| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
૬. ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગવણ્ણના
6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
૨૫. હારાનન્તિ નિદ્ધારણે સામિવચનં. હારેસુ ઇમસ્સ ચતુબ્યૂહહારસ્સ વિસેસતો સુત્તસ્સ બ્યઞ્જનવિચયભાવતોતિ યોજના. તેન વુત્તં ‘‘બ્યઞ્જન…પે॰… દસ્સેતી’’તિ. યાયાતિ નિરુત્તિયા.
25.Hārānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Hāresu imassa catubyūhahārassa visesato suttassa byañjanavicayabhāvatoti yojanā. Tena vuttaṃ ‘‘byañjana…pe… dassetī’’ti. Yāyāti niruttiyā.
યથારહન્તિ સંવણ્ણિયમાને સુત્તે યં યં અરહતિ નિબ્બચનં વત્તું, તંતંલોકસમઞ્ઞાનુરોધેનેવ. પુબ્બભાગપટિપદા સમ્પાદેત્વા પચ્છા સચ્ચાભિસમયં પાપુણાતીતિ આહ ‘‘સમ્મુતિ…પે॰… હોતી’’તિ, તંતંપઞ્ઞત્તિગ્ગહણમુખેન પરમત્થગ્ગહણં હોતીતિ એવં વા ઇમિના સમ્બન્ધો.
Yathārahanti saṃvaṇṇiyamāne sutte yaṃ yaṃ arahati nibbacanaṃ vattuṃ, taṃtaṃlokasamaññānurodheneva. Pubbabhāgapaṭipadā sampādetvā pacchā saccābhisamayaṃ pāpuṇātīti āha ‘‘sammuti…pe… hotī’’ti, taṃtaṃpaññattiggahaṇamukhena paramatthaggahaṇaṃ hotīti evaṃ vā iminā sambandho.
યમિદં અનિન્દ્રિયબદ્ધરૂપસન્તાનં સન્ધાય ‘‘ઉભયમન્તરેના’’તિ ઇધ વુત્તં. ઓતરણહારે (નેત્તિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૨ આદયો) પનસ્સ દ્વારપ્પવત્તફસ્સાદિધમ્મે સન્ધાય વુત્તભાવં દસ્સેતું ‘‘ઉભયમન્તરેનાતિ ફસ્સસમુદિતેસુ ધમ્મેસૂ’’તિ અત્થો વુત્તો. અટ્ઠકથાચરિયા પનાહુ ‘‘અન્તરેનાતિ વચનં પન વિકપ્પન્તરદીપન’’ન્તિ. તસ્મા અયમેત્થ અત્થો – ન ઇમં લોકં, ન હુરં લોકં, અથ ખો ઉભયમન્તરેનાતિ. અપરો વિકપ્પો – ઉભયમન્તરેનાતિ વા વચનં વિકપ્પન્તરાભાવદીપનં. તસ્સત્થો – ન ઇમં લોકં, ન હુરં લોકં નિસ્સાય ઝાયતિ ઝાયી, ઉભયમન્તરેન પન અઞ્ઞં ઠાનં અત્થીતિ.
Yamidaṃ anindriyabaddharūpasantānaṃ sandhāya ‘‘ubhayamantarenā’’ti idha vuttaṃ. Otaraṇahāre (netti. aṭṭha. 42 ādayo) panassa dvārappavattaphassādidhamme sandhāya vuttabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ubhayamantarenāti phassasamuditesu dhammesū’’ti attho vutto. Aṭṭhakathācariyā panāhu ‘‘antarenāti vacanaṃ pana vikappantaradīpana’’nti. Tasmā ayamettha attho – na imaṃ lokaṃ, na huraṃ lokaṃ, atha kho ubhayamantarenāti. Aparo vikappo – ubhayamantarenāti vā vacanaṃ vikappantarābhāvadīpanaṃ. Tassattho – na imaṃ lokaṃ, na huraṃ lokaṃ nissāya jhāyati jhāyī, ubhayamantarena pana aññaṃ ṭhānaṃ atthīti.
યેપિ ચ ‘‘અન્તરાપરિનિબ્બાયી, સમ્ભવેસી’’તિ ચ ઇમેસં સુત્તપદાનં અત્થં મિચ્છા ગહેત્વા અત્થિ એવ અન્તરાભવોતિ વદન્તિ, તેપિ યસ્મા અવિહાદીસુ તત્થ તત્થ આયુવેમજ્ઝં અનતિક્કમિત્વા અન્તરા અગ્ગમગ્ગાધિગમેન અનવસેસકિલેસપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બાયન્તીતિ અન્તરાપરિનિબ્બાયી, ન અન્તરાભવભૂતોતિ પુરિમસ્સ સુત્તપદસ્સ અત્થો. પચ્છિમસ્સ ચ યે ભૂતા એવ, ન પુન ભવિસ્સન્તિ, તે હિ (કથા॰ અનુટી॰ ૫૦૭) ખીણાસવા, પુરિમપદેહિ ‘‘ભૂતા’’તિ વુત્તા. તબ્બિપરીતતાય સમ્ભવં એસન્તીતિ સમ્ભવેસિનો. અપ્પહીનભવસંયોજનત્તા સેક્ખા, પુથુજ્જના ચ. ચતૂસુ વા યોનીસુ અણ્ડજજલાબુજસત્તા યાવ અણ્ડકોસં, વત્થિકોસઞ્ચ ન ભિન્દન્તિ, તાવ સમ્ભવેસી નામ. અણ્ડકોસતો, વત્થિકોસતો ચ બહિ નિક્ખન્તા ભૂતા નામ. સંસેદજઓપપાતિકા ચ પઠમચિત્તક્ખણે સમ્ભવેસી નામ, દુતિયચિત્તક્ખણતો પટ્ઠાય ભૂતા નામ. યેન વા ઇરિયાપથેન જાયન્તિ, યાવ તતો અઞ્ઞં ન પાપુણન્તિ, તાવ સમ્ભવેસી, તતો પરં ભૂતાતિ અત્થો, તસ્મા નત્થીતિ પટિક્ખિપિતબ્બં. સતિ હિ ઉજુકે પાળિઅનુગતે અત્થે કિં અનિદ્ધારિતસામત્થિયેન અન્તરાભવેન અત્તભાવપરિકપ્પિતેન પયોજનન્તિ.
Yepi ca ‘‘antarāparinibbāyī, sambhavesī’’ti ca imesaṃ suttapadānaṃ atthaṃ micchā gahetvā atthi eva antarābhavoti vadanti, tepi yasmā avihādīsu tattha tattha āyuvemajjhaṃ anatikkamitvā antarā aggamaggādhigamena anavasesakilesaparinibbānena parinibbāyantīti antarāparinibbāyī, na antarābhavabhūtoti purimassa suttapadassa attho. Pacchimassa ca ye bhūtā eva, na puna bhavissanti, te hi (kathā. anuṭī. 507) khīṇāsavā, purimapadehi ‘‘bhūtā’’ti vuttā. Tabbiparītatāya sambhavaṃ esantīti sambhavesino. Appahīnabhavasaṃyojanattā sekkhā, puthujjanā ca. Catūsu vā yonīsu aṇḍajajalābujasattā yāva aṇḍakosaṃ, vatthikosañca na bhindanti, tāva sambhavesī nāma. Aṇḍakosato, vatthikosato ca bahi nikkhantā bhūtā nāma. Saṃsedajaopapātikā ca paṭhamacittakkhaṇe sambhavesī nāma, dutiyacittakkhaṇato paṭṭhāya bhūtā nāma. Yena vā iriyāpathena jāyanti, yāva tato aññaṃ na pāpuṇanti, tāva sambhavesī, tato paraṃ bhūtāti attho, tasmā natthīti paṭikkhipitabbaṃ. Sati hi ujuke pāḷianugate atthe kiṃ aniddhāritasāmatthiyena antarābhavena attabhāvaparikappitena payojananti.
યં પન યે ‘‘સન્તાનવસેન પવત્તમાનાનં ધમ્માનં અવિચ્છેદેન દેસન્તરેસુ પાતુભાવો દિટ્ઠો. યથા તં વીહિઆદિઅવિઞ્ઞાણકસન્તાને, એવં સવિઞ્ઞાણકસન્તાનેપિ અવિચ્છેદેન દેસન્તરેસુ પાતુભાવેન ભવિતબ્બં. અયઞ્ચ નયો સતિ અન્તરાભવે યુજ્જતિ, નાઞ્ઞથા’’તિ યુત્તિં વદન્તિ. તેહિ ઇદ્ધિમતો ચેતોવસિપ્પત્તસ્સ ચિત્તાનુગતિકં કાયં અધિટ્ઠહન્તસ્સ ખણેન બ્રહ્મલોકતો ઇધૂપસઙ્કમને, ઇતો વા બ્રહ્મલોકગમને યુત્તિ વત્તબ્બા. યદિ સબ્બત્થેવ વિચ્છિન્નદેસે ધમ્માનં પવત્તિ ન ઇચ્છિતા, યદિપિ સિયા ‘‘ઇદ્ધિવિસયો અચિન્તેય્યો’’તિ, તં ઇધાપિ સમાનં ‘‘કમ્મવિપાકો અચિન્તેય્યો’’તિ વચનતો, તસ્મા તં તેસં મતિમત્તમેવ. અચિન્તેય્યસભાવા હિ સભાવધમ્મા, તે કત્થચિ પચ્ચયવિસેસેન વિચ્છિન્નદેસે પાતુભવન્તિ, કત્થચિ અવિચ્છિન્નદેસે ચ. તથા હિ મુખઘોસાદીહિ અઞ્ઞસ્મિં દેસે આદાસપબ્બતપ્પદેસાદિકે પટિબિમ્બપટિઘોસાદિકં પચ્ચયુપ્પન્નં નિબ્બત્તમાનં દિસ્સતિ, તસ્મા ન સબ્બં સબ્બત્થ ઉપનેતબ્બન્તિ અયમેત્થ સઙ્ખેપો. વિત્થારતો પન પટિબિમ્બસ્સ ઉદાહરણભાવસાધનાદિકો અન્તરાભવવિચારો કથાવત્થુપ્પકરણસ્સટીકાયં (કથા॰ અનુટી॰ ૫૦૭) ગહેતબ્બો.
Yaṃ pana ye ‘‘santānavasena pavattamānānaṃ dhammānaṃ avicchedena desantaresu pātubhāvo diṭṭho. Yathā taṃ vīhiādiaviññāṇakasantāne, evaṃ saviññāṇakasantānepi avicchedena desantaresu pātubhāvena bhavitabbaṃ. Ayañca nayo sati antarābhave yujjati, nāññathā’’ti yuttiṃ vadanti. Tehi iddhimato cetovasippattassa cittānugatikaṃ kāyaṃ adhiṭṭhahantassa khaṇena brahmalokato idhūpasaṅkamane, ito vā brahmalokagamane yutti vattabbā. Yadi sabbattheva vicchinnadese dhammānaṃ pavatti na icchitā, yadipi siyā ‘‘iddhivisayo acinteyyo’’ti, taṃ idhāpi samānaṃ ‘‘kammavipāko acinteyyo’’ti vacanato, tasmā taṃ tesaṃ matimattameva. Acinteyyasabhāvā hi sabhāvadhammā, te katthaci paccayavisesena vicchinnadese pātubhavanti, katthaci avicchinnadese ca. Tathā hi mukhaghosādīhi aññasmiṃ dese ādāsapabbatappadesādike paṭibimbapaṭighosādikaṃ paccayuppannaṃ nibbattamānaṃ dissati, tasmā na sabbaṃ sabbattha upanetabbanti ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana paṭibimbassa udāharaṇabhāvasādhanādiko antarābhavavicāro kathāvatthuppakaraṇassaṭīkāyaṃ (kathā. anuṭī. 507) gahetabbo.
અપરે પન ‘‘ઇધાતિ કામભવો, હુરન્તિ અરૂપભવો, ઉભયમન્તરેનાતિ રૂપભવો વુત્તો’’તિ વદન્તિ, ‘‘ઇધાતિ પચ્ચયધમ્મા, હુરન્તિ પચ્ચયુપ્પન્નધમ્મા, ઉભયમન્તરેનાતિ પણ્ણત્તિધમ્મા વુત્તા’’તિ ચ વદન્તિ, તં સબ્બઅટ્ઠકથાસુ નત્થિ, તસ્મા વુત્તનયેનેવ અત્થો વેદિતબ્બો. અવસિટ્ઠં રૂપન્તિ આપોધાતુઆકાસધાતૂહિ સદ્ધિં લક્ખણરૂપાનિ, ઓજઞ્ચ સન્ધાયાહ અનિન્દ્રિયબદ્ધરૂપસ્સ અધિપ્પેતત્તા. તસ્સ ખીણાસવસ્સ તં નિબ્બાનારમ્મણં ચિત્તં ન જાનન્તિ ન ઞાયન્તિ ‘‘ઝાયમાના’’તિ વુત્તત્તા. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Apare pana ‘‘idhāti kāmabhavo, huranti arūpabhavo, ubhayamantarenāti rūpabhavo vutto’’ti vadanti, ‘‘idhāti paccayadhammā, huranti paccayuppannadhammā, ubhayamantarenāti paṇṇattidhammā vuttā’’ti ca vadanti, taṃ sabbaaṭṭhakathāsu natthi, tasmā vuttanayeneva attho veditabbo. Avasiṭṭhaṃ rūpanti āpodhātuākāsadhātūhi saddhiṃ lakkhaṇarūpāni, ojañca sandhāyāha anindriyabaddharūpassa adhippetattā. Tassa khīṇāsavassa taṃ nibbānārammaṇaṃ cittaṃ na jānanti na ñāyanti ‘‘jhāyamānā’’ti vuttattā. Sesaṃ suviññeyyameva.
ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi / ૬. ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગો • 6. Catubyūhahāravibhaṅgo
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ૬. ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī / ૬. ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગવિભાવના • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavibhāvanā
