Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ૫. ચૂળસચ્ચકસુત્તવણ્ણના

    5. Cūḷasaccakasuttavaṇṇanā

    ૩૫૩. એવં મે સુતન્તિ ચૂળસચ્ચકસુત્તં. તત્થ મહાવને કૂટાગારસાલાયન્તિ મહાવનં નામ સયંજાતં અરોપિમં સપરિચ્છેદં મહન્તં વનં. કપિલવત્થુસામન્તા પન મહાવનં હિમવન્તેન સહ એકાબદ્ધં અપરિચ્છેદં હુત્વા મહાસમુદ્દં આહચ્ચ ઠિતં. ઇદં તાદિસં ન હોતિ. સપરિચ્છેદં મહન્તં વનન્તિ મહાવનં. કૂટાગારસાલા પન મહાવનં નિસ્સાય કતે આરામે કૂટાગારં અન્તોકત્વા હંસવટ્ટકચ્છન્નેન કતા સબ્બાકારસમ્પન્ના બુદ્ધસ્સ ભગવતો ગન્ધકુટિ વેદિતબ્બા.

    353.Evaṃme sutanti cūḷasaccakasuttaṃ. Tattha mahāvane kūṭāgārasālāyanti mahāvanaṃ nāma sayaṃjātaṃ aropimaṃ saparicchedaṃ mahantaṃ vanaṃ. Kapilavatthusāmantā pana mahāvanaṃ himavantena saha ekābaddhaṃ aparicchedaṃ hutvā mahāsamuddaṃ āhacca ṭhitaṃ. Idaṃ tādisaṃ na hoti. Saparicchedaṃ mahantaṃ vananti mahāvanaṃ. Kūṭāgārasālā pana mahāvanaṃ nissāya kate ārāme kūṭāgāraṃ antokatvā haṃsavaṭṭakacchannena katā sabbākārasampannā buddhassa bhagavato gandhakuṭi veditabbā.

    સચ્ચકો નિગણ્ઠપુત્તોતિ પુબ્બે કિર એકો નિગણ્ઠો ચ નિગણ્ઠી ચ પઞ્ચ પઞ્ચ વાદસતાનિ ઉગ્ગહેત્વા, વાદં આરોપેસ્સામાતિ જમ્બુદીપે વિચરન્તા વેસાલિયં સમાગતા. લિચ્છવિરાજાનો દિસ્વા, – ‘‘ત્વં કો, ત્વં કા’’તિ પુચ્છિંસુ. નિગણ્ઠો – ‘‘અહં વાદં આરોપેસ્સામીતિ જમ્બુદીપે વિચરામી’’તિ આહ. નિગણ્ઠીપિ તથા આહ. લિચ્છવિનો, ‘‘ઇધેવ અઞ્ઞમઞ્ઞં વાદં આરોપેથા’’તિ આહંસુ. નિગણ્ઠી અત્તના ઉગ્ગહિતાનિ પઞ્ચવાદસતાનિ પુચ્છિ, નિગણ્ઠો કથેસિ. નિગણ્ઠેન પુચ્છિતેપિ નિગણ્ઠી કથેસિયેવ. એકસ્સપિ ન જયો, ન પરાજયો, ઉભો સમસમાવ અહેસું. લિચ્છવિનો, – ‘‘તુમ્હે ઉભોપિ સમસમા આહિણ્ડિત્વા કિં કરિસ્સથ, ઇધેવ વસથા’’તિ ગેહં દત્વા બલિં પટ્ઠપેસું. તેસં સંવાસમન્વાય ચતસ્સો ધીતરો જાતા, – એકા સચ્ચા નામ, એકા લોલા નામ, એકા પટાચારા નામ, એકા આચારવતી નામ. તાપિ પણ્ડિતાવ અહેસું, માતાપિતૂહિ ઉગ્ગહિતાનિ પઞ્ચ પઞ્ચ વાદસતાનિ ઉગ્ગહેસું. તા વયપત્તા માતાપિતરો અવોચું – ‘‘અમ્હાકં અમ્મા કુલે દારિકા નામ હિરઞ્ઞસુવણ્ણાદીનિ દત્વા કુલઘરં પેસિતપુબ્બા નામ નત્થિ. યો પન અગારિકો તાસં વાદં મદ્દિતું સક્કોતિ, તસ્સ પાદપરિચારિકા હોન્તિ. યો પબ્બજિતો તાસં મદ્દિતું સક્કોતિ, તસ્સ સન્તિકે પબ્બજન્તિ. તુમ્હે કિં કરિસ્સથા’’તિ? મયમ્પિ એવમેવ કરિસ્સામાતિ. ચતસ્સોપિ પરિબ્બાજિકવેસં ગહેત્વા, ‘‘અયં જમ્બુદીપો નામ જમ્બુયા પઞ્ઞાયતી’’તિ જમ્બુસાખં ગહેત્વા ચારિકં પક્કમિંસુ. યં ગામં પાપુણન્તિ, તસ્સ દ્વારે પંસુપુઞ્જે વા વાલિકપુઞ્જે વા જમ્બુધજં ઠપેત્વા, – ‘‘યો વાદં આરોપેતું સક્કોતિ, સો ઇમં મદ્દતૂ’’તિ વત્વા ગામં પવિસન્તિ. એવં ગામેન ગામં વિચરન્તિયો સાવત્થિં પાપુણિત્વા તથેવ ગામદ્વારે જમ્બુધજં ઠપેત્વા સમ્પત્તમનુસ્સાનં આરોચેત્વા અન્તોનગરં પવિટ્ઠા.

    Saccakonigaṇṭhaputtoti pubbe kira eko nigaṇṭho ca nigaṇṭhī ca pañca pañca vādasatāni uggahetvā, vādaṃ āropessāmāti jambudīpe vicarantā vesāliyaṃ samāgatā. Licchavirājāno disvā, – ‘‘tvaṃ ko, tvaṃ kā’’ti pucchiṃsu. Nigaṇṭho – ‘‘ahaṃ vādaṃ āropessāmīti jambudīpe vicarāmī’’ti āha. Nigaṇṭhīpi tathā āha. Licchavino, ‘‘idheva aññamaññaṃ vādaṃ āropethā’’ti āhaṃsu. Nigaṇṭhī attanā uggahitāni pañcavādasatāni pucchi, nigaṇṭho kathesi. Nigaṇṭhena pucchitepi nigaṇṭhī kathesiyeva. Ekassapi na jayo, na parājayo, ubho samasamāva ahesuṃ. Licchavino, – ‘‘tumhe ubhopi samasamā āhiṇḍitvā kiṃ karissatha, idheva vasathā’’ti gehaṃ datvā baliṃ paṭṭhapesuṃ. Tesaṃ saṃvāsamanvāya catasso dhītaro jātā, – ekā saccā nāma, ekā lolā nāma, ekā paṭācārā nāma, ekā ācāravatī nāma. Tāpi paṇḍitāva ahesuṃ, mātāpitūhi uggahitāni pañca pañca vādasatāni uggahesuṃ. Tā vayapattā mātāpitaro avocuṃ – ‘‘amhākaṃ ammā kule dārikā nāma hiraññasuvaṇṇādīni datvā kulagharaṃ pesitapubbā nāma natthi. Yo pana agāriko tāsaṃ vādaṃ maddituṃ sakkoti, tassa pādaparicārikā honti. Yo pabbajito tāsaṃ maddituṃ sakkoti, tassa santike pabbajanti. Tumhe kiṃ karissathā’’ti? Mayampi evameva karissāmāti. Catassopi paribbājikavesaṃ gahetvā, ‘‘ayaṃ jambudīpo nāma jambuyā paññāyatī’’ti jambusākhaṃ gahetvā cārikaṃ pakkamiṃsu. Yaṃ gāmaṃ pāpuṇanti, tassa dvāre paṃsupuñje vā vālikapuñje vā jambudhajaṃ ṭhapetvā, – ‘‘yo vādaṃ āropetuṃ sakkoti, so imaṃ maddatū’’ti vatvā gāmaṃ pavisanti. Evaṃ gāmena gāmaṃ vicarantiyo sāvatthiṃ pāpuṇitvā tatheva gāmadvāre jambudhajaṃ ṭhapetvā sampattamanussānaṃ ārocetvā antonagaraṃ paviṭṭhā.

    તેન સમયેન ભગવા સાવત્થિં નિસ્સાય જેતવને વિહરતિ. અથાયસ્મા સારિપુત્તો ગિલાને પુચ્છન્તો અજગ્ગિતટ્ઠાનં જગ્ગન્તો અત્તનો કિચ્ચમહન્તતાય અઞ્ઞેહિ ભિક્ખૂહિ દિવાતરં ગામં પિણ્ડાય પવિસન્તો ગામદ્વારે જમ્બુધજં દિસ્વા, – ‘‘કિમિદ’’ન્તિ દારકે પુચ્છિ. તે તમત્થં આરોચેસું. તેન હિ મદ્દથાતિ. ન સક્કોમ, ભન્તે, ભાયામાતિ. ‘‘કુમારા મા ભાયથ, ‘કેન અમ્હાકં જમ્બુધજો મદ્દાપિતો’તિ વુત્તે, બુદ્ધસાવકેન સારિપુત્તત્થેરેન મદ્દાપિતો, વાદં આરોપેતુકામા જેતવને થેરસ્સ સન્તિકં ગચ્છથાતિ વદેય્યાથા’’તિ આહ. તે થેરસ્સ વચનં સુત્વા જમ્બુધજં મદ્દિત્વા છડ્ડેસું. થેરો પિણ્ડાય ચરિત્વા વિહારં ગતો. પરિબ્બાજિકાપિ ગામતો નિક્ખમિત્વા, ‘‘અમ્હાકં ધજો કેન મદ્દાપિતો’’તિ પુચ્છિંસુ. દારકા તમત્થં આરોચેસું. પરિબ્બાજિકા પુન ગામં પવિસિત્વા એકેકં વીથિં ગહેત્વા, – ‘‘બુદ્ધસાવકો કિર સારિપુત્તો નામ અમ્હેહિ સદ્ધિં વાદં કરિસ્સતિ, સોતુકામા નિક્ખમથા’’તિ આરોચેસું. મહાજનો નિક્ખમિ, તેન સદ્ધિં પરિબ્બાજિકા જેતવનં અગમિંસુ.

    Tena samayena bhagavā sāvatthiṃ nissāya jetavane viharati. Athāyasmā sāriputto gilāne pucchanto ajaggitaṭṭhānaṃ jagganto attano kiccamahantatāya aññehi bhikkhūhi divātaraṃ gāmaṃ piṇḍāya pavisanto gāmadvāre jambudhajaṃ disvā, – ‘‘kimida’’nti dārake pucchi. Te tamatthaṃ ārocesuṃ. Tena hi maddathāti. Na sakkoma, bhante, bhāyāmāti. ‘‘Kumārā mā bhāyatha, ‘kena amhākaṃ jambudhajo maddāpito’ti vutte, buddhasāvakena sāriputtattherena maddāpito, vādaṃ āropetukāmā jetavane therassa santikaṃ gacchathāti vadeyyāthā’’ti āha. Te therassa vacanaṃ sutvā jambudhajaṃ madditvā chaḍḍesuṃ. Thero piṇḍāya caritvā vihāraṃ gato. Paribbājikāpi gāmato nikkhamitvā, ‘‘amhākaṃ dhajo kena maddāpito’’ti pucchiṃsu. Dārakā tamatthaṃ ārocesuṃ. Paribbājikā puna gāmaṃ pavisitvā ekekaṃ vīthiṃ gahetvā, – ‘‘buddhasāvako kira sāriputto nāma amhehi saddhiṃ vādaṃ karissati, sotukāmā nikkhamathā’’ti ārocesuṃ. Mahājano nikkhami, tena saddhiṃ paribbājikā jetavanaṃ agamiṃsu.

    થેરો – ‘‘અમ્હાકં વસનટ્ઠાને માતુગામસ્સ આગમનં નામ અફાસુક’’ન્તિ વિહારમજ્ઝે નિસીદિ. પરિબ્બાજિકાયો ગન્ત્વા થેરં પુચ્છિંસુ – ‘‘તુમ્હેહિ અમ્હાકં ધજો મદ્દાપિતો’’તિ? આમ, મયા મદ્દાપિતોતિ. મયં તુમ્હેહિ સદ્ધિં વાદં કરિસ્સામાતિ. સાધુ કરોથ, કસ્સ પુચ્છા કસ્સ વિસ્સજ્જનં હોતૂતિ? પુચ્છા નામ અમ્હાકં પત્તા, તુમ્હે પન માતુગામા નામ પઠમં પુચ્છથાતિ આહ. તા ચતસ્સોપિ ચતૂસુ દિસાસુ ઠત્વા માતાપિતૂનં સન્તિકે ઉગ્ગહિતં વાદસહસ્સં પુચ્છિંસુ. થેરો ખગ્ગેન કુમુદનાળં છિન્દન્તો વિય પુચ્છિતં પુચ્છિતં નિજ્જટં નિગ્ગણ્ઠિં કત્વા કથેસિ, કથેત્વા પુન પુચ્છથાતિ આહ. એત્તકમેવ, ભન્તે, મયં જાનામાતિ. થેરો આહ – ‘‘તુમ્હેહિ વાદસહસ્સં પુચ્છિતં મયા કથિતં, અહં પન એકં યેવ પઞ્હં પુચ્છિસ્સામિ, તં તુમ્હે કથેથા’’તિ. તા થેરસ્સ વિસયં દિસ્વા, ‘‘પુચ્છથ, ભન્તે, બ્યાકરિસ્સામા’’તિ વત્તું નાસક્ખિંસુ. ‘‘વદ, ભન્તે, જાનમાના બ્યાકરિસ્સામા’’તિ પુન આહંસુ.

    Thero – ‘‘amhākaṃ vasanaṭṭhāne mātugāmassa āgamanaṃ nāma aphāsuka’’nti vihāramajjhe nisīdi. Paribbājikāyo gantvā theraṃ pucchiṃsu – ‘‘tumhehi amhākaṃ dhajo maddāpito’’ti? Āma, mayā maddāpitoti. Mayaṃ tumhehi saddhiṃ vādaṃ karissāmāti. Sādhu karotha, kassa pucchā kassa vissajjanaṃ hotūti? Pucchā nāma amhākaṃ pattā, tumhe pana mātugāmā nāma paṭhamaṃ pucchathāti āha. Tā catassopi catūsu disāsu ṭhatvā mātāpitūnaṃ santike uggahitaṃ vādasahassaṃ pucchiṃsu. Thero khaggena kumudanāḷaṃ chindanto viya pucchitaṃ pucchitaṃ nijjaṭaṃ niggaṇṭhiṃ katvā kathesi, kathetvā puna pucchathāti āha. Ettakameva, bhante, mayaṃ jānāmāti. Thero āha – ‘‘tumhehi vādasahassaṃ pucchitaṃ mayā kathitaṃ, ahaṃ pana ekaṃ yeva pañhaṃ pucchissāmi, taṃ tumhe kathethā’’ti. Tā therassa visayaṃ disvā, ‘‘pucchatha, bhante, byākarissāmā’’ti vattuṃ nāsakkhiṃsu. ‘‘Vada, bhante, jānamānā byākarissāmā’’ti puna āhaṃsu.

    થેરો અયં પન કુલપુત્તે પબ્બાજેત્વા પઠમં સિક્ખાપેતબ્બપઞ્હોતિ વત્વા, – ‘‘એકં નામ કિ’’ન્તિ પુચ્છિ. તા નેવ અન્તં, ન કોટિં અદ્દસંસુ. થેરો કથેથાતિ આહ. ન પસ્સામ, ભન્તેતિ. તુમ્હેહિ વાદસહસ્સં પુચ્છિતં મયા કથિતં, મય્હં તુમ્હે એકં પઞ્હમ્પિ કથેતું ન સક્કોથ, એવં સન્તે કસ્સ જયો કસ્સ પરાજયોતિ? તુમ્હાકં, ભન્તે, જયો, અમ્હાકં પરાજયોતિ. ઇદાનિ કિં કરિસ્સથાતિ? તા માતાપિતૂહિ વુત્તવચનં આરોચેત્વા, ‘‘તુમ્હાકં સન્તિકે પબ્બજિસ્સામા’’તિ આહંસુ. તુમ્હે માતુગામા નામ અમ્હાકં સન્તિકે પબ્બજિતું ન વટ્ટતિ, અમ્હાકં પન સાસનં ગહેત્વા ભિક્ખુનિઉપસ્સયં ગન્ત્વા પબ્બજથાતિ. તા સાધૂતિ થેરસ્સ સાસનં ગહેત્વા ભિક્ખુનિસઙ્ઘસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા પબ્બજિંસુ. પબ્બજિતા ચ પન અપ્પમત્તા આતાપિનિયો હુત્વા નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિંસુ.

    Thero ayaṃ pana kulaputte pabbājetvā paṭhamaṃ sikkhāpetabbapañhoti vatvā, – ‘‘ekaṃ nāma ki’’nti pucchi. Tā neva antaṃ, na koṭiṃ addasaṃsu. Thero kathethāti āha. Na passāma, bhanteti. Tumhehi vādasahassaṃ pucchitaṃ mayā kathitaṃ, mayhaṃ tumhe ekaṃ pañhampi kathetuṃ na sakkotha, evaṃ sante kassa jayo kassa parājayoti? Tumhākaṃ, bhante, jayo, amhākaṃ parājayoti. Idāni kiṃ karissathāti? Tā mātāpitūhi vuttavacanaṃ ārocetvā, ‘‘tumhākaṃ santike pabbajissāmā’’ti āhaṃsu. Tumhe mātugāmā nāma amhākaṃ santike pabbajituṃ na vaṭṭati, amhākaṃ pana sāsanaṃ gahetvā bhikkhuniupassayaṃ gantvā pabbajathāti. Tā sādhūti therassa sāsanaṃ gahetvā bhikkhunisaṅghassa santikaṃ gantvā pabbajiṃsu. Pabbajitā ca pana appamattā ātāpiniyo hutvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇiṃsu.

    અયં સચ્ચકો તાસં ચતુન્નમ્પિ કનિટ્ઠભાતિકો. તાહિ ચતૂહિપિ ઉત્તરિતરપઞ્ઞો, માતાપિતૂનમ્પિ સન્તિકા વાદસહસ્સં, તતો બહુતરઞ્ચ બાહિરસમયં ઉગ્ગહેત્વા કત્થચિ અગન્ત્વા રાજદારકે સિપ્પં સિક્ખાપેન્તો તત્થેવ વેસાલિયં વસતિ, પઞ્ઞાય અતિપૂરિતત્તા કુચ્છિ મે ભિજ્જેય્યાતિ ભીતો અયપટ્ટેન કુચ્છિં પરિક્ખિપિત્વા ચરતિ, ઇમં સન્ધાય વુત્તં ‘‘સચ્ચકો નિગણ્ઠપુત્તો’’તિ.

    Ayaṃ saccako tāsaṃ catunnampi kaniṭṭhabhātiko. Tāhi catūhipi uttaritarapañño, mātāpitūnampi santikā vādasahassaṃ, tato bahutarañca bāhirasamayaṃ uggahetvā katthaci agantvā rājadārake sippaṃ sikkhāpento tattheva vesāliyaṃ vasati, paññāya atipūritattā kucchi me bhijjeyyāti bhīto ayapaṭṭena kucchiṃ parikkhipitvā carati, imaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘saccako nigaṇṭhaputto’’ti.

    ભસ્સપ્પવાદકોતિ ભસ્સં વુચ્ચતિ કથામગ્ગો, તં પવદતિ કથેતીતિ ભસ્સપ્પવાદકો. પણ્ડિતવાદોતિ અહં પણ્ડિતોતિ એવં વાદો. સાધુસમ્મતો બહુજનસ્સાતિ યં યં નક્ખત્તચારેન આદિસતિ, તં તં યેભુય્યેન તથેવ હોતિ, તસ્મા અયં સાધુલદ્ધિકો ભદ્દકોતિ એવં સમ્મતો મહાજનસ્સ. વાદેન વાદં સમારદ્ધોતિ કથામગ્ગેન દોસં આરોપિતો. આયસ્મા અસ્સજીતિ સારિપુત્તત્થેરસ્સ આચરિયો અસ્સજિત્થેરો. જઙ્ઘાવિહારં અનુચઙ્કમમાનોતિ તતો તતો લિચ્છવિરાજગેહતો તં તં ગેહં ગમનત્થાય અનુચઙ્કમમાનો. યેનાયસ્મા અસ્સજિ તેનુપસઙ્કમીતિ કસ્મા ઉપસઙ્કમિ? સમયજાનનત્થં.

    Bhassappavādakoti bhassaṃ vuccati kathāmaggo, taṃ pavadati kathetīti bhassappavādako. Paṇḍitavādoti ahaṃ paṇḍitoti evaṃ vādo. Sādhusammato bahujanassāti yaṃ yaṃ nakkhattacārena ādisati, taṃ taṃ yebhuyyena tatheva hoti, tasmā ayaṃ sādhuladdhiko bhaddakoti evaṃ sammato mahājanassa. Vādena vādaṃ samāraddhoti kathāmaggena dosaṃ āropito. Āyasmā assajīti sāriputtattherassa ācariyo assajitthero. Jaṅghāvihāraṃ anucaṅkamamānoti tato tato licchavirājagehato taṃ taṃ gehaṃ gamanatthāya anucaṅkamamāno. Yenāyasmā assaji tenupasaṅkamīti kasmā upasaṅkami? Samayajānanatthaṃ.

    એવં કિરસ્સ અહોસિ – ‘‘અહં ‘સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં આરોપેસ્સામી’તિ આહિણ્ડામિ, ‘સમયં પનસ્સ ન જાનામી’તિ ન આરોપેસિં. પરસ્સ હિ સમયં ઞત્વા આરોપિતો વાદો સ્વારોપિતો નામ હોતિ. અયં પન સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકો પઞ્ઞાયતિ અસ્સજિત્થેરો ; સો અત્તનો સત્થુ સમયે કોવિદો, એતાહં પુચ્છિત્વા કથં પતિટ્ઠાપેત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં આરોપેસ્સામી’’તિ. તસ્મા ઉપસઙ્કમિ. વિનેતીતિ કથં વિનેતિ, કથં સિક્ખાપેતીતિ પુચ્છતિ. થેરો પન યસ્મા દુક્ખન્તિ વુત્તે ઉપારમ્ભસ્સ ઓકાસો હોતિ, મગ્ગફલાનિપિ પરિયાયેન દુક્ખન્તિ આગતાનિ, અયઞ્ચ દુક્ખન્તિ વુત્તે થેરં પુચ્છેય્ય – ‘‘ભો અસ્સજિ, કિમત્થં તુમ્હે પબ્બજિતા’’તિ. તતો ‘‘મગ્ગફલત્થાયા’’તિ વુત્તે, – ‘‘નયિદં, ભો અસ્સજિ, તુમ્હાકં સાસનં નામ, મહાઆઘાતનં નામેતં, નિરયુસ્સદો નામેસ, નત્થિ તુમ્હાકં સુખાસા, ઉટ્ઠાયુટ્ઠાય દુક્ખમેવ જિરાપેન્તા આહિણ્ડથા’’તિ દોસં આરોપેય્ય, તસ્મા પરવાદિસ્સ પરિયાયકથં કાતું ન વટ્ટતિ. યથા એસ અપ્પતિટ્ઠો હોતિ, એવમસ્સ નિપ્પરિયાયકથં કથેસ્સામીતિ ચિન્તેત્વા, ‘‘રૂપં, ભિક્ખવે, અનિચ્ચ’’ન્તિ ઇમં અનિચ્ચાનત્તવસેનેવ કથં કથેતિ. દુસ્સુતન્તિ સોતું અયુત્તં.

    Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ahaṃ ‘samaṇassa gotamassa vādaṃ āropessāmī’ti āhiṇḍāmi, ‘samayaṃ panassa na jānāmī’ti na āropesiṃ. Parassa hi samayaṃ ñatvā āropito vādo svāropito nāma hoti. Ayaṃ pana samaṇassa gotamassa sāvako paññāyati assajitthero ; so attano satthu samaye kovido, etāhaṃ pucchitvā kathaṃ patiṭṭhāpetvā samaṇassa gotamassa vādaṃ āropessāmī’’ti. Tasmā upasaṅkami. Vinetīti kathaṃ vineti, kathaṃ sikkhāpetīti pucchati. Thero pana yasmā dukkhanti vutte upārambhassa okāso hoti, maggaphalānipi pariyāyena dukkhanti āgatāni, ayañca dukkhanti vutte theraṃ puccheyya – ‘‘bho assaji, kimatthaṃ tumhe pabbajitā’’ti. Tato ‘‘maggaphalatthāyā’’ti vutte, – ‘‘nayidaṃ, bho assaji, tumhākaṃ sāsanaṃ nāma, mahāāghātanaṃ nāmetaṃ, nirayussado nāmesa, natthi tumhākaṃ sukhāsā, uṭṭhāyuṭṭhāya dukkhameva jirāpentā āhiṇḍathā’’ti dosaṃ āropeyya, tasmā paravādissa pariyāyakathaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Yathā esa appatiṭṭho hoti, evamassa nippariyāyakathaṃ kathessāmīti cintetvā, ‘‘rūpaṃ, bhikkhave, anicca’’nti imaṃ aniccānattavaseneva kathaṃ katheti. Dussutanti sotuṃ ayuttaṃ.

    ૩૫૪. સન્થાગારેતિ રાજકુલાનં અત્થાનુસાસનસન્થાગારસાલાયં. યેન તે લિચ્છવી તેનુપસઙ્કમીતિ એવં કિરસ્સ અહોસિ – ‘‘અહં પુબ્બે સમયં અજાનનભાવેન સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં ન આરોપેસિં, ઇદાનિ પનસ્સ મહાસાવકેન કથિતં સમયં જાનામિ, ઇમે ચ મમ અન્તેવાસિકા પઞ્ચસતા લિચ્છવી સન્નિપતિતા. એતેહિ સદ્ધિં ગન્ત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં આરોપેસ્સામી’’તિ તસ્મા ઉપસઙ્કમિ. ઞાતઞ્ઞતરેનાતિ ઞાતેસુ અભિઞ્ઞાતેસુ પઞ્ચવગ્ગિયત્થેરેસુ અઞ્ઞતરેન. પતિટ્ઠિતન્તિ યથા તેન પતિટ્ઠિતં. સચે એવં પતિટ્ઠિસ્સતિ, અથ પન અઞ્ઞદેવ વક્ખતિ, તત્ર મયા કિં સક્કા કાતુન્તિ ઇદાનેવ પિટ્ઠિં પરિવત્તેન્તો આહ. આકડ્ઢેય્યાતિ અત્તનો અભિમુખં કડ્ઢેય્ય. પરિકડ્ઢેય્યાતિ પુરતો પટિપણામેય્ય. સમ્પરિકડ્ઢેય્યાતિ કાલેન આકડ્ઢેય્ય, કાલેન પરિકડ્ઢેય્ય. સોણ્ડિકાકિલઞ્જન્તિ સુરાઘરે પિટ્ઠકિલઞ્જં. સોણ્ડિકાધુત્તોતિ સુરાધુત્તો. વાલં કણ્ણે ગહેત્વાતિ સુરાપરિસ્સાવનત્થવિકં ધોવિતુકામો કસટનિધુનનત્થં ઉભોસુ કણ્ણેસુ ગહેત્વા. ઓધુનેય્યાતિ અધોમુખં કત્વા ધુનેય્ય. નિદ્ધુનેય્યાતિ ઉદ્ધંમુખં કત્વા ધુનેય્ય. નિપ્ફોટેય્યાતિ પુનપ્પુનં પપ્ફોટેય્ય. સાણધોવિકં નામાતિ એત્થ મનુસ્સા સાણસાટકકરણત્થં સાણવાકે ગહેત્વા મુટ્ઠિં મુટ્ઠિં બન્ધિત્વા ઉદકે પક્ખિપન્તિ. તે તતિયદિવસે સુટ્ઠુ કિલિન્ના હોન્તિ. અથ મનુસ્સા અમ્બિલયાગુસુરાદીનિ આદાય તત્થ ગન્ત્વા સાણમુટ્ઠિં ગહેત્વા, દક્ખિણતો વામતો સમ્મુખા ચાતિ તીસુ ફલકેસુ સકિં દક્ખિણફલકે, સકિં વામફલકે, સકિં સમ્મુખફલકે પહરન્તા અમ્બિલયાગુસુરાદીનિ ભુઞ્જન્તા પિવન્તા ખાદન્તા ધોવન્તિ. મહન્તા કીળા હોતિ. રઞ્ઞો નાગો તં કીળં દિસ્વા ગમ્ભીરં ઉદકં અનુપવિસિત્વા સોણ્ડાય ઉદકં ગહેત્વા સકિં કુમ્ભે સકિં પિટ્ઠિયં સકિં ઉભોસુ પસ્સેસુ સકિં અન્તરસત્થિયં પક્ખિપન્તો કીળિત્થ. તદુપાદાય તં કીળિતજાતં સાણધોવિકં નામ વુચ્ચતિ , તં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘સાણધોવિકં નામ કીળિતજાતં કીળતી’’તિ. કિં સો ભવમાનો સચ્ચકો નિગણ્ઠપુત્તો, યો ભગવતો વાદં આરોપેસ્સતીતિ યો સચ્ચકો નિગણ્ઠપુત્તો ભગવતો વાદં આરોપેસ્સતિ, સો કિં ભવમાનો કિં યક્ખો ભવમાનો ઉદાહુ ઇન્દો, ઉદાહુ બ્રહ્મા ભવમાનો ભગવતો વાદં આરોપેસ્સતિ? ન હિ સક્કા પકતિમનુસ્સેન ભગવતો વાદં આરોપેતુન્તિ અયમેત્થ અધિપ્પાયો.

    354.Santhāgāreti rājakulānaṃ atthānusāsanasanthāgārasālāyaṃ. Yena te licchavī tenupasaṅkamīti evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ahaṃ pubbe samayaṃ ajānanabhāvena samaṇassa gotamassa vādaṃ na āropesiṃ, idāni panassa mahāsāvakena kathitaṃ samayaṃ jānāmi, ime ca mama antevāsikā pañcasatā licchavī sannipatitā. Etehi saddhiṃ gantvā samaṇassa gotamassa vādaṃ āropessāmī’’ti tasmā upasaṅkami. Ñātaññatarenāti ñātesu abhiññātesu pañcavaggiyattheresu aññatarena. Patiṭṭhitanti yathā tena patiṭṭhitaṃ. Sace evaṃ patiṭṭhissati, atha pana aññadeva vakkhati, tatra mayā kiṃ sakkā kātunti idāneva piṭṭhiṃ parivattento āha. Ākaḍḍheyyāti attano abhimukhaṃ kaḍḍheyya. Parikaḍḍheyyāti purato paṭipaṇāmeyya. Samparikaḍḍheyyāti kālena ākaḍḍheyya, kālena parikaḍḍheyya. Soṇḍikākilañjanti surāghare piṭṭhakilañjaṃ. Soṇḍikādhuttoti surādhutto. Vālaṃ kaṇṇe gahetvāti surāparissāvanatthavikaṃ dhovitukāmo kasaṭanidhunanatthaṃ ubhosu kaṇṇesu gahetvā. Odhuneyyāti adhomukhaṃ katvā dhuneyya. Niddhuneyyāti uddhaṃmukhaṃ katvā dhuneyya. Nipphoṭeyyāti punappunaṃ papphoṭeyya. Sāṇadhovikaṃ nāmāti ettha manussā sāṇasāṭakakaraṇatthaṃ sāṇavāke gahetvā muṭṭhiṃ muṭṭhiṃ bandhitvā udake pakkhipanti. Te tatiyadivase suṭṭhu kilinnā honti. Atha manussā ambilayāgusurādīni ādāya tattha gantvā sāṇamuṭṭhiṃ gahetvā, dakkhiṇato vāmato sammukhā cāti tīsu phalakesu sakiṃ dakkhiṇaphalake, sakiṃ vāmaphalake, sakiṃ sammukhaphalake paharantā ambilayāgusurādīni bhuñjantā pivantā khādantā dhovanti. Mahantā kīḷā hoti. Rañño nāgo taṃ kīḷaṃ disvā gambhīraṃ udakaṃ anupavisitvā soṇḍāya udakaṃ gahetvā sakiṃ kumbhe sakiṃ piṭṭhiyaṃ sakiṃ ubhosu passesu sakiṃ antarasatthiyaṃ pakkhipanto kīḷittha. Tadupādāya taṃ kīḷitajātaṃ sāṇadhovikaṃ nāma vuccati , taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘sāṇadhovikaṃ nāma kīḷitajātaṃ kīḷatī’’ti. Kiṃ so bhavamāno saccako nigaṇṭhaputto, yo bhagavato vādaṃ āropessatīti yo saccako nigaṇṭhaputto bhagavato vādaṃ āropessati, so kiṃ bhavamāno kiṃ yakkho bhavamāno udāhu indo, udāhu brahmā bhavamāno bhagavato vādaṃ āropessati? Na hi sakkā pakatimanussena bhagavato vādaṃ āropetunti ayamettha adhippāyo.

    ૩૫૫. તેન ખો પન સમયેનાતિ યસ્મિં સમયે સચ્ચકો આરામં પાવિસિ, તસ્મિં. કિસ્મિં પન સમયે પાવિસીતિ? મહામજ્ઝન્હિકસમયે. કસ્મા પન તસ્મિં સમયે ચઙ્કમન્તીતિ? પણીતભોજનપચ્ચયસ્સ થિનમિદ્ધસ્સ વિનોદનત્થં. દિવાપધાનિકા વા તે. તાદિસાનઞ્હિ પચ્છાભત્તં ચઙ્કમિત્વા ન્હત્વા સરીરં ઉતું ગણ્હાપેત્વા નિસજ્જ સમણધમ્મં કરોન્તાનં ચિત્તં એકગ્ગં હોતિ. યેન તે ભિક્ખૂતિ સો કિર કુહિં સમણો ગોતમોતિ પરિવેણતો પરિવેણં ગન્ત્વા પુચ્છિત્વા પવિસિસ્સામીતિ વિલોકેન્તો અરઞ્ઞે હત્થી વિય ચઙ્કમે ચઙ્કમમાને પંસુકૂલિકભિક્ખૂ દિસ્વા તેસં સન્તિકં અગમાસિ. તં સન્ધાય, ‘‘યેન તે ભિક્ખૂ’’તિઆદિ વુત્તં. કહં નુ ખો, ભોતિ કતરસ્મિં આવાસે વા મણ્ડપે વાતિ અત્થો. એસ, અગ્ગિવેસ્સન, ભગવાતિ તદા કિર ભગવા પચ્ચૂસકાલે મહાકરુણા સમાપત્તિં સમાપજ્જિત્વા દસસહસ્સચક્કવાળે સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણજાલં પત્થરિત્વા બોધનેય્યસત્તં ઓલોકેન્તો અદ્દસ – ‘‘સ્વે સચ્ચકો નિગણ્ઠપુત્તો મહતિં લિચ્છવિપરિસં ગહેત્વા મમ વાદં આરોપેતુકામો આગમિસ્સતી’’તિ. તસ્મા પાતોવ સરીરપટિજગ્ગનં કત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવારો વેસાલિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો મહાપરિસાય નિસીદિતું સુખટ્ઠાને નિસીદિસ્સામીતિ ગન્ધકુટિં અપવિસિત્વા મહાવને અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે દિવાવિહારં નિસીદિ. તે ભિક્ખૂ ભગવતો વત્તં દસ્સેત્વા આગતા, સચ્ચકેન પુટ્ઠા દૂરે નિસિન્નં ભગવન્તં દસ્સેન્તા, ‘‘એસ અગ્ગિવેસ્સન ભગવા’’તિ આહંસુ.

    355.Tena kho pana samayenāti yasmiṃ samaye saccako ārāmaṃ pāvisi, tasmiṃ. Kismiṃ pana samaye pāvisīti? Mahāmajjhanhikasamaye. Kasmā pana tasmiṃ samaye caṅkamantīti? Paṇītabhojanapaccayassa thinamiddhassa vinodanatthaṃ. Divāpadhānikā vā te. Tādisānañhi pacchābhattaṃ caṅkamitvā nhatvā sarīraṃ utuṃ gaṇhāpetvā nisajja samaṇadhammaṃ karontānaṃ cittaṃ ekaggaṃ hoti. Yena te bhikkhūti so kira kuhiṃ samaṇo gotamoti pariveṇato pariveṇaṃ gantvā pucchitvā pavisissāmīti vilokento araññe hatthī viya caṅkame caṅkamamāne paṃsukūlikabhikkhū disvā tesaṃ santikaṃ agamāsi. Taṃ sandhāya, ‘‘yena te bhikkhū’’tiādi vuttaṃ. Kahaṃnu kho, bhoti katarasmiṃ āvāse vā maṇḍape vāti attho. Esa, aggivessana, bhagavāti tadā kira bhagavā paccūsakāle mahākaruṇā samāpattiṃ samāpajjitvā dasasahassacakkavāḷe sabbaññutaññāṇajālaṃ pattharitvā bodhaneyyasattaṃ olokento addasa – ‘‘sve saccako nigaṇṭhaputto mahatiṃ licchaviparisaṃ gahetvā mama vādaṃ āropetukāmo āgamissatī’’ti. Tasmā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā bhikkhusaṅghaparivāro vesāliyaṃ piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto mahāparisāya nisīdituṃ sukhaṭṭhāne nisīdissāmīti gandhakuṭiṃ apavisitvā mahāvane aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ nisīdi. Te bhikkhū bhagavato vattaṃ dassetvā āgatā, saccakena puṭṭhā dūre nisinnaṃ bhagavantaṃ dassentā, ‘‘esa aggivessana bhagavā’’ti āhaṃsu.

    મહતિયા લિચ્છવિપરિસાય સદ્ધિન્તિ હેટ્ઠા પઞ્ચમત્તેહિ લિચ્છવિસતેહિ પરિવુતોતિ વુત્તં. તે એતસ્સ અન્તેવાસિકાયેવ, અન્તોવેસાલિયં પન સચ્ચકો પઞ્ચમત્તાનિ લિચ્છવિરાજસતાનિ ગહેત્વા, ‘‘વાદત્થિકો ભગવન્તં ઉપસઙ્કમન્તો’’તિ સુત્વા દ્વિન્નં પણ્ડિતાનં કથાસલ્લાપં સોસ્સામાતિ યેભુય્યેન મનુસ્સા નિક્ખન્તા, એવં સા પરિસા મહતી અપરિચ્છિન્નગણના અહોસિ. તં સન્ધાયેતં વુત્તં. અઞ્જલિં પણામેત્વાતિ એતે ઉભતોપક્ખિકા, તે એવં ચિન્તેસું – ‘‘સચે નો મિચ્છાદિટ્ઠિકા ચોદેસ્સન્તિ, ‘કસ્મા તુમ્હે સમણં ગોતમં વન્દિત્થા’તિ, તેસં, ‘કિં અઞ્જલિમત્તકરણેનપિ વન્દિતં હોતી’તિ વક્ખામ. સચે નો સમ્માદિટ્ઠિકા ચોદેસ્સન્તિ, ‘કસ્મા ભગવન્તં ન વન્દિત્થા’તિ, ‘કિં સીસેન ભૂમિં પહરન્તેનેવ વન્દિતં હોતિ, નનુ અઞ્જલિકમ્મમ્પિ વન્દના એવા’તિ વક્ખામા’’તિ. નામ ગોત્તન્તિ, ભો ગોતમ, અહં અસુકસ્સ પુત્તો દત્તો નામ મિત્તો નામ ઇધ આગતોતિ વદન્તા નામં સાવેન્તિ નામ. ભો ગોતમ, અહં વાસિટ્ઠો નામ કચ્ચાનો નામ ઇધ આગતોતિ વદન્તા ગોત્તં સાવેન્તિ નામ. એતે કિર દલિદ્દા જિણ્ણકુલપુત્તા પરિસમજ્ઝે નામગોત્તવસેન પાકટા ભવિસ્સામાતિ એવં અકંસુ. યે પન તુણ્હીભૂતા નિસીદિંસુ, તે કેરાટિકા ચેવ અન્ધબાલા ચ. તત્થ કેરાટિકા, ‘‘એકં દ્વે કથાસલ્લાપે કરોન્તો વિસ્સાસિકો હોતિ, અથ વિસ્સાસે સતિ એકં દ્વે ભિક્ખા અદાતું ન યુત્ત’’ન્તિ તતો અત્તાનં મોચેન્તા તુણ્હી નિસીદન્તિ. અન્ધબાલા અઞ્ઞાણતાયેવ અવક્ખિત્તમત્તિકાપિણ્ડો વિય યત્થ કત્થચિ તુણ્હીભૂતા નિસીદન્તિ.

    Mahatiyā licchaviparisāya saddhinti heṭṭhā pañcamattehi licchavisatehi parivutoti vuttaṃ. Te etassa antevāsikāyeva, antovesāliyaṃ pana saccako pañcamattāni licchavirājasatāni gahetvā, ‘‘vādatthiko bhagavantaṃ upasaṅkamanto’’ti sutvā dvinnaṃ paṇḍitānaṃ kathāsallāpaṃ sossāmāti yebhuyyena manussā nikkhantā, evaṃ sā parisā mahatī aparicchinnagaṇanā ahosi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Añjaliṃ paṇāmetvāti ete ubhatopakkhikā, te evaṃ cintesuṃ – ‘‘sace no micchādiṭṭhikā codessanti, ‘kasmā tumhe samaṇaṃ gotamaṃ vanditthā’ti, tesaṃ, ‘kiṃ añjalimattakaraṇenapi vanditaṃ hotī’ti vakkhāma. Sace no sammādiṭṭhikā codessanti, ‘kasmā bhagavantaṃ na vanditthā’ti, ‘kiṃ sīsena bhūmiṃ paharanteneva vanditaṃ hoti, nanu añjalikammampi vandanā evā’ti vakkhāmā’’ti. Nāma gottanti, bho gotama, ahaṃ asukassa putto datto nāma mitto nāma idha āgatoti vadantā nāmaṃ sāventi nāma. Bho gotama, ahaṃ vāsiṭṭho nāma kaccāno nāma idha āgatoti vadantā gottaṃ sāventi nāma. Ete kira daliddā jiṇṇakulaputtā parisamajjhe nāmagottavasena pākaṭā bhavissāmāti evaṃ akaṃsu. Ye pana tuṇhībhūtā nisīdiṃsu, te kerāṭikā ceva andhabālā ca. Tattha kerāṭikā, ‘‘ekaṃ dve kathāsallāpe karonto vissāsiko hoti, atha vissāse sati ekaṃ dve bhikkhā adātuṃ na yutta’’nti tato attānaṃ mocentā tuṇhī nisīdanti. Andhabālā aññāṇatāyeva avakkhittamattikāpiṇḍo viya yattha katthaci tuṇhībhūtā nisīdanti.

    ૩૫૬. કિઞ્ચિદેવ દેસન્તિ કઞ્ચિ ઓકાસં કિઞ્ચિ કારણં, અથસ્સ ભગવા પઞ્હપુચ્છને ઉસ્સાહં જનેન્તો આહ – પુચ્છ, અગ્ગિવેસ્સન, યદાકઙ્ખસીતિ. તસ્સત્થો – ‘‘પુચ્છ યદિ આકઙ્ખસિ, ન મે પઞ્હવિસ્સજ્જને ભારો અત્થિ’’. અથ વા ‘‘પુચ્છ યં આકઙ્ખસિ, સબ્બં તે વિસ્સજ્જેસ્સામી’’તિ સબ્બઞ્ઞુપવારણં પવારેસિ અસાધારણં પચ્ચેકબુદ્ધઅગ્ગસાવમહાસાવકેહિ. તે હિ યદાકઙ્ખસીતિ ન વદન્તિ, સુત્વા વેદિસ્સામાતિ વદન્તિ. બુદ્ધા પન ‘‘પુચ્છાવુસો, યદાકઙ્ખસી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૧.૨૩૭) વા, ‘‘પુચ્છ, મહારાજ, યદાકઙ્ખસી’’તિ (દી॰ નિ॰ ૧.૧૬૨) વા,

    356.Kiñcideva desanti kañci okāsaṃ kiñci kāraṇaṃ, athassa bhagavā pañhapucchane ussāhaṃ janento āha – puccha, aggivessana, yadākaṅkhasīti. Tassattho – ‘‘puccha yadi ākaṅkhasi, na me pañhavissajjane bhāro atthi’’. Atha vā ‘‘puccha yaṃ ākaṅkhasi, sabbaṃ te vissajjessāmī’’ti sabbaññupavāraṇaṃ pavāresi asādhāraṇaṃ paccekabuddhaaggasāvamahāsāvakehi. Te hi yadākaṅkhasīti na vadanti, sutvā vedissāmāti vadanti. Buddhā pana ‘‘pucchāvuso, yadākaṅkhasī’’ti (saṃ. ni. 1.237) vā, ‘‘puccha, mahārāja, yadākaṅkhasī’’ti (dī. ni. 1.162) vā,

    ‘‘પુચ્છ વાસવ મં પઞ્હં, યં કિઞ્ચિ મનસિચ્છસિ;

    ‘‘Puccha vāsava maṃ pañhaṃ, yaṃ kiñci manasicchasi;

    તસ્સ તસ્સેવ પઞ્હસ્સ, અહં અન્તં કરોમિ તે’’ ઇતિ. (દી॰ નિ॰ ૨.૩૫૬) વા,

    Tassa tasseva pañhassa, ahaṃ antaṃ karomi te’’ iti. (dī. ni. 2.356) vā,

    ‘‘તેન હિ ત્વં, ભિક્ખુ, સકે આસને નિસીદિત્વા પુચ્છ યદાકઙ્ખસી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૮૫) વા,

    ‘‘Tena hi tvaṃ, bhikkhu, sake āsane nisīditvā puccha yadākaṅkhasī’’ti (ma. ni. 3.85) vā,

    ‘‘બાવરિસ્સ ચ તુય્હં વા, સબ્બેસં સબ્બસંસયં;

    ‘‘Bāvarissa ca tuyhaṃ vā, sabbesaṃ sabbasaṃsayaṃ;

    કતાવકાસા પુચ્છવ્હો, યં કિઞ્ચિ મનસિચ્છથા’’તિ. (સુ॰ નિ॰ ૧૦૩૬) વા,

    Katāvakāsā pucchavho, yaṃ kiñci manasicchathā’’ti. (su. ni. 1036) vā,

    ‘‘પુચ્છ મં સભિય પઞ્હં, યં કિઞ્ચિ મનસિચ્છસિ;

    ‘‘Puccha maṃ sabhiya pañhaṃ, yaṃ kiñci manasicchasi;

    તસ્સ તસ્સેવ પઞ્હસ્સ, અહં અન્તં કરોમિ તે’’ ઇતિ. (સુ॰ નિ॰ ૫૧૭) વા –

    Tassa tasseva pañhassa, ahaṃ antaṃ karomi te’’ iti. (su. ni. 517) vā –

    તેસં તેસં યક્ખનરિન્દદેવસમણબ્રાહ્મણપરિબ્બાજકાનં સબ્બઞ્ઞુપવારણં પવારેન્તિ. અનચ્છરિયઞ્ચેતં, યં ભગવા બુદ્ધભૂમિં પત્વા એતં પવારણં પવારેય્ય. યો બોધિસત્તભૂમિયં પદેસઞાણેપિ ઠિતો

    Tesaṃ tesaṃ yakkhanarindadevasamaṇabrāhmaṇaparibbājakānaṃ sabbaññupavāraṇaṃ pavārenti. Anacchariyañcetaṃ, yaṃ bhagavā buddhabhūmiṃ patvā etaṃ pavāraṇaṃ pavāreyya. Yo bodhisattabhūmiyaṃ padesañāṇepi ṭhito

    ‘‘કોણ્ડઞ્ઞ પઞ્હાનિ વિયાકરોહિ,

    ‘‘Koṇḍañña pañhāni viyākarohi,

    યાચન્તિ તં ઇસયો સાધુરૂપા;

    Yācanti taṃ isayo sādhurūpā;

    કોણ્ડઞ્ઞ એસો મનુજેસુ ધમ્મો,

    Koṇḍañña eso manujesu dhammo,

    યં વુદ્ધમાગચ્છતિ એસ ભારો’’તિ. (જા॰ ૨.૧૭.૬૦) –

    Yaṃ vuddhamāgacchati esa bhāro’’ti. (jā. 2.17.60) –

    એવં સક્કાદીનં અત્થાય ઇસીહિ યાચિતો

    Evaṃ sakkādīnaṃ atthāya isīhi yācito

    ‘‘કતાવકાસા પુચ્છન્તુ ભોન્તો,

    ‘‘Katāvakāsā pucchantu bhonto,

    યં કિઞ્ચિ પઞ્હં મનસાભિપત્થિતં;

    Yaṃ kiñci pañhaṃ manasābhipatthitaṃ;

    અહઞ્હિ તં તં વો વિયાકરિસ્સં,

    Ahañhi taṃ taṃ vo viyākarissaṃ,

    ઞત્વા સયં લોકમિમં પરઞ્ચા’’તિ. (જા॰ ૨.૧૭.૬૧);

    Ñatvā sayaṃ lokamimaṃ parañcā’’ti. (jā. 2.17.61);

    એવં સરભઙ્ગકાલે, સમ્ભવજાતકે ચ સકલજમ્બુદીપં તિક્ખત્તું વિચરિત્વા પઞ્હાનં અન્તકરં અદિસ્વા સુચિરતેન બ્રાહ્મણેન પઞ્હં પુટ્ઠો ઓકાસે કારિતે, જાતિયા સત્તવસ્સો રથિકાયં પંસું કીળન્તો પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા અન્તરવીથિયં નિસિન્નોવ –

    Evaṃ sarabhaṅgakāle, sambhavajātake ca sakalajambudīpaṃ tikkhattuṃ vicaritvā pañhānaṃ antakaraṃ adisvā suciratena brāhmaṇena pañhaṃ puṭṭho okāse kārite, jātiyā sattavasso rathikāyaṃ paṃsuṃ kīḷanto pallaṅkaṃ ābhujitvā antaravīthiyaṃ nisinnova –

    ‘‘તગ્ઘ તે અહમક્ખિસ્સં, યથાપિ કુસલો તથા;

    ‘‘Taggha te ahamakkhissaṃ, yathāpi kusalo tathā;

    રાજા ચ ખો તં જાનાતિ, યદિ કાહતિ વા ન વા’’તિ. (જા॰ ૧.૧૬.૧૭૨) –

    Rājā ca kho taṃ jānāti, yadi kāhati vā na vā’’ti. (jā. 1.16.172) –

    સબ્બઞ્ઞુપવારણં પવારેસિ.

    Sabbaññupavāraṇaṃ pavāresi.

    એવં ભગવતા સબ્બઞ્ઞુપવારણાય પવારિતાય અત્તમનો પઞ્હં પુચ્છન્તો, ‘‘કથં પન, ભો ગોતમા’’તિઆદિમાહ.

    Evaṃ bhagavatā sabbaññupavāraṇāya pavāritāya attamano pañhaṃ pucchanto, ‘‘kathaṃ pana, bho gotamā’’tiādimāha.

    અથસ્સ ભગવા, ‘‘પસ્સથ, ભો, અઞ્ઞં સાવકેન કથિતં, અઞ્ઞં સત્થા કથેતિ, નનુ મયા પટિકચ્ચેવ વુત્તં, ‘સચે તથા પતિટ્ઠિસ્સતિ, યથાસ્સ સાવકેન પતિટ્ઠિતં, એવાહં વાદં આરોપેસ્સામી’તિ. અયં પન અઞ્ઞમેવ કથેતિ, તત્થ કિં મયા સક્કા કાતુ’’ન્તિ એવં નિગણ્ઠસ્સ વચનોકાસો મા હોતૂતિ હેટ્ઠા અસ્સજિત્થેરેન કથિતનિયામેનેવ કથેન્તો, એવં ખો અહં, અગ્ગિવેસ્સનાતિઆદિમાહ. ઉપમા મં, ભો ગોતમ, પટિભાતીતિ, ભો ગોતમ, મય્હં એકા ઉપમા ઉપટ્ઠાતિ, આહરામિ તં ઉપમન્તિ વદતિ. પટિભાતુ તં, અગ્ગિવેસ્સનાતિ ઉપટ્ઠાતુ તે, અગ્ગિવેસ્સન, આહર તં ઉપમં વિસત્થોતિ ભગવા અવોચ. બલકરણીયાતિ બાહુબલેન કત્તબ્બા કસિવાણિજ્જાદિકા કમ્મન્તા. રૂપત્તાયં પુરિસપુગ્ગલોતિ રૂપં અત્તા અસ્સાતિ રૂપત્તા, રૂપં અત્તાતિ ગહેત્વા ઠિતપુગ્ગલં દીપેતિ. રૂપે પતિટ્ઠાયાતિ તસ્મિં અત્તાતિ ગહિતરૂપે પતિટ્ઠહિત્વા. પુઞ્ઞં વા અપુઞ્ઞં વા પસવતીતિ કુસલં વા અકુસલં વા પટિલભતિ. વેદનત્તાદીસુપિ એસેવ નયો. ઇમિના કિં દીપેતિ? ઇમે પઞ્ચક્ખન્ધા ઇમેસં સત્તાનં પથવી વિય પતિટ્ઠા, તે ઇમેસુ પઞ્ચસુ ખન્ધેસુ પતિટ્ઠાય કુસલાકુસલકમ્મં નામ આયૂહન્તિ. તુમ્હે એવરૂપં વિજ્જમાનમેવ અત્તાનં પટિસેધેન્તો પઞ્ચક્ખન્ધા અનત્તાતિ દીપેથાતિ અતિવિય સકારણં કત્વા ઉપમં આહરિ. ઇમિના ચ નિગણ્ઠેન આહટઓપમ્મં નિયતમેવ , સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધતો અઞ્ઞો તસ્સ કથં છિન્દિત્વા વાદે દોસં દાતું સમત્થો નામ નત્થિ. દુવિધા હિ પુગ્ગલા બુદ્ધવેનેય્યા ચ સાવકવેનેય્યા ચ. સાવકવેનેય્યે સાવકાપિ વિનેન્તિ બુદ્ધાપિ. બુદ્ધવેનેય્યે પન સાવકા વિનેતું ન સક્કોન્તિ, બુદ્ધાવ વિનેન્તિ. અયમ્પિ નિગણ્ઠો બુદ્ધવેનેય્યો, તસ્મા એતસ્સ વાદં છિન્દિત્વા અઞ્ઞો દોસં દાતું સમત્થો નામ નત્થિ. તેનસ્સ ભગવા સયમેવ વાદે દોસદસ્સનત્થં નનુ ત્વં, અગ્ગિવેસ્સનાતિઆદિમાહ.

    Athassa bhagavā, ‘‘passatha, bho, aññaṃ sāvakena kathitaṃ, aññaṃ satthā katheti, nanu mayā paṭikacceva vuttaṃ, ‘sace tathā patiṭṭhissati, yathāssa sāvakena patiṭṭhitaṃ, evāhaṃ vādaṃ āropessāmī’ti. Ayaṃ pana aññameva katheti, tattha kiṃ mayā sakkā kātu’’nti evaṃ nigaṇṭhassa vacanokāso mā hotūti heṭṭhā assajittherena kathitaniyāmeneva kathento, evaṃ kho ahaṃ, aggivessanātiādimāha. Upamā maṃ, bho gotama, paṭibhātīti, bho gotama, mayhaṃ ekā upamā upaṭṭhāti, āharāmi taṃ upamanti vadati. Paṭibhātu taṃ, aggivessanāti upaṭṭhātu te, aggivessana, āhara taṃ upamaṃ visatthoti bhagavā avoca. Balakaraṇīyāti bāhubalena kattabbā kasivāṇijjādikā kammantā. Rūpattāyaṃ purisapuggaloti rūpaṃ attā assāti rūpattā, rūpaṃ attāti gahetvā ṭhitapuggalaṃ dīpeti. Rūpe patiṭṭhāyāti tasmiṃ attāti gahitarūpe patiṭṭhahitvā. Puññaṃ vā apuññaṃ vā pasavatīti kusalaṃ vā akusalaṃ vā paṭilabhati. Vedanattādīsupi eseva nayo. Iminā kiṃ dīpeti? Ime pañcakkhandhā imesaṃ sattānaṃ pathavī viya patiṭṭhā, te imesu pañcasu khandhesu patiṭṭhāya kusalākusalakammaṃ nāma āyūhanti. Tumhe evarūpaṃ vijjamānameva attānaṃ paṭisedhento pañcakkhandhā anattāti dīpethāti ativiya sakāraṇaṃ katvā upamaṃ āhari. Iminā ca nigaṇṭhena āhaṭaopammaṃ niyatameva , sabbaññubuddhato añño tassa kathaṃ chinditvā vāde dosaṃ dātuṃ samattho nāma natthi. Duvidhā hi puggalā buddhaveneyyā ca sāvakaveneyyā ca. Sāvakaveneyye sāvakāpi vinenti buddhāpi. Buddhaveneyye pana sāvakā vinetuṃ na sakkonti, buddhāva vinenti. Ayampi nigaṇṭho buddhaveneyyo, tasmā etassa vādaṃ chinditvā añño dosaṃ dātuṃ samattho nāma natthi. Tenassa bhagavā sayameva vāde dosadassanatthaṃ nanu tvaṃ, aggivessanātiādimāha.

    અથ નિગણ્ઠો ચિન્તેસિ – ‘‘અતિવિય સમણો ગોતમો મમ વાદં પતિટ્ઠપેતિ, સચે ઉપરિ કોચિ દોસો ભવિસ્સતિ, મમં એકકંયેવ નિગ્ગણ્હિસ્સતિ. હન્દાહં ઇમં વાદં મહાજનસ્સાપિ મત્થકે પક્ખિપામી’’તિ, તસ્મા એવમાહ – અહમ્પિ, ભો ગોતમ, એવં વદામિ રૂપં મે અત્તા…પે॰… વિઞ્ઞાણં મે અત્તાતિ, અયઞ્ચ મહતી જનતાતિ. ભગવા પન નિગણ્ઠતો સતગુણેનપિ સહસ્સગુણેનપિ સતસહસ્સગુણેનપિ વાદીવરતરો, તસ્મા ચિન્તેસિ – ‘‘અયં નિગણ્ઠો અત્તાનં મોચેત્વા મહાજનસ્સ મત્થકે વાદં પક્ખિપતિ, નાસ્સ અત્તાનં મોચેતું દસ્સામિ, મહાજનતો નિવત્તેત્વા એકકંયેવ નં નિગ્ગણ્હિસ્સામી’’તિ. અથ નં કિઞ્હિ તે, અગ્ગિવેસ્સનાતિઆદિમાહ. તસ્સત્થો – નાયં જનતા મમ વાદં આરોપેતું આગતા, ત્વંયેવ સકલં વેસાલિં સંવટ્ટિત્વા મમ વાદં આરોપેતું આગતો, તસ્મા ત્વં સકમેવ વાદં નિવેઠેહિ, મા મહાજનસ્સ મત્થકે પક્ખિપસીતિ. સો પટિજાનન્તો અહઞ્હિ, ભો ગોતમાતિઆદિમાહ.

    Atha nigaṇṭho cintesi – ‘‘ativiya samaṇo gotamo mama vādaṃ patiṭṭhapeti, sace upari koci doso bhavissati, mamaṃ ekakaṃyeva niggaṇhissati. Handāhaṃ imaṃ vādaṃ mahājanassāpi matthake pakkhipāmī’’ti, tasmā evamāha – ahampi, bho gotama, evaṃ vadāmi rūpaṃ me attā…pe… viññāṇaṃ me attāti, ayañca mahatī janatāti. Bhagavā pana nigaṇṭhato sataguṇenapi sahassaguṇenapi satasahassaguṇenapi vādīvarataro, tasmā cintesi – ‘‘ayaṃ nigaṇṭho attānaṃ mocetvā mahājanassa matthake vādaṃ pakkhipati, nāssa attānaṃ mocetuṃ dassāmi, mahājanato nivattetvā ekakaṃyeva naṃ niggaṇhissāmī’’ti. Atha naṃ kiñhi te, aggivessanātiādimāha. Tassattho – nāyaṃ janatā mama vādaṃ āropetuṃ āgatā, tvaṃyeva sakalaṃ vesāliṃ saṃvaṭṭitvā mama vādaṃ āropetuṃ āgato, tasmā tvaṃ sakameva vādaṃ niveṭhehi, mā mahājanassa matthake pakkhipasīti. So paṭijānanto ahañhi, bho gotamātiādimāha.

    ૩૫૭. ઇતિ ભગવા નિગણ્ઠસ્સ વાદં પતિટ્ઠપેત્વા, તેન હિ, અગ્ગિવેસ્સનાતિ પુચ્છં આરભિ. તત્થ તેન હીતિ કારણત્થે નિપાતો. યસ્મા ત્વં પઞ્ચક્ખન્ધે અત્તતો પટિજાનાસિ, તસ્માતિ અત્થો. સકસ્મિં વિજિતેતિ અત્તનો રટ્ઠે. ઘાતેતાયં વા ઘાતેતુન્તિ ઘાતારહં ઘાતેતબ્બયુત્તકં ઘાતેતું . જાપેતાયં વા જાપેતુન્તિ ધનજાનિરહં જાપેતબ્બયુત્તં જાપેતું જિણ્ણધનં કાતું. પબ્બાજેતાયં વા પબ્બાજેતુન્તિ સકરટ્ઠતો પબ્બાજનારહં પબ્બાજેતું, નીહરિતું. વત્તિતુઞ્ચ અરહતીતિ વત્તતિ ચેવ વત્તિતુઞ્ચ અરહતિ. વત્તિતું યુત્તોતિ દીપેતિ. ઇતિ નિગણ્ઠો અત્તનો વાદભેદનત્થં આહટકારણમેવ અત્તનો મારણત્થાય આવુધં તિખિણં કરોન્તો વિય વિસેસેત્વા દીપેતિ, યથા તં બાલો. એવં મે રૂપં હોતૂતિ મમ રૂપં એવંવિધં હોતુ, પાસાદિકં અભિરૂપં અલઙ્કતપ્પટિયત્તં સુવણ્ણતોરણં વિય સુસજ્જિતચિત્તપટો વિય ચ મનાપદસ્સનન્તિ. એવં મે રૂપં મા અહોસીતિ મમ રૂપં એવંવિધં મા હોતુ, દુબ્બણ્ણં દુસ્સણ્ઠિતં વલિતપલિતં તિલકસમાકિણ્ણન્તિ.

    357. Iti bhagavā nigaṇṭhassa vādaṃ patiṭṭhapetvā, tena hi, aggivessanāti pucchaṃ ārabhi. Tattha tena hīti kāraṇatthe nipāto. Yasmā tvaṃ pañcakkhandhe attato paṭijānāsi, tasmāti attho. Sakasmiṃ vijiteti attano raṭṭhe. Ghātetāyaṃ vā ghātetunti ghātārahaṃ ghātetabbayuttakaṃ ghātetuṃ . Jāpetāyaṃ vā jāpetunti dhanajānirahaṃ jāpetabbayuttaṃ jāpetuṃ jiṇṇadhanaṃ kātuṃ. Pabbājetāyaṃ vā pabbājetunti sakaraṭṭhato pabbājanārahaṃ pabbājetuṃ, nīharituṃ. Vattituñca arahatīti vattati ceva vattituñca arahati. Vattituṃ yuttoti dīpeti. Iti nigaṇṭho attano vādabhedanatthaṃ āhaṭakāraṇameva attano māraṇatthāya āvudhaṃ tikhiṇaṃ karonto viya visesetvā dīpeti, yathā taṃ bālo. Evaṃ me rūpaṃ hotūti mama rūpaṃ evaṃvidhaṃ hotu, pāsādikaṃ abhirūpaṃ alaṅkatappaṭiyattaṃ suvaṇṇatoraṇaṃ viya susajjitacittapaṭo viya ca manāpadassananti. Evaṃ me rūpaṃmā ahosīti mama rūpaṃ evaṃvidhaṃ mā hotu, dubbaṇṇaṃ dussaṇṭhitaṃ valitapalitaṃ tilakasamākiṇṇanti.

    તુણ્હી અહોસીતિ નિગણ્ઠો ઇમસ્મિં ઠાને વિરદ્ધભાવં ઞત્વા, ‘‘સમણો ગોતમો મમ વાદં ભિન્દનત્થાય કારણં આહરિ, અહં બાલતાય તમેવ વિસેસેત્વા દીપેસિં, ઇદાનિ નટ્ઠોમ્હિ, સચે વત્તતીતિ વક્ખામિ, ઇમે રાજાનો ઉટ્ઠહિત્વા, ‘અગ્ગિવેસ્સન, ત્વં મમ રૂપે વસો વત્તતીતિ વદસિ, યદિ તે રૂપે વસો વત્તતિ, કસ્મા ત્વં યથા ઇમે લિચ્છવિરાજાનો તાવતિંસદેવસદિસેહિ અત્તભાવેહિ વિરોચન્તિ અભિરૂપા પાસાદિકા, એવં ન વિરોચસી’તિ. સચે ન વત્તતીતિ વક્ખામિ, સમણો ગોતમો ઉટ્ઠહિત્વા, ‘અગ્ગિવેસ્સન, ત્વં પુબ્બે વત્તતિ મે રૂપસ્મિં વસોતિ વત્વા ઇદાનિ પટિક્ખિપસી’તિ વાદં આરોપેસ્સતિ. ઇતિ વત્તતીતિ વુત્તેપિ એકો દોસો, ન વત્તતીતિ વુત્તેપિ એકો દોસો’’તિ તુણ્હી અહોસિ. દુતિયમ્પિ ભગવા પુચ્છિ, દુતિયમ્પિ તુણ્હી અહોસિ. યસ્મા પન યાવતતિયં ભગવતા પુચ્છિતે અબ્યાકરોન્તસ્સ સત્તધા મુદ્ધા ફલતિ, બુદ્ધા ચ નામ સત્તાનંયેવ અત્થાય કપ્પસતસહસ્સાધિકાનિ ચત્તારિ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ પારમીનં પૂરિતત્તા સત્તેસુ બલવઅનુદ્દયા હોન્તિ. તસ્મા યાવતતિયં અપુચ્છિત્વા અથ ખો ભગવા સચ્ચકં નિગણ્ઠપુત્તં એતદવોચ – એતં ‘‘બ્યાકરોહી દાની’’તિઆદિવચનં અવોચ.

    Tuṇhī ahosīti nigaṇṭho imasmiṃ ṭhāne viraddhabhāvaṃ ñatvā, ‘‘samaṇo gotamo mama vādaṃ bhindanatthāya kāraṇaṃ āhari, ahaṃ bālatāya tameva visesetvā dīpesiṃ, idāni naṭṭhomhi, sace vattatīti vakkhāmi, ime rājāno uṭṭhahitvā, ‘aggivessana, tvaṃ mama rūpe vaso vattatīti vadasi, yadi te rūpe vaso vattati, kasmā tvaṃ yathā ime licchavirājāno tāvatiṃsadevasadisehi attabhāvehi virocanti abhirūpā pāsādikā, evaṃ na virocasī’ti. Sace na vattatīti vakkhāmi, samaṇo gotamo uṭṭhahitvā, ‘aggivessana, tvaṃ pubbe vattati me rūpasmiṃ vasoti vatvā idāni paṭikkhipasī’ti vādaṃ āropessati. Iti vattatīti vuttepi eko doso, na vattatīti vuttepi eko doso’’ti tuṇhī ahosi. Dutiyampi bhagavā pucchi, dutiyampi tuṇhī ahosi. Yasmā pana yāvatatiyaṃ bhagavatā pucchite abyākarontassa sattadhā muddhā phalati, buddhā ca nāma sattānaṃyeva atthāya kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni pāramīnaṃ pūritattā sattesu balavaanuddayā honti. Tasmā yāvatatiyaṃ apucchitvā atha kho bhagavā saccakaṃ nigaṇṭhaputtaṃ etadavoca – etaṃ ‘‘byākarohī dānī’’tiādivacanaṃ avoca.

    તત્થ સહધમ્મિકન્તિ સહેતુકં સકારણં. વજિરં પાણિમ્હિ અસ્સાતિ વજિરપાણિ. યક્ખોતિ ન યો વા સો વા યક્ખો, સક્કો દેવરાજાતિ વેદિતબ્બો. આદિત્તન્તિ અગ્ગિવણ્ણં. સમ્પજ્જલિતન્તિ સુટ્ઠુ પજ્જલિતં. સજોતિભૂતન્તિ સમન્તતો જોતિભૂતં, એકગ્ગિજાલભૂતન્તિ અત્થો. ઠિતો હોતીતિ મહન્તં સીસં, કન્દલમકુલસદિસા દાઠા, ભયાનકાનિ અક્ખિનાસાદીનીતિ એવં વિરૂપરૂપં માપેત્વા ઠિતો. કસ્મા પનેસ આગતોતિ? દિટ્ઠિવિસ્સજ્જાપનત્થં. અપિચ, ‘‘અહઞ્ચેવ ખો પન ધમ્મં દેસેય્યં, પરે ચ મે ન આજાનેય્યુ’’ન્તિ એવં ધમ્મદેસનાય અપ્પોસ્સુક્કભાવં આપન્ને ભગવતિ સક્કો મહાબ્રહ્મુના સદ્ધિં આગન્ત્વા, ‘‘ભગવા ધમ્મં દેસેથ, તુમ્હાકં આણાય અવત્તમાને મયં વત્તાપેસ્સામ, તુમ્હાકં ધમ્મચક્કં હોતુ, અમ્હાકં આણાચક્ક’’ન્તિ પટિઞ્ઞમકાસિ. તસ્મા ‘‘અજ્જ સચ્ચકં તાસેત્વા પઞ્હં વિસ્સજ્જાપેસ્સામી’’તિ આગતો.

    Tattha sahadhammikanti sahetukaṃ sakāraṇaṃ. Vajiraṃ pāṇimhi assāti vajirapāṇi. Yakkhoti na yo vā so vā yakkho, sakko devarājāti veditabbo. Ādittanti aggivaṇṇaṃ. Sampajjalitanti suṭṭhu pajjalitaṃ. Sajotibhūtanti samantato jotibhūtaṃ, ekaggijālabhūtanti attho. Ṭhito hotīti mahantaṃ sīsaṃ, kandalamakulasadisā dāṭhā, bhayānakāni akkhināsādīnīti evaṃ virūparūpaṃ māpetvā ṭhito. Kasmā panesa āgatoti? Diṭṭhivissajjāpanatthaṃ. Apica, ‘‘ahañceva kho pana dhammaṃ deseyyaṃ, pare ca me na ājāneyyu’’nti evaṃ dhammadesanāya appossukkabhāvaṃ āpanne bhagavati sakko mahābrahmunā saddhiṃ āgantvā, ‘‘bhagavā dhammaṃ desetha, tumhākaṃ āṇāya avattamāne mayaṃ vattāpessāma, tumhākaṃ dhammacakkaṃ hotu, amhākaṃ āṇācakka’’nti paṭiññamakāsi. Tasmā ‘‘ajja saccakaṃ tāsetvā pañhaṃ vissajjāpessāmī’’ti āgato.

    ભગવા ચેવ પસ્સતિ, સચ્ચકો ચ નિગણ્ઠપુત્તોતિ યદિ હિ તં અઞ્ઞેપિ પસ્સેય્યું. તં કારણં અગરુ અસ્સ, ‘‘સમણો ગોતમો સચ્ચકં અત્તનો વાદે અનોતરન્તં ઞત્વા યક્ખં આવાહેત્વા દસ્સેસિ, તતો સચ્ચકો ભયેન કથેસી’’તિ વદેય્યું. તસ્મા ભગવા ચેવ પસ્સતિ સચ્ચકો ચ. તસ્સ તં દિસ્વાવ સકલસરીરતો સેદા મુચ્ચિંસુ, અન્તોકુચ્છિ વિપરિવત્તમાના મહારવં રવિ. સો ‘‘અઞ્ઞેપિ નુ ખો પસ્સન્તી’’તિ ઓલોકેન્તો કસ્સચિ લોમહંસમત્તમ્પિ ન અદ્દસ. તતો – ‘‘ઇદં ભયં મમેવ ઉપ્પન્નં. સચાહં યક્ખોતિ વક્ખામિ, ‘કિં તુય્હમેવ અક્ખીનિ અત્થિ, ત્વમેવ યક્ખં પસ્સસિ, પઠમં યક્ખં અદિસ્વા સમણેન ગોતમેન વાદસઙ્ઘાટે ખિત્તોવ યક્ખં પસ્સસી’તિ વદેય્યુ’’ન્તિ ચિન્તેત્વા – ‘‘ન દાનિ મે ઇધ અઞ્ઞં પટિસરણં અત્થિ, અઞ્ઞત્ર સમણા ગોતમા’’તિ મઞ્ઞમાનો, અથ ખો સચ્ચકો નિગણ્ઠપુત્તો…પે॰… ભગવન્તં એતદવોચ. તાણં ગવેસીતિ તાણન્તિ ગવેસમાનો. લેણં ગવેસીતિ લેણન્તિ ગવેસમાનો. સરણં ગવેસીતિ સરણન્તિ ગવેસમાનો. એત્થ ચ તાયતિ રક્ખતીતિ તાણં. નિલીયન્તિ એત્થાતિ લેણં. સરતીતિ સરણં, ભયં હિંસતિ વિદ્ધંસેતીતિ અત્થો.

    Bhagavāceva passati, saccako ca nigaṇṭhaputtoti yadi hi taṃ aññepi passeyyuṃ. Taṃ kāraṇaṃ agaru assa, ‘‘samaṇo gotamo saccakaṃ attano vāde anotarantaṃ ñatvā yakkhaṃ āvāhetvā dassesi, tato saccako bhayena kathesī’’ti vadeyyuṃ. Tasmā bhagavā ceva passati saccako ca. Tassa taṃ disvāva sakalasarīrato sedā mucciṃsu, antokucchi viparivattamānā mahāravaṃ ravi. So ‘‘aññepi nu kho passantī’’ti olokento kassaci lomahaṃsamattampi na addasa. Tato – ‘‘idaṃ bhayaṃ mameva uppannaṃ. Sacāhaṃ yakkhoti vakkhāmi, ‘kiṃ tuyhameva akkhīni atthi, tvameva yakkhaṃ passasi, paṭhamaṃ yakkhaṃ adisvā samaṇena gotamena vādasaṅghāṭe khittova yakkhaṃ passasī’ti vadeyyu’’nti cintetvā – ‘‘na dāni me idha aññaṃ paṭisaraṇaṃ atthi, aññatra samaṇā gotamā’’ti maññamāno, atha kho saccako nigaṇṭhaputto…pe… bhagavantaṃ etadavoca. Tāṇaṃ gavesīti tāṇanti gavesamāno. Leṇaṃ gavesīti leṇanti gavesamāno. Saraṇaṃ gavesīti saraṇanti gavesamāno. Ettha ca tāyati rakkhatīti tāṇaṃ. Nilīyanti etthāti leṇaṃ. Saratīti saraṇaṃ, bhayaṃ hiṃsati viddhaṃsetīti attho.

    ૩૫૮. મનસિ કરિત્વાતિ મનમ્હિ કત્વા પચ્ચવેક્ખિત્વા ઉપધારેત્વા. એવં મે વેદના હોતૂતિ કુસલાવ હોતુ, સુખાવ હોતુ. એવં મે સઞ્ઞા હોતૂતિ કુસલાવ હોતુ, સુખાવ હોતુ, સોમનસ્સસમ્પયુત્તાવ હોતૂતિ. સઙ્ખારવિઞ્ઞાણેસુપિ એસેવ નયો. મા અહોસીતિ એત્થ પન વુત્તવિપરિયાયેન અત્થો વેદિતબ્બો. કલ્લં નૂતિ યુત્તં નુ. સમનુપસ્સિતુન્તિ ‘‘એતં મમ એસોહમસ્મિ એસો મે અત્તા’’તિ એવં તણ્હામાનદિટ્ઠિવસેન પસ્સિતું. નો હિદં, ભો ગોતમાતિ ન યુત્તમેતં, ભો ગોતમ. ઇતિ ભગવા યથા નામ છેકો અહિતુણ્ડિકો સપ્પદટ્ઠવિસં તેનેવ સપ્પેન પુન ડંસાપેત્વા ઉબ્બાહેય્ય, એવં તસ્સંયેવ પરિસતિ સચ્ચકં નિગણ્ઠપુત્તં તેનેવ મુખેન પઞ્ચક્ખન્ધા અનિચ્ચા દુક્ખા અનત્તાતિ વદાપેસિ. દુક્ખં અલ્લીનોતિ ઇમં પઞ્ચક્ખન્ધદુક્ખં તણ્હાદિટ્ઠીહિ અલ્લીનો. ઉપગતો અજ્ઝોસિતોતિપિ તણ્હાદિટ્ઠિવસેનેવ વેદિતબ્બો. દુક્ખં એતં મમાતિઆદીસુ પઞ્ચક્ખન્ધદુક્ખં તણ્હામાનદિટ્ઠિવસેન સમનુપસ્સતીતિ અત્થો. પરિજાનેય્યાતિ અનિચ્ચં દુક્ખં અનત્તાતિ તીરણપરિઞ્ઞાય પરિતો જાનેય્ય. પરિક્ખેપેત્વાતિ ખયં વયં અનુપ્પાદં ઉપનેત્વા.

    358.Manasi karitvāti manamhi katvā paccavekkhitvā upadhāretvā. Evaṃ me vedanā hotūti kusalāva hotu, sukhāva hotu. Evaṃ me saññā hotūti kusalāva hotu, sukhāva hotu, somanassasampayuttāva hotūti. Saṅkhāraviññāṇesupi eseva nayo. Mā ahosīti ettha pana vuttavipariyāyena attho veditabbo. Kallaṃ nūti yuttaṃ nu. Samanupassitunti ‘‘etaṃ mama esohamasmi eso me attā’’ti evaṃ taṇhāmānadiṭṭhivasena passituṃ. No hidaṃ, bho gotamāti na yuttametaṃ, bho gotama. Iti bhagavā yathā nāma cheko ahituṇḍiko sappadaṭṭhavisaṃ teneva sappena puna ḍaṃsāpetvā ubbāheyya, evaṃ tassaṃyeva parisati saccakaṃ nigaṇṭhaputtaṃ teneva mukhena pañcakkhandhā aniccā dukkhā anattāti vadāpesi. Dukkhaṃ allīnoti imaṃ pañcakkhandhadukkhaṃ taṇhādiṭṭhīhi allīno. Upagato ajjhositotipi taṇhādiṭṭhivaseneva veditabbo. Dukkhaṃ etaṃ mamātiādīsu pañcakkhandhadukkhaṃ taṇhāmānadiṭṭhivasena samanupassatīti attho. Parijāneyyāti aniccaṃ dukkhaṃ anattāti tīraṇapariññāya parito jāneyya. Parikkhepetvāti khayaṃ vayaṃ anuppādaṃ upanetvā.

    ૩૫૯. નવન્તિ તરુણં. અકુક્કુકજાતન્તિ પુપ્ફગ્ગહણકાલે અન્તો અઙ્ગુટ્ઠપ્પમાણો એકો ઘનદણ્ડકો નિબ્બત્તતિ, તેન વિરહિતન્તિ અત્થો. રિત્તોતિ સુઞ્ઞો અન્તોસારવિરહિતો. રિત્તત્તાવ તુચ્છો. અપરદ્ધોતિ પરાજિતો. ભાસિતા ખો પન તેતિ ઇદં ભગવા તસ્સ મુખરભાવં પકાસેત્વા નિગ્ગણ્હન્તો આહ. સો કિર પુબ્બે પૂરણાદયો છ સત્થારો ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્હં પુચ્છતિ. તે વિસ્સજ્જેતું ન સક્કોન્તિ. અથ નેસં પરિસમજ્ઝે મહન્તં વિપ્પકારં આરોપેત્વા ઉટ્ઠાય જયં પવેદેન્તો ગચ્છતિ. સો સમ્માસમ્બુદ્ધમ્પિ તથેવ વિહેઠેસ્સામીતિ સઞ્ઞાય ઉપસઙ્કમિત્વા –

    359.Navanti taruṇaṃ. Akukkukajātanti pupphaggahaṇakāle anto aṅguṭṭhappamāṇo eko ghanadaṇḍako nibbattati, tena virahitanti attho. Rittoti suñño antosāravirahito. Rittattāva tuccho. Aparaddhoti parājito. Bhāsitā kho pana teti idaṃ bhagavā tassa mukharabhāvaṃ pakāsetvā niggaṇhanto āha. So kira pubbe pūraṇādayo cha satthāro upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchati. Te vissajjetuṃ na sakkonti. Atha nesaṃ parisamajjhe mahantaṃ vippakāraṃ āropetvā uṭṭhāya jayaṃ pavedento gacchati. So sammāsambuddhampi tatheva viheṭhessāmīti saññāya upasaṅkamitvā –

    ‘‘અમ્ભો કો નામ યં રુક્ખો, સિન્નપત્તો સકણ્ટકો;

    ‘‘Ambho ko nāma yaṃ rukkho, sinnapatto sakaṇṭako;

    યત્થ એકપ્પહારેન, ઉત્તમઙ્ગં વિભિજ્જિત’’ન્તિ.

    Yattha ekappahārena, uttamaṅgaṃ vibhijjita’’nti.

    અયં ખદિરં આહચ્ચ અસારકરુક્ખપરિચિતો મુદુતુણ્ડસકુણો વિય સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસારં આહચ્ચ ઞાણતુણ્ડભેદં પત્તો સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસ્સ થદ્ધભાવં અઞ્ઞાસિ. તદસ્સ પરિસમજ્ઝે પકાસેન્તો ભાસિતા ખો પન તેતિઆદિમાહ. નત્થિ એતરહીતિ ઉપાદિન્નકસરીરે સેદો નામ નત્થીતિ ન વત્તબ્બં, એતરહિ પન નત્થીતિ વદતિ. સુવણ્ણવણ્ણં કાયં વિવરીતિ ન સબ્બં કાયં વિવરિ. બુદ્ધા નામ ગણ્ઠિકં પટિમુઞ્ચિત્વા પટિચ્છન્નસરીરા પરિસતિ ધમ્મં દેસેન્તિ. અથ ભગવા ગલવાટકસમ્મુખટ્ઠાને ચીવરં ગહેત્વા ચતુરઙ્ગુલમત્તં ઓતારેસિ. ઓતારિતમત્તે પન તસ્મિં સુવણ્ણવણ્ણા રસ્મિયો પુઞ્જપુઞ્જા હુત્વા સુવણ્ણઘટતો રત્તસુવણ્ણરસધારા વિય, રત્તવણ્ણવલાહકતો વિજ્જુલતા વિય ચ નિક્ખમિત્વા સુવણ્ણમુરજસદિસં મહાખન્ધં ઉત્તમસિરં પદક્ખિણં કુરુમાના આકાસે પક્ખન્દિંસુ. કસ્મા પન ભગવા એવમકાસીતિ? મહાજનસ્સ કઙ્ખાવિનોદનત્થં. મહાજનો હિ સમણો ગોતમો મય્હં સેદો નત્થીતિ વદતિ, સચ્ચકસ્સ તાવ નિગણ્ઠપુત્તસ્સ યન્તારુળ્હસ્સ વિય સેદા પગ્ઘરન્તિ. સમણો પન ગોતમો ઘનદુપટ્ટચીવરં પારુપિત્વા નિસિન્નો, અન્તો સેદસ્સ અત્થિતા વા નત્થિતા વા કથં સક્કા ઞાતુન્તિ કઙ્ખં કરેય્ય, તસ્સ કઙ્ખાવિનોદનત્થં એવમકાસિ. મઙ્કુભૂતોતિ નિત્તેજભૂતો. પત્તક્ખન્ધોતિ પતિતક્ખન્ધો. અપ્પટિભાનોતિ ઉત્તરિ અપ્પસ્સન્તો. નિસીદીતિ પાદઙ્ગુટ્ઠકેન ભૂમિં કસમાનો નિસીદિ.

    Ayaṃ khadiraṃ āhacca asārakarukkhaparicito mudutuṇḍasakuṇo viya sabbaññutaññāṇasāraṃ āhacca ñāṇatuṇḍabhedaṃ patto sabbaññutaññāṇassa thaddhabhāvaṃ aññāsi. Tadassa parisamajjhe pakāsento bhāsitā kho pana tetiādimāha. Natthi etarahīti upādinnakasarīre sedo nāma natthīti na vattabbaṃ, etarahi pana natthīti vadati. Suvaṇṇavaṇṇaṃ kāyaṃ vivarīti na sabbaṃ kāyaṃ vivari. Buddhā nāma gaṇṭhikaṃ paṭimuñcitvā paṭicchannasarīrā parisati dhammaṃ desenti. Atha bhagavā galavāṭakasammukhaṭṭhāne cīvaraṃ gahetvā caturaṅgulamattaṃ otāresi. Otāritamatte pana tasmiṃ suvaṇṇavaṇṇā rasmiyo puñjapuñjā hutvā suvaṇṇaghaṭato rattasuvaṇṇarasadhārā viya, rattavaṇṇavalāhakato vijjulatā viya ca nikkhamitvā suvaṇṇamurajasadisaṃ mahākhandhaṃ uttamasiraṃ padakkhiṇaṃ kurumānā ākāse pakkhandiṃsu. Kasmā pana bhagavā evamakāsīti? Mahājanassa kaṅkhāvinodanatthaṃ. Mahājano hi samaṇo gotamo mayhaṃ sedo natthīti vadati, saccakassa tāva nigaṇṭhaputtassa yantāruḷhassa viya sedā paggharanti. Samaṇo pana gotamo ghanadupaṭṭacīvaraṃ pārupitvā nisinno, anto sedassa atthitā vā natthitā vā kathaṃ sakkā ñātunti kaṅkhaṃ kareyya, tassa kaṅkhāvinodanatthaṃ evamakāsi. Maṅkubhūtoti nittejabhūto. Pattakkhandhoti patitakkhandho. Appaṭibhānoti uttari appassanto. Nisīdīti pādaṅguṭṭhakena bhūmiṃ kasamāno nisīdi.

    ૩૬૦. દુમ્મુખોતિ ન વિરૂપમુખો, અભિરૂપો હિ સો પાસાદિકો. નામં પનસ્સ એતં. અભબ્બો તં પોક્ખરણિં પુન ઓતરિતુન્તિ સબ્બેસં અળાનં ભગ્ગત્તા પચ્છિન્નગમનો ઓતરિતું અભબ્બો, તત્થેવ કાકકુલલાદીનં ભત્તં હોતીતિ દસ્સેતિ. વિસૂકાયિકાનીતિ દિટ્ઠિવિસૂકાનિ. વિસેવિતાનીતિ દિટ્ઠિસઞ્ચરિતાનિ. વિપ્ફન્દિતાનીતિ દિટ્ઠિવિપ્ફન્દિતાનિ. યદિદં વાદાધિપ્પાયોતિ એત્થ યદિદન્તિ નિપાતમત્તં; વાદાધિપ્પાયો હુત્વા વાદં આરોપેસ્સામીતિ અજ્ઝાસયેન ઉપસઙ્કમિતું અભબ્બો; ધમ્મસ્સવનાય પન ઉપસઙ્કમેય્યાતિ દસ્સેતિ. દુમ્મુખં લિચ્છવિપુત્તં એતદવોચાતિ કસ્મા અવોચ ? દુમ્મુખસ્સ કિરસ્સ ઉપમાહરણકાલે સેસ લિચ્છવિકુમારાપિ ચિન્તેસું – ‘‘ઇમિના નિગણ્ઠેન અમ્હાકં સિપ્પુગ્ગહણટ્ઠાને ચિરં અવમાનો કતો, અયં દાનિ અમિત્તસ્સ પિટ્ઠિં પસ્સિતું કાલો. મયમ્પિ એકેકં ઉપમં આહરિત્વા પાણિપ્પહારેન પતિતં મુગ્ગરેન પોથેન્તો વિય તથા નં કરિસ્સામ, યથા ન પુન પરિસમજ્ઝે સીસં ઉક્ખિપિતું સક્ખિસ્સતી’’તિ, તે ઓપમ્માનિ કરિત્વા દુમ્મુખસ્સ કથાપરિયોસાનં આગમયમાના નિસીદિંસુ. સચ્ચકો તેસં અધિપ્પાયં ઞત્વા, ઇમે સબ્બેવ ગીવં ઉક્ખિપિત્વા ઓટ્ઠેહિ ચલમાનેહિ ઠિતા; સચે પચ્ચેકા ઉપમા હરિતું લભિસ્સન્તિ, પુન મયા પરિસમજ્ઝે સીસં ઉક્ખિપિતું ન સક્કા ભવિસ્સતિ, હન્દાહં દુમ્મુખં અપસાદેત્વા યથા અઞ્ઞસ્સ ઓકાસો ન હોતિ, એવં કથાવારં પચ્છિન્દિત્વા સમણં ગોતમં પઞ્હં પુચ્છિસ્સામીતિ તસ્મા એતદવોચ. તત્થ આગમેહીતિ તિટ્ઠ, મા પુન ભણાહીતિ અત્થો.

    360.Dummukhoti na virūpamukho, abhirūpo hi so pāsādiko. Nāmaṃ panassa etaṃ. Abhabbo taṃ pokkharaṇiṃ puna otaritunti sabbesaṃ aḷānaṃ bhaggattā pacchinnagamano otarituṃ abhabbo, tattheva kākakulalādīnaṃ bhattaṃ hotīti dasseti. Visūkāyikānīti diṭṭhivisūkāni. Visevitānīti diṭṭhisañcaritāni. Vipphanditānīti diṭṭhivipphanditāni. Yadidaṃ vādādhippāyoti ettha yadidanti nipātamattaṃ; vādādhippāyo hutvā vādaṃ āropessāmīti ajjhāsayena upasaṅkamituṃ abhabbo; dhammassavanāya pana upasaṅkameyyāti dasseti. Dummukhaṃ licchaviputtaṃ etadavocāti kasmā avoca ? Dummukhassa kirassa upamāharaṇakāle sesa licchavikumārāpi cintesuṃ – ‘‘iminā nigaṇṭhena amhākaṃ sippuggahaṇaṭṭhāne ciraṃ avamāno kato, ayaṃ dāni amittassa piṭṭhiṃ passituṃ kālo. Mayampi ekekaṃ upamaṃ āharitvā pāṇippahārena patitaṃ muggarena pothento viya tathā naṃ karissāma, yathā na puna parisamajjhe sīsaṃ ukkhipituṃ sakkhissatī’’ti, te opammāni karitvā dummukhassa kathāpariyosānaṃ āgamayamānā nisīdiṃsu. Saccako tesaṃ adhippāyaṃ ñatvā, ime sabbeva gīvaṃ ukkhipitvā oṭṭhehi calamānehi ṭhitā; sace paccekā upamā harituṃ labhissanti, puna mayā parisamajjhe sīsaṃ ukkhipituṃ na sakkā bhavissati, handāhaṃ dummukhaṃ apasādetvā yathā aññassa okāso na hoti, evaṃ kathāvāraṃ pacchinditvā samaṇaṃ gotamaṃ pañhaṃ pucchissāmīti tasmā etadavoca. Tattha āgamehīti tiṭṭha, mā puna bhaṇāhīti attho.

    ૩૬૧. તિટ્ઠતેસા, ભો ગોતમાતિ, ભો ગોતમ, એસા અમ્હાકઞ્ચેવ અઞ્ઞેસઞ્ચ પુથુસમણબ્રાહ્મણાનં વાચા તિટ્ઠતુ. વિલાપં વિલપિતં મઞ્ઞેતિ એતઞ્હિ વચનં વિલપિતં વિય હોતિ, વિપ્પલપિતમત્તં હોતીતિ અત્થો. અથ વા તિટ્ઠતેસાતિ એત્થ કથાતિ આહરિત્વા વત્તબ્બા. વાચાવિલાપં વિલપિતં મઞ્ઞેતિ એત્થ પનિદં વાચાનિચ્છારણં વિલપિતમત્તં મઞ્ઞે હોતીતિ અત્થો.

    361.Tiṭṭhatesā, bho gotamāti, bho gotama, esā amhākañceva aññesañca puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ vācā tiṭṭhatu. Vilāpaṃ vilapitaṃ maññeti etañhi vacanaṃ vilapitaṃ viya hoti, vippalapitamattaṃ hotīti attho. Atha vā tiṭṭhatesāti ettha kathāti āharitvā vattabbā. Vācāvilāpaṃ vilapitaṃ maññeti ettha panidaṃ vācānicchāraṇaṃ vilapitamattaṃ maññe hotīti attho.

    ઇદાનિ પઞ્હં પુચ્છન્તો કિત્તાવતાતિઆદિમાહ. તત્થ વેસારજ્જપત્તોતિ ઞાણપત્તો. અપરપ્પચ્ચયોતિ અપરપ્પત્તિયો. અથસ્સ ભગવા પઞ્હં વિસ્સજ્જેન્તો ઇધ, અગ્ગિવેસ્સનાતિઆદિમાહ, તં ઉત્તાનત્થમેવ. યસ્મા પનેત્થ પસ્સતીતિ વુત્તત્તા સેક્ખભૂમિ દસ્સિતા. તસ્મા ઉત્તરિ અસેક્ખભૂમિં પુચ્છન્તો દુતિયં પઞ્હં પુચ્છિ, તમ્પિસ્સ ભગવા બ્યાકાસિ . તત્થ દસ્સનાનુત્તરિયેનાતિઆદીસુ દસ્સનાનુત્તરિયન્તિ લોકિયલોકુત્તરા પઞ્ઞા. પટિપદાનુત્તરિયન્તિ લોકિયલોકુત્તરા પટિપદા. વિમુત્તાનુત્તરિયન્તિ લોકિયલોકુત્તરા વિમુત્તિ. સુદ્ધલોકુત્તરમેવ વા ગહેત્વા દસ્સનાનુત્તરિયન્તિ અરહત્તમગ્ગસમ્માદિટ્ઠિ. પટિપદાનુત્તરિયન્તિ સેસાનિ મગ્ગઙ્ગાનિ. વિમુત્તાનુત્તરિયન્તિ અગ્ગફલવિમુત્તિ. ખીણાસવસ્સ વા નિબ્બાનદસ્સનં દસ્સનાનુત્તરિયં નામ. મગ્ગઙ્ગાનિ પટિપદાનુત્તરિયં. અગ્ગફલં વિમુત્તાનુત્તરિયન્તિ વેદિતબ્બં. બુદ્ધો સો ભગવાતિ સો ભગવા સયમ્પિ ચત્તારિ સચ્ચાનિ બુદ્ધો. બોધાયાતિ પરેસમ્પિ ચતુસચ્ચબોધાય ધમ્મં દેસેતિ. દન્તોતિઆદીસુ દન્તોતિ નિબ્બિસેવનો. દમથાયાતિ નિબ્બિસેવનત્થાય. સન્તોતિ સબ્બકિલેસવૂપસમેન સન્તો. સમથાયાતિ કિલેસવૂપસમાય. તિણ્ણોતિ ચતુરોઘતિણ્ણો. તરણાયાતિ ચતુરોઘતરણાય. પરિનિબ્બુતોતિ કિલેસપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બુતો. પરિનિબ્બાનાયાતિ કિલેસપરિનિબ્બાનત્થાય.

    Idāni pañhaṃ pucchanto kittāvatātiādimāha. Tattha vesārajjapattoti ñāṇapatto. Aparappaccayoti aparappattiyo. Athassa bhagavā pañhaṃ vissajjento idha, aggivessanātiādimāha, taṃ uttānatthameva. Yasmā panettha passatīti vuttattā sekkhabhūmi dassitā. Tasmā uttari asekkhabhūmiṃ pucchanto dutiyaṃ pañhaṃ pucchi, tampissa bhagavā byākāsi . Tattha dassanānuttariyenātiādīsu dassanānuttariyanti lokiyalokuttarā paññā. Paṭipadānuttariyanti lokiyalokuttarā paṭipadā. Vimuttānuttariyanti lokiyalokuttarā vimutti. Suddhalokuttarameva vā gahetvā dassanānuttariyanti arahattamaggasammādiṭṭhi. Paṭipadānuttariyanti sesāni maggaṅgāni. Vimuttānuttariyanti aggaphalavimutti. Khīṇāsavassa vā nibbānadassanaṃ dassanānuttariyaṃ nāma. Maggaṅgāni paṭipadānuttariyaṃ. Aggaphalaṃ vimuttānuttariyanti veditabbaṃ. Buddho so bhagavāti so bhagavā sayampi cattāri saccāni buddho. Bodhāyāti paresampi catusaccabodhāya dhammaṃ deseti. Dantotiādīsu dantoti nibbisevano. Damathāyāti nibbisevanatthāya. Santoti sabbakilesavūpasamena santo. Samathāyāti kilesavūpasamāya. Tiṇṇoti caturoghatiṇṇo. Taraṇāyāti caturoghataraṇāya. Parinibbutoti kilesaparinibbānena parinibbuto. Parinibbānāyāti kilesaparinibbānatthāya.

    ૩૬૨. ધંસીતિ ગુણધંસકા. પગબ્બાતિ વાચાપાગબ્બિયેન સમન્નાગતા. આસાદેતબ્બન્તિ ઘટ્ટેતબ્બં. આસજ્જાતિ ઘટ્ટેત્વા. નત્વેવ ભવન્તં ગોતમન્તિ ભવન્તં ગોતમં આસજ્જ કસ્સચિ અત્તનો વાદં અનુપહતં સકલં આદાય પક્કમિતું થામો નત્થીતિ દસ્સેતિ. ન હિ ભગવા હત્થિઆદયો વિય કસ્સચિ જીવિતન્તરાયં કરોતિ. અયં પન નિગણ્ઠો ઇમા તિસ્સો ઉપમા ન ભગવતો ઉક્કંસનત્થં આહરિ, અત્તુક્કંસનત્થમેવ આહરિ. યથા હિ રાજા કઞ્ચિ પચ્ચત્થિકં ઘાતેત્વા એવં નામ સૂરો એવં થામસમ્પન્નો પુરિસો ભવિસ્સતીતિ પચ્ચત્થિકં થોમેન્તોપિ અત્તાનમેવ થોમેતિ. એવમેવ સોપિ સિયા હિ, ભો ગોતમ, હત્થિં પભિન્નન્તિઆદીહિ ભગવન્તં ઉક્કંસેન્તોપિ મયમેવ સૂરા મયં પણ્ડિતા મયં બહુસ્સુતાયેવ એવં પભિન્નહત્થિં વિય, જલિતઅગ્ગિક્ખન્ધં વિય, ફણકતઆસીવિસં વિય ચ વાદત્થિકા સમ્માસમ્બુદ્ધં ઉપસઙ્કમિમ્હાતિ અત્તાનંયેવ ઉક્કંસેતિ. એવં અત્તાનં ઉક્કંસેત્વા ભગવન્તં નિમન્તયમાનો અધિવાસેતુ મેતિઆદિમાહ. તત્થ અધિવાસેતૂતિ સમ્પટિચ્છતુ. સ્વાતનાયાતિ યં મે તુમ્હેસુ કારં કરોતો સ્વે ભવિસ્સતિ પુઞ્ઞઞ્ચ પીતિપામોજ્જઞ્ચ, તદત્થાય. અધિવાસેસિ ભગવા તુણ્હીભાવેનાતિ ભગવા કાયઙ્ગં વા વાચઙ્ગં વા અચોપેત્વા અબ્ભન્તરેયેવ ખન્તિં ધારેન્તો તુણ્હીભાવેન અધિવાસેસિ. સચ્ચકસ્સ અનુગ્ગહકરણત્થં મનસાવ સમ્પટિચ્છીતિ વુત્તં હોતિ.

    362.Dhaṃsīti guṇadhaṃsakā. Pagabbāti vācāpāgabbiyena samannāgatā. Āsādetabbanti ghaṭṭetabbaṃ. Āsajjāti ghaṭṭetvā. Natveva bhavantaṃ gotamanti bhavantaṃ gotamaṃ āsajja kassaci attano vādaṃ anupahataṃ sakalaṃ ādāya pakkamituṃ thāmo natthīti dasseti. Na hi bhagavā hatthiādayo viya kassaci jīvitantarāyaṃ karoti. Ayaṃ pana nigaṇṭho imā tisso upamā na bhagavato ukkaṃsanatthaṃ āhari, attukkaṃsanatthameva āhari. Yathā hi rājā kañci paccatthikaṃ ghātetvā evaṃ nāma sūro evaṃ thāmasampanno puriso bhavissatīti paccatthikaṃ thomentopi attānameva thometi. Evameva sopi siyā hi, bho gotama, hatthiṃ pabhinnantiādīhi bhagavantaṃ ukkaṃsentopi mayameva sūrā mayaṃ paṇḍitā mayaṃ bahussutāyeva evaṃ pabhinnahatthiṃ viya, jalitaaggikkhandhaṃ viya, phaṇakataāsīvisaṃ viya ca vādatthikā sammāsambuddhaṃ upasaṅkamimhāti attānaṃyeva ukkaṃseti. Evaṃ attānaṃ ukkaṃsetvā bhagavantaṃ nimantayamāno adhivāsetu metiādimāha. Tattha adhivāsetūti sampaṭicchatu. Svātanāyāti yaṃ me tumhesu kāraṃ karoto sve bhavissati puññañca pītipāmojjañca, tadatthāya. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvenāti bhagavā kāyaṅgaṃ vā vācaṅgaṃ vā acopetvā abbhantareyeva khantiṃ dhārento tuṇhībhāvena adhivāsesi. Saccakassa anuggahakaraṇatthaṃ manasāva sampaṭicchīti vuttaṃ hoti.

    ૩૬૩. યમસ્સ પતિરૂપં મઞ્ઞેય્યાથાતિ તે કિર લિચ્છવી તસ્સ પઞ્ચથાલિપાકસતાનિ નિચ્ચભત્તં આહરન્તિ . તદેવ સન્ધાય એસ સ્વે તુમ્હે યં અસ્સ સમણસ્સ ગોતમસ્સ પતિરૂપં કપ્પિયન્તિ મઞ્ઞેય્યાથ, તં આહરેય્યાથ; સમણસ્સ હિ ગોતમસ્સ તુમ્હે પરિચારકા કપ્પિયાકપ્પિયં યુત્તાયુત્તં જાનાથાતિ વદતિ. ભત્તાભિહારં અભિહરિંસૂતિ અભિહરિતબ્બં ભત્તં અભિહરિંસુ. પણીતેનાતિ ઉત્તમેન. સહત્થાતિ સહત્થેન. સન્તપ્પેત્વાતિ સુટ્ઠુ તપ્પેત્વા, પરિપુણ્ણં સુહિતં યાવદત્થં કત્વા. સમ્પવારેત્વાતિ સુટ્ઠુ પવારેત્વા, અલં અલન્તિ હત્થસઞ્ઞાય પટિક્ખિપાપેત્વા. ભુત્તાવિન્તિ ભુત્તવન્તં. ઓનીતપત્તપાણિન્તિ પત્તતો ઓનીતપાણિં, અપનીતહત્થન્તિ વુત્તં હોતિ. ‘‘ઓનિત્તપત્તપાણિ’’ન્તિપિ પાઠો, તસ્સત્થો, ઓનિત્તં નાનાભૂતં પત્તં પાણિતો અસ્સાતિ ઓનિત્તપત્તપાણી. તં ઓનિત્તપત્તપાણિં, હત્થે ચ પત્તઞ્ચ ધોવિત્વા એકમન્તે પત્તં નિક્ખિપિત્વા નિસિન્નન્તિ અત્થો. એકમન્તં નિસીદીતિ ભગવન્તં એવંભૂતં ઞત્વા એકસ્મિં ઓકાસે નિસીદીતિ અત્થો. પુઞ્ઞઞ્ચાતિ યં ઇમસ્મિં દાને પુઞ્ઞં, આયતિં વિપાકક્ખન્ધાતિ અત્થો. પુઞ્ઞમહીતિ વિપાકક્ખન્ધાનંયેવ પરિવારો. તં દાયકાનં સુખાય હોતૂતિ તં ઇમેસં લિચ્છવીનં સુખત્થાય હોતુ. ઇદં કિર સો અહં પબ્બજિતો નામ, પબ્બજિતેન ચ ન યુત્તં અત્તનો દાનં નિય્યાતેતુન્તિ તેસં નિય્યાતેન્તો એવમાહ. અથ ભગવા યસ્મા લિચ્છવીહિ સચ્ચકસ્સ દિન્નં, ન ભગવતો. સચ્ચકેન પન ભગવતો દિન્નં, તસ્મા તમત્થં દીપેન્તો યં ખો, અગ્ગિવેસ્સનાતિઆદિમાહ. ઇતિ ભગવા નિગણ્ઠસ્સ મતેન વિનાયેવ અત્તનો દિન્નં દક્ખિણં નિગણ્ઠસ્સ નિય્યાતેસિ, સા ચસ્સ અનાગતે વાસના ભવિસ્સતીતિ.

    363.Yamassa patirūpaṃ maññeyyāthāti te kira licchavī tassa pañcathālipākasatāni niccabhattaṃ āharanti . Tadeva sandhāya esa sve tumhe yaṃ assa samaṇassa gotamassa patirūpaṃ kappiyanti maññeyyātha, taṃ āhareyyātha; samaṇassa hi gotamassa tumhe paricārakā kappiyākappiyaṃ yuttāyuttaṃ jānāthāti vadati. Bhattābhihāraṃ abhihariṃsūti abhiharitabbaṃ bhattaṃ abhihariṃsu. Paṇītenāti uttamena. Sahatthāti sahatthena. Santappetvāti suṭṭhu tappetvā, paripuṇṇaṃ suhitaṃ yāvadatthaṃ katvā. Sampavāretvāti suṭṭhu pavāretvā, alaṃ alanti hatthasaññāya paṭikkhipāpetvā. Bhuttāvinti bhuttavantaṃ. Onītapattapāṇinti pattato onītapāṇiṃ, apanītahatthanti vuttaṃ hoti. ‘‘Onittapattapāṇi’’ntipi pāṭho, tassattho, onittaṃ nānābhūtaṃ pattaṃ pāṇito assāti onittapattapāṇī. Taṃ onittapattapāṇiṃ, hatthe ca pattañca dhovitvā ekamante pattaṃ nikkhipitvā nisinnanti attho. Ekamantaṃ nisīdīti bhagavantaṃ evaṃbhūtaṃ ñatvā ekasmiṃ okāse nisīdīti attho. Puññañcāti yaṃ imasmiṃ dāne puññaṃ, āyatiṃ vipākakkhandhāti attho. Puññamahīti vipākakkhandhānaṃyeva parivāro. Taṃ dāyakānaṃ sukhāya hotūti taṃ imesaṃ licchavīnaṃ sukhatthāya hotu. Idaṃ kira so ahaṃ pabbajito nāma, pabbajitena ca na yuttaṃ attano dānaṃ niyyātetunti tesaṃ niyyātento evamāha. Atha bhagavā yasmā licchavīhi saccakassa dinnaṃ, na bhagavato. Saccakena pana bhagavato dinnaṃ, tasmā tamatthaṃ dīpento yaṃ kho, aggivessanātiādimāha. Iti bhagavā nigaṇṭhassa matena vināyeva attano dinnaṃ dakkhiṇaṃ nigaṇṭhassa niyyātesi, sā cassa anāgate vāsanā bhavissatīti.

    પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    ચૂળસચ્ચકસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Cūḷasaccakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૫. ચૂળસચ્ચકસુત્તં • 5. Cūḷasaccakasuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૫. ચૂળસચ્ચકસુત્તવણ્ણના • 5. Cūḷasaccakasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact