Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૩૩૬] ૬. બ્રહાછત્તજાતકવણ્ણના
[336] 6. Brahāchattajātakavaṇṇanā
તિણં તિણન્તિ લપસીતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો કુહકભિક્ખું આરબ્ભ કથેસિ. પચ્ચુપ્પન્નવત્થુ કથિતમેવ.
Tiṇaṃ tiṇanti lapasīti idaṃ satthā jetavane viharanto kuhakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthu kathitameva.
અતીતે પન બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો તસ્સ અત્થધમ્માનુસાસકો અમચ્ચો અહોસિ. બારાણસિરાજા મહતિયા સેનાય કોસલરાજાનં અબ્ભુગ્ગન્ત્વા સાવત્થિં પત્વા યુદ્ધેન નગરં પવિસિત્વા રાજાનં ગણ્હિ. કોસલરઞ્ઞો પન પુત્તો છત્તો નામ કુમારો અત્થિ. સો અઞ્ઞાતકવેસેન નિક્ખમિત્વા તક્કસિલં ગન્ત્વા તયો વેદે ચ અટ્ઠારસ સિપ્પાનિ ચ ઉગ્ગણ્હિત્વા તક્કસિલતો નિક્ખમ્મ સબ્બસમયસિપ્પાનિ સિક્ખન્તો એકં પચ્ચન્તગામં પાપુણિ. તં નિસ્સાય પઞ્ચસતતાપસા અરઞ્ઞે પણ્ણસાલાસુ વસન્તિ. કુમારો તે ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘ઇમેસમ્પિ સન્તિકે કિઞ્ચિ સિક્ખિસ્સામી’’તિ પબ્બજિત્વા યં તે જાનન્તિ, તં સબ્બં ઉગ્ગણ્હિ. સો અપરભાગે ગણસત્થા જાતો.
Atīte pana bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa atthadhammānusāsako amacco ahosi. Bārāṇasirājā mahatiyā senāya kosalarājānaṃ abbhuggantvā sāvatthiṃ patvā yuddhena nagaraṃ pavisitvā rājānaṃ gaṇhi. Kosalarañño pana putto chatto nāma kumāro atthi. So aññātakavesena nikkhamitvā takkasilaṃ gantvā tayo vede ca aṭṭhārasa sippāni ca uggaṇhitvā takkasilato nikkhamma sabbasamayasippāni sikkhanto ekaṃ paccantagāmaṃ pāpuṇi. Taṃ nissāya pañcasatatāpasā araññe paṇṇasālāsu vasanti. Kumāro te upasaṅkamitvā ‘‘imesampi santike kiñci sikkhissāmī’’ti pabbajitvā yaṃ te jānanti, taṃ sabbaṃ uggaṇhi. So aparabhāge gaṇasatthā jāto.
અથેકદિવસં ઇસિગણં આમન્તેત્વા ‘‘મારિસા, કસ્મા મજ્ઝિમદેસં ન ગચ્છથા’’તિ પુચ્છિ. ‘‘મારિસ, મજ્ઝિમદેસે મનુસ્સા નામ પણ્ડિતા, તે પઞ્હં પુચ્છન્તિ, અનુમોદનં કારાપેન્તિ, મઙ્ગલં ભણાપેન્તિ, અસક્કોન્તે ગરહન્તિ, મયં તેન ભયેન ન ગચ્છામા’’તિ. ‘‘મા તુમ્હે ભાયથ, અહમેતં સબ્બં કરિસ્સામી’’તિ. ‘‘તેન હિ ગચ્છામા’’તિ સબ્બે અત્તનો અત્તનો ખારિવિવિધમાદાય અનુપુબ્બેન બારાણસિં પત્તા. બારાણસિરાજાપિ કોસલરજ્જં અત્તનો હત્થગતં કત્વા તત્થ રાજયુત્તે ઠપેત્વા સયં તત્થ વિજ્જમાનં ધનં ગહેત્વા બારાણસિં ગન્ત્વા ઉય્યાને લોહચાટિયો પૂરાપેત્વા નિદહિત્વા તસ્મિં સમયે બારાણસિયમેવ વસતિ. અથ તે ઇસયો રાજુય્યાને રત્તિં વસિત્વા પુનદિવસે નગરં ભિક્ખાય પવિસિત્વા રાજદ્વારં અગમંસુ. રાજા તેસં ઇરિયાપથેસ્સુ પસીદિત્વા પક્કોસાપેત્વા મહાતલે નિસીદાપેત્વા યાગુખજ્જકં દત્વા યાવ ભત્તકાલા તં તં પઞ્હં પુચ્છિ. છત્તો રઞ્ઞો ચિત્તં આરાધેન્તો સબ્બપઞ્હે વિસ્સજ્જેત્વા ભત્તકિચ્ચાવસાને વિચિત્રં અનુમોદનં અકાસિ. રાજા સુટ્ઠુતરં પસન્નો પટિઞ્ઞં ગહેત્વા સબ્બેપિ તે ઉય્યાને વાસાપેસિ.
Athekadivasaṃ isigaṇaṃ āmantetvā ‘‘mārisā, kasmā majjhimadesaṃ na gacchathā’’ti pucchi. ‘‘Mārisa, majjhimadese manussā nāma paṇḍitā, te pañhaṃ pucchanti, anumodanaṃ kārāpenti, maṅgalaṃ bhaṇāpenti, asakkonte garahanti, mayaṃ tena bhayena na gacchāmā’’ti. ‘‘Mā tumhe bhāyatha, ahametaṃ sabbaṃ karissāmī’’ti. ‘‘Tena hi gacchāmā’’ti sabbe attano attano khārivividhamādāya anupubbena bārāṇasiṃ pattā. Bārāṇasirājāpi kosalarajjaṃ attano hatthagataṃ katvā tattha rājayutte ṭhapetvā sayaṃ tattha vijjamānaṃ dhanaṃ gahetvā bārāṇasiṃ gantvā uyyāne lohacāṭiyo pūrāpetvā nidahitvā tasmiṃ samaye bārāṇasiyameva vasati. Atha te isayo rājuyyāne rattiṃ vasitvā punadivase nagaraṃ bhikkhāya pavisitvā rājadvāraṃ agamaṃsu. Rājā tesaṃ iriyāpathessu pasīditvā pakkosāpetvā mahātale nisīdāpetvā yāgukhajjakaṃ datvā yāva bhattakālā taṃ taṃ pañhaṃ pucchi. Chatto rañño cittaṃ ārādhento sabbapañhe vissajjetvā bhattakiccāvasāne vicitraṃ anumodanaṃ akāsi. Rājā suṭṭhutaraṃ pasanno paṭiññaṃ gahetvā sabbepi te uyyāne vāsāpesi.
છત્તો નિધિઉદ્ધરણમન્તં જાનાતિ. સો તત્થ વસન્તો ‘‘કહં નુ ખો ઇમિના મમ પિતુ સન્તકં ધનં નિદહિત’’ન્તિ મન્તં પરિવત્તેત્વા ઓલોકેન્તો ઉય્યાને નિદહિતભાવં ઞત્વા ‘‘ઇદં ધનં ગહેત્વા મમ રજ્જં ગણ્હિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા તાપસે આમન્તેત્વા ‘‘મારિસા, અહં કોસલરઞ્ઞો પુત્તો, બારાણસિરઞ્ઞા અમ્હાકં રજ્જે ગહિતે અઞ્ઞાતકવેસેન નિક્ખમિત્વા એત્તકં કાલં અત્તનો જીવિતં અનુરક્ખિં, ઇદાનિ કુલસન્તકં ધનં લદ્ધં, અહં એતં આદાય ગન્ત્વા અત્તનો રજ્જં ગણ્હિસ્સામિ, તુમ્હે કિં કરિસ્સથા’’તિ આહ. ‘‘મયમ્પિ તયાવ સદ્ધિં ગમિસ્સામા’’તિ . સો ‘‘સાધૂ’’તિ મહન્તે મહન્તે ચમ્મપસિબ્બકે કારેત્વા રત્તિભાગે ભૂમિં ખણિત્વા ધનચાટિયો ઉદ્ધરિત્વા પસિબ્બકેસુ ધનં પક્ખિપિત્વા ચાટિયો તિણસ્સ પૂરાપેત્વા પઞ્ચ ચ ઇસિસતાનિ અઞ્ઞે ચ મનુસ્સે ધનં ગાહાપેત્વા પલાયિત્વા સાવત્થિં ગન્ત્વા સબ્બે રાજયુત્તે ગાહાપેત્વા રજ્જં ગહેત્વા પાકારઅટ્ટાલકાદિપટિસઙ્ખરણં કારાપેત્વા પુન સપત્તરઞ્ઞા યુદ્ધેન અગ્ગહેતબ્બં કત્વા નગરં અજ્ઝાવસતિ. બારાણસિરઞ્ઞોપિ ‘‘તાપસા ઉય્યાનતો ધનં ગહેત્વા પલાતા’’તિ આરોચયિંસુ. સો ઉય્યાનં ગન્ત્વા ચાટિયો વિવરાપેત્વા તિણમેવ પસ્સિ, તસ્સ ધનં નિસ્સાય મહન્તો સોકો ઉપ્પજ્જિ. સો નગરં ગન્ત્વા ‘‘તિણં તિણ’’ન્તિ વિપ્પલપન્તો ચરતિ, નાસ્સ કોચિ સોકં નિબ્બાપેતું સક્કોતિ.
Chatto nidhiuddharaṇamantaṃ jānāti. So tattha vasanto ‘‘kahaṃ nu kho iminā mama pitu santakaṃ dhanaṃ nidahita’’nti mantaṃ parivattetvā olokento uyyāne nidahitabhāvaṃ ñatvā ‘‘idaṃ dhanaṃ gahetvā mama rajjaṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā tāpase āmantetvā ‘‘mārisā, ahaṃ kosalarañño putto, bārāṇasiraññā amhākaṃ rajje gahite aññātakavesena nikkhamitvā ettakaṃ kālaṃ attano jīvitaṃ anurakkhiṃ, idāni kulasantakaṃ dhanaṃ laddhaṃ, ahaṃ etaṃ ādāya gantvā attano rajjaṃ gaṇhissāmi, tumhe kiṃ karissathā’’ti āha. ‘‘Mayampi tayāva saddhiṃ gamissāmā’’ti . So ‘‘sādhū’’ti mahante mahante cammapasibbake kāretvā rattibhāge bhūmiṃ khaṇitvā dhanacāṭiyo uddharitvā pasibbakesu dhanaṃ pakkhipitvā cāṭiyo tiṇassa pūrāpetvā pañca ca isisatāni aññe ca manusse dhanaṃ gāhāpetvā palāyitvā sāvatthiṃ gantvā sabbe rājayutte gāhāpetvā rajjaṃ gahetvā pākāraaṭṭālakādipaṭisaṅkharaṇaṃ kārāpetvā puna sapattaraññā yuddhena aggahetabbaṃ katvā nagaraṃ ajjhāvasati. Bārāṇasiraññopi ‘‘tāpasā uyyānato dhanaṃ gahetvā palātā’’ti ārocayiṃsu. So uyyānaṃ gantvā cāṭiyo vivarāpetvā tiṇameva passi, tassa dhanaṃ nissāya mahanto soko uppajji. So nagaraṃ gantvā ‘‘tiṇaṃ tiṇa’’nti vippalapanto carati, nāssa koci sokaṃ nibbāpetuṃ sakkoti.
બોધિસત્તો ચિન્તેસિ ‘‘રઞ્ઞો મહન્તો સોકો, વિપ્પલપન્તો ચરતિ, ઠપેત્વા ખો પન મં નાસ્સ અઞ્ઞો કોચિ સોકં વિનોદેતું સમત્થો, નિસ્સોકં નં કરિસ્સામી’’તિ. સો એકદિવસં તેન સદ્ધિં સુખનિસિન્નો તસ્સ વિપ્પલપનકાલે પઠમં ગાથમાહ –
Bodhisatto cintesi ‘‘rañño mahanto soko, vippalapanto carati, ṭhapetvā kho pana maṃ nāssa añño koci sokaṃ vinodetuṃ samattho, nissokaṃ naṃ karissāmī’’ti. So ekadivasaṃ tena saddhiṃ sukhanisinno tassa vippalapanakāle paṭhamaṃ gāthamāha –
૧૪૧.
141.
‘‘તિણં તિણન્તિ લપસિ, કો નુ તે તિણમાહરિ;
‘‘Tiṇaṃ tiṇanti lapasi, ko nu te tiṇamāhari;
કિં નુ તે તિણકિચ્ચત્થિ, તિણમેવ પભાસસી’’તિ.
Kiṃ nu te tiṇakiccatthi, tiṇameva pabhāsasī’’ti.
તત્થ કિં નુ તે તિણકિચ્ચત્થીતિ કિં નુ તવ તિણેન કિચ્ચં કાતબ્બં અત્થિ. તિણમેવ પભાસસીતિ ત્વઞ્હિ કેવલં ‘‘તિણં તિણ’’ન્તિ તિણમેવ પભાસસિ, ‘‘અસુકતિણં નામા’’તિ ન કથેસિ, તિણનામં તાવસ્સ કથેહિ ‘‘અસુકતિણં નામા’’તિ, મયં તે આહરિસ્સામ, અથ પન તે તિણેનત્થો નત્થિ, નિક્કારણા મા વિપ્પલપીતિ.
Tattha kiṃ nu te tiṇakiccatthīti kiṃ nu tava tiṇena kiccaṃ kātabbaṃ atthi. Tiṇameva pabhāsasīti tvañhi kevalaṃ ‘‘tiṇaṃ tiṇa’’nti tiṇameva pabhāsasi, ‘‘asukatiṇaṃ nāmā’’ti na kathesi, tiṇanāmaṃ tāvassa kathehi ‘‘asukatiṇaṃ nāmā’’ti, mayaṃ te āharissāma, atha pana te tiṇenattho natthi, nikkāraṇā mā vippalapīti.
તં સુત્વા રાજા દુતિયં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā rājā dutiyaṃ gāthamāha –
૧૪૨.
142.
‘‘ઇધાગમા બ્રહ્મચારી, બ્રહા છત્તો બહુસ્સુતો;
‘‘Idhāgamā brahmacārī, brahā chatto bahussuto;
સો મે સબ્બં સમાદાય, તિણં નિક્ખિપ્પ ગચ્છતી’’તિ.
So me sabbaṃ samādāya, tiṇaṃ nikkhippa gacchatī’’ti.
તત્થ બ્રહાતિ દીઘો. છત્તોતિ તસ્સ નામં. સબ્બં સમાદાયાતિ સબ્બં ધનં ગહેત્વા. તિણં નિક્ખિપ્પ ગચ્છતીતિ ચાટીસુ તિણં નિક્ખિપિત્વા ગતોતિ દસ્સેન્તો એવમાહ.
Tattha brahāti dīgho. Chattoti tassa nāmaṃ. Sabbaṃ samādāyāti sabbaṃ dhanaṃ gahetvā. Tiṇaṃ nikkhippa gacchatīti cāṭīsu tiṇaṃ nikkhipitvā gatoti dassento evamāha.
તં સુત્વા બોધિસત્તો તતિયં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā bodhisatto tatiyaṃ gāthamāha –
૧૪૩.
143.
‘‘એવેતં હોતિ કત્તબ્બં, અપ્પેન બહુમિચ્છતા;
‘‘Evetaṃ hoti kattabbaṃ, appena bahumicchatā;
સબ્બં સકસ્સ આદાનં, અનાદાનં તિણસ્સ ચા’’તિ.
Sabbaṃ sakassa ādānaṃ, anādānaṃ tiṇassa cā’’ti.
તસ્સત્થો – અપ્પેન તિણેન બહુધનં ઇચ્છતા એવં એતં કત્તબ્બં હોતિ, યદિદં પિતુ સન્તકત્તા સકસ્સ ધનસ્સ સબ્બં આદાનં અગય્હૂપગસ્સ તિણસ્સ ચ અનાદાનં. ઇતિ, મહારાજ, સો બ્રહા છત્તો ગહેતબ્બયુત્તકં અત્તનો પિતુ સન્તકં ધનં ગહેત્વા અગ્ગહેતબ્બયુત્તકં તિણં ચાટીસુ પક્ખિપિત્વા ગતો, તત્થ કા પરિદેવનાતિ.
Tassattho – appena tiṇena bahudhanaṃ icchatā evaṃ etaṃ kattabbaṃ hoti, yadidaṃ pitu santakattā sakassa dhanassa sabbaṃ ādānaṃ agayhūpagassa tiṇassa ca anādānaṃ. Iti, mahārāja, so brahā chatto gahetabbayuttakaṃ attano pitu santakaṃ dhanaṃ gahetvā aggahetabbayuttakaṃ tiṇaṃ cāṭīsu pakkhipitvā gato, tattha kā paridevanāti.
તં સુત્વા રાજા ચતુત્થં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā rājā catutthaṃ gāthamāha –
૧૪૪.
144.
‘‘સીલવન્તો ન કુબ્બન્તિ, બાલો સીલાનિ કુબ્બતિ;
‘‘Sīlavanto na kubbanti, bālo sīlāni kubbati;
અનિચ્ચસીલં દુસ્સીલ્યં, કિં પણ્ડિચ્ચં કરિસ્સતી’’તિ.
Aniccasīlaṃ dussīlyaṃ, kiṃ paṇḍiccaṃ karissatī’’ti.
તત્થ સીલવન્તોતિ યે સીલસમ્પન્ના બ્રહ્મચારયો, તે એવરૂપં ન કુબ્બન્તિ. બાલો સીલાનિ કુબ્બતીતિ બાલો પન દુરાચારો એવરૂપાનિ અત્તનો અનાચારસઙ્ખાતાનિ સીલાનિ કરોતિ. અનિચ્ચસીલન્તિ અદ્ધુવેન દીઘરત્તં અપ્પવત્તેન સીલેન સમન્નાગતં. દુસ્સીલ્યન્તિ દુસ્સીલં. કિં પણ્ડિચ્ચં કરિસ્સતીતિ એવરૂપં પુગ્ગલં બાહુસચ્ચપરિભાવિતં પણ્ડિચ્ચં કિં કરિસ્સતિ કિં સમ્પાદેસ્સતિ, વિપત્તિમેવસ્સ કરિસ્સતીતિ. તં ગરહન્તો વત્વા સો તાય બોધિસત્તસ્સ કથાય નિસ્સોકો હુત્વા ધમ્મેન રજ્જં કારેસિ.
Tattha sīlavantoti ye sīlasampannā brahmacārayo, te evarūpaṃ na kubbanti. Bālo sīlāni kubbatīti bālo pana durācāro evarūpāni attano anācārasaṅkhātāni sīlāni karoti. Aniccasīlanti addhuvena dīgharattaṃ appavattena sīlena samannāgataṃ. Dussīlyanti dussīlaṃ. Kiṃ paṇḍiccaṃ karissatīti evarūpaṃ puggalaṃ bāhusaccaparibhāvitaṃ paṇḍiccaṃ kiṃ karissati kiṃ sampādessati, vipattimevassa karissatīti. Taṃ garahanto vatvā so tāya bodhisattassa kathāya nissoko hutvā dhammena rajjaṃ kāresi.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા બ્રહાછત્તો કુહકભિક્ખુ અહોસિ, પણ્ડિતામચ્ચો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā brahāchatto kuhakabhikkhu ahosi, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
બ્રહાછત્તજાતકવણ્ણના છટ્ઠા.
Brahāchattajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૩૩૬. બ્રહાછત્તજાતકં • 336. Brahāchattajātakaṃ