Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૪૨૨] ૬. ચેતિયજાતકવણ્ણના

    [422] 6. Cetiyajātakavaṇṇanā

    ધમ્મો હવે હતો હન્તીતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો દેવદત્તસ્સ પથવિપવેસનં આરબ્ભ કથેસિ. તસ્મિઞ્હિ દિવસે ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં કથં સમુટ્ઠાપેસું ‘‘આવુસો, દેવદત્તો મુસાવાદં કત્વા પથવિં પવિટ્ઠો અવીચિપરાયણો જાતો’’તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપિ પથવિં પવિટ્ઠોયેવા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.

    Dhammo have hato hantīti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattassa pathavipavesanaṃ ārabbha kathesi. Tasmiñhi divase bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadatto musāvādaṃ katvā pathaviṃ paviṭṭho avīciparāyaṇo jāto’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi pathaviṃ paviṭṭhoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    અતીતે પઠમકપ્પે મહાસમ્મતો નામ રાજા અસઙ્ખ્યેય્યાયુકો અહોસિ. તસ્સ પુત્તો રોજો નામ, તસ્સ પુત્તો વરરોજો નામ, તસ્સ પુત્તો કલ્યાણો નામ, કલ્યાણસ્સ પુત્તો વરકલ્યાણો નામ, વરકલ્યાણસ્સ પુત્તો ઉપોસથો નામ, ઉપોસથસ્સ પુત્તો વરઉપોસથો નામ, વરઉપોસથસ્સ પુત્તો મન્ધાતા નામ, મન્ધાતુસ્સ પુત્તો વરમન્ધાતા નામ, વરમન્ધાતુસ્સ પુત્તો વરો નામ, વરસ્સ પુત્તો ઉપવરો નામ અહોસિ, ઉપરિવરોતિપિ તસ્સેવ નામં. સો ચેતિયરટ્ઠે સોત્થિયનગરે રજ્જં કારેસિ, ચતૂહિ રાજિદ્ધીહિ સમન્નાગતો અહોસિ ઉપરિચરો આકાસગામી, ચત્તારો નં દેવપુત્તા ચતૂસુ દિસાસુ ખગ્ગહત્થા રક્ખન્તિ, કાયતો ચન્દનગન્ધો વાયતિ, મુખતો ઉપ્પલગન્ધો. તસ્સ કપિલો નામ બ્રાહ્મણો પુરોહિતો અહોસિ. કપિલબ્રાહ્મણસ્સ પન કનિટ્ઠો કોરકલમ્બો નામ રઞ્ઞા સદ્ધિં એકાચરિયકુલે ઉગ્ગહિતસિપ્પો બાલસહાયો. સો તસ્સ કુમારકાલેયેવ ‘‘અહં રજ્જં પત્વા તુય્હં પુરોહિતટ્ઠાનં દસ્સામી’’તિ પટિજાનિ. સો રજ્જં પત્વા પિતુ પુરોહિતં કપિલબ્રાહ્મણં પુરોહિતટ્ઠાનતો ચાવેતું નાસક્ખિ. પુરોહિતે પન અત્તનો ઉપટ્ઠાનં આગચ્છન્તે તસ્મિં ગારવેન અપચિતાકારં દસ્સેસિ. બ્રાહ્મણો તં સલ્લક્ખેત્વા ‘‘રજ્જં નામ સમવયેહિ સદ્ધિં સુપરિહારં હોતિ, અહં રાજાનં આપુચ્છિત્વા પબ્બજિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘દેવ, અહં મહલ્લકો, ગેહે કુમારકો અત્થિ, તં પુરોહિતં કરોહિ, અહં પબ્બજિસ્સામી’’તિ રાજાનં અનુજાનાપેત્વા પુત્તં પુરોહિતટ્ઠાને ઠપાપેત્વા રાજુય્યાનં પવિસિત્વા ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા ઝાનાભિઞ્ઞાયો નિબ્બત્તેત્વા પુત્તં નિસ્સાય તત્થેવ વાસં કપ્પેસિ.

    Atīte paṭhamakappe mahāsammato nāma rājā asaṅkhyeyyāyuko ahosi. Tassa putto rojo nāma, tassa putto vararojo nāma, tassa putto kalyāṇo nāma, kalyāṇassa putto varakalyāṇo nāma, varakalyāṇassa putto uposatho nāma, uposathassa putto varauposatho nāma, varauposathassa putto mandhātā nāma, mandhātussa putto varamandhātā nāma, varamandhātussa putto varo nāma, varassa putto upavaro nāma ahosi, uparivarotipi tasseva nāmaṃ. So cetiyaraṭṭhe sotthiyanagare rajjaṃ kāresi, catūhi rājiddhīhi samannāgato ahosi uparicaro ākāsagāmī, cattāro naṃ devaputtā catūsu disāsu khaggahatthā rakkhanti, kāyato candanagandho vāyati, mukhato uppalagandho. Tassa kapilo nāma brāhmaṇo purohito ahosi. Kapilabrāhmaṇassa pana kaniṭṭho korakalambo nāma raññā saddhiṃ ekācariyakule uggahitasippo bālasahāyo. So tassa kumārakāleyeva ‘‘ahaṃ rajjaṃ patvā tuyhaṃ purohitaṭṭhānaṃ dassāmī’’ti paṭijāni. So rajjaṃ patvā pitu purohitaṃ kapilabrāhmaṇaṃ purohitaṭṭhānato cāvetuṃ nāsakkhi. Purohite pana attano upaṭṭhānaṃ āgacchante tasmiṃ gāravena apacitākāraṃ dassesi. Brāhmaṇo taṃ sallakkhetvā ‘‘rajjaṃ nāma samavayehi saddhiṃ suparihāraṃ hoti, ahaṃ rājānaṃ āpucchitvā pabbajissāmī’’ti cintetvā ‘‘deva, ahaṃ mahallako, gehe kumārako atthi, taṃ purohitaṃ karohi, ahaṃ pabbajissāmī’’ti rājānaṃ anujānāpetvā puttaṃ purohitaṭṭhāne ṭhapāpetvā rājuyyānaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññāyo nibbattetvā puttaṃ nissāya tattheva vāsaṃ kappesi.

    કોરકલમ્બો ‘‘અયં પબ્બજન્તોપિ ન મય્હં ઠાનન્તરં દાપેસી’’તિ ભાતરિ આઘાતં બન્ધિત્વા એકદિવસં સુખકથાય નિસિન્નસમયે રઞ્ઞા ‘‘કોરકલમ્બ કિં ત્વં પુરોહિતટ્ઠાનં ન કરોસી’’તિ વુત્તે ‘‘આમ, દેવ, ન કરોમિ, ભાતા મે કરોતી’’તિ આહ. ‘‘નનુ તે ભાતા પબ્બજિતો’’તિ? ‘‘આમ પબ્બજિતો, ઠાનન્તરં પન પુત્તસ્સ દાપેસી’’તિ. ‘‘તેન હિ ત્વં કરોહી’’તિ? ‘‘દેવ, પવેણિયા આગતં ઠાનન્તરં મમ ભાતરં અપનેત્વા ન સક્કા મયા કાતુ’’ન્તિ. ‘‘એવં સન્તે અહં તં મહલ્લકં કત્વા ભાતરં તે કનિટ્ઠં કરિસ્સામી’’તિ. ‘‘કથં, દેવા’’તિ? ‘‘મુસાવાદં કત્વા’’તિ. ‘‘કિં દેવ, ન જાનાથ, યદા મમ ભાતા મહન્તેન અબ્ભુતધમ્મેન સમન્નાગતો વિજ્જાધરો, સો અબ્ભુતધમ્મેન તુમ્હે વઞ્ચેસ્સતિ, ચત્તારો દેવપુત્તે અન્તરહિતે વિય કરિસ્સતિ, કાયતો ચ મુખતો ચ સુગન્ધં દુગ્ગન્ધં વિય કરિસ્સતિ, તુમ્હે આકાસા ઓતારેત્વા ભૂમિયં ઠિતે વિય કરિસ્સતિ, તુમ્હે પથવિં પવિસન્તા વિય ભવિસ્સથ, તદા તુમ્હાકં કથાય પતિટ્ઠાતું ન સક્ખિસ્સથા’’તિ. ‘‘ત્વં એવં સઞ્ઞં મા કરિ, અહં કાતું સક્ખિસ્સામી’’તિ. ‘‘કદા કરિસ્સથ, દેવા’’તિ? ‘‘ઇતો સત્તમે દિવસે’’તિ. સા કથા સકલનગરે પાકટા અહોસિ. ‘‘રાજા કિર મુસાવાદં કત્વા મહલ્લકં ખુદ્દકં, ખુદ્દકં મહલ્લકં કરિસ્સતિ, ઠાનન્તરં ખુદ્દકસ્સ દાપેસ્સતિ, કીદિસો નુ ખો મુસાવાદો નામ, કિં નીલકો, ઉદાહુ પીતકાદીસુ અઞ્ઞતરવણ્ણો’’તિ એવં મહાજનસ્સ વિતક્કો ઉદપાદિ . તદા કિર લોકસ્સ સચ્ચવાદીકાલો, ‘‘મુસાવાદો નામ એવરૂપો’’તિ ન જાનન્તિ.

    Korakalambo ‘‘ayaṃ pabbajantopi na mayhaṃ ṭhānantaraṃ dāpesī’’ti bhātari āghātaṃ bandhitvā ekadivasaṃ sukhakathāya nisinnasamaye raññā ‘‘korakalamba kiṃ tvaṃ purohitaṭṭhānaṃ na karosī’’ti vutte ‘‘āma, deva, na karomi, bhātā me karotī’’ti āha. ‘‘Nanu te bhātā pabbajito’’ti? ‘‘Āma pabbajito, ṭhānantaraṃ pana puttassa dāpesī’’ti. ‘‘Tena hi tvaṃ karohī’’ti? ‘‘Deva, paveṇiyā āgataṃ ṭhānantaraṃ mama bhātaraṃ apanetvā na sakkā mayā kātu’’nti. ‘‘Evaṃ sante ahaṃ taṃ mahallakaṃ katvā bhātaraṃ te kaniṭṭhaṃ karissāmī’’ti. ‘‘Kathaṃ, devā’’ti? ‘‘Musāvādaṃ katvā’’ti. ‘‘Kiṃ deva, na jānātha, yadā mama bhātā mahantena abbhutadhammena samannāgato vijjādharo, so abbhutadhammena tumhe vañcessati, cattāro devaputte antarahite viya karissati, kāyato ca mukhato ca sugandhaṃ duggandhaṃ viya karissati, tumhe ākāsā otāretvā bhūmiyaṃ ṭhite viya karissati, tumhe pathaviṃ pavisantā viya bhavissatha, tadā tumhākaṃ kathāya patiṭṭhātuṃ na sakkhissathā’’ti. ‘‘Tvaṃ evaṃ saññaṃ mā kari, ahaṃ kātuṃ sakkhissāmī’’ti. ‘‘Kadā karissatha, devā’’ti? ‘‘Ito sattame divase’’ti. Sā kathā sakalanagare pākaṭā ahosi. ‘‘Rājā kira musāvādaṃ katvā mahallakaṃ khuddakaṃ, khuddakaṃ mahallakaṃ karissati, ṭhānantaraṃ khuddakassa dāpessati, kīdiso nu kho musāvādo nāma, kiṃ nīlako, udāhu pītakādīsu aññataravaṇṇo’’ti evaṃ mahājanassa vitakko udapādi . Tadā kira lokassa saccavādīkālo, ‘‘musāvādo nāma evarūpo’’ti na jānanti.

    પુરોહિતપુત્તોપિ તં કથં સુત્વા પિતુ સન્તિકં ગન્ત્વા કથેસિ ‘‘તાત, રાજા કિર મુસાવાદં કત્વા તુમ્હે ખુદ્દકે કત્વા અમ્હાકં ઠાનન્તરં મમ ચૂળપિતુસ્સ દસ્સતી’’તિ. ‘‘તાત, રાજા મુસાવાદં કત્વાપિ અમ્હાકં ઠાનન્તરં હરિતું ન સક્ખિસ્સતિ. કતરદિવસે પન કરિસ્સતી’’તિ? ‘‘ઇતો કિર સત્તમે દિવસે’’તિ. ‘‘તેન હિ તદા મય્હં આરોચેય્યાસી’’તિ. સત્તમે દિવસે મહાજના ‘‘મુસાવાદં પસ્સિસ્સામા’’તિ રાજઙ્ગણે સન્નિપતિત્વા મઞ્ચાતિમઞ્ચે બન્ધિત્વા અટ્ઠંસુ. કુમારો ગન્ત્વા પિતુ આરોચેસિ. રાજા અલઙ્કતપટિયત્તો નિક્ખમ્મ મહાજનમજ્ઝે રાજઙ્ગણે આકાસે અટ્ઠાસિ. તાપસો આકાસેનાગન્ત્વા રઞ્ઞો પુરતો નિસીદનચમ્મં અત્થરિત્વા આકાસે પલ્લઙ્કેન નિસીદિત્વા ‘‘સચ્ચં કિર ત્વં મહારાજ, મુસાવાદં કત્વા ખુદ્દકં મહલ્લકં કત્વા તસ્સ ઠાનન્તરં દાતુકામોસી’’તિ? ‘‘આમ આચરિય, એવં મે કથિત’’ન્તિ. અથ નં સો ઓવદન્તો ‘‘મહારાજ, મુસાવાદો નામ ભારિયો ગુણપરિધંસકો ચતૂસુ અપાયેસુ નિબ્બત્તાપેતિ. રાજા નામ મુસાવાદં કરોન્તો ધમ્મં હનતિ, સો ધમ્મં હનિત્વા સયમેવ હઞ્ઞતી’’તિ વત્વા પઠમં ગાથમાહ –

    Purohitaputtopi taṃ kathaṃ sutvā pitu santikaṃ gantvā kathesi ‘‘tāta, rājā kira musāvādaṃ katvā tumhe khuddake katvā amhākaṃ ṭhānantaraṃ mama cūḷapitussa dassatī’’ti. ‘‘Tāta, rājā musāvādaṃ katvāpi amhākaṃ ṭhānantaraṃ harituṃ na sakkhissati. Kataradivase pana karissatī’’ti? ‘‘Ito kira sattame divase’’ti. ‘‘Tena hi tadā mayhaṃ āroceyyāsī’’ti. Sattame divase mahājanā ‘‘musāvādaṃ passissāmā’’ti rājaṅgaṇe sannipatitvā mañcātimañce bandhitvā aṭṭhaṃsu. Kumāro gantvā pitu ārocesi. Rājā alaṅkatapaṭiyatto nikkhamma mahājanamajjhe rājaṅgaṇe ākāse aṭṭhāsi. Tāpaso ākāsenāgantvā rañño purato nisīdanacammaṃ attharitvā ākāse pallaṅkena nisīditvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ mahārāja, musāvādaṃ katvā khuddakaṃ mahallakaṃ katvā tassa ṭhānantaraṃ dātukāmosī’’ti? ‘‘Āma ācariya, evaṃ me kathita’’nti. Atha naṃ so ovadanto ‘‘mahārāja, musāvādo nāma bhāriyo guṇaparidhaṃsako catūsu apāyesu nibbattāpeti. Rājā nāma musāvādaṃ karonto dhammaṃ hanati, so dhammaṃ hanitvā sayameva haññatī’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –

    ૪૫.

    45.

    ‘‘ધમ્મો હવે હતો હન્તિ, નાહતો હન્તિ કિઞ્ચનં;

    ‘‘Dhammo have hato hanti, nāhato hanti kiñcanaṃ;

    તસ્મા હિ ધમ્મં ન હને, મા ત્વં ધમ્મો હતો હની’’તિ.

    Tasmā hi dhammaṃ na hane, mā tvaṃ dhammo hato hanī’’ti.

    તત્થ ધમ્મોતિ જેટ્ઠાપચાયનધમ્મો ઇધાધિપ્પેતો.

    Tattha dhammoti jeṭṭhāpacāyanadhammo idhādhippeto.

    અથ નં ઉત્તરિપિ ઓવદન્તો ‘‘સચે, મહારાજ, મુસાવાદં કરિસ્સસિ, ચતસ્સો ઇદ્ધિયો અન્તરધાયિસ્સન્તી’’તિ વત્વા દુતિયં ગાથમાહ –

    Atha naṃ uttaripi ovadanto ‘‘sace, mahārāja, musāvādaṃ karissasi, catasso iddhiyo antaradhāyissantī’’ti vatvā dutiyaṃ gāthamāha –

    ૪૬.

    46.

    ‘‘અલિકં ભાસમાનસ્સ, અપક્કમન્તિ દેવતા;

    ‘‘Alikaṃ bhāsamānassa, apakkamanti devatā;

    પૂતિકઞ્ચ મુખં વાતિ, સકટ્ઠાના ચ ધંસતિ;

    Pūtikañca mukhaṃ vāti, sakaṭṭhānā ca dhaṃsati;

    યો જાનં પુચ્છિતો પઞ્હં, અઞ્ઞથા નં વિયાકરે’’તિ.

    Yo jānaṃ pucchito pañhaṃ, aññathā naṃ viyākare’’ti.

    તત્થ અપક્કમન્તિ દેવતાતિ મહારાજ, સચે અલિકં ભણિસ્સસિ, ચત્તારો દેવપુત્તા આરક્ખં છડ્ડેત્વા અન્તરધાયિસ્સન્તીતિ અધિપ્પાયેનેતં વદતિ. પૂતિકઞ્ચ મુખં વાતીતિ મુખઞ્ચ તે કાયો ચ ઉભો પૂતિગન્ધં વાયિસ્સન્તીતિ સન્ધાયાહ. સકટ્ઠાના ચ ધંસતીતિ આકાસતો ભસ્સિત્વા પથવિં પવિસિસ્સસીતિ દીપેન્તો એવમાહ.

    Tattha apakkamanti devatāti mahārāja, sace alikaṃ bhaṇissasi, cattāro devaputtā ārakkhaṃ chaḍḍetvā antaradhāyissantīti adhippāyenetaṃ vadati. Pūtikañca mukhaṃ vātīti mukhañca te kāyo ca ubho pūtigandhaṃ vāyissantīti sandhāyāha. Sakaṭṭhānā ca dhaṃsatīti ākāsato bhassitvā pathaviṃ pavisissasīti dīpento evamāha.

    તં સુત્વા રાજા ભીતો કોરકલમ્બં ઓલોકેસિ. અથ નં સો ‘‘મા ભાયિ, મહારાજ, નનુ મયા પઠમમેવ તુમ્હાકં એતં કથિત’’ન્તિ આહ. રાજા કપિલસ્સ વચનં સુત્વાપિ અનાદિયિત્વા અત્તના કથિતમેવ પુરતો કરોન્તો ‘‘ત્વંસિ, ભન્તે, કનિટ્ઠો, કોરકલમ્બો જેટ્ઠો’’તિ આહ. અથસ્સ સહ મુસાવાદેન ચત્તારો દેવપુત્તા ‘‘તાદિસસ્સ મુસાવાદિનો આરક્ખં ન ગણ્હિસ્સામા’’તિ ખગ્ગે પાદમૂલે છડ્ડેત્વા અન્તરધાયિંસુ, મુખં ભિન્નકુક્કુટણ્ડપૂતિ વિય, કાયો વિવટવચ્ચકુટી વિય દુગ્ગન્ધં વાયિ, આકાસતો ભસ્સિત્વા પથવિયં પતિટ્ઠહિ, ચતસ્સોપિ ઇદ્ધિયો પરિહાયિંસુ. અથ નં મહાપુરોહિતો ‘‘મા ભાયિ, મહારાજ, સચે સચ્ચં ભણિસ્સસિ, સબ્બં તે પાકતિકં કરિસ્સામી’’તિ વત્વા તતિયં ગાથમાહ –

    Taṃ sutvā rājā bhīto korakalambaṃ olokesi. Atha naṃ so ‘‘mā bhāyi, mahārāja, nanu mayā paṭhamameva tumhākaṃ etaṃ kathita’’nti āha. Rājā kapilassa vacanaṃ sutvāpi anādiyitvā attanā kathitameva purato karonto ‘‘tvaṃsi, bhante, kaniṭṭho, korakalambo jeṭṭho’’ti āha. Athassa saha musāvādena cattāro devaputtā ‘‘tādisassa musāvādino ārakkhaṃ na gaṇhissāmā’’ti khagge pādamūle chaḍḍetvā antaradhāyiṃsu, mukhaṃ bhinnakukkuṭaṇḍapūti viya, kāyo vivaṭavaccakuṭī viya duggandhaṃ vāyi, ākāsato bhassitvā pathaviyaṃ patiṭṭhahi, catassopi iddhiyo parihāyiṃsu. Atha naṃ mahāpurohito ‘‘mā bhāyi, mahārāja, sace saccaṃ bhaṇissasi, sabbaṃ te pākatikaṃ karissāmī’’ti vatvā tatiyaṃ gāthamāha –

    ૪૭.

    47.

    ‘‘સચે હિ સચ્ચં ભણસિ, હોહિ રાજ યથા પુરે;

    ‘‘Sace hi saccaṃ bhaṇasi, hohi rāja yathā pure;

    મુસા ચે ભાસસે રાજ, ભૂમિયં તિટ્ઠ ચેતિયા’’તિ.

    Musā ce bhāsase rāja, bhūmiyaṃ tiṭṭha cetiyā’’ti.

    તત્થ ભૂમિયં તિટ્ઠાતિ ભૂમિયંયેવ પતિટ્ઠ, પુન આકાસં લઙ્ઘિતું ન સક્ખિસ્સસીતિ અત્થો.

    Tattha bhūmiyaṃ tiṭṭhāti bhūmiyaṃyeva patiṭṭha, puna ākāsaṃ laṅghituṃ na sakkhissasīti attho.

    સો ‘‘પસ્સ, મહારાજ, પઠમં મુસાવાદેનેવ તે ચતસ્સો ઇદ્ધિયો અન્તરહિતા, સલ્લક્ખેહિ, ઇદાનિપિ સક્કા પાકતિકં કાતુ’’ન્તિ વુત્તોપિ ‘‘એવં વત્વા તુમ્હે મં વઞ્ચેતુકામા’’તિ દુતિયમ્પિ મુસાવાદં ભણિત્વા યાવ ગોપ્ફકા પથવિં પાવિસિ. અથ નં પુનપિ બ્રાહ્મણો ‘‘સલ્લક્ખેહિ, મહારાજ, ઇદાનિપિ સક્કા પાકતિકં કાતુ’’ન્તિ વત્વા ચતુત્થં ગાથમાહ –

    So ‘‘passa, mahārāja, paṭhamaṃ musāvādeneva te catasso iddhiyo antarahitā, sallakkhehi, idānipi sakkā pākatikaṃ kātu’’nti vuttopi ‘‘evaṃ vatvā tumhe maṃ vañcetukāmā’’ti dutiyampi musāvādaṃ bhaṇitvā yāva gopphakā pathaviṃ pāvisi. Atha naṃ punapi brāhmaṇo ‘‘sallakkhehi, mahārāja, idānipi sakkā pākatikaṃ kātu’’nti vatvā catutthaṃ gāthamāha –

    ૪૮.

    48.

    ‘‘અકાલે વસ્સતી તસ્સ, કાલે તસ્સ ન વસ્સતિ;

    ‘‘Akāle vassatī tassa, kāle tassa na vassati;

    યો જાનં પુચ્છિતો પઞ્હં, અઞ્ઞથા નં વિયાકરે’’તિ.

    Yo jānaṃ pucchito pañhaṃ, aññathā naṃ viyākare’’ti.

    તત્થ તસ્સાતિ યો જાનન્તો પુચ્છિતં પઞ્હં મુસાવાદં કત્વા અઞ્ઞથા બ્યાકરોતિ, તસ્સ રઞ્ઞો વિજિતે દેવો યુત્તકાલે અવસ્સિત્વા અકાલે વસ્સતીતિ અત્થો.

    Tattha tassāti yo jānanto pucchitaṃ pañhaṃ musāvādaṃ katvā aññathā byākaroti, tassa rañño vijite devo yuttakāle avassitvā akāle vassatīti attho.

    અથ નં પુનપિ મુસાવાદફલેન યાવ જઙ્ઘા પથવિં પવિટ્ઠં ‘‘સલ્લક્ખેહિ, મહારાજા’’તિ વત્વા પઞ્ચમં ગાથમાહ –

    Atha naṃ punapi musāvādaphalena yāva jaṅghā pathaviṃ paviṭṭhaṃ ‘‘sallakkhehi, mahārājā’’ti vatvā pañcamaṃ gāthamāha –

    ૪૯.

    49.

    ‘‘સચે હિ સચ્ચં ભણસિ, હોહિ રાજ યથા પુરે;

    ‘‘Sace hi saccaṃ bhaṇasi, hohi rāja yathā pure;

    મુસા ચે ભાસસે રાજ, ભૂમિં પવિસ ચેતિયા’’તિ.

    Musā ce bhāsase rāja, bhūmiṃ pavisa cetiyā’’ti.

    સો તતિયમ્પિ ‘‘ત્વંસિ, ભન્તે, કનિટ્ઠો, જેટ્ઠો કોરકલમ્બો’’તિ મુસાવાદમેવ કત્વા યાવ જાણુકા પથવિં પાવિસિ. અથ નં પુનપિ ‘‘સલ્લક્ખેહિ, મહારાજા’’તિ વત્વા દ્વે ગાથા અભાસિ –

    So tatiyampi ‘‘tvaṃsi, bhante, kaniṭṭho, jeṭṭho korakalambo’’ti musāvādameva katvā yāva jāṇukā pathaviṃ pāvisi. Atha naṃ punapi ‘‘sallakkhehi, mahārājā’’ti vatvā dve gāthā abhāsi –

    ૫૦.

    50.

    ‘‘જિવ્હા તસ્સ દ્વિધા હોતિ, ઉરગસ્સેવ દિસમ્પતિ;

    ‘‘Jivhā tassa dvidhā hoti, uragasseva disampati;

    યો જાનં પુચ્છિતો પઞ્હં, અઞ્ઞથા નં વિયાકરે.

    Yo jānaṃ pucchito pañhaṃ, aññathā naṃ viyākare.

    ૫૧.

    51.

    ‘‘સચે હિ સચ્ચં ભણસિ, હોહિ રાજ યથા પુરે;

    ‘‘Sace hi saccaṃ bhaṇasi, hohi rāja yathā pure;

    મુસા ચે ભાસસે રાજ, ભિય્યો પવિસ ચેતિયા’’તિ.

    Musā ce bhāsase rāja, bhiyyo pavisa cetiyā’’ti.

    ઇમા દ્વે ગાથા વત્વા ‘‘ઇદાનિ સક્કા પાકતિકં કાતુ’’ન્તિ આહ. રાજા તસ્સ વચનં સુત્વાપિ અનાદિયિત્વા ‘‘ત્વંસિ, ભન્તે, કનિટ્ઠો, જેટ્ઠો કોરકલમ્બો’’તિ ચતુત્થમ્પિ મુસાવાદં કત્વા યાવ કટિતો પથવિં પાવિસિ. અથ નં બ્રાહ્મણો ‘‘સલ્લક્ખેહિ, મહારાજા’’તિ વત્વા પુન દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Imā dve gāthā vatvā ‘‘idāni sakkā pākatikaṃ kātu’’nti āha. Rājā tassa vacanaṃ sutvāpi anādiyitvā ‘‘tvaṃsi, bhante, kaniṭṭho, jeṭṭho korakalambo’’ti catutthampi musāvādaṃ katvā yāva kaṭito pathaviṃ pāvisi. Atha naṃ brāhmaṇo ‘‘sallakkhehi, mahārājā’’ti vatvā puna dve gāthā abhāsi –

    ૫૨.

    52.

    ‘‘જિવ્હા તસ્સ ન ભવતિ, મચ્છસ્સેવ દિસમ્પતિ;

    ‘‘Jivhā tassa na bhavati, macchasseva disampati;

    યો જાનં પુચ્છિતો પઞ્હં, અઞ્ઞથા નં વિયાકરે.

    Yo jānaṃ pucchito pañhaṃ, aññathā naṃ viyākare.

    ૫૩.

    53.

    ‘‘સચે હિ સચ્ચં ભણસિ, હોહિ રાજ યથા પુરે;

    ‘‘Sace hi saccaṃ bhaṇasi, hohi rāja yathā pure;

    મુસા ચે ભાસસે રાજ, ભિય્યો પવિસ ચેતિયા’’તિ.

    Musā ce bhāsase rāja, bhiyyo pavisa cetiyā’’ti.

    તત્થ મચ્છસ્સેવાતિ નિબ્બત્તનિબ્બત્તટ્ઠાને મુસાવાદિનો મચ્છસ્સ વિય કથનસમત્થા જિવ્હા ન હોતિ, મૂગોવ હોતીતિ અત્થો.

    Tattha macchassevāti nibbattanibbattaṭṭhāne musāvādino macchassa viya kathanasamatthā jivhā na hoti, mūgova hotīti attho.

    સો પઞ્ચમમ્પિ ‘‘ત્વંસિ કનિટ્ઠો, જેટ્ઠો કોરકલમ્બો’’તિ મુસાવાદં કત્વા યાવ નાભિતો પથવિં પાવિસિ. અથ નં બ્રાહ્મણો પુનપિ ‘‘સલ્લક્ખેહિ, મહારાજા’’તિ વત્વા દ્વે ગાથા અભાસિ –

    So pañcamampi ‘‘tvaṃsi kaniṭṭho, jeṭṭho korakalambo’’ti musāvādaṃ katvā yāva nābhito pathaviṃ pāvisi. Atha naṃ brāhmaṇo punapi ‘‘sallakkhehi, mahārājā’’ti vatvā dve gāthā abhāsi –

    ૫૪.

    54.

    ‘‘થિયોવ તસ્સ જાયન્તિ, ન પુમા જાયરે કુલે;

    ‘‘Thiyova tassa jāyanti, na pumā jāyare kule;

    યો જાનં પુચ્છિતો પઞ્હં, અઞ્ઞથા નં વિયાકરે.

    Yo jānaṃ pucchito pañhaṃ, aññathā naṃ viyākare.

    ૫૫.

    55.

    ‘‘સચે હિ સચ્ચં ભણસિ, હોહિ રાજ યથા પુરે;

    ‘‘Sace hi saccaṃ bhaṇasi, hohi rāja yathā pure;

    મુસા ચે ભાસસે રાજ, ભિય્યો પવિસ ચેતિયા’’તિ.

    Musā ce bhāsase rāja, bhiyyo pavisa cetiyā’’ti.

    તત્થ થિયોવાતિ નિબ્બત્તનિબ્બત્તટ્ઠાને મુસાવાદિસ્સ ધીતરોવ જાયન્તિ, પુત્તા ન જાયન્તીતિ અત્થો.

    Tattha thiyovāti nibbattanibbattaṭṭhāne musāvādissa dhītarova jāyanti, puttā na jāyantīti attho.

    રાજા તસ્સ વચનં અનાદિયિત્વા છટ્ઠમ્પિ તથેવ મુસાવાદં ભણિત્વા યાવ થના પથવિં પાવિસિ. અથ નં પુનપિ બ્રાહ્મણો ‘‘સલ્લક્ખેહિ, મહારાજા’’તિ વત્વા દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Rājā tassa vacanaṃ anādiyitvā chaṭṭhampi tatheva musāvādaṃ bhaṇitvā yāva thanā pathaviṃ pāvisi. Atha naṃ punapi brāhmaṇo ‘‘sallakkhehi, mahārājā’’ti vatvā dve gāthā abhāsi –

    ૫૬.

    56.

    ‘‘પુત્તા તસ્સ ન ભવન્તિ, પક્કમન્તિ દિસોદિસં;

    ‘‘Puttā tassa na bhavanti, pakkamanti disodisaṃ;

    યો જાનં પુચ્છિતો પઞ્હં, અઞ્ઞથા નં વિયાકરે.

    Yo jānaṃ pucchito pañhaṃ, aññathā naṃ viyākare.

    ૫૭.

    57.

    ‘‘સચે હિ સચ્ચં ભણસિ, હોહિ રાજ યથા પુરે;

    ‘‘Sace hi saccaṃ bhaṇasi, hohi rāja yathā pure;

    મુસા ચે ભાસસે રાજ, ભિય્યો પવિસ ચેતિયા’’તિ.

    Musā ce bhāsase rāja, bhiyyo pavisa cetiyā’’ti.

    તત્થ પક્કમન્તીતિ સચે મુસાવાદિસ્સ પુત્તા ભવન્તિ, માતાપિતૂનં અનુપકારા હુત્વા પલાયન્તીતિ અત્થો.

    Tattha pakkamantīti sace musāvādissa puttā bhavanti, mātāpitūnaṃ anupakārā hutvā palāyantīti attho.

    સો પાપમિત્તસંસગ્ગદોસેન તસ્સ વચનં અનાદિયિત્વા સત્તમમ્પિ તથેવ મુસાવાદં અકાસિ. અથસ્સ પથવી વિવરં અદાસિ, અવીચિતો જાલા ઉટ્ઠહિત્વા ગણ્હિ.

    So pāpamittasaṃsaggadosena tassa vacanaṃ anādiyitvā sattamampi tatheva musāvādaṃ akāsi. Athassa pathavī vivaraṃ adāsi, avīcito jālā uṭṭhahitvā gaṇhi.

    ૫૮.

    58.

    ‘‘સ રાજા ઇસિના સત્તો, અન્તલિક્ખચરો પુરે;

    ‘‘Sa rājā isinā satto, antalikkhacaro pure;

    પાવેક્ખિ પથવિં ચેચ્ચો, હીનત્તો પત્વ પરિયાયં.

    Pāvekkhi pathaviṃ cecco, hīnatto patva pariyāyaṃ.

    ૫૯.

    59.

    તસ્મા હિ છન્દાગમનં, નપ્પસંસન્તિ પણ્ડિતા;

    Tasmā hi chandāgamanaṃ, nappasaṃsanti paṇḍitā;

    અદુટ્ઠચિત્તો ભાસેય્ય, ગિરં સચ્ચૂપસંહિત’’ન્તિ. –

    Aduṭṭhacitto bhāseyya, giraṃ saccūpasaṃhita’’nti. –

    ઇમા દ્વે અભિસમ્બુદ્ધગાથા હોન્તિ.

    Imā dve abhisambuddhagāthā honti.

    તત્થ સ રાજાતિ ભિક્ખવે, સો રાજા ચેતિયો પુબ્બે અન્તલિક્ખચરો હુત્વા પચ્છા ઇસિના અભિસત્તો પરિહીનસભાવો હુત્વા. પત્વ પરિયાયન્તિ અત્તનો કાલપરિયાયં પત્વા પથવિં પાવિસીતિ અત્થો. તસ્માતિ યસ્મા ચેતિયરાજા છન્દાગમનેન અવીચિપરાયણો જાતો, તસ્મા. અદુટ્ઠચિત્તોતિ છન્દાદીહિ અદૂસિતચિત્તો હુત્વા સચ્ચમેવ ભાસેય્ય.

    Tattha sa rājāti bhikkhave, so rājā cetiyo pubbe antalikkhacaro hutvā pacchā isinā abhisatto parihīnasabhāvo hutvā. Patva pariyāyanti attano kālapariyāyaṃ patvā pathaviṃ pāvisīti attho. Tasmāti yasmā cetiyarājā chandāgamanena avīciparāyaṇo jāto, tasmā. Aduṭṭhacittoti chandādīhi adūsitacitto hutvā saccameva bhāseyya.

    મહાજનો ‘‘ચેતિયરાજા ઇસિં અક્કોસિત્વા મુસાવાદં કત્વા અવીચિં પવિટ્ઠો’’તિ ભયપ્પત્તો અહોસિ. રઞ્ઞો પઞ્ચ પુત્તા આગન્ત્વા બ્રાહ્મણસ્સ પાદેસુ પતિત્વા ‘‘અમ્હાકં અવસ્સયો હોહી’’તિ વદિંસુ. બ્રાહ્મણો ‘‘તાતા, તુમ્હાકં પિતા ધમ્મં નાસેત્વા મુસાવાદં કત્વા ઇસિં અક્કોસિત્વા અવીચિં ઉપપન્નો, ધમ્મો નામેસ હતો હનતિ, તુમ્હેહિ ન સક્કા ઇધ વસિતુ’’ન્તિ વત્વા તેસુ સબ્બજેટ્ઠકં ‘‘એહિ ત્વં, તાત, પાચીનદ્વારેન નિક્ખમિત્વા ઉજુકં ગચ્છન્તો સબ્બસેતં સત્તપતિટ્ઠં હત્થિરતનં પસ્સિસ્સસિ, તાય સઞ્ઞાય તત્થ નગરં માપેત્વા વસ, તં નગરં હત્થિપુરં નામ ભવિસ્સતી’’તિ આહ. દુતિયં આમન્તેત્વા ‘‘ત્વં, તાત, દક્ખિણદ્વારેન નિક્ખમિત્વા ઉજુકમેવ ગચ્છન્તો સબ્બસેતં અસ્સરતનં પસ્સિસ્સસિ, તાય સઞ્ઞાય તત્થ નગરં માપેત્વા વસ, તં નગરં અસ્સપુરં નામ ભવિસ્સતી’’તિ આહ. તતિયં આમન્તેત્વા ‘‘ત્વં, તાત, પચ્છિમદ્વારેન નિક્ખમિત્વા ઉજુકમેવ ગચ્છન્તો કેસરસીહં પસ્સિસ્સસિ, તાય સઞ્ઞાય તત્થ નગરં માપેત્વા વસ, તં નગરં સીહપુરં નામ ભવિસ્સતી’’તિ આહ. ચતુત્થં આમન્તેત્વા ‘‘ત્વં, તાત, ઉત્તરદ્વારેન નિક્ખમિત્વા ઉજુકમેવ ગચ્છન્તો સબ્બરતનમયં ચક્કપઞ્જરં પસ્સિસ્સસિ, તાય સઞ્ઞાય તત્થ નગરં માપેત્વા વસ, તં નગરં ઉત્તરપઞ્ચાલં નામ ભવિસ્સતી’’તિ આહ. પઞ્ચમં આમન્તેત્વા ‘‘તાત, તયા ઇમસ્મિં ઠાને વસિતું ન સક્કા, ઇમસ્મિં નગરે મહાથૂપં કત્વા નિક્ખમિત્વા પચ્છિમુત્તરાય દિસાય ઉજુકમેવ ગચ્છન્તો દ્વે પબ્બતે અઞ્ઞમઞ્ઞં પહરિત્વા પહરિત્વા દદ્દરસદ્દં કરોન્તે પસ્સિસ્સસિ, તાય સઞ્ઞાય તત્થ નગરં માપેત્વા વસ, તં નગરં દદ્દરપુરં નામ ભવિસ્સતી’’તિ આહ. તે પઞ્ચપિ જના તાય તાય સઞ્ઞાય ગન્ત્વા તસ્મિં તસ્મિં ઠાને નગરાનિ માપેત્વા વસિંસુ.

    Mahājano ‘‘cetiyarājā isiṃ akkositvā musāvādaṃ katvā avīciṃ paviṭṭho’’ti bhayappatto ahosi. Rañño pañca puttā āgantvā brāhmaṇassa pādesu patitvā ‘‘amhākaṃ avassayo hohī’’ti vadiṃsu. Brāhmaṇo ‘‘tātā, tumhākaṃ pitā dhammaṃ nāsetvā musāvādaṃ katvā isiṃ akkositvā avīciṃ upapanno, dhammo nāmesa hato hanati, tumhehi na sakkā idha vasitu’’nti vatvā tesu sabbajeṭṭhakaṃ ‘‘ehi tvaṃ, tāta, pācīnadvārena nikkhamitvā ujukaṃ gacchanto sabbasetaṃ sattapatiṭṭhaṃ hatthiratanaṃ passissasi, tāya saññāya tattha nagaraṃ māpetvā vasa, taṃ nagaraṃ hatthipuraṃ nāma bhavissatī’’ti āha. Dutiyaṃ āmantetvā ‘‘tvaṃ, tāta, dakkhiṇadvārena nikkhamitvā ujukameva gacchanto sabbasetaṃ assaratanaṃ passissasi, tāya saññāya tattha nagaraṃ māpetvā vasa, taṃ nagaraṃ assapuraṃ nāma bhavissatī’’ti āha. Tatiyaṃ āmantetvā ‘‘tvaṃ, tāta, pacchimadvārena nikkhamitvā ujukameva gacchanto kesarasīhaṃ passissasi, tāya saññāya tattha nagaraṃ māpetvā vasa, taṃ nagaraṃ sīhapuraṃ nāma bhavissatī’’ti āha. Catutthaṃ āmantetvā ‘‘tvaṃ, tāta, uttaradvārena nikkhamitvā ujukameva gacchanto sabbaratanamayaṃ cakkapañjaraṃ passissasi, tāya saññāya tattha nagaraṃ māpetvā vasa, taṃ nagaraṃ uttarapañcālaṃ nāma bhavissatī’’ti āha. Pañcamaṃ āmantetvā ‘‘tāta, tayā imasmiṃ ṭhāne vasituṃ na sakkā, imasmiṃ nagare mahāthūpaṃ katvā nikkhamitvā pacchimuttarāya disāya ujukameva gacchanto dve pabbate aññamaññaṃ paharitvā paharitvā daddarasaddaṃ karonte passissasi, tāya saññāya tattha nagaraṃ māpetvā vasa, taṃ nagaraṃ daddarapuraṃ nāma bhavissatī’’ti āha. Te pañcapi janā tāya tāya saññāya gantvā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne nagarāni māpetvā vasiṃsu.

    સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપિ દેવદત્તો મુસાવાદં કત્વા પથવિં પવિટ્ઠો’’તિ વત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા ચેતિયરાજા દેવદત્તો અહોસિ, કપિલબ્રાહ્મણો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto musāvādaṃ katvā pathaviṃ paviṭṭho’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā cetiyarājā devadatto ahosi, kapilabrāhmaṇo pana ahameva ahosi’’nti.

    ચેતિયજાતકવણ્ણના છટ્ઠા.

    Cetiyajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૨૨. ચેતિયજાતકં • 422. Cetiyajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact