સસીતિ મઞ્ઞામિ.

    Tattha mahissamapi vivaratīti tāta, mittadubbhino jīvantasseva pathavī bhijjitvā vivaraṃ deti. Hitaccāgīti attano hitapariccāgī. Jīvarevāpi sussatīti jīvamānova sussati, manussapeto hoti. Attakataṃ veranti attanā kataṃ pāpaṃ. Na ciranti na cirasseva vedayissasīti maññāmi.

    બ્રાહ્મણો આહ –

    Brāhmaṇo āha –

    ૮૪૨.

    842.

    ‘‘મહાયઞ્ઞં યજિત્વાન, એવં સુજ્ઝન્તિ બ્રાહ્મણા;

    ‘‘Mahāyaññaṃ yajitvāna, evaṃ sujjhanti brāhmaṇā;

    મહાયઞ્ઞં યજિસ્સામ, એવં મોક્ખામ પાપકા’’તિ.

    Mahāyaññaṃ yajissāma, evaṃ mokkhāma pāpakā’’ti.

    તત્થ સુજ્ઝન્તીતિ તાત સોમદત્ત, ત્વં દહરો ન કિઞ્ચિ જાનાસિ, બ્રાહ્મણા નામ યં કિઞ્ચિ પાપં કત્વા યઞ્ઞેન સુજ્ઝન્તીતિ દસ્સેન્તો એવમાહ.

    Tattha sujjhantīti tāta somadatta, tvaṃ daharo na kiñci jānāsi, brāhmaṇā nāma yaṃ kiñci pāpaṃ katvā yaññena sujjhantīti dassento evamāha.

    સોમદત્તો આહ –

    Somadatto āha –

    ૮૪૩.

    843.

    ‘‘હન્દ દાનિ અપાયામિ, નાહં અજ્જ તયા સહ;

    ‘‘Handa dāni apāyāmi, nāhaṃ ajja tayā saha;

    પદમ્પેકં ન ગચ્છેય્યં, એવં કિબ્બિસકારિના’’તિ.

    Padampekaṃ na gaccheyyaṃ, evaṃ kibbisakārinā’’ti.

    તત્થ અપાયામીતિ અપગચ્છામિ, પલાયામીતિ અત્થો.

    Tattha apāyāmīti apagacchāmi, palāyāmīti attho.

    એવઞ્ચ પન વત્વા પણ્ડિતો માણવો પિતરં અત્તનો વચનં ગાહાપેતું અસક્કોન્તો મહન્તેન સદ્દેન દેવતા ઉજ્ઝાપેત્વા ‘‘એવરૂપેન પાપકારિના સદ્ધિં ન ગમિસ્સામી’’તિ પિતુ પસ્સન્તસ્સેવ પલાયિત્વા હિમવન્તં પવિસિત્વા પબ્બજિત્વા અભિઞ્ઞા ચ સમાપત્તિયો ચ નિબ્બત્તેત્વા અપરિહીનજ્ઝાનો બ્રહ્મલોકે ઉપ્પજ્જિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –

    Evañca pana vatvā paṇḍito māṇavo pitaraṃ attano vacanaṃ gāhāpetuṃ asakkonto mahantena saddena devatā ujjhāpetvā ‘‘evarūpena pāpakārinā saddhiṃ na gamissāmī’’ti pitu passantasseva palāyitvā himavantaṃ pavisitvā pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā aparihīnajjhāno brahmaloke uppajji. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ૮૪૪.

    844.

    ‘‘ઇદં વત્વાન પિતરં, સોમદત્તો બહુસ્સુતો;

    ‘‘Idaṃ vatvāna pitaraṃ, somadatto bahussuto;

    ઉજ્ઝાપેત્વાન ભૂતાનિ, તમ્હા ઠાના અપક્કમી’’તિ.

    Ujjhāpetvāna bhūtāni, tamhā ṭhānā apakkamī’’ti.

    નેસાદબ્રાહ્મણો ‘‘સોમદત્તો ઠપેત્વા અત્તનો ગેહં કુહિં ગમિસ્સતી’’તિ ચિન્તેન્તો અલમ્પાયનં થોકં અનત્તમનં દિસ્વા ‘‘અલમ્પાયન , મા ચિન્તયિ, દસ્સેસ્સામિ તે ભૂરિદત્ત’’ન્તિ તં આદાય નાગરાજસ્સ ઉપોસથકરણટ્ઠાનં ગન્ત્વા વમ્મિકમત્થકે ભોગે આભુજિત્વા નિપન્નં નાગરાજાનં દિસ્વા અવિદૂરે ઠિતો હત્થં પસારેત્વા દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Nesādabrāhmaṇo ‘‘somadatto ṭhapetvā attano gehaṃ kuhiṃ gamissatī’’ti cintento alampāyanaṃ thokaṃ anattamanaṃ disvā ‘‘alampāyana , mā cintayi, dassessāmi te bhūridatta’’nti taṃ ādāya nāgarājassa uposathakaraṇaṭṭhānaṃ gantvā vammikamatthake bhoge ābhujitvā nipannaṃ nāgarājānaṃ disvā avidūre ṭhito hatthaṃ pasāretvā dve gāthā abhāsi –

    ૮૪૫.

    845.

    ‘‘ગણ્હાહેતં મહાનાગં, આહરેતં મણિં મમ;

    ‘‘Gaṇhāhetaṃ mahānāgaṃ, āharetaṃ maṇiṃ mama;

    ઇન્દગોપકવણ્ણાભો, યસ્સ લોહિતકો સિરો.

    Indagopakavaṇṇābho, yassa lohitako siro.

    ૮૪૬.

    846.

    ‘‘કપ્પાસપિચુરાસીવ, એસો કાયો પદિસ્સતિ;

    ‘‘Kappāsapicurāsīva, eso kāyo padissati;

    વમ્મિકગ્ગગતો સેતિ, તં ત્વં ગણ્હાહિ બ્રાહ્મણા’’તિ.

    Vammikaggagato seti, taṃ tvaṃ gaṇhāhi brāhmaṇā’’ti.

    તત્થ ઇન્દગોપકવણ્ણાભોતિ ઇન્દગોપકવણ્ણો વિય આભાસતિ. કપ્પાસપિચુરાસીવાતિ સુવિહિતસ્સ કપ્પાસપિચુનો રાસિ વિય.

    Tattha indagopakavaṇṇābhoti indagopakavaṇṇo viya ābhāsati. Kappāsapicurāsīvāti suvihitassa kappāsapicuno rāsi viya.

    અથ મહાસત્તો અક્ખીનિ ઉમ્મીલેત્વા નેસાદબ્રાહ્મણં દિસ્વા ‘‘અયં ઉપોસથસ્સ મે અન્તરાયં કરેય્યાતિ ઇમં નાગભવનં નેત્વા મહાસમ્પત્તિયા પતિટ્ઠાપેસિં. મયા દીયમાનં મણિં ગણ્હિતું ન ઇચ્છિ. ઇદાનિ પન અહિતુણ્ડિકં ગહેત્વા આગચ્છતિ. સચાહં ઇમસ્સ મિત્તદુબ્ભિનો કુજ્ઝેય્યં, સીલં મે ખણ્ડં ભવિસ્સતિ. મયા ખો પન પઠમઞ્ઞેવ ચતુરઙ્ગસમન્નાગતો ઉપોસથો અધિટ્ઠિતો, સો યથાધિટ્ઠિતોવ હોતુ, અલમ્પાયનો મં છિન્દતુ વા પચતુ વા, સૂલેન વા વિજ્ઝતુ, નેવસ્સ કુજ્ઝિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘સચે ખો પનાહં ઇમે ઓલોકેસ્સામિ, ભસ્મા ભવેય્યું. મં પોથેન્તેપિ ન કુજ્ઝિસ્સામિ ન ઓલોકેસ્સામી’’તિ અક્ખીનિ નિમીલેત્વા અધિટ્ઠાનપારમિં પુરેચારિકં કત્વા ભોગન્તરે સીસં પક્ખિપિત્વા નિચ્ચલોવ હુત્વા નિપજ્જિ. નેસાદબ્રાહ્મણોપિ ‘‘ભો અલમ્પાયન, ઇમં નાગં ગણ્હાહિ, દેહિ મે મણિ’’ન્તિ આહ. અલમ્પાયનો નાગં દિસ્વા તુટ્ઠો મણિં કિસ્મિઞ્ચિ અગણેત્વા ‘‘ગણ્હ, બ્રાહ્મણા’’તિ તસ્સ હત્થે ખિપિ. સો તસ્સ હત્થતો ગળિત્વા પથવિયં પતિ. પતિતમત્તોવ પથવિં પવિસિત્વા નાગભવનમેવ ગતો.

    Atha mahāsatto akkhīni ummīletvā nesādabrāhmaṇaṃ disvā ‘‘ayaṃ uposathassa me antarāyaṃ kareyyāti imaṃ nāgabhavanaṃ netvā mahāsampattiyā patiṭṭhāpesiṃ. Mayā dīyamānaṃ maṇiṃ gaṇhituṃ na icchi. Idāni pana ahituṇḍikaṃ gahetvā āgacchati. Sacāhaṃ imassa mittadubbhino kujjheyyaṃ, sīlaṃ me khaṇḍaṃ bhavissati. Mayā kho pana paṭhamaññeva caturaṅgasamannāgato uposatho adhiṭṭhito, so yathādhiṭṭhitova hotu, alampāyano maṃ chindatu vā pacatu vā, sūlena vā vijjhatu, nevassa kujjhissāmī’’ti cintetvā ‘‘sace kho panāhaṃ ime olokessāmi, bhasmā bhaveyyuṃ. Maṃ pothentepi na kujjhissāmi na olokessāmī’’ti akkhīni nimīletvā adhiṭṭhānapāramiṃ purecārikaṃ katvā bhogantare sīsaṃ pakkhipitvā niccalova hutvā nipajji. Nesādabrāhmaṇopi ‘‘bho alampāyana, imaṃ nāgaṃ gaṇhāhi, dehi me maṇi’’nti āha. Alampāyano nāgaṃ disvā tuṭṭho maṇiṃ kismiñci agaṇetvā ‘‘gaṇha, brāhmaṇā’’ti tassa hatthe khipi. So tassa hatthato gaḷitvā pathaviyaṃ pati. Patitamattova pathaviṃ pavisitvā nāgabhavanameva gato.

    બ્રાહ્મણો મણિરતનતો ભૂરિદત્તેન સદ્ધિં મિત્તભાવતો પુત્તતોતિ તીહિ પરિહાયિ. સો ‘‘નિપ્પચ્ચયો જાતોમ્હિ, પુત્તસ્સ મે વચનં ન કત’’ન્તિ પરિદેવન્તો ગેહં અગમાસિ. અલમ્પાયનોપિ દિબ્બોસધેહિ અત્તનો સરીરં મક્ખેત્વા થોકં ખાદિત્વા અત્તનો કાયં પરિપ્ફોસેત્વા દિબ્બમન્તં જપ્પન્તો બોધિસત્તં ઉપસઙ્કમિત્વા નઙ્ગુટ્ઠે ગહેત્વા આકડ્ઢિત્વા સીસં દળ્હં ગણ્હન્તો મુખમસ્સ વિવરિત્વા ઓસધં ખાદિત્વા મુખે ખેળં ઓપિ. સુચિજાતિકો નાગરાજા સીલભેદભયેન અકુજ્ઝિત્વા અક્ખીનિપિ ન ઉમ્મીલેસિ. અથ નં ઓસધમન્તં કત્વા નઙ્ગુટ્ઠે ગહેત્વા હેટ્ઠાસીસં કત્વા સઞ્ચાલેત્વા ગહિતભોજનં છડ્ડાપેત્વા ભૂમિયં દીઘતો નિપજ્જાપેત્વા મસૂરકં મદ્દન્તો વિય પાદેહિ મદ્દિત્વા અટ્ઠીનિ ચુણ્ણિયમાનાનિ વિય અહેસું. પુન નઙ્ગુટ્ઠે ગહેત્વા દુસ્સં પોથેન્તો વિય પોથેસિ. મહાસત્તો એવરૂપં દુક્ખં અનુભવન્તોપિ નેવ કુજ્ઝિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –

    Brāhmaṇo maṇiratanato bhūridattena saddhiṃ mittabhāvato puttatoti tīhi parihāyi. So ‘‘nippaccayo jātomhi, puttassa me vacanaṃ na kata’’nti paridevanto gehaṃ agamāsi. Alampāyanopi dibbosadhehi attano sarīraṃ makkhetvā thokaṃ khāditvā attano kāyaṃ paripphosetvā dibbamantaṃ jappanto bodhisattaṃ upasaṅkamitvā naṅguṭṭhe gahetvā ākaḍḍhitvā sīsaṃ daḷhaṃ gaṇhanto mukhamassa vivaritvā osadhaṃ khāditvā mukhe kheḷaṃ opi. Sucijātiko nāgarājā sīlabhedabhayena akujjhitvā akkhīnipi na ummīlesi. Atha naṃ osadhamantaṃ katvā naṅguṭṭhe gahetvā heṭṭhāsīsaṃ katvā sañcāletvā gahitabhojanaṃ chaḍḍāpetvā bhūmiyaṃ dīghato nipajjāpetvā masūrakaṃ maddanto viya pādehi madditvā aṭṭhīni cuṇṇiyamānāni viya ahesuṃ. Puna naṅguṭṭhe gahetvā dussaṃ pothento viya pothesi. Mahāsatto evarūpaṃ dukkhaṃ anubhavantopi neva kujjhi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ૮૪૭.

    847.

    ‘‘અથોસધેહિ દિબ્બેહિ, જપ્પં મન્તપદાનિ ચ;

    ‘‘Athosadhehi dibbehi, jappaṃ mantapadāni ca;

    એવં તં અસક્ખિ સત્થું, કત્વા પરિત્તમત્તનો’’તિ.

    Evaṃ taṃ asakkhi satthuṃ, katvā parittamattano’’ti.

    તત્થ અસક્ખીતિ સક્ખિ. સત્થુન્તિ ગણ્હિતું.

    Tattha asakkhīti sakkhi. Satthunti gaṇhituṃ.

    ઇતિ સો મહાસત્તં દુબ્બલં કત્વા વલ્લીહિ પેળં સજ્જેત્વા મહાસત્તં તત્થ પક્ખિપિ, સરીરસ્સ મહન્તતાય તત્થ ન પવિસતિ. અથ નં પણ્હિયા કોટ્ટેન્તો પવેસેત્વા પેળં આદાય એકં ગામં ગન્ત્વા ગામમજ્ઝે ઓતારેત્વા ‘‘નાગસ્સ નચ્ચં દટ્ઠુકામા આગચ્છન્તૂ’’તિ સદ્દમકાસિ. સકલગામવાસિનો સન્નિપતિંસુ. તસ્મિં ખણે અલમ્પાયનો ‘‘નિક્ખમ મહાનાગા’’તિ આહ. મહાસત્તો ચિન્તેસિ ‘‘અજ્જ મયા પરિસં તોસેન્તેન કીળિતું વટ્ટતિ. એવં અલમ્પાયનો બહું ધનં લભિત્વા તુટ્ઠો મં વિસ્સજ્જેસ્સતિ. યં યં એસ મં કારેતિ, તં તં કરિસ્સામી’’તિ. અથ નં સો પેળતો નીહરિત્વા ‘‘મહા હોહી’’તિ આહ. સો મહા અહોસિ, ‘‘ખુદ્દકો, વટ્ટો, વમ્મિતો, એકપ્ફણો, દ્વિફણો, તિપ્ફણો, ચતુપ્ફણો, પઞ્ચ, છ, સત્ત, અટ્ઠ, નવ, દસ વીસતિ, તિંસતિ, ચત્તાલીસ, પણ્ણાસપ્ફણો, સતપ્ફણો, ઉચ્ચો, નીચો, દિસ્સમાનકાયો, અદિસ્સમાનકાયો, દિસ્સમાનઉપડ્ઢકાયો , નીલો, પીતો, લોહિતો, ઓદાતો, મઞ્જટ્ઠિકો હોહિ, અગ્ગિજાલં વિસ્સજ્જેહિ, ઉદકં, ધૂમં વિસ્સજ્જેહી’’તિ. મહાસત્તો ઇમેસુપિ આકારેસુ વુત્તવુત્તે અત્તભાવે નિમ્મિનિત્વા નચ્ચં દસ્સેસિ. તં દિસ્વા કોચિ અસ્સૂનિ સન્ધારેતું નાસક્ખિ.

    Iti so mahāsattaṃ dubbalaṃ katvā vallīhi peḷaṃ sajjetvā mahāsattaṃ tattha pakkhipi, sarīrassa mahantatāya tattha na pavisati. Atha naṃ paṇhiyā koṭṭento pavesetvā peḷaṃ ādāya ekaṃ gāmaṃ gantvā gāmamajjhe otāretvā ‘‘nāgassa naccaṃ daṭṭhukāmā āgacchantū’’ti saddamakāsi. Sakalagāmavāsino sannipatiṃsu. Tasmiṃ khaṇe alampāyano ‘‘nikkhama mahānāgā’’ti āha. Mahāsatto cintesi ‘‘ajja mayā parisaṃ tosentena kīḷituṃ vaṭṭati. Evaṃ alampāyano bahuṃ dhanaṃ labhitvā tuṭṭho maṃ vissajjessati. Yaṃ yaṃ esa maṃ kāreti, taṃ taṃ karissāmī’’ti. Atha naṃ so peḷato nīharitvā ‘‘mahā hohī’’ti āha. So mahā ahosi, ‘‘khuddako, vaṭṭo, vammito, ekapphaṇo, dviphaṇo, tipphaṇo, catupphaṇo, pañca, cha, satta, aṭṭha, nava, dasa vīsati, tiṃsati, cattālīsa, paṇṇāsapphaṇo, satapphaṇo, ucco, nīco, dissamānakāyo, adissamānakāyo, dissamānaupaḍḍhakāyo , nīlo, pīto, lohito, odāto, mañjaṭṭhiko hohi, aggijālaṃ vissajjehi, udakaṃ, dhūmaṃ vissajjehī’’ti. Mahāsatto imesupi ākāresu vuttavutte attabhāve nimminitvā naccaṃ dassesi. Taṃ disvā koci assūni sandhāretuṃ nāsakkhi.

    મનુસ્સા બહૂનિ હિરઞ્ઞસુવણ્ણવત્થાલઙ્કારાદીનિ અદંસુ. ઇતિ તસ્મિં ગામે સહસ્સમત્તં લભિ. સો કિઞ્ચાપિ મહાસત્તં ગણ્હન્તો ‘‘સહસ્સં લભિત્વા તં વિસ્સજ્જેસ્સામી’’તિ આહ, તં પન ધનં લભિત્વા ‘‘ગામકેપિ તાવ મયા એત્તકં ધનં લદ્ધં, નગરે કિર બહું લભિસ્સામી’’તિ ધનલોભેન તં ન મુઞ્ચિ. સો તસ્મિં ગામે કુટુમ્બં સણ્ઠપેત્વા રતનમયં પેળં કારેત્વા તત્થ મહાસત્તં પક્ખિપિત્વા સુખયાનકં આરુય્હ મહન્તેન પરિવારેન નિક્ખમિત્વા તં ગામનિગમાદીસુ કીળાપેન્તો અનુપુબ્બેન બારાણસિં પાપુણિ. નાગરાજસ્સ પન મધુલાજે દેતિ, મણ્ડૂકે મારેત્વા દેતિ, સો ગોચરં ન ગણ્હાતિ અવિસ્સજ્જનભયેન. ગોચરં અગ્ગણ્હન્તમ્પિ પુન નં ચત્તારો દ્વારગામે આદિં કત્વા તત્થ તત્થ માસમત્તં કીળાપેસિ. પન્નરસઉપોસથદિવસે પન ‘‘અજ્જ તુમ્હાકં સન્તિકે કીળાપેસ્સામી’’તિ રઞ્ઞો આરોચાપેસિ. રાજા નગરે ભેરિં ચરાપેત્વા મહાજનં સન્નિપાતાપેસિ. રાજઙ્ગણે મઞ્ચાતિમઞ્ચં બન્ધિંસુ.

    Manussā bahūni hiraññasuvaṇṇavatthālaṅkārādīni adaṃsu. Iti tasmiṃ gāme sahassamattaṃ labhi. So kiñcāpi mahāsattaṃ gaṇhanto ‘‘sahassaṃ labhitvā taṃ vissajjessāmī’’ti āha, taṃ pana dhanaṃ labhitvā ‘‘gāmakepi tāva mayā ettakaṃ dhanaṃ laddhaṃ, nagare kira bahuṃ labhissāmī’’ti dhanalobhena taṃ na muñci. So tasmiṃ gāme kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā ratanamayaṃ peḷaṃ kāretvā tattha mahāsattaṃ pakkhipitvā sukhayānakaṃ āruyha mahantena parivārena nikkhamitvā taṃ gāmanigamādīsu kīḷāpento anupubbena bārāṇasiṃ pāpuṇi. Nāgarājassa pana madhulāje deti, maṇḍūke māretvā deti, so gocaraṃ na gaṇhāti avissajjanabhayena. Gocaraṃ aggaṇhantampi puna naṃ cattāro dvāragāme ādiṃ katvā tattha tattha māsamattaṃ kīḷāpesi. Pannarasauposathadivase pana ‘‘ajja tumhākaṃ santike kīḷāpessāmī’’ti rañño ārocāpesi. Rājā nagare bheriṃ carāpetvā mahājanaṃ sannipātāpesi. Rājaṅgaṇe mañcātimañcaṃ bandhiṃsu.

    કીળનખણ્ડં નિટ્ઠિતં.

    Kīḷanakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.

    નગરપવેસનકણ્ડં

    Nagarapavesanakaṇḍaṃ

    અલમ્પાયનેન પન બોધિસત્તસ્સ ગહિતદિવસેયેવ મહાસત્તસ્સ માતા સુપિનન્તે અદ્દસ કાળેન રત્તક્ખિના પુરિસેન અસિના દક્ખિણબાહું છિન્દિત્વા લોહિતેન પગ્ઘરન્તેન નીયમાનં. સા ભીતતસિતા ઉટ્ઠાય દક્ખિણબાહું પરામસિત્વા સુપિનભાવં જાનિ. અથસ્સા એતદહોસિ ‘‘મયા કક્ખળો પાપસુપિનો દિટ્ઠો, ચતુન્નં વા મે પુત્તાનં ધતરટ્ઠસ્સ રઞ્ઞો વા મમ વા પરિપન્થેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ. અપિચ ખો પન મહાસત્તમેવ આરબ્ભ અતિરેકતરં ચિન્તેસિ. કિંકારણા ? સેસા અત્તનો નાગભવને વસન્તિ, ઇતરો પન સીલજ્ઝાસયત્તા મનુસ્સલોકં ગન્ત્વા ઉપોસથકમ્મં કરોતિ. તસ્મા ‘‘કચ્ચિ નુ ખો મે પુત્તં અહિતુણ્ડિકો વા સુપણ્ણો વા ગણ્હેય્યા’’તિ તસ્સેવ અતિરેકતરં ચિન્તેસિ . તતો અડ્ઢમાસે અતિક્કન્તે ‘‘મમ પુત્તો અડ્ઢમાસાતિક્કમેન મં વિના વત્તિતું ન સક્કોતિ, અદ્ધાસ્સ કિઞ્ચિ ભયં ઉપ્પન્નં ભવિસ્સતી’’તિ દોમનસ્સપ્પત્તા અહોસિ. માસાતિક્કમેન પનસ્સા સોકેન અસ્સૂનં અપગ્ઘરણકાલો નામ નાહોસિ, હદયં સુસ્સિ, અક્ખીનિ ઉપચ્ચિંસુ. સા ‘‘ઇદાનિ આગમિસ્સતિ, ઇદાનિ આગમિસ્સતી’’તિ તસ્સાગમનમગ્ગમેવ ઓલોકેન્તી નિસીદિ. અથસ્સા જેટ્ઠપુત્તો સુદસ્સનો માસચ્ચયેન મહતિયા પરિસાય સદ્ધિં માતાપિતૂનં દસ્સનત્થાય આગતો, પરિસં બહિ ઠપેત્વા પાસાદં આરુય્હ માતરં વન્દિત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. સા ભૂરિદત્તં અનુસોચન્તી તેન સદ્ધિં ન કિઞ્ચિ સલ્લપિ. સો ચિન્તેસિ ‘‘મય્હં માતા મયિ પુબ્બે આગતે તુસ્સતિ, પટિસન્થારં કરોતિ, અજ્જ પન દોમનસ્સપ્પત્તા, કિં નુ ખો કારણ’’ન્તિ? અથ નં પુચ્છન્તો આહ –

    Alampāyanena pana bodhisattassa gahitadivaseyeva mahāsattassa mātā supinante addasa kāḷena rattakkhinā purisena asinā dakkhiṇabāhuṃ chinditvā lohitena paggharantena nīyamānaṃ. Sā bhītatasitā uṭṭhāya dakkhiṇabāhuṃ parāmasitvā supinabhāvaṃ jāni. Athassā etadahosi ‘‘mayā kakkhaḷo pāpasupino diṭṭho, catunnaṃ vā me puttānaṃ dhataraṭṭhassa rañño vā mama vā paripanthena bhavitabba’’nti. Apica kho pana mahāsattameva ārabbha atirekataraṃ cintesi. Kiṃkāraṇā ? Sesā attano nāgabhavane vasanti, itaro pana sīlajjhāsayattā manussalokaṃ gantvā uposathakammaṃ karoti. Tasmā ‘‘kacci nu kho me puttaṃ ahituṇḍiko vā supaṇṇo vā gaṇheyyā’’ti tasseva atirekataraṃ cintesi . Tato aḍḍhamāse atikkante ‘‘mama putto aḍḍhamāsātikkamena maṃ vinā vattituṃ na sakkoti, addhāssa kiñci bhayaṃ uppannaṃ bhavissatī’’ti domanassappattā ahosi. Māsātikkamena panassā sokena assūnaṃ apaggharaṇakālo nāma nāhosi, hadayaṃ sussi, akkhīni upacciṃsu. Sā ‘‘idāni āgamissati, idāni āgamissatī’’ti tassāgamanamaggameva olokentī nisīdi. Athassā jeṭṭhaputto sudassano māsaccayena mahatiyā parisāya saddhiṃ mātāpitūnaṃ dassanatthāya āgato, parisaṃ bahi ṭhapetvā pāsādaṃ āruyha mātaraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Sā bhūridattaṃ anusocantī tena saddhiṃ na kiñci sallapi. So cintesi ‘‘mayhaṃ mātā mayi pubbe āgate tussati, paṭisanthāraṃ karoti, ajja pana domanassappattā, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti? Atha naṃ pucchanto āha –

    ૮૪૮.

    848.

    ‘‘મમં દિસ્વાન આયન્તં, સબ્બકામસમિદ્ધિનં;

    ‘‘Mamaṃ disvāna āyantaṃ, sabbakāmasamiddhinaṃ;

    ઇન્દ્રિયાનિ અહટ્ઠાનિ, સાવં જાતં મુખં તવ.

    Indriyāni ahaṭṭhāni, sāvaṃ jātaṃ mukhaṃ tava.

    ૮૪૯.

    849.

    ‘‘પદ્ધં યથા હત્થગતં, પાણિના પરિમદ્દિતં;

    ‘‘Paddhaṃ yathā hatthagataṃ, pāṇinā parimadditaṃ;

    સાવં જાતં મુખં તુય્હં, મમં દિસ્વાન એદિસ’’ન્તિ.

    Sāvaṃ jātaṃ mukhaṃ tuyhaṃ, mamaṃ disvāna edisa’’nti.

    તત્થ અહટ્ઠાનીતિ ન વિપ્પસન્નાનિ. સાવન્તિ કઞ્ચનાદાસવણ્ણં તે મુખં પીતકાળકં જાતં. હત્થગતન્તિ હત્થેન છિન્દિતં. એદિસન્તિ એવરૂપં મહન્તેન સિરિસોભગ્ગેન તુમ્હાકં દસ્સનત્થાય આગતં મં દિસ્વા.

    Tattha ahaṭṭhānīti na vippasannāni. Sāvanti kañcanādāsavaṇṇaṃ te mukhaṃ pītakāḷakaṃ jātaṃ. Hatthagatanti hatthena chinditaṃ. Edisanti evarūpaṃ mahantena sirisobhaggena tumhākaṃ dassanatthāya āgataṃ maṃ disvā.

    સા એવં વુત્તેપિ નેવ કથેસિ. સુદસ્સનો ચિન્તેસિ ‘‘કિં નુ ખો કેનચિ કુદ્ધા વા પરિબદ્ધા વા ભવેય્યા’’તિ. અથ નં પુચ્છન્તો ઇતરં ગાથમાહ –

    Sā evaṃ vuttepi neva kathesi. Sudassano cintesi ‘‘kiṃ nu kho kenaci kuddhā vā paribaddhā vā bhaveyyā’’ti. Atha naṃ pucchanto itaraṃ gāthamāha –

    ૮૫૦.

    850.

    ‘‘કચ્ચિ નુ તે નાભિસસિ, કચ્ચિ તે અત્થિ વેદના;

    ‘‘Kacci nu te nābhisasi, kacci te atthi vedanā;

    યેન સાવં મુખં તુય્હં, મમં દિસ્વાન આગત’’ન્તિ.

    Yena sāvaṃ mukhaṃ tuyhaṃ, mamaṃ disvāna āgata’’nti.

    તત્થ કચ્ચિ નુ તે નાભિસસીતિ કચ્ચિ નુ તં કોચિ ન અભિસસિ અક્કોસેન વા પરિભાસાય વા વિહિંસીતિ પુચ્છતિ. તુય્હન્તિ તવ પુબ્બે મમં દિસ્વા આગતં એદિસં મુખં ન હોતિ. યેન પન કારણેન અજ્જ તવ મુખં સાવં જાતં, તં મે આચિક્ખાતિ પુચ્છતિ.

    Tattha kacci nu te nābhisasīti kacci nu taṃ koci na abhisasi akkosena vā paribhāsāya vā vihiṃsīti pucchati. Tuyhanti tava pubbe mamaṃ disvā āgataṃ edisaṃ mukhaṃ na hoti. Yena pana kāraṇena ajja tava mukhaṃ sāvaṃ jātaṃ, taṃ me ācikkhāti pucchati.

    અથસ્સ સા આચિક્ખન્તી આહ –

    Athassa sā ācikkhantī āha –

    ૮૫૧.

    851.

    ‘‘સુપિનં તાત અદ્દક્ખિં, ઇતો માસં અધોગતં;

    ‘‘Supinaṃ tāta addakkhiṃ, ito māsaṃ adhogataṃ;

    ‘દક્ખિણં વિય મે બાહું, છેત્વા રુહિરમક્ખિતં;

    ‘Dakkhiṇaṃ viya me bāhuṃ, chetvā ruhiramakkhitaṃ;

    પુરિસો આદાય પક્કામિ, મમ રોદન્તિયા સતિ’.

    Puriso ādāya pakkāmi, mama rodantiyā sati’.

    ૮૫૨.

    852.

    ‘‘યતોહં સુપિનમદ્દક્ખિં, સુદસ્સન વિજાનહિ;

    ‘‘Yatohaṃ supinamaddakkhiṃ, sudassana vijānahi;

    તતો દિવા વા રત્તિં વા, સુખં મે નોપલબ્ભતી’’તિ.

    Tato divā vā rattiṃ vā, sukhaṃ me nopalabbhatī’’ti.

    તત્થ ઇતો માસં અધોગતન્તિ ઇતો હેટ્ઠા માસાતિક્કન્તં. અજ્જ મે દિટ્ઠસુપિનસ્સ માસો હોતીતિ દસ્સેતિ. પુરિસોતિ એકો કાળો રત્તક્ખિ પુરિસો. રોદન્તિયા સતીતિ રોદમાનાય સતિયા. સુખં મે નોપલબ્ભતીતિ મમ સુખં નામ ન વિજ્જતિ.

    Tattha ito māsaṃ adhogatanti ito heṭṭhā māsātikkantaṃ. Ajja me diṭṭhasupinassa māso hotīti dasseti. Purisoti eko kāḷo rattakkhi puriso. Rodantiyā satīti rodamānāya satiyā. Sukhaṃ me nopalabbhatīti mama sukhaṃ nāma na vijjati.

    એવઞ્ચ પન વત્વા ‘‘તાત, પિયપુત્તકો મે તવ કનિટ્ઠો ન દિસ્સતિ, ભયેનસ્સ ઉપ્પન્નેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ પરિદેવન્તી આહ –

    Evañca pana vatvā ‘‘tāta, piyaputtako me tava kaniṭṭho na dissati, bhayenassa uppannena bhavitabba’’nti paridevantī āha –

    ૮૫૩.

    853.

    ‘‘યં પુબ્બે પરિવારિંસુ, કઞ્ઞા રુચિરવિગ્ગહા;

    ‘‘Yaṃ pubbe parivāriṃsu, kaññā ruciraviggahā;

    હેમજાલપ્પટિચ્છન્ના, ભૂરિદત્તો ન દિસ્સતિ.

    Hemajālappaṭicchannā, bhūridatto na dissati.

    ૮૫૪.

    854.

    ‘‘યં પુબ્બે પરિવારિંસુ, નેત્તિંસવરધારિનો;

    ‘‘Yaṃ pubbe parivāriṃsu, nettiṃsavaradhārino;

    કણિકારાવ સમ્ફુલ્લા, ભૂરિદત્તો ન દિસ્સતિ.

    Kaṇikārāva samphullā, bhūridatto na dissati.

    ૮૫૫.

    855.

    ‘‘હન્દ દાનિ ગમિસ્સામ, ભૂરિદત્તનિવેસનં;

    ‘‘Handa dāni gamissāma, bhūridattanivesanaṃ;

    ધમ્મટ્ઠં સીલસમ્પન્નં, પસ્સામ તવ ભાતર’’ન્તિ.

    Dhammaṭṭhaṃ sīlasampannaṃ, passāma tava bhātara’’nti.

    તત્થ સમ્ફુલ્લાતિ સુવણ્ણવત્થાલઙ્કારધારિતાય સમ્ફુલ્લા કણિકારા વિય. હન્દાતિ વવસ્સગ્ગત્થે નિપાતો, એહિ, તાત, ભૂરિદત્તસ્સ નિવેસનં ગચ્છામાતિ વદતિ.

    Tattha samphullāti suvaṇṇavatthālaṅkāradhāritāya samphullā kaṇikārā viya. Handāti vavassaggatthe nipāto, ehi, tāta, bhūridattassa nivesanaṃ gacchāmāti vadati.

    એવઞ્ચ પન વત્વા તસ્સ ચેવ અત્તનો ચ પરિસાય સદ્ધિં તત્થ અગમાસિ. ભૂરિદત્તસ્સ ભરિયાયો પન તં વમ્મિકમત્થકે અદિસ્વા ‘‘માતુ નિવેસને વસિસ્સતી’’તિ અબ્યાવટા અહેસું. તા ‘‘સસ્સુ કિર નો પુત્તં અપસ્સન્તી આગચ્છતી’’તિ સુત્વા પચ્ચુગ્ગમનં કત્વા ‘‘અય્યે, પુત્તસ્સ તે અદિસ્સમાનસ્સ અજ્જ માસો અતીતો’’તિ મહાપરિદેવં પરિદેવમાના તસ્સા પાદમૂલે પતિંસુ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –

    Evañca pana vatvā tassa ceva attano ca parisāya saddhiṃ tattha agamāsi. Bhūridattassa bhariyāyo pana taṃ vammikamatthake adisvā ‘‘mātu nivesane vasissatī’’ti abyāvaṭā ahesuṃ. Tā ‘‘sassu kira no puttaṃ apassantī āgacchatī’’ti sutvā paccuggamanaṃ katvā ‘‘ayye, puttassa te adissamānassa ajja māso atīto’’ti mahāparidevaṃ paridevamānā tassā pādamūle patiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ૮૫૬.

    856.

    ‘‘તઞ્ચ દિસ્વાન આયન્તિં, ભૂરિદત્તસ્સ માતરં;

    ‘‘Tañca disvāna āyantiṃ, bhūridattassa mātaraṃ;

    બાહા પગ્ગય્હ પક્કન્દું, ભૂરિદત્તસ્સ નારિયો.

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, bhūridattassa nāriyo.

    ૮૫૭.

    857.

    ‘‘પુત્તં તેય્યે ન જાનામ, ઇતો માસં અધોગતં;

    ‘‘Puttaṃ teyye na jānāma, ito māsaṃ adhogataṃ;

    મતં વા યદિ વા જીવં, ભૂરિદત્તં યસસ્સિન’’ન્તિ.

    Mataṃ vā yadi vā jīvaṃ, bhūridattaṃ yasassina’’nti.

    તત્થ ‘‘પુત્તં તેય્યે’’તિ અયં તાસં પરિદેવનકથા.

    Tattha ‘‘puttaṃ teyye’’ti ayaṃ tāsaṃ paridevanakathā.

    ભૂરિદત્તસ્સ માતા સુણ્હાહિ સદ્ધિં અન્તરવીથિયં પરિદેવિત્વા તા આદાય તસ્સ પાસાદં આરુય્હ પુત્તસ્સ સયનઞ્ચ આસનઞ્ચ ઓલોકેત્વા પરિદેવમાના આહ –

    Bhūridattassa mātā suṇhāhi saddhiṃ antaravīthiyaṃ paridevitvā tā ādāya tassa pāsādaṃ āruyha puttassa sayanañca āsanañca oloketvā paridevamānā āha –

    ૮૫૮.

    858.

    ‘‘સકુણી હતપુત્તાવ, સુઞ્ઞં દિસ્વા કુલાવકં;

    ‘‘Sakuṇī hataputtāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    ચિરં દુક્ખેન ઝાયિસ્સં, ભૂરિદત્તં અપસ્સતી.

    Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, bhūridattaṃ apassatī.

    ૮૫૯.

    859.

    ‘‘કુરરી હતછાપાવ, સુઞ્ઞં દિસ્વા કુલાવકં;

    ‘‘Kurarī hatachāpāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    ચિરં દુક્ખેન ઝાયિસ્સં, ભૂરિદત્તં અપસ્સતી.

    Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, bhūridattaṃ apassatī.

    ૮૬૦.

    860.

    ‘‘સા નૂન ચક્કવાકીવ, પલ્લલસ્મિં અનોદકે;

    ‘‘Sā nūna cakkavākīva, pallalasmiṃ anodake;

    ચિરં દુક્ખેન ઝાયિસ્સં, ભૂરિદત્તં અપસ્સતી.

    Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, bhūridattaṃ apassatī.

    ૮૬૧.

    861.

    ‘‘કમ્મારાનં યથા ઉક્કા, અન્તો ઝાયતિ નો બહિ;

    ‘‘Kammārānaṃ yathā ukkā, anto jhāyati no bahi;

    એવં ઝાયામિ સોકેન, ભૂરિદત્તં અપસ્સતી’’તિ.

    Evaṃ jhāyāmi sokena, bhūridattaṃ apassatī’’ti.

    તત્થ અપસ્સતીતિ અપસ્સન્તી. હતછાપાવાતિ હતપોતકાવ.

    Tattha apassatīti apassantī. Hatachāpāvāti hatapotakāva.

    એવં ભૂરિદત્તમાતરિ વિલપમાનાય ભૂરિદત્તનિવેસનં અણ્ણવકુચ્છિ વિય એકસદ્દં અહોસિ. એકોપિ સકભાવેન સણ્ઠાતું નાસક્ખિ. સકલનિવેસનં યુગન્ધરવાતપ્પહટં વિય સાલવનં અહોસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –

    Evaṃ bhūridattamātari vilapamānāya bhūridattanivesanaṃ aṇṇavakucchi viya ekasaddaṃ ahosi. Ekopi sakabhāvena saṇṭhātuṃ nāsakkhi. Sakalanivesanaṃ yugandharavātappahaṭaṃ viya sālavanaṃ ahosi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ૮૬૨.

    862.

    ‘‘સાલાવ સમ્પમથિતા, માલુતેન પમદ્દિતા;

    ‘‘Sālāva sampamathitā, mālutena pamadditā;

    સેન્તિ પુત્તા ચ દારા ચ, ભૂરિદત્તનિવેસને’’તિ.

    Senti puttā ca dārā ca, bhūridattanivesane’’ti.

    અરિટ્ઠો ચ સુભોગો ચ ઉભોપિ ભાતરો માતાપિતૂનં ઉપટ્ઠાનં ગચ્છન્તા તં સદ્દં સુત્વા ભૂરિદત્તનિવેસનં પવિસિત્વા માતરં અસ્સાસયિંસુ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –

    Ariṭṭho ca subhogo ca ubhopi bhātaro mātāpitūnaṃ upaṭṭhānaṃ gacchantā taṃ saddaṃ sutvā bhūridattanivesanaṃ pavisitvā mātaraṃ assāsayiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ૮૬૩.

    863.

    ‘‘ઇદં સુત્વાન નિગ્ઘોસં, ભૂરિદત્તનિવેસને;

    ‘‘Idaṃ sutvāna nigghosaṃ, bhūridattanivesane;

    અરિટ્ઠો ચ સુભોગો ચ, પધાવિંસુ અનન્તરા.

    Ariṭṭho ca subhogo ca, padhāviṃsu anantarā.

    ૮૬૪.

    864.

    ‘‘અમ્મ અસ્સાસ મા સોચિ, એવંધમ્મા હિ પાણિનો;

    ‘‘Amma assāsa mā soci, evaṃdhammā hi pāṇino;

    ચવન્તિ ઉપપજ્જન્તિ, એસાસ્સ પરિણામિતા’’તિ.

    Cavanti upapajjanti, esāssa pariṇāmitā’’ti.

    તત્થ એસાસ્સ પરિણામિતાતિ એસા ચુતૂપપત્તિ અસ્સ લોકસ્સ પરિણામિતા, એવઞ્હિ સો લોકો પરિણામેતિ. એતેહિ દ્વીહિ અઙ્ગેહિ મુત્તો નામ નત્થીતિ વદન્તિ.

    Tattha esāssa pariṇāmitāti esā cutūpapatti assa lokassa pariṇāmitā, evañhi so loko pariṇāmeti. Etehi dvīhi aṅgehi mutto nāma natthīti vadanti.

    સમુદ્દજા આહ –

    Samuddajā āha –

    ૮૬૫.

    865.

    ‘‘અહમ્પિ તાત જાનામિ, એવંધમ્મા હિ પાણિનો;

    ‘‘Ahampi tāta jānāmi, evaṃdhammā hi pāṇino;

    સોકેન ચ પરેતસ્મિ, ભૂરિદત્તં અપસ્સતી.

    Sokena ca paretasmi, bhūridattaṃ apassatī.

    ૮૬૬.

    866.

    ‘‘અજ્જ ચે મે ઇમં રત્તિં, સુદસ્સન વિજાનહિ;

    ‘‘Ajja ce me imaṃ rattiṃ, sudassana vijānahi;

    ભૂરિદત્તં અપસ્સન્તી, મઞ્ઞે હિસ્સામિ જીવિત’’ન્તિ.

    Bhūridattaṃ apassantī, maññe hissāmi jīvita’’nti.

    તત્થ અજ્જ ચે મેતિ તાત સુદસ્સન, સચે અજ્જ ઇમં રત્તિં ભૂરિદત્તો મમ દસ્સનં નાગમિસ્સતિ, અથાહં તં અપસ્સન્તી જીવિતં જહિસ્સામીતિ મઞ્ઞામિ.

    Tattha ajja ce meti tāta sudassana, sace ajja imaṃ rattiṃ bhūridatto mama dassanaṃ nāgamissati, athāhaṃ taṃ apassantī jīvitaṃ jahissāmīti maññāmi.

    પુત્તા આહંસુ –

    Puttā āhaṃsu –

    ૮૬૭.

    867.

    ‘‘અમ્મ અસ્સાસ મા સોચિ, આનયિસ્સામ ભાતરં;

    ‘‘Amma assāsa mā soci, ānayissāma bhātaraṃ;

    દિસોદિસં ગમિસ્સામ, ભાતુપરિયેસનં ચરં.

    Disodisaṃ gamissāma, bhātupariyesanaṃ caraṃ.

    ૮૬૮.

    868.

    ‘‘પબ્બતે ગિરિદુગ્ગેસુ, ગામેસુ નિગમેસુ ચ;

    ‘‘Pabbate giriduggesu, gāmesu nigamesu ca;

    ઓરેન સત્તરત્તસ્સ, ભાતરં પસ્સ આગત’’ન્તિ.

    Orena sattarattassa, bhātaraṃ passa āgata’’nti.

    તત્થ ચરન્તિ અમ્મ, મયં તયોપિ જના ભાતુપરિયેસનં ચરન્તા દિસોદિસં ગમિસ્સામાતિ નં અસ્સાસેસું.

    Tattha caranti amma, mayaṃ tayopi janā bhātupariyesanaṃ carantā disodisaṃ gamissāmāti naṃ assāsesuṃ.

    તતો સુદસ્સનો ચિન્તેસિ ‘‘સચે તયોપિ એકં દિસં ગમિસ્સામ, પપઞ્ચો ભવિસ્સતિ, તીહિ તીણિ ઠાનાનિ ગન્તું વટ્ટતિ – એકેન દેવલોકં, એકેન હિમવન્તં, એકેન મનુસ્સલોકં. સચે ખો પન કાણારિટ્ઠો મનુસ્સલોકં ગમિસ્સતિ, યત્થેવ ભૂરિદત્તં પસ્સતિ. તં ગામં વા નિગમં વા ઝાપેત્વા એસ્સતિ, એસ કક્ખળો ફરુસો, ન સક્કા એતં તત્થ પેસેતુ’’ન્તિ. ચિન્તેત્વા ચ પન ‘‘તાત અરિટ્ઠ, ત્વં દેવલોકં ગચ્છ, સચે દેવતાહિ ધમ્મં સોતુકામાહિ ભૂરિદત્તો દેવલોકં નીતો, તતો નં આનેહી’’તિ અરિટ્ઠં દેવલોકં પહિણિ. સુભોગં પન ‘‘તાત, ત્વં હિમવન્તં ગન્ત્વા પઞ્ચસુ મહાનદીસુ ભૂરિદત્તં ઉપધારેત્વા એહી’’તિ હિમવન્તં પહિણિ. સયં પન મનુસ્સલોકં ગન્તુકામો ચિન્તેસિ – ‘‘સચાહં માણવકવણ્ણેન ગમિસ્સામિ, મનુસ્સા નેવ મે પિયાયિસ્સન્તિ, મયા તાપસવેસેન ગન્તું વટ્ટતિ, મનુસ્સાનઞ્હિ પબ્બજિતા પિયા મનાપા’’તિ. સો તાપસવેસં ગહેત્વા માતરં વન્દિત્વા નિક્ખમિ.

    Tato sudassano cintesi ‘‘sace tayopi ekaṃ disaṃ gamissāma, papañco bhavissati, tīhi tīṇi ṭhānāni gantuṃ vaṭṭati – ekena devalokaṃ, ekena himavantaṃ, ekena manussalokaṃ. Sace kho pana kāṇāriṭṭho manussalokaṃ gamissati, yattheva bhūridattaṃ passati. Taṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā jhāpetvā essati, esa kakkhaḷo pharuso, na sakkā etaṃ tattha pesetu’’nti. Cintetvā ca pana ‘‘tāta ariṭṭha, tvaṃ devalokaṃ gaccha, sace devatāhi dhammaṃ sotukāmāhi bhūridatto devalokaṃ nīto, tato naṃ ānehī’’ti ariṭṭhaṃ devalokaṃ pahiṇi. Subhogaṃ pana ‘‘tāta, tvaṃ himavantaṃ gantvā pañcasu mahānadīsu bhūridattaṃ upadhāretvā ehī’’ti himavantaṃ pahiṇi. Sayaṃ pana manussalokaṃ gantukāmo cintesi – ‘‘sacāhaṃ māṇavakavaṇṇena gamissāmi, manussā neva me piyāyissanti, mayā tāpasavesena gantuṃ vaṭṭati, manussānañhi pabbajitā piyā manāpā’’ti. So tāpasavesaṃ gahetvā mātaraṃ vanditvā nikkhami.

    બોધિસત્તસ્સ પન અજમુખી નામ વેમાતિકભગિની અત્થિ. તસ્સા બોધિસત્તે અધિમત્તો સિનેહો. સા સુદસ્સનં ગચ્છન્તં દિસ્વા આહ – ‘‘ભાતિક , અતિવિય કિલમામિ, અહમ્પિ તયા સદ્ધિં ગમિસ્સામી’’તિ. ‘‘અમ્મ, ન સક્કા તયા ગન્તું, અહં પબ્બજિતવસેન ગચ્છામી’’તિ. ‘‘અહં પન ખુદ્દકમણ્ડૂકી હુત્વા તવ જટન્તરે નિપજ્જિત્વા ગમિસ્સામી’’તિ. ‘‘તેન હિ એહી’’તિ. સા મણ્ડૂકપોતિકા હુત્વા તસ્સ જટન્તરે નિપજ્જિ. સુદસ્સનો ‘‘મૂલતો પટ્ઠાય વિચિનન્તો ગમિસ્સામી’’તિ બોધિસત્તસ્સ ભરિયાયો તસ્સ ઉપોસથકરણટ્ઠાનં પુચ્છિત્વા પઠમં તત્થ ગન્ત્વા અલમ્પાયનેન મહાસત્તસ્સ ગહિતટ્ઠાને લોહિતઞ્ચ વલ્લીહિ કતપેળટ્ઠાનઞ્ચ દિસ્વા ‘‘ભૂરિદત્તો અહિતુણ્ડિકેન ગહિતો’’તિ ઞત્વા સમુપ્પન્નસોકો અસ્સુપુણ્ણેહિ નેત્તેહિ અલમ્પાયનસ્સ ગતમગ્ગેનેવ પઠમં કીળાપિતગામં ગન્ત્વા મનસ્સે પુચ્છિ ‘‘એવરૂપો નામ નાગો કેનચીધ અહિતુણ્ડિકેન કીળાપિતો’’તિ? ‘‘આમ, અલમ્પાયનેન ઇતો માસમત્થકે કીળાપિતો’’તિ. ‘‘કિઞ્ચિ ધનં તેન લદ્ધ’’ન્તિ? ‘‘આમ, ઇધેવ તેન સહસ્સમત્તં લદ્ધ’’ન્તિ. ‘‘ઇદાનિ સો કુહિં ગતો’’તિ? ‘‘અસુકગામં નામા’’તિ. સો તતો પટ્ઠાય પુચ્છન્તો અનુપુબ્બેન રાજદ્વારં અગમાસિ.

    Bodhisattassa pana ajamukhī nāma vemātikabhaginī atthi. Tassā bodhisatte adhimatto sineho. Sā sudassanaṃ gacchantaṃ disvā āha – ‘‘bhātika , ativiya kilamāmi, ahampi tayā saddhiṃ gamissāmī’’ti. ‘‘Amma, na sakkā tayā gantuṃ, ahaṃ pabbajitavasena gacchāmī’’ti. ‘‘Ahaṃ pana khuddakamaṇḍūkī hutvā tava jaṭantare nipajjitvā gamissāmī’’ti. ‘‘Tena hi ehī’’ti. Sā maṇḍūkapotikā hutvā tassa jaṭantare nipajji. Sudassano ‘‘mūlato paṭṭhāya vicinanto gamissāmī’’ti bodhisattassa bhariyāyo tassa uposathakaraṇaṭṭhānaṃ pucchitvā paṭhamaṃ tattha gantvā alampāyanena mahāsattassa gahitaṭṭhāne lohitañca vallīhi katapeḷaṭṭhānañca disvā ‘‘bhūridatto ahituṇḍikena gahito’’ti ñatvā samuppannasoko assupuṇṇehi nettehi alampāyanassa gatamaggeneva paṭhamaṃ kīḷāpitagāmaṃ gantvā manasse pucchi ‘‘evarūpo nāma nāgo kenacīdha ahituṇḍikena kīḷāpito’’ti? ‘‘Āma, alampāyanena ito māsamatthake kīḷāpito’’ti. ‘‘Kiñci dhanaṃ tena laddha’’nti? ‘‘Āma, idheva tena sahassamattaṃ laddha’’nti. ‘‘Idāni so kuhiṃ gato’’ti? ‘‘Asukagāmaṃ nāmā’’ti. So tato paṭṭhāya pucchanto anupubbena rājadvāraṃ agamāsi.

    તસ્મિં ખણે અલમ્પાયનો સુન્હાતો સુવિલિત્તો મટ્ઠસાટકં નિવાસેત્વા રતનપેળં ગાહાપેત્વા રાજદ્વારમેવ ગતો. મહાજનો સન્નિપતિ, રઞ્ઞો આસનં પઞ્ઞત્તં. સો અન્તોનિવેસને ઠિતોવ ‘‘અહં આગચ્છામિ, નાગરાજાનં કીળાપેતૂ’’તિ પેસેસિ. અલમ્પાયનો ચિત્તત્થરણે રતનપેળં ઠપેત્વા વિવરિત્વા ‘‘એહિ મહાનાગા’’તિ સઞ્ઞમદાસિ. તસ્મિં સમયે સુદસ્સનોપિ પરિસન્તરે ઠાતો. અથ મહાસત્તો સીસં નીહરિત્વા સબ્બાવન્તં પરિસં ઓલોકેસિ. નાગા હિ દ્વીહિ કારણેહિ પરિસં ઓલોકેન્તિ સુપણ્ણપરિપન્થં વા ઞાતકે વા દસ્સનત્થાય. તે સુપણ્ણં દિસ્વા ભીતા ન નચ્ચન્તિ, ઞાતકે વા દિસ્વા લજ્જમાના ન નચ્ચન્તિ. મહાસત્તો પન ઓલોકેન્તો પરિસન્તરે ભાતરં અદ્દસ. સો અક્ખિપૂરાનિ અસ્સૂનિ ગહેત્વા પેળતો નિક્ખમિત્વા ભાતરાભિમુખો પાયાસિ. મહાજનો તં આગચ્છન્તં દિસ્વા ભીતો પટિક્કમિ, એકો સુદસ્સનોવ અટ્ઠાસિ. સો ગન્ત્વા તસ્સ પાદપિટ્ઠિયં સીસં ઠપેત્વા રોદિ, સુદસ્સનોપિ પરિદેવિ. મહાસત્તો રોદિત્વા નિવત્તિત્વા પેળમેવ પાવિસિ. અલમ્પાયનોપિ ‘‘ઇમિના નાગેન તાપસો ડટ્ઠો ભવિસ્સતિ, અસ્સાસેસ્સામિ ન’’ન્તિ ઉપસઙ્કમિત્વા આહ –

    Tasmiṃ khaṇe alampāyano sunhāto suvilitto maṭṭhasāṭakaṃ nivāsetvā ratanapeḷaṃ gāhāpetvā rājadvārameva gato. Mahājano sannipati, rañño āsanaṃ paññattaṃ. So antonivesane ṭhitova ‘‘ahaṃ āgacchāmi, nāgarājānaṃ kīḷāpetū’’ti pesesi. Alampāyano cittattharaṇe ratanapeḷaṃ ṭhapetvā vivaritvā ‘‘ehi mahānāgā’’ti saññamadāsi. Tasmiṃ samaye sudassanopi parisantare ṭhāto. Atha mahāsatto sīsaṃ nīharitvā sabbāvantaṃ parisaṃ olokesi. Nāgā hi dvīhi kāraṇehi parisaṃ olokenti supaṇṇaparipanthaṃ vā ñātake vā dassanatthāya. Te supaṇṇaṃ disvā bhītā na naccanti, ñātake vā disvā lajjamānā na naccanti. Mahāsatto pana olokento parisantare bhātaraṃ addasa. So akkhipūrāni assūni gahetvā peḷato nikkhamitvā bhātarābhimukho pāyāsi. Mahājano taṃ āgacchantaṃ disvā bhīto paṭikkami, eko sudassanova aṭṭhāsi. So gantvā tassa pādapiṭṭhiyaṃ sīsaṃ ṭhapetvā rodi, sudassanopi paridevi. Mahāsatto roditvā nivattitvā peḷameva pāvisi. Alampāyanopi ‘‘iminā nāgena tāpaso ḍaṭṭho bhavissati, assāsessāmi na’’nti upasaṅkamitvā āha –

    ૮૬૯.

    869.

    ‘‘હત્થા પમુત્તો ઉરગો, પાદે તે નિપતી ભુસં;

    ‘‘Hatthā pamutto urago, pāde te nipatī bhusaṃ;

    કચ્ચિ નુ તં ડંસી તાત, મા ભાયિ સુખિતો ભવા’’તિ.

    Kacci nu taṃ ḍaṃsī tāta, mā bhāyi sukhito bhavā’’ti.

    તત્થ મા ભાયીતિ તાત તાપસ, અહં અલમ્પાયનો નામ, મા ભાયિ, તવ પટિજગ્ગનં નામ મમ ભારોતિ.

    Tattha mā bhāyīti tāta tāpasa, ahaṃ alampāyano nāma, mā bhāyi, tava paṭijagganaṃ nāma mama bhāroti.

    સુદસ્સનો તેન સદ્ધિં કથેતુકમ્યતાય ગાથમાહ –

    Sudassano tena saddhiṃ kathetukamyatāya gāthamāha –

    ૮૭૦.

    870.

    ‘‘નેવ મય્હં અયં નાગો, અલં દુક્ખાય કાયચિ;

    ‘‘Neva mayhaṃ ayaṃ nāgo, alaṃ dukkhāya kāyaci;

    યાવતત્થિ અહિગ્ગાહો, મયા ભિય્યો ન વિજ્જતી’’તિ.

    Yāvatatthi ahiggāho, mayā bhiyyo na vijjatī’’ti.

    તત્થ કાયચીતિ કસ્સચિ અપ્પમત્તકસ્સપિ દુક્ખસ્સ ઉપ્પાદને અયં મમ અસમત્થો. મયા હિ સદિસો અહિતુણ્ડિકો નામ નત્થીતિ.

    Tattha kāyacīti kassaci appamattakassapi dukkhassa uppādane ayaṃ mama asamattho. Mayā hi sadiso ahituṇḍiko nāma natthīti.

    અલમ્પાયનો ‘‘અસુકો નામેસો’’તિ અજાનન્તો કુજ્ઝિત્વા આહ –

    Alampāyano ‘‘asuko nāmeso’’ti ajānanto kujjhitvā āha –

    ૮૭૧.

    871.

    ‘‘કો નુ બ્રાહ્મણવણ્ણેન, દિત્તો પરિસમાગતો;

    ‘‘Ko nu brāhmaṇavaṇṇena, ditto parisamāgato;

    અવ્હાયન્તુ સુયુદ્ધેન, સુણન્તુ પરિસા મમા’’તિ.

    Avhāyantu suyuddhena, suṇantu parisā mamā’’ti.

    તત્થ દિત્તોતિ ગબ્બિતો બાલો અન્ધઞાણો. અવ્હાયન્તૂતિ અવ્હાયન્તો, અયમેવ વા પાઠો. ઇદં વુત્તં હોતિ – અયં કો બાલો ઉમ્મત્તકો વિય મં સુયુદ્ધેન અવ્હાયન્તો અત્તના સદ્ધિં સમં કરોન્તો પરિસમાગતો, પરિસા મમ વચનં સુણન્તુ, મય્હં દોસો નત્થિ, મા ખો મે કુજ્ઝિત્થાતિ.

    Tattha dittoti gabbito bālo andhañāṇo. Avhāyantūti avhāyanto, ayameva vā pāṭho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ayaṃ ko bālo ummattako viya maṃ suyuddhena avhāyanto attanā saddhiṃ samaṃ karonto parisamāgato, parisā mama vacanaṃ suṇantu, mayhaṃ doso natthi, mā kho me kujjhitthāti.

    અથ નં સુદસ્સનો ગાથાય અજ્ઝભાસિ –

    Atha naṃ sudassano gāthāya ajjhabhāsi –

    ૮૭૨.

    872.

    ‘‘ત્વં મં નાગેન આલમ્પ, અહં મણ્ડૂકછાપિયા;

    ‘‘Tvaṃ maṃ nāgena ālampa, ahaṃ maṇḍūkachāpiyā;

    હોતુ નો અબ્ભુતં તત્થ, આ સહસ્સેહિ પઞ્ચહી’’તિ.

    Hotu no abbhutaṃ tattha, ā sahassehi pañcahī’’ti.

    તત્થ નાગેનાતિ ત્વં નાગેન મયા સદ્ધિં યુજ્ઝ, અહં મણ્ડૂકછાપિયા તયા સદ્ધિં યુજ્ઝિસ્સામિ. આ સહસ્સેહિ પઞ્ચહીતિ તસ્મિં નો યુદ્ધે યાવ પઞ્ચહિ સહસ્સેહિ અબ્ભુતં હોતૂતિ.

    Tattha nāgenāti tvaṃ nāgena mayā saddhiṃ yujjha, ahaṃ maṇḍūkachāpiyā tayā saddhiṃ yujjhissāmi. Ā sahassehi pañcahīti tasmiṃ no yuddhe yāva pañcahi sahassehi abbhutaṃ hotūti.

    અલમ્પાયનો આહ –

    Alampāyano āha –

    ૮૭૩.

    873.

    ‘‘અહઞ્હિ વસુમા અડ્ઢો, ત્વં દલિદ્દોસિ માણવ;

    ‘‘Ahañhi vasumā aḍḍho, tvaṃ daliddosi māṇava;

    કો નુ તે પાટિભોગત્થિ, ઉપજૂતઞ્ચ કિં સિયા.

    Ko nu te pāṭibhogatthi, upajūtañca kiṃ siyā.

    ૮૭૪.

    874.

    ‘‘ઉપજૂતઞ્ચ મે અસ્સ, પાટિભોગો ચ તાદિસો;

    ‘‘Upajūtañca me assa, pāṭibhogo ca tādiso;

    હોતુ નો અબ્ભુતં તત્થ, આ સહસ્સેહિ પઞ્ચહી’’તિ.

    Hotu no abbhutaṃ tattha, ā sahassehi pañcahī’’ti.

    તત્થ કો નુ તેતિ તવ પબ્બજિતસ્સ કો નુ પાટિભોગો અત્થિ. ઉપજૂતઞ્ચાતિ ઇમસ્મિં વા જૂતે ઉપનિક્ખેપભૂતં કિં નામ તવ ધનં સિયા, દસ્સેહિ મેતિ વદતિ. ઉપજૂતઞ્ચ મેતિ મય્હં પન દાતબ્બં ઉપનિક્ખેપધનં વા ઠપેતબ્બપાટિભોગો વા તાદિસો અત્થિ, તસ્મા નો તત્થ યાવ પઞ્ચહિ સહસ્સેહિ અબ્ભુતં હોતૂતિ.

    Tattha ko nu teti tava pabbajitassa ko nu pāṭibhogo atthi. Upajūtañcāti imasmiṃ vā jūte upanikkhepabhūtaṃ kiṃ nāma tava dhanaṃ siyā, dassehi meti vadati. Upajūtañca meti mayhaṃ pana dātabbaṃ upanikkhepadhanaṃ vā ṭhapetabbapāṭibhogo vā tādiso atthi, tasmā no tattha yāva pañcahi sahassehi abbhutaṃ hotūti.

    સુદસ્સનો તસ્સ કથં સુત્વા ‘‘પઞ્ચહિ નો સહસ્સેહિ અબ્ભુતં હોતૂ’’તિ અભીતો રાજનિવેસનં આરુય્હ માતુલરઞ્ઞો સન્તિકે ઠિતો ગાથમાહ –

    Sudassano tassa kathaṃ sutvā ‘‘pañcahi no sahassehi abbhutaṃ hotū’’ti abhīto rājanivesanaṃ āruyha mātularañño santike ṭhito gāthamāha –

    ૮૭૫.

    875.

    ‘‘સુણોહિ મે મહારાજ, વચનં ભદ્દમત્થુ તે;

    ‘‘Suṇohi me mahārāja, vacanaṃ bhaddamatthu te;

    પઞ્ચન્નં મે સહસ્સાનં, પાટિભોગો હિ કિત્તિમા’’તિ.

    Pañcannaṃ me sahassānaṃ, pāṭibhogo hi kittimā’’ti.

    તત્થ કિત્તિમાતિ ગુણકિત્તિસમ્પન્ન વિવિધગુણાચારકિત્તિસમ્પન્ન.

    Tattha kittimāti guṇakittisampanna vividhaguṇācārakittisampanna.

    રાજા ‘‘અયં તાપસો મં અતિબહું ધનં યાચતિ, કિં નુ ખો’’તિ ચિન્તેત્વા ગાથમાહ –

    Rājā ‘‘ayaṃ tāpaso maṃ atibahuṃ dhanaṃ yācati, kiṃ nu kho’’ti cintetvā gāthamāha –

    ૮૭૬.

    876.

    ‘‘પેત્તિકં વા ઇણં હોતિ, યં વા હોતિ સયંકતં;

    ‘‘Pettikaṃ vā iṇaṃ hoti, yaṃ vā hoti sayaṃkataṃ;

    કિં ત્વં એવં બહું મય્હં, ધનં યાચસિ બ્રાહ્મણા’’તિ.

    Kiṃ tvaṃ evaṃ bahuṃ mayhaṃ, dhanaṃ yācasi brāhmaṇā’’ti.

    તત્થ પેત્તિકં વાતિ પિતરા વા ગહેત્વા ખાદિતં, અત્તના વા કતં ઇણં નામ હોતિ, કિં મમ પિતરા તવ હત્થતો ગહિતં અત્થિ, ઉદાહુ મયા, કિંકારણા મં એવં બહું ધનં યાચસીતિ?

    Tattha pettikaṃ vāti pitarā vā gahetvā khāditaṃ, attanā vā kataṃ iṇaṃ nāma hoti, kiṃ mama pitarā tava hatthato gahitaṃ atthi, udāhu mayā, kiṃkāraṇā maṃ evaṃ bahuṃ dhanaṃ yācasīti?

    એવં વુત્તે સુદસ્સનો દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Evaṃ vutte sudassano dve gāthā abhāsi –

    ૮૭૭.

    877.

    ‘‘અલમ્પાયનો હિ નાગેન, મમં અભિજિગીસતિ;

    ‘‘Alampāyano hi nāgena, mamaṃ abhijigīsati;

    અહં મણ્ડૂકછાપિયા, ડંસયિસ્સામિ બ્રાહ્મણં.

    Ahaṃ maṇḍūkachāpiyā, ḍaṃsayissāmi brāhmaṇaṃ.

    ૮૭૮.

    878.

    ‘‘તં ત્વં દટ્ઠું મહારાજ, અજ્જ રટ્ઠાભિવડ્ઢન;

    ‘‘Taṃ tvaṃ daṭṭhuṃ mahārāja, ajja raṭṭhābhivaḍḍhana;

    ખત્તસઙ્ઘપરિબ્યૂળ્હો, નિય્યાહિ અહિદસ્સન’’ન્તિ.

    Khattasaṅghaparibyūḷho, niyyāhi ahidassana’’nti.

    તત્થ અભિજિગીસતીતિ યુદ્ધે જિનિતું ઇચ્છતિ. તત્થ સચે સો જીયિસ્સતિ, મય્હં પઞ્ચસહસ્સાનિ દસ્સતિ. સચાહં જીયિસ્સામિ, અહમસ્સ દસ્સામિ, તસ્મા તં બહું ધનં યાચામિ. ન્તિ તસ્મા ત્વં મહારાજ, અજ્જ અહિદસ્સનં દટ્ઠું નિય્યાહીતિ.

    Tattha abhijigīsatīti yuddhe jinituṃ icchati. Tattha sace so jīyissati, mayhaṃ pañcasahassāni dassati. Sacāhaṃ jīyissāmi, ahamassa dassāmi, tasmā taṃ bahuṃ dhanaṃ yācāmi. Tanti tasmā tvaṃ mahārāja, ajja ahidassanaṃ daṭṭhuṃ niyyāhīti.

    રાજા ‘‘તેન હિ ગચ્છામા’’તિ તાપસેન સદ્ધિંયેવ નિક્ખમિ. તં દિસ્વા અલમ્પાયનો ‘‘અયં તાપસો ગન્ત્વા રાજાનં ગહેત્વા આગતો, રાજકુલૂપકો ભવિસ્સતી’’તિ ભીતો તં અનુવત્તન્તો ગાથમાહ –

    Rājā ‘‘tena hi gacchāmā’’ti tāpasena saddhiṃyeva nikkhami. Taṃ disvā alampāyano ‘‘ayaṃ tāpaso gantvā rājānaṃ gahetvā āgato, rājakulūpako bhavissatī’’ti bhīto taṃ anuvattanto gāthamāha –

    ૮૭૯.

    879.

    ‘‘નેવ તં અતિમઞ્ઞામિ, સિપ્પવાદેન માણવ;

    ‘‘Neva taṃ atimaññāmi, sippavādena māṇava;

    અતિમત્તોસિ સિપ્પેન, ઉરગં નાપચાયસી’’તિ.

    Atimattosi sippena, uragaṃ nāpacāyasī’’ti.

    તત્થ સિપ્પવાદેનાતિ માણવ, અહં અત્તનો સિપ્પેન તં નાતિમઞ્ઞામિ, ત્વં પન સિપ્પેન અતિમત્તો ઇમં ઉરગં ન પૂજેસિ, નાગસ્સ અપચિતિં ન કરોસીતિ.

    Tattha sippavādenāti māṇava, ahaṃ attano sippena taṃ nātimaññāmi, tvaṃ pana sippena atimatto imaṃ uragaṃ na pūjesi, nāgassa apacitiṃ na karosīti.

    તતો સુદસ્સનો દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Tato sudassano dve gāthā abhāsi –

    ૮૮૦.

    880.

    ‘‘અહમ્પિ નાતિમઞ્ઞામિ, સિપ્પવાદેન બ્રાહ્મણ;

    ‘‘Ahampi nātimaññāmi, sippavādena brāhmaṇa;

    અવિસેન ચ નાગેન, ભુસં વઞ્ચયસે જનં.

    Avisena ca nāgena, bhusaṃ vañcayase janaṃ.

    ૮૮૧.

    881.

    ‘‘એવઞ્ચેતં જનો જઞ્ઞા, યથા જાનામિ તં અહં;

    ‘‘Evañcetaṃ jano jaññā, yathā jānāmi taṃ ahaṃ;

    ન ત્વં લભસિ આલમ્પ, ભુસમુટ્ઠિં કુતો ધન’’ન્તિ.

    Na tvaṃ labhasi ālampa, bhusamuṭṭhiṃ kuto dhana’’nti.

    અથસ્સ અલમ્પાયનો કુજ્ઝિત્વા આહ –

    Athassa alampāyano kujjhitvā āha –

    ૮૮૨.

    882.

    ‘‘ખરાજિનો જટી દુમ્મી, દિત્તો પરિસમાગતો;

    ‘‘Kharājino jaṭī dummī, ditto parisamāgato;

    યો ત્વં એવં ગતં નાગં, ‘અવિસો’ અતિમઞ્ઞતિ.

    Yo tvaṃ evaṃ gataṃ nāgaṃ, ‘aviso’ atimaññati.

    ૮૮૩.

    883.

    ‘‘આસજ્જ ખો નં જઞ્ઞાસિ, પુણ્ણં ઉગ્ગસ્સ તેજસો;

    ‘‘Āsajja kho naṃ jaññāsi, puṇṇaṃ uggassa tejaso;

    મઞ્ઞે તં ભસ્મરાસિંવ, ખિપ્પમેસ કરિસ્સતી’’તિ.

    Maññe taṃ bhasmarāsiṃva, khippamesa karissatī’’ti.

    તત્થ દુમ્મીતિ અનઞ્ઞ્તિનયનો. અવિસો અતિમઞ્ઞસીતિ નિબ્બિસોતિ અવજાનાસિ. આસજ્જાતિ ઉપગન્ત્વા. જઞ્ઞાસીતિ જાનેય્યાસિ.

    Tattha dummīti anaññtinayano. Aviso atimaññasīti nibbisoti avajānāsi. Āsajjāti upagantvā. Jaññāsīti jāneyyāsi.

    અથ તેન સદ્ધિં કેળિં કરોન્તો સુદસ્સનો ગાથમાહ –

    Atha tena saddhiṃ keḷiṃ karonto sudassano gāthamāha –

    ૮૮૪.

    884.

    ‘‘સિયા વિસં સિલુત્તસ્સ, દેડ્ડુભસ્સ સિલાભુનો;

    ‘‘Siyā visaṃ siluttassa, deḍḍubhassa silābhuno;

    નેવ લોહિતસીસસ્સ, વિસં નાગસ્સ વિજ્જતી’’તિ.

    Neva lohitasīsassa, visaṃ nāgassa vijjatī’’ti.

    તત્થ સિલુત્તસ્સાતિ ઘરસપ્પસ્સ. દેડ્ડુભસ્સાતિ ઉદકસપ્પસ્સ. સિલાભુનોતિ નીલવણ્ણસપ્પસ્સ. ઇતિ નિબ્બિસે સપ્પે દસ્સેત્વા એતેસં વિસં સિયા, નેવ લોહિતસીસસ્સ સપ્પસ્સાતિ આહ.

    Tattha siluttassāti gharasappassa. Deḍḍubhassāti udakasappassa. Silābhunoti nīlavaṇṇasappassa. Iti nibbise sappe dassetvā etesaṃ visaṃ siyā, neva lohitasīsassa sappassāti āha.

    અથ નં અલમ્પાયનો દ્વીહિ ગાથાહિ અજ્ઝભાસિ –

    Atha naṃ alampāyano dvīhi gāthāhi ajjhabhāsi –

    ૮૮૫.

    885.

    ‘‘સુતમેતં અરહતં, સઞ્ઞતાનં તપસ્સિનં;

    ‘‘Sutametaṃ arahataṃ, saññatānaṃ tapassinaṃ;

    ઇધ દાનાનિ દત્વાન, સગ્ગં ગચ્છન્તિ દાયકા;

    Idha dānāni datvāna, saggaṃ gacchanti dāyakā;

    જીવન્તો દેહિ દાનાનિ, યદિ તે અત્થિ દાતવે.

    Jīvanto dehi dānāni, yadi te atthi dātave.

    ૮૮૬.

    886.

    ‘‘અયં નાગો મહિદ્ધિકો, તેજસ્સી દુરતિક્કમો;

    ‘‘Ayaṃ nāgo mahiddhiko, tejassī duratikkamo;

    તેન તં ડંસયિસ્સામિ, સો તં ભસ્મં કરિસ્સતી’’તિ.

    Tena taṃ ḍaṃsayissāmi, so taṃ bhasmaṃ karissatī’’ti.

    તત્થ દાતવેતિ યદિ તે કિઞ્ચિ દાતબ્બં અત્થિ, તં દેહીતિ.

    Tattha dātaveti yadi te kiñci dātabbaṃ atthi, taṃ dehīti.

    ૮૮૭.

    887.

    ‘‘મયાપેતં સુતં સમ્મ, સઞ્ઞતાનં તપસ્સિનં;

    ‘‘Mayāpetaṃ sutaṃ samma, saññatānaṃ tapassinaṃ;

    ઇધ દાનાનિ દત્વાન, સગ્ગં ગચ્છન્તિ દાયકા;

    Idha dānāni datvāna, saggaṃ gacchanti dāyakā;

    ત્વમેવ દેહિ જીવન્તો, યદિ તે અત્થિ દાતવે.

    Tvameva dehi jīvanto, yadi te atthi dātave.

    ૮૮૮.

    888.

    ‘‘અયં અજમુખી નામ, પુણ્ણા ઉગ્ગસ્સ તેજસો;

    ‘‘Ayaṃ ajamukhī nāma, puṇṇā uggassa tejaso;

    તાય તં ડંસયિસ્સામિ, સા તં ભસ્મં કરિસ્સતિ.

    Tāya taṃ ḍaṃsayissāmi, sā taṃ bhasmaṃ karissati.

    ૮૮૯.

    889.

    ‘‘યા ધીતા ધતરટ્ઠસ્સ, વેમાતા ભગિની મમ;

    ‘‘Yā dhītā dhataraṭṭhassa, vemātā bhaginī mama;

    સા તં ડંસત્વજમુખી, પુણ્ણા ઉગ્ગસ્સ તેજસો’’તિ. –

    Sā taṃ ḍaṃsatvajamukhī, puṇṇā uggassa tejaso’’ti. –

    ઇમા ગાથા સુદસ્સનસ્સ વચનં. તત્થ પુણ્ણા ઉગ્ગસ્સ તેજસોતિ ઉગ્ગેન વિસેન પુણ્ણા.

    Imā gāthā sudassanassa vacanaṃ. Tattha puṇṇā uggassa tejasoti uggena visena puṇṇā.

    એવઞ્ચ પન વત્વા ‘‘અમ્મ અજમુખિ, જટન્તરતો મે નિક્ખમિત્વા પાણિમ્હિ પતિટ્ઠહા’’તિ મહાજનસ્સ મજ્ઝેયેવ ભગિનિં પક્કોસિત્વા હત્થં પસારેસિ. સા તસ્સ સદ્દં સુત્વા જટન્તરે નિસિન્નાવ તિક્ખત્તું મણ્ડૂકવસ્સિતં વસ્સિત્વા નિક્ખમિત્વા અંસકૂટે નિસીદિત્વા ઉપ્પતિત્વા તસ્સ હત્થતલે તીણિ વિસબિન્દૂનિ પાતેત્વા પુન તસ્સ જટન્તરમેવ પાવિસિ. સુદસ્સનો વિસં ગહેત્વા ઠિતોવ ‘‘નસ્સિસ્સતાયં જનપદો, નસ્સિસ્સતાયં જનપદો’’તિ તિક્ખત્તું મહાસદ્દં અભાસિ. તસ્સ સો સદ્દો દ્વાદસયોજનિકં બારાણસિં છાદેત્વા અટ્ઠાસિ. અથ રાજા તં સદ્દં સુત્વા ‘‘કિમત્થં જનપદો નસ્સિસ્સતી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘મહારાજ, ઇમસ્સ વિસસ્સ નિસિઞ્ચનટ્ઠાનં ન પસ્સામી’’તિ. ‘‘તાત, મહન્તા અયં પથવી, પથવિયં નિસિઞ્ચા’’તિ. અથ નં ‘‘ન સક્કા પથવિયં સિઞ્ચિતું, મહારાજા’’તિ પટિક્ખિપન્તો ગાથમાહ –

    Evañca pana vatvā ‘‘amma ajamukhi, jaṭantarato me nikkhamitvā pāṇimhi patiṭṭhahā’’ti mahājanassa majjheyeva bhaginiṃ pakkositvā hatthaṃ pasāresi. Sā tassa saddaṃ sutvā jaṭantare nisinnāva tikkhattuṃ maṇḍūkavassitaṃ vassitvā nikkhamitvā aṃsakūṭe nisīditvā uppatitvā tassa hatthatale tīṇi visabindūni pātetvā puna tassa jaṭantarameva pāvisi. Sudassano visaṃ gahetvā ṭhitova ‘‘nassissatāyaṃ janapado, nassissatāyaṃ janapado’’ti tikkhattuṃ mahāsaddaṃ abhāsi. Tassa so saddo dvādasayojanikaṃ bārāṇasiṃ chādetvā aṭṭhāsi. Atha rājā taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kimatthaṃ janapado nassissatī’’ti pucchi. ‘‘Mahārāja, imassa visassa nisiñcanaṭṭhānaṃ na passāmī’’ti. ‘‘Tāta, mahantā ayaṃ pathavī, pathaviyaṃ nisiñcā’’ti. Atha naṃ ‘‘na sakkā pathaviyaṃ siñcituṃ, mahārājā’’ti paṭikkhipanto gāthamāha –

    ૮૯૦.

    890.

    ‘‘છમાયં ચે નિસિઞ્ચિસ્સં, બ્રહ્મદત્ત વિજાનહિ;

    ‘‘Chamāyaṃ ce nisiñcissaṃ, brahmadatta vijānahi;

    તિણલતાનિ ઓસધ્યો, ઉસ્સુસ્સેય્યું અસંસય’’ન્તિ.

    Tiṇalatāni osadhyo, ussusseyyuṃ asaṃsaya’’nti.

    તત્થ તિણલતાનીતિ પથવિનિસ્સિતાનિ તિણાનિ ચ લતા ચ સબ્બોસધિયો ચ ઉસ્સુસ્સેય્યું, તસ્મા ન સક્કા પથવિયં નિસિઞ્ચિતુન્તિ.

    Tattha tiṇalatānīti pathavinissitāni tiṇāni ca latā ca sabbosadhiyo ca ussusseyyuṃ, tasmā na sakkā pathaviyaṃ nisiñcitunti.

    તેન હિ નં, તાત, ઉદ્ધં આકાસં ખિપાતિ. તત્રાપિ ન સક્કાતિ દસ્સેન્તો ગાથમાહ –

    Tena hi naṃ, tāta, uddhaṃ ākāsaṃ khipāti. Tatrāpi na sakkāti dassento gāthamāha –

    ૮૯૧.

    891.

    ‘‘ઉદ્ધં ચે પાતયિસ્સામિ, બ્રહ્મદત્ત વિજાનહિ;

    ‘‘Uddhaṃ ce pātayissāmi, brahmadatta vijānahi;

    સત્તવસ્સાનિયં દેવો, ન વસ્સે ન હિમં પતે’’તિ.

    Sattavassāniyaṃ devo, na vasse na himaṃ pate’’ti.

    તત્થ ન હિમં પતેતિ સત્તવસ્સાનિ હિમબિન્દુમત્તમ્પિ ન પતિસ્સતિ.

    Tattha na himaṃ pateti sattavassāni himabindumattampi na patissati.

    તેન હિ નં તાત ઉદકે સિઞ્ચાતિ. તત્રાપિ ન સક્કાતિ દસ્સેતું ગાથમાહ –

    Tena hi naṃ tāta udake siñcāti. Tatrāpi na sakkāti dassetuṃ gāthamāha –

    ૮૯૨.

    892.

    ‘‘ઉદકે ચે નિસિઞ્ચિસ્સં, બ્રહ્મદત્ત વિજાનહિ;

    ‘‘Udake ce nisiñcissaṃ, brahmadatta vijānahi;

    યાવન્તોદકજા પાણા, મરેય્યું મચ્છકચ્છપા’’તિ.

    Yāvantodakajā pāṇā, mareyyuṃ macchakacchapā’’ti.

    અથ નં રાજા આહ – ‘‘તાત, મયં ન કિઞ્ચિ જાનામ, યથા અમ્હાકં રટ્ઠં ન નસ્સતિ, તં ઉપાયં ત્વમેવ જાનાહી’’તિ. ‘‘તેન હિ, મહારાજ, ઇમસ્મિં ઠાને પટિપાટિયા તયો આવાટે ખણાપેથા’’તિ. રાજા ખણાપેસિ. સુદસ્સનો પઠમં આવાટં નાનાભેસજ્જાનં પૂરાપેસિ, દુતિયં ગોમયસ્સ, તતિયં દિબ્બોસધાનઞ્ઞેવ. તતો પઠમે આવાટે વિસબિન્દૂનિ પાતેસિ. તઙ્ખણઞ્ઞેવ ધૂમાયિત્વા જાલા ઉટ્ઠહિ. સા ગન્ત્વા ગોમયે આવાટં ગણ્હિ. તતોપિ જાલા ઉટ્ઠાય ઇતરં દિબ્બોસધસ્સ પુણ્ણં ગહેત્વા ઓસધાનિ ઝાપેત્વા નિબ્બાયિ. અલમ્પાયનો તસ્સ આવાટસ્સ અવિદૂરે અટ્ઠાસિ. અથ નં વિસઉસુમા પહરિ, સરીરચ્છવિ ઉપ્પાટેત્વા ગતા, સેતકુટ્ઠિ અહોસિ. સો ભયતજ્જિતો ‘‘નાગરાજાનં વિસ્સજ્જેમી’’તિ તિક્ખત્તું વાચં નિચ્છારેસિ. તં સુત્વા બોધિસત્તો રતનપેળાય નિક્ખમિત્વા સબ્બાલઙ્કારપ્પટિમણ્ડિતં અત્તભાવં માપેત્વા દેવરાજલીલાય ઠિતો. સુદસ્સનોપિ અજમુખીપિ તથેવ અટ્ઠંસુ. તતો સુદસ્સનો રાજાનં આહ – ‘‘જાનાસિ નો, મહારાજ, કસ્સેતે પુત્તા’’તિ? ‘‘ન જાનામી’’તિ. ‘‘તુમ્હે તાવ ન જાનાસિ, કાસિરઞ્ઞો પન ધીતાય સમુદ્દજાય ધતરટ્ઠસ્સ દિન્નભાવં જાનાસી’’તિ? ‘‘આમ, જાનામિ, મય્હં સા કનિટ્ઠભગિની’’તિ. ‘‘મયં તસ્સા પુત્તા, ત્વં નો માતુલો’’તિ.

    Atha naṃ rājā āha – ‘‘tāta, mayaṃ na kiñci jānāma, yathā amhākaṃ raṭṭhaṃ na nassati, taṃ upāyaṃ tvameva jānāhī’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, imasmiṃ ṭhāne paṭipāṭiyā tayo āvāṭe khaṇāpethā’’ti. Rājā khaṇāpesi. Sudassano paṭhamaṃ āvāṭaṃ nānābhesajjānaṃ pūrāpesi, dutiyaṃ gomayassa, tatiyaṃ dibbosadhānaññeva. Tato paṭhame āvāṭe visabindūni pātesi. Taṅkhaṇaññeva dhūmāyitvā jālā uṭṭhahi. Sā gantvā gomaye āvāṭaṃ gaṇhi. Tatopi jālā uṭṭhāya itaraṃ dibbosadhassa puṇṇaṃ gahetvā osadhāni jhāpetvā nibbāyi. Alampāyano tassa āvāṭassa avidūre aṭṭhāsi. Atha naṃ visausumā pahari, sarīracchavi uppāṭetvā gatā, setakuṭṭhi ahosi. So bhayatajjito ‘‘nāgarājānaṃ vissajjemī’’ti tikkhattuṃ vācaṃ nicchāresi. Taṃ sutvā bodhisatto ratanapeḷāya nikkhamitvā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitaṃ attabhāvaṃ māpetvā devarājalīlāya ṭhito. Sudassanopi ajamukhīpi tatheva aṭṭhaṃsu. Tato sudassano rājānaṃ āha – ‘‘jānāsi no, mahārāja, kassete puttā’’ti? ‘‘Na jānāmī’’ti. ‘‘Tumhe tāva na jānāsi, kāsirañño pana dhītāya samuddajāya dhataraṭṭhassa dinnabhāvaṃ jānāsī’’ti? ‘‘Āma, jānāmi, mayhaṃ sā kaniṭṭhabhaginī’’ti. ‘‘Mayaṃ tassā puttā, tvaṃ no mātulo’’ti.

    તં સુત્વા રાજા કમ્પમાનો તે આલિઙ્ગિત્વા સીસે ચુમ્બિત્વા રોદિત્વા પાસાદં આરોપેત્વા મહન્તં સક્કારં કારેત્વા ભૂરિદત્તેન પટિસન્થારં કરોન્તો પુચ્છિ ‘‘તાત, તં એવરૂપં ઉગ્ગતેજં કથં અલમ્પાયનો ગણ્હી’’તિ? સો સબ્બં વિત્થારેન કથેત્વા રાજાનં ઓવદન્તો ‘‘મહારાજ, રઞ્ઞા નામ ઇમિના નિયામેન રજ્જં કારેતું વટ્ટતી’’તિ માતુલસ્સ ધમ્મં દેસેસિ. અથ નં સુદસ્સનો આહ – ‘‘માતુલ, મમ માતા ભૂરિદત્તં અપસ્સન્તી કિલમતિ, ન સક્કા અમ્હેહિ પપઞ્ચં કાતુ’’ન્તિ. ‘‘સાધુ, તાતા, તુમ્હે તાવ ગચ્છથ. અહં પન મમ ભગિનિં દટ્ઠુકામોમ્હિ, કથં પસ્સિસ્સામી’’તિ. ‘‘માતુલ, કહં પન નો અય્યકો કાસિરાજા’’તિ? ‘‘તાત, મમ ભગિનિયા વિના વસિતું અસક્કોન્તો રજ્જં પહાય પબ્બજિત્વા અસુકે વનસણ્ડે નામ વસતી’’તિ. ‘‘માતુલ, મમ માતા તુમ્હે ચેવ અય્યકઞ્ચ દટ્ઠુકામા, તુમ્હે અસુકદિવસે મમ અય્યકસ્સ સન્તિકં ગચ્છથ, મયં માતરં આદાય અય્યકસ્સ અસ્સમપદં આગચ્છિસ્સામ. તત્થ નં તુમ્હેપિ પસ્સિસ્સથા’’તિ. ઇતિ તે માતુલસ્સ દિવસં વવત્થપેત્વા રાજનિવેસના ઓતરિંસુ. રાજા ભાગિનેય્યે ઉય્યોજેત્વા રોદિત્વા નિવત્તિ. તેપિ પથવિયં નિમુજ્જિત્વા નાગભવનં ગતા.

    Taṃ sutvā rājā kampamāno te āliṅgitvā sīse cumbitvā roditvā pāsādaṃ āropetvā mahantaṃ sakkāraṃ kāretvā bhūridattena paṭisanthāraṃ karonto pucchi ‘‘tāta, taṃ evarūpaṃ uggatejaṃ kathaṃ alampāyano gaṇhī’’ti? So sabbaṃ vitthārena kathetvā rājānaṃ ovadanto ‘‘mahārāja, raññā nāma iminā niyāmena rajjaṃ kāretuṃ vaṭṭatī’’ti mātulassa dhammaṃ desesi. Atha naṃ sudassano āha – ‘‘mātula, mama mātā bhūridattaṃ apassantī kilamati, na sakkā amhehi papañcaṃ kātu’’nti. ‘‘Sādhu, tātā, tumhe tāva gacchatha. Ahaṃ pana mama bhaginiṃ daṭṭhukāmomhi, kathaṃ passissāmī’’ti. ‘‘Mātula, kahaṃ pana no ayyako kāsirājā’’ti? ‘‘Tāta, mama bhaginiyā vinā vasituṃ asakkonto rajjaṃ pahāya pabbajitvā asuke vanasaṇḍe nāma vasatī’’ti. ‘‘Mātula, mama mātā tumhe ceva ayyakañca daṭṭhukāmā, tumhe asukadivase mama ayyakassa santikaṃ gacchatha, mayaṃ mātaraṃ ādāya ayyakassa assamapadaṃ āgacchissāma. Tattha naṃ tumhepi passissathā’’ti. Iti te mātulassa divasaṃ vavatthapetvā rājanivesanā otariṃsu. Rājā bhāgineyye uyyojetvā roditvā nivatti. Tepi pathaviyaṃ nimujjitvā nāgabhavanaṃ gatā.

    નગરપવેસનખણ્ડં નિટ્ઠિતં.

    Nagarapavesanakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.

    મહાસત્તસ્સ પરિયેસનખણ્ડં

    Mahāsattassa pariyesanakhaṇḍaṃ

    મહાસત્તે સમ્પત્તે સકલનાગભવનં એકપરિદેવસદ્દં અહોસિ. સોપિ માસં પેળાય વસિતત્તા કિલન્તો ગિલાનસેય્યં સયિ. તસ્સ સન્તિકં આગચ્છન્તાનં નાગાનં પમાણં નત્થિ. સો તેહિ સદ્ધિં કથેન્તો કિલમતિ. કાણારિટ્ઠો દેવલોકં ગન્ત્વા મહાસત્તં અદિસ્વા પઠમમેવાગતો. અથ નં ‘‘એસ ચણ્ડો ફરુસો, સક્ખિસ્સતિ નાગપરિસં વારેતુ’’ન્તિ મહાસત્તસ્સ નિસિન્નટ્ઠાને દોવારિકં કરિંસુ. સુભોગોપિ સકલહિમવન્તં વિચરિત્વા તતો મહાસમુદ્દઞ્ચ સેસનદિયો ચ ઉપધારેત્વા યમુનં ઉપધારેન્તો આગચ્છતિ. નેસાદબ્રાહ્મણોપિ અલમ્પાયનં કુટ્ઠિં દિસ્વા ચિન્તેસિ ‘‘અયં ભૂરિદત્તં કિલમેત્વા કુટ્ઠિ જાતો, અહં પન તં મય્હં તાવ બહૂપકારં મણિલોભેન અલમ્પાયનસ્સ દસ્સેસિં, તં પાપં મમ આગમિસ્સતિ. યાવ તં ન આગચ્છતિ, તાવદેવ યમુનં ગન્ત્વા પયાગતિત્થે પાપપવાહનં કરિસ્સામી’’તિ. સો તત્થ ગન્ત્વા ‘‘મયા ભૂરિદત્તે મિત્તદુબ્ભિકમ્મં કતં, તં પાપં પવાહેસ્સામી’’તિ વત્વા ઉદકોરોહનકમ્મં કરોતિ. તસ્મિં ખણે સુભોગો તં ઠાનં પત્તો. તસ્સ તં વચનં સુત્વા ‘‘ઇમિના કિર પાપકેન તાવ મહન્તસ્સ યસસ્સ દાયકો મમ ભાતા મણિરતનસ્સ કારણા અલમ્પાયનસ્સ દસ્સિતો, નાસ્સ જીવિતં દસ્સામી’’તિ નઙ્ગુટ્ઠેન તસ્સ પાદેસુ વેઠેત્વા આકડ્ઢિત્વા ઉદકે ઓસિદાપેત્વા નિરસ્સાસકાલે થોકં સિથિલં અકાસિ. સો સીસં ઉક્ખિપિ. અથ નં પુનાકડ્ઢિત્વા ઓસીદાપેસિ. એવં બહૂ વારે તેન કિલમિયમાનો નેસાદબ્રાહ્મણો સીસં ઉક્ખિપિત્વા ગાથમાહ –

    Mahāsatte sampatte sakalanāgabhavanaṃ ekaparidevasaddaṃ ahosi. Sopi māsaṃ peḷāya vasitattā kilanto gilānaseyyaṃ sayi. Tassa santikaṃ āgacchantānaṃ nāgānaṃ pamāṇaṃ natthi. So tehi saddhiṃ kathento kilamati. Kāṇāriṭṭho devalokaṃ gantvā mahāsattaṃ adisvā paṭhamamevāgato. Atha naṃ ‘‘esa caṇḍo pharuso, sakkhissati nāgaparisaṃ vāretu’’nti mahāsattassa nisinnaṭṭhāne dovārikaṃ kariṃsu. Subhogopi sakalahimavantaṃ vicaritvā tato mahāsamuddañca sesanadiyo ca upadhāretvā yamunaṃ upadhārento āgacchati. Nesādabrāhmaṇopi alampāyanaṃ kuṭṭhiṃ disvā cintesi ‘‘ayaṃ bhūridattaṃ kilametvā kuṭṭhi jāto, ahaṃ pana taṃ mayhaṃ tāva bahūpakāraṃ maṇilobhena alampāyanassa dassesiṃ, taṃ pāpaṃ mama āgamissati. Yāva taṃ na āgacchati, tāvadeva yamunaṃ gantvā payāgatitthe pāpapavāhanaṃ karissāmī’’ti. So tattha gantvā ‘‘mayā bhūridatte mittadubbhikammaṃ kataṃ, taṃ pāpaṃ pavāhessāmī’’ti vatvā udakorohanakammaṃ karoti. Tasmiṃ khaṇe subhogo taṃ ṭhānaṃ patto. Tassa taṃ vacanaṃ sutvā ‘‘iminā kira pāpakena tāva mahantassa yasassa dāyako mama bhātā maṇiratanassa kāraṇā alampāyanassa dassito, nāssa jīvitaṃ dassāmī’’ti naṅguṭṭhena tassa pādesu veṭhetvā ākaḍḍhitvā udake osidāpetvā nirassāsakāle thokaṃ sithilaṃ akāsi. So sīsaṃ ukkhipi. Atha naṃ punākaḍḍhitvā osīdāpesi. Evaṃ bahū vāre tena kilamiyamāno nesādabrāhmaṇo sīsaṃ ukkhipitvā gāthamāha –

    ૮૯૩.

    893.

    ‘‘લોક્યં સજન્તં ઉદકં, પયાગસ્મિં પતિટ્ઠિતં;

    ‘‘Lokyaṃ sajantaṃ udakaṃ, payāgasmiṃ patiṭṭhitaṃ;

    કો મં અજ્ઝોહરી ભૂતો, ઓગાળ્હં યમુનં નદિ’’ન્તિ.

    Ko maṃ ajjhoharī bhūto, ogāḷhaṃ yamunaṃ nadi’’nti.

    તત્થ લોક્યન્તિ એવં પાપવાહનસમત્થન્તિ લોકસમ્મતં. સજન્તન્તિ એવરૂપં ઉદકં અભિસિઞ્ચન્તં. પયાગસ્મિન્તિ પયાગતિત્થે.

    Tattha lokyanti evaṃ pāpavāhanasamatthanti lokasammataṃ. Sajantanti evarūpaṃ udakaṃ abhisiñcantaṃ. Payāgasminti payāgatitthe.

    અથ નં સુભોગો ગાથાય અજ્ઝભાસિ –

    Atha naṃ subhogo gāthāya ajjhabhāsi –

    ૮૯૪.

    894.

    ‘‘યદેસ લોકાધિપતી યસસ્સી, બારાણસિં પક્રિય સમન્તતો;

    ‘‘Yadesa lokādhipatī yasassī, bārāṇasiṃ pakriya samantato;

    તસ્સાહ પુત્તો ઉરગૂસભસ્સ, સુભોગોતિ મં બ્રાહ્મણ વેદયન્તી’’તિ.

    Tassāha putto uragūsabhassa, subhogoti maṃ brāhmaṇa vedayantī’’ti.

    તત્થ યદેસાતિ યો એસો. પક્રિય સમન્તતોતિ પચ્ચત્થિકાનં દુપ્પહરણસમત્થતાય પરિસમન્તતો પકિરિય સબ્બં પરિક્ખિપિત્વા ઉપરિ ફણેન છાદેસિ.

    Tattha yadesāti yo eso. Pakriya samantatoti paccatthikānaṃ duppaharaṇasamatthatāya parisamantato pakiriya sabbaṃ parikkhipitvā upari phaṇena chādesi.

    અથ નં બ્રાહ્મણો ‘‘અયં ભૂરિદત્તભાતા, ન મે જીવિતં દસ્સતિ, યંનૂનાહં એતસ્સ ચેવ માતાપિતૂનઞ્ચસ્સ વણ્ણકિત્તનેન મુદુચિત્તતં કત્વા અત્તનો જીવિતં યાચેય્ય’’ન્તિ ચિન્તેત્વા ગાથમાહ –

    Atha naṃ brāhmaṇo ‘‘ayaṃ bhūridattabhātā, na me jīvitaṃ dassati, yaṃnūnāhaṃ etassa ceva mātāpitūnañcassa vaṇṇakittanena muducittataṃ katvā attano jīvitaṃ yāceyya’’nti cintetvā gāthamāha –

    ૮૯૫.

    895.

    ‘‘સચે હિ પુત્તો ઉરગૂસભસ્સ, કાસિસ્સ રઞ્ઞો અમરાધિપસ્સ;

    ‘‘Sace hi putto uragūsabhassa, kāsissa rañño amarādhipassa;

    મહેસક્ખો અઞ્ઞતરો પિતા તે, મચ્ચેસુ માતા પન તે અતુલ્યા;

    Mahesakkho aññataro pitā te, maccesu mātā pana te atulyā;

    ન તાદિસો અરહતિ બ્રાહ્મણસ્સ, દાસમ્પિ ઓહારિતું મહાનુભાવો’’તિ.

    Na tādiso arahati brāhmaṇassa, dāsampi ohārituṃ mahānubhāvo’’ti.

    તત્થ કાસિસ્સાતિ અપરેન નામેન એવંનામકસ્સ. ‘‘કાસિકરઞ્ઞો’’તિપિ પઠન્તિયેવ. કાસિરાજધીતાય ગહિતત્તા કાસિરજ્જમ્પિ તસ્સેવ સન્તકં કત્વા વણ્ણેતિ. અમરાધિપસ્સાતિ દીઘાયુકતાય અમરસઙ્ખાતાનં નાગાનં અધિપસ્સ. મહેસક્ખોતિ મહાનુભાવો. અઞ્ઞતરોતિ મહેસક્ખાનં અઞ્ઞતરો. દાસમ્પીતિ તાદિસો હિ મહાનુભાવો આનુભાવરહિતં બ્રાહ્મણસ્સ દાસમ્પિ ઉદકે ઓહરિતું નારહતિ, પગેવ મહાનુભાવં બ્રાહ્મણન્તિ.

    Tattha kāsissāti aparena nāmena evaṃnāmakassa. ‘‘Kāsikarañño’’tipi paṭhantiyeva. Kāsirājadhītāya gahitattā kāsirajjampi tasseva santakaṃ katvā vaṇṇeti. Amarādhipassāti dīghāyukatāya amarasaṅkhātānaṃ nāgānaṃ adhipassa. Mahesakkhoti mahānubhāvo. Aññataroti mahesakkhānaṃ aññataro. Dāsampīti tādiso hi mahānubhāvo ānubhāvarahitaṃ brāhmaṇassa dāsampi udake oharituṃ nārahati, pageva mahānubhāvaṃ brāhmaṇanti.

    અથ નં સુભોગો ‘‘અરે દુટ્ઠબ્રાહ્મણ, ત્વં મં વઞ્ચેત્વા ‘મુઞ્ચિસ્સામી’તિ મઞ્ઞસિ, ન તે જીવિતં દસ્સામી’’તિ તેન કતકમ્મં પકાસેન્તો આહ –

    Atha naṃ subhogo ‘‘are duṭṭhabrāhmaṇa, tvaṃ maṃ vañcetvā ‘muñcissāmī’ti maññasi, na te jīvitaṃ dassāmī’’ti tena katakammaṃ pakāsento āha –

    ૮૯૬.

    896.

    ‘‘રુક્ખં નિસ્સાય વિજ્ઝિત્થો, એણેય્યં પાતુમાગતં;

    ‘‘Rukkhaṃ nissāya vijjhittho, eṇeyyaṃ pātumāgataṃ;

    સો વિદ્ધો દૂરમચરિ, સરવેગેન સીઘવા.

    So viddho dūramacari, saravegena sīghavā.

    ૮૯૭.

    897.

    ‘‘તં ત્વં પતિતમદ્દક્ખિ, અરઞ્ઞસ્મિં બ્રહાવને;

    ‘‘Taṃ tvaṃ patitamaddakkhi, araññasmiṃ brahāvane;

    સ મંસકાજમાદાય, સાયં નિગ્રોધુપાગમિ.

    Sa maṃsakājamādāya, sāyaṃ nigrodhupāgami.

    ૮૯૮.

    898.

    ‘‘સુકસાળિકસઙ્ઘુટ્ઠં , પિઙ્ગલં સન્થતાયુતં;

    ‘‘Sukasāḷikasaṅghuṭṭhaṃ , piṅgalaṃ santhatāyutaṃ;

    કોકિલાભિરુદં રમ્મં, ધુવં હરિતસદ્દલં.

    Kokilābhirudaṃ rammaṃ, dhuvaṃ haritasaddalaṃ.

    ૮૯૯.

    899.

    ‘‘તત્થ તે સો પાતુરહુ, ઇદ્ધિયા યસસા જલં;

    ‘‘Tattha te so pāturahu, iddhiyā yasasā jalaṃ;

    મહાનુભાવો ભાતા મે, કઞ્ઞાહિ પરિવારિતો.

    Mahānubhāvo bhātā me, kaññāhi parivārito.

    ૯૦૦.

    900.

    ‘‘સો તેન પરિચિણ્ણો ત્વં, સબ્બકામેહિ તપ્પિતો;

    ‘‘So tena pariciṇṇo tvaṃ, sabbakāmehi tappito;

    અદુટ્ઠસ્સ તુવં દુબ્ભિ, તં તે વેરં ઇધાગતં.

    Aduṭṭhassa tuvaṃ dubbhi, taṃ te veraṃ idhāgataṃ.

    ૯૦૧.

    901.

    ‘‘ખિપ્પં ગીવં પસારેહિ, ન તે દસ્સામિ જીવિતં;

    ‘‘Khippaṃ gīvaṃ pasārehi, na te dassāmi jīvitaṃ;

    ભાતુ પરિસરં વેરં, છેદયિસ્સામિ તે સિર’’ન્તિ.

    Bhātu parisaraṃ veraṃ, chedayissāmi te sira’’nti.

    તત્થ સાયં નિગ્રોધુપાગમીતિ વિકાલે નિગ્રોધં ઉપગતો અસિ. પિઙ્ગલન્તિ પક્કાનં વણ્ણેન પિઙ્ગલં. સન્થતાયુતન્તિ પારોહપરિકિણ્ણં. કોકિલાભિરુદન્તિ કોકિલાહિ અભિરુદં. ધુવં હરિતસદ્દલન્તિ ઉદકભૂમિયં જાતત્તા નિચ્ચં હરિતસદ્દલં ભૂમિભાગં. પાતુરહૂતિ તસ્મિં તે નિગ્રોધે ઠિતસ્સ સો મમ ભાતા પાકટો અહોસિ. ઇદ્ધિયાતિ પુઞ્ઞતેજેન. સો તેનાતિ સો તુવં તેન અત્તનો નાગભવનં નેત્વા પરિચિણ્ણો. પરિસરન્તિ તયા મમ ભાતુ કતં વેરં પાપકમ્મં પરિસરન્તો અનુસ્સરન્તો. છેદયિસ્સામિ તે સિરન્તિ તવ સીસં છિન્દિસ્સામીતિ.

    Tattha sāyaṃ nigrodhupāgamīti vikāle nigrodhaṃ upagato asi. Piṅgalanti pakkānaṃ vaṇṇena piṅgalaṃ. Santhatāyutanti pārohaparikiṇṇaṃ. Kokilābhirudanti kokilāhi abhirudaṃ. Dhuvaṃ haritasaddalanti udakabhūmiyaṃ jātattā niccaṃ haritasaddalaṃ bhūmibhāgaṃ. Pāturahūti tasmiṃ te nigrodhe ṭhitassa so mama bhātā pākaṭo ahosi. Iddhiyāti puññatejena. So tenāti so tuvaṃ tena attano nāgabhavanaṃ netvā pariciṇṇo. Parisaranti tayā mama bhātu kataṃ veraṃ pāpakammaṃ parisaranto anussaranto. Chedayissāmi te siranti tava sīsaṃ chindissāmīti.

    અથ બ્રાહ્મણો ‘‘ન મેસ જીવિતં દસ્સતિ, યં કિઞ્ચિ પન વત્વા મોક્ખત્થાય વાયમિતું વટ્ટતી’’તિ ચિન્તેત્વા ગાથમાહ –

    Atha brāhmaṇo ‘‘na mesa jīvitaṃ dassati, yaṃ kiñci pana vatvā mokkhatthāya vāyamituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā gāthamāha –

    ૯૦૨.

    902.

    ‘‘અજ્ઝાયકો યાચયોગી, આહુતગ્ગિ ચ બ્રાહ્મણો;

    ‘‘Ajjhāyako yācayogī, āhutaggi ca brāhmaṇo;

    એતેહિ તીહિ ઠાનેહિ, અવજ્ઝો હોતિ બ્રાહ્મણો’’તિ.

    Etehi tīhi ṭhānehi, avajjho hoti brāhmaṇo’’ti.

    તત્થ એતેહીતિ એતેહિ અજ્ઝાયકતાદીહિ તીહિ કારણેહિ બ્રાહ્મણો અવજ્ઝો, ન લબ્ભા બ્રાહ્મણં વધિતું, કિં ત્વં વદેસિ, યો હિ બ્રાહ્મણં વધેતિ, સો નિરયે નિબ્બત્તતીતિ.

    Tattha etehīti etehi ajjhāyakatādīhi tīhi kāraṇehi brāhmaṇo avajjho, na labbhā brāhmaṇaṃ vadhituṃ, kiṃ tvaṃ vadesi, yo hi brāhmaṇaṃ vadheti, so niraye nibbattatīti.

    તં સુત્વા સુભોગો સંસયપક્ખન્દો હુત્વા ‘‘ઇમં નાગભવનં નેત્વા ભાતરો પટિપુચ્છિત્વા જાનિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Taṃ sutvā subhogo saṃsayapakkhando hutvā ‘‘imaṃ nāgabhavanaṃ netvā bhātaro paṭipucchitvā jānissāmī’’ti cintetvā dve gāthā abhāsi –

    ૯૦૩.

    903.

    ‘‘યં પુરં ધતરટ્ઠસ્સ, ઓગાળ્હં યમુનં નદિં;

    ‘‘Yaṃ puraṃ dhataraṭṭhassa, ogāḷhaṃ yamunaṃ nadiṃ;

    જોતતે સબ્બસોવણ્ણં, ગિરિમાહચ્ચ યામુનં.

    Jotate sabbasovaṇṇaṃ, girimāhacca yāmunaṃ.

    ૯૦૪.

    904.

    ‘‘તત્થ તે પુરિસબ્યગ્ઘા, સોદરિયા મમ ભાતરો;

    ‘‘Tattha te purisabyagghā, sodariyā mama bhātaro;

    યથા તે તત્થ વક્ખન્તિ, તથા હેસ્સસિ બ્રાહ્મણા’’તિ.

    Yathā te tattha vakkhanti, tathā hessasi brāhmaṇā’’ti.

    તત્થ પુરન્તિ નાગપુરં. ઓગાળ્હન્તિ અનુપવિટ્ઠં. ગિરિમાહચ્ચ યામુનન્તિ યમુનાતો અવિદૂરે ઠિતં હિમવન્તં આહચ્ચ જોતતિ. તત્થ તેતિ તસ્મિં નગરે તે મમ ભાતરો વસન્તિ, તત્થ નીતે તયિ યથા તે વક્ખન્તિ, તથા ભવિસ્સસિ. સચે હિ સચ્ચં કથેસિ, જીવિતં તે અત્થિ. નો ચે, તત્થેવ સીસં છિન્દિસ્સામીતિ.

    Tattha puranti nāgapuraṃ. Ogāḷhanti anupaviṭṭhaṃ. Girimāhacca yāmunanti yamunāto avidūre ṭhitaṃ himavantaṃ āhacca jotati. Tattha teti tasmiṃ nagare te mama bhātaro vasanti, tattha nīte tayi yathā te vakkhanti, tathā bhavissasi. Sace hi saccaṃ kathesi, jīvitaṃ te atthi. No ce, tattheva sīsaṃ chindissāmīti.

    ઇતિ નં વત્વા સુભોગો ગીવાયં ગહેત્વા ખિપન્તો અક્કોસન્તો પરિભાસન્તો મહાસત્તસ્સ પાસાદદ્વારં અગમાસિ.

    Iti naṃ vatvā subhogo gīvāyaṃ gahetvā khipanto akkosanto paribhāsanto mahāsattassa pāsādadvāraṃ agamāsi.

    મહાસત્તસ્સ પરિયેસનયકણ્ડં નિટ્ઠિતં.

    Mahāsattassa pariyesanayakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.

    મિચ્છાકથા

    Micchākathā

    અથ નં દોવારિકો હુત્વા નિસિન્નો કાણારિટ્ઠો તથા કિલમેત્વા આનીયમાનં દિસ્વા પટિમગ્ગં ગન્ત્વા ‘‘સુભોગ, મા વિહેઠયિ, બ્રાહ્મણા નામ મહાબ્રહ્મુનો પુત્તા. સચે હિ મહાબ્રહ્મા જાનિસ્સતિ, ‘મમ પુત્તં વિહેઠેન્તી’તિ કુજ્ઝિત્વા અમ્હાકં સકલં નાગભવનં વિનાસેસ્સતિ. લોકસ્મિઞ્હિ બ્રાહ્મણા નામ સેટ્ઠા મહાનુભાવા, ત્વં તેસં આનુભાવં ન જાનાસિ, અહં પન જાનામી’’તિ આહ. કાણારિટ્ઠો કિર અતીતાનન્તરભવે યઞ્ઞકારબ્રાહ્મણો અહોસિ, તસ્મા એવમાહ. વત્વા ચ પન અનુભૂતપુબ્બવસેન યજનસીલો હુત્વા સુભોગઞ્ચ નાગપરિસઞ્ચ આમન્તેત્વા ‘‘એથ, ભો, યઞ્ઞકારકાનં વો ગુણે વણ્ણેસ્સામી’’તિ વત્વા યઞ્ઞવણ્ણનં આરભન્તો આહ –

    Atha naṃ dovāriko hutvā nisinno kāṇāriṭṭho tathā kilametvā ānīyamānaṃ disvā paṭimaggaṃ gantvā ‘‘subhoga, mā viheṭhayi, brāhmaṇā nāma mahābrahmuno puttā. Sace hi mahābrahmā jānissati, ‘mama puttaṃ viheṭhentī’ti kujjhitvā amhākaṃ sakalaṃ nāgabhavanaṃ vināsessati. Lokasmiñhi brāhmaṇā nāma seṭṭhā mahānubhāvā, tvaṃ tesaṃ ānubhāvaṃ na jānāsi, ahaṃ pana jānāmī’’ti āha. Kāṇāriṭṭho kira atītānantarabhave yaññakārabrāhmaṇo ahosi, tasmā evamāha. Vatvā ca pana anubhūtapubbavasena yajanasīlo hutvā subhogañca nāgaparisañca āmantetvā ‘‘etha, bho, yaññakārakānaṃ vo guṇe vaṇṇessāmī’’ti vatvā yaññavaṇṇanaṃ ārabhanto āha –

    ૯૦૫.

    905.

    ‘‘અનિત્તરા ઇત્તરસમ્પયુત્તા, યઞ્ઞા ચ વેદા ચ સુભોગ લોકે;

    ‘‘Anittarā ittarasampayuttā, yaññā ca vedā ca subhoga loke;

    તદગ્ગરય્હઞ્હિ વિનિન્દમાનો, જહાતિ વિત્તઞ્ચ સતઞ્ચ ધમ્મ’’ન્તિ.

    Tadaggarayhañhi vinindamāno, jahāti vittañca satañca dhamma’’nti.

    તત્થ અનિત્તરાતિ સુભોગ ઇમસ્મિં લોકે યઞ્ઞા ચ વેદા ચ અનિત્તરા ન લામકા મહાનુભાવા, તે ઇત્તરેહિ બ્રાહ્મણેહિ સમ્પયુત્તા, તસ્મા બ્રાહ્મણાપિ અનિત્તરાવ જાતા. તદગ્ગરય્હન્તિ તસ્મા અગારય્હં બ્રાહ્મણં વિનિન્દમાનો ધનઞ્ચ પણ્ડિતાનં ધમ્મઞ્ચ જહાતિ. ઇદં કિર સો ‘‘ઇમિના ભૂરિદત્તે મિત્તદુબ્ભિકમ્મં કતન્તિ વત્તું નાગપરિસા મા લભન્તૂ’’તિ અવોચ.

    Tattha anittarāti subhoga imasmiṃ loke yaññā ca vedā ca anittarā na lāmakā mahānubhāvā, te ittarehi brāhmaṇehi sampayuttā, tasmā brāhmaṇāpi anittarāva jātā. Tadaggarayhanti tasmā agārayhaṃ brāhmaṇaṃ vinindamāno dhanañca paṇḍitānaṃ dhammañca jahāti. Idaṃ kira so ‘‘iminā bhūridatte mittadubbhikammaṃ katanti vattuṃ nāgaparisā mā labhantū’’ti avoca.

    અથ નં કાણારિટ્ઠો ‘‘સુભોગ જાનાસિ પન અયં લોકો કેન નિમ્મિતો’’તિ વત્વા ‘‘ન જાનામી’’તિ વુત્તે ‘‘બ્રાહ્મણાનં પિતામહેન મહાબ્રહ્મુના નિમ્મિતો’’તિ દસ્સેતું ઇતરં ગાથમાહ –

    Atha naṃ kāṇāriṭṭho ‘‘subhoga jānāsi pana ayaṃ loko kena nimmito’’ti vatvā ‘‘na jānāmī’’ti vutte ‘‘brāhmaṇānaṃ pitāmahena mahābrahmunā nimmito’’ti dassetuṃ itaraṃ gāthamāha –

    ૯૦૬.

    906.

    ‘‘અજ્ઝેનમરિયા પથવિં જનિન્દા, વેસ્સા કસિં પારિચરિયઞ્ચ સુદ્દા;

    ‘‘Ajjhenamariyā pathaviṃ janindā, vessā kasiṃ pāricariyañca suddā;

    ઉપાગુ પચ્ચેકં યથાપદેસં, કતાહુ એતે વસિનાતિ આહૂ’’તિ.

    Upāgu paccekaṃ yathāpadesaṃ, katāhu ete vasināti āhū’’ti.

    તત્થ ઉપાગૂતિ ઉપગતા. બ્રહ્મા કિર બ્રાહ્મણાદયો ચત્તારો વણ્ણે નિમ્મિનિત્વા અરિયે તાવ બ્રાહ્મણે આહ – ‘‘તુમ્હે અજ્ઝેનમેવ ઉપગચ્છથ , મા અઞ્ઞં કિઞ્ચિ કરિત્થા’’તિ, જનિન્દે આહ ‘‘તુમ્હે પથવિંયેવ વિજિનથ’’, વેસ્સે આહ – ‘‘તુમ્હે કસિંયેવ ઉપેથ’’, સુદ્દે આહ ‘‘તુમ્હે તિણ્ણં વણ્ણાનં પારિચરિયંયેવ ઉપેથા’’તિ. તતો પટ્ઠાય અરિયા અજ્ઝેનં, જનિન્દા પથવિં, વેસ્સા કસિં, સુદ્દા પારિચરિયં ઉપાગતાતિ વદન્તિ. પચ્ચેકં યથાપદેસન્તિ ઉપગચ્છન્તા ચ પાટિયેક્કં અત્તનો કુલપદેસાનુરૂપેન બ્રહ્મુના વુત્તનિયામેનેવ ઉપગતા. કતાહુ એતે વસિનાતિ આહૂતિ એવં કિર એતે વસિના મહાબ્રહ્મુના કતા અહેસુન્તિ કથેન્તિ.

    Tattha upāgūti upagatā. Brahmā kira brāhmaṇādayo cattāro vaṇṇe nimminitvā ariye tāva brāhmaṇe āha – ‘‘tumhe ajjhenameva upagacchatha , mā aññaṃ kiñci karitthā’’ti, janinde āha ‘‘tumhe pathaviṃyeva vijinatha’’, vesse āha – ‘‘tumhe kasiṃyeva upetha’’, sudde āha ‘‘tumhe tiṇṇaṃ vaṇṇānaṃ pāricariyaṃyeva upethā’’ti. Tato paṭṭhāya ariyā ajjhenaṃ, janindā pathaviṃ, vessā kasiṃ, suddā pāricariyaṃ upāgatāti vadanti. Paccekaṃ yathāpadesanti upagacchantā ca pāṭiyekkaṃ attano kulapadesānurūpena brahmunā vuttaniyāmeneva upagatā. Katāhu ete vasināti āhūti evaṃ kira ete vasinā mahābrahmunā katā ahesunti kathenti.

    એવં મહાગુણા એતે બ્રાહ્મણા નામ. યો હિ એતેસુ ચિત્તં પસાદેત્વા દાનં દેતિ, તસ્સ અઞ્ઞત્થ પટિસન્ધિ નત્થિ, દેવલોકમેવ ગચ્છતીતિ વત્વા આહ –

    Evaṃ mahāguṇā ete brāhmaṇā nāma. Yo hi etesu cittaṃ pasādetvā dānaṃ deti, tassa aññattha paṭisandhi natthi, devalokameva gacchatīti vatvā āha –

    ૯૦૭.

    907.

    ‘‘ધાતા વિધાતા વરુણો કુવેરો, સોમો યમો ચન્દિમા વાયુ સૂરિયો;

    ‘‘Dhātā vidhātā varuṇo kuvero, somo yamo candimā vāyu sūriyo;

    એતેપિ યઞ્ઞં પુથુસો યજિત્વા, અજ્ઝાયકાનં અથો સબ્બકામે.

    Etepi yaññaṃ puthuso yajitvā, ajjhāyakānaṃ atho sabbakāme.

    ૯૦૮.

    908.

    ‘‘વિકાસિતા ચાપસતાનિ પઞ્ચ, યો અજ્જુનો બલવા ભીમસેનો;

    ‘‘Vikāsitā cāpasatāni pañca, yo ajjuno balavā bhīmaseno;

    સહસ્સબાહુ અસમો પથબ્યા, સોપિ તદા આદહિ જાતવેદ’’ન્તિ.

    Sahassabāhu asamo pathabyā, sopi tadā ādahi jātaveda’’nti.

    તત્થ એતેપીતિ એતે ધાતાદયો દેવરાજાનો. પુથુસોતિ અનેકપ્પકારં યઞ્ઞં યજિત્વા. અથો સબ્બકામેતિ અથ અજ્ઝાયકાનં બ્રાહ્મણાનં સબ્બકામે દત્વા એતાનિ ઠાનાનિ પત્તાતિ દસ્સેતિ. વિકાસિતાતિ આકડ્ઢિતા. ચાપસતાનિ પઞ્ચાતિ ન ધનુપઞ્ચસતાનિ, પઞ્ચચાપસતપ્પમાણં પન મહાધનું સયમેવ આકડ્ઢતિ. ભીમસેનોતિ ભયાનકસેનો. સહસ્સબાહૂતિ ન તસ્સ બાહૂનં સહસ્સં, પઞ્ચન્નં પન ધનુગ્ગહસતાનં બાહુસહસ્સેન આકડ્ઢિતબ્બસ્સ ધનુનો આકડ્ઢનેનેવં વુત્તં. આદહિ જાતવેદન્તિ સોપિ રાજા તસ્મિં કાલે બ્રાહ્મણે સબ્બકામેહિ સન્તપ્પેત્વા અગ્ગિં આદહિ પતિટ્ઠાપેત્વા પરિચરિ, તેનેવ કારણેન દેવલોકે નિબ્બત્તો. તસ્મા બ્રાહ્મણા નામ ઇમસ્મિં લોકે જેટ્ઠકાતિ આહ.

    Tattha etepīti ete dhātādayo devarājāno. Puthusoti anekappakāraṃ yaññaṃ yajitvā. Atho sabbakāmeti atha ajjhāyakānaṃ brāhmaṇānaṃ sabbakāme datvā etāni ṭhānāni pattāti dasseti. Vikāsitāti ākaḍḍhitā. Cāpasatāni pañcāti na dhanupañcasatāni, pañcacāpasatappamāṇaṃ pana mahādhanuṃ sayameva ākaḍḍhati. Bhīmasenoti bhayānakaseno. Sahassabāhūti na tassa bāhūnaṃ sahassaṃ, pañcannaṃ pana dhanuggahasatānaṃ bāhusahassena ākaḍḍhitabbassa dhanuno ākaḍḍhanenevaṃ vuttaṃ. Ādahi jātavedanti sopi rājā tasmiṃ kāle brāhmaṇe sabbakāmehi santappetvā aggiṃ ādahi patiṭṭhāpetvā paricari, teneva kāraṇena devaloke nibbatto. Tasmā brāhmaṇā nāma imasmiṃ loke jeṭṭhakāti āha.

    સો ઉત્તરિપિ બ્રાહ્મણે વણ્ણેન્તો ગાથમાહ –

    So uttaripi brāhmaṇe vaṇṇento gāthamāha –

    ૯૦૯.

    909.

    ‘‘યો બ્રાહ્મણે ભોજયિ દીઘરત્તં, અન્નેન પાનેન યથાનુભાવં;

    ‘‘Yo brāhmaṇe bhojayi dīgharattaṃ, annena pānena yathānubhāvaṃ;

    પસન્નચિત્તો અનુમોદમાનો, સુભોગ દેવઞ્ઞતરો અહોસી’’તિ.

    Pasannacitto anumodamāno, subhoga devaññataro ahosī’’ti.

    તત્થ યોતિ યો સો પોરાણકો બારાણસિરાજાતિ દસ્સેતિ. યથાનુભાવન્તિ યથાબલં યં તસ્સ અત્થિ, તં સબ્બં પરિચ્ચજિત્વા ભોજેસિ. દેવઞ્ઞતરોતિ સો અઞ્ઞતરો મહેસક્ખદેવરાજા અહોસિ. એવં બ્રાહ્મણા નામ અગ્ગદક્ખિણેય્યાતિ દસ્સેતિ.

    Tattha yoti yo so porāṇako bārāṇasirājāti dasseti. Yathānubhāvanti yathābalaṃ yaṃ tassa atthi, taṃ sabbaṃ pariccajitvā bhojesi. Devaññataroti so aññataro mahesakkhadevarājā ahosi. Evaṃ brāhmaṇā nāma aggadakkhiṇeyyāti dasseti.

    અથસ્સ અપરમ્પિ કારણં આહરિત્વા દસ્સેન્તો ગાથમાહ –

    Athassa aparampi kāraṇaṃ āharitvā dassento gāthamāha –

    ૯૧૦.

    910.

    ‘‘મહાસનં દેવમનોમવણ્ણં, યો સપ્પિના અસક્ખિ ભોજેતુમગ્ગિં;

    ‘‘Mahāsanaṃ devamanomavaṇṇaṃ, yo sappinā asakkhi bhojetumaggiṃ;

    સ યઞ્ઞતન્તં વરતો યજિત્વા, દિબ્બં ગતિં મુચલિન્દજ્ઝગચ્છી’’તિ.

    Sa yaññatantaṃ varato yajitvā, dibbaṃ gatiṃ mucalindajjhagacchī’’ti.

    તત્થ મહાસનન્તિ મહાભક્ખં. ભોજેતુન્તિ સન્તપ્પેતું. યઞ્ઞતન્તન્તિ યઞ્ઞવિધાનં. વરતોતિ વરસ્સ અગ્ગિદેવસ્સ યજિત્વા. મુચલિન્દજ્ઝગચ્છીતિ મુચલિન્દો અધિગતોતિ.

    Tattha mahāsananti mahābhakkhaṃ. Bhojetunti santappetuṃ. Yaññatantanti yaññavidhānaṃ. Varatoti varassa aggidevassa yajitvā. Mucalindajjhagacchīti mucalindo adhigatoti.

    એકો કિર પુબ્બે બારાણસિયં મુચલિન્દો નામ રાજા બ્રાહ્મણે પક્કોસાપેત્વા સગ્ગમગ્ગં પુચ્છિ. અથ નં તે ‘‘બ્રાહ્મણાનઞ્ચ બ્રાહ્મણદેવતાય ચ સક્કારં કરોહી’’તિ વત્વા ‘‘કા બ્રાહ્મણદેવતા’’તિ વુત્તે ‘‘‘અગ્ગિદેવોતિ તં નવનીતસપ્પિના સન્તપ્પેહી’’’તિ આહંસુ. સો તથા અકાસિ. તમત્થં પકાસેન્તો એસ ઇમં ગાથમાહ.

    Eko kira pubbe bārāṇasiyaṃ mucalindo nāma rājā brāhmaṇe pakkosāpetvā saggamaggaṃ pucchi. Atha naṃ te ‘‘brāhmaṇānañca brāhmaṇadevatāya ca sakkāraṃ karohī’’ti vatvā ‘‘kā brāhmaṇadevatā’’ti vutte ‘‘‘aggidevoti taṃ navanītasappinā santappehī’’’ti āhaṃsu. So tathā akāsi. Tamatthaṃ pakāsento esa imaṃ gāthamāha.

    અપરમ્પિ કારણં દસ્સેન્તો ગાથમાહ –

    Aparampi kāraṇaṃ dassento gāthamāha –

    ૯૧૧.

    911.

    ‘‘મહાનુભાવો વસ્સસહસ્સજીવી, યો પબ્બજી દસ્સનેય્યો ઉળારો;

    ‘‘Mahānubhāvo vassasahassajīvī, yo pabbajī dassaneyyo uḷāro;

    હિત્વા અપરિયન્ત રટ્ઠં સસેનં, રાજા દુદીપોપિ જગામ સગ્ગ’’ન્તિ.

    Hitvā apariyanta raṭṭhaṃ sasenaṃ, rājā dudīpopi jagāma sagga’’nti.

    તત્થ પબ્બજીતિ પઞ્ચવસ્સસતાનિ રજ્જં કારેન્તો બ્રાહ્મણાનં સક્કારં કત્વા અપરિયન્તં રટ્ઠં સસેનં હિત્વા પબ્બજિ. દુદીપોપીતિ સો દુદીપો નામ રાજા બ્રાહ્મણે પૂજેત્વાવ સગ્ગં ગતોતિ વદતિ. ‘‘દુજીપો’’તિપિ પાઠો.

    Tattha pabbajīti pañcavassasatāni rajjaṃ kārento brāhmaṇānaṃ sakkāraṃ katvā apariyantaṃ raṭṭhaṃ sasenaṃ hitvā pabbaji. Dudīpopīti so dudīpo nāma rājā brāhmaṇe pūjetvāva saggaṃ gatoti vadati. ‘‘Dujīpo’’tipi pāṭho.

    અપરાનિપિસ્સ ઉદાહરણાનિ દસ્સેન્તો આહ –

    Aparānipissa udāharaṇāni dassento āha –

    ૯૧૨.

    912.

    ‘‘યો સાગરન્તં સાગરો વિજિત્વા, યૂપં સુભં સોણ્ણમયં ઉળારં;

    ‘‘Yo sāgarantaṃ sāgaro vijitvā, yūpaṃ subhaṃ soṇṇamayaṃ uḷāraṃ;

    ઉસ્સેસિ વેસ્સાનરમાદહાનો, સુભોગ દેવઞ્ઞતરો અહોસિ.

    Ussesi vessānaramādahāno, subhoga devaññataro ahosi.

    ૯૧૩.

    913.

    ‘‘યસ્સાનુભાવેન સુભોગ ગઙ્ગા, પવત્તથ દધિસન્નિસિન્નં સમુદ્દં;

    ‘‘Yassānubhāvena subhoga gaṅgā, pavattatha dadhisannisinnaṃ samuddaṃ;

    સ લોમપાદો પરિચરિય મગ્ગિં, અઙ્ગો સહસ્સક્ખપુરજ્ઝગચ્છી’’તિ.

    Sa lomapādo paricariya maggiṃ, aṅgo sahassakkhapurajjhagacchī’’ti.

    તત્થ સાગરન્તન્તિ સાગરપરિયન્તં પથવિં. ઉસ્સેસીતિ બ્રાહ્મણે સગ્ગમગ્ગં પુચ્છિત્વા ‘‘સોવણ્ણયૂપં ઉસ્સાપેહી’’તિ વુત્તો પસુઘાતનત્થાય ઉસ્સાપેસિ. વેસ્સાનરમાદહાનોતિ વેસ્સાનરં અગ્ગિં આદહન્તો. ‘‘વેસાનરિ’’ન્તિપિ પાઠો. દેવઞ્ઞતરોતિ સુભોગ, સો હિ રાજા અગ્ગિં જુહિત્વા અઞ્ઞતરો મહેસક્ખદેવો અહોસીતિ વદતિ. યસ્સાનુભાવેનાતિ ભો સુભોગ, ગઙ્ગા ચ મહાસમુદ્દો ચ કેન કતોતિ જાનાસીતિ. ન જાનામીતિ. કિં ત્વં જાનિસ્સસિ, બ્રાહ્મણેયેવ પોથેતું જાનાસીતિ. અતીતસ્મિઞ્હિ અઙ્ગો નામ લોમપાદો બારાણસિરાજા બ્રાહ્મણે સગ્ગમગ્ગં પુચ્છિત્વા તેહિ ‘‘ભો, મહારાજ, હિમવન્તં પવિસિત્વા બ્રાહ્મણાનં સક્કારં કત્વા અગ્ગિં પરિચરાહી’’તિ વુત્તે અપરિમાણા ગાવિયો ચ મહિંસિયો ચ આદાય હિમવન્તં પવિસિત્વા તથા અકાસિ. ‘‘બ્રાહ્મણેહિ ભુત્તાતિરિત્તં ખીરદધિં કિં કાતબ્બ’’ન્તિ ચ વુત્તે ‘‘છડ્ડેથા’’તિ આહ. તત્થ થોકસ્સ ખીરસ્સ છડ્ડિતટ્ઠાને કુન્નદિયો અહેસું, બહુકસ્સ છડ્ડિતટ્ઠાને ગઙ્ગા પવત્તથ. તં પન ખીરં યત્થ દધિ હુત્વા સન્નિસિન્નં ઠિતં, તં સમુદ્દં નામ જાતં. ઇતિ સો એવરૂપં સક્કારં કત્વા બ્રાહ્મણેહિ વુત્તવિધાનેન અગ્ગિં પરિચરિય સહસ્સક્ખસ્સ પુરં અજ્ઝગચ્છિ.

    Tattha sāgarantanti sāgarapariyantaṃ pathaviṃ. Ussesīti brāhmaṇe saggamaggaṃ pucchitvā ‘‘sovaṇṇayūpaṃ ussāpehī’’ti vutto pasughātanatthāya ussāpesi. Vessānaramādahānoti vessānaraṃ aggiṃ ādahanto. ‘‘Vesānari’’ntipi pāṭho. Devaññataroti subhoga, so hi rājā aggiṃ juhitvā aññataro mahesakkhadevo ahosīti vadati. Yassānubhāvenāti bho subhoga, gaṅgā ca mahāsamuddo ca kena katoti jānāsīti. Na jānāmīti. Kiṃ tvaṃ jānissasi, brāhmaṇeyeva pothetuṃ jānāsīti. Atītasmiñhi aṅgo nāma lomapādo bārāṇasirājā brāhmaṇe saggamaggaṃ pucchitvā tehi ‘‘bho, mahārāja, himavantaṃ pavisitvā brāhmaṇānaṃ sakkāraṃ katvā aggiṃ paricarāhī’’ti vutte aparimāṇā gāviyo ca mahiṃsiyo ca ādāya himavantaṃ pavisitvā tathā akāsi. ‘‘Brāhmaṇehi bhuttātirittaṃ khīradadhiṃ kiṃ kātabba’’nti ca vutte ‘‘chaḍḍethā’’ti āha. Tattha thokassa khīrassa chaḍḍitaṭṭhāne kunnadiyo ahesuṃ, bahukassa chaḍḍitaṭṭhāne gaṅgā pavattatha. Taṃ pana khīraṃ yattha dadhi hutvā sannisinnaṃ ṭhitaṃ, taṃ samuddaṃ nāma jātaṃ. Iti so evarūpaṃ sakkāraṃ katvā brāhmaṇehi vuttavidhānena aggiṃ paricariya sahassakkhassa puraṃ ajjhagacchi.

    ઇતિસ્સ ઇદં અતીતં આહરિત્વા ઇમં ગાથમાહ –

    Itissa idaṃ atītaṃ āharitvā imaṃ gāthamāha –

    ૯૧૪.

    914.

    ‘‘મહિદ્ધિકો દેવવરો યસસ્સી, સેનાપતિ તિદિવે વાસવસ્સ;

    ‘‘Mahiddhiko devavaro yasassī, senāpati tidive vāsavassa;

    સો સોમયાગેન મલં વિહન્ત્વા, સુભોગ દેવઞ્ઞતરો અહોસી’’તિ.

    So somayāgena malaṃ vihantvā, subhoga devaññataro ahosī’’ti.

    તત્થ સો સોમયાગેન મલં વિહન્ત્વાતિ ભો સુભોગ, યો ઇદાનિ સક્કસ્સ સેનાપતિ મહાયસો દેવપુત્તો, સોપિ પુબ્બે એકો બારાણસિરાજા બ્રાહ્મણે સગ્ગમગ્ગં પુચ્છિત્વા તેહિ ‘‘સોમયાગેન અત્તનો મલં પવાહેત્વા દેવલોકં ગચ્છાહી’’તિ વુત્તે બ્રાહ્મણાનં મહન્તં સક્કારં કત્વા તેહિ વુત્તવિધાનેન સોમયાગં કત્વા તેન અત્તનો મલં વિહન્ત્વા દેવઞ્ઞતરો જાતોતિ ઇમમત્થં પકાસેન્તો એવમાહ.

    Tattha so somayāgena malaṃ vihantvāti bho subhoga, yo idāni sakkassa senāpati mahāyaso devaputto, sopi pubbe eko bārāṇasirājā brāhmaṇe saggamaggaṃ pucchitvā tehi ‘‘somayāgena attano malaṃ pavāhetvā devalokaṃ gacchāhī’’ti vutte brāhmaṇānaṃ mahantaṃ sakkāraṃ katvā tehi vuttavidhānena somayāgaṃ katvā tena attano malaṃ vihantvā devaññataro jātoti imamatthaṃ pakāsento evamāha.

    અપરાનિપિસ્સ ઉદાહરણાનિ દસ્સેન્તો આહ –

    Aparānipissa udāharaṇāni dassento āha –

    ૯૧૫.

    915.

    ‘‘અકારયિ લોકમિમં પરઞ્ચ, ભાગીરથિં હિમવન્તઞ્ચ ગિજ્ઝં;

    ‘‘Akārayi lokamimaṃ parañca, bhāgīrathiṃ himavantañca gijjhaṃ;

    યો ઇદ્ધિમા દેવવરો યસસ્સી, સોપિ તદા આદહિ જાતવેદં.

    Yo iddhimā devavaro yasassī, sopi tadā ādahi jātavedaṃ.

    ૯૧૬.

    916.

    ‘‘માલાગિરી હિમવા યો ચ ગિજ્ઝો, સુદસ્સનો નિસભો કુવેરુ;

    ‘‘Mālāgirī himavā yo ca gijjho, sudassano nisabho kuveru;

    એતે ચ અઞ્ઞે ચ નગા મહન્તા, ચિત્યા કતા યઞ્ઞકરેહિ માહૂ’’તિ.

    Ete ca aññe ca nagā mahantā, cityā katā yaññakarehi māhū’’ti.

    તત્થ સોપિ તદા આદહિ જાતવેદન્તિ ભાતિક સુભોગ, યેન મહાબ્રહ્મુના અયઞ્ચ લોકો પરો ચ લોકો ભાગીરથિગઙ્ગા ચ હિમવન્તપબ્બતો ચ ગિજ્ઝપબ્બતો ચ કતો, સોપિ યદા બ્રહ્મુપપત્તિતો પુબ્બે માણવકો અહોસિ, તદા અગ્ગિમેવ આદહિ, અગ્ગિં જુહિત્વા મહાબ્રહ્મા હુત્વા ઇદં સબ્બમકાસિ. એવંમહિદ્ધિકા બ્રાહ્મણાતિ દસ્સેતિ.

    Tattha sopi tadā ādahi jātavedanti bhātika subhoga, yena mahābrahmunā ayañca loko paro ca loko bhāgīrathigaṅgā ca himavantapabbato ca gijjhapabbato ca kato, sopi yadā brahmupapattito pubbe māṇavako ahosi, tadā aggimeva ādahi, aggiṃ juhitvā mahābrahmā hutvā idaṃ sabbamakāsi. Evaṃmahiddhikā brāhmaṇāti dasseti.

    ચિત્યા કતાતિ પુબ્બે કિરેકો બારાણસિરાજા બ્રાહ્મણે સગ્ગમગ્ગં પુચ્છિત્વા ‘‘બ્રાહ્મણાનં સક્કારં કરોહી’’તિ વુત્તે તેસં મહાદાનં પટ્ઠપેત્વા ‘‘મય્હં દાને કિં નત્થી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘સબ્બં, દેવ, અત્થિ, બ્રાહ્મણાનં પન આસનાનિ નપ્પહોન્તી’’તિ વુત્તે ઇટ્ઠકાહિ ચિનાપેત્વા આસનાનિ કારેસિ. તદા ચિત્યા આસનપીઠિકા બ્રાહ્મણાનં આનુભાવેન વડ્ઢિત્વા માલાગિરિઆદયો પબ્બતા જાતા. એવમેતે યઞ્ઞકારેહિ બ્રાહ્મણેહિ કતાતિ કથેન્તીતિ.

    Cityā katāti pubbe kireko bārāṇasirājā brāhmaṇe saggamaggaṃ pucchitvā ‘‘brāhmaṇānaṃ sakkāraṃ karohī’’ti vutte tesaṃ mahādānaṃ paṭṭhapetvā ‘‘mayhaṃ dāne kiṃ natthī’’ti pucchitvā ‘‘sabbaṃ, deva, atthi, brāhmaṇānaṃ pana āsanāni nappahontī’’ti vutte iṭṭhakāhi cināpetvā āsanāni kāresi. Tadā cityā āsanapīṭhikā brāhmaṇānaṃ ānubhāvena vaḍḍhitvā mālāgiriādayo pabbatā jātā. Evamete yaññakārehi brāhmaṇehi katāti kathentīti.

    અથ નં પુન આહ ‘‘ભાતિક, જાનાસિ પનાયં સમુદ્દો કેન કારણેન અપેય્યો લોણોદકો જાતો’’તિ? ‘‘ન જાનામિ, અરિટ્ઠા’’તિ. અથ નં ‘‘ત્વં બ્રાહ્મણેયેવ વિહિંસિતું જાનાસિ, સુણોહી’’તિ વત્વા ગાથમાહ –

    Atha naṃ puna āha ‘‘bhātika, jānāsi panāyaṃ samuddo kena kāraṇena apeyyo loṇodako jāto’’ti? ‘‘Na jānāmi, ariṭṭhā’’ti. Atha naṃ ‘‘tvaṃ brāhmaṇeyeva vihiṃsituṃ jānāsi, suṇohī’’ti vatvā gāthamāha –

    ૯૧૭.

    917.

    ‘‘અજ્ઝાયકં મન્તગુણૂપપન્નં, તપસ્સિનં ‘યાચયોગો’તિધાહુ;

    ‘‘Ajjhāyakaṃ mantaguṇūpapannaṃ, tapassinaṃ ‘yācayogo’tidhāhu;

    તીરે સમુદ્દસ્સુદકં સજન્તં, તં સાગરોજ્ઝોહરિ તેનાપેય્યો’’તિ.

    Tīre samuddassudakaṃ sajantaṃ, taṃ sāgarojjhohari tenāpeyyo’’ti.

    તત્થ ‘યાચયોગોતિધાહૂતિ તં બ્રાહ્મણં યાચયોગોતિ ઇધ લોકે આહુ. ઉદકં સજન્તતિ સો કિરેકદિવસં પાપપવાહનકમ્મં કરોન્તો તીરે ઠત્વા સમુદ્દતો ઉદકં ગહેત્વા અત્તનો ઉપરિ સીસે સજન્તં અબ્ભુકિરતિ. અથ નં એવં કરોન્તં વડ્ઢિત્વા સાગરો અજ્ઝોહરિ. તં કારણં મહાબ્રહ્મા ઞત્વા ‘‘ઇમિના કિર મે પુત્તો હતો’’તિ કુજ્ઝિત્વા ‘‘સમુદ્દો અપેય્યો લોણોદકો ભવતૂ’’તિ વત્વા અભિસપિ, તેન કારણેન અપેય્યો જાતો. એવરૂપા એતે બ્રાહ્મણા નામ મહાનુભાવાતિ.

    Tattha ‘yācayogotidhāhūti taṃ brāhmaṇaṃ yācayogoti idha loke āhu. Udakaṃ sajantati so kirekadivasaṃ pāpapavāhanakammaṃ karonto tīre ṭhatvā samuddato udakaṃ gahetvā attano upari sīse sajantaṃ abbhukirati. Atha naṃ evaṃ karontaṃ vaḍḍhitvā sāgaro ajjhohari. Taṃ kāraṇaṃ mahābrahmā ñatvā ‘‘iminā kira me putto hato’’ti kujjhitvā ‘‘samuddo apeyyo loṇodako bhavatū’’ti vatvā abhisapi, tena kāraṇena apeyyo jāto. Evarūpā ete brāhmaṇā nāma mahānubhāvāti.

    પુનપિ આહ –

    Punapi āha –

    ૯૧૮.

    918.

    ‘‘આયાગવત્થૂનિ પુથૂ પથબ્યા, સંવિજ્જન્તિ બ્રાહ્મણા વાસવસ્સ;

    ‘‘Āyāgavatthūni puthū pathabyā, saṃvijjanti brāhmaṇā vāsavassa;

    પુરિમં દિસં પચ્છિમં દક્ખિણુત્તરં, સંવિજ્જમાના જનયન્તિ વેદ’’ન્તિ.

    Purimaṃ disaṃ pacchimaṃ dakkhiṇuttaraṃ, saṃvijjamānā janayanti veda’’nti.

    તત્થ વાસવસ્સાતિ પુબ્બે બ્રાહ્મણાનં દાનં દત્વા વાસવત્તં પત્તસ્સ વાસવસ્સ. આયાગવત્થૂનીતિ પુઞ્ઞક્ખેત્તભૂતા અગ્ગદક્ખિણેય્યા પથબ્યા પુથૂ બ્રાહ્મણા સંવિજ્જન્તિ. પુરિમં દિસન્તિ તે ઇદાનિપિ ચતૂસુ દિસાસુ સંવિજ્જમાના તસ્સ વાસવસ્સ મહન્તં વેદં જનયન્તિ, પીતિસોમનસ્સં આવહન્તિ.

    Tattha vāsavassāti pubbe brāhmaṇānaṃ dānaṃ datvā vāsavattaṃ pattassa vāsavassa. Āyāgavatthūnīti puññakkhettabhūtā aggadakkhiṇeyyā pathabyā puthū brāhmaṇā saṃvijjanti. Purimaṃ disanti te idānipi catūsu disāsu saṃvijjamānā tassa vāsavassa mahantaṃ vedaṃ janayanti, pītisomanassaṃ āvahanti.

    એવં અરિટ્ઠો ચુદ્દસહિ ગાથાહિ બ્રાહ્મણે ચ યઞ્ઞે ચ વેદે ચ વણ્ણેસિ.

    Evaṃ ariṭṭho cuddasahi gāthāhi brāhmaṇe ca yaññe ca vede ca vaṇṇesi.

    મિચ્છાકથા નિટ્ઠિતા.

    Micchākathā niṭṭhitā.

    તસ્સ તં કથં સુત્વા મહાસત્તસ્સ ગિલાનુપટ્ઠાનં આગતા બહૂ નાગા ‘‘અયં ભૂતમેવ કથેતી’’તિ મિચ્છાગાહં ગણ્હનાકારપ્પત્તા જાતા. મહાસત્તો ગિલાનસેય્યાય નિપન્નોવ તં સબ્બં અસ્સોસિ . નાગાપિસ્સ આરોચેસું. તતો મહાસત્તો ચિન્તેસિ ‘‘અરિટ્ઠો મિચ્છામગ્ગં વણ્ણેતિ, વાદમસ્સ ભિન્દિત્વા પરિસં સમ્માદિટ્ઠિકં કરિસ્સામી’’તિ. સો ઉટ્ઠાય ન્હત્વા સબ્બાલઙ્કારપ્પટિમણ્ડિતો ધમ્માસને નિસીદિત્વા સબ્બં નાગપરિસં સન્નિપાતાપેત્વા અરિટ્ઠં પક્કોસાપેત્વા ‘‘અરિટ્ઠ, ત્વં અભૂતં વત્વા વેદે ચ યઞ્ઞે ચ બ્રાહ્મણે ચ વણ્ણેસિ, બ્રાહ્મણાનઞ્હિ વેદવિધાનેન યઞ્ઞયજનં નામ અનરિયસમ્મતં ન સગ્ગાવહં, તવ વાદે અભૂતં પસ્સાહી’’તિ વત્વા યઞ્ઞભેદવાદં નામ આરભન્તો આહ –

    Tassa taṃ kathaṃ sutvā mahāsattassa gilānupaṭṭhānaṃ āgatā bahū nāgā ‘‘ayaṃ bhūtameva kathetī’’ti micchāgāhaṃ gaṇhanākārappattā jātā. Mahāsatto gilānaseyyāya nipannova taṃ sabbaṃ assosi . Nāgāpissa ārocesuṃ. Tato mahāsatto cintesi ‘‘ariṭṭho micchāmaggaṃ vaṇṇeti, vādamassa bhinditvā parisaṃ sammādiṭṭhikaṃ karissāmī’’ti. So uṭṭhāya nhatvā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍito dhammāsane nisīditvā sabbaṃ nāgaparisaṃ sannipātāpetvā ariṭṭhaṃ pakkosāpetvā ‘‘ariṭṭha, tvaṃ abhūtaṃ vatvā vede ca yaññe ca brāhmaṇe ca vaṇṇesi, brāhmaṇānañhi vedavidhānena yaññayajanaṃ nāma anariyasammataṃ na saggāvahaṃ, tava vāde abhūtaṃ passāhī’’ti vatvā yaññabhedavādaṃ nāma ārabhanto āha –

    ૯૧૯.

    919.

    ‘‘કલી હિ ધીરાન કટં મગાનં, ભવન્તિ વેદજ્ઝગતાનરિટ્ઠ;

    ‘‘Kalī hi dhīrāna kaṭaṃ magānaṃ, bhavanti vedajjhagatānariṭṭha;

    મરીચિધમ્મં અસમેક્ખિતત્તા, માયાગુણા નાતિવહન્તિ પઞ્ઞં.

    Marīcidhammaṃ asamekkhitattā, māyāguṇā nātivahanti paññaṃ.

    ૯૨૦.

    920.

    ‘‘વેદા ન તાણાય ભવન્તિ દસ્સ, મિત્તદ્દુનો ભૂનહુનો નરસ્સ;

    ‘‘Vedā na tāṇāya bhavanti dassa, mittadduno bhūnahuno narassa;

    ન તાયતે પરિચિણ્ણો ચ અગ્ગિ, દોસન્તરં મચ્ચમનરિયકમ્મં.

    Na tāyate pariciṇṇo ca aggi, dosantaraṃ maccamanariyakammaṃ.

    ૯૨૧.

    921.

    ‘‘સબ્બઞ્ચ મચ્ચા સધનં સભોગં, આદીપિતં દારુ તિણેન મિસ્સં;

    ‘‘Sabbañca maccā sadhanaṃ sabhogaṃ, ādīpitaṃ dāru tiṇena missaṃ;

    દહં ન તપ્પે અસમત્થતેજો, કો તં સુભિક્ખં દ્વિરસઞ્ઞુ કયિરા.

    Dahaṃ na tappe asamatthatejo, ko taṃ subhikkhaṃ dvirasaññu kayirā.

    ૯૨૨.

    922.

    ‘‘યથાપિ ખીરં વિપરિણામધમ્મં, દધિ ભવિત્વા નવનીતમ્પિ હોતિ;

    ‘‘Yathāpi khīraṃ vipariṇāmadhammaṃ, dadhi bhavitvā navanītampi hoti;

    એવમ્પિ અગ્ગિ વિપરિણામધમ્મો, તેજો સમોરોહતી યોગયુત્તો.

    Evampi aggi vipariṇāmadhammo, tejo samorohatī yogayutto.

    ૯૨૩.

    923.

    ‘‘ન દિસ્સતી અગ્ગિ મનુપ્પવિટ્ઠો, સુક્ખેસુ કટ્ઠેસુ નવેસુ ચાપિ;

    ‘‘Na dissatī aggi manuppaviṭṭho, sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi;

    નામત્થમાનો અરણીનરેન, નાકમ્મુના જાયતિ જાતવેદો.

    Nāmatthamāno araṇīnarena, nākammunā jāyati jātavedo.

    ૯૨૪.

    924.

    ‘‘સચે હિ અગ્ગિ અન્તરતો વસેય્ય, સુક્ખેસુ કટ્ઠેસુ નવેસુ ચાપિ;

    ‘‘Sace hi aggi antarato vaseyya, sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi;

    સબ્બાનિ સુસ્સેય્યુ વનાનિ લોકે, સુક્ખાનિ કટ્ઠાનિ ચ પજ્જલેય્યું.

    Sabbāni susseyyu vanāni loke, sukkhāni kaṭṭhāni ca pajjaleyyuṃ.

    ૯૨૫.

    925.

    ‘‘કરોતિ ચે દારુતિણેન પુઞ્ઞં, ભોજં નરો ધૂમસિખિં પતાપવં;

    ‘‘Karoti ce dārutiṇena puññaṃ, bhojaṃ naro dhūmasikhiṃ patāpavaṃ;

    અઙ્ગારિકા લોણકરા ચ સૂદા, સરીરદાહાપિ કરેય્યુ પુઞ્ઞં.

    Aṅgārikā loṇakarā ca sūdā, sarīradāhāpi kareyyu puññaṃ.

    ૯૨૬.

    926.

    ‘‘અથ ચે હિ એતે ન કરોન્તિ પુઞ્ઞં, અજ્ઝેનમગ્ગિં ઇધ તપ્પયિત્વા;

    ‘‘Atha ce hi ete na karonti puññaṃ, ajjhenamaggiṃ idha tappayitvā;

    ન કોચિ લોકસ્મિં કરોતિ પુઞ્ઞં, ભોજં નરો ધૂમસિખિં પતાપવં.

    Na koci lokasmiṃ karoti puññaṃ, bhojaṃ naro dhūmasikhiṃ patāpavaṃ.

    ૯૨૭.

    927.

    ‘‘કથઞ્હિ લોકાપચિતો સમાનો, અમનુઞ્ઞગન્ધં બહૂનં અકન્તં;

    ‘‘Kathañhi lokāpacito samāno, amanuññagandhaṃ bahūnaṃ akantaṃ;

    યદેવ મચ્ચા પરિવજ્જયન્તિ, તદપ્પસત્થં દ્વિરસઞ્ઞુ ભુઞ્જે.

    Yadeva maccā parivajjayanti, tadappasatthaṃ dvirasaññu bhuñje.

    ૯૨૮.

    928.

    ‘‘સિખિમ્પિ દેવેસુ વદન્તિ હેકે, આપં મિલક્ખૂ પન દેવમાહુ;

    ‘‘Sikhimpi devesu vadanti heke, āpaṃ milakkhū pana devamāhu;

    સબ્બેવ એતે વિતથં ભણન્તિ, અગ્ગી ન દેવઞ્ઞતરો ન ચાપો.

    Sabbeva ete vitathaṃ bhaṇanti, aggī na devaññataro na cāpo.

    ૯૨૯.

    929.

    ‘‘અનિન્દ્રિયબદ્ધમસઞ્ઞકાયં, વેસ્સાનરં કમ્મકરં પજાનં;

    ‘‘Anindriyabaddhamasaññakāyaṃ, vessānaraṃ kammakaraṃ pajānaṃ;

    પરિચરિય મગ્ગિં સુગતિં કથં વજે, પાપાનિ કમ્માનિ પકુબ્બમાનો.

    Paricariya maggiṃ sugatiṃ kathaṃ vaje, pāpāni kammāni pakubbamāno.

    ૯૩૦.

    930.

    ‘‘સબ્બાભિભૂ તાહુધ જીવિકત્થા, અગ્ગિસ્સ બ્રહ્મા પરિચારિકોતિ;

    ‘‘Sabbābhibhū tāhudha jīvikatthā, aggissa brahmā paricārikoti;

    સબ્બાનુભાવી ચ વસી કિમત્થં, અનિમ્મિતો નિમ્મિતં વન્દિતસ્સ.

    Sabbānubhāvī ca vasī kimatthaṃ, animmito nimmitaṃ vanditassa.

    ૯૩૧.

    931.

    ‘‘હસ્સં અનિજ્ઝાનક્ખમં અતચ્છં, સક્કારહેતુ પકિરિંસુ પુબ્બે;

    ‘‘Hassaṃ anijjhānakkhamaṃ atacchaṃ, sakkārahetu pakiriṃsu pubbe;

    તે લાભસક્કારે અપાતુભોન્તે, સન્ધાપિતા જન્તુભિ સન્તિધમ્મં.

    Te lābhasakkāre apātubhonte, sandhāpitā jantubhi santidhammaṃ.

    ૯૩૨.

    932.

    ‘‘અજ્ઝેનમરિયા પથવિં જનિન્દા, વેસ્સા કસિં પારિચરિયઞ્ચ સુદ્દા;

    ‘‘Ajjhenamariyā pathaviṃ janindā, vessā kasiṃ pāricariyañca suddā;

    ઉપાગુ પચ્ચેકં યથાપદેસં, કતાહુ એતે વસિનાતિ આહુ.

    Upāgu paccekaṃ yathāpadesaṃ, katāhu ete vasināti āhu.

    ૯૩૩.

    933.

    ‘‘એતઞ્ચ સચ્ચં વચનં ભવેય્ય, યથા ઇદં ભાસિતં બ્રાહ્મણેહિ;

    ‘‘Etañca saccaṃ vacanaṃ bhaveyya, yathā idaṃ bhāsitaṃ brāhmaṇehi;

    નાખત્તિયો જાતુ લભેથ રજ્જં, નાબ્રાહ્મણો મન્તપદાનિ સિક્ખે;

    Nākhattiyo jātu labhetha rajjaṃ, nābrāhmaṇo mantapadāni sikkhe;

    નાઞ્ઞત્ર વેસ્સેહિ કસિં કરેય્ય, સુદ્દો ન મુચ્ચે પરપેસનાય.

    Nāññatra vessehi kasiṃ kareyya, suddo na mucce parapesanāya.

    ૯૩૪.

    934.

    ‘‘યસ્મા ચ એતં વચનં અભૂતં, મુસાવિમે ઓદરિયા ભણન્તિ;

    ‘‘Yasmā ca etaṃ vacanaṃ abhūtaṃ, musāvime odariyā bhaṇanti;

    તદપ્પપઞ્ઞા અભિસદ્દહન્તિ, પસ્સન્તિ તં પણ્ડિતા અત્તનાવ.

    Tadappapaññā abhisaddahanti, passanti taṃ paṇḍitā attanāva.

    ૯૩૫.

    935.

    ‘‘ખત્યા હિ વેસ્સાનં બલિં હરન્તિ, આદાય સત્થાનિ ચરન્તિ બ્રાહ્મણા;

    ‘‘Khatyā hi vessānaṃ baliṃ haranti, ādāya satthāni caranti brāhmaṇā;

    તં તાદિસં સઙ્ખુભિતં પભિન્નં, કસ્મા બ્રહ્મા નુજ્જુ કરોતિ લોકં.

    Taṃ tādisaṃ saṅkhubhitaṃ pabhinnaṃ, kasmā brahmā nujju karoti lokaṃ.

    ૯૩૬.

    936.

    ‘‘સચે હિ સો ઇસ્સરો સબ્બલોકે, બ્રહ્મા બહૂભૂતપતી પજાનં;

    ‘‘Sace hi so issaro sabbaloke, brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ;

    કિં સબ્બલોકં વિદહી અલક્ખિં, કિં સબ્બલોકં ન સુખિં અકાસિ.

    Kiṃ sabbalokaṃ vidahī alakkhiṃ, kiṃ sabbalokaṃ na sukhiṃ akāsi.

    ૯૩૭.

    937.

    ‘‘સચે હિ સો ઇસ્સરો સબ્બલોકે, બ્રહ્મા બહૂભૂતપતી પજાનં;

    ‘‘Sace hi so issaro sabbaloke, brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ;

    માયા મુસાવજ્જમદેન ચાપિ, લોકં અધમ્મેન કિમત્થમકારિ.

    Māyā musāvajjamadena cāpi, lokaṃ adhammena kimatthamakāri.

    ૯૩૮.

    938.

    ‘‘સચે હિ સો ઇસ્સરો સબ્બલોકે, બ્રહ્મા બહૂભૂતપતી પજાનં;

    ‘‘Sace hi so issaro sabbaloke, brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ;

    અધમ્મિકો ભૂતપતી અરિટ્ઠ, ધમ્મે સતિ યો વિદહી અધમ્મં.

    Adhammiko bhūtapatī ariṭṭha, dhamme sati yo vidahī adhammaṃ.

    ૯૩૯.

    939.

    ‘‘કીટા પટઙ્ગા ઉરગા ચ ભેકા, ગન્ત્વા કિમી સુજ્ઝતિ મક્ખિકા ચ;

    ‘‘Kīṭā paṭaṅgā uragā ca bhekā, gantvā kimī sujjhati makkhikā ca;

    એતેપિ ધમ્મા અનરિયરૂપા, કમ્બોજકાનં વિતથા બહૂન’’ન્તિ.

    Etepi dhammā anariyarūpā, kambojakānaṃ vitathā bahūna’’nti.

    તત્થ વેદજ્ઝગતાનરિટ્ઠાતિ અરિટ્ઠ, ઇમાનિ વેદાધિગમનાનિ નામ ધીરાનં પરાજયસઙ્ખાતો કલિગ્ગાહો, મગાનં બાલાનં જયસઙ્ખાતો કટગ્ગાહો. મરીચિધમ્મન્તિ ઇદઞ્હિ વેદત્તયં મરીચિધમ્મં. તયિદં અસમેક્ખિતત્તા યુત્તાયુત્તં અજાનન્તા બાલા ઉદકસઞ્ઞાય મગા મરીચિં વિય ભૂતસઞ્ઞાય અનવજ્જસઞ્ઞાય અત્તનો વિનાસં ઉપગચ્છન્તિ. પઞ્ઞન્તિ એવરૂપા પન માયાકોટ્ઠાસા પઞ્ઞં ઞાણસમ્પન્નં પુરિસં નાતિવહન્તિ ન વઞ્ચેન્તિ. ભવન્તિ દસ્સાતિ -કારો બ્યઞ્જનસન્ધિમત્તં, અસ્સ ભૂનહુનો વુડ્ઢિઘાતકસ્સ મિત્તદુબ્ભિનો નરસ્સ વેદા ન તાણત્થાય ભવન્તિ, પતિટ્ઠા હોતું ન સક્કોન્તીતિ અત્થો. પરિચિણ્ણો ચ અગ્ગીતિ અગ્ગિ ચ પરિચિણ્ણો તિવિધેન દુચ્ચરિતદોસેન સદોસચિત્તં પાપકમ્મં પુરિસં ન તાયતિ ન રક્ખતિ.

    Tattha vedajjhagatānariṭṭhāti ariṭṭha, imāni vedādhigamanāni nāma dhīrānaṃ parājayasaṅkhāto kaliggāho, magānaṃ bālānaṃ jayasaṅkhāto kaṭaggāho. Marīcidhammanti idañhi vedattayaṃ marīcidhammaṃ. Tayidaṃ asamekkhitattā yuttāyuttaṃ ajānantā bālā udakasaññāya magā marīciṃ viya bhūtasaññāya anavajjasaññāya attano vināsaṃ upagacchanti. Paññanti evarūpā pana māyākoṭṭhāsā paññaṃ ñāṇasampannaṃ purisaṃ nātivahanti na vañcenti. Bhavanti dassāti da-kāro byañjanasandhimattaṃ, assa bhūnahuno vuḍḍhighātakassa mittadubbhino narassa vedā na tāṇatthāya bhavanti, patiṭṭhā hotuṃ na sakkontīti attho. Pariciṇṇo ca aggīti aggi ca pariciṇṇo tividhena duccaritadosena sadosacittaṃ pāpakammaṃ purisaṃ na tāyati na rakkhati.

    સબ્બઞ્ચ મચ્ચાતિ સચેપિ હિ મચ્ચા યત્તકં લોકે દારુ અત્થિ, તં સબ્બં સધનં સભોગં અત્તનો ધનેન ચ ભોગેહિ ચ સદ્ધિં તિણેન મિસ્સં કત્વા આદીપેય્યું. એવં સબ્બમ્પિ તં તેહિ આદીપિતં દહન્તો અયં અસમત્થતેજો અસદિસતેજો તવ અગ્ગિ ન તપ્પેય્ય. એવં અતપ્પનીયં, ભાતિક, દ્વિરસઞ્ઞુ દ્વીહિ જિવ્હાહિ રસજાનનસમત્થો કો તં સપ્પિઆદીહિ સુભિક્ખં સુહીતં કયિરા, કો સક્કુણેય્ય કાતું. એવં અતિત્તં પનેતં મહગ્ઘસં સન્તપ્પેત્વા કો નામ દેવલોકં ગમિસ્સતિ, પસ્સ યાવઞ્ચેતં દુક્કથિતન્તિ. યોગયુત્તોતિ અરણિમથનયોગેન યુત્તો હુત્વા તં પચ્ચયં લભિત્વાવ અગ્ગિ સમોરોહતિ નિબ્બત્તતિ. એવં પરવાયામેન ઉપ્પજ્જમાનં અચેતનં તં ત્વં ‘‘દેવો’’તિ વદેસિ. ઇદમ્પિ અભૂતમેવ કથેસીતિ.

    Sabbañca maccāti sacepi hi maccā yattakaṃ loke dāru atthi, taṃ sabbaṃ sadhanaṃ sabhogaṃ attano dhanena ca bhogehi ca saddhiṃ tiṇena missaṃ katvā ādīpeyyuṃ. Evaṃ sabbampi taṃ tehi ādīpitaṃ dahanto ayaṃ asamatthatejo asadisatejo tava aggi na tappeyya. Evaṃ atappanīyaṃ, bhātika, dvirasaññu dvīhi jivhāhi rasajānanasamattho ko taṃ sappiādīhi subhikkhaṃ suhītaṃ kayirā, ko sakkuṇeyya kātuṃ. Evaṃ atittaṃ panetaṃ mahagghasaṃ santappetvā ko nāma devalokaṃ gamissati, passa yāvañcetaṃ dukkathitanti. Yogayuttoti araṇimathanayogena yutto hutvā taṃ paccayaṃ labhitvāva aggi samorohati nibbattati. Evaṃ paravāyāmena uppajjamānaṃ acetanaṃ taṃ tvaṃ ‘‘devo’’ti vadesi. Idampi abhūtameva kathesīti.

    અગ્ગિ મનુપ્પવિટ્ઠોતિ અગ્ગિ અનુપવિટ્ઠો. નામત્થમાનોતિ નાપિ અરણિહત્થેન નરેન અમત્થિયમાનો નિબ્બત્તતિ. નાકમ્મુના જાયતિ જાતવેદોતિ એકસ્સ કિરિયં વિના અત્તનો ધમ્મતાય એવ ન જાયતિ. સુસ્સેય્યુન્તિ અન્તો અગ્ગિના સોસિયમાનાનિ વનાનિ સુક્ખેય્યું, અલ્લાનેવ ન સિયું. ભોજન્તિ ભોજેન્તો. ધૂમસિખિં પતાપવન્તિ ધૂમસિખાય યુત્તં પતાપવન્તં. અઙ્ગારિકાતિ અઙ્ગારકમ્મકરા. લોણકરાતિ લોણોદકં પચિત્વા લોણકારકા. સૂદાતિ ભત્તકારકા. સરીરદાહાતિ મતસરીરજ્ઝાપકા. પુઞ્ઞન્તિ એતેપિ સબ્બે પુઞ્ઞમેવ કરેય્યું.

    Aggi manuppaviṭṭhoti aggi anupaviṭṭho. Nāmatthamānoti nāpi araṇihatthena narena amatthiyamāno nibbattati. Nākammunā jāyati jātavedoti ekassa kiriyaṃ vinā attano dhammatāya eva na jāyati. Susseyyunti anto agginā sosiyamānāni vanāni sukkheyyuṃ, allāneva na siyuṃ. Bhojanti bhojento. Dhūmasikhiṃ patāpavanti dhūmasikhāya yuttaṃ patāpavantaṃ. Aṅgārikāti aṅgārakammakarā. Loṇakarāti loṇodakaṃ pacitvā loṇakārakā. Sūdāti bhattakārakā. Sarīradāhāti matasarīrajjhāpakā. Puññanti etepi sabbe puññameva kareyyuṃ.

    અજ્ઝેનમગ્ગિન્તિ અજ્ઝેનઅગ્ગિં. ન કોચીતિ મન્તજ્ઝાયકા બ્રાહ્મણાપિ હોન્તુ, કોચિ નરો ધૂમસિખિં પતાપવન્તં અગ્ગિં ભોજેન્તો તપ્પયિત્વાપિ પુઞ્ઞં ન કરોતિ નામ. લોકાપચિતો સમાનોતિ તવ દેવોલોકસ્સ અપચિતો પૂજિતો સમાનો. યદેવાતિ યં અહિકુણપાદિં પટિકુલં જેગુચ્છં મચ્ચા દૂરતો પરિવજ્જેન્તિ. તદપ્પસત્થન્તિ તં અપ્પસત્થં, સમ્મ, દ્વિરસઞ્ઞુ કથં કેન કારણેન પરિભુઞ્જેય્ય. દેવેસૂતિ એકે મનુસ્સા સિખિમ્પિ દેવેસુ અઞ્ઞતરં દેવં વદન્તિ. મિલક્ખૂ પનાતિ અઞ્ઞાણા પન મિલક્ખૂ ઉદકં ‘‘દેવો’’તિ વદન્તિ. અસઞ્ઞકાયન્તિ અનિન્દ્રિયબદ્ધં અચિત્તકાયઞ્ચ સમાનં એતં અચેતનં પજાનં પચનાદિકમ્મકરં વેસ્સાનરં અગ્ગિં પરિચરિત્વા પાપાનિ કમ્માનિ કરોન્તો લોકો કથં સુગતિં ગમિસ્સતિ. ઇદં તે અતિવિય દુક્કથિતં.

    Ajjhenamagginti ajjhenaaggiṃ. Na kocīti mantajjhāyakā brāhmaṇāpi hontu, koci naro dhūmasikhiṃ patāpavantaṃ aggiṃ bhojento tappayitvāpi puññaṃ na karoti nāma. Lokāpacito samānoti tava devolokassa apacito pūjito samāno. Yadevāti yaṃ ahikuṇapādiṃ paṭikulaṃ jegucchaṃ maccā dūrato parivajjenti. Tadappasatthanti taṃ appasatthaṃ, samma, dvirasaññu kathaṃ kena kāraṇena paribhuñjeyya. Devesūti eke manussā sikhimpi devesu aññataraṃ devaṃ vadanti. Milakkhū panāti aññāṇā pana milakkhū udakaṃ ‘‘devo’’ti vadanti. Asaññakāyanti anindriyabaddhaṃ acittakāyañca samānaṃ etaṃ acetanaṃ pajānaṃ pacanādikammakaraṃ vessānaraṃ aggiṃ paricaritvā pāpāni kammāni karonto loko kathaṃ sugatiṃ gamissati. Idaṃ te ativiya dukkathitaṃ.

    સબ્બાભિ ભૂતાહુધ જીવિકત્થાતિ ઇમે બ્રાહ્મણા અત્તનો જીવિકત્થં મહાબ્રહ્મા સબ્બાભિભૂતિ આહંસુ, સબ્બો લોકો તેનેવ નિમ્મિતોતિ વદન્તિ. પુન અગ્ગિસ્સ બ્રહ્મા પરિચારકોતિપિ વદન્તિ. સોપિ કિર અગ્ગિં જુહતેવ. સબ્બાનુભાવી ચ વસીતિ સો પન યદિ સબ્બાનુભાવી ચ વસી ચ, અથ કિમત્થં સયં અનિમ્મિતો હુત્વા અત્તનાવ નિમ્મિતં વન્દિતા ભવેય્ય. ઇદમ્પિ તે દુક્કથિતમેવ. હસ્સન્તિ અરિટ્ઠ બ્રાહ્મણાનં વચનં નામ હસિતબ્બયુત્તકં પણ્ડિતાનં ન નિજ્ઝાનક્ખમં. પકિરિંસૂતિ ઇમે બ્રાહ્મણા એવરૂપં મુસાવાદં અત્તનો સક્કારહેતુ પુબ્બે પત્થરિંસુ. સન્ધાપિતા જન્તુભિ સન્તિધમ્મન્તિ તે એત્તકેન લાભસક્કારે અપાતુભૂતે જન્તૂહિ સદ્ધિં યોજેત્વા પાણવધપટિસંયુત્તં અત્તનો લદ્ધિધમ્મસઙ્ખાતં સન્તિધમ્મં સન્ધાપિતા, યઞ્ઞસુત્તં નામ ગન્થયિંસૂતિ અત્થો.

    Sabbābhi bhūtāhudha jīvikatthāti ime brāhmaṇā attano jīvikatthaṃ mahābrahmā sabbābhibhūti āhaṃsu, sabbo loko teneva nimmitoti vadanti. Puna aggissa brahmā paricārakotipi vadanti. Sopi kira aggiṃ juhateva. Sabbānubhāvī ca vasīti so pana yadi sabbānubhāvī ca vasī ca, atha kimatthaṃ sayaṃ animmito hutvā attanāva nimmitaṃ vanditā bhaveyya. Idampi te dukkathitameva. Hassanti ariṭṭha brāhmaṇānaṃ vacanaṃ nāma hasitabbayuttakaṃ paṇḍitānaṃ na nijjhānakkhamaṃ. Pakiriṃsūti ime brāhmaṇā evarūpaṃ musāvādaṃ attano sakkārahetu pubbe patthariṃsu. Sandhāpitā jantubhi santidhammanti te ettakena lābhasakkāre apātubhūte jantūhi saddhiṃ yojetvā pāṇavadhapaṭisaṃyuttaṃ attano laddhidhammasaṅkhātaṃ santidhammaṃ sandhāpitā, yaññasuttaṃ nāma ganthayiṃsūti attho.

    એતઞ્ચ સચ્ચન્તિ યદેતં તયા ‘‘અજ્ઝેનમરિયા’’તિઆદિ વુત્તં, એતઞ્ચ સચ્ચં ભવેય્ય. નાખત્તિયોતિ એવં સન્તે અખત્તિયો રજ્જં નામ ન લભેય્ય, અબ્રાહ્મણોપિ મન્તપદાનિ ન સિક્ખેય્ય. મુસાવિમેતિ મુસાવ ઇમે. ઓદરિયાતિ ઉદરનિસ્સિતજીવિકા, ઉદરપૂરણહેતુ વા. તદપ્પપઞ્ઞાતિ તં તેસં વચનં અપ્પપઞ્ઞા. અત્તનાવાતિ પણ્ડિતા પન તેસં વચનં ‘‘સદોસ’’ન્તિ અત્તનાવ પસ્સન્તિ. તાદિસન્તિ તથારૂપં. સઙ્ખુભિતન્તિ સઙ્ખુભિત્વા બ્રહ્મુના ઠપિતમરિયાદં ભિન્દિત્વા ઠિતં સઙ્ખુભિતં વિભિન્દં લોકં સો તવબ્રહ્મા કસ્મા ઉજું ન કરોતિ . અલક્ખિન્તિ કિંકારણા સબ્બલોકે દુક્ખં વિદહિ. સુખિન્તિ કિં નુ એકન્તસુખિમેવ સબ્બલોકં ન અકાસિ, લોકવિનાસકો ચોરો મઞ્ઞે તવ બ્રહ્માતિ. માયાતિ માયાય. અધમ્મેન કિમત્થમકારીતિ ઇમિના માયાદિના અધમ્મેન કિંકારણા લોકં અનત્થકિરિયાયં સંયોજેસીતિ અત્થો. અરિટ્ઠાતિ અરિટ્ઠ, તવ ભૂતપતિ અધમ્મિકો, યો દસવિધે કુસલધમ્મે સતિ ધમ્મમેવ અવિદહિત્વા અધમ્મં વિદહિ. કીટાતિઆદિ ઉપયોગત્થે પચ્ચત્તં. એતે કીટાદયો પાણે હન્ત્વા મચ્ચો સુજ્ઝતીતિ એતેપિ કમ્બોજરટ્ઠવાસીનં બહૂનં અનરિયાનં ધમ્મા, તે પન વિતથા, અધમ્માવ ધમ્માતિ વુત્તા. તેહિપિ તવ બ્રહ્મુનાવ નિમ્મિતેહિ ભવિતબ્બન્તિ.

    Etañca saccanti yadetaṃ tayā ‘‘ajjhenamariyā’’tiādi vuttaṃ, etañca saccaṃ bhaveyya. Nākhattiyoti evaṃ sante akhattiyo rajjaṃ nāma na labheyya, abrāhmaṇopi mantapadāni na sikkheyya. Musāvimeti musāva ime. Odariyāti udaranissitajīvikā, udarapūraṇahetu vā. Tadappapaññāti taṃ tesaṃ vacanaṃ appapaññā. Attanāvāti paṇḍitā pana tesaṃ vacanaṃ ‘‘sadosa’’nti attanāva passanti. Tādisanti tathārūpaṃ. Saṅkhubhitanti saṅkhubhitvā brahmunā ṭhapitamariyādaṃ bhinditvā ṭhitaṃ saṅkhubhitaṃ vibhindaṃ lokaṃ so tavabrahmā kasmā ujuṃ na karoti . Alakkhinti kiṃkāraṇā sabbaloke dukkhaṃ vidahi. Sukhinti kiṃ nu ekantasukhimeva sabbalokaṃ na akāsi, lokavināsako coro maññe tava brahmāti. Māyāti māyāya. Adhammena kimatthamakārīti iminā māyādinā adhammena kiṃkāraṇā lokaṃ anatthakiriyāyaṃ saṃyojesīti attho. Ariṭṭhāti ariṭṭha, tava bhūtapati adhammiko, yo dasavidhe kusaladhamme sati dhammameva avidahitvā adhammaṃ vidahi. Kīṭātiādi upayogatthe paccattaṃ. Ete kīṭādayo pāṇe hantvā macco sujjhatīti etepi kambojaraṭṭhavāsīnaṃ bahūnaṃ anariyānaṃ dhammā, te pana vitathā, adhammāva dhammāti vuttā. Tehipi tava brahmunāva nimmitehi bhavitabbanti.

    ઇદાનિ તેસં વિતથભાવં દસ્સેન્તો આહ –

    Idāni tesaṃ vitathabhāvaṃ dassento āha –

    ૯૪૦.

    940.

    ‘‘સચે હિ સો સુજ્ઝતિ યો હનાતિ, હતોપિ સો સગ્ગમુપેતિ ઠાનં;

    ‘‘Sace hi so sujjhati yo hanāti, hatopi so saggamupeti ṭhānaṃ;

    ભોવાદિ ભોવાદિન મારયેય્યું, યે ચાપિ તેસં અભિસદ્દહેય્યું.

    Bhovādi bhovādina mārayeyyuṃ, ye cāpi tesaṃ abhisaddaheyyuṃ.

    ૯૪૧.

    941.

    ‘‘નેવ મિગા ન પસૂ નોપિ ગાવો, આયાચન્તિ અત્તવધાય કેચિ;

    ‘‘Neva migā na pasū nopi gāvo, āyācanti attavadhāya keci;

    વિપ્ફન્દમાને ઇધ જીવિકત્થા, યઞ્ઞેસુ પાણે પસુમારભન્તિ.

    Vipphandamāne idha jīvikatthā, yaññesu pāṇe pasumārabhanti.

    ૯૪૨.

    942.

    ‘‘યૂપુસ્સને પસુબન્ધે ચ બાલા, ચિત્તેહિ વણ્ણેહિ મુખં નયન્તિ;

    ‘‘Yūpussane pasubandhe ca bālā, cittehi vaṇṇehi mukhaṃ nayanti;

    અયં તે યૂપો કામદુહો પરત્થ, ભવિસ્સતિ સસ્સતો સમ્પરાયે.

    Ayaṃ te yūpo kāmaduho parattha, bhavissati sassato samparāye.

    ૯૪૩.

    943.

    ‘‘સચે ચ યૂપે મણિસઙ્ખમુત્તં, ધઞ્ઞં ધનં રજતં જાતરૂપં;

    ‘‘Sace ca yūpe maṇisaṅkhamuttaṃ, dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ;

    સુક્ખેસુ કટ્ઠેસુ નવેસુ ચાપિ, સચે દુહે તિદિવે સબ્બકામે;

    Sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi, sace duhe tidive sabbakāme;

    તેવિજ્જસઙ્ઘાવ પુથૂ યજેય્યું, અબ્રાહ્મણં કઞ્ચિ ન યાજયેય્યું.

    Tevijjasaṅghāva puthū yajeyyuṃ, abrāhmaṇaṃ kañci na yājayeyyuṃ.

    ૯૪૪.

    944.

    ‘‘કુતો ચ યૂપે મણિસઙ્ખમુત્તં, ધઞ્ઞં ધનં રજતં જાતરૂપં;

    ‘‘Kuto ca yūpe maṇisaṅkhamuttaṃ, dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ;

    સુક્ખેસુ કટ્ઠેસુ નવેસુ ચાપિ, કુતો દુહે તિદિવે સબ્બકામે.

    Sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi, kuto duhe tidive sabbakāme.

    ૯૪૫.

    945.

    ‘‘સઠા ચ લુદ્દા ચ પલુદ્ધબાલા, ચિત્તેહિ વણ્ણેહિ મુખં નયન્તિ;

    ‘‘Saṭhā ca luddā ca paluddhabālā, cittehi vaṇṇehi mukhaṃ nayanti;

    આદાય અગ્ગિં મમ દેહિ વિત્તં, તતો સુખી હોહિસિ સબ્બકામે.

    Ādāya aggiṃ mama dehi vittaṃ, tato sukhī hohisi sabbakāme.

    ૯૪૬.

    946.

    ‘‘તમગ્ગિહુત્તં સરણં પવિસ્સ, ચિત્તેહિ વણ્ણેહિ મુખં નયન્તિ;

    ‘‘Tamaggihuttaṃ saraṇaṃ pavissa, cittehi vaṇṇehi mukhaṃ nayanti;

    ઓરોપયિત્વા કેસમસ્સું નખઞ્ચ, વેદેહિ વિત્તં અતિગાળ્હયન્તિ.

    Oropayitvā kesamassuṃ nakhañca, vedehi vittaṃ atigāḷhayanti.

    ૯૪૭.

    947.

    ‘‘કાકા ઉલૂકંવ રહો લભિત્વા, એકં સમાનં બહુકા સમેચ્ચ;

    ‘‘Kākā ulūkaṃva raho labhitvā, ekaṃ samānaṃ bahukā samecca;

    અન્નાનિ ભુત્વા કુહકા કુહિત્વા, મુણ્ડં કરિત્વા યઞ્ઞપથોસ્સજન્તિ.

    Annāni bhutvā kuhakā kuhitvā, muṇḍaṃ karitvā yaññapathossajanti.

    ૯૪૮.

    948.

    ‘‘એવઞ્હિ સો વઞ્ચિતો બ્રાહ્મણેહિ, એકો સમાનો બહુકા સમેચ્ચ;

    ‘‘Evañhi so vañcito brāhmaṇehi, eko samāno bahukā samecca;

    તે યોગયોગેન વિલુમ્પમાના, દિટ્ઠં અદિટ્ઠેન ધનં હરન્તિ.

    Te yogayogena vilumpamānā, diṭṭhaṃ adiṭṭhena dhanaṃ haranti.

    ૯૪૯.

    949.

    ‘‘અકાસિયા રાજૂહિવાનુસિટ્ઠા, તદસ્સ આદાય ધનં હરન્તિ;

    ‘‘Akāsiyā rājūhivānusiṭṭhā, tadassa ādāya dhanaṃ haranti;

    તે તાદિસા ચોરસમા અસન્તા, વજ્ઝા ન હઞ્ઞન્તિ અરિટ્ઠ લોકે.

    Te tādisā corasamā asantā, vajjhā na haññanti ariṭṭha loke.

    ૯૫૦.

    950.

    ‘‘ઇન્દસ્સ બાહારસિ દક્ખિણાતિ, યઞ્ઞેસુ છિન્દન્તિ પલાસયટ્ઠિં;

    ‘‘Indassa bāhārasi dakkhiṇāti, yaññesu chindanti palāsayaṭṭhiṃ;

    તં ચેપિ સચ્ચં મઘવા છિન્નબાહુ, કેનસ્સ ઇન્દો અસુરે જિનાતિ.

    Taṃ cepi saccaṃ maghavā chinnabāhu, kenassa indo asure jināti.

    ૯૫૧.

    951.

    ‘‘તઞ્ચેવ તુચ્છં મઘવા સમઙ્ગી, હન્તા અવજ્ઝો પરમો સ દેવો;

    ‘‘Tañceva tucchaṃ maghavā samaṅgī, hantā avajjho paramo sa devo;

    મન્તા ઇમે બ્રાહ્મણા તુચ્છરૂપા, સન્દિટ્ઠિકા વઞ્ચના એસ લોકે.

    Mantā ime brāhmaṇā tuccharūpā, sandiṭṭhikā vañcanā esa loke.

    ૯૫૨.

    952.

    ‘‘માલાગિરિ હિમવા યો ચ ગિજ્ઝો, સુદસ્સનો નિસભો કુવેરુ;

    ‘‘Mālāgiri himavā yo ca gijjho, sudassano nisabho kuveru;

    એતે ચ અઞ્ઞે ચ નગા મહન્તા, ચિત્યા કતા યઞ્ઞકરેહિ માહુ.

    Ete ca aññe ca nagā mahantā, cityā katā yaññakarehi māhu.

    ૯૫૩.

    953.

    ‘‘યથાપકારાનિ હિ ઇટ્ઠકાનિ, ચિત્યા કતા યઞ્ઞકરેહિ માહુ;

    ‘‘Yathāpakārāni hi iṭṭhakāni, cityā katā yaññakarehi māhu;

    ન પબ્બતા હોન્તિ તથાપકારા, અઞ્ઞા દિસા અચલા તિટ્ઠસેલા.

    Na pabbatā honti tathāpakārā, aññā disā acalā tiṭṭhaselā.

    ૯૫૪.

    954.

    ‘‘ન ઇટ્ઠકા હોન્તિ સિલા ચિરેન, ન તત્થ સઞ્જાયતિ અયો ન લોહં;

    ‘‘Na iṭṭhakā honti silā cirena, na tattha sañjāyati ayo na lohaṃ;

    યઞ્ઞઞ્ચ એતં પરિવણ્ણયન્તા, ચિત્યા કતા યઞ્ઞકરેહિ માહુ.

    Yaññañca etaṃ parivaṇṇayantā, cityā katā yaññakarehi māhu.

    ૯૫૫.

    955.

    ‘‘અજ્ઝાયકં મન્તગુણૂપપન્નં, તપસ્સિનં ‘યાચયોગો’તિધાહુ;

    ‘‘Ajjhāyakaṃ mantaguṇūpapannaṃ, tapassinaṃ ‘yācayogo’tidhāhu;

    તીરે સમુદ્દસ્સુદકં સજન્તં, તં સાગરજ્ઝોહરિ તેનાપેય્યો.

    Tīre samuddassudakaṃ sajantaṃ, taṃ sāgarajjhohari tenāpeyyo.

    ૯૫૬.

    956.

    ‘‘પરોસહસ્સમ્પિ સમન્તવેદે, મન્તૂપપન્ને નદિયો વહન્તિ;

    ‘‘Parosahassampi samantavede, mantūpapanne nadiyo vahanti;

    ન તેન બ્યાપન્નરસૂદકા ન, કસ્મા સમુદ્દો અતુલો અપેય્યો.

    Na tena byāpannarasūdakā na, kasmā samuddo atulo apeyyo.

    ૯૫૭.

    957.

    ‘‘યે કેચિ કૂપા ઇધ જીવલોકે, લોણૂદકા કૂપખણેહિ ખાતા;

    ‘‘Ye keci kūpā idha jīvaloke, loṇūdakā kūpakhaṇehi khātā;

    ન બ્રાહ્મણજ્ઝોહરણેન તેસુ, આપો અપેય્યો દ્વિરસઞ્ઞુ માહુ.

    Na brāhmaṇajjhoharaṇena tesu, āpo apeyyo dvirasaññu māhu.

    ૯૫૮.

    958.

    ‘‘પુરે પુરત્થા કા કસ્સ ભરિયા, મનો મનુસ્સં અજનેસિ પુબ્બે;

    ‘‘Pure puratthā kā kassa bhariyā, mano manussaṃ ajanesi pubbe;

    તેનાપિ ધમ્મેન ન કોચિ હીનો, એવમ્પિ વોસ્સગ્ગવિભઙ્ગમાહુ.

    Tenāpi dhammena na koci hīno, evampi vossaggavibhaṅgamāhu.

    ૯૫૯.

    959.

    ‘‘ચણ્ડાલપુત્તોપિ અધિચ્ચ વેદે, ભાસેય્ય મન્તે કુસલો મતીમા;

    ‘‘Caṇḍālaputtopi adhicca vede, bhāseyya mante kusalo matīmā;

    ન તસ્સ મુદ્ધાપિ ફલેય્ય સત્તધા, મન્તા ઇમે અત્તવધાય કતા.

    Na tassa muddhāpi phaleyya sattadhā, mantā ime attavadhāya katā.

    ૯૬૦.

    960.

    ‘‘વાચાકતા ગિદ્ધિકતા ગહીતા, દુમ્મોચયા કબ્યપથાનુપન્ના;

    ‘‘Vācākatā giddhikatā gahītā, dummocayā kabyapathānupannā;

    બાલાન ચિત્તં વિસમે નિવિટ્ઠં, તદપ્પપઞ્ઞા અભિસદ્દહન્તિ.

    Bālāna cittaṃ visame niviṭṭhaṃ, tadappapaññā abhisaddahanti.

    ૯૬૧.

    961.

    ‘‘સીહસ્સ બ્યગ્ઘસ્સ ચ દીપિનો ચ, ન વિજ્જતી પોરિસિયં બલેન;

    ‘‘Sīhassa byagghassa ca dīpino ca, na vijjatī porisiyaṃ balena;

    મનુસ્સભાવો ચ ગવંવ પેક્ખો, જાતી હિ તેસં અસમા સમાના.

    Manussabhāvo ca gavaṃva pekkho, jātī hi tesaṃ asamā samānā.

    ૯૬૨.

    962.

    ‘‘સચે ચ રાજા પથવિં વિજિત્વા, સજીવવા અસ્સવપારિસજ્જો;

    ‘‘Sace ca rājā pathaviṃ vijitvā, sajīvavā assavapārisajjo;

    સયમેવ સો સત્તુસઙ્ઘં વિજેય્ય, તસ્સપ્પજા નિચ્ચસુખી ભવેય્ય.

    Sayameva so sattusaṅghaṃ vijeyya, tassappajā niccasukhī bhaveyya.

    ૯૬૩.

    963.

    ‘‘ખત્તિયમન્તા ચ તયો ચ વેદા, અત્થેન એતે સમકા ભવન્તિ;

    ‘‘Khattiyamantā ca tayo ca vedā, atthena ete samakā bhavanti;

    તેસઞ્ચ અત્થં અવિનિચ્છિનિત્વા, ન બુજ્ઝતી ઓઘપથંવ છન્નં.

    Tesañca atthaṃ avinicchinitvā, na bujjhatī oghapathaṃva channaṃ.

    ૯૬૪.

    964.

    ‘‘ખત્તિયમન્તા ચ તયો ચ વેદા, અત્થેન એતે સમકા ભવન્તિ;

    ‘‘Khattiyamantā ca tayo ca vedā, atthena ete samakā bhavanti;

    લાભો અલાભો અયસો યસો ચ, સબ્બેવ તેસં ચતુન્નઞ્ચ ધમ્મા.

    Lābho alābho ayaso yaso ca, sabbeva tesaṃ catunnañca dhammā.

    ૯૬૫.

    965.

    ‘‘યથાપિ ઇબ્ભા ધનધઞ્ઞહેતુ, કમ્માનિ કરોન્તિ પુથૂ પથબ્યા;

    ‘‘Yathāpi ibbhā dhanadhaññahetu, kammāni karonti puthū pathabyā;

    તેવિજ્જસઙ્ઘા ચ તથેવ અજ્જ, કમ્માનિ કરોન્તિ પુથૂ પથબ્યા.

    Tevijjasaṅghā ca tatheva ajja, kammāni karonti puthū pathabyā.

    ૯૬૬.

    966.

    ‘‘ઇબ્ભેહિ યે તે સમકા ભવન્તિ, નિચ્ચુસ્સુકા કામગુણેસુ યુત્તા;

    ‘‘Ibbhehi ye te samakā bhavanti, niccussukā kāmaguṇesu yuttā;

    કમ્માનિ કરોન્તિ પુથૂ પથબ્યા, તદપ્પપઞ્ઞા દ્વિરસઞ્ઞુરા તે’’તિ.

    Kammāni karonti puthū pathabyā, tadappapaññā dvirasaññurā te’’ti.

    તત્થ ભોવાદીતિ બ્રાહ્મણા. ભોવાદિન મારયેય્યુન્તિ બ્રાહ્મણમેવ મારેય્યું. યે ચાપીતિ યેપિ બ્રાહ્મણાનં તં વચનં સદ્દહેય્યું, તે અત્તનો ઉપટ્ઠાકેયેવ ચ બ્રાહ્મણે ચ મારેય્યું. બ્રાહ્મણા પન બ્રાહ્મણે ચ ઉપટ્ઠાકે ચ અમારેત્વા નાનપ્પકારે તિરચ્છાનેયેવ મારેન્તિ. ઇતિ તેસં વચનં મિચ્છા. કેચીતિ યઞ્ઞેસુ નો મારેથ, મયં સગ્ગં ગમિસ્સામાતિ આયાચન્તા કેચિ નત્થિ. પાણે પસુમારભન્તીતિ મિગાદયો પાણે ચ પસૂ ચ વિપ્ફન્દમાને જીવિકત્થાય મારેન્તિ. મુખં નયન્તીતિ એતેસુ યૂપુસ્સનેસુ પસુબન્ધેસુ ઇમસ્મિં તે યૂપે સબ્બં મણિસઙ્ખમુત્તં ધઞ્ઞં ધનં રજતં જાતરૂપં સન્નિહિતં, અયં તે યૂપો પરત્થ પરલોકે કામદુહો ભવિસ્સતિ, સસ્સતભાવં આવહિસ્સતીતિ ચિત્રેહિ કારણેહિ મુખં પસાદેન્તિ, તં તં વત્વા મિચ્છાગાહં ગાહેન્તીતિ અત્થો.

    Tattha bhovādīti brāhmaṇā. Bhovādina mārayeyyunti brāhmaṇameva māreyyuṃ. Ye cāpīti yepi brāhmaṇānaṃ taṃ vacanaṃ saddaheyyuṃ, te attano upaṭṭhākeyeva ca brāhmaṇe ca māreyyuṃ. Brāhmaṇā pana brāhmaṇe ca upaṭṭhāke ca amāretvā nānappakāre tiracchāneyeva mārenti. Iti tesaṃ vacanaṃ micchā. Kecīti yaññesu no māretha, mayaṃ saggaṃ gamissāmāti āyācantā keci natthi. Pāṇe pasumārabhantīti migādayo pāṇe ca pasū ca vipphandamāne jīvikatthāya mārenti. Mukhaṃ nayantīti etesu yūpussanesu pasubandhesu imasmiṃ te yūpe sabbaṃ maṇisaṅkhamuttaṃ dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ sannihitaṃ, ayaṃ te yūpo parattha paraloke kāmaduho bhavissati, sassatabhāvaṃ āvahissatīti citrehi kāraṇehi mukhaṃ pasādenti, taṃ taṃ vatvā micchāgāhaṃ gāhentīti attho.

    સચે ચાતિ સચે ચ યૂપે વા સેસકટ્ઠેસુ વા એતં મણિઆદિકં ભવેય્ય, તિદિવે વા સબ્બકામદુહો અસ્સ, તેવિજ્જસઙ્ઘાવ પુથૂ હુત્વા યઞ્ઞં યજેય્યું બહુધનતાય ચેવ સગ્ગકામતાય ચ, અઞ્ઞં અબ્રાહ્મણં ન યાજેય્યું. યસ્મા પન અત્તનો ધનં પચ્ચાસીસન્તા અઞ્ઞમ્પિ યજાપેન્તિ, તસ્મા અભૂતવાદિનોતિ વેદિતબ્બા. કુતો ચાતિ એતસ્મિઞ્ચ યૂપે વા સેસકટ્ઠેસુ વા કુતો એતં મણિઆદિકં અવિજ્જમાનમેવ, કુતો તિદિવે સબ્બકામે દુહિસ્સતિ. સબ્બથાપિ અભૂતમેવ તેસં વચનં.

    Sace cāti sace ca yūpe vā sesakaṭṭhesu vā etaṃ maṇiādikaṃ bhaveyya, tidive vā sabbakāmaduho assa, tevijjasaṅghāva puthū hutvā yaññaṃ yajeyyuṃ bahudhanatāya ceva saggakāmatāya ca, aññaṃ abrāhmaṇaṃ na yājeyyuṃ. Yasmā pana attano dhanaṃ paccāsīsantā aññampi yajāpenti, tasmā abhūtavādinoti veditabbā. Kuto cāti etasmiñca yūpe vā sesakaṭṭhesu vā kuto etaṃ maṇiādikaṃ avijjamānameva, kuto tidive sabbakāme duhissati. Sabbathāpi abhūtameva tesaṃ vacanaṃ.

    સઠા ચ લુદ્દા ચ પલુદ્ધબાલાતિ અરિટ્ઠ, ઇમે બ્રાહ્મણા નામ કેરાટિકા ચેવ નિક્કરુણા ચ, તે બાલા લોકં પલોભેત્વા ઉપલોભેત્વા ચિત્રેહિ કારણેહિ મુખં પસાદેન્તિ. સબ્બકામેતિ અગ્ગિં આદાય ત્વઞ્ચ જૂહ, અમ્હાકઞ્ચ વિત્તં દેહિ, તતો સબ્બકામે લભિત્વા સુખી હોહિસિ.

    Saṭhāca luddā ca paluddhabālāti ariṭṭha, ime brāhmaṇā nāma kerāṭikā ceva nikkaruṇā ca, te bālā lokaṃ palobhetvā upalobhetvā citrehi kāraṇehi mukhaṃ pasādenti. Sabbakāmeti aggiṃ ādāya tvañca jūha, amhākañca vittaṃ dehi, tato sabbakāme labhitvā sukhī hohisi.

    તમગ્ગિહુત્તં સરણં પવિસ્સાતિ તં રાજાનં વા રાજમહામત્તં વા આદાય અગ્ગિજુહનટ્ઠાનં ગેહં પવિસિત્વા. ઓરોપયિત્વાતિ ચિત્રાનિ કારણાનિ વદન્તા કેસમસ્સું નખે ચ ઓરોપયિત્વા. અતિગાળ્હયન્તીતિ વુત્તતાય તયો વેદે નિસ્સાય ‘‘ઇદં દાતબ્બં, ઇદં કત્તબ્બ’’ન્તિ વદન્તા વેદેહિ તસ્સ સન્તકં વિત્તં અતિગાળ્હયન્તિ વિનાસેન્તિ વિદ્ધંસેન્તિ.

    Tamaggihuttaṃ saraṇaṃ pavissāti taṃ rājānaṃ vā rājamahāmattaṃ vā ādāya aggijuhanaṭṭhānaṃ gehaṃ pavisitvā. Oropayitvāti citrāni kāraṇāni vadantā kesamassuṃ nakhe ca oropayitvā. Atigāḷhayantīti vuttatāya tayo vede nissāya ‘‘idaṃ dātabbaṃ, idaṃ kattabba’’nti vadantā vedehi tassa santakaṃ vittaṃ atigāḷhayanti vināsenti viddhaṃsenti.

    અન્નાનિ ભુત્વા કુહકા કુહિત્વાતિ તે કુહકા નાનપ્પકારં કુહકકમ્મં કત્વા સમેચ્ચ સમાગન્ત્વા યઞ્ઞં વણ્ણેત્વા વઞ્ચેત્વા તસ્સ સન્તકં નાનગ્ગરસભોજનં ભુઞ્જિત્વા અથ નં મુણ્ડકં કત્વા યઞ્ઞપથે ઓસ્સજન્તિ, તં ગહેત્વા બહિયઞ્ઞાવાટં ગચ્છન્તીતિ અત્થો.

    Annānibhutvā kuhakā kuhitvāti te kuhakā nānappakāraṃ kuhakakammaṃ katvā samecca samāgantvā yaññaṃ vaṇṇetvā vañcetvā tassa santakaṃ nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā atha naṃ muṇḍakaṃ katvā yaññapathe ossajanti, taṃ gahetvā bahiyaññāvāṭaṃ gacchantīti attho.

    યોગયોગેનાતિ તે બ્રાહ્મણા તં એકં બહુકા સમેચ્ચ તેન તેન યોગેન તાય તાય યુત્તિયા વિલુમ્પમાના દિટ્ઠં પચ્ચક્ખં તસ્સ ધનં અદિટ્ઠેન દેવલોકેન અદિટ્ઠં દેવલોકં વણ્ણેત્વા આહરણટ્ઠાનં કત્વા હરન્તિ. અકાસિયા રાજૂહિવાનુસિટ્ઠાતિ ‘‘ઇદઞ્ચિદઞ્ચ બલિં ગણ્હથા’’તિ રાજૂહિ અનુસિટ્ઠા અકાસિયસઙ્ખાતા રાજપુરિસા વિય. તદસ્સાતિ તં અસ્સ ધનં આદાય હરન્તિ. ચોરસમાતિ અભૂતબલિગ્ગાહકા સન્ધિચ્છેદકચોરસદિસા અસપ્પુરિસા. વજ્ઝાતિ વધારહા એવરૂપા પાપધમ્મા ઉદાનિ લોકે ન હઞ્ઞન્તિ.

    Yogayogenāti te brāhmaṇā taṃ ekaṃ bahukā samecca tena tena yogena tāya tāya yuttiyā vilumpamānā diṭṭhaṃ paccakkhaṃ tassa dhanaṃ adiṭṭhena devalokena adiṭṭhaṃ devalokaṃ vaṇṇetvā āharaṇaṭṭhānaṃ katvā haranti. Akāsiyā rājūhivānusiṭṭhāti ‘‘idañcidañca baliṃ gaṇhathā’’ti rājūhi anusiṭṭhā akāsiyasaṅkhātā rājapurisā viya. Tadassāti taṃ assa dhanaṃ ādāya haranti. Corasamāti abhūtabaliggāhakā sandhicchedakacorasadisā asappurisā. Vajjhāti vadhārahā evarūpā pāpadhammā udāni loke na haññanti.

    બાહારસીતિ બાહા અસિ. ઇદં વુત્તં હોતિ – ઇદમ્પિ અરિટ્ઠ, બ્રાહ્મણાનં મુસાવાદં પસ્સ. તે કિર યઞ્ઞેસુ મહતિં પલાસયટ્ઠિં ‘‘ઇન્દસ્સ બાહા અસિ દક્ખિણા’’તિ વત્વા છિન્દન્તિ. તઞ્ચે એતેસં વચનં સચ્ચં, અથ છિન્નબાહુ સમાનો કેનસ્સ બાહુબલેન ઇન્દો અસુરે જિનાતીતિ. સમઙ્ગીતિ બાહુસમઙ્ગી અચ્છિન્નબાહુ અરોગોયેવ. હન્તાતિ અસુરાનં હન્તા. પરમોતિ ઉત્તમો પુઞ્ઞિદ્ધિયા સમન્નાગતો અઞ્ઞેસં અવજ્ઝો. બ્રાહ્મણાતિ બ્રાહ્મણાનં. તુચ્છરૂપાતિ તુચ્છસભાવા નિપ્ફલા . વઞ્ચનાતિ યે ચ તે બ્રાહ્મણાનં મન્તા નામ, એસા લોકે સન્દિટ્ઠિકા વઞ્ચના.

    Bāhārasīti bāhā asi. Idaṃ vuttaṃ hoti – idampi ariṭṭha, brāhmaṇānaṃ musāvādaṃ passa. Te kira yaññesu mahatiṃ palāsayaṭṭhiṃ ‘‘indassa bāhā asi dakkhiṇā’’ti vatvā chindanti. Tañce etesaṃ vacanaṃ saccaṃ, atha chinnabāhu samāno kenassa bāhubalena indo asure jinātīti. Samaṅgīti bāhusamaṅgī acchinnabāhu arogoyeva. Hantāti asurānaṃ hantā. Paramoti uttamo puññiddhiyā samannāgato aññesaṃ avajjho. Brāhmaṇāti brāhmaṇānaṃ. Tuccharūpāti tucchasabhāvā nipphalā . Vañcanāti ye ca te brāhmaṇānaṃ mantā nāma, esā loke sandiṭṭhikā vañcanā.

    યથાપકારાનીતિ યાદિસાનિ ઇટ્ઠકાનિ ગહેત્વા યઞ્ઞકરેહિ ચિત્યા કતાતિ વદન્તિ. તિટ્ઠસેલાતિ પબ્બતા હિ અચલા તિટ્ઠા ન ઉપચિતા એકગ્ઘના સિલામયા ચ. ઇટ્ઠકાનિ ચલાનિ ન એકગ્ઘનાનિ ન સિલામયાનિ. પરિવણ્ણયન્તાતિ એતં યઞ્ઞં વણ્ણેન્તા બ્રાહ્મણા.

    Yathāpakārānīti yādisāni iṭṭhakāni gahetvā yaññakarehi cityā katāti vadanti. Tiṭṭhaselāti pabbatā hi acalā tiṭṭhā na upacitā ekagghanā silāmayā ca. Iṭṭhakāni calāni na ekagghanāni na silāmayāni. Parivaṇṇayantāti etaṃ yaññaṃ vaṇṇentā brāhmaṇā.

    સમન્તવેદેતિ પરિપુણ્ણવેદે બ્રાહ્મણે. વહન્તીતિ સોતેસુપિ આવટ્ટેસુપિ પતિતે વહન્તિ, નિમુજ્જાપેત્વા જીવિતક્ખયં પાપેન્તિ. ન તેન બ્યાપન્નરસૂદકા નાતિ એત્થ એકો -કારો પુચ્છનત્થો હોતિ. નનુ તેન બ્યાપન્નરસૂદકા નદિયોતિ તં પુચ્છન્તો એવમાહ. કસ્માતિ કેન કારણેન તાવ મહાસમુદ્દોવ અપેય્યો કતો, કિં મહાબ્રહ્મા યમુનાદીસુ નદીસુ ઉદકં અપેય્યં કાતું ન સક્કોતિ, સમુદ્દેયેવ સક્કોતીતિ. દ્વિરસઞ્ઞુ માહૂતિ દ્વિરસઞ્ઞૂ અહુ, જાતોતિ અત્થો.

    Samantavedeti paripuṇṇavede brāhmaṇe. Vahantīti sotesupi āvaṭṭesupi patite vahanti, nimujjāpetvā jīvitakkhayaṃ pāpenti. Na tena byāpannarasūdakā nāti ettha eko na-kāro pucchanattho hoti. Nanu tena byāpannarasūdakā nadiyoti taṃ pucchanto evamāha. Kasmāti kena kāraṇena tāva mahāsamuddova apeyyo kato, kiṃ mahābrahmā yamunādīsu nadīsu udakaṃ apeyyaṃ kātuṃ na sakkoti, samuddeyeva sakkotīti. Dvirasaññu māhūti dvirasaññū ahu, jātoti attho.

    પુરે પુરત્થાતિ ઇતો પુરે પુબ્બે પુરત્થા પઠમકપ્પિકકાલે. કા કસ્સ ભરિયાતિ કા કસ્સ ભરિયા નામ. તદા હિ ઇત્થિલિઙ્ગમેવ નત્થિ, પચ્છા મેથુનધમ્મવસેન માતાપિતરો નામ જાતા. મનો મનુસ્સન્તિ તદા હિ મનોયેવ મનુસ્સં જનેસિ, મનોમયાવ સત્તા નિબ્બત્તિંસૂતિ અત્થો. તેનાપિ ધમ્મેનાતિ તેનાપિ કારણેન તેન સભાવેન ન કોચિ જાતિયા હીનો. ન હિ તદા ખત્તિયાદિભેદો અત્થિ, તસ્મા યં બ્રાહ્મણા વદન્તિ ‘‘બ્રાહ્મણાવ જાતિયા સેટ્ઠા, ઇતરે હીના’’તિ, તં મિચ્છા. એવમ્પીતિ એવં વત્તમાને લોકે પોરાણકવત્તં જહિત્વા પચ્છા અત્તના સમ્મન્નિત્વા કતાનં વસેન ખત્તિયાદયો ચત્તારો કોટ્ઠાસા જાતા, એવમ્પિ વોસ્સગ્ગવિભઙ્ગમાહુ, અત્તના કતેહિ કમ્મવોસ્સગ્ગેહિ તેસં સત્તાનં એકચ્ચે ખત્તિયા જાતા, એકચ્ચે બ્રાહ્મણાદયોતિ ઇમં વિભાગં કથેન્તિ, તસ્મા ‘‘બ્રાહ્મણાવ સેટ્ઠા’’તિ વચનં મિચ્છા.

    Purepuratthāti ito pure pubbe puratthā paṭhamakappikakāle. Kā kassa bhariyāti kā kassa bhariyā nāma. Tadā hi itthiliṅgameva natthi, pacchā methunadhammavasena mātāpitaro nāma jātā. Mano manussanti tadā hi manoyeva manussaṃ janesi, manomayāva sattā nibbattiṃsūti attho. Tenāpi dhammenāti tenāpi kāraṇena tena sabhāvena na koci jātiyā hīno. Na hi tadā khattiyādibhedo atthi, tasmā yaṃ brāhmaṇā vadanti ‘‘brāhmaṇāva jātiyā seṭṭhā, itare hīnā’’ti, taṃ micchā. Evampīti evaṃ vattamāne loke porāṇakavattaṃ jahitvā pacchā attanā sammannitvā katānaṃ vasena khattiyādayo cattāro koṭṭhāsā jātā, evampi vossaggavibhaṅgamāhu, attanā katehi kammavossaggehi tesaṃ sattānaṃ ekacce khattiyā jātā, ekacce brāhmaṇādayoti imaṃ vibhāgaṃ kathenti, tasmā ‘‘brāhmaṇāva seṭṭhā’’ti vacanaṃ micchā.

    સત્તધાતિ યદિ મહાબ્રહ્મુના બ્રાહ્મણાનઞ્ઞેવ તયો વેદા દિન્ના, ન અઞ્ઞેસં, ચણ્ડાલસ્સ મન્તે ભાસન્તસ્સ મુદ્ધા સત્તધા ફલેય્ય, ન ચ ફલતિ, તસ્મા ઇમેહિ બ્રાહ્મણેહિ અત્તવધાય મન્તા કતા, અત્તનોયેવ નેસં મુસાવાદિતં પકાસેન્તા ગુણવધં કરોન્તિ. વાચાકતાતિ એતે મન્તા નામ મુસાવાદેન ચિન્તેત્વા કતા. ગિદ્ધિકતા ગહીતાતિ લાભગિદ્ધિકતાય બ્રાહ્મણેહિ ગહિતા. દુમ્મોચયાતિ મચ્છેન ગિલિતબલિસો વિય દુમ્મોચયા. કબ્યપથાનુપન્નાતિ કબ્યાકારકબ્રાહ્મણાનં વચનપથં અનુપન્ના અનુગતા. તે હિ યથા ઇચ્છન્તિ, તથા મુસા વત્વા બન્ધન્તિ. બાલાનન્તિ તેસઞ્હિ બાલાનં ચિત્તં વિસમે નિવિટ્ઠં, તં અઞ્ઞે અપ્પપઞ્ઞાવ અભિસદ્દહન્તિ.

    Sattadhāti yadi mahābrahmunā brāhmaṇānaññeva tayo vedā dinnā, na aññesaṃ, caṇḍālassa mante bhāsantassa muddhā sattadhā phaleyya, na ca phalati, tasmā imehi brāhmaṇehi attavadhāya mantā katā, attanoyeva nesaṃ musāvāditaṃ pakāsentā guṇavadhaṃ karonti. Vācākatāti ete mantā nāma musāvādena cintetvā katā. Giddhikatā gahītāti lābhagiddhikatāya brāhmaṇehi gahitā. Dummocayāti macchena gilitabaliso viya dummocayā. Kabyapathānupannāti kabyākārakabrāhmaṇānaṃ vacanapathaṃ anupannā anugatā. Te hi yathā icchanti, tathā musā vatvā bandhanti. Bālānanti tesañhi bālānaṃ cittaṃ visame niviṭṭhaṃ, taṃ aññe appapaññāva abhisaddahanti.

    પોરિસિયંબલેનાતિ પોરિસિયસઙ્ખાતેન બલેન. ઇદં વુત્તં હોતિ – યં એતેસં સીહાદીનં પુરિસથામસઙ્ખાતં પોરિસિયબલં, તેન બલેન સમન્નાગતો બ્રાહ્મણો નામ નત્થિ, સબ્બે ઇમેહિ તિરચ્છાનેહિપિ હીનાયેવાતિ. મનુસ્સભાવો ચ ગવંવ પેક્ખોતિ અપિચ યો એતેસં મનુસ્સભાવો, સો ગુન્નં વિય પેક્ખિતબ્બો. કિંકારણા? જાતિ હિ તેસં અસમા સમાના. તેસઞ્હિ બ્રાહ્મણાનં દુપ્પઞ્ઞતાય ગોહિ સદ્ધિં સમાનજાતિયેવ અસમા. અઞ્ઞમેવ હિ ગુન્નં સણ્ઠાનં, અઞ્ઞં તેસન્તિ. એતેન બ્રાહ્મણે તિરચ્છાનેસુ સીહાદીહિ સમેપિ અકત્વા ગોરૂપસમેવ કરોતિ.

    Porisiyaṃbalenāti porisiyasaṅkhātena balena. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ etesaṃ sīhādīnaṃ purisathāmasaṅkhātaṃ porisiyabalaṃ, tena balena samannāgato brāhmaṇo nāma natthi, sabbe imehi tiracchānehipi hīnāyevāti. Manussabhāvo ca gavaṃva pekkhoti apica yo etesaṃ manussabhāvo, so gunnaṃ viya pekkhitabbo. Kiṃkāraṇā? Jāti hi tesaṃ asamā samānā. Tesañhi brāhmaṇānaṃ duppaññatāya gohi saddhiṃ samānajātiyeva asamā. Aññameva hi gunnaṃ saṇṭhānaṃ, aññaṃ tesanti. Etena brāhmaṇe tiracchānesu sīhādīhi samepi akatvā gorūpasameva karoti.

    સચે ચ રાજાતિ અરિટ્ઠ, યદિ મહાબ્રહ્મુના દિન્નભાવેન ખત્તિયોવ પથવિં વિજિત્વા. સજીવવાતિ સહજીવીહિ અમચ્ચેહિ સમન્નાગતો. અસ્સવપારિસજ્જોતિ અત્તનો ઓવાદકરપરિસાવચરોવ સિયા, અથસ્સ પરિસાય યુજ્ઝિત્વા રજ્જં કાતબ્બં નામ ન ભવેય્ય . સયમેવ સો એકકોવ સત્તુસઙ્ઘં વિજેય્ય, એવં સતિ યુદ્ધે દુક્ખાભાવેન તસ્સ પજા નિચ્ચસુખી ભવેય્ય, એતઞ્ચ નત્થિ. તસ્મા તેસં વચનં મિચ્છા.

    Sace ca rājāti ariṭṭha, yadi mahābrahmunā dinnabhāvena khattiyova pathaviṃ vijitvā. Sajīvavāti sahajīvīhi amaccehi samannāgato. Assavapārisajjoti attano ovādakaraparisāvacarova siyā, athassa parisāya yujjhitvā rajjaṃ kātabbaṃ nāma na bhaveyya . Sayameva so ekakova sattusaṅghaṃ vijeyya, evaṃ sati yuddhe dukkhābhāvena tassa pajā niccasukhī bhaveyya, etañca natthi. Tasmā tesaṃ vacanaṃ micchā.

    ખત્તિયમન્તાતિ રાજસત્થઞ્ચ તયો ચ વેદા અત્તનો આણાય રુચિયા ‘‘ઇદમેવ કત્તબ્બ’’ન્તિ પવત્તત્તા અત્થેન એતે સમકા ભવન્તિ. અવિનિચ્છિનિત્વાતિ તેસં ખત્તિયમન્તાનં ખત્તિયોપિ વેદાનં બ્રાહ્મણોપિ અત્થં અવિનિચ્છિનિત્વા આણાવસેનેવ ઉગ્ગણ્હન્તો તં અત્થં ઉદકોઘેન છન્નમગ્ગં વિય ન બુજ્ઝતિ.

    Khattiyamantāti rājasatthañca tayo ca vedā attano āṇāya ruciyā ‘‘idameva kattabba’’nti pavattattā atthena ete samakā bhavanti. Avinicchinitvāti tesaṃ khattiyamantānaṃ khattiyopi vedānaṃ brāhmaṇopi atthaṃ avinicchinitvā āṇāvaseneva uggaṇhanto taṃ atthaṃ udakoghena channamaggaṃ viya na bujjhati.

    અત્થેન એતેતિ વઞ્ચનત્થેન એતે સમકા ભવન્તિ. કિંકારણા? બ્રાહ્મણાવ સેટ્ઠા, અઞ્ઞે વણ્ણા હીનાતિ વદન્તિ. યે ચ તે લાભાદયો લોકધમ્મા, સબ્બેવ તેસં ચતુન્નમ્પિ વણ્ણાનં ધમ્મા. એકસત્તોપિ એતેહિ મુત્તકો નામ નત્થિ. ઇતિ બ્રાહ્મણા લોકધમ્મેહિ અપરિમુત્તાવ સમાના ‘‘સેટ્ઠા મય’’ન્તિ મુસા કથેન્તિ.

    Atthenaeteti vañcanatthena ete samakā bhavanti. Kiṃkāraṇā? Brāhmaṇāva seṭṭhā, aññe vaṇṇā hīnāti vadanti. Ye ca te lābhādayo lokadhammā, sabbeva tesaṃ catunnampi vaṇṇānaṃ dhammā. Ekasattopi etehi muttako nāma natthi. Iti brāhmaṇā lokadhammehi aparimuttāva samānā ‘‘seṭṭhā maya’’nti musā kathenti.

    ઇબ્ભાતિ ગહપતિકા. તેવિજ્જસઙ્ઘા ચાતિ બ્રાહ્મણાપિ તથેવ પુથૂનિ કસિગોરક્ખાદીનિ કમ્માનિ કરોન્તિ. નિચ્ચુસ્સુકાતિ નિચ્ચં ઉસ્સુક્કજાતા છન્દજાતા. તદપ્પપઞ્ઞા દ્વિરસઞ્ઞુરા તેતિ તસ્મા ભાતિક, દ્વિરસઞ્ઞુ નિપ્પઞ્ઞા બ્રાહ્મણા, આરા તે ધમ્મતો. પોરાણકા હિ બ્રાહ્મણધમ્મા એતરહિ સુનખેસુ સન્દિસ્સન્તીતિ.

    Ibbhāti gahapatikā. Tevijjasaṅghā cāti brāhmaṇāpi tatheva puthūni kasigorakkhādīni kammāni karonti. Niccussukāti niccaṃ ussukkajātā chandajātā. Tadappapaññā dvirasaññurā teti tasmā bhātika, dvirasaññu nippaññā brāhmaṇā, ārā te dhammato. Porāṇakā hi brāhmaṇadhammā etarahi sunakhesu sandissantīti.

    એવં મહાસત્તો તસ્સ વાદં ભિન્દિત્વા અત્તનો વાદં પતિટ્ઠાપેસિ. તસ્સ ધમ્મકથં સુત્વા સબ્બા નાગપરિસા સોમનસ્સજાતા અહેસું. મહાસત્તો નેસાદબ્રાહ્મણં નાગભવના નીહરાપેસિ, પરિભાસમત્તમ્પિસ્સ નાકાસિ. સાગરબ્રહ્મદત્તોપિ ઠપિતદિવસં અનતિક્કમિત્વા ચતુરઙ્ગિનિયા સેનાય સહ પિતુ વસનટ્ઠાનં અગમાસિ. મહાસત્તોપિ ‘‘માતુલઞ્ચ અય્યકઞ્ચ પસ્સિસ્સામી’’તિ ભેરિં ચરાપેત્વા મહન્તેન સિરિસોભગ્ગેન યમુનાતો ઉત્તરિત્વા તમેવ અસ્સમપદં આરબ્ભ પાયાસિ. અવસેસા ભાતરો ચસ્સ માતાપિતરો ચ પચ્છતો પાયિંસુ. તસ્મિં ખણે સાગરબ્રહ્મદત્તો મહાસત્તં મહતિયા પરિસાય આગચ્છન્તં અસઞ્જાનિત્વા પિતરં પુચ્છન્તો આહ –

    Evaṃ mahāsatto tassa vādaṃ bhinditvā attano vādaṃ patiṭṭhāpesi. Tassa dhammakathaṃ sutvā sabbā nāgaparisā somanassajātā ahesuṃ. Mahāsatto nesādabrāhmaṇaṃ nāgabhavanā nīharāpesi, paribhāsamattampissa nākāsi. Sāgarabrahmadattopi ṭhapitadivasaṃ anatikkamitvā caturaṅginiyā senāya saha pitu vasanaṭṭhānaṃ agamāsi. Mahāsattopi ‘‘mātulañca ayyakañca passissāmī’’ti bheriṃ carāpetvā mahantena sirisobhaggena yamunāto uttaritvā tameva assamapadaṃ ārabbha pāyāsi. Avasesā bhātaro cassa mātāpitaro ca pacchato pāyiṃsu. Tasmiṃ khaṇe sāgarabrahmadatto mahāsattaṃ mahatiyā parisāya āgacchantaṃ asañjānitvā pitaraṃ pucchanto āha –

    ૯૬૭.

    967.

    ‘‘કસ્સ ભેરી મુદિઙ્ગા ચ, સઙ્ખા પણવદિન્દિમા;

    ‘‘Kassa bherī mudiṅgā ca, saṅkhā paṇavadindimā;

    પુરતો પટિપન્નાનિ, હાસયન્તા રથેસભં.

    Purato paṭipannāni, hāsayantā rathesabhaṃ.

    ૯૬૮.

    968.

    ‘‘કસ્સ કઞ્ચનપટ્ટેન, પુથુના વિજ્જુવણ્ણિના;

    ‘‘Kassa kañcanapaṭṭena, puthunā vijjuvaṇṇinā;

    યુવા કલાપસન્નદ્ધો, કો એતિ સિરિયા જલં.

    Yuvā kalāpasannaddho, ko eti siriyā jalaṃ.

    ૯૬૯.

    969.

    ‘‘ઉક્કામુખપહટ્ઠંવ, ખદિરઙ્ગારસન્નિભં;

    ‘‘Ukkāmukhapahaṭṭhaṃva, khadiraṅgārasannibhaṃ;

    મુખઞ્ચ રુચિરા ભાતિ, કો એતિ સિરિયા જલં.

    Mukhañca rucirā bhāti, ko eti siriyā jalaṃ.

    ૯૭૦.

    970.

    ‘‘કસ્સ જમ્બોનદં છત્તં, સસલાકં મનોરમં;

    ‘‘Kassa jambonadaṃ chattaṃ, sasalākaṃ manoramaṃ;

    આદિચ્ચરંસાવરણં, કો એતિ સિરિયા જલં.

    Ādiccaraṃsāvaraṇaṃ, ko eti siriyā jalaṃ.

    ૯૭૧.

    971.

    ‘‘કસ્સ અઙ્ગં પરિગ્ગય્હ, વાલબીજનિમુત્તમં;

    ‘‘Kassa aṅgaṃ pariggayha, vālabījanimuttamaṃ;

    ઉભતો વરપુઞ્ઞસ્સ, મુદ્ધનિ ઉપરૂપરિ.

    Ubhato varapuññassa, muddhani uparūpari.

    ૯૭૨.

    972.

    ‘‘કસ્સ પેખુણહત્થાનિ, ચિત્રાનિ ચ મુદૂનિ ચ;

    ‘‘Kassa pekhuṇahatthāni, citrāni ca mudūni ca;

    કઞ્ચનમણિદણ્ડાનિ, ચરન્તિ દુભતો મુખં.

    Kañcanamaṇidaṇḍāni, caranti dubhato mukhaṃ.

    ૯૭૩.

    973.

    ‘‘ખદિરઙ્ગારવણ્ણાભા, ઉક્કામુખપહંસિતા;

    ‘‘Khadiraṅgāravaṇṇābhā, ukkāmukhapahaṃsitā;

    કસ્સેતે કુણ્ડલા વગ્ગૂ, સોભન્તિ દુભતો મુખં.

    Kassete kuṇḍalā vaggū, sobhanti dubhato mukhaṃ.

    ૯૭૪.

    974.

    ‘‘કસ્સ વાતેન છુપિતા, નિદ્ધન્તા મુદુકાળકા;

    ‘‘Kassa vātena chupitā, niddhantā mudukāḷakā;

    સોભયન્તિ નલાટન્તં, નભા વિજ્જુરિવુગ્ગતા.

    Sobhayanti nalāṭantaṃ, nabhā vijjurivuggatā.

    ૯૭૫.

    975.

    ‘‘કસ્સ એતાનિ અક્ખીનિ, આયતાનિ પુથૂનિ ચ;

    ‘‘Kassa etāni akkhīni, āyatāni puthūni ca;

    કો સોભતિ વિસાલક્ખો, કસ્સેતં ઉણ્ણજં મુખં.

    Ko sobhati visālakkho, kassetaṃ uṇṇajaṃ mukhaṃ.

    ૯૭૬.

    976.

    ‘‘કસ્સેતે લપનજાતા, સુદ્ધા સઙ્ખવરૂપમા;

    ‘‘Kassete lapanajātā, suddhā saṅkhavarūpamā;

    ભાસમાનસ્સ સોભન્તિ, દન્તા કુપ્પિલસાદિસા.

    Bhāsamānassa sobhanti, dantā kuppilasādisā.

    ૯૭૭.

    977.

    ‘‘કસ્સ લાખારસસમા, હત્થપાદા સુખેધિતા;

    ‘‘Kassa lākhārasasamā, hatthapādā sukhedhitā;

    કો સો બિમ્બોટ્ઠસમ્પન્નો, દિવા સૂરિયોવ ભાસતિ.

    Ko so bimboṭṭhasampanno, divā sūriyova bhāsati.

    ૯૭૮.

    978.

    ‘‘હિમચ્ચયે હિમવતિ, મહાસાલોવ પુપ્ફિતો;

    ‘‘Himaccaye himavati, mahāsālova pupphito;

    કો સો ઓદાતપાવારો, જયં ઇન્દોવ સોભતિ.

    Ko so odātapāvāro, jayaṃ indova sobhati.

    ૯૭૯.

    979.

    ‘‘સુવણ્ણપીળકાકિણ્ણં, મણિદણ્ડવિચિત્તકં;

    ‘‘Suvaṇṇapīḷakākiṇṇaṃ, maṇidaṇḍavicittakaṃ;

    કો સો પરિસમોગય્હ, ઈસં ખગ્ગં પમુઞ્ચતિ.

    Ko so parisamogayha, īsaṃ khaggaṃ pamuñcati.

    ૯૮૦.

    980.

    ‘‘સુવણ્ણવિકતા ચિત્તા, સુકતા ચિત્તસિબ્બના;

    ‘‘Suvaṇṇavikatā cittā, sukatā cittasibbanā;

    કો સો ઓમુઞ્ચતે પાદા, નમો કત્વા મહેસિનો’’તિ.

    Ko so omuñcate pādā, namo katvā mahesino’’ti.

    તત્થ પટિપન્નાનીતિ કસ્સેતાનિ તૂરિયાનિ પુરતો પટિપન્નાનિ. હાસયન્તાતિ એતં રાજાનં હાસયન્તા. કસ્સ કઞ્ચનપટ્ટેનાતિ કસ્સ નલાટન્તે બન્ધેન ઉણ્હીસપટ્ટેન વિજ્જુયા મેઘમુખં વિય મુખં પજ્જોતતીતિ પુચ્છતિ. યુવા કલાપસન્નદ્ધોતિ તરુણો સન્નદ્ધકલાપો. ઉક્કામુખપહટ્ઠંવાતિ કમ્મારુદ્ધને પહટ્ઠસુવણ્ણં વિય. ખદિરઙ્ગારસન્નિભન્તિ આદિત્તખદિરઙ્ગારસન્નિભં. જમ્બોનદન્તિ રત્તસુવણ્ણમયં. અઙ્ગં પરિગ્ગય્હાતિ ચામરિગાહકેન અઙ્ગેન પરિગ્ગહિતા હુત્વા. વાલબીજનિમુત્તમન્તિ ઉત્તમં વાલબીજનિં. પેખુણહત્થાનીતિ મોરપિઞ્છહત્થકાનિ. ચિત્રાનીતિ સત્તરતનચિત્રાનિ. કઞ્ચનમણિદણ્ડાનીતિ તપનીયસુવણ્ણેન ચ મણીહિ ચ ખણિતદણ્ડાનિ. દુભતો મુખન્તિ મુખસ્સ ઉભયપસ્સેસુ ચરન્તિ.

    Tattha paṭipannānīti kassetāni tūriyāni purato paṭipannāni. Hāsayantāti etaṃ rājānaṃ hāsayantā. Kassa kañcanapaṭṭenāti kassa nalāṭante bandhena uṇhīsapaṭṭena vijjuyā meghamukhaṃ viya mukhaṃ pajjotatīti pucchati. Yuvā kalāpasannaddhoti taruṇo sannaddhakalāpo. Ukkāmukhapahaṭṭhaṃvāti kammāruddhane pahaṭṭhasuvaṇṇaṃ viya. Khadiraṅgārasannibhanti ādittakhadiraṅgārasannibhaṃ. Jambonadanti rattasuvaṇṇamayaṃ. Aṅgaṃ pariggayhāti cāmarigāhakena aṅgena pariggahitā hutvā. Vālabījanimuttamanti uttamaṃ vālabījaniṃ. Pekhuṇahatthānīti morapiñchahatthakāni. Citrānīti sattaratanacitrāni. Kañcanamaṇidaṇḍānīti tapanīyasuvaṇṇena ca maṇīhi ca khaṇitadaṇḍāni. Dubhato mukhanti mukhassa ubhayapassesu caranti.

    વાતેન છુપિતાતિ વાતપહટા. નિદ્ધન્તાતિ સિનિદ્ધઅન્તા. નલાટન્તન્તિ કસ્સેતે એવરૂપા કેસા નલાટન્તં ઉપસોભેન્તિ. નભા વિજ્જુરિવુગ્ગતાતિ નભતો ઉગ્ગતા વિજ્જુ વિય. ઉણ્ણજન્તિ કઞ્ચનાદાસો વિય પરિપુણ્ણં. લપનજાતાતિ મુખજાતા. કુપ્પિલસાદિસાતિ મન્દાલકમકુલસદિસા. સુખેધિતાતિ સુખપરિહટા. જયં ઇન્દોવાતિ જયં પત્તો ઇન્દો વિય. સુવણ્ણપીળકાકિણ્ણન્તિ સુવણ્ણપીળકાહિ આકિણ્ણં. મણિદણ્ડવિચિત્તકન્તિ મણીહિ થરુમ્હિ વિચિત્તકં. સુવણ્ણવિકતાતિ સુવણ્ણખચિતા. ચિત્તાતિ સત્તરતનવિચિત્તા. સુકતાતિ સુટ્ઠુ નિટ્ઠિતા. ચિત્તસિબ્બનાતિ ચિત્રસિબ્બિનિયો. કો સો ઓમુઞ્ચતે પાદાતિ કો એસ પાદતો એવરૂપા પાદુકા ઓમુઞ્ચતીતિ.

    Vātena chupitāti vātapahaṭā. Niddhantāti siniddhaantā. Nalāṭantanti kassete evarūpā kesā nalāṭantaṃ upasobhenti. Nabhā vijjurivuggatāti nabhato uggatā vijju viya. Uṇṇajanti kañcanādāso viya paripuṇṇaṃ. Lapanajātāti mukhajātā. Kuppilasādisāti mandālakamakulasadisā. Sukhedhitāti sukhaparihaṭā. Jayaṃ indovāti jayaṃ patto indo viya. Suvaṇṇapīḷakākiṇṇanti suvaṇṇapīḷakāhi ākiṇṇaṃ. Maṇidaṇḍavicittakanti maṇīhi tharumhi vicittakaṃ. Suvaṇṇavikatāti suvaṇṇakhacitā. Cittāti sattaratanavicittā. Sukatāti suṭṭhu niṭṭhitā. Cittasibbanāti citrasibbiniyo. Ko so omuñcate pādāti ko esa pādato evarūpā pādukā omuñcatīti.

    એવં પુત્તેન સાગરબ્રહ્મદત્તેન પુટ્ઠો ઇદ્ધિમા અભિઞ્ઞાલાભી તાપસો ‘‘તાત, એતે ધતરટ્ઠરઞ્ઞો પુત્તા તવ ભાગિનેય્યનાગા’’તિ આચિક્ખન્તો ગાથમાહ –

    Evaṃ puttena sāgarabrahmadattena puṭṭho iddhimā abhiññālābhī tāpaso ‘‘tāta, ete dhataraṭṭharañño puttā tava bhāgineyyanāgā’’ti ācikkhanto gāthamāha –

    ૯૮૧.

    981.

    ‘‘ધતરટ્ઠા હિ તે નાગા, ઇદ્ધિમન્તો યસસ્સિનો;

    ‘‘Dhataraṭṭhā hi te nāgā, iddhimanto yasassino;

    સમુદ્દજાય ઉપ્પન્ના, નાગા એતે મહિદ્ધિકા’’તિ.

    Samuddajāya uppannā, nāgā ete mahiddhikā’’ti.

    એવં તેસં કથેન્તાનઞ્ઞેવ નાગપરિસા પત્વા તાપસસ્સ પાદે વન્દિત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. સમુદ્દજાપિ પિતરં વન્દિત્વા રોદિત્વા નાગપરિસાય સદ્ધિં નાગભવનમેવ ગતા. સાગરબ્રહ્મદત્તોપિ તત્થેવ કતિપાહં વસિત્વા બારાણસિમેવ ગતો. સમુદ્દજા નાગભવનેયેવ કાલમકાસિ. બોધિસત્તો યાવજીવં સીલં રક્ખિત્વા ઉપોસથકમ્મં કત્વા આયુપરિયોસાને સદ્ધિં પરિસાય સગ્ગપુરં પૂરેસિ.

    Evaṃ tesaṃ kathentānaññeva nāgaparisā patvā tāpasassa pāde vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Samuddajāpi pitaraṃ vanditvā roditvā nāgaparisāya saddhiṃ nāgabhavanameva gatā. Sāgarabrahmadattopi tattheva katipāhaṃ vasitvā bārāṇasimeva gato. Samuddajā nāgabhavaneyeva kālamakāsi. Bodhisatto yāvajīvaṃ sīlaṃ rakkhitvā uposathakammaṃ katvā āyupariyosāne saddhiṃ parisāya saggapuraṃ pūresi.

    સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા ‘‘એવં ઉપાસકા પોરાણકપણ્ડિતા અનુપ્પન્નેપિ બુદ્ધે એવરૂપં નામ સમ્પત્તિં પહાય ઉપોસથકમ્મં કરિંસુયેવા’’તિ વત્વા જાતકં સમોધાનેસિ. દેસનાપરિયોસાને ઉપાસકા સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિંસુ. તદા માતાપિતરો મહારાજકુલાનિ અહેસું, નેસાદબ્રાહ્મણો દેવદત્તો, સોમદત્તો આનન્દો, અજમુખી ઉપ્પલવણ્ણા, સુદસ્સનો સારિપુત્તો, સુભોગો મોગ્ગલ્લાનો, કાણારિટ્ઠો સુનક્ખત્તો, ભૂરિદત્તો પન અહમેવ સમ્માસમ્બુદ્ધો અહોસિન્તિ.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ upāsakā porāṇakapaṇḍitā anuppannepi buddhe evarūpaṃ nāma sampattiṃ pahāya uposathakammaṃ kariṃsuyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi. Desanāpariyosāne upāsakā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ, nesādabrāhmaṇo devadatto, somadatto ānando, ajamukhī uppalavaṇṇā, sudassano sāriputto, subhogo moggallāno, kāṇāriṭṭho sunakkhatto, bhūridatto pana ahameva sammāsambuddho ahosinti.

    ભૂરિદત્તજાતકવણ્ણના છટ્ઠાનિટ્ઠિતા.

    Bhūridattajātakavaṇṇanā chaṭṭhāniṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૫૪૩. ભૂરિદત્તજાતકં • 543. Bhūridattajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact