Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ૫. બ્રાહ્મણવગ્ગો

    5. Brāhmaṇavaggo

    ૧. બ્રહ્માયુસુત્તવણ્ણના

    1. Brahmāyusuttavaṇṇanā

    ૩૮૩. એવં મે સુતન્તિ બ્રહ્માયુસુત્તં. તત્થ મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિન્તિ મહતાતિ ગુણમહત્તેનપિ મહતા, સઙ્ખ્યામહત્તેનપિ. સો હિ ભિક્ખુસઙ્ઘે ગુણેહિપિ મહા અહોસિ અપ્પિચ્છતાદિગુણસમન્નાગતત્તા, સઙ્ખ્યાયપિ મહા પઞ્ચસતસઙ્ખ્યત્તા. ભિક્ખૂનં સઙ્ઘેન ભિક્ખુસઙ્ઘેન, દિટ્ઠિસીલસામઞ્ઞસઙ્ઘાતસઙ્ખાતેન સમણગણેનાતિ અત્થો. સદ્ધિન્તિ એકતો. પઞ્ચમત્તેહિ ભિક્ખુસતેહીતિ પઞ્ચ મત્તા એતેસન્તિ પઞ્ચમત્તાનિ. મત્તાતિ પમાણં વુચ્ચતિ, તસ્મા યથા ભોજને મત્તઞ્ઞૂતિ વુત્તે ભોજને મત્તં જાનાતિ પમાણં જાનાતીતિ અત્થો હોતિ, એવમિધાપિ તેસં ભિક્ખુસતાનં પઞ્ચમત્તા પઞ્ચપમાણન્તિ એવમત્થો દટ્ઠબ્બો. ભિક્ખૂનં સતાનિ ભિક્ખુસતાનિ. તેહિ પઞ્ચમત્તેહિ ભિક્ખુસતેહિ.

    383.Evaṃme sutanti brahmāyusuttaṃ. Tattha mahatā bhikkhusaṅghena saddhinti mahatāti guṇamahattenapi mahatā, saṅkhyāmahattenapi. So hi bhikkhusaṅghe guṇehipi mahā ahosi appicchatādiguṇasamannāgatattā, saṅkhyāyapi mahā pañcasatasaṅkhyattā. Bhikkhūnaṃ saṅghena bhikkhusaṅghena, diṭṭhisīlasāmaññasaṅghātasaṅkhātena samaṇagaṇenāti attho. Saddhinti ekato. Pañcamattehi bhikkhusatehīti pañca mattā etesanti pañcamattāni. Mattāti pamāṇaṃ vuccati, tasmā yathā bhojane mattaññūti vutte bhojane mattaṃ jānāti pamāṇaṃ jānātīti attho hoti, evamidhāpi tesaṃ bhikkhusatānaṃ pañcamattā pañcapamāṇanti evamattho daṭṭhabbo. Bhikkhūnaṃ satāni bhikkhusatāni. Tehi pañcamattehi bhikkhusatehi.

    વીસવસ્સસતિકોતિ વીસાધિકવસ્સસતિકો. તિણ્ણં વેદાનન્તિ ઇરુવેદયજુવેદસામવેદાનં. ઓટ્ઠપહતકરણવસેન પારં ગતોતિ પારગૂ. સહ નિઘણ્ડુના ચ કેટુભેન ચ સનિઘણ્ડુકેટુભાનં, નિઘણ્ડૂતિ નામનિઘણ્ટુરુક્ખાદીનં વેવચનપ્પકાસકં સત્થં. કેટુભન્તિ કિરિયાકપ્પવિકપ્પો કવીનં ઉપકારાય સત્થં. સહ અક્ખરપ્પભેદેન સક્ખરપ્પભેદાનં. અક્ખરપ્પભેદોતિ સિક્ખા ચ નિરુત્તિ ચ. ઇતિહાસપઞ્ચમાનન્તિ આથબ્બણવેદં ચતુત્થં કત્વા ‘‘ઇતિહ આસ ઇતિહ આસા’’તિ ઈદિસવચનપ્પટિસંયુત્તો પુરાણકથાસઙ્ખાતો ઇતિહાસો પઞ્ચમો એતેસન્તિ ઇતિહાસપઞ્ચમા, તેસં ઇતિહાસપઞ્ચમાનં. પદઞ્ચ તદવસેસઞ્ચ બ્યાકરણં અધીયતિ પવેદેતિ ચાતિ પદકો વેય્યાકરણો. લોકાયતં વુચ્ચતિ વિતણ્ડવાદસત્થં. મહાપુરિસલક્ખણન્તિ મહાપુરિસાનં બુદ્ધાદીનં લક્ખણદીપકં દ્વાદસસહસ્સગન્થપ્પમાણં સત્થં, યત્થ સોળસસહસ્સગાથાપરિમાણાય બુદ્ધમન્તા નામ અહેસું, યેસં વસેન ‘‘ઇમિના લક્ખણેન સમન્નાગતા બુદ્ધા નામ હોન્તિ, ઇમિના પચ્ચેકબુદ્ધા નામ હોન્તિ, ઇમિના દ્વે અગ્ગસાવકા, અસીતિમહાસાવકા, બુદ્ધમાતા, બુદ્ધપિતા, અગ્ગુપટ્ઠાકો, અગ્ગુપટ્ઠાયિકા, રાજા ચક્કવત્તી’’તિ અયં વિસેસો ઞાયતિ. અનવયોતિ ઇમેસુ લોકાયતમહાપુરિસલક્ખણેસુ અનૂનો પરિપૂરકારી, અવયો ન હોતીતિ વુત્તં હોતિ. અવયો નામ યો તાનિ અત્થતો ચ ગન્થતો ચ સન્ધારેતું ન સક્કોતિ. અસ્સોસિ ખોતિઆદીસુ યં વત્તબ્બં સિયા, તં સાલેય્યકસુત્તે (મ॰ નિ॰ ૧.૪૩૯ આદયો) વુત્તમેવ.

    Vīsavassasatikoti vīsādhikavassasatiko. Tiṇṇaṃ vedānanti iruvedayajuvedasāmavedānaṃ. Oṭṭhapahatakaraṇavasena pāraṃ gatoti pāragū. Saha nighaṇḍunā ca keṭubhena ca sanighaṇḍukeṭubhānaṃ, nighaṇḍūti nāmanighaṇṭurukkhādīnaṃ vevacanappakāsakaṃ satthaṃ. Keṭubhanti kiriyākappavikappo kavīnaṃ upakārāya satthaṃ. Saha akkharappabhedena sakkharappabhedānaṃ. Akkharappabhedoti sikkhā ca nirutti ca. Itihāsapañcamānanti āthabbaṇavedaṃ catutthaṃ katvā ‘‘itiha āsa itiha āsā’’ti īdisavacanappaṭisaṃyutto purāṇakathāsaṅkhāto itihāso pañcamo etesanti itihāsapañcamā, tesaṃ itihāsapañcamānaṃ. Padañca tadavasesañca byākaraṇaṃ adhīyati pavedeti cāti padako veyyākaraṇo. Lokāyataṃ vuccati vitaṇḍavādasatthaṃ. Mahāpurisalakkhaṇanti mahāpurisānaṃ buddhādīnaṃ lakkhaṇadīpakaṃ dvādasasahassaganthappamāṇaṃ satthaṃ, yattha soḷasasahassagāthāparimāṇāya buddhamantā nāma ahesuṃ, yesaṃ vasena ‘‘iminā lakkhaṇena samannāgatā buddhā nāma honti, iminā paccekabuddhā nāma honti, iminā dve aggasāvakā, asītimahāsāvakā, buddhamātā, buddhapitā, aggupaṭṭhāko, aggupaṭṭhāyikā, rājā cakkavattī’’ti ayaṃ viseso ñāyati. Anavayoti imesu lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anūno paripūrakārī, avayo na hotīti vuttaṃ hoti. Avayo nāma yo tāni atthato ca ganthato ca sandhāretuṃ na sakkoti. Assosi khotiādīsu yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sāleyyakasutte (ma. ni. 1.439 ādayo) vuttameva.

    ૩૮૪. અયં તાતાતિ અયં મહલ્લકતાય ગન્તું અસક્કોન્તો માણવં આમન્તેત્વા એવમાહ. અપિચ એસ બ્રાહ્મણો ચિન્તેસિ ‘‘ઇમસ્મિં લોકે ‘અહં બુદ્ધો અહં બુદ્ધો’તિ ઉગ્ગતસ્સ નામં ગહેત્વા બહૂ જના વિચરન્તિ, તસ્મા ન મે અનુસ્સવમત્તેનેવ ઉપસઙ્કમિતું યુત્તં. એકચ્ચઞ્હિ ઉપસઙ્કમન્તસ્સ અપક્કમનમ્પિ ગરુ હોતિ, અનત્થોપિ ઉપ્પજ્જતિ. યંનૂનાહં મમ અન્તેવાસિકં પેસેત્વા ‘બુદ્ધો વા નો વા’તિ જાનિત્વા ઉપસઙ્કમેય્ય’’ન્તિ તસ્મા માણવં આમન્તેત્વા ‘‘અયં તાતા’’તિઆદિમાહ. તં ભવન્તન્તિ તસ્સ ભવતો. તથા સન્તંયેવાતિ તથા સતોયેવ. ઇદઞ્હિ ઇત્થમ્ભૂતાખ્યાનત્થે ઉપયોગવચનં. યથા કથં પનાહં, ભોતિ એત્થ કથં પનાહં, ભો, તં ભવન્તં ગોતમં જાનિસ્સામિ, યથા સક્કા સો ઞાતું, તથા મે આચિક્ખાતિ અત્થો. યથાતિ વા નિપાતમત્તમેવેતં. કથન્તિ અયં આકારપુચ્છા, કેનાકારેનાહં ભવન્તં ગોતમં જાનિસ્સામીતિ અત્થો.

    384.Ayaṃ tātāti ayaṃ mahallakatāya gantuṃ asakkonto māṇavaṃ āmantetvā evamāha. Apica esa brāhmaṇo cintesi ‘‘imasmiṃ loke ‘ahaṃ buddho ahaṃ buddho’ti uggatassa nāmaṃ gahetvā bahū janā vicaranti, tasmā na me anussavamatteneva upasaṅkamituṃ yuttaṃ. Ekaccañhi upasaṅkamantassa apakkamanampi garu hoti, anatthopi uppajjati. Yaṃnūnāhaṃ mama antevāsikaṃ pesetvā ‘buddho vā no vā’ti jānitvā upasaṅkameyya’’nti tasmā māṇavaṃ āmantetvā ‘‘ayaṃ tātā’’tiādimāha. Taṃ bhavantanti tassa bhavato. Tathā santaṃyevāti tathā satoyeva. Idañhi itthambhūtākhyānatthe upayogavacanaṃ. Yathākathaṃ panāhaṃ, bhoti ettha kathaṃ panāhaṃ, bho, taṃ bhavantaṃ gotamaṃ jānissāmi, yathā sakkā so ñātuṃ, tathā me ācikkhāti attho. Yathāti vā nipātamattamevetaṃ. Kathanti ayaṃ ākārapucchā, kenākārenāhaṃ bhavantaṃ gotamaṃ jānissāmīti attho.

    એવં વુત્તે કિર નં ઉપજ્ઝાયો – ‘‘કિં ત્વં, તાત, પથવિયં ઠિતો પથવિં ન પસ્સામીતિ વિય ચન્દિમસૂરિયાનં ઓભાસે ઠિતો ચન્દિમસૂરિયે ન પસ્સામીતિ વિય વદસી’’તિઆદીનિ વત્વા જાનનાકારં દસ્સેન્તો આગતાનિ ખો તાતાતિઆદિમાહ. તત્થ મન્તેસૂતિ વેદેસુ. તથાગતો કિર ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ પટિકચ્ચેવ સુદ્ધાવાસા દેવા વેદેસુ લક્ખણાનિ પક્ખિપિત્વા ‘‘બુદ્ધમન્તા નામ એતે’’તિ બ્રાહ્મણવેસેન વેદે વાચેન્તિ ‘‘તદનુસારેન મહેસક્ખા સત્તા તથાગતં જાનિસ્સન્તી’’તિ. તેન પુબ્બે વેદેસુ મહાપુરિસલક્ખણાનિ આગચ્છન્તિ. પરિનિબ્બુતે પન તથાગતે અનુક્કમેન અન્તરધાયન્તિ, તેન એતરહિ નત્થિ. મહાપુરિસસ્સાતિ પણિધિસમાદાનઞાણકરુણાદિગુણમહતો પુરિસસ્સ. દ્વેયેવ ગતિયોતિ દ્વે એવ નિટ્ઠા . કામઞ્ચાયં ગતિસદ્દો – ‘‘પઞ્ચ ખો ઇમા , સારિપુત્ત, ગતિયો’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૫૩) ભવભેદે વત્તતિ, ‘‘ગતિ મિગાનં પવન’’ન્તિઆદીસુ (પરિ॰ ૩૩૯) નિવાસટ્ઠાને, ‘‘એવં અધિમત્તગતિમન્તો’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૬૧) પઞ્ઞાય, ‘‘ગતિગત’’ન્તિઆદીસુ વિસટભાવે, ઇધ પન નિટ્ઠાયં વત્તતીતિ વેદિતબ્બો. તત્થ કિઞ્ચાપિ યેહિ સમન્નાગતો રાજા હોતિ, ન તેહેવ બુદ્ધો હોતિ, જાતિસામઞ્ઞતો પન તાનિયેવ તાનીતિ વુચ્ચન્તિ. તેન વુત્તં – ‘‘યેહિ સમન્નાગતસ્સા’’તિ. સચે અગારં અજ્ઝાવસતીતિ યદિ અગારે વસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી. ચતૂહિ અચ્છરિયધમ્મેહિ સઙ્ગહવત્થૂહિ ચ લોકં રઞ્જનતો રાજા. ચક્કરતનં વત્તેતિ, ચતૂહિ સમ્પત્તિચક્કેહિ વત્તેતિ, તેહિ ચ પરં વત્તેતિ, પરહિતાય ચ ઇરિયાપથચક્કાનં વત્તો એતસ્મિં અત્થીતિ ચક્કવત્તી. એત્થ ચ રાજાતિ સામઞ્ઞં, ચક્કવત્તીતિ વિસેસનં. ધમ્મેન ચરતીતિ ધમ્મિકો, ઞાયેન સમેન વત્તતીતિ અત્થો. ધમ્મેન રજ્જં લભિત્વા રાજા જાતોતિ ધમ્મરાજા. પરહિતધમ્મકરણેન વા ધમ્મિકો, અત્તહિતધમ્મકરણેન ધમ્મરાજા. ચતુરન્તાય ઇસ્સરોતિ ચાતુરન્તો, ચતુસમુદ્દન્તાય ચતુબ્બિધદીપભૂસિતાય ચ પથવિયા ઇસ્સરોતિ અત્થો. અજ્ઝત્તં કોપાદિપચ્ચત્થિકે બહિદ્ધા ચ સબ્બરાજાનો વિજેસીતિ વિજિતાવી. જનપદત્થાવરિયપ્પત્તોતિ જનપદે થાવરભાવં ધુવભાવં પત્તો, ન સક્કા કેનચિ ચાલેતું, જનપદો વા તમ્હિ થાવરિયપ્પત્તો અનુસ્સુક્કો સકમ્મનિરતો અચલો અસમ્પવેધીતિ જનપદત્થાવરિયપ્પત્તો. સેય્યથિદન્તિ નિપાતો, તસ્સ તાનિ કતમાનીતિ અત્થો. ચક્કરતનન્તિઆદીસુ ચક્કઞ્ચ તં રતિજનનત્થેન રતનઞ્ચાતિ ચક્કરતનં. એસેવ નયો સબ્બત્થ.

    Evaṃ vutte kira naṃ upajjhāyo – ‘‘kiṃ tvaṃ, tāta, pathaviyaṃ ṭhito pathaviṃ na passāmīti viya candimasūriyānaṃ obhāse ṭhito candimasūriye na passāmīti viya vadasī’’tiādīni vatvā jānanākāraṃ dassento āgatāni kho tātātiādimāha. Tattha mantesūti vedesu. Tathāgato kira uppajjissatīti paṭikacceva suddhāvāsā devā vedesu lakkhaṇāni pakkhipitvā ‘‘buddhamantā nāma ete’’ti brāhmaṇavesena vede vācenti ‘‘tadanusārena mahesakkhā sattā tathāgataṃ jānissantī’’ti. Tena pubbe vedesu mahāpurisalakkhaṇāni āgacchanti. Parinibbute pana tathāgate anukkamena antaradhāyanti, tena etarahi natthi. Mahāpurisassāti paṇidhisamādānañāṇakaruṇādiguṇamahato purisassa. Dveyeva gatiyoti dve eva niṭṭhā . Kāmañcāyaṃ gatisaddo – ‘‘pañca kho imā , sāriputta, gatiyo’’tiādīsu (ma. ni. 1.153) bhavabhede vattati, ‘‘gati migānaṃ pavana’’ntiādīsu (pari. 339) nivāsaṭṭhāne, ‘‘evaṃ adhimattagatimanto’’tiādīsu (ma. ni. 1.161) paññāya, ‘‘gatigata’’ntiādīsu visaṭabhāve, idha pana niṭṭhāyaṃ vattatīti veditabbo. Tattha kiñcāpi yehi samannāgato rājā hoti, na teheva buddho hoti, jātisāmaññato pana tāniyeva tānīti vuccanti. Tena vuttaṃ – ‘‘yehi samannāgatassā’’ti. Sace agāraṃ ajjhāvasatīti yadi agāre vasati, rājā hoti cakkavattī. Catūhi acchariyadhammehi saṅgahavatthūhi ca lokaṃ rañjanato rājā. Cakkaratanaṃ vatteti, catūhi sampatticakkehi vatteti, tehi ca paraṃ vatteti, parahitāya ca iriyāpathacakkānaṃ vatto etasmiṃ atthīti cakkavattī. Ettha ca rājāti sāmaññaṃ, cakkavattīti visesanaṃ. Dhammena caratīti dhammiko, ñāyena samena vattatīti attho. Dhammena rajjaṃ labhitvā rājā jātoti dhammarājā. Parahitadhammakaraṇena vā dhammiko, attahitadhammakaraṇena dhammarājā. Caturantāya issaroti cāturanto, catusamuddantāya catubbidhadīpabhūsitāya ca pathaviyā issaroti attho. Ajjhattaṃ kopādipaccatthike bahiddhā ca sabbarājāno vijesīti vijitāvī. Janapadatthāvariyappattoti janapade thāvarabhāvaṃ dhuvabhāvaṃ patto, na sakkā kenaci cāletuṃ, janapado vā tamhi thāvariyappatto anussukko sakammanirato acalo asampavedhīti janapadatthāvariyappatto. Seyyathidanti nipāto, tassa tāni katamānīti attho. Cakkaratanantiādīsu cakkañca taṃ ratijananatthena ratanañcāti cakkaratanaṃ. Eseva nayo sabbattha.

    ઇમેસુ પન રતનેસુ અયં ચક્કવત્તિરાજા ચક્કરતનેન અજિતં જિનાતિ, હત્થિઅસ્સરતનેહિ વિજિતે યથાસુખં અનુવિચરતિ, પરિણાયકરતનેન વિજિતમનુરક્ખતિ, સેસેહિ ઉપભોગસુખમનુભવતિ. પઠમેન ચસ્સ ઉસ્સાહસત્તિયોગો, હત્થિઅસ્સગહપતિરતનેહિ પભુસત્તિયોગો, પચ્છિમેન મન્તસત્તિયોગો સુપરિપુણ્ણો હોતિ, ઇત્થિમણિરતનેહિ તિવિધસત્તિયોગફલં. સો ઇત્થિમણિરતનેહિ ભોગસુખમનુભવતિ, સેસેહિ ઇસ્સરિયસુખં. વિસેસતો ચસ્સ પુરિમાનિ તીણિ અદોસકુસલમૂલજનિતકમ્માનુભાવેન સમ્પજ્જન્તિ, મજ્ઝિમાનિ અલોભકુસલમૂલજનિતકમ્માનુભાવેન, પચ્છિમમેકં અમોહકુસલમૂલજનિતકમ્માનુભાવેનાતિ વેદિતબ્બં. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન બોજ્ઝઙ્ગસંયુત્તે રતનસુત્તસ્સ (સં॰ નિ॰ ૫.૨૨૨-૨૨૩) ઉપદેસતો ગહેતબ્બો. અપિચ બાલપણ્ડિતસુત્તેપિ (મ॰ નિ॰ ૩.૨૫૫) ઇમેસં રતનાનં ઉપ્પત્તિક્કમેન સદ્ધિં વણ્ણના આગમિસ્સતિ.

    Imesu pana ratanesu ayaṃ cakkavattirājā cakkaratanena ajitaṃ jināti, hatthiassaratanehi vijite yathāsukhaṃ anuvicarati, pariṇāyakaratanena vijitamanurakkhati, sesehi upabhogasukhamanubhavati. Paṭhamena cassa ussāhasattiyogo, hatthiassagahapatiratanehi pabhusattiyogo, pacchimena mantasattiyogo suparipuṇṇo hoti, itthimaṇiratanehi tividhasattiyogaphalaṃ. So itthimaṇiratanehi bhogasukhamanubhavati, sesehi issariyasukhaṃ. Visesato cassa purimāni tīṇi adosakusalamūlajanitakammānubhāvena sampajjanti, majjhimāni alobhakusalamūlajanitakammānubhāvena, pacchimamekaṃ amohakusalamūlajanitakammānubhāvenāti veditabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana bojjhaṅgasaṃyutte ratanasuttassa (saṃ. ni. 5.222-223) upadesato gahetabbo. Apica bālapaṇḍitasuttepi (ma. ni. 3.255) imesaṃ ratanānaṃ uppattikkamena saddhiṃ vaṇṇanā āgamissati.

    પરોસહસ્સન્તિ અતિરેકસહસ્સં. સૂરાતિ અભીરુકજાતિકા. વીરઙ્ગરૂપાતિ દેવપુત્તસદિસકાયા, એવં તાવ એકે વણ્ણયન્તિ, અયં પનેત્થ સભાવો – વીરાતિ ઉત્તમસૂરા વુચ્ચન્તિ. વીરાનં અઙ્ગં વીરઙ્ગં, વીરકારણં વીરિયન્તિ વુત્તં હોતિ. વીરઙ્ગં રૂપં એતેસન્તિ વીરઙ્ગરૂપા, વીરિયમયસરીરા વિયાતિ વુત્તં હોતિ. પરસેનપ્પમદ્દનાતિ સચે પટિમુખં તિટ્ઠેય્ય પરસેના, તં મદ્દિતું સમત્થાતિ અધિપ્પાયો. ધમ્મેનાતિ ‘‘પાણો ન હન્તબ્બો’’તિઆદિના પઞ્ચસીલધમ્મેન.

    Parosahassanti atirekasahassaṃ. Sūrāti abhīrukajātikā. Vīraṅgarūpāti devaputtasadisakāyā, evaṃ tāva eke vaṇṇayanti, ayaṃ panettha sabhāvo – vīrāti uttamasūrā vuccanti. Vīrānaṃ aṅgaṃ vīraṅgaṃ, vīrakāraṇaṃ vīriyanti vuttaṃ hoti. Vīraṅgaṃ rūpaṃ etesanti vīraṅgarūpā, vīriyamayasarīrā viyāti vuttaṃ hoti. Parasenappamaddanāti sace paṭimukhaṃ tiṭṭheyya parasenā, taṃ maddituṃ samatthāti adhippāyo. Dhammenāti ‘‘pāṇo na hantabbo’’tiādinā pañcasīladhammena.

    અરહં હોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધો લોકે વિવટ્ટચ્છદોતિ એત્થ રાગદોસમોહમાનદિટ્ઠિઅવિજ્જાદુચ્ચરિતછદનેહિ સત્તહિ પટિચ્છન્ને કિલેસન્ધકારલોકે તં છદનં વિવટ્ટેત્વા સમન્તતો સઞ્જાતાલોકો હુત્વા ઠિતોતિ વિવટ્ટચ્છદો. તત્થ પઠમેન પદેન પૂજારહતા, દુતિયેન તસ્સા હેતુ યસ્મા સમ્માસમ્બુદ્ધોતિ, તતિયેન બુદ્ધત્તહેતુભૂતા વિવટ્ટચ્છદતા વુત્તાતિ વેદિતબ્બા. અથ વા વિવટ્ટો ચ વિચ્છદો ચાતિ વિવટ્ટચ્છદો, વટ્ટરહિતો છદનરહિતો ચાતિ વુત્તં હોતિ. તેન અરહં વટ્ટાભાવેન, સમ્માસમ્બુદ્ધો છદનાભાવેનાતિ એવં પુરિમપદદ્વયસ્સેવ હેતુદ્વયં વુત્તં હોતિ. દુતિયવેસારજ્જેન ચેત્થ પુરિમસિદ્ધિ, પઠમેન દુતિયસિદ્ધિ, તતિયચતુત્થેહિ તતિયસિદ્ધિ હોતિ. પુરિમઞ્ચ ધમ્મચક્ખું, દુતિયં બુદ્ધચક્ખું, તતિયં સમન્તચક્ખું સાધેતીતિપિ વેદિતબ્બં. ત્વં મન્તાનં પટિગ્ગહેતાતિ ઇમિનાસ્સ સૂરભાવં જનેતિ.

    Arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchadoti ettha rāgadosamohamānadiṭṭhiavijjāduccaritachadanehi sattahi paṭicchanne kilesandhakāraloke taṃ chadanaṃ vivaṭṭetvā samantato sañjātāloko hutvā ṭhitoti vivaṭṭacchado. Tattha paṭhamena padena pūjārahatā, dutiyena tassā hetu yasmā sammāsambuddhoti, tatiyena buddhattahetubhūtā vivaṭṭacchadatā vuttāti veditabbā. Atha vā vivaṭṭo ca vicchado cāti vivaṭṭacchado, vaṭṭarahito chadanarahito cāti vuttaṃ hoti. Tena arahaṃ vaṭṭābhāvena, sammāsambuddho chadanābhāvenāti evaṃ purimapadadvayasseva hetudvayaṃ vuttaṃ hoti. Dutiyavesārajjena cettha purimasiddhi, paṭhamena dutiyasiddhi, tatiyacatutthehi tatiyasiddhi hoti. Purimañca dhammacakkhuṃ, dutiyaṃ buddhacakkhuṃ, tatiyaṃ samantacakkhuṃ sādhetītipi veditabbaṃ. Tvaṃ mantānaṃ paṭiggahetāti imināssa sūrabhāvaṃ janeti.

    ૩૮૫. સોપિ તાય આચરિયકથાય લક્ખણેસુ વિગતસમ્મોહો એકોભાસજાતો વિય બુદ્ધમન્તે સમ્પસ્સમાનો એવં, ભોતિ આહ. તસ્સત્થો – યથા, ભો, મં ત્વં વદસિ, એવં કરિસ્સામીતિ. સમન્નેસીતિ ગવેસિ, એકં દ્વેતિ વા ગણયન્તો સમાનયિ. અદ્દસા ખોતિ કથં અદ્દસ? બુદ્ધાનઞ્હિ નિસિન્નાનં વા નિપન્નાનં વા કોચિ લક્ખણં પરિયેસિતું ન સક્કોતિ, ઠિતાનં પન ચઙ્કમન્તાનં વા સક્કોતિ. તસ્મા લક્ખણપરિયેસનત્થં આગતં દિસ્વા બુદ્ધા ઉટ્ઠાયાસના તિટ્ઠન્તિ વા ચઙ્કમં વા અધિટ્ઠહન્તિ. ઇતિ લક્ખણદસ્સનાનુરૂપે ઇરિયાપથે વત્તમાનસ્સ અદ્દસ. યેભુય્યેનાતિ પાયેન, બહુકાનિ અદ્દસ, અપ્પાનિ ન અદ્દસાતિ અત્થો. તતો યાનિ ન અદ્દસ, તેસં દીપનત્થં વુત્તં ઠપેત્વા દ્વેતિ. કઙ્ખતીતિ ‘‘અહો વત પસ્સેય્ય’’ન્તિ પત્થનં ઉપ્પાદેતિ. વિચિકિચ્છતીતિ તતો તતો તાનિ વિચિનન્તો કિચ્છતિ ન સક્કોતિ દટ્ઠું. નાધિમુચ્ચતીતિ તાય વિચિકિચ્છાય સન્નિટ્ઠાનં ન ગચ્છતિ. ન સમ્પસીદતીતિ તતો ‘‘પરિપુણ્ણલક્ખણો અય’’ન્તિ ભગવતિ પસાદં નાપજ્જતિ. કઙ્ખાય વા દુબ્બલા વિમતિ વુત્તા, વિચિકિચ્છાય મજ્ઝિમા, અનધિમુચ્ચનતાય બલવતી, અસમ્પસાદેન તેહિ તીહિ ધમ્મેહિ ચિત્તસ્સ કાલુસ્સિયભાવો. કોસોહિતેતિ વત્થિકોસેન પટિચ્છન્ને. વત્થગુય્હેતિ અઙ્ગજાતે. ભગવતો હિ વારણસ્સેવ કોસોહિતવત્થગુય્હં સુવણ્ણવણ્ણં પદુમગબ્ભસમાનં, તં સો વત્થપટિચ્છન્નત્તા, અન્તોમુખગતાય ચ જિવ્હાય પહૂતભાવં અસલ્લક્ખેન્તો તેસુ દ્વીસુ લક્ખણેસુ કઙ્ખી અહોસિ વિચિકિચ્છી.

    385. Sopi tāya ācariyakathāya lakkhaṇesu vigatasammoho ekobhāsajāto viya buddhamante sampassamāno evaṃ, bhoti āha. Tassattho – yathā, bho, maṃ tvaṃ vadasi, evaṃ karissāmīti. Samannesīti gavesi, ekaṃ dveti vā gaṇayanto samānayi. Addasā khoti kathaṃ addasa? Buddhānañhi nisinnānaṃ vā nipannānaṃ vā koci lakkhaṇaṃ pariyesituṃ na sakkoti, ṭhitānaṃ pana caṅkamantānaṃ vā sakkoti. Tasmā lakkhaṇapariyesanatthaṃ āgataṃ disvā buddhā uṭṭhāyāsanā tiṭṭhanti vā caṅkamaṃ vā adhiṭṭhahanti. Iti lakkhaṇadassanānurūpe iriyāpathe vattamānassa addasa. Yebhuyyenāti pāyena, bahukāni addasa, appāni na addasāti attho. Tato yāni na addasa, tesaṃ dīpanatthaṃ vuttaṃ ṭhapetvā dveti. Kaṅkhatīti ‘‘aho vata passeyya’’nti patthanaṃ uppādeti. Vicikicchatīti tato tato tāni vicinanto kicchati na sakkoti daṭṭhuṃ. Nādhimuccatīti tāya vicikicchāya sanniṭṭhānaṃ na gacchati. Na sampasīdatīti tato ‘‘paripuṇṇalakkhaṇo aya’’nti bhagavati pasādaṃ nāpajjati. Kaṅkhāya vā dubbalā vimati vuttā, vicikicchāya majjhimā, anadhimuccanatāya balavatī, asampasādena tehi tīhi dhammehi cittassa kālussiyabhāvo. Kosohiteti vatthikosena paṭicchanne. Vatthaguyheti aṅgajāte. Bhagavato hi vāraṇasseva kosohitavatthaguyhaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ padumagabbhasamānaṃ, taṃ so vatthapaṭicchannattā, antomukhagatāya ca jivhāya pahūtabhāvaṃ asallakkhento tesu dvīsu lakkhaṇesu kaṅkhī ahosi vicikicchī.

    અથ ખો ભગવાતિ અથ ભગવા ચિન્તેસિ – ‘‘સચાહં ઇમસ્સ એતાનિ દ્વે લક્ખણાનિ ન દસ્સેસ્સામિ, નિક્કઙ્ખો ન ભવિસ્સતિ. એતસ્સ કઙ્ખાય સતિ આચરિયોપિસ્સ નિક્કઙ્ખો ન ભવિસ્સતિ, અથ મં દસ્સનાય ન આગમિસ્સતિ, અનાગતો ધમ્મં ન સોસ્સતિ, ધમ્મં અસુણન્તો તીણિ સામઞ્ઞફલાનિ ન સચ્છિકરિસ્સતિ. એતસ્મિં પન નિક્કઙ્ખે આચરિયોપિસ્સ નિક્કઙ્ખો મં ઉપસઙ્કમિત્વા ધમ્મં સુત્વા તીણિ સામઞ્ઞફલાનિ સચ્છિકરિસ્સતિ. એતદત્થંયેવ ચ મયા પારમિયો પૂરિતા. દસ્સેસ્સામિસ્સ તાનિ લક્ખણાની’’તિ.

    Atha kho bhagavāti atha bhagavā cintesi – ‘‘sacāhaṃ imassa etāni dve lakkhaṇāni na dassessāmi, nikkaṅkho na bhavissati. Etassa kaṅkhāya sati ācariyopissa nikkaṅkho na bhavissati, atha maṃ dassanāya na āgamissati, anāgato dhammaṃ na sossati, dhammaṃ asuṇanto tīṇi sāmaññaphalāni na sacchikarissati. Etasmiṃ pana nikkaṅkhe ācariyopissa nikkaṅkho maṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā tīṇi sāmaññaphalāni sacchikarissati. Etadatthaṃyeva ca mayā pāramiyo pūritā. Dassessāmissa tāni lakkhaṇānī’’ti.

    તથારૂપં ઇદ્ધાભિસઙ્ખારમકાસિ. કથંરૂપં? કિમેત્થ અઞ્ઞેન વત્તબ્બં? વુત્તમેતં નાગસેનત્થેરેનેવ મિલિન્દરઞ્ઞા પુટ્ઠેન –

    Tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāramakāsi. Kathaṃrūpaṃ? Kimettha aññena vattabbaṃ? Vuttametaṃ nāgasenatthereneva milindaraññā puṭṭhena –

    આહ ચ દુક્કરં, ભન્તે નાગસેન, ભગવતા કતન્તિ. કિં મહારાજાતિ? મહાજનેન હિરિકરણોકાસં બ્રહ્માયુબ્રાહ્મણસ્સ ચ અન્તેવાસિઉત્તરસ્સ ચ બાવરિયસ્સ અન્તેવાસીનં સોળસબ્રાહ્મણાનઞ્ચ સેલસ્સ ચ બ્રાહ્મણસ્સ અન્તેવાસીનં તિસતમાણવાનઞ્ચ દસ્સેસિ, ભન્તેતિ. ન, મહારાજ, ભગવા ગુય્હં દસ્સેતિ, છાયં ભગવા દસ્સેતિ, ઇદ્ધિયા અભિસઙ્ખરિત્વા નિવાસનનિવત્થં કાયબન્ધનબદ્ધં ચીવરપારુતં છાયારૂપકમત્તં દસ્સેસિ મહારાજાતિ. છાયં દિટ્ઠે સતિ દિટ્ઠોયેવ. નનુ, ભન્તેતિ? તિટ્ઠતેતં, મહારાજ, હદયરૂપં દિસ્વા બુજ્ઝનકસત્તો ભવેય્ય, હદયમંસં નીહરિત્વા દસ્સેય્ય સમ્માસમ્બુદ્ધોતિ. કલ્લોસિ, ભન્તે નાગસેનાતિ.

    Āha ca dukkaraṃ, bhante nāgasena, bhagavatā katanti. Kiṃ mahārājāti? Mahājanena hirikaraṇokāsaṃ brahmāyubrāhmaṇassa ca antevāsiuttarassa ca bāvariyassa antevāsīnaṃ soḷasabrāhmaṇānañca selassa ca brāhmaṇassa antevāsīnaṃ tisatamāṇavānañca dassesi, bhanteti. Na, mahārāja, bhagavā guyhaṃ dasseti, chāyaṃ bhagavā dasseti, iddhiyā abhisaṅkharitvā nivāsananivatthaṃ kāyabandhanabaddhaṃ cīvarapārutaṃ chāyārūpakamattaṃ dassesi mahārājāti. Chāyaṃ diṭṭhe sati diṭṭhoyeva. Nanu, bhanteti? Tiṭṭhatetaṃ, mahārāja, hadayarūpaṃ disvā bujjhanakasatto bhaveyya, hadayamaṃsaṃ nīharitvā dasseyya sammāsambuddhoti. Kallosi, bhante nāgasenāti.

    નિન્નામેત્વાતિ નીહરિત્વા. અનુમસીતિ કથિનસૂચિં વિય કત્વા અનુમજ્જિ. તથા કરણેન ચેત્થ મુદુભાવો, કણ્ણસોતાનુમસનેન દીઘભાવો, નાસિકસોતાનુમસનેન તનુભાવો, નલાટચ્છાદનેન પુથુલભાવો પકાસિતોતિ વેદિતબ્બો. ઉભોપિ કણ્ણસોતાનીતિઆદીસુ ચેત્થ બુદ્ધાનં કણ્ણસોતેસુ મલં વા જલ્લિકા વા નત્થિ, ધોવિત્વા ઠપિતરજતપનાળિકા વિય હોન્તિ, તથા નાસિકસોતેસુ, તાનિપિ હિ સુપરિકમ્મકતકઞ્ચનપનાળિકા વિય ચ મણિપનાળિકા વિય ચ હોન્તિ. તસ્મા જિવ્હં નીહરિત્વા કથિનસૂચિં વિય કત્વા મુખપરિયન્તે ઉપસંહરન્તો દક્ખિણકણ્ણસોતં પવેસેત્વા તતો નીહરિત્વા વામકણ્ણસોતં પવેસેસિ, તતો નીહરિત્વા દક્ખિણનાસિકસોતં પવેસેત્વા તતો નીહરિત્વા વામનાસિકસોતં પવેસેસિ, તતો નીહરિત્વા પુથુલભાવં દસ્સેન્તો રત્તવલાહકેન અડ્ઢચન્દં વિય ચ સુવણ્ણપત્તં વિય ચ રત્તકમ્બલપટલેન વિજ્જુજોતસદિસાય જિવ્હાય કેવલકપ્પં નલાટમણ્ડલં પટિચ્છાદેસિ.

    Ninnāmetvāti nīharitvā. Anumasīti kathinasūciṃ viya katvā anumajji. Tathā karaṇena cettha mudubhāvo, kaṇṇasotānumasanena dīghabhāvo, nāsikasotānumasanena tanubhāvo, nalāṭacchādanena puthulabhāvo pakāsitoti veditabbo. Ubhopi kaṇṇasotānītiādīsu cettha buddhānaṃ kaṇṇasotesu malaṃ vā jallikā vā natthi, dhovitvā ṭhapitarajatapanāḷikā viya honti, tathā nāsikasotesu, tānipi hi suparikammakatakañcanapanāḷikā viya ca maṇipanāḷikā viya ca honti. Tasmā jivhaṃ nīharitvā kathinasūciṃ viya katvā mukhapariyante upasaṃharanto dakkhiṇakaṇṇasotaṃ pavesetvā tato nīharitvā vāmakaṇṇasotaṃ pavesesi, tato nīharitvā dakkhiṇanāsikasotaṃ pavesetvā tato nīharitvā vāmanāsikasotaṃ pavesesi, tato nīharitvā puthulabhāvaṃ dassento rattavalāhakena aḍḍhacandaṃ viya ca suvaṇṇapattaṃ viya ca rattakambalapaṭalena vijjujotasadisāya jivhāya kevalakappaṃ nalāṭamaṇḍalaṃ paṭicchādesi.

    યંનૂનાહન્તિ કસ્મા ચિન્તેસિ? અહઞ્હિ મહાપુરિસલક્ખણાનિ સમન્નેસિત્વા ગતો ‘‘દિટ્ઠાનિ તે, તાત, મહાપુરિસલક્ખણાની’’તિ આચરિયેન પુચ્છિતો ‘‘આમ, આચરિયા’’તિ વત્તું સક્ખિસ્સામિ. સચે પન મં ‘‘કિરિયાકરણમસ્સ કીદિસ’’ન્તિ પુચ્છિસ્સતિ , તં વત્તું ન સક્ખિસ્સામિ, ન જાનામીતિ વુત્તે પન આચરિયો કુજ્ઝિસ્સતિ ‘‘નનુ ત્વં મયા સબ્બમ્પેતં જાનનત્થાય પેસિતો, કસ્મા અજાનિત્વા આગતોસી’’તિ, તસ્મા યન્નૂનાહન્તિ ચિન્તેત્વા અનુબન્ધિ. ભગવા ન્હાનટ્ઠાનં મુખધોવનટ્ઠાનં સરીરપટિજગ્ગનટ્ઠાનં રાજરાજમહામત્તાદીનં ઓરોધેહિ સદ્ધિં પરિવારેત્વા નિસિન્નટ્ઠાનન્તિ ઇમાનિ ચત્તારિ ઠાનાનિ ઠપેત્વા સેસટ્ઠાનેસુ અન્તમસો એકગન્ધકુટિયમ્પિ ઓકાસમકાસિ.

    Yaṃnūnāhanti kasmā cintesi? Ahañhi mahāpurisalakkhaṇāni samannesitvā gato ‘‘diṭṭhāni te, tāta, mahāpurisalakkhaṇānī’’ti ācariyena pucchito ‘‘āma, ācariyā’’ti vattuṃ sakkhissāmi. Sace pana maṃ ‘‘kiriyākaraṇamassa kīdisa’’nti pucchissati , taṃ vattuṃ na sakkhissāmi, na jānāmīti vutte pana ācariyo kujjhissati ‘‘nanu tvaṃ mayā sabbampetaṃ jānanatthāya pesito, kasmā ajānitvā āgatosī’’ti, tasmā yannūnāhanti cintetvā anubandhi. Bhagavā nhānaṭṭhānaṃ mukhadhovanaṭṭhānaṃ sarīrapaṭijagganaṭṭhānaṃ rājarājamahāmattādīnaṃ orodhehi saddhiṃ parivāretvā nisinnaṭṭhānanti imāni cattāri ṭhānāni ṭhapetvā sesaṭṭhānesu antamaso ekagandhakuṭiyampi okāsamakāsi.

    ગચ્છન્તે ગચ્છન્તે કાલે – ‘‘અયં કિર બ્રહ્માયુબ્રાહ્મણસ્સ માણવો ઉત્તરો નામ ‘બુદ્ધો વા નો વા’તિ તથાગતસ્સ બુદ્ધભાવં વીમંસન્તો ચરતિ, બુદ્ધવીમંસકો નામાય’’ન્તિ પાકટો જાતો. યમ્હિ યમ્હિ ઠાને બુદ્ધા વસન્તિ, પઞ્ચ કિચ્ચાનિ કતાનેવ હોન્તિ, તાનિ હેટ્ઠા દસ્સિતાનેવ . તત્થ પચ્છાભત્તં અલઙ્કતધમ્માસને નિસીદિત્વા દન્તખચિતં ચિત્તબીજનિં ગહેત્વા મહાજનસ્સ ધમ્મં દેસેન્તે ભગવતિ ઉત્તરોપિ અવિદૂરે નિસીદતિ. ધમ્મસ્સવનપરિયોસાને સદ્ધા મનુસ્સા સ્વાતનાય ભગવન્તં નિમન્તેત્વા માણવમ્પિ ઉપસઙ્કમિત્વા એવં વદન્તિ – ‘‘તાત, અમ્હેહિ ભગવા નિમન્તિતો, ત્વમ્પિ ભગવતા સદ્ધિં આગન્ત્વા અમ્હાકં ગેહે ભત્તં ગણ્હેય્યાસી’’તિ. પુનદિવસે તથાગતો ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો ગામં પવિસતિ, ઉત્તરોપિ પદવારે પદવારે પરિગ્ગણ્હન્તો પદાનુપદિકો અનુબન્ધતિ. કુલગેહં પવિટ્ઠકાલે દક્ખિણોદકગ્ગહણં આદિં કત્વા સબ્બં ઓલોકેન્તો નિસીદતિ. ભત્તકિચ્ચાવસાને તથાગતસ્સ પત્તં ભૂમિયં ઠપેત્વા નિસિન્નકાલે માણવકસ્સ પાતરાસભત્તં સજ્જેન્તિ. સો એકમન્તે નિસિન્નો ભુઞ્જિત્વા પુન આગન્ત્વા સત્થુ સન્તિકે ઠત્વા ભત્તાનુમોદનં સુત્વા ભગવતા સદ્ધિંયેવ વિહારં ગચ્છતિ.

    Gacchante gacchante kāle – ‘‘ayaṃ kira brahmāyubrāhmaṇassa māṇavo uttaro nāma ‘buddho vā no vā’ti tathāgatassa buddhabhāvaṃ vīmaṃsanto carati, buddhavīmaṃsako nāmāya’’nti pākaṭo jāto. Yamhi yamhi ṭhāne buddhā vasanti, pañca kiccāni katāneva honti, tāni heṭṭhā dassitāneva . Tattha pacchābhattaṃ alaṅkatadhammāsane nisīditvā dantakhacitaṃ cittabījaniṃ gahetvā mahājanassa dhammaṃ desente bhagavati uttaropi avidūre nisīdati. Dhammassavanapariyosāne saddhā manussā svātanāya bhagavantaṃ nimantetvā māṇavampi upasaṅkamitvā evaṃ vadanti – ‘‘tāta, amhehi bhagavā nimantito, tvampi bhagavatā saddhiṃ āgantvā amhākaṃ gehe bhattaṃ gaṇheyyāsī’’ti. Punadivase tathāgato bhikkhusaṅghaparivuto gāmaṃ pavisati, uttaropi padavāre padavāre pariggaṇhanto padānupadiko anubandhati. Kulagehaṃ paviṭṭhakāle dakkhiṇodakaggahaṇaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ olokento nisīdati. Bhattakiccāvasāne tathāgatassa pattaṃ bhūmiyaṃ ṭhapetvā nisinnakāle māṇavakassa pātarāsabhattaṃ sajjenti. So ekamante nisinno bhuñjitvā puna āgantvā satthu santike ṭhatvā bhattānumodanaṃ sutvā bhagavatā saddhiṃyeva vihāraṃ gacchati.

    તત્થ ભગવા ભિક્ખૂનં ભત્તકિચ્ચપરિયોસાનં આગમેન્તો ગન્ધમણ્ડલમાળે નિસીદતિ. ભિક્ખૂહિ ભત્તકિચ્ચં કત્વા પત્તચીવરં પટિસામેત્વા આગમ્મ વન્દિત્વા કાલે આરોચિતે ભગવા ગન્ધકુટિં પવિસતિ, માણવોપિ ભગવતા સદ્ધિંયેવ ગચ્છતિ. ભગવા પરિવારેત્વા આગતં ભિક્ખુસઙ્ઘં ગન્ધકુટિપ્પમુખે ઠિતો ઓવદિત્વા ઉય્યોજેત્વા ગન્ધકુટિં પવિસતિ, માણવોપિ પવિસતિ. ભગવા ખુદ્દકમઞ્ચે અપ્પમત્તકં કાલં નિસીદતિ, માણવોપિ અવિદૂરે ઓલોકેન્તો નિસીદતિ. ભગવા મુહુત્તં નિસીદિત્વા સીસોક્કમનં દસ્સેતિ, – ‘‘ભોતો ગોતમસ્સ વિહારવેલા ભવિસ્સતી’’તિ માણવો ગન્ધકુટિદ્વારં પિદહન્તો નિક્ખમિત્વા એકમન્તં નિસીદતિ. મનુસ્સા પુરેભત્તં દાનં દત્વા ભુત્તપાતરાસા સમાદિન્નઉપોસથઙ્ગા સુદ્ધુત્તરાસઙ્ગા માલાગન્ધાદિહત્થા ધમ્મં સુણિસ્સામાતિ વિહારં આગચ્છન્તિ, ચક્કવત્તિનો ખન્ધાવારટ્ઠાનં વિય હોતિ.

    Tattha bhagavā bhikkhūnaṃ bhattakiccapariyosānaṃ āgamento gandhamaṇḍalamāḷe nisīdati. Bhikkhūhi bhattakiccaṃ katvā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā āgamma vanditvā kāle ārocite bhagavā gandhakuṭiṃ pavisati, māṇavopi bhagavatā saddhiṃyeva gacchati. Bhagavā parivāretvā āgataṃ bhikkhusaṅghaṃ gandhakuṭippamukhe ṭhito ovaditvā uyyojetvā gandhakuṭiṃ pavisati, māṇavopi pavisati. Bhagavā khuddakamañce appamattakaṃ kālaṃ nisīdati, māṇavopi avidūre olokento nisīdati. Bhagavā muhuttaṃ nisīditvā sīsokkamanaṃ dasseti, – ‘‘bhoto gotamassa vihāravelā bhavissatī’’ti māṇavo gandhakuṭidvāraṃ pidahanto nikkhamitvā ekamantaṃ nisīdati. Manussā purebhattaṃ dānaṃ datvā bhuttapātarāsā samādinnauposathaṅgā suddhuttarāsaṅgā mālāgandhādihatthā dhammaṃ suṇissāmāti vihāraṃ āgacchanti, cakkavattino khandhāvāraṭṭhānaṃ viya hoti.

    ભગવા મુહુત્તં સીહસેય્યં કપ્પેત્વા વુટ્ઠાય પુબ્બભાગેન પરિચ્છિન્દિત્વા સમાપત્તિં સમાપજ્જતિ. સમાપત્તિતો વુટ્ઠાય મહાજનસ્સ આગતભાવં ઞત્વા ગન્ધકુટિતો નિક્ખમ્મ મહાજનપરિવુતો ગન્ધમણ્ડલમાળં ગન્ત્વા પઞ્ઞત્તવરબુદ્ધાસનગતો પરિસાય ધમ્મં દેસેતિ. માણવોપિ અવિદૂરે નિસીદિત્વા – ‘‘કિં નુ ખો સમણો ગોતમો ગેહસ્સિતવસેન પરિસં ઉસ્સાદેન્તો વા અપસાદેન્તો વા ધમ્મં દેસેતિ, ઉદાહુ નો’’તિ અક્ખરક્ખરં પદં પદં પરિગ્ગણ્હાતિ. ભગવા તથાવિધં કથં અકથેત્વાવ કાલં ઞત્વા દેસનં નિટ્ઠાપેસિ. માણવો ઇમિના નિયામેન પરિગ્ગણ્હન્તો સત્ત માસે એકતો વિચરિત્વા ભગવતો કાયદ્વારાદીસુ અણુમત્તમ્પિ અવક્ખલિતં ન અદ્દસ. અનચ્છરિયઞ્ચેતં, યં બુદ્ધભૂતસ્સ મનુસ્સભૂતો માણવો ન પસ્સેય્ય, યસ્સ બોધિસત્તભૂતસ્સ છબ્બસ્સાનિ પધાનભૂમિયં અમનુસ્સભૂતો મારો દેવપુત્તો ગેહસ્સિતવિતક્કમત્તમ્પિ અદિસ્વા બુદ્ધભૂતં એકસંવચ્છરં અનુબન્ધિત્વા કિઞ્ચિ અપસ્સન્તો –

    Bhagavā muhuttaṃ sīhaseyyaṃ kappetvā vuṭṭhāya pubbabhāgena paricchinditvā samāpattiṃ samāpajjati. Samāpattito vuṭṭhāya mahājanassa āgatabhāvaṃ ñatvā gandhakuṭito nikkhamma mahājanaparivuto gandhamaṇḍalamāḷaṃ gantvā paññattavarabuddhāsanagato parisāya dhammaṃ deseti. Māṇavopi avidūre nisīditvā – ‘‘kiṃ nu kho samaṇo gotamo gehassitavasena parisaṃ ussādento vā apasādento vā dhammaṃ deseti, udāhu no’’ti akkharakkharaṃ padaṃ padaṃ pariggaṇhāti. Bhagavā tathāvidhaṃ kathaṃ akathetvāva kālaṃ ñatvā desanaṃ niṭṭhāpesi. Māṇavo iminā niyāmena pariggaṇhanto satta māse ekato vicaritvā bhagavato kāyadvārādīsu aṇumattampi avakkhalitaṃ na addasa. Anacchariyañcetaṃ, yaṃ buddhabhūtassa manussabhūto māṇavo na passeyya, yassa bodhisattabhūtassa chabbassāni padhānabhūmiyaṃ amanussabhūto māro devaputto gehassitavitakkamattampi adisvā buddhabhūtaṃ ekasaṃvaccharaṃ anubandhitvā kiñci apassanto –

    ‘‘સત્ત વસ્સાનિ ભગવન્તં, અનુબન્ધિં પદાપદં;

    ‘‘Satta vassāni bhagavantaṃ, anubandhiṃ padāpadaṃ;

    ઓતારં નાધિગચ્છિસ્સં, સમ્બુદ્ધસ્સ સતીમતો’’તિ. (સુ॰ નિ॰ ૪૪૮) –

    Otāraṃ nādhigacchissaṃ, sambuddhassa satīmato’’ti. (su. ni. 448) –

    આદિગાથાયો વત્વા પક્કામિ. તતો માણવો ચિન્તેસિ – ‘‘અહં ભવન્તં ગોતમં સત્ત માસે અનુબન્ધમાનો કિઞ્ચિ વજ્જં ન પસ્સામિ. સચે પનાહં અઞ્ઞેપિ સત્ત માસે સત્ત વા વસ્સાનિ વસ્સસતં વા વસ્સસહસ્સં વા અનુબન્ધેય્યં, નેવસ્સ વજ્જં પસ્સેય્યં. આચરિયો ખો પનસ્સ મે મહલ્લકો, યોગક્ખેમં નામ ન સક્કા જાનિતું. સમણસ્સ ગોતમસ્સ સભાવગુણેનેવ બુદ્ધભાવં વત્વા મય્હં આચરિયસ્સ આરોચેસ્સામી’’તિ ભગવન્તં આપુચ્છિત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘં વન્દિત્વા નિક્ખમિ.

    Ādigāthāyo vatvā pakkāmi. Tato māṇavo cintesi – ‘‘ahaṃ bhavantaṃ gotamaṃ satta māse anubandhamāno kiñci vajjaṃ na passāmi. Sace panāhaṃ aññepi satta māse satta vā vassāni vassasataṃ vā vassasahassaṃ vā anubandheyyaṃ, nevassa vajjaṃ passeyyaṃ. Ācariyo kho panassa me mahallako, yogakkhemaṃ nāma na sakkā jānituṃ. Samaṇassa gotamassa sabhāvaguṇeneva buddhabhāvaṃ vatvā mayhaṃ ācariyassa ārocessāmī’’ti bhagavantaṃ āpucchitvā bhikkhusaṅghaṃ vanditvā nikkhami.

    આચરિયસ્સ સન્તિકઞ્ચ પન ગન્ત્વા – ‘‘કચ્ચિ, તાત ઉત્તર, તં ભવન્તં ગોતમં તથાસન્તંયેવ સદ્દો અબ્ભુગ્ગતો’’તિ પુચ્છિતો, ‘‘આચરિય, કિં વદેસિ? ચક્કવાળં અતિસમ્બાધં, ભવગ્ગં અતિનીચં, તસ્સ હિ, ભોતો ગોતમસ્સ આકાસં વિય અપરિયન્તો ગુણગણો. તથાસન્તંયેવ, ભો, તં ભવન્તં ગોતમ’’ન્તિઆદીનિ વત્વા યથાદિટ્ઠાનિ દ્વત્તિંસમહાપુરિસલક્ખણાનિ પટિપાટિયા આચિક્ખિત્વા કિરિયસમાચારં આચિક્ખિ. તેન વુત્તં – ‘‘અથ ખો ઉત્તરો માણવો…પે॰… એદિસો ચ એદિસો ચ ભવં ગોતમો તતો ચ ભિય્યો’’તિ.

    Ācariyassa santikañca pana gantvā – ‘‘kacci, tāta uttara, taṃ bhavantaṃ gotamaṃ tathāsantaṃyeva saddo abbhuggato’’ti pucchito, ‘‘ācariya, kiṃ vadesi? Cakkavāḷaṃ atisambādhaṃ, bhavaggaṃ atinīcaṃ, tassa hi, bhoto gotamassa ākāsaṃ viya apariyanto guṇagaṇo. Tathāsantaṃyeva, bho, taṃ bhavantaṃ gotama’’ntiādīni vatvā yathādiṭṭhāni dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni paṭipāṭiyā ācikkhitvā kiriyasamācāraṃ ācikkhi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho uttaro māṇavo…pe… ediso ca ediso ca bhavaṃ gotamo tato ca bhiyyo’’ti.

    ૩૮૬. તત્થ સુપ્પતિટ્ઠિતપાદોતિ યથા હિ અઞ્ઞેસં ભૂમિયં પાદં ઠપેન્તાનં અગ્ગતલં વા પણ્હિ વા પસ્સં વા પઠમં ફુસતિ, વેમજ્ઝં વા પન છિદ્દં હોતિ, ઉક્ખિપન્તાનમ્પિ અગ્ગતલાદીસુ એકકોટ્ઠાસોવ પઠમં ઉટ્ઠહતિ, ન એવં તસ્સ. તસ્સ પન સુવણ્ણપાદુકતલં વિય એકપ્પહારેનેવ સકલં પાદતલં ભૂમિં ફુસતિ, ભૂમિતો ઉટ્ઠહતિ. તસ્મા ‘‘સુપ્પતિટ્ઠિતપાદો ખો પન સો ભવં ગોતમો’’તિ વદતિ.

    386. Tattha suppatiṭṭhitapādoti yathā hi aññesaṃ bhūmiyaṃ pādaṃ ṭhapentānaṃ aggatalaṃ vā paṇhi vā passaṃ vā paṭhamaṃ phusati, vemajjhaṃ vā pana chiddaṃ hoti, ukkhipantānampi aggatalādīsu ekakoṭṭhāsova paṭhamaṃ uṭṭhahati, na evaṃ tassa. Tassa pana suvaṇṇapādukatalaṃ viya ekappahāreneva sakalaṃ pādatalaṃ bhūmiṃ phusati, bhūmito uṭṭhahati. Tasmā ‘‘suppatiṭṭhitapādo kho pana so bhavaṃ gotamo’’ti vadati.

    તત્રિદં ભગવતો સુપ્પતિટ્ઠિતપાદતાય – સચેપિ હિ ભગવા અનેકસતપોરિસં નરકં અક્કમિસ્સામીતિ પાદં નીહરતિ, તાવદેવ નિન્નટ્ઠાનં વાતપૂરિતં વિય કમ્મારભસ્તં ઉન્નમિત્વા પથવીસમં હોતિ, ઉન્નતટ્ઠાનમ્પિ અન્તો પવિસતિ. દૂરે અક્કમિસ્સામીતિ અભિનીહરન્તસ્સ સિનેરુપ્પમાણોપિ પબ્બતો સેદિતવેત્તઙ્કુરો વિય નમિત્વા પાદસમીપં આગચ્છતિ. તથા હિસ્સ યમકપાટિહારિયં કત્વા યુગન્ધરપબ્બતં અક્કમિસ્સામીતિ પાદે અભિનીહરતો પબ્બતો નમિત્વા પાદસમીપં આગતો, સો તં અક્કમિત્વા દુતિયપાદેન તાવતિંસભવનં અક્કમિ. ન હિ ચક્કલક્ખણેન પતિટ્ઠાતબ્બટ્ઠાનં વિસમં ભવિતું સક્કોતિ. ખાણુ વા કણ્ડકો વા સક્ખરકથલા વા ઉચ્ચારપસ્સાવો વા ખેળસિઙ્ઘાણિકાદીનિ વા પુરિમતરાવ અપગચ્છન્તિ, તત્થ તત્થેવ ચ પથવિં પવિસન્તિ. તથાગતસ્સ હિ સીલતેજેન પઞ્ઞાતેજેન ધમ્મતેજેન દસન્નં પારમીનં આનુભાવેન અયં મહાપથવી સમા મુદુ પુપ્ફાભિકિણ્ણા હોતિ. તત્ર તથાગતો સમં પાદં નિક્ખિપતિ, સમં ઉદ્ધરતિ, સબ્બાવન્તેહિ પાદતલેહિ ભૂમિં ફુસતિ.

    Tatridaṃ bhagavato suppatiṭṭhitapādatāya – sacepi hi bhagavā anekasataporisaṃ narakaṃ akkamissāmīti pādaṃ nīharati, tāvadeva ninnaṭṭhānaṃ vātapūritaṃ viya kammārabhastaṃ unnamitvā pathavīsamaṃ hoti, unnataṭṭhānampi anto pavisati. Dūre akkamissāmīti abhinīharantassa sineruppamāṇopi pabbato seditavettaṅkuro viya namitvā pādasamīpaṃ āgacchati. Tathā hissa yamakapāṭihāriyaṃ katvā yugandharapabbataṃ akkamissāmīti pāde abhinīharato pabbato namitvā pādasamīpaṃ āgato, so taṃ akkamitvā dutiyapādena tāvatiṃsabhavanaṃ akkami. Na hi cakkalakkhaṇena patiṭṭhātabbaṭṭhānaṃ visamaṃ bhavituṃ sakkoti. Khāṇu vā kaṇḍako vā sakkharakathalā vā uccārapassāvo vā kheḷasiṅghāṇikādīni vā purimatarāva apagacchanti, tattha tattheva ca pathaviṃ pavisanti. Tathāgatassa hi sīlatejena paññātejena dhammatejena dasannaṃ pāramīnaṃ ānubhāvena ayaṃ mahāpathavī samā mudu pupphābhikiṇṇā hoti. Tatra tathāgato samaṃ pādaṃ nikkhipati, samaṃ uddharati, sabbāvantehi pādatalehi bhūmiṃ phusati.

    ચક્કાનીતિ દ્વીસુ પાદેસુ દ્વે ચક્કાનિ. તેસં અરા ચ નેમિ ચ નાભિ ચ પાળિયં વુત્તાવ. સબ્બાકારપરિપૂરાનીતિ ઇમિના પન અયં વિસેસો વેદિતબ્બો – તેસં કિર ચક્કાનં પાદતલસ્સ મજ્ઝે નાભિ દિસ્સતિ, નાભિપરિચ્છિન્ના વટ્ટલેખા દિસ્સતિ, નાભિમુખપરિક્ખેપપટ્ટો દિસ્સતિ, પનાળિમુખં દિસ્સતિ, અરા દિસ્સન્તિ, અરેસુ વટ્ટલેખા દિસ્સન્તિ, નેમી દિસ્સન્તિ, નેમિમણિકા દિસ્સન્તિ. ઇદં તાવ પાળિઆગતમેવ.

    Cakkānīti dvīsu pādesu dve cakkāni. Tesaṃ arā ca nemi ca nābhi ca pāḷiyaṃ vuttāva. Sabbākāraparipūrānīti iminā pana ayaṃ viseso veditabbo – tesaṃ kira cakkānaṃ pādatalassa majjhe nābhi dissati, nābhiparicchinnā vaṭṭalekhā dissati, nābhimukhaparikkhepapaṭṭo dissati, panāḷimukhaṃ dissati, arā dissanti, aresu vaṭṭalekhā dissanti, nemī dissanti, nemimaṇikā dissanti. Idaṃ tāva pāḷiāgatameva.

    સમ્બહુલવારો પન અનાગતો, સો એવં દટ્ઠબ્બો – સત્તિ સિરિ વચ્છો નન્દિ સોવત્તિકો વટંસકો વડ્ઢમાનકં મચ્છયુગલં ભદ્દપીઠં અઙ્કુસં તોમરો પાસાદો તોરણં સેતચ્છત્તં ખગ્ગો તાલવણ્ટં મોરહત્થકો વાળબીજની ઉણ્હીસં પત્તો મણિ કુસુમદામં નીલુપ્પલં રત્તુપ્પલં સેતુપ્પલં પદુમં પુણ્ડરીકં પુણ્ણઘટો પુણ્ણપાતિ સમુદ્દો ચક્કવાળો હિમવા સિનેરુ ચન્દિમસૂરિયા નક્ખત્તાનિ ચત્તારો મહાદીપા દ્વેપરિત્તદીપસહસ્સાનિ, અન્તમસો ચક્કવત્તિરઞ્ઞો પરિસં ઉપાદાય સબ્બો ચક્કલક્ખણસ્સેવ પરિવારો.

    Sambahulavāro pana anāgato, so evaṃ daṭṭhabbo – satti siri vaccho nandi sovattiko vaṭaṃsako vaḍḍhamānakaṃ macchayugalaṃ bhaddapīṭhaṃ aṅkusaṃ tomaro pāsādo toraṇaṃ setacchattaṃ khaggo tālavaṇṭaṃ morahatthako vāḷabījanī uṇhīsaṃ patto maṇi kusumadāmaṃ nīluppalaṃ rattuppalaṃ setuppalaṃ padumaṃ puṇḍarīkaṃ puṇṇaghaṭo puṇṇapāti samuddo cakkavāḷo himavā sineru candimasūriyā nakkhattāni cattāro mahādīpā dveparittadīpasahassāni, antamaso cakkavattirañño parisaṃ upādāya sabbo cakkalakkhaṇasseva parivāro.

    આયતપણ્હીતિ દીઘપણ્હિ, પરિપુણ્ણપણ્હીતિ અત્થો. યથા હિ અઞ્ઞેસં અગ્ગપાદો દીઘો હોતિ, પણ્હિમત્થકે જઙ્ઘા પતિટ્ઠાતિ, પણ્હિ તચ્છેત્વા ઠપિતા વિય હોતિ, ન એવં તથાગતસ્સ . તથાગતસ્સ પન ચતૂસુ કોટ્ઠાસેસુ દ્વે કોટ્ઠાસા અગ્ગપાદો હોતિ, તતિયે કોટ્ઠાસે જઙ્ઘા પતિટ્ઠાતિ, ચતુત્થે કોટ્ઠાસે આરગ્ગેન વટ્ટેત્વા ઠપિતા વિય રત્તકમ્બલે ગેણ્ડુકસદિસા પણ્હિ હોતિ.

    Āyatapaṇhīti dīghapaṇhi, paripuṇṇapaṇhīti attho. Yathā hi aññesaṃ aggapādo dīgho hoti, paṇhimatthake jaṅghā patiṭṭhāti, paṇhi tacchetvā ṭhapitā viya hoti, na evaṃ tathāgatassa . Tathāgatassa pana catūsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāsā aggapādo hoti, tatiye koṭṭhāse jaṅghā patiṭṭhāti, catutthe koṭṭhāse āraggena vaṭṭetvā ṭhapitā viya rattakambale geṇḍukasadisā paṇhi hoti.

    દીઘઙ્ગુલીતિ યથા અઞ્ઞેસં કાચિ અઙ્ગુલિ દીઘા હોતિ, કાચિ રસ્સા, ન એવં તથાગતસ્સ. તથાગતસ્સ પન મક્કટસ્સેવ દીઘહત્થપાદઙ્ગુલિયો મૂલે થૂલા અનુપુબ્બેન ગન્ત્વા અગ્ગે તનુકા નિય્યાસતેલેન મદ્દિત્વા વટ્ટિતહરિતાલવટ્ટિસદિસા હોન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘દીઘઙ્ગુલી’’તિ.

    Dīghaṅgulīti yathā aññesaṃ kāci aṅguli dīghā hoti, kāci rassā, na evaṃ tathāgatassa. Tathāgatassa pana makkaṭasseva dīghahatthapādaṅguliyo mūle thūlā anupubbena gantvā agge tanukā niyyāsatelena madditvā vaṭṭitaharitālavaṭṭisadisā honti. Tena vuttaṃ ‘‘dīghaṅgulī’’ti.

    મુદુતલુનહત્થપાદોતિ સપ્પિમણ્ડે ઓસાદેત્વા ઠપિતં સતવારવિહતકપ્પાસપટલં વિય મુદૂ, જાતમત્તકુમારસ્સ વિય ચ નિચ્ચકાલં તલુના ચ હત્થપાદા અસ્સાતિ મુદુતલુનહત્થપાદો.

    Mudutalunahatthapādoti sappimaṇḍe osādetvā ṭhapitaṃ satavāravihatakappāsapaṭalaṃ viya mudū, jātamattakumārassa viya ca niccakālaṃ talunā ca hatthapādā assāti mudutalunahatthapādo.

    જાલહત્થપાદોતિ ન ચમ્મેન પટિબદ્ધઅઙ્ગુલન્તરો. એદિસો હિ ફણહત્થકો પુરિસદોસેન ઉપહતો પબ્બજ્જમ્પિ ન લભતિ. તથાગતસ્સ પન ચતસ્સો હત્થઙ્ગુલિયો પઞ્ચપિ પાદઙ્ગુલિયો એકપ્પમાણા હોન્તિ, તાસં એકપ્પમાણત્તાય યવલક્ખણં અઞ્ઞમઞ્ઞં પટિવિજ્ઝિત્વા તિટ્ઠતિ. અથસ્સ હત્થપાદા કુસલેન વડ્ઢકિના યોજિતજાલવાતપાનસદિસા હોન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘જાલહત્થપાદો’’તિ.

    Jālahatthapādoti na cammena paṭibaddhaaṅgulantaro. Ediso hi phaṇahatthako purisadosena upahato pabbajjampi na labhati. Tathāgatassa pana catasso hatthaṅguliyo pañcapi pādaṅguliyo ekappamāṇā honti, tāsaṃ ekappamāṇattāya yavalakkhaṇaṃ aññamaññaṃ paṭivijjhitvā tiṭṭhati. Athassa hatthapādā kusalena vaḍḍhakinā yojitajālavātapānasadisā honti. Tena vuttaṃ ‘‘jālahatthapādo’’ti.

    ઉદ્ધં પતિટ્ઠિતગોપ્ફકત્તા ઉસ્સઙ્ખા પાદા અસ્સાતિ ઉસ્સઙ્ખપાદો. અઞ્ઞેસઞ્હિ પિટ્ઠિપાદે ગોપ્ફકા હોન્તિ. તેન તેસં પાદા આણિબદ્ધા વિય થદ્ધા હોન્તિ, ન યથાસુખં પરિવત્તન્તિ, ગચ્છન્તાનં પાદતલાનિ ન દિસ્સન્તિ . તથાગતસ્સ પન અભિરુહિત્વા ઉપરિ ગોપ્ફકા પતિટ્ઠહન્તિ. તેનસ્સ નાભિતો પટ્ઠાય ઉપરિમકાયો નાવાય ઠપિતસુવણ્ણપટિમા વિય નિચ્ચલો હોતિ, અધોકાયોવ ઇઞ્જતિ. સુખેન પાદા પરિવત્તન્તિ. પુરતોપિ પચ્છતોપિ ઉભયપસ્સેસુપિ ઠત્વા પસ્સન્તાનં પાદતલાનિ પઞ્ઞાયન્તિ, ન હત્થીનં વિય પચ્છતોયેવ.

    Uddhaṃ patiṭṭhitagopphakattā ussaṅkhā pādā assāti ussaṅkhapādo. Aññesañhi piṭṭhipāde gopphakā honti. Tena tesaṃ pādā āṇibaddhā viya thaddhā honti, na yathāsukhaṃ parivattanti, gacchantānaṃ pādatalāni na dissanti . Tathāgatassa pana abhiruhitvā upari gopphakā patiṭṭhahanti. Tenassa nābhito paṭṭhāya uparimakāyo nāvāya ṭhapitasuvaṇṇapaṭimā viya niccalo hoti, adhokāyova iñjati. Sukhena pādā parivattanti. Puratopi pacchatopi ubhayapassesupi ṭhatvā passantānaṃ pādatalāni paññāyanti, na hatthīnaṃ viya pacchatoyeva.

    એણિજઙ્ઘોતિ એણિમિગસદિસજઙ્ઘો મંસુસ્સદેન પરિપુણ્ણજઙ્ઘો, ન એકતો બદ્ધપિણ્ડિકમંસો , સમન્તતો સમસણ્ઠિતેન મંસેન પરિક્ખિત્તાહિ સુવટ્ટિતાહિ સાલિગબ્ભસદિસાહિ જઙ્ઘાહિ સમન્નાગતોતિ અત્થો.

    Eṇijaṅghoti eṇimigasadisajaṅgho maṃsussadena paripuṇṇajaṅgho, na ekato baddhapiṇḍikamaṃso , samantato samasaṇṭhitena maṃsena parikkhittāhi suvaṭṭitāhi sāligabbhasadisāhi jaṅghāhi samannāgatoti attho.

    અનોનમન્તોતિ અનમન્તો. એતેનસ્સ અખુજ્જઅવામનભાવો દીપિતો. અવસેસજના હિ ખુજ્જા વા હોન્તિ વામના વા, ખુજ્જાનં ઉપરિમકાયો અપરિપુણ્ણો હોતિ, વામનાનં હેટ્ઠિમકાયો. તે અપરિપુણ્ણકાયત્તા ન સક્કોન્તિ અનોનમન્તા જણ્ણુકાનિ પરિમજ્જિતું. તથાગતો પન પરિપુણ્ણઉભયકાયત્તા સક્કોતિ.

    Anonamantoti anamanto. Etenassa akhujjaavāmanabhāvo dīpito. Avasesajanā hi khujjā vā honti vāmanā vā, khujjānaṃ uparimakāyo aparipuṇṇo hoti, vāmanānaṃ heṭṭhimakāyo. Te aparipuṇṇakāyattā na sakkonti anonamantā jaṇṇukāni parimajjituṃ. Tathāgato pana paripuṇṇaubhayakāyattā sakkoti.

    ઉસભવારણાદીનં વિય સુવણ્ણપદુમકણ્ણિકસદિસે કોસે ઓહિતં પટિચ્છન્નં વત્થગુય્હં અસ્સાતિ કોસોહિતવત્થગુય્હો. વત્થગુય્હન્તિ વત્થેન ગૂહિતબ્બં અઙ્ગજાતં વુચ્ચતિ.

    Usabhavāraṇādīnaṃ viya suvaṇṇapadumakaṇṇikasadise kose ohitaṃ paṭicchannaṃ vatthaguyhaṃ assāti kosohitavatthaguyho. Vatthaguyhanti vatthena gūhitabbaṃ aṅgajātaṃ vuccati.

    સુવણ્ણવણ્ણોતિ જાતિહિઙ્ગુલકેન મજ્જિત્વા દીપિદાઠાય ઘંસિત્વા ગેરુકપરિકમ્મં કત્વા ઠપિતઘનસુવણ્ણરૂપકસદિસોતિ અત્થો. એતેનસ્સ ઘનસિનિદ્ધસણ્હસરીરતં દસ્સેત્વા છવિવણ્ણદસ્સનત્થં કઞ્ચનસન્નિભત્તચોતિ વુત્તં, પુરિમસ્સ વા વેવચનમેવ એતં.

    Suvaṇṇavaṇṇoti jātihiṅgulakena majjitvā dīpidāṭhāya ghaṃsitvā gerukaparikammaṃ katvā ṭhapitaghanasuvaṇṇarūpakasadisoti attho. Etenassa ghanasiniddhasaṇhasarīrataṃ dassetvā chavivaṇṇadassanatthaṃ kañcanasannibhattacoti vuttaṃ, purimassa vā vevacanameva etaṃ.

    રજોજલ્લન્તિ રજો વા મલં વા. ન ઉપલિમ્પતીતિ ન લગ્ગતિ, પદુમપલાસતો ઉદકબિન્દુ વિય વિવટ્ટતિ. હત્થધોવનપાદધોવનાદીનિ પન ઉતુગ્ગહણત્થાય ચેવ દાયકાનં પુઞ્ઞફલત્થાય ચ બુદ્ધા કરોન્તિ, વત્તસીસેનાપિ ચ કરોન્તિયેવ. સેનાસનં પવિસન્તેન હિ ભિક્ખુના પાદે ધોવિત્વા પવિસિતબ્બન્તિ વુત્તમેતં.

    Rajojallanti rajo vā malaṃ vā. Na upalimpatīti na laggati, padumapalāsato udakabindu viya vivaṭṭati. Hatthadhovanapādadhovanādīni pana utuggahaṇatthāya ceva dāyakānaṃ puññaphalatthāya ca buddhā karonti, vattasīsenāpi ca karontiyeva. Senāsanaṃ pavisantena hi bhikkhunā pāde dhovitvā pavisitabbanti vuttametaṃ.

    ઉદ્ધગ્ગલોમોતિ આવટ્ટપરિયોસાને ઉદ્ધગ્ગાનિ હુત્વા મુખસોભં ઉલ્લોકયમાનાનિ વિય ઠિતાનિ લોમાનિ અસ્સાતિ ઉદ્ધગ્ગલોમો.

    Uddhaggalomoti āvaṭṭapariyosāne uddhaggāni hutvā mukhasobhaṃ ullokayamānāni viya ṭhitāni lomāni assāti uddhaggalomo.

    બ્રહ્મુજુગત્તોતિ બ્રહ્મા વિય ઉજુગત્તો, ઉજુમેવ ઉગ્ગતદીઘસરીરો. યેભુય્યેન હિ સત્તા ખન્ધે કટિયં જાણૂસૂતિ તીસુ ઠાનેસુ નમન્તિ. તે કટિયં નમન્તા પચ્છતો નમન્તિ, ઇતરેસુ દ્વીસુ ઠાનેસુ પુરતો. દીઘસરીરા પનેકે પસ્સવઙ્કા હોન્તિ, એકે મુખં ઉન્નામેત્વા નક્ખત્તાનિ ગણયન્તા વિય ચરન્તિ, એકે અપ્પમંસલોહિતા સૂલસદિસા હોન્તિ, પવેધમાના ગચ્છન્તિ. તથાગતો પન ઉજુમેવ ઉગ્ગન્ત્વા દીઘપ્પમાણો દેવનગરે ઉસ્સિતસુવણ્ણતોરણં વિય હોતિ.

    Brahmujugattoti brahmā viya ujugatto, ujumeva uggatadīghasarīro. Yebhuyyena hi sattā khandhe kaṭiyaṃ jāṇūsūti tīsu ṭhānesu namanti. Te kaṭiyaṃ namantā pacchato namanti, itaresu dvīsu ṭhānesu purato. Dīghasarīrā paneke passavaṅkā honti, eke mukhaṃ unnāmetvā nakkhattāni gaṇayantā viya caranti, eke appamaṃsalohitā sūlasadisā honti, pavedhamānā gacchanti. Tathāgato pana ujumeva uggantvā dīghappamāṇo devanagare ussitasuvaṇṇatoraṇaṃ viya hoti.

    સત્તુસ્સદોતિ દ્વે હત્થપિટ્ઠિયો દ્વે પાદપિટ્ઠિયો દ્વે અંસકૂટાનિ ખન્ધોતિ ઇમેસુ સત્તસુ ઠાનેસુ પરિપુણ્ણમંસુસ્સદો અસ્સાતિ સત્તુસ્સદો. અઞ્ઞેસં પન હત્થપાદપિટ્ઠીસુ ન્હારુજાલા પઞ્ઞાયન્તિ, અંસકૂટખન્ધેસુ અટ્ઠિકોટિયો, તે મનુસ્સપેતા વિય ખાયન્તિ, ન તથાગતો. તથાગતો પન સત્તસુ ઠાનેસુ પરિપુણ્ણમંસુસ્સદત્તા નિગૂળ્હન્હારુજાલેહિ હત્થપિટ્ઠાદીહિ વટ્ટેત્વા ઠપિતસુવણ્ણવણ્ણાલિઙ્ગસદિસેન ખન્ધેન સિલારૂપકં વિય ચિત્તકમ્મરૂપકં વિય ચ ખાયતિ.

    Sattussadoti dve hatthapiṭṭhiyo dve pādapiṭṭhiyo dve aṃsakūṭāni khandhoti imesu sattasu ṭhānesu paripuṇṇamaṃsussado assāti sattussado. Aññesaṃ pana hatthapādapiṭṭhīsu nhārujālā paññāyanti, aṃsakūṭakhandhesu aṭṭhikoṭiyo, te manussapetā viya khāyanti, na tathāgato. Tathāgato pana sattasu ṭhānesu paripuṇṇamaṃsussadattā nigūḷhanhārujālehi hatthapiṭṭhādīhi vaṭṭetvā ṭhapitasuvaṇṇavaṇṇāliṅgasadisena khandhena silārūpakaṃ viya cittakammarūpakaṃ viya ca khāyati.

    સીહસ્સ પુબ્બદ્ધં વિય કાયો અસ્સાતિ સીહપુબ્બદ્ધકાયો. સીહસ્સ હિ પુરત્થિમકાયોવ પરિપુણ્ણો હોતિ, પચ્છિમકાયો અપરિપુણ્ણો. તથાગતસ્સ પન સીહસ્સ પુબ્બદ્ધકાયોવ સબ્બો કાયો પરિપુણ્ણો. સોપિ સીહસ્સેવ ન તત્થ તત્થ વિનતુન્નતાદિવસેન દુસ્સણ્ઠિતવિસણ્ઠિતો, દીઘયુત્તઠાને પન દીઘો, રસ્સકિસથૂલઅનુવટ્ટિતયુત્તટ્ઠાનેસુ તથાવિધોવ હોતિ. વુત્તઞ્હેતં –

    Sīhassa pubbaddhaṃ viya kāyo assāti sīhapubbaddhakāyo. Sīhassa hi puratthimakāyova paripuṇṇo hoti, pacchimakāyo aparipuṇṇo. Tathāgatassa pana sīhassa pubbaddhakāyova sabbo kāyo paripuṇṇo. Sopi sīhasseva na tattha tattha vinatunnatādivasena dussaṇṭhitavisaṇṭhito, dīghayuttaṭhāne pana dīgho, rassakisathūlaanuvaṭṭitayuttaṭṭhānesu tathāvidhova hoti. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘મનાપિયે ચ ખો, ભિક્ખવે, કમ્મવિપાકે પચ્ચુપટ્ઠિતે યેહિ અઙ્ગેહિ દીઘેહિ સોભતિ, તાનિ અઙ્ગાનિ દીઘાનિ સણ્ઠહન્તિ. યેહિ અઙ્ગેહિ રસ્સેહિ સોભતિ, તાનિ અઙ્ગાનિ રસ્સાનિ સણ્ઠહન્તિ. યેહિ અઙ્ગેહિ થૂલેહિ સોભતિ, તાનિ અઙ્ગાનિ થૂલાનિ સણ્ઠહન્તિ. યેહિ અઙ્ગેહિ કિસેહિ સોભતિ, તાનિ અઙ્ગાનિ કિસાનિ સણ્ઠહન્તિ. યેહિ અઙ્ગેહિ વટ્ટેહિ સોભતિ, તાનિ અઙ્ગાનિ વટ્ટાનિ સણ્ઠહન્તી’’તિ.

    ‘‘Manāpiye ca kho, bhikkhave, kammavipāke paccupaṭṭhite yehi aṅgehi dīghehi sobhati, tāni aṅgāni dīghāni saṇṭhahanti. Yehi aṅgehi rassehi sobhati, tāni aṅgāni rassāni saṇṭhahanti. Yehi aṅgehi thūlehi sobhati, tāni aṅgāni thūlāni saṇṭhahanti. Yehi aṅgehi kisehi sobhati, tāni aṅgāni kisāni saṇṭhahanti. Yehi aṅgehi vaṭṭehi sobhati, tāni aṅgāni vaṭṭāni saṇṭhahantī’’ti.

    ઇતિ નાનાચિત્તેન પુઞ્ઞચિત્તેન ચિત્તિતો દસહિ પારમીહિ સજ્જિતો તથાગતસ્સ અત્તભાવો, તસ્સ લોકે સબ્બસિપ્પિનો વા ઇદ્ધિમન્તો વા પટિરૂપકમ્પિ કાતું ન સક્કોન્તિ.

    Iti nānācittena puññacittena cittito dasahi pāramīhi sajjito tathāgatassa attabhāvo, tassa loke sabbasippino vā iddhimanto vā paṭirūpakampi kātuṃ na sakkonti.

    ચિતન્તરંસોતિ અન્તરંસં વુચ્ચતિ દ્વિન્નં કોટ્ટાનમન્તરં, તં ચિતં પરિપુણ્ણમસ્સાતિ ચિતન્તરંસો. અઞ્ઞેસઞ્હિ તં ઠાનં નિન્નં હોતિ, દ્વે પિટ્ઠિકોટ્ટા પાટિયેક્કં પઞ્ઞાયન્તિ. તથાગતસ્સ પન કટિતો પટ્ઠાય મંસપટલં યાવ ખન્ધા ઉગ્ગમ્મ સમુસ્સિતસુવણ્ણફલકં વિય પિટ્ઠિં છાદેત્વા પતિટ્ઠિતં.

    Citantaraṃsoti antaraṃsaṃ vuccati dvinnaṃ koṭṭānamantaraṃ, taṃ citaṃ paripuṇṇamassāti citantaraṃso. Aññesañhi taṃ ṭhānaṃ ninnaṃ hoti, dve piṭṭhikoṭṭā pāṭiyekkaṃ paññāyanti. Tathāgatassa pana kaṭito paṭṭhāya maṃsapaṭalaṃ yāva khandhā uggamma samussitasuvaṇṇaphalakaṃ viya piṭṭhiṃ chādetvā patiṭṭhitaṃ.

    નિગ્રોધપરિમણ્ડલોતિ નિગ્રોધો વિય પરિમણ્ડલો. યથા પણ્ણાસહત્થતાય વા સતહત્થતાય વા સમક્ખન્ધસાખો નિગ્રોધો દીઘતોપિ વિત્થારતોપિ એકપ્પમાણોવ હોતિ, એવં કાયતોપિ બ્યામતોપિ એકપ્પમાણો. યથા અઞ્ઞેસં કાયો વા દીઘો હોતિ બ્યામો વા, ન એવં વિસમપ્પમાણોતિ અત્થો. તેનેવ ‘‘યાવતક્વસ્સ કાયો’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ યાવતકો અસ્સાતિ યાવતક્વસ્સ.

    Nigrodhaparimaṇḍaloti nigrodho viya parimaṇḍalo. Yathā paṇṇāsahatthatāya vā satahatthatāya vā samakkhandhasākho nigrodho dīghatopi vitthāratopi ekappamāṇova hoti, evaṃ kāyatopi byāmatopi ekappamāṇo. Yathā aññesaṃ kāyo vā dīgho hoti byāmo vā, na evaṃ visamappamāṇoti attho. Teneva ‘‘yāvatakvassa kāyo’’tiādi vuttaṃ. Tattha yāvatako assāti yāvatakvassa.

    સમવટ્ટક્ખન્ધોતિ સમવટ્ટિતક્ખન્ધો. યથા એકે કોઞ્ચા વિય બકા વિય વરાહા વિય ચ દીઘગલા વઙ્કગલા પુથુલગલા ચ હોન્તિ, કથનકાલે સિરાજાલં પઞ્ઞાયતિ, મન્દો સરો નિક્ખમતિ, ન એવં તસ્સ. તથાગતસ્સ પન સુવટ્ટિતસુવણ્ણાલિઙ્ગસદિસો ખન્ધો હોતિ, કથનકાલે સિરાજાલં ન પઞ્ઞાયતિ, મેઘસ્સ વિય ગજ્જતો સરો મહા હોતિ.

    Samavaṭṭakkhandhoti samavaṭṭitakkhandho. Yathā eke koñcā viya bakā viya varāhā viya ca dīghagalā vaṅkagalā puthulagalā ca honti, kathanakāle sirājālaṃ paññāyati, mando saro nikkhamati, na evaṃ tassa. Tathāgatassa pana suvaṭṭitasuvaṇṇāliṅgasadiso khandho hoti, kathanakāle sirājālaṃ na paññāyati, meghassa viya gajjato saro mahā hoti.

    રસગ્ગસગ્ગીતિ એત્થ રસં ગસન્તીતિ રસગ્ગસા , રસહરણીનમેતં અધિવચનં, તા અગ્ગા અસ્સાતિ રસગ્ગસગ્ગી. તથાગતસ્સ હિ સત્ત રસહરણિસહસ્સાનિ ઉદ્ધગ્ગાનિ હુત્વા ગીવાયમેવ પટિમુક્કાનિ. તિલફલમત્તોપિ આહારો જિવ્હગ્ગે ઠપિતો સબ્બં કાયં અનુફરતિ, તેનેવ મહાપધાનં પદહન્તસ્સ એકતણ્ડુલાદીહિપિ કાળાયયૂસપસતેનાપિ કાયસ્સ યાપનં અહોસિ. અઞ્ઞેસં પન તથા અભાવા ન સકલકાયં ઓજા ફરતિ, તેન તે બહ્વાબાધા હોન્તિ. ઇદં લક્ખણં અપ્પાબાધતાસઙ્ખાતસ્સ નિસ્સન્દફલસ્સ વસેન પાકટં હોતિ.

    Rasaggasaggīti ettha rasaṃ gasantīti rasaggasā , rasaharaṇīnametaṃ adhivacanaṃ, tā aggā assāti rasaggasaggī. Tathāgatassa hi satta rasaharaṇisahassāni uddhaggāni hutvā gīvāyameva paṭimukkāni. Tilaphalamattopi āhāro jivhagge ṭhapito sabbaṃ kāyaṃ anupharati, teneva mahāpadhānaṃ padahantassa ekataṇḍulādīhipi kāḷāyayūsapasatenāpi kāyassa yāpanaṃ ahosi. Aññesaṃ pana tathā abhāvā na sakalakāyaṃ ojā pharati, tena te bahvābādhā honti. Idaṃ lakkhaṇaṃ appābādhatāsaṅkhātassa nissandaphalassa vasena pākaṭaṃ hoti.

    સીહસ્સેવ હનુ અસ્સાતિ સીહહનુ. તત્થ સીહસ્સ હેટ્ઠિમહનુમેવ પરિપુણ્ણં હોતિ, ન ઉપરિમં. તથાગતસ્સ પન સીહસ્સ હેટ્ઠિમં વિય દ્વેપિ પરિપુણ્ણાનિ દ્વાદસિયં પક્ખસ્સ ચન્દસદિસાનિ હોન્તિ.

    Sīhasseva hanu assāti sīhahanu. Tattha sīhassa heṭṭhimahanumeva paripuṇṇaṃ hoti, na uparimaṃ. Tathāgatassa pana sīhassa heṭṭhimaṃ viya dvepi paripuṇṇāni dvādasiyaṃ pakkhassa candasadisāni honti.

    ચત્તાલીસદન્તોતિઆદીસુ ઉપરિમહનુકે પતિટ્ઠિતા વીસતિ, હેટ્ઠિમે વીસતીતિ ચત્તાલીસ દન્તા અસ્સાતિ ચત્તાલીસદન્તો. અઞ્ઞેસઞ્હિ પરિપુણ્ણદન્તાનમ્પિ દ્વત્તિંસ દન્તા હોન્તિ, તથાગતસ્સ ચત્તાલીસં.

    Cattālīsadantotiādīsu uparimahanuke patiṭṭhitā vīsati, heṭṭhime vīsatīti cattālīsa dantā assāti cattālīsadanto. Aññesañhi paripuṇṇadantānampi dvattiṃsa dantā honti, tathāgatassa cattālīsaṃ.

    અઞ્ઞેસઞ્ચ કેચિ દન્તા ઉચ્ચા કેચિ નીચાતિ વિસમા હોન્તિ, તથાગતસ્સ પન અયપટ્ટછિન્નસઙ્ખપટલં વિય સમા.

    Aññesañca keci dantā uccā keci nīcāti visamā honti, tathāgatassa pana ayapaṭṭachinnasaṅkhapaṭalaṃ viya samā.

    અઞ્ઞેસં કુમ્ભીલાનં વિય દન્તા વિરળા હોન્તિ, મચ્છમંસાદીનિ ખાદન્તાનં દન્તન્તરં પૂરતિ. તથાગતસ્સ પન કનકલતાય સમુસ્સાપિતવજિરપન્તિ વિય અવિરળા તુલિકાય દસ્સિતપરિચ્છેદા વિય દન્તા હોન્તિ.

    Aññesaṃ kumbhīlānaṃ viya dantā viraḷā honti, macchamaṃsādīni khādantānaṃ dantantaraṃ pūrati. Tathāgatassa pana kanakalatāya samussāpitavajirapanti viya aviraḷā tulikāya dassitaparicchedā viya dantā honti.

    સુસુક્કદાઠોતિ અઞ્ઞેસઞ્ચ પૂતિદન્તા ઉટ્ઠહન્તિ, તેન કાચિ દાઠા કાળાપિ વિવણ્ણાપિ હોન્તિ. તથાગતો સુસુક્કદાઠો ઓસધિતારકમ્પિ અતિક્કમ્મ વિરોચમાનાય પભાય સમન્નાગતદાઠો, તેન વુત્તં ‘‘સુસુક્કદાઠો’’તિ.

    Susukkadāṭhoti aññesañca pūtidantā uṭṭhahanti, tena kāci dāṭhā kāḷāpi vivaṇṇāpi honti. Tathāgato susukkadāṭho osadhitārakampi atikkamma virocamānāya pabhāya samannāgatadāṭho, tena vuttaṃ ‘‘susukkadāṭho’’ti.

    પહૂતજિવ્હોતિ અઞ્ઞેસં જિવ્હા થૂલાપિ હોતિ કિસાપિ રસ્સાપિ થદ્ધાપિ વિસમાપિ, તથાગતસ્સ પન મુદુ દીઘા પુથુલા વણ્ણસમ્પન્ના હોતિ. સો તં લક્ખણં પરિયેસિતું આગતાનં કઙ્ખાવિનોદનત્થં મુદુકત્તા તં જિવ્હં કથિનસૂચિં વિય વટ્ટેત્વા ઉભો નાસિકસોતાનિ પરામસતિ, દીઘત્તા ઉભો કણ્ણસોતાનિ પરામસતિ, પુથુલત્તા કેસન્તપરિયોસાનં કેવલમ્પિ નલાટં પટિચ્છાદેતિ. એવં તસ્સા મુદુદીઘપુથુલભાવં પકાસેન્તો કઙ્ખં વિનોદેતિ. એવં તિલક્ખણસમ્પન્નં જિવ્હં સન્ધાય ‘‘પહૂતજિવ્હો’’તિ વુત્તં.

    Pahūtajivhoti aññesaṃ jivhā thūlāpi hoti kisāpi rassāpi thaddhāpi visamāpi, tathāgatassa pana mudu dīghā puthulā vaṇṇasampannā hoti. So taṃ lakkhaṇaṃ pariyesituṃ āgatānaṃ kaṅkhāvinodanatthaṃ mudukattā taṃ jivhaṃ kathinasūciṃ viya vaṭṭetvā ubho nāsikasotāni parāmasati, dīghattā ubho kaṇṇasotāni parāmasati, puthulattā kesantapariyosānaṃ kevalampi nalāṭaṃ paṭicchādeti. Evaṃ tassā mududīghaputhulabhāvaṃ pakāsento kaṅkhaṃ vinodeti. Evaṃ tilakkhaṇasampannaṃ jivhaṃ sandhāya ‘‘pahūtajivho’’ti vuttaṃ.

    બ્રહ્મસ્સરોતિ અઞ્ઞે છિન્નસ્સરાપિ ભિન્નસ્સરાપિ કાકસ્સરાપિ હોન્તિ, તથાગતો પન મહાબ્રહ્મુનો સરસદિસેન સરેન સમન્નાગતો. મહાબ્રહ્મુનો હિ પિત્તસેમ્હેહિ અપલિબુદ્ધત્તા સરો વિસુદ્ધો હોતિ. તથાગતેનાપિ કતકમ્મં વત્થું સોધેતિ, વત્થુસ્સ સુદ્ધત્તા નાભિતો પટ્ઠાય સમુટ્ઠહન્તો સરો વિસુદ્ધો અટ્ઠઙ્ગસમન્નાગતોવ સમુટ્ઠાતિ. કરવિકો વિય ભણતીતિ કરવિકભાણી, મત્તકરવિકરુતમઞ્જુઘોસોતિ અત્થો.

    Brahmassaroti aññe chinnassarāpi bhinnassarāpi kākassarāpi honti, tathāgato pana mahābrahmuno sarasadisena sarena samannāgato. Mahābrahmuno hi pittasemhehi apalibuddhattā saro visuddho hoti. Tathāgatenāpi katakammaṃ vatthuṃ sodheti, vatthussa suddhattā nābhito paṭṭhāya samuṭṭhahanto saro visuddho aṭṭhaṅgasamannāgatova samuṭṭhāti. Karaviko viya bhaṇatīti karavikabhāṇī, mattakaravikarutamañjughosoti attho.

    તત્રિદં કરવિકરુતસ્સ મઞ્જુતાય – કરવિકસકુણે કિર મધુરરસં અમ્બપક્કં મુખતુણ્ડકેન પહરિત્વા પગ્ઘરિતં રસં સાયિત્વા પક્ખેન તાલં દત્વા વિકૂજમાને ચતુપ્પદાદીનિ મત્તાનિ વિય લળિતું આરભન્તિ. ગોચરપ્પસુતાપિ ચતુપ્પદા મુખગતાનિપિ તિણાનિ છડ્ડેત્વા તં સદ્દં સુણન્તિ, વાળમિગા ખુદ્દકમિગે અનુબન્ધમાના ઉક્ખિત્તપાદં અનુક્ખિપિત્વાવ તિટ્ઠન્તિ, અનુબદ્ધમિગાપિ મરણભયં હિત્વાપિ તિટ્ઠન્તિ, આકાસે પક્ખન્દપક્ખિનોપિ પક્ખે પસારેત્વા તિટ્ઠન્તિ, ઉદકે મચ્છાપિ કણ્ણપટલં અપ્ફોટેન્તા તં સદ્દં સુણમાનાવ તિટ્ઠન્તિ. એવં મઞ્જુરુતા કરવિકા.

    Tatridaṃ karavikarutassa mañjutāya – karavikasakuṇe kira madhurarasaṃ ambapakkaṃ mukhatuṇḍakena paharitvā paggharitaṃ rasaṃ sāyitvā pakkhena tālaṃ datvā vikūjamāne catuppadādīni mattāni viya laḷituṃ ārabhanti. Gocarappasutāpi catuppadā mukhagatānipi tiṇāni chaḍḍetvā taṃ saddaṃ suṇanti, vāḷamigā khuddakamige anubandhamānā ukkhittapādaṃ anukkhipitvāva tiṭṭhanti, anubaddhamigāpi maraṇabhayaṃ hitvāpi tiṭṭhanti, ākāse pakkhandapakkhinopi pakkhe pasāretvā tiṭṭhanti, udake macchāpi kaṇṇapaṭalaṃ apphoṭentā taṃ saddaṃ suṇamānāva tiṭṭhanti. Evaṃ mañjurutā karavikā.

    અસન્ધિમિત્તાપિ ધમ્માસોકસ્સ દેવી – ‘‘અત્થિ નુ ખો, ભન્તે, બુદ્ધસદ્દેન સદિસો કસ્સચિ સદ્દો’’તિ સઙ્ઘં પુચ્છિ. અત્થિ કરવિકસકુણસ્સાતિ. કુહિં, ભન્તે, સકુણાતિ? હિમવન્તેતિ. સા રાજાનં આહ, – ‘‘દેવ, કરવિકસકુણં દટ્ઠુકામા’’તિ. રાજા ‘‘ઇમસ્મિં પઞ્જરે નિસીદિત્વા કરવિકો આગચ્છતૂ’’તિ સુવણ્ણપઞ્જરં વિસ્સજ્જેસિ. પઞ્જરો ગન્ત્વા એકસ્સ કરવિકસ્સ પુરતો અટ્ઠાસિ. સો ‘‘રાજાણાય આગતો પઞ્જરો, ન સક્કા અગન્તુ’’ન્તિ તત્થ નિસીદિ. પઞ્જરો આગન્ત્વા રઞ્ઞો પુરતોવ અટ્ઠાસિ. કરવિકં સદ્દં કારાપેતું ન સક્કોન્તિ. અથ રાજા ‘‘કથં ભણે ઇમે સદ્દં કરોન્તી’’તિ આહ? ઞાતકે દિસ્વા દેવાતિ. અથ નં રાજા આદાસેહિ પરિક્ખિપાપેસિ. સો અત્તનોવ છાયં દિસ્વા ‘‘ઞાતકા મે આગતા’’તિ મઞ્ઞમાનો પક્ખેન તાળં દત્વા મઞ્જુસ્સરેન મણિવંસં ધમમાનો વિય વિરવિ. સકલનગરે મનુસ્સા મત્તા વિય લળિંસુ. અસન્ધિમિત્તા ચિન્તેસિ – ‘‘ઇમસ્સ તાવ તિરચ્છાનસ્સ એવં મધુરો સદ્દો, કીદિસો નુ ખો સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસિરિપ્પત્તસ્સ ભગવતો અહોસી’’તિ પીતિં ઉપ્પાદેત્વા તં પીતિં અવિજહિત્વા સત્તહિ જઙ્ઘસતેહિ સદ્ધિં સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠાસિ. એવં મધુરો કરવિકસદ્દો. તતો સતભાગેન સહસ્સભાગેન ચ મધુરતરો તથાગતસ્સ સદ્દો, લોકે પન કરવિકતો અઞ્ઞસ્સ મધુરરસ્સ અભાવતો ‘‘કરવિકભાણી’’તિ વુત્તં.

    Asandhimittāpi dhammāsokassa devī – ‘‘atthi nu kho, bhante, buddhasaddena sadiso kassaci saddo’’ti saṅghaṃ pucchi. Atthi karavikasakuṇassāti. Kuhiṃ, bhante, sakuṇāti? Himavanteti. Sā rājānaṃ āha, – ‘‘deva, karavikasakuṇaṃ daṭṭhukāmā’’ti. Rājā ‘‘imasmiṃ pañjare nisīditvā karaviko āgacchatū’’ti suvaṇṇapañjaraṃ vissajjesi. Pañjaro gantvā ekassa karavikassa purato aṭṭhāsi. So ‘‘rājāṇāya āgato pañjaro, na sakkā agantu’’nti tattha nisīdi. Pañjaro āgantvā rañño puratova aṭṭhāsi. Karavikaṃ saddaṃ kārāpetuṃ na sakkonti. Atha rājā ‘‘kathaṃ bhaṇe ime saddaṃ karontī’’ti āha? Ñātake disvā devāti. Atha naṃ rājā ādāsehi parikkhipāpesi. So attanova chāyaṃ disvā ‘‘ñātakā me āgatā’’ti maññamāno pakkhena tāḷaṃ datvā mañjussarena maṇivaṃsaṃ dhamamāno viya viravi. Sakalanagare manussā mattā viya laḷiṃsu. Asandhimittā cintesi – ‘‘imassa tāva tiracchānassa evaṃ madhuro saddo, kīdiso nu kho sabbaññutaññāṇasirippattassa bhagavato ahosī’’ti pītiṃ uppādetvā taṃ pītiṃ avijahitvā sattahi jaṅghasatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Evaṃ madhuro karavikasaddo. Tato satabhāgena sahassabhāgena ca madhurataro tathāgatassa saddo, loke pana karavikato aññassa madhurarassa abhāvato ‘‘karavikabhāṇī’’ti vuttaṃ.

    અભિનીલનેત્તોતિ ન સકલનીલનેત્તોવ, નીલયુત્તટ્ઠાને પનસ્સ ઉમાપુપ્ફસદિસેન અતિવિસુદ્ધેન નીલવણ્ણેન સમન્નાગતાનિ અક્ખીનિ હોન્તિ. પીતયુત્તટ્ઠાને કણિકારપુપ્ફસદિસેન પીતવણ્ણેન, લોહિતયુત્તટ્ઠાને બન્ધુજીવકપુપ્ફસદિસેન લોહિતવણ્ણેન, સેતયુત્તટ્ઠાને ઓસધિતારકસદિસેન સેતવણ્ણેન, કાળયુત્તટ્ઠાને અદ્દારિટ્ઠકસદિસેન કાળવણ્ણેન સમન્નાગતાનિ સુવણ્ણવિમાને ઉગ્ઘાટિતમણિસીહપઞ્જરસદિસાનિ ખાયન્તિ.

    Abhinīlanettoti na sakalanīlanettova, nīlayuttaṭṭhāne panassa umāpupphasadisena ativisuddhena nīlavaṇṇena samannāgatāni akkhīni honti. Pītayuttaṭṭhāne kaṇikārapupphasadisena pītavaṇṇena, lohitayuttaṭṭhāne bandhujīvakapupphasadisena lohitavaṇṇena, setayuttaṭṭhāne osadhitārakasadisena setavaṇṇena, kāḷayuttaṭṭhāne addāriṭṭhakasadisena kāḷavaṇṇena samannāgatāni suvaṇṇavimāne ugghāṭitamaṇisīhapañjarasadisāni khāyanti.

    ગોપખુમોતિ એત્થ પખુમન્તિ સકલં ચક્ખુભણ્ડં અધિપ્પેતં. તં કાળવચ્છકસ્સ બહલધાતુકં હોતિ, રત્તવચ્છકસ્સ વિપ્પસન્નં, તંમુહુત્તજાતરત્તવચ્છસદિસચક્ખુભણ્ડોતિ અત્થો. અઞ્ઞેસઞ્હિ અક્ખિભણ્ડા અપરિપુણ્ણા હોન્તિ, હત્થિમૂસિકકાકાદીનં અક્ખિસદિસેહિ વિનિગ્ગતેહિ ગમ્ભીરેહિપિ અક્ખીહિ સમન્નાગતા હોન્તિ. તથાગતસ્સ પન ધોવિત્વા મજ્જિત્વા ઠપિતમણિગુળિકા વિય મુદુસિનિદ્ધનીલસુખુમપખુમાચિતાનિ અક્ખીનિ.

    Gopakhumoti ettha pakhumanti sakalaṃ cakkhubhaṇḍaṃ adhippetaṃ. Taṃ kāḷavacchakassa bahaladhātukaṃ hoti, rattavacchakassa vippasannaṃ, taṃmuhuttajātarattavacchasadisacakkhubhaṇḍoti attho. Aññesañhi akkhibhaṇḍā aparipuṇṇā honti, hatthimūsikakākādīnaṃ akkhisadisehi viniggatehi gambhīrehipi akkhīhi samannāgatā honti. Tathāgatassa pana dhovitvā majjitvā ṭhapitamaṇiguḷikā viya mudusiniddhanīlasukhumapakhumācitāni akkhīni.

    ઉણ્ણાતિ ઉણ્ણલોમં. ભમુકન્તરેતિ દ્વિન્નં ભમુકાનં વેમજ્ઝે નાસિકમત્થકેયેવ જાતા. ઉગ્ગન્ત્વા પન નલાટમજ્ઝજાતા. ઓદાતાતિ પરિસુદ્ધા ઓસધિતારકવણ્ણા. મુદૂતિ સપ્પિમણ્ડે ઓસાદેત્વા ઠપિતસતવારવિહતકપ્પાસપટલસદિસા. તૂલસન્નિભાતિ સિમ્બલિતૂલલતાતૂલસમાના, અયમસ્સા ઓદાતતાય ઉપમા. સા પનેસા કોટિયં ગહેત્વા આકડ્ઢિયમાના ઉપડ્ઢબાહુપ્પમાણા હોતિ, વિસ્સટ્ઠા દક્ખિણાવટ્ટવસેન આવટ્ટિત્વા ઉદ્ધગ્ગા હુત્વા સન્તિટ્ઠતિ, સુવણ્ણફલકમજ્ઝે ઠપિતરજતપુપ્ફુળકા વિય સુવણ્ણઘટતો નિક્ખમમાના ખીરધારા વિય અરુણપ્પભારઞ્જિતે ગમનતલે ઓસધિતારકા વિય ચ અતિમનોહરાય સિરિયા વિરોચતિ.

    Uṇṇāti uṇṇalomaṃ. Bhamukantareti dvinnaṃ bhamukānaṃ vemajjhe nāsikamatthakeyeva jātā. Uggantvā pana nalāṭamajjhajātā. Odātāti parisuddhā osadhitārakavaṇṇā. Mudūti sappimaṇḍe osādetvā ṭhapitasatavāravihatakappāsapaṭalasadisā. Tūlasannibhāti simbalitūlalatātūlasamānā, ayamassā odātatāya upamā. Sā panesā koṭiyaṃ gahetvā ākaḍḍhiyamānā upaḍḍhabāhuppamāṇā hoti, vissaṭṭhā dakkhiṇāvaṭṭavasena āvaṭṭitvā uddhaggā hutvā santiṭṭhati, suvaṇṇaphalakamajjhe ṭhapitarajatapupphuḷakā viya suvaṇṇaghaṭato nikkhamamānā khīradhārā viya aruṇappabhārañjite gamanatale osadhitārakā viya ca atimanoharāya siriyā virocati.

    ઉણ્હીસસીસોતિ ઇદં પરિપુણ્ણનલાટતઞ્ચેવ પરિપુણ્ણસીસતઞ્ચાતિ દ્વે અત્થવસે પટિચ્ચ વુત્તં. તથાગતસ્સ હિ દક્ખિણકણ્ણચૂળિકતો પટ્ઠાય મંસપટલં ઉટ્ઠહિત્વા સકલં નલાટં છાદયમાનં પૂરયમાનં ગન્ત્વા વામકણ્ણચૂળિકાય પતિટ્ઠિતં, રઞ્ઞો બદ્ધઉણ્હીસપટ્ટો વિય વિરોચતિ. પચ્છિમભવિકબોધિસત્તાનં કિર ઇમં લક્ખણં વિદિત્વા રાજૂનં ઉણ્હીસપટ્ટં અકંસુ, અયં તાવ એકો અત્થો. અઞ્ઞે પન જના અપરિપુણ્ણસીસા હોન્તિ, કેચિ કપ્પસીસા, કેચિ ફલસીસા, કેચિ અટ્ઠિસીસા, કેચિ તુમ્બસીસા, કેચિ પબ્ભારસીસા. તથાગતસ્સ પન આરગ્ગેન વટ્ટેત્વા ઠપિતં વિય સુપરિપુણ્ણં ઉદકપુપ્ફુળસદિસં સીસં હોતિ. તત્થ પુરિમનયેન ઉણ્હીસવેઠિતસીસો વિયાતિ ઉણ્હીસસીસો. દુતિયનયેન ઉણ્હીસં વિય સબ્બત્થ પરિમણ્ડલસીસોતિ ઉણ્હીસસીસો.

    Uṇhīsasīsoti idaṃ paripuṇṇanalāṭatañceva paripuṇṇasīsatañcāti dve atthavase paṭicca vuttaṃ. Tathāgatassa hi dakkhiṇakaṇṇacūḷikato paṭṭhāya maṃsapaṭalaṃ uṭṭhahitvā sakalaṃ nalāṭaṃ chādayamānaṃ pūrayamānaṃ gantvā vāmakaṇṇacūḷikāya patiṭṭhitaṃ, rañño baddhauṇhīsapaṭṭo viya virocati. Pacchimabhavikabodhisattānaṃ kira imaṃ lakkhaṇaṃ viditvā rājūnaṃ uṇhīsapaṭṭaṃ akaṃsu, ayaṃ tāva eko attho. Aññe pana janā aparipuṇṇasīsā honti, keci kappasīsā, keci phalasīsā, keci aṭṭhisīsā, keci tumbasīsā, keci pabbhārasīsā. Tathāgatassa pana āraggena vaṭṭetvā ṭhapitaṃ viya suparipuṇṇaṃ udakapupphuḷasadisaṃ sīsaṃ hoti. Tattha purimanayena uṇhīsaveṭhitasīso viyāti uṇhīsasīso. Dutiyanayena uṇhīsaṃ viya sabbattha parimaṇḍalasīsoti uṇhīsasīso.

    ઇમાનિ પન મહાપુરિસલક્ખણાનિ કમ્મં કમ્મસરિક્ખકં લક્ખણં લક્ખણાનિસંસન્તિ ઇમે ચત્તારો કોટ્ઠાસે એકેકસ્મિં લક્ખણે દસ્સેત્વા કથિતાનિ સુકથિતાનિ હોન્તિ. તસ્મા ભગવતા લક્ખણસુત્તે (દી॰ નિ॰ ૩.૨૦૦-૨૦૨) વુત્તાનિ ઇમાનિ કમ્માદીનિ દસ્સેત્વા કથેતબ્બાનિ . સુત્તવસેન વિનિચ્છિતું અસક્કોન્તેન સુમઙ્ગલવિલાસિનિયા દીઘનિકાયટ્ઠકથાય તસ્સેવ સુત્તસ્સ વણ્ણનાય વુત્તનયેન ગહેતબ્બાનિ.

    Imāni pana mahāpurisalakkhaṇāni kammaṃ kammasarikkhakaṃ lakkhaṇaṃ lakkhaṇānisaṃsanti ime cattāro koṭṭhāse ekekasmiṃ lakkhaṇe dassetvā kathitāni sukathitāni honti. Tasmā bhagavatā lakkhaṇasutte (dī. ni. 3.200-202) vuttāni imāni kammādīni dassetvā kathetabbāni . Suttavasena vinicchituṃ asakkontena sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya tasseva suttassa vaṇṇanāya vuttanayena gahetabbāni.

    ઇમેહિ ખો, ભો, સો ભવં ગોતમોતિ, ભો આચરિય, ઇમેહિ દ્વત્તિંસમહાપુરિસલક્ખણેહિ સો ભવં ગોતમો સમન્નાગતો દેવનગરે સમુસ્સિતરતનવિચિત્તં સુવણ્ણતોરણં વિય યોજનસતુબ્બેધો સબ્બપાલિફુલ્લો પારિચ્છત્તકો વિય સેલન્તરમ્હિ સુપુપ્ફિતસાલરુક્ખો વિય તારાગણપટિમણ્ડિતગગનતલમિવ ચ અત્તનો સિરિવિભવેન લોકં આલોકં કુરુમાનો વિય ચરતીતિ ઇમત્થમ્પિ દીપેત્વા કિરિયાચારં આચિક્ખિતું ગચ્છન્તો ખો પનાતિઆદિમાહ.

    Imehi kho, bho, so bhavaṃ gotamoti, bho ācariya, imehi dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi so bhavaṃ gotamo samannāgato devanagare samussitaratanavicittaṃ suvaṇṇatoraṇaṃ viya yojanasatubbedho sabbapāliphullo pāricchattako viya selantaramhi supupphitasālarukkho viya tārāgaṇapaṭimaṇḍitagaganatalamiva ca attano sirivibhavena lokaṃ ālokaṃ kurumāno viya caratīti imatthampi dīpetvā kiriyācāraṃ ācikkhituṃ gacchanto kho panātiādimāha.

    ૩૮૭. દક્ખિણેનાતિ બુદ્ધાનઞ્હિ ઠત્વા વા નિસીદિત્વા વા નિપજ્જિત્વા વા ગમનં અભિનીહરન્તાનં દક્ખિણપાદોવ પુરતો હોતિ. સતતપાટિહારિયં કિરેતં. નાતિદૂરે પાદં ઉદ્ધરતીતિ તં દક્ખિણપાદં ન અતિદૂરે ઠપેસ્સામીતિ ઉદ્ધરતિ. અતિદૂરઞ્હિ અભિહરિયમાને દક્ખિણપાદેન વામપાદો આકડ્ઢિયમાનો ગચ્છેય્ય, દક્ખિણપાદોપિ દૂરં ગન્તું ન સક્કુણેય્ય, આસન્નેયેવ પતિટ્ઠહેય્ય, એવં સતિ પદવિચ્છેદો નામ હોતિ. દક્ખિણપાદે પન પમાણેનેવ ઉદ્ધતે વામપાદોપિ પમાણેનેવ ઉદ્ધરિયતિ, પમાણેન ઉદ્ધતો પતિટ્ઠહન્તોપિ પમાણેયેવ પતિટ્ઠાતિ. એવમનેન તથાગતસ્સ દક્ખિણપાદકિચ્ચં વામપાદેન નિયમિતં, વામપાદકિચ્ચં દક્ખિણપાદેન નિયમિતન્તિ વેદિતબ્બં.

    387.Dakkhiṇenāti buddhānañhi ṭhatvā vā nisīditvā vā nipajjitvā vā gamanaṃ abhinīharantānaṃ dakkhiṇapādova purato hoti. Satatapāṭihāriyaṃ kiretaṃ. Nātidūrepādaṃ uddharatīti taṃ dakkhiṇapādaṃ na atidūre ṭhapessāmīti uddharati. Atidūrañhi abhihariyamāne dakkhiṇapādena vāmapādo ākaḍḍhiyamāno gaccheyya, dakkhiṇapādopi dūraṃ gantuṃ na sakkuṇeyya, āsanneyeva patiṭṭhaheyya, evaṃ sati padavicchedo nāma hoti. Dakkhiṇapāde pana pamāṇeneva uddhate vāmapādopi pamāṇeneva uddhariyati, pamāṇena uddhato patiṭṭhahantopi pamāṇeyeva patiṭṭhāti. Evamanena tathāgatassa dakkhiṇapādakiccaṃ vāmapādena niyamitaṃ, vāmapādakiccaṃ dakkhiṇapādena niyamitanti veditabbaṃ.

    નાતિસીઘન્તિ દિવા વિહારભત્તત્થાય ગચ્છન્તો ભિક્ખુ વિય ન અતિસીઘં ગચ્છતિ. નાતિસણિકન્તિ યથા પચ્છતો આગચ્છન્તો ઓકાસં ન લભતિ, એવં ન અતિસણિકં ગચ્છતિ. અદ્દુવેન અદ્દુવન્તિ જણ્ણુકેન જણ્ણુકં, ન સત્થિં ઉન્નામેતીતિ ગમ્ભીરે ઉદકે ગચ્છન્તો વિય ન ઊરું ઉન્નામેતિ. ન ઓનામેતીતિ રુક્ખસાખાછેદનદણ્ડઙ્કુસપાદો વિય ન પચ્છતો ઓસક્કાપેતિ. ન સન્નામેતીતિ ઓબદ્ધાનાબદ્ધટ્ઠાનેહિ પાદં કોટ્ટેન્તો વિય ન થદ્ધં કરોતિ. ન વિનામેતીતિ યન્તરૂપકં કીળાપેન્તો વિય ન ઇતો ચિતો ચ ચાલેતિ. અધરકાયોવાતિ હેટ્ઠિમકાયોવ ઇઞ્જતિ, ઉપરિમકાયો નાવાય ઠપિતસુવણ્ણપટિમા વિય નિચ્ચલો હોતિ. દૂરે ઠત્વા ઓલોકેન્તો હિ બુદ્ધાનં ઠિતભાવં વા ગમનભાવં વા ન જાનાતિ . કાયબલેનાતિ બાહા ખિપન્તો સરીરતો સેદેહિ મુચ્ચન્તેહિ ન કાયબલેન ગચ્છતિ. સબ્બકાયેનેવાતિ ગીવં અપરિવત્તેત્વા રાહુલોવાદે વુત્તનાગાપલોકિતવસેનેવ અપલોકેતિ.

    Nātisīghanti divā vihārabhattatthāya gacchanto bhikkhu viya na atisīghaṃ gacchati. Nātisaṇikanti yathā pacchato āgacchanto okāsaṃ na labhati, evaṃ na atisaṇikaṃ gacchati. Adduvena adduvanti jaṇṇukena jaṇṇukaṃ, nasatthiṃ unnāmetīti gambhīre udake gacchanto viya na ūruṃ unnāmeti. Na onāmetīti rukkhasākhāchedanadaṇḍaṅkusapādo viya na pacchato osakkāpeti. Na sannāmetīti obaddhānābaddhaṭṭhānehi pādaṃ koṭṭento viya na thaddhaṃ karoti. Navināmetīti yantarūpakaṃ kīḷāpento viya na ito cito ca cāleti. Adharakāyovāti heṭṭhimakāyova iñjati, uparimakāyo nāvāya ṭhapitasuvaṇṇapaṭimā viya niccalo hoti. Dūre ṭhatvā olokento hi buddhānaṃ ṭhitabhāvaṃ vā gamanabhāvaṃ vā na jānāti . Kāyabalenāti bāhā khipanto sarīrato sedehi muccantehi na kāyabalena gacchati. Sabbakāyenevāti gīvaṃ aparivattetvā rāhulovāde vuttanāgāpalokitavaseneva apaloketi.

    ન ઉદ્ધન્તિઆદીસુ નક્ખત્તાનિ ગણેન્તો વિય ન ઉદ્ધં ઉલ્લોકેતિ, નટ્ઠં કાકણિકં વા માસકં વા પરિયેસન્તો વિય ન અધો ઓલોકેતિ, ન હત્થિઅસ્સાદયો પસ્સન્તો વિય ઇતો ચિતો ચ વિપેક્ખમાનો ગચ્છતિ. યુગમત્તન્તિ નવવિદત્થિમત્તે ચક્ખૂનિ ઠપેત્વા ગચ્છન્તો યુગમત્તં પેક્ખતિ નામ, ભગવાપિ યુગે યુત્તો સુદન્તઆજાનીયો વિય એત્તકં પસ્સન્તો ગચ્છતિ. તતો ચસ્સ ઉત્તરીતિ યુગમત્તતો પરં ન પસ્સતીતિ ન વત્તબ્બો. ન હિ કુટ્ટં વા કવાટં વા ગચ્છો વા લતા વા આવરિતું સક્કોતિ, અથ ખ્વસ્સ અનાવરણઞાણસ્સ અનેકાનિ ચક્કવાળસહસ્સાનિ એકઙ્ગણાનેવ હોન્તિ. અન્તરઘરન્તિ હેટ્ઠા મહાસકુલુદાયિસુત્તે ઇન્દખીલતો પટ્ઠાય અન્તરઘરં, ઇધ ઘરઉમ્મારતો પટ્ઠાય વેદિતબ્બં. ન કાયન્તિઆદિ પકતિઇરિયપથેનેવ પવિસતીતિ દસ્સનત્થં વુત્તં. દલિદ્દમનુસ્સાનં નીચઘરકં પવિસન્તેપિ હિ તથાગતે છદનં વા ઉગ્ગચ્છતિ, પથવી વા ઓગચ્છતિ, ભગવા પન પકતિગમનેનેવ ગચ્છતિ. નાતિદૂરેતિ અતિદૂરે પરિવત્તન્તેન હિ એકં દ્વે પદવારે પિટ્ઠિભાગેન ગન્ત્વા નિસીદિતબ્બં હોતિ. નાચ્ચાસન્નેતિ અચ્ચાસન્ને પરિવત્તન્તેન એકં દ્વે પદવારે પુરતો ગન્ત્વા નિસીદિતબ્બં હોતિ. તસ્મા યસ્મિં પદવારે ઠિતેન પુરતો વા પચ્છતો વા અગન્ત્વા નિસીદિતબ્બં હોતિ, તત્થ પરિવત્તતિ.

    Na uddhantiādīsu nakkhattāni gaṇento viya na uddhaṃ ulloketi, naṭṭhaṃ kākaṇikaṃ vā māsakaṃ vā pariyesanto viya na adho oloketi, na hatthiassādayo passanto viya ito cito ca vipekkhamāno gacchati. Yugamattanti navavidatthimatte cakkhūni ṭhapetvā gacchanto yugamattaṃ pekkhati nāma, bhagavāpi yuge yutto sudantaājānīyo viya ettakaṃ passanto gacchati. Tato cassa uttarīti yugamattato paraṃ na passatīti na vattabbo. Na hi kuṭṭaṃ vā kavāṭaṃ vā gaccho vā latā vā āvarituṃ sakkoti, atha khvassa anāvaraṇañāṇassa anekāni cakkavāḷasahassāni ekaṅgaṇāneva honti. Antaragharanti heṭṭhā mahāsakuludāyisutte indakhīlato paṭṭhāya antaragharaṃ, idha gharaummārato paṭṭhāya veditabbaṃ. Nakāyantiādi pakatiiriyapatheneva pavisatīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Daliddamanussānaṃ nīcagharakaṃ pavisantepi hi tathāgate chadanaṃ vā uggacchati, pathavī vā ogacchati, bhagavā pana pakatigamaneneva gacchati. Nātidūreti atidūre parivattantena hi ekaṃ dve padavāre piṭṭhibhāgena gantvā nisīditabbaṃ hoti. Nāccāsanneti accāsanne parivattantena ekaṃ dve padavāre purato gantvā nisīditabbaṃ hoti. Tasmā yasmiṃ padavāre ṭhitena purato vā pacchato vā agantvā nisīditabbaṃ hoti, tattha parivattati.

    પાણિનાતિ કટિવાતાબાધિકો વિય ન આસનં હત્થેહિ ગહેત્વા નિસીદતિ. પક્ખિપતીતિ યો કિઞ્ચિ કમ્મં કત્વા કીળન્તો ઠિતકોવ પતતિ, યોપિ ઓરિમં અઙ્ગં નિસ્સાય નિસિન્નો ઘંસન્તો યાવ પારિમઙ્ગા ગચ્છતિ, પારિમઙ્ગં વા નિસ્સાય નિસિન્નો તથેવ યાવ ઓરિમઙ્ગા આગચ્છતિ, સબ્બો સો આસને કાયં પક્ખિપતિ નામ. ભગવા પન એવં અકત્વા આસનસ્સ મજ્ઝે ઓલમ્બકં ધારેન્તો વિય તૂલપિચું ઠપેન્તો વિય સણિકં નિસીદતિ. હત્થકુક્કુચ્ચન્તિ પત્તમુખવટ્ટિયં ઉદકબિન્દુઠપનં મક્ખિકબીજનિયા પણ્ણચ્છેદનફાલનાદિ હત્થેન અસંયતકરણં. પાદકુક્કુચ્ચન્તિ પાદેન ભૂમિઘંસનાદિ અસંયતકરણં.

    Pāṇināti kaṭivātābādhiko viya na āsanaṃ hatthehi gahetvā nisīdati. Pakkhipatīti yo kiñci kammaṃ katvā kīḷanto ṭhitakova patati, yopi orimaṃ aṅgaṃ nissāya nisinno ghaṃsanto yāva pārimaṅgā gacchati, pārimaṅgaṃ vā nissāya nisinno tatheva yāva orimaṅgā āgacchati, sabbo so āsane kāyaṃ pakkhipati nāma. Bhagavā pana evaṃ akatvā āsanassa majjhe olambakaṃ dhārento viya tūlapicuṃ ṭhapento viya saṇikaṃ nisīdati. Hatthakukkuccanti pattamukhavaṭṭiyaṃ udakabinduṭhapanaṃ makkhikabījaniyā paṇṇacchedanaphālanādi hatthena asaṃyatakaraṇaṃ. Pādakukkuccanti pādena bhūmighaṃsanādi asaṃyatakaraṇaṃ.

    ન છમ્ભતીતિ ન ભાયતિ. ન કમ્પતીતિ ન ઓસીદતિ. ન વેધતીતિ ન ચલતિ. ન પરિતસ્સતીતિ ભયપરિતસ્સનાયપિ તણ્હાપરિતસ્સનાયપિ ન પરિતસ્સતિ. એકચ્ચો હિ ધમ્મકથાદીનં અત્થાય આગન્ત્વા મનુસ્સેસુ વન્દિત્વા ઠિતેસુ ‘‘સક્ખિસ્સામિ નુ ખો તેસં ચિત્તં ગણ્હન્તો ધમ્મં વા કથેતું, પઞ્હં વા પુચ્છિતો વિસ્સજ્જેતું, ભત્તાનુમોદનં વા કાતુ’’ન્તિ ભયપરિતસ્સનાય પરિતસ્સતિ. એકચ્ચો ‘‘મનાપા નુ ખો મે યાગુ આગચ્છિસ્સતિ, મનાપં અન્તરખજ્જક’’ન્તિ વા તણ્હાપરિતસ્સનાય પરિતસ્સતિ. તદુભયમ્પિ તસ્સ નત્થીતિ ન પરિતસ્સતિ. વિવેકાવટ્ટોતિ વિવેકે નિબ્બાને આવટ્ટમાનસો હુત્વા. વિવેકવત્તોતિપિ પાઠો, વિવેકવત્તયુત્તો હુત્વાતિ અત્થો. વિવેકવત્તં નામ કતભત્તકિચ્ચસ્સ ભિક્ખુનો દિવાવિહારે સમથવિપસ્સનાવસેન મૂલકમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા નિસીદનં. એવં નિસિન્નસ્સ હિ ઇરિયાપથો ઉપસન્તો હોતિ.

    Na chambhatīti na bhāyati. Na kampatīti na osīdati. Na vedhatīti na calati. Naparitassatīti bhayaparitassanāyapi taṇhāparitassanāyapi na paritassati. Ekacco hi dhammakathādīnaṃ atthāya āgantvā manussesu vanditvā ṭhitesu ‘‘sakkhissāmi nu kho tesaṃ cittaṃ gaṇhanto dhammaṃ vā kathetuṃ, pañhaṃ vā pucchito vissajjetuṃ, bhattānumodanaṃ vā kātu’’nti bhayaparitassanāya paritassati. Ekacco ‘‘manāpā nu kho me yāgu āgacchissati, manāpaṃ antarakhajjaka’’nti vā taṇhāparitassanāya paritassati. Tadubhayampi tassa natthīti na paritassati. Vivekāvaṭṭoti viveke nibbāne āvaṭṭamānaso hutvā. Vivekavattotipi pāṭho, vivekavattayutto hutvāti attho. Vivekavattaṃ nāma katabhattakiccassa bhikkhuno divāvihāre samathavipassanāvasena mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdanaṃ. Evaṃ nisinnassa hi iriyāpatho upasanto hoti.

    ન પત્તં ઉન્નામેતીતિઆદીસુ એકચ્ચો પત્તમુખવટ્ટિયા ઉદકદાનં આહરન્તો વિય પત્તં ઉન્નામેતિ, એકો પાદપિટ્ઠિયં ઠપેન્તો વિય ઓનામેતિ, એકો બદ્ધં કત્વા ગણ્હાતિ, એકો ઇતો ચિતો ચ ફન્દાપેતિ, એવં અકત્વા ઉભોહિ હત્થેહિ ગહેત્વા ઈસકં નામેત્વા ઉદકં પટિગ્ગણ્હાતીતિ અત્થો. ન સમ્પરિવત્તકન્તિ પરિવત્તેત્વા પઠમમેવ પત્તપિટ્ઠિં ન ધોવતિ. નાતિદૂરેતિ યથા નિસિન્નાસનતો દૂરે પતતિ, ન એવં છડ્ડેતિ. નાચ્ચાસન્નેતિ પાદમૂલેયેવ ન છડ્ડેતિ. વિચ્છડ્ડયમાનોતિ વિકિરન્તો, યથા પટિગ્ગાહકો તેમતિ, ન એવં છડ્ડેતિ.

    Na pattaṃ unnāmetītiādīsu ekacco pattamukhavaṭṭiyā udakadānaṃ āharanto viya pattaṃ unnāmeti, eko pādapiṭṭhiyaṃ ṭhapento viya onāmeti, eko baddhaṃ katvā gaṇhāti, eko ito cito ca phandāpeti, evaṃ akatvā ubhohi hatthehi gahetvā īsakaṃ nāmetvā udakaṃ paṭiggaṇhātīti attho. Na samparivattakanti parivattetvā paṭhamameva pattapiṭṭhiṃ na dhovati. Nātidūreti yathā nisinnāsanato dūre patati, na evaṃ chaḍḍeti. Nāccāsanneti pādamūleyeva na chaḍḍeti. Vicchaḍḍayamānoti vikiranto, yathā paṭiggāhako temati, na evaṃ chaḍḍeti.

    નાતિથોકન્તિ યથા એકચ્ચો પાપિચ્છો અપ્પિચ્છતં દસ્સેન્તો મુટ્ઠિમત્તમેવ ગણ્હાતિ, ન એવં. અતિબહુન્તિ યાપનમત્તતો અતિરેકં. બ્યઞ્જનમત્તાયાતિ બ્યઞ્જનસ્સ મત્તા નામ ઓદનતો ચતુત્થો ભાગો. એકચ્ચો હિ ભત્તે મનાપે ભત્તં બહું ગણ્હાતિ, બ્યઞ્જને મનાપે બ્યઞ્જનં બહું. સત્થા પન તથા ન ગણ્હાતિ. ન ચ બ્યઞ્જનેનાતિ અમનાપઞ્હિ બ્યઞ્જનં ઠપેત્વા ભત્તમેવ ભુઞ્જન્તો, ભત્તં વા ઠપેત્વા બ્યઞ્જનમેવ ખાદન્તો બ્યઞ્જનેન આલોપં અતિનામેતિ નામ. સત્થા એકન્તરિકં બ્યઞ્જનં ગણ્હાતિ, ભત્તમ્પિ બ્યઞ્જનમ્પિ એકતોવ નિટ્ઠન્તિ. દ્વત્તિક્ખત્તુન્તિ તથાગતસ્સ હિ પુથુજિવ્હાય દન્તાનં ઉપનીતભોજનં દ્વત્તિક્ખત્તું દન્તેહિ ફુટ્ઠમત્તમેવ સણ્હકરણીયપિટ્ઠવિલેપનં વિય હોતિ, તસ્મા એવમાહ. ન મુખે અવસિટ્ઠાતિ પોક્ખરપત્તે પતિતઉદકબિન્દુ વિય વિનિવત્તિત્વા પરગલમેવ યાતિ, તસ્મા અવસિટ્ઠા ન હોતિ. રસપટિસંવેદીતિ મધુરતિત્તકદુકાદિરસં જાનાતિ. બુદ્ધાનઞ્હિ અન્તમસો પાનીયેપિ દિબ્બોજા પક્ખિત્તાવ હોતિ, તેન નેસં સબ્બત્થેવ રસો પાકટો હોતિ, રસગેધો પન નત્થિ.

    Nātithokanti yathā ekacco pāpiccho appicchataṃ dassento muṭṭhimattameva gaṇhāti, na evaṃ. Atibahunti yāpanamattato atirekaṃ. Byañjanamattāyāti byañjanassa mattā nāma odanato catuttho bhāgo. Ekacco hi bhatte manāpe bhattaṃ bahuṃ gaṇhāti, byañjane manāpe byañjanaṃ bahuṃ. Satthā pana tathā na gaṇhāti. Na ca byañjanenāti amanāpañhi byañjanaṃ ṭhapetvā bhattameva bhuñjanto, bhattaṃ vā ṭhapetvā byañjanameva khādanto byañjanena ālopaṃ atināmeti nāma. Satthā ekantarikaṃ byañjanaṃ gaṇhāti, bhattampi byañjanampi ekatova niṭṭhanti. Dvattikkhattunti tathāgatassa hi puthujivhāya dantānaṃ upanītabhojanaṃ dvattikkhattuṃ dantehi phuṭṭhamattameva saṇhakaraṇīyapiṭṭhavilepanaṃ viya hoti, tasmā evamāha. Na mukhe avasiṭṭhāti pokkharapatte patitaudakabindu viya vinivattitvā paragalameva yāti, tasmā avasiṭṭhā na hoti. Rasapaṭisaṃvedīti madhuratittakadukādirasaṃ jānāti. Buddhānañhi antamaso pānīyepi dibbojā pakkhittāva hoti, tena nesaṃ sabbattheva raso pākaṭo hoti, rasagedho pana natthi.

    અટ્ઠઙ્ગસમન્નાગતન્તિ ‘‘નેવ દવાયા’’તિ વુત્તેહિ અટ્ઠહિ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં. વિસુદ્ધિમગ્ગે પનસ્સ વિનિચ્છયો આગતોતિ સબ્બાસવસુત્તે વુત્તમેતં. હત્થેસુ ધોતેસૂતિ સત્થા કિં કરોતિ? પઠમં પત્તસ્સ ગહણટ્ઠાનં ધોવતિ. તત્થ પત્તં ગહેત્વા સુખુમજાલહત્થં પેસેત્વા દ્વે વારે સઞ્ચારેતિ. એત્તાવતા પોક્ખરપત્તે પતિતઉદકં વિય વિનિવત્તિત્વા ગચ્છતિ. ન ચ અનત્થિકોતિ યથા એકચ્ચો પત્તં આધારકે ઠપેત્વા પત્તે ઉદકં ન પુઞ્છતિ, રજે પતન્તે અજ્ઝુપેક્ખતિ, ન એવં કરોતિ. ન ચ અતિવેલાનુરક્ખીતિ યથા એકચ્ચો પમાણાતિક્કન્તં આરક્ખં ઠપેતિ, ભુઞ્જિત્વા વા પત્તે ઉદકં પુઞ્છિત્વા ચીવરભોગન્તરં પવેસેત્વા પત્તં ઉદરેન અક્કમિત્વા ગણ્હાતિ, ન એવં કરોતિ.

    Aṭṭhaṅgasamannāgatanti ‘‘neva davāyā’’ti vuttehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgataṃ. Visuddhimagge panassa vinicchayo āgatoti sabbāsavasutte vuttametaṃ. Hatthesu dhotesūti satthā kiṃ karoti? Paṭhamaṃ pattassa gahaṇaṭṭhānaṃ dhovati. Tattha pattaṃ gahetvā sukhumajālahatthaṃ pesetvā dve vāre sañcāreti. Ettāvatā pokkharapatte patitaudakaṃ viya vinivattitvā gacchati. Na ca anatthikoti yathā ekacco pattaṃ ādhārake ṭhapetvā patte udakaṃ na puñchati, raje patante ajjhupekkhati, na evaṃ karoti. Na ca ativelānurakkhīti yathā ekacco pamāṇātikkantaṃ ārakkhaṃ ṭhapeti, bhuñjitvā vā patte udakaṃ puñchitvā cīvarabhogantaraṃ pavesetvā pattaṃ udarena akkamitvā gaṇhāti, na evaṃ karoti.

    ન ચ અનુમોદનસ્સાતિ યો હિ ભુત્તમત્તોવ દારકેસુ ભત્તત્થાય રોદન્તેસુ છાતજ્ઝત્તેસુ મનુસ્સેસુ ભુઞ્જિત્વા અનાગતેસ્વેવ અનુમોદનં આરભતિ, તતો સબ્બકમ્માનિ છડ્ડેત્વા એકચ્ચે આગચ્છન્તિ, એકચ્ચે અનાગતાવ હોન્તિ, અયં કાલં અતિનામેતિ. યોપિ મનુસ્સેસુ આગન્ત્વા અનુમોદનત્થાય વન્દિત્વા નિસિન્નેસુ અનુમોદનં અકત્વાવ ‘‘કથં તિસ્સ, કથં ફુસ્સ, કથં સુમન, કથં તિસ્સે, કથં ફુસ્સે, કથં સુમને, કચ્ચિત્થ અરોગા, સસ્સં સમ્પન્ન’’ન્તિઆદિં પાટિયેક્કં કથં સમુટ્ઠાપેતિ, અયં અનુમોદનસ્સ કાલં અતિનામેતિ, મનુસ્સાનં પન ઓકાસં ઞત્વા આયાચિતકાલે કરોન્તો નાતિનામેતિ નામ, સત્થા તથા કરોતિ.

    Na ca anumodanassāti yo hi bhuttamattova dārakesu bhattatthāya rodantesu chātajjhattesu manussesu bhuñjitvā anāgatesveva anumodanaṃ ārabhati, tato sabbakammāni chaḍḍetvā ekacce āgacchanti, ekacce anāgatāva honti, ayaṃ kālaṃ atināmeti. Yopi manussesu āgantvā anumodanatthāya vanditvā nisinnesu anumodanaṃ akatvāva ‘‘kathaṃ tissa, kathaṃ phussa, kathaṃ sumana, kathaṃ tisse, kathaṃ phusse, kathaṃ sumane, kaccittha arogā, sassaṃ sampanna’’ntiādiṃ pāṭiyekkaṃ kathaṃ samuṭṭhāpeti, ayaṃ anumodanassa kālaṃ atināmeti, manussānaṃ pana okāsaṃ ñatvā āyācitakāle karonto nātināmeti nāma, satthā tathā karoti.

    ન તં ભત્તન્તિ કિં ભત્તં નામેતં ઉત્તણ્ડુલં અતિકિલિન્નન્તિઆદીનિ વત્વા ન ગરહતિ. ન અઞ્ઞં ભત્તન્તિ સ્વાતનાય વા પુનદિવસાય વા ભત્તં ઉપ્પાદેસ્સામીતિ હિ અનુમોદનં કરોન્તો અઞ્ઞં ભત્તં પટિકઙ્ખતિ. યો વા – ‘‘યાવ માતુગામાનં ભત્તં પચ્ચતિ, તાવ અનુમોદનં કરિસ્સામિ, અથ મે અનુમોદનાવસાને અત્તનો પક્કભત્તતોપિ થોકં દસ્સન્તી’’તિ અનુમોદનં વડ્ઢેતિ, અયમ્પિ પટિકઙ્ખતિ નામ. સત્થા ન એવં કરોતિ. ન ચ મુચ્ચિતુકામોતિ એકચ્ચો હિ પટિસંમુઞ્ચિત્વા ગચ્છતિ, વેગેન અનુબન્ધિતબ્બો હોતિ. સત્થા પન ન એવં ગચ્છતિ, પરિસાય મજ્ઝે ઠિતોવ ગચ્છતિ. અચ્ચુક્કટ્ઠન્તિ યો હિ યાવ હનુકટ્ઠિતો ઉક્ખિપિત્વા પારુપતિ, તસ્સ અચ્ચુક્કટ્ઠં નામ હોતિ. યો યાવ ગોપ્ફકા ઓતારેત્વાવ પારુપતિ, તસ્સ અચ્ચુક્કટ્ઠં હોતિ. યોપિ ઉભતો ઉક્ખિપિત્વા ઉદરં વિવરિત્વા યાતિ, તસ્સપિ અચ્ચુક્કટ્ઠં હોતિ. યો એકંસં કત્વા થનં વિવરિત્વા યાતિ, તસ્સપિ અચ્ચુક્કટ્ઠં. સત્થા તં સબ્બં ન કરોતિ.

    Na taṃ bhattanti kiṃ bhattaṃ nāmetaṃ uttaṇḍulaṃ atikilinnantiādīni vatvā na garahati. Naaññaṃ bhattanti svātanāya vā punadivasāya vā bhattaṃ uppādessāmīti hi anumodanaṃ karonto aññaṃ bhattaṃ paṭikaṅkhati. Yo vā – ‘‘yāva mātugāmānaṃ bhattaṃ paccati, tāva anumodanaṃ karissāmi, atha me anumodanāvasāne attano pakkabhattatopi thokaṃ dassantī’’ti anumodanaṃ vaḍḍheti, ayampi paṭikaṅkhati nāma. Satthā na evaṃ karoti. Na ca muccitukāmoti ekacco hi paṭisaṃmuñcitvā gacchati, vegena anubandhitabbo hoti. Satthā pana na evaṃ gacchati, parisāya majjhe ṭhitova gacchati. Accukkaṭṭhanti yo hi yāva hanukaṭṭhito ukkhipitvā pārupati, tassa accukkaṭṭhaṃ nāma hoti. Yo yāva gopphakā otāretvāva pārupati, tassa accukkaṭṭhaṃ hoti. Yopi ubhato ukkhipitvā udaraṃ vivaritvā yāti, tassapi accukkaṭṭhaṃ hoti. Yo ekaṃsaṃ katvā thanaṃ vivaritvā yāti, tassapi accukkaṭṭhaṃ. Satthā taṃ sabbaṃ na karoti.

    અલ્લીનન્તિ યથા અઞ્ઞેસં સેદેન તિન્તં અલ્લીયતિ, ન એવં સત્થુ. અપકટ્ઠન્તિ ખલિસાટકો વિય કાયતો મુચ્ચિત્વાપિ ન તિટ્ઠતિ. વાતોતિ વેરમ્ભવાતોપિ ઉટ્ઠહિત્વા ચાલેતું ન સક્કોતિ. પાદમણ્ડનાનુયોગન્તિ ઇટ્ઠકાય ઘંસનાદીહિ પાદસોભાનુયોગં. પક્ખાલેત્વાતિ પાદેનેવ પાદં ધોવિત્વા. સો નેવ અત્તબ્યાબાધાયાતિઆદીનિ ન પુબ્બેનિવાસચેતોપરિયઞાણાનં અત્થિતાય વદતિ, ઇરિયાપથસન્તતં પન દિસ્વા અનુમાનેન વદતિ. ધમ્મન્તિ પરિયત્તિધમ્મં. ન ઉસ્સાદેતીતિ કિં મહારટ્ઠિક, કિં મહાકુટુમ્બિકાતિઆદીનિ વત્વા ગેહસ્સિતવસેન ન ઉસ્સાદેતિ. ન અપસાદેતીતિ ‘‘કિં, ઉપાસક, કથં તે વિહારમગ્ગો ઞાતો? કિં ભયેન નાગચ્છસિ? ન હિ ભિક્ખૂ કિઞ્ચિ અચ્છિન્દિત્વા ગણ્હન્તિ, મા ભાયી’’તિ વા ‘‘કિં તુય્હં એવં મચ્છરિયજીવિતં નામા’’તિ વા આદીનિ વત્વા ગેહસ્સિતપેમેન ન અપસાદેતિ.

    Allīnanti yathā aññesaṃ sedena tintaṃ allīyati, na evaṃ satthu. Apakaṭṭhanti khalisāṭako viya kāyato muccitvāpi na tiṭṭhati. Vātoti verambhavātopi uṭṭhahitvā cāletuṃ na sakkoti. Pādamaṇḍanānuyoganti iṭṭhakāya ghaṃsanādīhi pādasobhānuyogaṃ. Pakkhāletvāti pādeneva pādaṃ dhovitvā. So neva attabyābādhāyātiādīni na pubbenivāsacetopariyañāṇānaṃ atthitāya vadati, iriyāpathasantataṃ pana disvā anumānena vadati. Dhammanti pariyattidhammaṃ. Na ussādetīti kiṃ mahāraṭṭhika, kiṃ mahākuṭumbikātiādīni vatvā gehassitavasena na ussādeti. Na apasādetīti ‘‘kiṃ, upāsaka, kathaṃ te vihāramaggo ñāto? Kiṃ bhayena nāgacchasi? Na hi bhikkhū kiñci acchinditvā gaṇhanti, mā bhāyī’’ti vā ‘‘kiṃ tuyhaṃ evaṃ macchariyajīvitaṃ nāmā’’ti vā ādīni vatvā gehassitapemena na apasādeti.

    વિસ્સટ્ઠોતિ સિનિદ્ધો અપલિબુદ્ધો. વિઞ્ઞેય્યોતિ વિઞ્ઞાપનીયો પાકટો, વિસ્સટ્ઠત્તાયેવ ચેસ વિઞ્ઞેય્યો હોતિ. મઞ્જૂતિ મધુરો. સવનીયોતિ સોતસુખો, મધુરત્તાયેવ ચેસ સવનીયો હોતિ. બિન્દૂતિ સમ્પિણ્ડિતો. અવિસારીતિ અવિસટો, બિન્દુત્તાયેવ ચેસ અવિસારી હોતિ. ગમ્ભીરોતિ ગમ્ભીરસમુટ્ઠિતો. નિન્નાદીતિ નિન્નાદવા, ગમ્ભીરત્તાયેવ ચેસ નિન્નાદી હોતિ. યથાપરિસન્તિ ચક્કવાળપરિયન્તમ્પિ એકાબદ્ધપરિસં વિઞ્ઞાપેતિ. બહિદ્ધાતિ અઙ્ગુલિમત્તમ્પિ પરિસતો બહિદ્ધા ન ગચ્છતિ. તસ્મા? સો એવરૂપો મધુરસ્સરો અકારણા મા નસ્સીતિ. ઇતિ ભગવતો ઘોસો પરિસાય મત્થકેનેવ ચરતિ.

    Vissaṭṭhoti siniddho apalibuddho. Viññeyyoti viññāpanīyo pākaṭo, vissaṭṭhattāyeva cesa viññeyyo hoti. Mañjūti madhuro. Savanīyoti sotasukho, madhurattāyeva cesa savanīyo hoti. Bindūti sampiṇḍito. Avisārīti avisaṭo, binduttāyeva cesa avisārī hoti. Gambhīroti gambhīrasamuṭṭhito. Ninnādīti ninnādavā, gambhīrattāyeva cesa ninnādī hoti. Yathāparisanti cakkavāḷapariyantampi ekābaddhaparisaṃ viññāpeti. Bahiddhāti aṅgulimattampi parisato bahiddhā na gacchati. Tasmā? So evarūpo madhurassaro akāraṇā mā nassīti. Iti bhagavato ghoso parisāya matthakeneva carati.

    અવલોકયમાનાતિ સિરસ્મિં અઞ્જલિં ઠપેત્વા ભગવન્તં ઓલોકેન્તાવ પચ્ચોસક્કિત્વા દસ્સનવિજહનટ્ઠાને વન્દિત્વા ગચ્છન્તિ. અવિજહિતત્તાતિ યો હિ કથં સુત્વા વુટ્ઠિતો અઞ્ઞં દિટ્ઠસુતાદિકં કથં કથેન્તો ગચ્છતિ, એસ સભાવેન વિજહતિ નામ. યો પન સુતધમ્મકથાય વણ્ણં કથેન્તોવ ગચ્છતિ, અયં ન વિજહતિ નામ, એવં અવિજહન્તભાવેન પક્કમન્તિ. ગચ્છન્તન્તિ રજ્જુયન્તવસેન રતનસત્તુબ્બેધં સુવણ્ણગ્ઘિકં વિય ગચ્છન્તં. અદ્દસામ ઠિતન્તિ સમુસ્સિતકઞ્ચનપબ્બતં વિય ઠિતં અદ્દસામ. તતો ચ ભિય્યોતિ વિત્થારેત્વા ગુણે કથેતું અસક્કોન્તો અવસેસે ગુણે સંખિપિત્વા કલાપં વિય સુત્તકબદ્ધં વિય ચ કત્વા વિસ્સજ્જેન્તો એવમાહ. અયમેત્થ અધિપ્પાયો – મયા કથિતગુણેહિ અકથિતાવ બહુતરા. મહાપથવિમહાસમુદ્દાદયો વિય હિ તસ્સ ભોતો અનન્તા અપ્પમેય્યા ગુણા આકાસમિવ વિત્થારિતાતિ.

    Avalokayamānāti sirasmiṃ añjaliṃ ṭhapetvā bhagavantaṃ olokentāva paccosakkitvā dassanavijahanaṭṭhāne vanditvā gacchanti. Avijahitattāti yo hi kathaṃ sutvā vuṭṭhito aññaṃ diṭṭhasutādikaṃ kathaṃ kathento gacchati, esa sabhāvena vijahati nāma. Yo pana sutadhammakathāya vaṇṇaṃ kathentova gacchati, ayaṃ na vijahati nāma, evaṃ avijahantabhāvena pakkamanti. Gacchantanti rajjuyantavasena ratanasattubbedhaṃ suvaṇṇagghikaṃ viya gacchantaṃ. Addasāma ṭhitanti samussitakañcanapabbataṃ viya ṭhitaṃ addasāma. Tato ca bhiyyoti vitthāretvā guṇe kathetuṃ asakkonto avasese guṇe saṃkhipitvā kalāpaṃ viya suttakabaddhaṃ viya ca katvā vissajjento evamāha. Ayamettha adhippāyo – mayā kathitaguṇehi akathitāva bahutarā. Mahāpathavimahāsamuddādayo viya hi tassa bhoto anantā appameyyā guṇā ākāsamiva vitthāritāti.

    ૩૯૦. અપ્પટિસંવિદિતોતિ અવિઞ્ઞાતઆગમનો. પબ્બજિતે ઉપસઙ્કમન્તેન હિ ચીવરપરિકમ્માદિસમયે વા એકં નિવાસેત્વા સરીરભઞ્જનસમયે વા ઉપસઙ્કમિત્વા તતોવ પટિનિવત્તિતબ્બં હોતિ, પટિસન્થારમત્તમ્પિ ન જાયતિ. પુરેતરં પન ઓકાસે કારિતે દિવાટ્ઠાનં સમ્મજ્જિત્વા ચીવરં પારુપિત્વા ભિક્ખુ વિવિત્તે ઠાને નિસીદતિ, તં આગન્ત્વા પસ્સન્તા દસ્સનેનપિ પસીદન્તિ, પટિસન્થારો જાયતિ, પઞ્હબ્યાકરણં વા ધમ્મકથા વા લબ્ભતિ. તસ્મા પણ્ડિતા ઓકાસં કારેન્તિ. સો ચ નેસં અઞ્ઞતરો, તેનસ્સ એતદહોસિ. જિણ્ણો વુડ્ઢોતિ અત્તનો ઉગ્ગતભાવં અકથેત્વા કસ્મા એવમાહ? બુદ્ધા નામ અનુદ્દયસમ્પન્ના હોન્તિ, મહલ્લકભાવં ઞત્વા સીઘં ઓકાસં કરિસ્સતીતિ એવમાહ.

    390.Appaṭisaṃviditoti aviññātaāgamano. Pabbajite upasaṅkamantena hi cīvaraparikammādisamaye vā ekaṃ nivāsetvā sarīrabhañjanasamaye vā upasaṅkamitvā tatova paṭinivattitabbaṃ hoti, paṭisanthāramattampi na jāyati. Puretaraṃ pana okāse kārite divāṭṭhānaṃ sammajjitvā cīvaraṃ pārupitvā bhikkhu vivitte ṭhāne nisīdati, taṃ āgantvā passantā dassanenapi pasīdanti, paṭisanthāro jāyati, pañhabyākaraṇaṃ vā dhammakathā vā labbhati. Tasmā paṇḍitā okāsaṃ kārenti. So ca nesaṃ aññataro, tenassa etadahosi. Jiṇṇo vuḍḍhoti attano uggatabhāvaṃ akathetvā kasmā evamāha? Buddhā nāma anuddayasampannā honti, mahallakabhāvaṃ ñatvā sīghaṃ okāsaṃ karissatīti evamāha.

    ૩૯૧. ઓરમિય ઓકાસમકાસીતિ વેગેન ઉટ્ઠાય દ્વિધા ભિજ્જિત્વા ઓકાસમકાસિ.

    391.Oramiya okāsamakāsīti vegena uṭṭhāya dvidhā bhijjitvā okāsamakāsi.

    યે મેતિ યે મયા. નારીસમાનસવ્હયાતિ નારીસમાનનામં ઇત્થિલિઙ્ગં, તેન અવ્હાતબ્બાતિ નારીસમાનસવ્હયા, ઇત્થિલિઙ્ગેન વત્તબ્બાતિ વોહારકુસલતાય એવં વદતિ. પહૂતજિવ્હોતિ પુથુલજિવ્હો. નિન્નામયેતન્તિ નીહર એતં.

    Ye meti ye mayā. Nārīsamānasavhayāti nārīsamānanāmaṃ itthiliṅgaṃ, tena avhātabbāti nārīsamānasavhayā, itthiliṅgena vattabbāti vohārakusalatāya evaṃ vadati. Pahūtajivhoti puthulajivho. Ninnāmayetanti nīhara etaṃ.

    ૩૯૩. કેવલીતિ સકલગુણસમ્પન્નો.

    393.Kevalīti sakalaguṇasampanno.

    ૩૯૪. પચ્ચભાસીતિ એકપ્પહારેન પુચ્છિતે અટ્ઠ પઞ્હે બ્યાકરોન્તો પતિઅભાસિ. યો વેદીતિ યો વિદતિ જાનાતિ, યસ્સ પુબ્બેનિવાસો પાકટો. સગ્ગાપાયઞ્ચ પસ્સતીતિ દિબ્બચક્ખુઞાણં કથિતં. જાતિક્ખયં પત્તોતિ અરહત્તં પત્તો. અભિઞ્ઞા વોસિતોતિ તં અરહત્તં અભિજાનિત્વા વોસિતો વોસાનપ્પત્તો. મુનીતિ અરહત્તઞાણમોનેય્યેન સમન્નાગતો.

    394.Paccabhāsīti ekappahārena pucchite aṭṭha pañhe byākaronto patiabhāsi. Yo vedīti yo vidati jānāti, yassa pubbenivāso pākaṭo. Saggāpāyañca passatīti dibbacakkhuñāṇaṃ kathitaṃ. Jātikkhayaṃpattoti arahattaṃ patto. Abhiññā vositoti taṃ arahattaṃ abhijānitvā vosito vosānappatto. Munīti arahattañāṇamoneyyena samannāgato.

    વિસુદ્ધન્તિ પણ્ડરં. મુત્તં રાગેહીતિ કિલેસરાગેહિ મુત્તં. પહીનજાતિમરણોતિ જાતિક્ખયપ્પત્તત્તા પહીનજાતિકો, જાતિપહાનેનેવ પહીનમરણો. બ્રહ્મચરિયસ્સ કેવલીતિ યં બ્રહ્મચરિયસ્સ કેવલી સકલભાવો, તેન સમન્નાગતો, સકલચતુમગ્ગબ્રહ્મચરિયવાસોતિ અત્થો. પારગૂ સબ્બધમ્માનન્તિ સબ્બેસં લોકિયલોકુત્તરધમ્માનં અભિઞ્ઞાય પારં ગતો, સબ્બધમ્મે અભિજાનિત્વા ઠિતોતિ અત્થો. પારગૂતિ વા એત્તાવતા પરિઞ્ઞાપારગૂ પઞ્ચન્નં ખન્ધાનં, પહાનપારગૂ સબ્બકિલેસાનં , ભાવનાપારગૂ ચતુન્નં મગ્ગાનં, સચ્છિકિરિયાપારગૂ નિરોધસ્સ, સમાપત્તિપારગૂ સબ્બસમાપત્તીનન્તિ અયમત્થો વુત્તો. પુન સબ્બધમ્માનન્તિ ઇમિના અભિઞ્ઞાપારગૂ વુત્તોતિ. બુદ્ધો તાદી પવુચ્ચતીતિ તાદિસો છહિ આકારેહિ પારં ગતો સબ્બાકારેન ચતુન્નં સચ્ચાનં બુદ્ધત્તા બુદ્ધોતિ પવુચ્ચતીતિ.

    Visuddhanti paṇḍaraṃ. Muttaṃ rāgehīti kilesarāgehi muttaṃ. Pahīnajātimaraṇoti jātikkhayappattattā pahīnajātiko, jātipahāneneva pahīnamaraṇo. Brahmacariyassa kevalīti yaṃ brahmacariyassa kevalī sakalabhāvo, tena samannāgato, sakalacatumaggabrahmacariyavāsoti attho. Pāragū sabbadhammānanti sabbesaṃ lokiyalokuttaradhammānaṃ abhiññāya pāraṃ gato, sabbadhamme abhijānitvā ṭhitoti attho. Pāragūti vā ettāvatā pariññāpāragū pañcannaṃ khandhānaṃ, pahānapāragū sabbakilesānaṃ , bhāvanāpāragū catunnaṃ maggānaṃ, sacchikiriyāpāragū nirodhassa, samāpattipāragū sabbasamāpattīnanti ayamattho vutto. Puna sabbadhammānanti iminā abhiññāpāragū vuttoti. Buddho tādī pavuccatīti tādiso chahi ākārehi pāraṃ gato sabbākārena catunnaṃ saccānaṃ buddhattā buddhoti pavuccatīti.

    કિં પન એત્તાવતા સબ્બે પઞ્હા વિસ્સજ્જિતા હોન્તીતિ? આમ વિસ્સજ્જિતા, ચિત્તં વિસુદ્ધં જાનાતિ, મુત્તં રાગેહીતિ ઇમિના તાવ બાહિતપાપત્તા બ્રાહ્મણોતિ પઠમપઞ્હો વિસ્સજ્જિતો હોતિ. પારગૂતિ ઇમિના વેદેહિ ગતત્તા વેદગૂતિ દુતિયપઞ્હો વિસ્સજ્જિતો હોતિ. પુબ્બેનિવાસન્તિઆદીહિ ઇમાસં તિસ્સન્નં વિજ્જાનં અત્થિતાય તેવિજ્જોતિ તતિયપઞ્હો વિસ્સજ્જિતો હોતિ. મુત્તં રાગેહિ સબ્બસોતિ ઇમિનાવ નિસ્સટત્તા પાપધમ્માનં સોત્તિયોતિ ચતુત્થપઞ્હો વિસ્સજ્જિતો હોતિ. જાતિક્ખયં પત્તોતિ ઇમિના પન અરહત્તસ્સેવ વુત્તત્તા પઞ્ચમપઞ્હો વિસ્સજ્જિતો હોતિ. વોસિતોતિ ચ બ્રહ્મચરિયસ્સ કેવલીતિ ચ ઇમેહિ છટ્ઠપઞ્હો વિસ્સજ્જિતો હોતિ. અભિઞ્ઞા વોસિતો મુનીતિ ઇમિના સત્તમપઞ્હો વિસ્સજ્જિતો હોતિ. પારગૂ સબ્બધમ્માનં, બુદ્ધો તાદી પવુચ્ચતીતિ ઇમિના અટ્ઠમપઞ્હો વિસ્સજ્જિતો હોતિ.

    Kiṃ pana ettāvatā sabbe pañhā vissajjitā hontīti? Āma vissajjitā, cittaṃ visuddhaṃ jānāti, muttaṃ rāgehīti iminā tāva bāhitapāpattā brāhmaṇoti paṭhamapañho vissajjito hoti. Pāragūti iminā vedehi gatattā vedagūti dutiyapañho vissajjito hoti. Pubbenivāsantiādīhi imāsaṃ tissannaṃ vijjānaṃ atthitāya tevijjoti tatiyapañho vissajjito hoti. Muttaṃ rāgehi sabbasoti imināva nissaṭattā pāpadhammānaṃ sottiyoti catutthapañho vissajjito hoti. Jātikkhayaṃ pattoti iminā pana arahattasseva vuttattā pañcamapañho vissajjito hoti. Vositoti ca brahmacariyassa kevalīti ca imehi chaṭṭhapañho vissajjito hoti. Abhiññā vosito munīti iminā sattamapañho vissajjito hoti. Pāragū sabbadhammānaṃ, buddho tādī pavuccatīti iminā aṭṭhamapañho vissajjito hoti.

    ૩૯૫. દાનકથન્તિઆદીનિ હેટ્ઠા સુત્તે વિત્થારિતાનેવ. પચ્ચપાદીતિ પટિપજ્જિ. ધમ્મસ્સાનુધમ્મન્તિ ઇમસ્મિં સુત્તે ધમ્મો નામ અરહત્તમગ્ગો, અનુધમ્મો નામ હેટ્ઠિમા તયો મગ્ગા તીણિ ચ સામઞ્ઞફલાનિ, તાનિ પટિપાટિયા પટિલભીતિ અત્થો. ન ચ મં ધમ્માધિકરણં વિહેસેસીતિ મઞ્ચ ધમ્મકારણા ન કિલમેસિ, ન પુનપ્પુનં કથાપેસીતિ વુત્તં હોતિ. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવ. તત્થ પરિનિબ્બાયીતિ પન પદેન દેસનાય અરહત્તેનેવ કૂટં ગહિતન્તિ.

    395.Dānakathantiādīni heṭṭhā sutte vitthāritāneva. Paccapādīti paṭipajji. Dhammassānudhammanti imasmiṃ sutte dhammo nāma arahattamaggo, anudhammo nāma heṭṭhimā tayo maggā tīṇi ca sāmaññaphalāni, tāni paṭipāṭiyā paṭilabhīti attho. Na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesīti mañca dhammakāraṇā na kilamesi, na punappunaṃ kathāpesīti vuttaṃ hoti. Sesaṃ sabbattha uttānameva. Tattha parinibbāyīti pana padena desanāya arahatteneva kūṭaṃ gahitanti.

    પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    બ્રહ્માયુસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Brahmāyusuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ૨. સેલસુત્તવણ્ણના • 2. Selasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૧. બ્રહ્માયુસુત્તં • 1. Brahmāyusuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૧. બ્રહ્માયુસુત્તવણ્ણના • 1. Brahmāyusuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact