Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૫૦૬] ૧૦. ચમ્પેય્યજાતકવણ્ણના
[506] 10. Campeyyajātakavaṇṇanā
કા નુ વિજ્જુરિવાભાસીતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો ઉપોસથકમ્મં આરબ્ભ કથેસિ. તદા હિ સત્થા ‘‘સાધુ વો કતં ઉપાસકા ઉપોસથવાસં વસન્તેહિ, પોરાણકપણ્ડિતા નાગસમ્પત્તિં પહાય ઉપોસથવાસં વસિંસુયેવા’’તિ વત્વા તેહિ યાચિતો અતીતં આહરિ.
Kānu vijjurivābhāsīti idaṃ satthā jetavane viharanto uposathakammaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi satthā ‘‘sādhu vo kataṃ upāsakā uposathavāsaṃ vasantehi, porāṇakapaṇḍitā nāgasampattiṃ pahāya uposathavāsaṃ vasiṃsuyevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
અતીતે અઙ્ગરટ્ઠે અઙ્ગે ચ મગધરટ્ઠે મગધે ચ રજ્જં કારેન્તે અઙ્ગમગધરટ્ઠાનં અન્તરે ચમ્પા નામ નદી, તત્થ નાગભવનં અહોસિ. ચમ્પેય્યો નામ નાગરાજા રજ્જં કારેસિ. કદાચિ મગધરાજા અઙ્ગરટ્ઠં ગણ્હાતિ, કદાચિ અઙ્ગરાજા મગધરટ્ઠં. અથેકદિવસં મગધરાજા અઙ્ગેન સદ્ધિં યુજ્ઝિત્વા યુદ્ધપરાજિતો અસ્સં આરુય્હ પલાયન્તો અઙ્ગરઞ્ઞો યોધેહિ અનુબદ્ધો પુણ્ણં ચમ્પાનદિં પત્વા ‘‘પરહત્થે મરણતો નદિં પવિસિત્વા મતં સેય્યો’’તિ અસ્સેનેવ સદ્ધિં નદિં ઓતરિ. તદા ચમ્પેય્યો નાગરાજા અન્તોદકે રતનમણ્ડપં નિમ્મિનિત્વા મહાપરિવારો મહાપાનં પિવતિ. અસ્સો રઞ્ઞા સદ્ધિં ઉદકે નિમુજ્જિત્વા નાગરઞ્ઞો પુરતો ઓતરિ. નાગરાજા અલઙ્કતપટિયત્તં રાજાનં દિસ્વા સિનેહં ઉપ્પાદેત્વા આસના ઉટ્ઠાય ‘‘મા ભાયિ, મહારાજા’’તિ રાજાનં અત્તનો પલ્લઙ્કે નિસીદાપેત્વા ઉદકે નિમુગ્ગકારણં પુચ્છિ. રાજા યથાભૂતં કથેસિ. અથ નં ‘‘મા ભાયિ, મહારાજ, અહં તં દ્વિન્નં રટ્ઠાનં સામિકં કરિસ્સામી’’તિ અસ્સાસેત્વા સત્તાહં મહન્તં યસં અનુભવિત્વા સત્તમે દિવસે મગધરાજેન સદ્ધિં નાગભવના નિક્ખમિ. મગધરાજા નાગરાજસ્સાનુભાવેન અઙ્ગરાજાનં ગહેત્વા જીવિતા વોરોપેત્વા દ્વીસુ રટ્ઠેસુ રજ્જં કારેસિ. તતો પટ્ઠાય રઞ્ઞો ચ નાગરાજસ્સ ચ વિસ્સાસો થિરો અહોસિ. રાજા અનુસંવચ્છરં ચમ્પાનદીતીરે રતનમણ્ડપં કારેત્વા મહન્તેન પરિચ્ચાગેન નાગરઞ્ઞો બલિકમ્મં કરોતિ. સોપિ મહન્તેન પરિવારેન નાગભવના નિક્ખમિત્વા બલિકમ્મં સમ્પટિચ્છતિ. મહાજનો નાગરઞ્ઞો સમ્પત્તિં ઓલોકેતિ.
Atīte aṅgaraṭṭhe aṅge ca magadharaṭṭhe magadhe ca rajjaṃ kārente aṅgamagadharaṭṭhānaṃ antare campā nāma nadī, tattha nāgabhavanaṃ ahosi. Campeyyo nāma nāgarājā rajjaṃ kāresi. Kadāci magadharājā aṅgaraṭṭhaṃ gaṇhāti, kadāci aṅgarājā magadharaṭṭhaṃ. Athekadivasaṃ magadharājā aṅgena saddhiṃ yujjhitvā yuddhaparājito assaṃ āruyha palāyanto aṅgarañño yodhehi anubaddho puṇṇaṃ campānadiṃ patvā ‘‘parahatthe maraṇato nadiṃ pavisitvā mataṃ seyyo’’ti asseneva saddhiṃ nadiṃ otari. Tadā campeyyo nāgarājā antodake ratanamaṇḍapaṃ nimminitvā mahāparivāro mahāpānaṃ pivati. Asso raññā saddhiṃ udake nimujjitvā nāgarañño purato otari. Nāgarājā alaṅkatapaṭiyattaṃ rājānaṃ disvā sinehaṃ uppādetvā āsanā uṭṭhāya ‘‘mā bhāyi, mahārājā’’ti rājānaṃ attano pallaṅke nisīdāpetvā udake nimuggakāraṇaṃ pucchi. Rājā yathābhūtaṃ kathesi. Atha naṃ ‘‘mā bhāyi, mahārāja, ahaṃ taṃ dvinnaṃ raṭṭhānaṃ sāmikaṃ karissāmī’’ti assāsetvā sattāhaṃ mahantaṃ yasaṃ anubhavitvā sattame divase magadharājena saddhiṃ nāgabhavanā nikkhami. Magadharājā nāgarājassānubhāvena aṅgarājānaṃ gahetvā jīvitā voropetvā dvīsu raṭṭhesu rajjaṃ kāresi. Tato paṭṭhāya rañño ca nāgarājassa ca vissāso thiro ahosi. Rājā anusaṃvaccharaṃ campānadītīre ratanamaṇḍapaṃ kāretvā mahantena pariccāgena nāgarañño balikammaṃ karoti. Sopi mahantena parivārena nāgabhavanā nikkhamitvā balikammaṃ sampaṭicchati. Mahājano nāgarañño sampattiṃ oloketi.
તદા બોધિસત્તો દલિદ્દકુલે નિબ્બત્તો રાજપરિસાય સદ્ધિં નદીતીરં ગન્ત્વા તં નાગરાજસ્સ સમ્પત્તિં દિસ્વા લોભં ઉપ્પાદેત્વા તં પત્થયમાનો દાનં દત્વા સીલં રક્ખિત્વા ચમ્પેય્યનાગરાજસ્સ કાલકિરિયતો સત્તમે દિવસે ચવિત્વા તસ્સ વસનપાસાદે સિરિગબ્ભે સિરિસયનપિટ્ઠે નિબ્બત્તિ . સરીરં સુમનદામવણ્ણં મહન્તં અહોસિ. સો તં દિસ્વા વિપ્પટિસારી હુત્વા ‘‘મયા કતકુસલનિસ્સન્દેન છસુ કામસગ્ગેસુ ઇસ્સરિયં કોટ્ઠે પટિસામિતં ધઞ્ઞં વિય અહોસિ. સ્વાહં ઇમિસ્સા તિરચ્છાનયોનિયા પટિસન્ધિં ગણ્હિં, કિં મે જીવિતેના’’તિ મરણાય ચિત્તં ઉપ્પાદેસિ. અથ નં સુમના નામ નાગમાણવિકા દિસ્વા ‘‘મહાનુભાવો સત્તો નિબ્બત્તો ભવિસ્સતી’’તિ સેસનાગમાણવિકાનં સઞ્ઞં અદાસિ, સબ્બા નાનાતૂરિયહત્થા આગન્ત્વા તસ્સ ઉપહારં કરિંસુ. તસ્સ તં નાગભવનં સક્કભવનં વિય અહોસિ, મરણચિત્તં પટિપ્પસ્સમ્ભિ, સપ્પસરીરં વિજહિત્વા સબ્બાલઙ્કારપટિમણ્ડિતો સયનપિટ્ઠે નિસીદિ. અથસ્સ તતો પટ્ઠાય યસો મહા અહોસિ.
Tadā bodhisatto daliddakule nibbatto rājaparisāya saddhiṃ nadītīraṃ gantvā taṃ nāgarājassa sampattiṃ disvā lobhaṃ uppādetvā taṃ patthayamāno dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā campeyyanāgarājassa kālakiriyato sattame divase cavitvā tassa vasanapāsāde sirigabbhe sirisayanapiṭṭhe nibbatti . Sarīraṃ sumanadāmavaṇṇaṃ mahantaṃ ahosi. So taṃ disvā vippaṭisārī hutvā ‘‘mayā katakusalanissandena chasu kāmasaggesu issariyaṃ koṭṭhe paṭisāmitaṃ dhaññaṃ viya ahosi. Svāhaṃ imissā tiracchānayoniyā paṭisandhiṃ gaṇhiṃ, kiṃ me jīvitenā’’ti maraṇāya cittaṃ uppādesi. Atha naṃ sumanā nāma nāgamāṇavikā disvā ‘‘mahānubhāvo satto nibbatto bhavissatī’’ti sesanāgamāṇavikānaṃ saññaṃ adāsi, sabbā nānātūriyahatthā āgantvā tassa upahāraṃ kariṃsu. Tassa taṃ nāgabhavanaṃ sakkabhavanaṃ viya ahosi, maraṇacittaṃ paṭippassambhi, sappasarīraṃ vijahitvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito sayanapiṭṭhe nisīdi. Athassa tato paṭṭhāya yaso mahā ahosi.
સો તત્થ નાગરજ્જં કારેન્તો અપરભાગે વિપ્પટિસારી હુત્વા ‘‘કિં મે ઇમાય તિરચ્છાનયોનિયા , ઉપોસથવાસં વસિત્વા ઇતો મુચ્ચિત્વા મનુસ્સપથં ગન્ત્વા સચ્ચાનિ પટિવિજ્ઝિત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા તતો પટ્ઠાય તસ્મિંયેવ પાસાદે ઉપોસથકમ્મં કરોતિ. અલઙ્કતનાગમાણવિકા તસ્સ સન્તિકં ગચ્છન્તિ, યેભુય્યેનસ્સ સીલં ભિજ્જતિ. સો તતો પટ્ઠાય પાસાદા નિક્ખમિત્વા ઉય્યાનં ગચ્છતિ. તા તત્રાપિ ગચ્છન્તિ, ઉપોસથો ભિજ્જતેવ. સો ચિન્તેસિ ‘‘મયા ઇતો નાગભવના નિક્ખમિત્વા મનુસ્સલોકં ગન્ત્વા ઉપોસથવાસં વસિતું વટ્ટતી’’તિ. સો તતો પટ્ઠાય ઉપોસથદિવસેસુ નાગભવના નિક્ખમિત્વા એકસ્સ પચ્ચન્તગામસ્સ અવિદૂરે મહામગ્ગસમીપે વમ્મિકમત્થકે ‘‘મમ ચમ્માદીહિ અત્થિકા ગણ્હન્તુ, મં કીળાસપ્પં વા કાતુકામા કરોન્તૂ’’તિ સરીરં દાનમુખે વિસ્સજ્જેત્વા ભોગે આભુજિત્વા નિપન્નો ઉપોસથવાસં વસતિ. મહામગ્ગેન ગચ્છન્તા ચ આગચ્છન્તા ચ તં દિસ્વા ગન્ધાદીહિ પૂજેત્વા પક્કમન્તિ. પચ્ચન્તગામવાસિનો ગન્ત્વા ‘‘મહાનુભાવો નાગરાજા’’તિ તસ્સ ઉપરિ મણ્ડપં કરિત્વા સમન્તા વાલુકં ઓકિરિત્વા ગન્ધાદીહિ પૂજયિંસુ. તતો પટ્ઠાય મનુસ્સા મહાસત્તે પસીદિત્વા પૂજં કત્વા પુત્તં પત્થેન્તિ, ધીતરં પત્થેન્તિ.
So tattha nāgarajjaṃ kārento aparabhāge vippaṭisārī hutvā ‘‘kiṃ me imāya tiracchānayoniyā , uposathavāsaṃ vasitvā ito muccitvā manussapathaṃ gantvā saccāni paṭivijjhitvā dukkhassantaṃ karissāmī’’ti cintetvā tato paṭṭhāya tasmiṃyeva pāsāde uposathakammaṃ karoti. Alaṅkatanāgamāṇavikā tassa santikaṃ gacchanti, yebhuyyenassa sīlaṃ bhijjati. So tato paṭṭhāya pāsādā nikkhamitvā uyyānaṃ gacchati. Tā tatrāpi gacchanti, uposatho bhijjateva. So cintesi ‘‘mayā ito nāgabhavanā nikkhamitvā manussalokaṃ gantvā uposathavāsaṃ vasituṃ vaṭṭatī’’ti. So tato paṭṭhāya uposathadivasesu nāgabhavanā nikkhamitvā ekassa paccantagāmassa avidūre mahāmaggasamīpe vammikamatthake ‘‘mama cammādīhi atthikā gaṇhantu, maṃ kīḷāsappaṃ vā kātukāmā karontū’’ti sarīraṃ dānamukhe vissajjetvā bhoge ābhujitvā nipanno uposathavāsaṃ vasati. Mahāmaggena gacchantā ca āgacchantā ca taṃ disvā gandhādīhi pūjetvā pakkamanti. Paccantagāmavāsino gantvā ‘‘mahānubhāvo nāgarājā’’ti tassa upari maṇḍapaṃ karitvā samantā vālukaṃ okiritvā gandhādīhi pūjayiṃsu. Tato paṭṭhāya manussā mahāsatte pasīditvā pūjaṃ katvā puttaṃ patthenti, dhītaraṃ patthenti.
મહાસત્તોપિ ઉપોસથકમ્મં કરોન્તો ચાતુદ્દસીપન્નરસીસુ વમ્મિકમત્થકે નિપજ્જિત્વા પાટિપદે નાગભવનં ગચ્છતિ. તસ્સેવં ઉપોસથં કરોન્તસ્સ અદ્ધા વીતિવત્તો. એકદિવસં સુમના અગ્ગમહેસી આહ ‘‘દેવ , ત્વં મનુસ્સલોકં ગન્ત્વા ઉપોસથં ઉપવસસિ, મનુસ્સલોકો ચ સાસઙ્કો સપ્પટિભયો, સચે તે ભયં ઉપ્પજ્જેય્ય, અથ મયં યેન નિમિત્તેન જાનેય્યામ, તં નો આચિક્ખાહી’’તિ. અથ નં મહાસત્તો મઙ્ગલપોક્ખરણિયા તીરં નેત્વા ‘‘સચે મં ભદ્દે, કોચિ પહરિત્વા કિલમેસ્સતિ, ઇમિસ્સા પોક્ખરણિયા ઉદકં આવિલં ભવિસ્સતિ, સચે સુપણ્ણો ગહેસ્સતિ, ઉદકં પક્કુથિસ્સતિ, સચે અહિતુણ્ડિકો ગણ્હિસ્સતિ, ઉદકં લોહિતવણ્ણં ભવિસ્સતી’’તિ આહ. એવં તસ્સા તીણિ નિમિત્તાનિ આચિક્ખિત્વા ચાતુદ્દસીઉપોસથં અધિટ્ઠાય નાગભવના નિક્ખમિત્વા તત્થ ગન્ત્વા વમ્મિકમત્થકે નિપજ્જિ સરીરસોભાય વમ્મિકં સોભયમાનો. સરીરઞ્હિસ્સ રજતદામં વિય સેતં અહોસિ મત્થકો રત્તકમ્બલગેણ્ડુકો વિય. ઇમસ્મિં પન જાતકે બોધિસત્તસ્સ સરીરં નઙ્ગલસીસપમાણં અહોસિ, ભૂરિદત્તજાતકે (જા॰ ૨.૨૨.૭૮૪ આદયો) ઊરુપ્પમાણં, સઙ્ખપાલજાતકે (જા॰ ૨.૧૭.૧૪૩ આદયો) એકદોણિકનાવપમાણં.
Mahāsattopi uposathakammaṃ karonto cātuddasīpannarasīsu vammikamatthake nipajjitvā pāṭipade nāgabhavanaṃ gacchati. Tassevaṃ uposathaṃ karontassa addhā vītivatto. Ekadivasaṃ sumanā aggamahesī āha ‘‘deva , tvaṃ manussalokaṃ gantvā uposathaṃ upavasasi, manussaloko ca sāsaṅko sappaṭibhayo, sace te bhayaṃ uppajjeyya, atha mayaṃ yena nimittena jāneyyāma, taṃ no ācikkhāhī’’ti. Atha naṃ mahāsatto maṅgalapokkharaṇiyā tīraṃ netvā ‘‘sace maṃ bhadde, koci paharitvā kilamessati, imissā pokkharaṇiyā udakaṃ āvilaṃ bhavissati, sace supaṇṇo gahessati, udakaṃ pakkuthissati, sace ahituṇḍiko gaṇhissati, udakaṃ lohitavaṇṇaṃ bhavissatī’’ti āha. Evaṃ tassā tīṇi nimittāni ācikkhitvā cātuddasīuposathaṃ adhiṭṭhāya nāgabhavanā nikkhamitvā tattha gantvā vammikamatthake nipajji sarīrasobhāya vammikaṃ sobhayamāno. Sarīrañhissa rajatadāmaṃ viya setaṃ ahosi matthako rattakambalageṇḍuko viya. Imasmiṃ pana jātake bodhisattassa sarīraṃ naṅgalasīsapamāṇaṃ ahosi, bhūridattajātake (jā. 2.22.784 ādayo) ūruppamāṇaṃ, saṅkhapālajātake (jā. 2.17.143 ādayo) ekadoṇikanāvapamāṇaṃ.
તદા એકો બારાણસિવાસી માણવો તક્કસિલં ગન્ત્વા દિસાપામોક્ખસ્સ આચરિયસ્સ સન્તિકે અલમ્પાયનમન્તં ઉગ્ગણ્હિત્વા તેન મગ્ગેન અત્તનો ગેહં ગચ્છન્તો મહાસત્તં દિસ્વા ‘‘ઇમં સપ્પં ગહેત્વા ગામનિગમરાજધાનીસુ કીળાપેન્તો ધનં ઉપ્પાદેસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા દિબ્બોસધાનિ ગહેત્વા દિબ્બમન્તં પરિવત્તેત્વા તસ્સ સન્તિકં અગમાસિ. દિબ્બમન્તસુતકાલતો પટ્ઠાય મહાસત્તસ્સ કણ્ણેસુ અયસલાકપવેસનકાલો વિય જાતો, મત્થકો સિખરેન અભિમત્થિયમાનો વિય જાતો. સો ‘‘કો નુ ખો એસો’’તિ ભોગન્તરતો સીસં ઉક્ખિપિત્વા ઓલોકેન્તો અહિતુણ્ડિકં દિસ્વા ચિન્તેસિ ‘‘મમ વિસં મહન્તં, સચાહં કુજ્ઝિત્વા નાસવાતં વિસ્સજ્જેસ્સામિ, એતસ્સ સરીરં ભસ્મમુટ્ઠિ વિય વિપ્પકિરિસ્સતિ, અથ મે સીલં ખણ્ડં ભવિસ્સતિ, ન દાનિ તં ઓલોકેસ્સામી’’તિ. સો અક્ખીનિ નિમ્મીલેત્વા સીસં ભોગન્તરે ઠપેસિ.
Tadā eko bārāṇasivāsī māṇavo takkasilaṃ gantvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike alampāyanamantaṃ uggaṇhitvā tena maggena attano gehaṃ gacchanto mahāsattaṃ disvā ‘‘imaṃ sappaṃ gahetvā gāmanigamarājadhānīsu kīḷāpento dhanaṃ uppādessāmī’’ti cintetvā dibbosadhāni gahetvā dibbamantaṃ parivattetvā tassa santikaṃ agamāsi. Dibbamantasutakālato paṭṭhāya mahāsattassa kaṇṇesu ayasalākapavesanakālo viya jāto, matthako sikharena abhimatthiyamāno viya jāto. So ‘‘ko nu kho eso’’ti bhogantarato sīsaṃ ukkhipitvā olokento ahituṇḍikaṃ disvā cintesi ‘‘mama visaṃ mahantaṃ, sacāhaṃ kujjhitvā nāsavātaṃ vissajjessāmi, etassa sarīraṃ bhasmamuṭṭhi viya vippakirissati, atha me sīlaṃ khaṇḍaṃ bhavissati, na dāni taṃ olokessāmī’’ti. So akkhīni nimmīletvā sīsaṃ bhogantare ṭhapesi.
અહિતુણ્ડિકો બ્રાહ્મણો ઓસધં ખાદિત્વા મન્તં પરિવત્તેત્વા ખેળં મહાસત્તસ્સ સરીરે ઓપિ, ઓસધાનઞ્ચ મન્તસ્સ ચાનુભાવેન ખેળેન ફુટ્ઠફુટ્ઠટ્ઠાને ફોટાનં ઉટ્ઠાનકાલો વિય જાતો. અથ નં સો નઙ્ગુટ્ઠે ગહેત્વા કડ્ઢિત્વા દીઘસો નિપજ્જાપેત્વા અજપદેન દણ્ડેન ઉપ્પીળેન્તો દુબ્બલં કત્વા સીસં દળ્હં ગહેત્વા નિપ્પીળિ, મહાસત્તસ્સ મુખં વિવરિ. અથસ્સ મુખે ખેળં ઓપિત્વા ઓસધમન્તં કત્વા દન્તે ભિન્દિ, મુખં લોહિતસ્સ પૂરિ. મહાસત્તો અત્તનો સીલભેદભયેન એવરૂપં દુક્ખં અધિવાસેન્તો અક્ખીનિ ઉમ્મીલેત્વા ઓલોકનમત્તમ્પિ નાકરિ. સોપિ ‘‘નાગરાજાનં દુબ્બલં કરિસ્સામી’’તિ નઙ્ગુટ્ઠતો પટ્ઠાયસ્સ અટ્ઠીનિ ચુણ્ણયમાનો વિય સકલસરીરં મદ્દિત્વા પટ્ટકવેઠનં નામ વેઠેસિ, તન્તમજ્જિતં નામ મજ્જિ, નઙ્ગુટ્ઠં ગહેત્વા દુસ્સપોથિમં નામ પોથેસિ. મહાસત્તસ્સ સકલસરીરં લોહિતમક્ખિતં અહોસિ. સો મહાવેદનં અધિવાસેસિ.
Ahituṇḍiko brāhmaṇo osadhaṃ khāditvā mantaṃ parivattetvā kheḷaṃ mahāsattassa sarīre opi, osadhānañca mantassa cānubhāvena kheḷena phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāne phoṭānaṃ uṭṭhānakālo viya jāto. Atha naṃ so naṅguṭṭhe gahetvā kaḍḍhitvā dīghaso nipajjāpetvā ajapadena daṇḍena uppīḷento dubbalaṃ katvā sīsaṃ daḷhaṃ gahetvā nippīḷi, mahāsattassa mukhaṃ vivari. Athassa mukhe kheḷaṃ opitvā osadhamantaṃ katvā dante bhindi, mukhaṃ lohitassa pūri. Mahāsatto attano sīlabhedabhayena evarūpaṃ dukkhaṃ adhivāsento akkhīni ummīletvā olokanamattampi nākari. Sopi ‘‘nāgarājānaṃ dubbalaṃ karissāmī’’ti naṅguṭṭhato paṭṭhāyassa aṭṭhīni cuṇṇayamāno viya sakalasarīraṃ madditvā paṭṭakaveṭhanaṃ nāma veṭhesi, tantamajjitaṃ nāma majji, naṅguṭṭhaṃ gahetvā dussapothimaṃ nāma pothesi. Mahāsattassa sakalasarīraṃ lohitamakkhitaṃ ahosi. So mahāvedanaṃ adhivāsesi.
અથસ્સ દુબ્બલભાવં ઞત્વા વલ્લીહિ પેળં કરિત્વા તત્થ નં પક્ખિપિત્વા પચ્ચન્તગામં નેત્વા મહાજનમજ્ઝે કીળાપેસિ. નીલાદીસુ વણ્ણેસુ વટ્ટચતુરસ્સાદીસુ સણ્ઠાનેસુ અણુંથૂલાદીસુ પમાણેસુ યં યં બ્રાહ્મણો ઇચ્છતિ, મહાસત્તો તંતદેવ કત્વા નચ્ચતિ, ફણસતં ફણસહસ્સમ્પિ કરોતિયેવ. મહાજનો પસીદિત્વા બહું ધનં અદાસિ. એકદિવસમેવ કહાપણસહસ્સઞ્ચેવ સહસ્સગ્ઘનકે ચ પરિક્ખારે લભિ. બ્રાહ્મણો આદિતોવ સહસ્સં લભિત્વા ‘‘વિસ્સજ્જેસ્સામી’’તિ ચિન્તેસિ, તં પન ધનં લભિત્વા ‘‘પચ્ચન્તગામેયેવ તાવ મે એત્તકં ધનં લદ્ધં, રાજરાજમહામચ્ચાનં સન્તિકે બહું ધનં લભિસ્સામી’’તિ સકટઞ્ચ સુખયાનકઞ્ચ ગહેત્વા સકટે પરિક્ખારે ઠપેત્વા સુખયાનકે નિસિન્નો મહન્તેન પરિવારેન મહાસત્તં ગામનિગમાદીસુ કીળાપેન્તો ‘‘બારાણસિયં ઉગ્ગસેનરઞ્ઞો સન્તિકે કીળાપેત્વા વિસ્સજ્જેસ્સામી’’તિ અગમાસિ. સો મણ્ડૂકે મારેત્વા નાગરઞ્ઞો દેતિ. નાગરાજા ‘‘પુનપ્પુનં એસ મં નિસ્સાય મારેસ્સતી’’તિ ન ખાદતિ. અથસ્સ મધુલાજે અદાસિ. મહાસત્તો ‘‘સચાહં ભોજનં ગણ્હિસ્સામિ, અન્તોપેળાય એવ મરણં ભવિસ્સતી’’તિ તેપિ ન ખાદતિ. બ્રાહ્મણો માસમત્તેન બારાણસિં પત્વા દ્વારગામેસુ કીળાપેન્તો બહું ધનં લભિ.
Athassa dubbalabhāvaṃ ñatvā vallīhi peḷaṃ karitvā tattha naṃ pakkhipitvā paccantagāmaṃ netvā mahājanamajjhe kīḷāpesi. Nīlādīsu vaṇṇesu vaṭṭacaturassādīsu saṇṭhānesu aṇuṃthūlādīsu pamāṇesu yaṃ yaṃ brāhmaṇo icchati, mahāsatto taṃtadeva katvā naccati, phaṇasataṃ phaṇasahassampi karotiyeva. Mahājano pasīditvā bahuṃ dhanaṃ adāsi. Ekadivasameva kahāpaṇasahassañceva sahassagghanake ca parikkhāre labhi. Brāhmaṇo āditova sahassaṃ labhitvā ‘‘vissajjessāmī’’ti cintesi, taṃ pana dhanaṃ labhitvā ‘‘paccantagāmeyeva tāva me ettakaṃ dhanaṃ laddhaṃ, rājarājamahāmaccānaṃ santike bahuṃ dhanaṃ labhissāmī’’ti sakaṭañca sukhayānakañca gahetvā sakaṭe parikkhāre ṭhapetvā sukhayānake nisinno mahantena parivārena mahāsattaṃ gāmanigamādīsu kīḷāpento ‘‘bārāṇasiyaṃ uggasenarañño santike kīḷāpetvā vissajjessāmī’’ti agamāsi. So maṇḍūke māretvā nāgarañño deti. Nāgarājā ‘‘punappunaṃ esa maṃ nissāya māressatī’’ti na khādati. Athassa madhulāje adāsi. Mahāsatto ‘‘sacāhaṃ bhojanaṃ gaṇhissāmi, antopeḷāya eva maraṇaṃ bhavissatī’’ti tepi na khādati. Brāhmaṇo māsamattena bārāṇasiṃ patvā dvāragāmesu kīḷāpento bahuṃ dhanaṃ labhi.
રાજાપિ નં પક્કોસાપેત્વા ‘‘અમ્હાકં કીળાપેહી’’તિ આહ. ‘‘સાધુ, દેવ, સ્વે પન્નરસે તુમ્હાકં કીળાપેસ્સામી’’તિ. રાજા ‘‘સ્વે નાગરાજા રાજઙ્ગણે નચ્ચિસ્સતિ, મહાજનો સન્નિપતિત્વા પસ્સતૂ’’તિ ભેરિં ચરાપેત્વા પુનદિવસે રાજઙ્ગણં અલઙ્કારાપેત્વા બ્રાહ્મણં પક્કોસાપેસિ. સો રતનપેળાય મહાસત્તં નેત્વા વિચિત્તત્થરે પેળં ઠપેત્વા નિસીદિ. રાજાપિ પાસાદા ઓરુય્હ મહાજનપરિવુતો રાજાસને નિસીદિ. બ્રાહ્મણો મહાસત્તં નીહરિત્વા નચ્ચાપેસિ. મહાજનો સકભાવેન સણ્ઠાતું અસક્કોન્તો ચેલુક્ખેપસહસ્સં પવત્તેતિ. બોધિસત્તસ્સ ઉપરિ સત્તરતનવસ્સં વસ્સતિ. તસ્સ ગહિતસ્સ માસો સમ્પૂરિ. એત્તકં કાલં નિરાહારોવ અહોસિ. સુમના ‘‘અતિચિરાયતિ મે પિયસામિકો, ઇદાનિસ્સ ઇધ અનાગચ્છન્તસ્સ માસો સમ્પુણ્ણો, કિં નુ ખો કારણ’’ન્તિ ગન્ત્વા પોક્ખરણિં ઓલોકેન્તી લોહિતવણ્ણં ઉદકં દિસ્વા ‘‘અહિતુણ્ડિકેન ગહિતો ભવિસ્સતી’’તિ ઞત્વા નાગભવના નિક્ખમિત્વા વમ્મિકસન્તિકં ગન્ત્વા મહાસત્તસ્સ ગહિતટ્ઠાનઞ્ચ કિલમિતટ્ઠાનઞ્ચ દિસ્વા રોદિત્વા કન્દિત્વા પચ્ચન્તગામં ગન્ત્વા પુચ્છિત્વા તં પવત્તિં સુત્વા બારાણસિં ગન્ત્વા રાજઙ્ગણે પરિસમજ્ઝે આકાસે રોદમાના અટ્ઠાસિ. મહાસત્તો નચ્ચન્તોવ આકાસં ઓલોકેત્વા તં દિસ્વા લજ્જિતો પેળં પવિસિત્વા નિપજ્જિ. રાજા તસ્સ પેળં પવિટ્ઠકાલે ‘‘કિં નુ ખો કારણ’’ન્તિ ઇતો ચિતો ચ ઓલોકેન્તો તં આકાસે ઠિતં દિસ્વા પઠમં ગાથમાહ –
Rājāpi naṃ pakkosāpetvā ‘‘amhākaṃ kīḷāpehī’’ti āha. ‘‘Sādhu, deva, sve pannarase tumhākaṃ kīḷāpessāmī’’ti. Rājā ‘‘sve nāgarājā rājaṅgaṇe naccissati, mahājano sannipatitvā passatū’’ti bheriṃ carāpetvā punadivase rājaṅgaṇaṃ alaṅkārāpetvā brāhmaṇaṃ pakkosāpesi. So ratanapeḷāya mahāsattaṃ netvā vicittatthare peḷaṃ ṭhapetvā nisīdi. Rājāpi pāsādā oruyha mahājanaparivuto rājāsane nisīdi. Brāhmaṇo mahāsattaṃ nīharitvā naccāpesi. Mahājano sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto celukkhepasahassaṃ pavatteti. Bodhisattassa upari sattaratanavassaṃ vassati. Tassa gahitassa māso sampūri. Ettakaṃ kālaṃ nirāhārova ahosi. Sumanā ‘‘aticirāyati me piyasāmiko, idānissa idha anāgacchantassa māso sampuṇṇo, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti gantvā pokkharaṇiṃ olokentī lohitavaṇṇaṃ udakaṃ disvā ‘‘ahituṇḍikena gahito bhavissatī’’ti ñatvā nāgabhavanā nikkhamitvā vammikasantikaṃ gantvā mahāsattassa gahitaṭṭhānañca kilamitaṭṭhānañca disvā roditvā kanditvā paccantagāmaṃ gantvā pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā bārāṇasiṃ gantvā rājaṅgaṇe parisamajjhe ākāse rodamānā aṭṭhāsi. Mahāsatto naccantova ākāsaṃ oloketvā taṃ disvā lajjito peḷaṃ pavisitvā nipajji. Rājā tassa peḷaṃ paviṭṭhakāle ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti ito cito ca olokento taṃ ākāse ṭhitaṃ disvā paṭhamaṃ gāthamāha –
૨૪૦.
240.
‘‘કા નુ વિજ્જુરિવાભાસિ, ઓસધી વિય તારકા;
‘‘Kā nu vijjurivābhāsi, osadhī viya tārakā;
દેવતા નુસિ ગન્ધબ્બી, ન તં મઞ્ઞામી માનુસિ’’ન્તિ.
Devatā nusi gandhabbī, na taṃ maññāmī mānusi’’nti.
તત્થ ન તં મઞ્ઞામિ માનુસિન્તિ અહં તં માનુસીતિ ન મઞ્ઞામિ, તયા એકાય દેવતાય ગન્ધબ્બિયા વા ભવિતું વટ્ટતીતિ વદતિ.
Tattha na taṃ maññāmi mānusinti ahaṃ taṃ mānusīti na maññāmi, tayā ekāya devatāya gandhabbiyā vā bhavituṃ vaṭṭatīti vadati.
ઇદાનિ તેસં વચનપટિવચનગાથા હોન્તિ –
Idāni tesaṃ vacanapaṭivacanagāthā honti –
૨૪૧.
241.
‘‘નમ્હિ દેવી ન ગન્ધબ્બી, ન મહારાજ માનુસી;
‘‘Namhi devī na gandhabbī, na mahārāja mānusī;
નાગકઞ્ઞાસ્મિ ભદ્દન્તે, અત્થેનમ્હિ ઇધાગતા.
Nāgakaññāsmi bhaddante, atthenamhi idhāgatā.
૨૪૨.
242.
‘‘વિબ્ભન્તચિત્તા કુપિતિન્દ્રિયાસિ, નેત્તેહિ તે વારિગણા સવન્તિ;
‘‘Vibbhantacittā kupitindriyāsi, nettehi te vārigaṇā savanti;
કિં તે નટ્ઠં કિં પન પત્થયાના, ઇધાગતા નારિ તદિઙ્ઘ બ્રૂહિ.
Kiṃ te naṭṭhaṃ kiṃ pana patthayānā, idhāgatā nāri tadiṅgha brūhi.
૨૪૩.
243.
‘‘યમુગ્ગતેજો ઉરગોતિ ચાહુ, નાગોતિ નં આહુ જના જનિન્દ;
‘‘Yamuggatejo uragoti cāhu, nāgoti naṃ āhu janā janinda;
તમગ્ગહી પુરિસો જીવિકત્થો, તં બન્ધના મુઞ્ચ પતી મમેસો.
Tamaggahī puriso jīvikattho, taṃ bandhanā muñca patī mameso.
૨૪૪.
244.
‘‘કથં ન્વયં બલવિરિયૂપપન્નો, હત્થત્તમાગચ્છિ વનિબ્બકસ્સ;
‘‘Kathaṃ nvayaṃ balaviriyūpapanno, hatthattamāgacchi vanibbakassa;
અક્ખાહિ મે નાગકઞ્ઞે તમત્થં, કથં વિજાનેમુ ગહીતનાગં.
Akkhāhi me nāgakaññe tamatthaṃ, kathaṃ vijānemu gahītanāgaṃ.
૨૪૫.
245.
‘‘નગરમ્પિ નાગો ભસ્મં કરેય્ય, તથા હિ સો બલવિરિયૂપપન્નો;
‘‘Nagarampi nāgo bhasmaṃ kareyya, tathā hi so balaviriyūpapanno;
ધમ્મઞ્ચ નાગો અપચાયમાનો, તસ્મા પરક્કમ્મ તપો કરોતી’’તિ.
Dhammañca nāgo apacāyamāno, tasmā parakkamma tapo karotī’’ti.
તત્થ અત્થેનમ્હીતિ અહં એકં કારણં પટિચ્ચ ઇધાગતા. કુપિતિન્દ્રિયાતિ કિલન્તિન્દ્રિયા. વારિગણાતિ અસ્સુબિન્દુઘટા. ઉરગોતિ ચાહૂતિ ઉરગોતિ ચાયં મહાજનો કથેસિ. તમગ્ગહી પુરિસોતિ અયં પુરિસો તં નાગરાજાનં જીવિકત્થાય અગ્ગહેસિ. વનિબ્બકસ્સાતિ ઇમસ્સ વનિબ્બકસ્સ કથં નુ એસ મહાનુભાવો સમાનો હત્થત્તં આગતોતિ પુચ્છતિ. ધમ્મઞ્ચાતિ પઞ્ચસીલધમ્મં ઉપોસથવાસધમ્મઞ્ચ ગરું કરોન્તો વિહરતિ, તસ્મા ઇમિના પુરિસેન ગહિતોપિ ‘‘સચાહં ઇમસ્સ ઉપરિ નાસવાતં વિસ્સજ્જેસ્સામિ, ભસ્મમુટ્ઠિ વિય વિકિરિસ્સતિ, એવં મે સીલં ભિજ્જિસ્સતી’’તિ સીલભેદભયા પરક્કમ્મ તં દુક્ખં અધિવાસેત્વા તપો કરોતિ, વીરિયમેવ કરોતીતિ આહ.
Tattha atthenamhīti ahaṃ ekaṃ kāraṇaṃ paṭicca idhāgatā. Kupitindriyāti kilantindriyā. Vārigaṇāti assubindughaṭā. Uragoti cāhūti uragoti cāyaṃ mahājano kathesi. Tamaggahī purisoti ayaṃ puriso taṃ nāgarājānaṃ jīvikatthāya aggahesi. Vanibbakassāti imassa vanibbakassa kathaṃ nu esa mahānubhāvo samāno hatthattaṃ āgatoti pucchati. Dhammañcāti pañcasīladhammaṃ uposathavāsadhammañca garuṃ karonto viharati, tasmā iminā purisena gahitopi ‘‘sacāhaṃ imassa upari nāsavātaṃ vissajjessāmi, bhasmamuṭṭhi viya vikirissati, evaṃ me sīlaṃ bhijjissatī’’ti sīlabhedabhayā parakkamma taṃ dukkhaṃ adhivāsetvā tapo karoti, vīriyameva karotīti āha.
રાજા ‘‘કહં પનેસો ઇમિના ગહિતો’’તિ પુચ્છિ. અથસ્સ સા આચિક્ખન્તી ગાથમાહ –
Rājā ‘‘kahaṃ paneso iminā gahito’’ti pucchi. Athassa sā ācikkhantī gāthamāha –
૨૪૬.
246.
‘‘ચાતુદ્દસિં પઞ્ચદસિઞ્ચ રાજ, ચતુપ્પથે સમ્મતિ નાગરાજા;
‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiñca rāja, catuppathe sammati nāgarājā;
તમગ્ગહી પુરિસો જીવિકત્થો, તં બન્ધના મુઞ્ચ પતી મમેસો’’તિ.
Tamaggahī puriso jīvikattho, taṃ bandhanā muñca patī mameso’’ti.
તત્થ ચતુપ્પથેતિ ચતુક્કમગ્ગસ્સ આસન્નટ્ઠાને એકસ્મિં વમ્મિકે ચતુરઙ્ગસમન્નાગતં અધિટ્ઠાનં અધિટ્ઠહિત્વા ઉપોસથવાસં વસન્તો નિપજ્જતીતિ અત્થો. તં બન્ધનાતિ તં એવં ધમ્મિકં ગુણવન્તં નાગરાજાનં એતસ્સ ધનં દત્વા પેળબન્ધના પમુઞ્ચ.
Tattha catuppatheti catukkamaggassa āsannaṭṭhāne ekasmiṃ vammike caturaṅgasamannāgataṃ adhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhahitvā uposathavāsaṃ vasanto nipajjatīti attho. Taṃ bandhanāti taṃ evaṃ dhammikaṃ guṇavantaṃ nāgarājānaṃ etassa dhanaṃ datvā peḷabandhanā pamuñca.
એવઞ્ચ પન વત્વા પુનપિ તં યાચન્તી દ્વે ગાથા અભાસિ –
Evañca pana vatvā punapi taṃ yācantī dve gāthā abhāsi –
૨૪૭.
247.
‘‘સોળસિત્થિસહસ્સાનિ, આમુત્તમણિકુણ્ડલા;
‘‘Soḷasitthisahassāni, āmuttamaṇikuṇḍalā;
વારિગેહસયા નારી, તાપિ તં સરણં ગતા.
Vārigehasayā nārī, tāpi taṃ saraṇaṃ gatā.
૨૪૮.
248.
‘‘ધમ્મેન મોચેહિ અસાહસેન, ગામેન નિક્ખેન ગવં સતેન;
‘‘Dhammena mocehi asāhasena, gāmena nikkhena gavaṃ satena;
ઓસ્સટ્ઠકાયો ઉરગો ચરાતુ, પુઞ્ઞત્થિકો મુઞ્ચતુ બન્ધનસ્મા’’તિ.
Ossaṭṭhakāyo urago carātu, puññatthiko muñcatu bandhanasmā’’ti.
તત્થ સોળસિત્થિસહસ્સાનીતિ મા ત્વં એસ યો વા સો વા દલિદ્દનાગોતિ મઞ્ઞિત્થ. એતસ્સ હિ એત્તકા સબ્બાલઙ્કારપટિમણ્ડિતા ઇત્થિયોવ, સેસા સમ્પત્તિ અપરિમાણાતિ દસ્સેતિ. વારિગેહસયાતિ ઉદકચ્છદનં ઉદકગબ્ભં કત્વા તત્થ સયનસીલા. ઓસ્સટ્ઠકાયોતિ નિસ્સટ્ઠકાયો હુત્વા. ચરાતૂતિ ચરતુ.
Tattha soḷasitthisahassānīti mā tvaṃ esa yo vā so vā daliddanāgoti maññittha. Etassa hi ettakā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā itthiyova, sesā sampatti aparimāṇāti dasseti. Vārigehasayāti udakacchadanaṃ udakagabbhaṃ katvā tattha sayanasīlā. Ossaṭṭhakāyoti nissaṭṭhakāyo hutvā. Carātūti caratu.
અથ નં રાજા તિસ્સો ગાથા અભાસિ –
Atha naṃ rājā tisso gāthā abhāsi –
૨૪૯.
249.
‘‘ધમ્મેન મોચેમિ અસાહસેન, ગામેન નિક્ખેન ગવં સતેન;
‘‘Dhammena mocemi asāhasena, gāmena nikkhena gavaṃ satena;
ઓસ્સટ્ઠકાયો ઉરગો ચરાતુ, પુઞ્ઞત્થિકો મુઞ્ચતુ બન્ધનસ્મા.
Ossaṭṭhakāyo urago carātu, puññatthiko muñcatu bandhanasmā.
૨૫૦.
250.
‘‘દમ્મિ નિક્ખસતં લુદ્દ, થૂલઞ્ચ મણિકુણ્ડલં;
‘‘Dammi nikkhasataṃ ludda, thūlañca maṇikuṇḍalaṃ;
ચતુસ્સદઞ્ચ પલ્લઙ્કં, ઉમાપુપ્ફસરિન્નિભં.
Catussadañca pallaṅkaṃ, umāpupphasarinnibhaṃ.
૨૫૧.
251.
‘‘દ્વે ચ સાદિસિયો ભરિયા, ઉસભઞ્ચ ગવં સતં;
‘‘Dve ca sādisiyo bhariyā, usabhañca gavaṃ sataṃ;
ઓસ્સટ્ઠકાયો ઉરગો ચરાતુ, પુઞ્ઞત્થિકો મુઞ્ચતુ બન્ધનસ્મા’’તિ.
Ossaṭṭhakāyo urago carātu, puññatthiko muñcatu bandhanasmā’’ti.
તત્થ લુદ્દાતિ રાજા ઉરગં મોચેતું અહિતુણ્ડિકં આમન્તેત્વા તસ્સ દાતબ્બં દેય્યધમ્મં દસ્સેન્તો એવમાહ. ગાથા પન હેટ્ઠા વુત્તત્થાયેવ.
Tattha luddāti rājā uragaṃ mocetuṃ ahituṇḍikaṃ āmantetvā tassa dātabbaṃ deyyadhammaṃ dassento evamāha. Gāthā pana heṭṭhā vuttatthāyeva.
અથ નં લુદ્દો આહ –
Atha naṃ luddo āha –
૨૫૨.
252.
‘‘વિનાપિ દાના તવ વચનં જનિન્દ, મુઞ્ચેમુ નં ઉરગં બન્ધનસ્મા;
‘‘Vināpi dānā tava vacanaṃ janinda, muñcemu naṃ uragaṃ bandhanasmā;
ઓસ્સટ્ઠકાયો ઉરગો ચરાતુ, પુઞ્ઞત્થિકો મુઞ્ચતુ બન્ધનસ્મા’’તિ.
Ossaṭṭhakāyo urago carātu, puññatthiko muñcatu bandhanasmā’’ti.
તત્થ તવ વચનન્તિ મહારાજ, વિનાપિ દાનેન તવ વચનમેવ અમ્હાકં ગરુ. મુઞ્ચેમુ નન્તિ મુઞ્ચિસ્સામિ એતન્તિ વદતિ.
Tattha tava vacananti mahārāja, vināpi dānena tava vacanameva amhākaṃ garu. Muñcemu nanti muñcissāmi etanti vadati.
એવઞ્ચ પન વત્વા મહાસત્તં પેળતો નીહરિ. નાગરાજા નિક્ખમિત્વા પુપ્ફન્તરં પવિસિત્વા તં અત્તભાવં વિજહિત્વા માણવકવણ્ણેન અલઙ્કતસરીરો હુત્વા પથવિં ભિન્દન્તો વિય નિક્ખન્તો અટ્ઠાસિ. સુમના આકાસતો ઓતરિત્વા તસ્સ સન્તિકે ઠિતા. નાગરાજા અઞ્જલિં પગ્ગય્હ રાજાનં નમસ્સમાનો અટ્ઠાસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા દ્વે ગાથા અભાસિ –
Evañca pana vatvā mahāsattaṃ peḷato nīhari. Nāgarājā nikkhamitvā pupphantaraṃ pavisitvā taṃ attabhāvaṃ vijahitvā māṇavakavaṇṇena alaṅkatasarīro hutvā pathaviṃ bhindanto viya nikkhanto aṭṭhāsi. Sumanā ākāsato otaritvā tassa santike ṭhitā. Nāgarājā añjaliṃ paggayha rājānaṃ namassamāno aṭṭhāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā dve gāthā abhāsi –
૨૫૩.
253.
‘‘મુત્તો ચમ્પેય્યકો નાગો, રાજાનં એતદબ્રવિ;
‘‘Mutto campeyyako nāgo, rājānaṃ etadabravi;
નમો તે કાસિરાજત્થુ, નમો તે કાસિવડ્ઢન;
Namo te kāsirājatthu, namo te kāsivaḍḍhana;
અઞ્જલિં તે પગ્ગણ્હામિ, પસ્સેય્યં મે નિવેસનં.
Añjaliṃ te paggaṇhāmi, passeyyaṃ me nivesanaṃ.
૨૫૪.
254.
‘‘અદ્ધા હિ દુબ્બિસ્સસમેતમાહુ, યં માનુસો વિસ્સસે અમાનુસમ્હિ;
‘‘Addhā hi dubbissasametamāhu, yaṃ mānuso vissase amānusamhi;
સચે ચ મં યાચસિ એતમત્થં, દક્ખેમુ તે નાગ નિવેસનાની’’તિ.
Sace ca maṃ yācasi etamatthaṃ, dakkhemu te nāga nivesanānī’’ti.
તત્થ પસ્સેય્યં મે નિવેસનન્તિ મમ નિવેસનં ચમ્પેય્યનાગભવનં રમણીયં પસ્સિતબ્બયુત્તકં. તં તે અહં દસ્સેતુકામો, તં સબલવાહનો ત્વં આગન્ત્વા પસ્સ, નરિન્દાતિ વદતિ. દુબ્બિસ્સસન્તિ દુવિસ્સાસનીયં. સચે ચાતિ સચે મં યાચસિ, પસ્સેય્યામ તે નિવેસનાનિ, અપિ ચ ખો પન તં ન સદ્દહામીતિ વદતિ.
Tattha passeyyaṃ me nivesananti mama nivesanaṃ campeyyanāgabhavanaṃ ramaṇīyaṃ passitabbayuttakaṃ. Taṃ te ahaṃ dassetukāmo, taṃ sabalavāhano tvaṃ āgantvā passa, narindāti vadati. Dubbissasanti duvissāsanīyaṃ. Sace cāti sace maṃ yācasi, passeyyāma te nivesanāni, api ca kho pana taṃ na saddahāmīti vadati.
અથ નં સદ્દહાપેતું સપથં કરોન્તો મહાસત્તો દ્વે ગાથા અભાસિ –
Atha naṃ saddahāpetuṃ sapathaṃ karonto mahāsatto dve gāthā abhāsi –
૨૫૫.
255.
‘‘સચેપિ વાતો ગિરિમાવહેય્ય, ચન્દો ચ સુરિયો ચ છમા પતેય્યું;
‘‘Sacepi vāto girimāvaheyya, cando ca suriyo ca chamā pateyyuṃ;
સબ્બા ચ નજ્જો પટિસોતં વજેય્યું, ન ત્વેવહં રાજ મુસા ભણેય્યં.
Sabbā ca najjo paṭisotaṃ vajeyyuṃ, na tvevahaṃ rāja musā bhaṇeyyaṃ.
૨૫૬.
256.
‘‘નભં ફલેય્ય ઉદધીપિ સુસ્સે, સંવટ્ટયે ભૂતધરા વસુન્ધરા;
‘‘Nabhaṃ phaleyya udadhīpi susse, saṃvaṭṭaye bhūtadharā vasundharā;
સિલુચ્ચયો મેરુ સમૂલમુપ્પતે, ન ત્વેવહં રાજ મુસા ભણેય્ય’’ન્તિ.
Siluccayo meru samūlamuppate, na tvevahaṃ rāja musā bhaṇeyya’’nti.
તત્થ સંવટ્ટયે ભૂતધરા વસુન્ધરાતિ અયં ભૂતધરાતિ ચ વસુન્ધરાતિ ચ સઙ્ખં ગતા મહાપથવી કિલઞ્જં વિય સંવટ્ટેય્ય. સમૂલમુપ્પતેતિ એવં મહાસિનેરુપબ્બતો સમૂલો ઉટ્ઠાય પુરાણપણ્ણં વિય આકાસે પક્ખન્દેય્ય.
Tattha saṃvaṭṭaye bhūtadharā vasundharāti ayaṃ bhūtadharāti ca vasundharāti ca saṅkhaṃ gatā mahāpathavī kilañjaṃ viya saṃvaṭṭeyya. Samūlamuppateti evaṃ mahāsinerupabbato samūlo uṭṭhāya purāṇapaṇṇaṃ viya ākāse pakkhandeyya.
સો મહાસત્તેન એવં વુત્તેપિ અસદ્દહન્તો –
So mahāsattena evaṃ vuttepi asaddahanto –
૨૫૭.
257.
‘‘અદ્ધા હિ દુબ્બિસ્સસમેતમાહુ, યં માનુસો વિસ્સસે અમાનુસમ્હિ;
‘‘Addhā hi dubbissasametamāhu, yaṃ mānuso vissase amānusamhi;
સચે ચ મં યાચસિ એતમત્થં, દક્ખેમુ તે નાગ નિવેસનાની’’તિ. –
Sace ca maṃ yācasi etamatthaṃ, dakkhemu te nāga nivesanānī’’ti. –
પુનપિ તમેવ ગાથં વત્વા ‘‘ત્વં મયા કતગુણં જાનિતું અરહસિ, સદ્દહિતું પન યુત્તભાવં વા અયુત્તભાવં વા અહં જાનિસ્સામી’’તિ પકાસેન્તો ઇતરં ગાથમાહ –
Punapi tameva gāthaṃ vatvā ‘‘tvaṃ mayā kataguṇaṃ jānituṃ arahasi, saddahituṃ pana yuttabhāvaṃ vā ayuttabhāvaṃ vā ahaṃ jānissāmī’’ti pakāsento itaraṃ gāthamāha –
૨૫૮.
258.
‘‘તુમ્હે ખોત્થ ઘોરવિસા ઉળારા, મહાતેજા ખિપ્પકોપી ચ હોથ;
‘‘Tumhe khottha ghoravisā uḷārā, mahātejā khippakopī ca hotha;
મંકારણા બન્ધનસ્મા પમુત્તો, અરહસિ નો જાનિતુયે કતાની’’તિ.
Maṃkāraṇā bandhanasmā pamutto, arahasi no jānituye katānī’’ti.
તત્થ ઉળારાતિ ઉળારવિસા. જાનિતુયેતિ જાનિતું.
Tattha uḷārāti uḷāravisā. Jānituyeti jānituṃ.
અથ નં સદ્દહાપેતું પુન સપથં કરોન્તો મહાસત્તો ગાથમાહ –
Atha naṃ saddahāpetuṃ puna sapathaṃ karonto mahāsatto gāthamāha –
૨૫૯.
259.
‘‘સો પચ્ચતં નિરયે ઘોરરૂપે, મા કાયિકં સાતમલત્થ કિઞ્ચિ;
‘‘So paccataṃ niraye ghorarūpe, mā kāyikaṃ sātamalattha kiñci;
પેળાય બદ્ધો મરણં ઉપેતુ, યો તાદિસં કમ્મકતં ન જાને’’તિ.
Peḷāya baddho maraṇaṃ upetu, yo tādisaṃ kammakataṃ na jāne’’ti.
તત્થ પચ્ચતન્તિ પચ્ચતુ. કમ્મકતન્તિ કતકમ્મં એવં ગુણકારકં તુમ્હાદિસં યો ન જાનાતિ, સો એવરૂપો હોતૂતિ વદતિ.
Tattha paccatanti paccatu. Kammakatanti katakammaṃ evaṃ guṇakārakaṃ tumhādisaṃ yo na jānāti, so evarūpo hotūti vadati.
અથસ્સ રાજા સદ્દહિત્વા થુતિં કરોન્તો ગાથમાહ –
Athassa rājā saddahitvā thutiṃ karonto gāthamāha –
૨૬૦.
260.
‘‘સચ્ચપ્પટિઞ્ઞા તવ મેસ હોતુ, અક્કોધનો હોહિ અનુપનાહી;
‘‘Saccappaṭiññā tava mesa hotu, akkodhano hohi anupanāhī;
સબ્બઞ્ચ તે નાગકુલં સુપણ્ણા, અગ્ગિંવ ગિમ્હેસુ વિવજ્જયન્તૂ’’તિ.
Sabbañca te nāgakulaṃ supaṇṇā, aggiṃva gimhesu vivajjayantū’’ti.
તત્થ તવ મેસ હોતૂતિ તવ એસા પટિઞ્ઞા સચ્ચા હોતુ. અગ્ગિંવ ગિમ્હેસુ વિવજ્જયન્તૂતિ યથા મનુસ્સા ગિમ્હકાલે સન્તાપં અનિચ્છન્તા જલમાનં અગ્ગિં વિવજ્જેન્તિ, એવં વિવજ્જેન્તુ દૂરતોવ પરિહરન્તુ.
Tattha tava mesa hotūti tava esā paṭiññā saccā hotu. Aggiṃva gimhesu vivajjayantūti yathā manussā gimhakāle santāpaṃ anicchantā jalamānaṃ aggiṃ vivajjenti, evaṃ vivajjentu dūratova pariharantu.
મહાસત્તોપિ રઞ્ઞો થુતિં કરોન્તો ઇતરં ગાથમાહ –
Mahāsattopi rañño thutiṃ karonto itaraṃ gāthamāha –
૨૬૧.
261.
‘‘અનુકમ્પસી નાગકુલં જનિન્દ, માતા યથા સુપ્પિયં એકપુત્તં;
‘‘Anukampasī nāgakulaṃ janinda, mātā yathā suppiyaṃ ekaputtaṃ;
અહઞ્ચ તે નાગકુલેન સદ્ધિં, કાહામિ વેય્યાવટિકં ઉળાર’’ન્તિ.
Ahañca te nāgakulena saddhiṃ, kāhāmi veyyāvaṭikaṃ uḷāra’’nti.
તં સુત્વા રાજા નાગભવનં ગન્તુકામો સેનં ગમનસજ્જં કાતું આણાપેન્તો ગાથમાહ –
Taṃ sutvā rājā nāgabhavanaṃ gantukāmo senaṃ gamanasajjaṃ kātuṃ āṇāpento gāthamāha –
૨૬૨.
262.
‘‘યોજેન્તુ વે રાજરથે સુચિત્તે, કમ્બોજકે અસ્સતરે સુદન્તે;
‘‘Yojentu ve rājarathe sucitte, kambojake assatare sudante;
નાગે ચ યોજેન્તુ સુવણ્ણકપ્પને, દક્ખેમુ નાગસ્સ નિવેસનાની’’તિ.
Nāge ca yojentu suvaṇṇakappane, dakkhemu nāgassa nivesanānī’’ti.
તત્થ કમ્બોજકે અસ્સતરે સુદન્તેતિ સુસિક્ખિતે કમ્બોજરટ્ઠસમ્ભવે અસ્સતરે યોજેન્તુ.
Tattha kambojake assatare sudanteti susikkhite kambojaraṭṭhasambhave assatare yojentu.
ઇતરા અભિસમ્બુદ્ધગાથા –
Itarā abhisambuddhagāthā –
૨૬૩.
263.
‘‘ભેરી મુદિઙ્ગા પણવા ચ સઙ્ખા, અવજ્જયિંસુ ઉગ્ગસેનસ્સ રઞ્ઞો;
‘‘Bherī mudiṅgā paṇavā ca saṅkhā, avajjayiṃsu uggasenassa rañño;
પાયાસિ રાજા બહુ સોભમાનો, પુરક્ખતો નારિગણસ્સ મજ્ઝે’’તિ.
Pāyāsi rājā bahu sobhamāno, purakkhato nārigaṇassa majjhe’’ti.
તત્થ બહુ સોભમાનોતિ ભિક્ખવે, બારાણસિરાજા સોળસહિ નારીસહસ્સેહિ પુરક્ખતો પરિવારિતો તસ્સ નારીગણસ્સ મજ્ઝે બારાણસિતો નાગભવનં ગચ્છન્તો અતિવિય સોભમાનો પાયાસિ.
Tattha bahu sobhamānoti bhikkhave, bārāṇasirājā soḷasahi nārīsahassehi purakkhato parivārito tassa nārīgaṇassa majjhe bārāṇasito nāgabhavanaṃ gacchanto ativiya sobhamāno pāyāsi.
તસ્સ નગરા નિક્ખન્તકાલેયેવ મહાસત્તો અત્તનો આનુભાવેન નાગભવનં સબ્બરતનમયં પાકારઞ્ચ દ્વારટ્ટાલકે ચ દિસ્સમાનરૂપે કત્વા નાગભવનગામિં મગ્ગં અલઙ્કતપટિયત્તં માપેસિ . રાજા સપરિસો તેન મગ્ગેન નાગભવનં પવિસિત્વા રમણીયં ભૂમિભાગઞ્ચ પાસાદે ચ અદ્દસ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Tassa nagarā nikkhantakāleyeva mahāsatto attano ānubhāvena nāgabhavanaṃ sabbaratanamayaṃ pākārañca dvāraṭṭālake ca dissamānarūpe katvā nāgabhavanagāmiṃ maggaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ māpesi . Rājā sapariso tena maggena nāgabhavanaṃ pavisitvā ramaṇīyaṃ bhūmibhāgañca pāsāde ca addasa. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૨૬૪.
264.
‘‘સુવણ્ણચિતકં ભૂમિં, અદ્દક્ખિ કાસિવડ્ઢનો;
‘‘Suvaṇṇacitakaṃ bhūmiṃ, addakkhi kāsivaḍḍhano;
સોવણ્ણમયપાસાદે, વેળુરિયફલકત્થતે.
Sovaṇṇamayapāsāde, veḷuriyaphalakatthate.
૨૬૫.
265.
‘‘સ રાજા પાવિસિ બ્યમ્હં, ચમ્પેય્યસ્સ નિવેસનં;
‘‘Sa rājā pāvisi byamhaṃ, campeyyassa nivesanaṃ;
આદિચ્ચવણ્ણસન્નિભં, કંસવિજ્જુપભસ્સરં.
Ādiccavaṇṇasannibhaṃ, kaṃsavijjupabhassaraṃ.
૨૬૬.
266.
‘‘નાનારુક્ખેહિ સઞ્છન્નં, નાનાગન્ધસમીરિતં;
‘‘Nānārukkhehi sañchannaṃ, nānāgandhasamīritaṃ;
સો પાવેક્ખિ કાસિરાજા, ચમ્પેય્યસ્સ નિવેસનં.
So pāvekkhi kāsirājā, campeyyassa nivesanaṃ.
૨૬૭.
267.
‘‘પવિટ્ઠસ્મિં કાસિરઞ્ઞે, ચમ્પેય્યસ્સ નિવેસનં;
‘‘Paviṭṭhasmiṃ kāsiraññe, campeyyassa nivesanaṃ;
દિબ્બા તૂરિયા પવજ્જિંસુ, નાગકઞ્ઞા ચ નચ્ચિસું.
Dibbā tūriyā pavajjiṃsu, nāgakaññā ca naccisuṃ.
૨૬૮.
268.
‘‘તં નાગકઞ્ઞા ચરિતં ગણેન, અન્વારુહી કાસિરાજા પસન્નો;
‘‘Taṃ nāgakaññā caritaṃ gaṇena, anvāruhī kāsirājā pasanno;
નિસીદિ સોવણ્ણમયમ્હિ પીઠે, સાપસ્સયે ચન્દનસારલિત્તે’’તિ.
Nisīdi sovaṇṇamayamhi pīṭhe, sāpassaye candanasāralitte’’ti.
તત્થ સુવણ્ણચિતકન્તિ સુવણ્ણવાલુકાય સન્થતં. બ્યમ્હન્તિ અલઙ્કતનાગભવનં. ચમ્પેય્યસ્સાતિ નાગભવનં પવિસિત્વા ચમ્પેય્યનાગરાજસ્સ નિવેસનં પાવિસિ. કંસવિજ્જુપભસ્સરન્તિ મેઘમુખે સઞ્ચરણસુવણ્ણવિજ્જુ વિય ઓભાસમાનં. નાનાગન્ધસમીરિતન્તિ નાનાવિધેહિ દિબ્બગન્ધેહિ અનુસઞ્ચરિતં. ચરિતં ગણેનાતિ તં નિવેસનં નાગકઞ્ઞાગણેન ચરિતં અનુસઞ્ચરિતં. ચન્દનસારલિત્તેતિ દિબ્બસારચન્દનેન અનુલિત્તે.
Tattha suvaṇṇacitakanti suvaṇṇavālukāya santhataṃ. Byamhanti alaṅkatanāgabhavanaṃ. Campeyyassāti nāgabhavanaṃ pavisitvā campeyyanāgarājassa nivesanaṃ pāvisi. Kaṃsavijjupabhassaranti meghamukhe sañcaraṇasuvaṇṇavijju viya obhāsamānaṃ. Nānāgandhasamīritanti nānāvidhehi dibbagandhehi anusañcaritaṃ. Caritaṃ gaṇenāti taṃ nivesanaṃ nāgakaññāgaṇena caritaṃ anusañcaritaṃ. Candanasāralitteti dibbasāracandanena anulitte.
તત્થ નિસિન્નમત્તસ્સેવસ્સ નાનગ્ગરસં દિબ્બભોજનં ઉપનામેસું, તથા સોળસન્નં ઇત્થિસહસ્સાનં સેસરાજપરિસાય ચ. સો સત્તાહમત્તં સપરિસો દિબ્બન્નપાનાદીનિ પરિભુઞ્જિત્વા દિબ્બેહિ કામગુણેહિ અભિરમિત્વા સુખસયને નિસિન્નો મહાસત્તસ્સ યસં વણ્ણેત્વા ‘‘નાગરાજ, ત્વં એવરૂપં સમ્પત્તિં પહાય મનુસ્સલોકે વમ્મિકમત્થકે નિપજ્જિત્વા કસ્મા ઉપોસથવાસં વસી’’તિ પુચ્છિ. સોપિસ્સ કથેસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Tattha nisinnamattassevassa nānaggarasaṃ dibbabhojanaṃ upanāmesuṃ, tathā soḷasannaṃ itthisahassānaṃ sesarājaparisāya ca. So sattāhamattaṃ sapariso dibbannapānādīni paribhuñjitvā dibbehi kāmaguṇehi abhiramitvā sukhasayane nisinno mahāsattassa yasaṃ vaṇṇetvā ‘‘nāgarāja, tvaṃ evarūpaṃ sampattiṃ pahāya manussaloke vammikamatthake nipajjitvā kasmā uposathavāsaṃ vasī’’ti pucchi. Sopissa kathesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૨૬૯.
269.
‘‘સો તત્થ ભુત્વા ચ અથો રમિત્વા, ચમ્પેય્યકં કાસિરાજા અવોચ;
‘‘So tattha bhutvā ca atho ramitvā, campeyyakaṃ kāsirājā avoca;
વિમાનસેટ્ઠાનિ ઇમાનિ તુય્હં, આદિચ્ચવણ્ણાનિ પભસ્સરાનિ;
Vimānaseṭṭhāni imāni tuyhaṃ, ādiccavaṇṇāni pabhassarāni;
નેતાદિસં અત્થિ મનુસ્સલોકે, કિં પત્થયં નાગ તપો કરોસિ.
Netādisaṃ atthi manussaloke, kiṃ patthayaṃ nāga tapo karosi.
૨૭૦.
270.
‘‘તા કમ્બુકાયૂરધરા સુવત્થા, વટ્ટઙ્ગુલી તમ્બતલૂપપન્ના;
‘‘Tā kambukāyūradharā suvatthā, vaṭṭaṅgulī tambatalūpapannā;
પગ્ગય્હ પાયેન્તિ અનોમવણ્ણા, નેતાદિસં અત્થિ મનુસ્સલોકે;
Paggayha pāyenti anomavaṇṇā, netādisaṃ atthi manussaloke;
કિં પત્થયં નાગ તપો કરોસિ.
Kiṃ patthayaṃ nāga tapo karosi.
૨૭૧.
271.
‘‘નજ્જો ચ તેમા પુથુલોમમચ્છા, આટાસકુન્તાભિરુદા સુતિત્થા;
‘‘Najjo ca temā puthulomamacchā, āṭāsakuntābhirudā sutitthā;
નેતાદિસં અત્થિ મનુસ્સલોકે, કિં પત્થયં નાગ તપો કરોસિ.
Netādisaṃ atthi manussaloke, kiṃ patthayaṃ nāga tapo karosi.
૨૭૨.
272.
‘‘કોઞ્ચા મયૂરા દિવિયા ચ હંસા, વગ્ગુસ્સરા કોકિલા સમ્પતન્તિ;
‘‘Koñcā mayūrā diviyā ca haṃsā, vaggussarā kokilā sampatanti;
નેતાદિસં અત્થિ મનુસ્સલોકે, કિં પત્થયં નાગ તપો કરોસિ.
Netādisaṃ atthi manussaloke, kiṃ patthayaṃ nāga tapo karosi.
૨૭૩.
273.
‘‘અમ્બા ચ સાલા તિલકા ચ જમ્બુયો, ઉદ્દાલકા પાટલિયો ચ ફુલ્લા;
‘‘Ambā ca sālā tilakā ca jambuyo, uddālakā pāṭaliyo ca phullā;
નેતાદિસં અત્થિ મનુસ્સલોકે, કિં પત્થયં નાગ તપો કરોસિ.
Netādisaṃ atthi manussaloke, kiṃ patthayaṃ nāga tapo karosi.
૨૭૪.
274.
‘‘ઇમા ચ તે પોક્ખરઞ્ઞો સમન્તતો, દિબ્બા ચ ગન્ધા સતતં પવાયન્તિ;
‘‘Imā ca te pokkharañño samantato, dibbā ca gandhā satataṃ pavāyanti;
નેતાદિસં અત્થિ મનુસ્સલોકે, કિં પત્થયં નાગ તપો કરોસિ.
Netādisaṃ atthi manussaloke, kiṃ patthayaṃ nāga tapo karosi.
૨૭૫.
275.
‘‘ન પુત્તહેતુ ન ધનસ્સ હેતુ, ન આયુનો ચાપિ જનિન્દ હેતુ;
‘‘Na puttahetu na dhanassa hetu, na āyuno cāpi janinda hetu;
મનુસ્સયોનિં અભિપત્થયાનો, તસ્મા પરક્કમ્મ તપો કરોમી’’તિ.
Manussayoniṃ abhipatthayāno, tasmā parakkamma tapo karomī’’ti.
તત્થ તાતિ સોળસસહસ્સનાગકઞ્ઞાયો સન્ધાયાહ. કમ્બુકાયૂરધરાતિ સુવણ્ણાભરણધરા. વટ્ટઙ્ગુલીતિ પવાળઙ્કુરસદિસવટ્ટઙ્ગુલી. તમ્બતલૂપપન્નાતિ અભિરત્તેહિ હત્થપાદતલેહિ સમન્નાગતા. પાયેન્તીતિ દિબ્બપાનં ઉક્ખિપિત્વા તં પાયેન્તિ. પુથુલોમમચ્છાતિ પુથુલપત્તેહિ નાનામચ્છેહિ સમન્નાગતા. આટાસકુન્તાભિરુદાતિ આટાસઙ્ખાતેહિ સકુણેહિ અભિરુદા. સુતિત્થાતિ સુન્દરતિત્થા. દિવિયા ચ હંસાતિ દિબ્બહંસા ચ. સમ્પતન્તીતિ મનુઞ્ઞરવં રવન્તા રુક્ખતો રુક્ખં સમ્પતન્તિ. દિબ્બા ચ ગન્ધાતિ તાસુ પોક્ખરણીસુ સતતં દિબ્બગન્ધા વાયન્તિ. અભિપત્થયાનોતિ પત્થયન્તો વિચરામિ. તસ્માતિ તેન કારણેન પરક્કમ્મ વીરિયં પગ્ગહેત્વા તપો કરોમિ, ઉપોસથં ઉપવસામીતિ.
Tattha tāti soḷasasahassanāgakaññāyo sandhāyāha. Kambukāyūradharāti suvaṇṇābharaṇadharā. Vaṭṭaṅgulīti pavāḷaṅkurasadisavaṭṭaṅgulī. Tambatalūpapannāti abhirattehi hatthapādatalehi samannāgatā. Pāyentīti dibbapānaṃ ukkhipitvā taṃ pāyenti. Puthulomamacchāti puthulapattehi nānāmacchehi samannāgatā. Āṭāsakuntābhirudāti āṭāsaṅkhātehi sakuṇehi abhirudā. Sutitthāti sundaratitthā. Diviyā ca haṃsāti dibbahaṃsā ca. Sampatantīti manuññaravaṃ ravantā rukkhato rukkhaṃ sampatanti. Dibbā ca gandhāti tāsu pokkharaṇīsu satataṃ dibbagandhā vāyanti. Abhipatthayānoti patthayanto vicarāmi. Tasmāti tena kāraṇena parakkamma vīriyaṃ paggahetvā tapo karomi, uposathaṃ upavasāmīti.
એવં વુત્તે રાજા આહ –
Evaṃ vutte rājā āha –
૨૭૬.
276.
‘‘ત્વં લોહિતક્ખો વિહતન્તરંસો, અલઙ્કતો કપ્પિતકેસમસ્સુ;
‘‘Tvaṃ lohitakkho vihatantaraṃso, alaṅkato kappitakesamassu;
સુરોસિતો લોહિતચન્દનેન, ગન્ધબ્બરાજાવ દિસા પભાસસિ.
Surosito lohitacandanena, gandhabbarājāva disā pabhāsasi.
૨૭૭.
277.
‘‘દેવિદ્ધિપત્તોસિ મહાનુભાવો, સબ્બેહિ કામેહિ સમઙ્ગિભૂતો;
‘‘Deviddhipattosi mahānubhāvo, sabbehi kāmehi samaṅgibhūto;
પુચ્છામિ તં નાગરાજેતમત્થં, સેય્યો ઇતો કેન મનુસ્સલોકો’’તિ.
Pucchāmi taṃ nāgarājetamatthaṃ, seyyo ito kena manussaloko’’ti.
તત્થ સુરોસિતોતિ સુવિલિત્તો.
Tattha surositoti suvilitto.
અથસ્સ આચિક્ખન્તો નાગરાજા આહ –
Athassa ācikkhanto nāgarājā āha –
૨૭૮.
278.
‘‘જનિન્દ નાઞ્ઞત્ર મનુસ્સલોકા, સુદ્ધીવ સંવિજ્જતિ સંયમો વા;
‘‘Janinda nāññatra manussalokā, suddhīva saṃvijjati saṃyamo vā;
અહઞ્ચ લદ્ધાન મનુસ્સયોનિં, કાહામિ જાતિમરણસ્સ અન્ત’’ન્તિ.
Ahañca laddhāna manussayoniṃ, kāhāmi jātimaraṇassa anta’’nti.
તત્થ સુદ્ધી વાતિ મહારાજ, અઞ્ઞત્ર મનુસ્સલોકા અમતમહાનિબ્બાનસઙ્ખાતા સુદ્ધિ વા સીલસંયમો વા નત્થિ. અન્તન્તિ મનુસ્સયોનિં લદ્ધા જાતિમરણસ્સ અન્તં કરિસ્સામીતિ તપો કરોમીતિ.
Tattha suddhī vāti mahārāja, aññatra manussalokā amatamahānibbānasaṅkhātā suddhi vā sīlasaṃyamo vā natthi. Antanti manussayoniṃ laddhā jātimaraṇassa antaṃ karissāmīti tapo karomīti.
તં સુત્વા રાજા આહ –
Taṃ sutvā rājā āha –
૨૭૯.
279.
‘‘અદ્ધા હવે સેવિતબ્બા સપઞ્ઞા, બહુસ્સુતા યે બહુઠાનચિન્તિનો;
‘‘Addhā have sevitabbā sapaññā, bahussutā ye bahuṭhānacintino;
નારિયો ચ દિસ્વાન તુવઞ્ચ નાગ, કાહામિ પુઞ્ઞાનિ અનપ્પકાની’’તિ.
Nāriyo ca disvāna tuvañca nāga, kāhāmi puññāni anappakānī’’ti.
તત્થ નારિયો ચાતિ ઇમા તવ નાગકઞ્ઞાયો ચ તુવઞ્ચ દિસ્વા બહૂનિ પુઞ્ઞાનિ કરિસ્સામીતિ વદતિ.
Tattha nāriyo cāti imā tava nāgakaññāyo ca tuvañca disvā bahūni puññāni karissāmīti vadati.
અથ નં નાગરાજા આહ –
Atha naṃ nāgarājā āha –
૨૮૦.
280.
‘‘અદ્ધા હવે સેવિતબ્બા સપઞ્ઞા, બહુસ્સુતા યે બહુઠાનચિન્તિનો;
‘‘Addhā have sevitabbā sapaññā, bahussutā ye bahuṭhānacintino;
નારિયો ચ દિસ્વાન મમઞ્ચ રાજ, કરોહિ પુઞ્ઞાનિ અનપ્પકાની’’તિ.
Nāriyo ca disvāna mamañca rāja, karohi puññāni anappakānī’’ti.
તત્થ કરોહીતિ કરેય્યાસિ, મહારાજાતિ.
Tattha karohīti kareyyāsi, mahārājāti.
એવં વુત્તે ઉગ્ગસેનો ગન્તુકામો હુત્વા ‘‘નાગરાજ, ચિરં વસિમ્હ, ગમિસ્સામા’’તિ આપુચ્છિ. અથ નં મહાસત્તો ‘‘તેન હિ મહારાજ, યાવદિચ્છકં ધનં ગણ્હાહી’’તિ ધનં દસ્સેન્તો આહ –
Evaṃ vutte uggaseno gantukāmo hutvā ‘‘nāgarāja, ciraṃ vasimha, gamissāmā’’ti āpucchi. Atha naṃ mahāsatto ‘‘tena hi mahārāja, yāvadicchakaṃ dhanaṃ gaṇhāhī’’ti dhanaṃ dassento āha –
૨૮૧.
281.
‘‘ઇદઞ્ચ મે જાતરૂપં પહૂતં, રાસી સુવણ્ણસ્સ ચ તાલમત્તા;
‘‘Idañca me jātarūpaṃ pahūtaṃ, rāsī suvaṇṇassa ca tālamattā;
ઇતો હરિત્વાન સુવણ્ણઘરાનિ, કરસ્સુ રૂપિયપાકારં કરોન્તુ.
Ito haritvāna suvaṇṇagharāni, karassu rūpiyapākāraṃ karontu.
૨૮૨.
282.
‘‘મુત્તા ચ વાહસહસ્સાનિ પઞ્ચ, વેળુરિયમિસ્સાનિ ઇતો હરિત્વા;
‘‘Muttā ca vāhasahassāni pañca, veḷuriyamissāni ito haritvā;
અન્તેપુરે ભૂમિયં સન્થરન્તુ, નિક્કદ્દમા હેહિતિ નીરજા ચ.
Antepure bhūmiyaṃ santharantu, nikkaddamā hehiti nīrajā ca.
૨૮૩.
283.
‘‘એતાદિસં આવસ રાજસેટ્ઠ, વિમાનસેટ્ઠં બહુ સોભમાનં;
‘‘Etādisaṃ āvasa rājaseṭṭha, vimānaseṭṭhaṃ bahu sobhamānaṃ;
બારાણસિં નગરં ઇદ્ધં ફીતં, રજ્જઞ્ચ કારેહિ અનોમપઞ્ઞા’’તિ.
Bārāṇasiṃ nagaraṃ iddhaṃ phītaṃ, rajjañca kārehi anomapaññā’’ti.
તત્થ રાસીતિ તેસુ તેસુ ઠાનેસુ તાલપમાણા રાસિયો. સુવણ્ણઘરાનીતિ સુવણ્ણગેહાનિ. નિક્કદ્દમાતિ એવં તે અન્તેપુરે ભૂમિ નિક્કદ્દમા ચ નિરજા ચ ભવિસ્સતિ. એતાદિસન્તિ એવરૂપં સુવણ્ણમયં રજતપાકારં મુત્તાવેળુરિયસન્થતભૂમિભાગં. ફીતન્તિ ફીતં બારાણસિનગરઞ્ચ આવસ. અનોમપઞ્ઞાતિ અલામકપઞ્ઞા.
Tattha rāsīti tesu tesu ṭhānesu tālapamāṇā rāsiyo. Suvaṇṇagharānīti suvaṇṇagehāni. Nikkaddamāti evaṃ te antepure bhūmi nikkaddamā ca nirajā ca bhavissati. Etādisanti evarūpaṃ suvaṇṇamayaṃ rajatapākāraṃ muttāveḷuriyasanthatabhūmibhāgaṃ. Phītanti phītaṃ bārāṇasinagarañca āvasa. Anomapaññāti alāmakapaññā.
રાજા તસ્સ કથં સુત્વા અધિવાસેસિ. અથ મહાસત્તો નાગભવને ભેરિં ચરાપેસિ ‘‘સબ્બા રાજપરિસા યાવદિચ્છકં હિરઞ્ઞસુવણ્ણાદિકં ધનં ગણ્હન્તૂ’’તિ. રઞ્ઞો ચ અનેકેહિ સકટસતેહિ ધનં પેસેસિ. રાજા મહન્તેન યસેન નાગભવના નિક્ખમિત્વા બારાણસિમેવ ગતો. તતો પટ્ઠાય કિર જમ્બુદીપતલં સહિરઞ્ઞં જાતં.
Rājā tassa kathaṃ sutvā adhivāsesi. Atha mahāsatto nāgabhavane bheriṃ carāpesi ‘‘sabbā rājaparisā yāvadicchakaṃ hiraññasuvaṇṇādikaṃ dhanaṃ gaṇhantū’’ti. Rañño ca anekehi sakaṭasatehi dhanaṃ pesesi. Rājā mahantena yasena nāgabhavanā nikkhamitvā bārāṇasimeva gato. Tato paṭṭhāya kira jambudīpatalaṃ sahiraññaṃ jātaṃ.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા ‘‘એવં પોરાણકપણ્ડિતા નાગસમ્પત્તિં પહાય ઉપોસથવાસં વસિંસૂ’’તિ વત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા અહિતુણ્ડિકો દેવદત્તો અહોસિ, સુમના રાહુલમાતા, ઉગ્ગસેનો સારિપુત્તો, ચમ્પેય્યનાગરાજા પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ porāṇakapaṇḍitā nāgasampattiṃ pahāya uposathavāsaṃ vasiṃsū’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā ahituṇḍiko devadatto ahosi, sumanā rāhulamātā, uggaseno sāriputto, campeyyanāgarājā pana ahameva ahosi’’nti.
ચમ્પેય્યજાતકવણ્ણના દસમા.
Campeyyajātakavaṇṇanā dasamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૫૦૬. ચમ્પેય્યજાતકં • 506. Campeyyajātakaṃ