Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    મજ્ઝિમનિકાયે

    Majjhimanikāye

    ઉપરિપણ્ણાસ-અટ્ઠકથા

    Uparipaṇṇāsa-aṭṭhakathā

    ૧. દેવદહવગ્ગો

    1. Devadahavaggo

    ૧. દેવદહસુત્તવણ્ણના

    1. Devadahasuttavaṇṇanā

    . એવં મે સુતન્તિ દેવદહસુત્તં. તત્થ દેવદહં નામાતિ દેવા વુચ્ચન્તિ રાજાનો, તત્થ ચ સક્યરાજૂનં મઙ્ગલપોક્ખરણી અહોસિ પાસાદિકા આરક્ખસમ્પન્ના, સા દેવાનં દહત્તા ‘‘દેવદહ’’ન્તિ પઞ્ઞાયિત્થ. તદુપાદાય સોપિ નિગમો દેવદહન્ત્વેવ સઙ્ખં ગતો. ભગવા તં નિગમં નિસ્સાય લુમ્બિનિવને વિહરતિ. સબ્બં તં પુબ્બેકતહેતૂતિ પુબ્બે કતકમ્મપચ્ચયા. ઇમિના કમ્મવેદનઞ્ચ કિરિયવેદનઞ્ચ પટિક્ખિપિત્વા એકં વિપાકવેદનમેવ સમ્પટિચ્છન્તીતિ દસ્સેતિ. એવં વાદિનો, ભિક્ખવે, નિગણ્ઠાતિ ઇમિના પુબ્બે અનિયમેત્વા વુત્તં નિયમેત્વા દસ્સેતિ.

    1.Evaṃme sutanti devadahasuttaṃ. Tattha devadahaṃ nāmāti devā vuccanti rājāno, tattha ca sakyarājūnaṃ maṅgalapokkharaṇī ahosi pāsādikā ārakkhasampannā, sā devānaṃ dahattā ‘‘devadaha’’nti paññāyittha. Tadupādāya sopi nigamo devadahantveva saṅkhaṃ gato. Bhagavā taṃ nigamaṃ nissāya lumbinivane viharati. Sabbaṃ taṃ pubbekatahetūti pubbe katakammapaccayā. Iminā kammavedanañca kiriyavedanañca paṭikkhipitvā ekaṃ vipākavedanameva sampaṭicchantīti dasseti. Evaṃ vādino, bhikkhave, nigaṇṭhāti iminā pubbe aniyametvā vuttaṃ niyametvā dasseti.

    અહુવમ્હેવ મયન્તિ ઇદં ભગવા તેસં અજાનનભાવં જાનન્તોવ કેવલં કલિસાસનં આરોપેતુકામો પુચ્છતિ. યે હિ ‘‘મયં અહુવમ્હા’’તિપિ ન જાનન્તિ, તે કથં કમ્મસ્સ કતભાવં વા અકતભાવં વા જાનિસ્સન્તિ. ઉત્તરિપુચ્છાયપિ એસેવ નયો.

    Ahuvamhevamayanti idaṃ bhagavā tesaṃ ajānanabhāvaṃ jānantova kevalaṃ kalisāsanaṃ āropetukāmo pucchati. Ye hi ‘‘mayaṃ ahuvamhā’’tipi na jānanti, te kathaṃ kammassa katabhāvaṃ vā akatabhāvaṃ vā jānissanti. Uttaripucchāyapi eseva nayo.

    . એવં સન્તેતિ ચૂળદુક્ખક્ખન્ધે (મ॰ નિ॰ ૧.૧૭૯-૧૮૦) મહાનિગણ્ઠસ્સ વચને સચ્ચે સન્તેતિ અત્થો, ઇધ પન એત્તકસ્સ ઠાનસ્સ તુમ્હાકં અજાનનભાવે સન્તેતિ અત્થો. ન કલ્લન્તિ ન યુત્તં.

    2.Evaṃ santeti cūḷadukkhakkhandhe (ma. ni. 1.179-180) mahānigaṇṭhassa vacane sacce santeti attho, idha pana ettakassa ṭhānassa tumhākaṃ ajānanabhāve santeti attho. Na kallanti na yuttaṃ.

    . ગાળ્હૂપલેપનેનાતિ બહલૂપલેપનેન, પુનપ્પુનં વિસરઞ્જિતેન, ન પન ખલિયા લિત્તેન વિય. એસનિયાતિ એસનિસલાકાય અન્તમસો નન્તકવટ્ટિયાપિ. એસેય્યાતિ ગમ્ભીરં વા ઉત્તાનં વાતિ વીમંસેય્ય. અગદઙ્ગારન્તિ ઝામહરીતકસ્સ વા આમલકસ્સ વા ચુણ્ણં. ઓદહેય્યાતિ પક્ખિપેય્ય. અરોગોતિઆદિ માગણ્ડિયસુત્તે (મ॰ નિ॰ ૨.૨૧૩) વુત્તમેવ.

    3.Gāḷhūpalepanenāti bahalūpalepanena, punappunaṃ visarañjitena, na pana khaliyā littena viya. Esaniyāti esanisalākāya antamaso nantakavaṭṭiyāpi. Eseyyāti gambhīraṃ vā uttānaṃ vāti vīmaṃseyya. Agadaṅgāranti jhāmaharītakassa vā āmalakassa vā cuṇṇaṃ. Odaheyyāti pakkhipeyya. Arogotiādi māgaṇḍiyasutte (ma. ni. 2.213) vuttameva.

    એવમેવ ખોતિ એત્થ ઇદં ઓપમ્મસંસન્દનં, સલ્લેન વિદ્ધસ્સ હિ વિદ્ધકાલે વેદનાય પાકટકાલો વિય ઇમેસં ‘‘મયં પુબ્બે અહુવમ્હા વા નો વા, પાપકમ્મં અકરમ્હા વા નો વા, એવરૂપં વા પાપં કરમ્હા’’તિ જાનનકાલો સિયા. વણમુખસ્સ પરિકન્તનાદીસુ ચતૂસુ કાલેસુ વેદનાય પાકટકાલો વિય ‘‘એત્તકં વા નો દુક્ખં નિજ્જિણ્ણં, એત્તકે વા નિજ્જિણ્ણે સબ્બમેવ દુક્ખં નિજ્જિણ્ણં ભવિસ્સતિ, સુદ્ધન્તે પતિટ્ઠિતા નામ ભવિસ્સામા’’તિ જાનનકાલો સિયા. અપરભાગે ફાસુભાવજાનનકાલો વિય દિટ્ઠેવ ધમ્મે અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય કુસલાનં ધમ્માનં ઉપસમ્પદાય જાનનકાલો સિયા. એવમેત્થ એકાય ઉપમાય તયો અત્થા, ચતૂહિ ઉપમાહિ એકો અત્થો પરિદીપિતો.

    Evameva khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ, sallena viddhassa hi viddhakāle vedanāya pākaṭakālo viya imesaṃ ‘‘mayaṃ pubbe ahuvamhā vā no vā, pāpakammaṃ akaramhā vā no vā, evarūpaṃ vā pāpaṃ karamhā’’ti jānanakālo siyā. Vaṇamukhassa parikantanādīsu catūsu kālesu vedanāya pākaṭakālo viya ‘‘ettakaṃ vā no dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ, ettake vā nijjiṇṇe sabbameva dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissati, suddhante patiṭṭhitā nāma bhavissāmā’’ti jānanakālo siyā. Aparabhāge phāsubhāvajānanakālo viya diṭṭheva dhamme akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya jānanakālo siyā. Evamettha ekāya upamāya tayo atthā, catūhi upamāhi eko attho paridīpito.

    . ઇમે પન તતો એકમ્પિ ન જાનન્તિ, વિરજ્ઝિત્વા ગતે સલ્લે અવિદ્ધોવ ‘‘વિદ્ધોસિ મયા’’તિ પચ્ચત્થિકસ્સ વચનપ્પમાણેનેવ ‘‘વિદ્ધોસ્મી’’તિ સઞ્ઞં ઉપ્પાદેત્વા દુક્ખપ્પત્તપુરિસો વિય કેવલં મહાનિગણ્ઠસ્સ વચનપ્પમાણેન સબ્બમેતં સદ્દહન્તા એવં સલ્લોપમાય ભગવતા નિગ્ગહિતા પચ્ચાહરિતું અસક્કોન્તા યથા નામ દુબ્બલો સુનખો મિગં ઉટ્ઠાપેત્વા સામિકસ્સ અભિમુખં કરિત્વા અત્તના ઓસક્કતિ, એવં મહાનિગણ્ઠસ્સ મત્થકે વાદં પક્ખિપન્તા નિગણ્ઠો, આવુસોતિઆદીમાહંસુ.

    4. Ime pana tato ekampi na jānanti, virajjhitvā gate salle aviddhova ‘‘viddhosi mayā’’ti paccatthikassa vacanappamāṇeneva ‘‘viddhosmī’’ti saññaṃ uppādetvā dukkhappattapuriso viya kevalaṃ mahānigaṇṭhassa vacanappamāṇena sabbametaṃ saddahantā evaṃ sallopamāya bhagavatā niggahitā paccāharituṃ asakkontā yathā nāma dubbalo sunakho migaṃ uṭṭhāpetvā sāmikassa abhimukhaṃ karitvā attanā osakkati, evaṃ mahānigaṇṭhassa matthake vādaṃ pakkhipantā nigaṇṭho, āvusotiādīmāhaṃsu.

    . અથ ને ભગવા સાચરિયકે નિગ્ગણ્હન્તો પઞ્ચ ખો ઇમેતિઆદિમાહ. તત્રાયસ્મન્તાનન્તિ તેસુ પઞ્ચસુ ધમ્મેસુ આયસ્મન્તાનં. કા અતીતંસે સત્થરિ સદ્ધાતિ અતીતંસવાદિમ્હિ સત્થરિ કા સદ્ધા. યા અતીતવાદં સદ્દહન્તાનં તુમ્હાકં મહાનિગણ્ઠસ્સ સદ્ધા, સા કતમા? કિં ભૂતત્થા અભૂતત્થા, ભૂતવિપાકા અભૂતવિપાકાતિ પુચ્છતિ. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો. સહધમ્મિકન્તિ સહેતુકં સકારણં. વાદપટિહારન્તિ પચ્ચાગમનકવાદં. એત્તાવતા તેસં ‘‘અપનેથ સદ્ધં, સબ્બદુબ્બલા એસા’’તિ સદ્ધાછેદકવાદં નામ દસ્સેતિ.

    5. Atha ne bhagavā sācariyake niggaṇhanto pañca kho imetiādimāha. Tatrāyasmantānanti tesu pañcasu dhammesu āyasmantānaṃ. Kā atītaṃse satthari saddhāti atītaṃsavādimhi satthari kā saddhā. Yā atītavādaṃ saddahantānaṃ tumhākaṃ mahānigaṇṭhassa saddhā, sā katamā? Kiṃ bhūtatthā abhūtatthā, bhūtavipākā abhūtavipākāti pucchati. Sesapadesupi eseva nayo. Sahadhammikanti sahetukaṃ sakāraṇaṃ. Vādapaṭihāranti paccāgamanakavādaṃ. Ettāvatā tesaṃ ‘‘apanetha saddhaṃ, sabbadubbalā esā’’ti saddhāchedakavādaṃ nāma dasseti.

    . અવિજ્જા અઞ્ઞાણાતિ અવિજ્જાય અઞ્ઞાણેન. સમ્મોહાતિ સમ્મોહેન. વિપચ્ચેથાતિ વિપરીતતો સદ્દહથ, વિપલ્લાસગ્ગાહં વા ગણ્હથાતિ અત્થો.

    6.Avijjā aññāṇāti avijjāya aññāṇena. Sammohāti sammohena. Vipaccethāti viparītato saddahatha, vipallāsaggāhaṃ vā gaṇhathāti attho.

    . દિટ્ઠધમ્મવેદનીયન્તિ ઇમસ્મિંયેવ અત્તભાવે વિપાકદાયકં. ઉપક્કમેનાતિ પયોગેન. પધાનેનાતિ વીરિયેન. સમ્પરાયવેદનીયન્તિ દુતિયે વા તતિયે વા અત્તભાવે વિપાકદાયકં. સુખવેદનીયન્તિ ઇટ્ઠારમ્મણવિપાકદાયકં કુસલકમ્મં. વિપરીતં દુક્ખવેદનીયં. પરિપક્કવેદનીયન્તિ પરિપક્કે નિપ્ફન્ને અત્તભાવે વેદનીયં, દિટ્ઠધમ્મવેદનીયસ્સેવેતં અધિવચનં. અપરિપક્કવેદનીયન્તિ અપરિપક્કે અત્તભાવે વેદનીયં, સમ્પરાયવેદનીયસ્સેવેતં અધિવચનં. એવં સન્તેપિ અયમેત્થ વિસેસો – યં પઠમવયે કતં પઠમવયે વા મજ્ઝિમવયે વા પચ્છિમવયે વા વિપાકં દેતિ, મજ્ઝિમવયે કતં મજ્ઝિમવયે વા પચ્છિમવયે વા વિપાકં દેતિ, પચ્છિમવયે કતં તત્થેવ વિપાકં દેતિ, તં દિટ્ઠધમ્મવેદનીયં નામ. યં પન સત્તદિવસબ્ભન્તરે વિપાકં દેતિ, તં પરિપક્કવેદનીયં નામ. તં કુસલમ્પિ હોતિ અકુસલમ્પિ.

    7.Diṭṭhadhammavedanīyanti imasmiṃyeva attabhāve vipākadāyakaṃ. Upakkamenāti payogena. Padhānenāti vīriyena. Samparāyavedanīyanti dutiye vā tatiye vā attabhāve vipākadāyakaṃ. Sukhavedanīyanti iṭṭhārammaṇavipākadāyakaṃ kusalakammaṃ. Viparītaṃ dukkhavedanīyaṃ. Paripakkavedanīyanti paripakke nipphanne attabhāve vedanīyaṃ, diṭṭhadhammavedanīyassevetaṃ adhivacanaṃ. Aparipakkavedanīyanti aparipakke attabhāve vedanīyaṃ, samparāyavedanīyassevetaṃ adhivacanaṃ. Evaṃ santepi ayamettha viseso – yaṃ paṭhamavaye kataṃ paṭhamavaye vā majjhimavaye vā pacchimavaye vā vipākaṃ deti, majjhimavaye kataṃ majjhimavaye vā pacchimavaye vā vipākaṃ deti, pacchimavaye kataṃ tattheva vipākaṃ deti, taṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ nāma. Yaṃ pana sattadivasabbhantare vipākaṃ deti, taṃ paripakkavedanīyaṃ nāma. Taṃ kusalampi hoti akusalampi.

    તત્રિમાનિ વત્થૂનિ – પુણ્ણો નામ કિર દુગ્ગતમનુસ્સો રાજગહે સુમનસેટ્ઠિં નિસ્સાય વસતિ. તમેનં એકદિવસં નગરમ્હિ નક્ખત્તે સઙ્ઘુટ્ઠે સેટ્ઠિ આહ – ‘‘સચે અજ્જ કસિસ્સસિ, દ્વે ચ ગોણે નઙ્ગલઞ્ચ લભિસ્સસિ. કિં નક્ખત્તં કીળિસ્સસિ, કસિસ્સસી’’તિ. કિં મે નક્ખત્તેન, કસિસ્સામીતિ? તેન હિ યે ગોણે ઇચ્છસિ, તે ગહેત્વા કસાહીતિ. સો કસિતું ગતો. તં દિવસં સારિપુત્તત્થેરો નિરોધા વુટ્ઠાય ‘‘કસ્સ સઙ્ગહં કરોમી’’તિ? આવજ્જન્તો પુણ્ણં દિસ્વા પત્તચીવરં આદાય તસ્સ કસનટ્ઠાનં ગતો. પુણ્ણો કસિં ઠપેત્વા થેરસ્સ દન્તકટ્ઠં દત્વા મુખોદકં અદાસિ. થેરો સરીરં પટિજગ્ગિત્વા કમ્મન્તસ્સ અવિદૂરે નિસીદિ ભત્તાભિહારં ઓલોકેન્તો. અથસ્સ ભરિયં ભત્તં આહરન્તિં દિસ્વા અન્તરામગ્ગેયેવ અત્તાનં દસ્સેસિ.

    Tatrimāni vatthūni – puṇṇo nāma kira duggatamanusso rājagahe sumanaseṭṭhiṃ nissāya vasati. Tamenaṃ ekadivasaṃ nagaramhi nakkhatte saṅghuṭṭhe seṭṭhi āha – ‘‘sace ajja kasissasi, dve ca goṇe naṅgalañca labhissasi. Kiṃ nakkhattaṃ kīḷissasi, kasissasī’’ti. Kiṃ me nakkhattena, kasissāmīti? Tena hi ye goṇe icchasi, te gahetvā kasāhīti. So kasituṃ gato. Taṃ divasaṃ sāriputtatthero nirodhā vuṭṭhāya ‘‘kassa saṅgahaṃ karomī’’ti? Āvajjanto puṇṇaṃ disvā pattacīvaraṃ ādāya tassa kasanaṭṭhānaṃ gato. Puṇṇo kasiṃ ṭhapetvā therassa dantakaṭṭhaṃ datvā mukhodakaṃ adāsi. Thero sarīraṃ paṭijaggitvā kammantassa avidūre nisīdi bhattābhihāraṃ olokento. Athassa bhariyaṃ bhattaṃ āharantiṃ disvā antarāmaggeyeva attānaṃ dassesi.

    સા સામિકસ્સ આહટભત્તં થેરસ્સ પત્તે પક્ખિપિત્વા પુન ગન્ત્વા અઞ્ઞં ભત્તં સમ્પાદેત્વા દિવા અગમાસિ. પુણ્ણો એકવારં કસિત્વા નિસીદિ. સાપિ ભત્તં ગહેત્વા આગચ્છન્તી આહ – ‘‘સામિ પાતોવ તે ભત્તં આહરિયિત્થ, અન્તરામગ્ગે પન સારિપુત્તત્થેરં દિસ્વા તં તસ્સ દત્વા અઞ્ઞં પચિત્વા આહરન્તિયા મે ઉસ્સૂરો જાતો, મા કુજ્ઝિ સામી’’તિ. ભદ્દકં તે ભદ્દે કતં, મયા થેરસ્સ પાતોવ દન્તકટ્ઠઞ્ચ મુખોદકઞ્ચ દિન્નં, અમ્હાકંયેવાનેન પિણ્ડપાતોપિ પરિભુત્તો, અજ્જ થેરેન કતસમણધમ્મસ્સ મયં ભાગિનો જાતાતિ ચિત્તં પસાદેસિ. એકવારં કસિતટ્ઠાનં સુવણ્ણમેવ અહોસિ. સો ભુઞ્જિત્વા કસિતટ્ઠાનં ઓલોકેન્તો વિજ્જોતમાનં દિસ્વા ઉટ્ઠાય યટ્ઠિયા પહરિત્વા રત્તસુવણ્ણભાવં જાનિત્વા ‘‘રઞ્ઞો અકથેત્વા પરિભુઞ્જિતું ન સક્કા’’તિ ગન્ત્વા રઞ્ઞો આરોચેસિ. રાજા તં સબ્બં સકટેહિ આહરાપેત્વા રાજઙ્ગણે રાસિં કારેત્વા ‘‘કસ્સિમસ્મિં નગરે એત્તકં સુવણ્ણં અત્થી’’તિ પુચ્છિ. કસ્સચિ નત્થીતિ ચ વુત્તે સેટ્ઠિટ્ઠાનમસ્સ અદાસિ. સો પુણ્ણસેટ્ઠિ નામ જાતો.

    Sā sāmikassa āhaṭabhattaṃ therassa patte pakkhipitvā puna gantvā aññaṃ bhattaṃ sampādetvā divā agamāsi. Puṇṇo ekavāraṃ kasitvā nisīdi. Sāpi bhattaṃ gahetvā āgacchantī āha – ‘‘sāmi pātova te bhattaṃ āhariyittha, antarāmagge pana sāriputtattheraṃ disvā taṃ tassa datvā aññaṃ pacitvā āharantiyā me ussūro jāto, mā kujjhi sāmī’’ti. Bhaddakaṃ te bhadde kataṃ, mayā therassa pātova dantakaṭṭhañca mukhodakañca dinnaṃ, amhākaṃyevānena piṇḍapātopi paribhutto, ajja therena katasamaṇadhammassa mayaṃ bhāgino jātāti cittaṃ pasādesi. Ekavāraṃ kasitaṭṭhānaṃ suvaṇṇameva ahosi. So bhuñjitvā kasitaṭṭhānaṃ olokento vijjotamānaṃ disvā uṭṭhāya yaṭṭhiyā paharitvā rattasuvaṇṇabhāvaṃ jānitvā ‘‘rañño akathetvā paribhuñjituṃ na sakkā’’ti gantvā rañño ārocesi. Rājā taṃ sabbaṃ sakaṭehi āharāpetvā rājaṅgaṇe rāsiṃ kāretvā ‘‘kassimasmiṃ nagare ettakaṃ suvaṇṇaṃ atthī’’ti pucchi. Kassaci natthīti ca vutte seṭṭhiṭṭhānamassa adāsi. So puṇṇaseṭṭhi nāma jāto.

    અપરમ્પિ વત્થુ – તસ્મિંયેવ રાજગહે કાળવેળિયો નામ દુગ્ગતો અત્થિ. તસ્સ ભરિયા પણ્ણમ્બિલયાગું પચિ. મહાકસ્સપત્થેરો નિરોધા વુટ્ઠાય ‘‘કસ્સ સઙ્ગહં કરોમી’’તિ આવજ્જન્તો તં દિસ્વા ગન્ત્વા ગેહદ્વારે અટ્ઠાસિ. સા પત્તં ગહેત્વા સબ્બં તત્થ પક્ખિપિત્વા થેરસ્સ અદાસિ, થેરો વિહારં ગન્ત્વા સત્થુ ઉપનામેસિ. સત્થા અત્તનો યાપનમત્તં ગણ્હિ, સેસં પઞ્ચન્નં ભિક્ખુસતાનં પહોસિ. કાળવળિયોપિ તં ઠાનં પત્તો ચૂળકં લભિ. મહાકસ્સપો સત્થારં કાળવળિયસ્સ વિપાકં પુચ્છિ. સત્થા ‘‘ઇતો સત્તમે દિવસે સેટ્ઠિચ્છત્તં લભિસ્સતી’’તિ આહ. કાળવળિયો તં કથં સુત્વા ગન્ત્વા ભરિયાય આરોચેસિ.

    Aparampi vatthu – tasmiṃyeva rājagahe kāḷaveḷiyo nāma duggato atthi. Tassa bhariyā paṇṇambilayāguṃ paci. Mahākassapatthero nirodhā vuṭṭhāya ‘‘kassa saṅgahaṃ karomī’’ti āvajjanto taṃ disvā gantvā gehadvāre aṭṭhāsi. Sā pattaṃ gahetvā sabbaṃ tattha pakkhipitvā therassa adāsi, thero vihāraṃ gantvā satthu upanāmesi. Satthā attano yāpanamattaṃ gaṇhi, sesaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ pahosi. Kāḷavaḷiyopi taṃ ṭhānaṃ patto cūḷakaṃ labhi. Mahākassapo satthāraṃ kāḷavaḷiyassa vipākaṃ pucchi. Satthā ‘‘ito sattame divase seṭṭhicchattaṃ labhissatī’’ti āha. Kāḷavaḷiyo taṃ kathaṃ sutvā gantvā bhariyāya ārocesi.

    તદા ચ રાજા નગરં અનુસઞ્ચરન્તો બહિનગરે જીવસૂલે નિસિન્નં પુરિસં અદ્દસ. પુરિસો રાજાનં દિસ્વા ઉચ્ચાસદ્દં અકાસિ ‘‘તુમ્હાકં મે ભુઞ્જનભત્તં પહિણથ દેવા’’તિ. રાજા ‘‘પેસેસ્સામી’’તિ વત્વા સાયમાસભત્તે ઉપનીતે સરિત્વા ‘‘ઇમં હરિતું સમત્થં જાનાથા’’તિ આહ, નગરે સહસ્સભણ્ડિકં ચારેસું. તતિયવારે કાળવળિયસ્સ ભરિયા અગ્ગહેસિ . અથ નં રઞ્ઞો દસ્સેસું, સા પુરિસવેસં ગહેત્વા પઞ્ચાવુધસન્નદ્ધા ભત્તપાતિં ગહેત્વા નગરા નિક્ખમિ. બહિનગરે તાલે અધિવત્થો દીઘતાલો નામ યક્ખો તં રુક્ખમૂલેન ગચ્છન્તિં દિસ્વા ‘‘તિટ્ઠ તિટ્ઠ ભક્ખોસિ મે’’તિ આહ. નાહં તવ ભક્ખો, રાજદૂતો અહન્તિ. કત્થ ગચ્છસીતિ. જીવસૂલે નિસિન્નસ્સ પુરિસસ્સ સન્તિકન્તિ. મમપિ એકં સાસનં હરિતું સક્ખિસ્સસીતિ. આમ સક્ખિસ્સામીતિ. ‘‘દીઘતાલસ્સ ભરિયા સુમનદેવરાજધીતા કાળી પુત્તં વિજાતા’’તિ આરોચેય્યાસિ. ઇમસ્મિં તાલમૂલે સત્ત નિધિકુમ્ભિયો અત્થિ, તા ત્વં ગણ્હેય્યાસીતિ. સા ‘‘દીઘતાલસ્સ ભરિયા સુમનદેવરાજધીતા કાળી પુત્તં વિજાતા’’તિ ઉગ્ઘોસેન્તી અગમાસિ.

    Tadā ca rājā nagaraṃ anusañcaranto bahinagare jīvasūle nisinnaṃ purisaṃ addasa. Puriso rājānaṃ disvā uccāsaddaṃ akāsi ‘‘tumhākaṃ me bhuñjanabhattaṃ pahiṇatha devā’’ti. Rājā ‘‘pesessāmī’’ti vatvā sāyamāsabhatte upanīte saritvā ‘‘imaṃ harituṃ samatthaṃ jānāthā’’ti āha, nagare sahassabhaṇḍikaṃ cāresuṃ. Tatiyavāre kāḷavaḷiyassa bhariyā aggahesi . Atha naṃ rañño dassesuṃ, sā purisavesaṃ gahetvā pañcāvudhasannaddhā bhattapātiṃ gahetvā nagarā nikkhami. Bahinagare tāle adhivattho dīghatālo nāma yakkho taṃ rukkhamūlena gacchantiṃ disvā ‘‘tiṭṭha tiṭṭha bhakkhosi me’’ti āha. Nāhaṃ tava bhakkho, rājadūto ahanti. Kattha gacchasīti. Jīvasūle nisinnassa purisassa santikanti. Mamapi ekaṃ sāsanaṃ harituṃ sakkhissasīti. Āma sakkhissāmīti. ‘‘Dīghatālassa bhariyā sumanadevarājadhītā kāḷī puttaṃ vijātā’’ti āroceyyāsi. Imasmiṃ tālamūle satta nidhikumbhiyo atthi, tā tvaṃ gaṇheyyāsīti. Sā ‘‘dīghatālassa bhariyā sumanadevarājadhītā kāḷī puttaṃ vijātā’’ti ugghosentī agamāsi.

    સુમનદેવો યક્ખસમાગમે નિસિન્નો સુત્વા ‘‘એકો મનુસ્સો અમ્હાકં પિયપવત્તિં આહરતિ, પક્કોસથ ન’’ન્તિ સાસનં સુત્વા પસન્નો ‘‘ઇમસ્સ રુક્ખસ્સ પરિમણ્ડલચ્છાયાય ફરણટ્ઠાને નિધિકુમ્ભિયો તુય્હં દમ્મી’’તિ આહ. જીવસૂલે નિસિન્નપુરિસો ભત્તં ભુઞ્જિત્વા મુખપુઞ્છનકાલે ઇત્થિફસ્સોતિ ઞત્વા ચૂળાય ડંસિ, સા અસિના અત્તનો ચૂળં છિન્દિત્વા રઞ્ઞો સન્તિકંયેવ ગતા. રાજા ભત્તભોજિતભાવો કથં જાનિતબ્બોતિ? ચૂળસઞ્ઞાયાતિ વત્વા રઞ્ઞો આચિક્ખિત્વા તં ધનં આહરાપેસિ. રાજા અઞ્ઞસ્સ એત્તકં ધનં નામ અત્થીતિ. નત્થિ દેવાતિ. રાજા તસ્સા પતિં તસ્મિં નગરે ધનસેટ્ઠિં અકાસિ. મલ્લિકાયપિ દેવિયા વત્થુ કથેતબ્બં. ઇમાનિ તાવ કુસલકમ્મે વત્થૂનિ.

    Sumanadevo yakkhasamāgame nisinno sutvā ‘‘eko manusso amhākaṃ piyapavattiṃ āharati, pakkosatha na’’nti sāsanaṃ sutvā pasanno ‘‘imassa rukkhassa parimaṇḍalacchāyāya pharaṇaṭṭhāne nidhikumbhiyo tuyhaṃ dammī’’ti āha. Jīvasūle nisinnapuriso bhattaṃ bhuñjitvā mukhapuñchanakāle itthiphassoti ñatvā cūḷāya ḍaṃsi, sā asinā attano cūḷaṃ chinditvā rañño santikaṃyeva gatā. Rājā bhattabhojitabhāvo kathaṃ jānitabboti? Cūḷasaññāyāti vatvā rañño ācikkhitvā taṃ dhanaṃ āharāpesi. Rājā aññassa ettakaṃ dhanaṃ nāma atthīti. Natthi devāti. Rājā tassā patiṃ tasmiṃ nagare dhanaseṭṭhiṃ akāsi. Mallikāyapi deviyā vatthu kathetabbaṃ. Imāni tāva kusalakamme vatthūni.

    નન્દમાણવકો પન ઉપ્પલવણ્ણાય થેરિયા વિપ્પટિપજ્જિ, તસ્સ મઞ્ચતો ઉટ્ઠાય નિક્ખમિત્વા ગચ્છન્તસ્સ મહાપથવી ભિજ્જિત્વા ઓકાસમદાસિ, તત્થેવ મહાનરકં પવિટ્ઠો. નન્દોપિ ગોઘાતકો પણ્ણાસ વસ્સાનિ ગોઘાતકકમ્મં કત્વા એકદિવસં ભોજનકાલે મંસં અલભન્તો એકસ્સ જીવમાનકગોણસ્સ જિવ્હં છિન્દિત્વા અઙ્ગારેસુ પચાપેત્વા ખાદિતું આરદ્ધો. અથસ્સ જિવ્હા મૂલે છિજ્જિત્વા ભત્તપાતિયંયેવ પતિતા, સો વિરવન્તો કાલં કત્વા નિરયે નિબ્બત્તિ. નન્દોપિ યક્ખો અઞ્ઞેન યક્ખેન સદ્ધિં આકાસેન ગચ્છન્તો સારિપુત્તત્થેરં નવોરોપિતેહિ કેસેહિ રત્તિભાગે અબ્ભોકાસે નિસિન્નં દિસ્વા સીસે પહરિતુકામો ઇતરસ્સ યક્ખસ્સ આરોચેત્વા તેન વારિયમાનોપિ પહારં દત્વા ડય્હામિ ડય્હામીતિ વિરવન્તો તસ્મિંયેવ ઠાને ભૂમિં પવિસિત્વા મહાનિરયે નિબ્બત્તોતિ ઇમાનિ અકુસલકમ્મે વત્થૂનિ.

    Nandamāṇavako pana uppalavaṇṇāya theriyā vippaṭipajji, tassa mañcato uṭṭhāya nikkhamitvā gacchantassa mahāpathavī bhijjitvā okāsamadāsi, tattheva mahānarakaṃ paviṭṭho. Nandopi goghātako paṇṇāsa vassāni goghātakakammaṃ katvā ekadivasaṃ bhojanakāle maṃsaṃ alabhanto ekassa jīvamānakagoṇassa jivhaṃ chinditvā aṅgāresu pacāpetvā khādituṃ āraddho. Athassa jivhā mūle chijjitvā bhattapātiyaṃyeva patitā, so viravanto kālaṃ katvā niraye nibbatti. Nandopi yakkho aññena yakkhena saddhiṃ ākāsena gacchanto sāriputtattheraṃ navoropitehi kesehi rattibhāge abbhokāse nisinnaṃ disvā sīse paharitukāmo itarassa yakkhassa ārocetvā tena vāriyamānopi pahāraṃ datvā ḍayhāmi ḍayhāmīti viravanto tasmiṃyeva ṭhāne bhūmiṃ pavisitvā mahāniraye nibbattoti imāni akusalakamme vatthūni.

    યં પન અન્તમસો મરણસન્તિકેપિ કતં કમ્મં ભવન્તરે વિપાકં દેતિ, તં સબ્બં સમ્પરાયવેદનીયં નામ. તત્થ યો અપરિહીનસ્સ ઝાનસ્સ વિપાકો નિબ્બત્તિસ્સતિ, સો ઇધ નિબ્બત્તિતવિપાકોતિ વુત્તો. તસ્સ મૂલભૂતં કમ્મં નેવ દિટ્ઠધમ્મવેદનીયં ન સમ્પરાયવેદનીયન્તિ, ન વિચારિતં, કિઞ્ચાપિ ન વિચારિતં, સમ્પરાયવેદનીયમેવ પનેતન્તિ વેદિતબ્બં. યો પઠમમગ્ગાદીનં ભવન્તરે ફલસમાપત્તિવિપાકો, સો ઇધ નિબ્બત્તિતગુણોત્વેવ વુત્તો. કિઞ્ચાપિ એવં વુત્તો, મગ્ગકમ્મં પન પરિપક્કવેદનીયન્તિ વેદિતબ્બં. મગ્ગચેતનાયેવ હિ સબ્બલહું ફલદાયિકા અનન્તરફલત્તાતિ.

    Yaṃ pana antamaso maraṇasantikepi kataṃ kammaṃ bhavantare vipākaṃ deti, taṃ sabbaṃ samparāyavedanīyaṃ nāma. Tattha yo aparihīnassa jhānassa vipāko nibbattissati, so idha nibbattitavipākoti vutto. Tassa mūlabhūtaṃ kammaṃ neva diṭṭhadhammavedanīyaṃ na samparāyavedanīyanti, na vicāritaṃ, kiñcāpi na vicāritaṃ, samparāyavedanīyameva panetanti veditabbaṃ. Yo paṭhamamaggādīnaṃ bhavantare phalasamāpattivipāko, so idha nibbattitaguṇotveva vutto. Kiñcāpi evaṃ vutto, maggakammaṃ pana paripakkavedanīyanti veditabbaṃ. Maggacetanāyeva hi sabbalahuṃ phaladāyikā anantaraphalattāti.

    . બહુવેદનીયન્તિ સઞ્ઞાભવૂપગં. અપ્પવેદનીયન્તિ અસઞ્ઞાભવૂપગં. સવેદનીયન્તિ સવિપાકં કમ્મં. અવેદનીયન્તિ અવિપાકં કમ્મં. એવં સન્તેતિ ઇમેસં દિટ્ઠધમ્મવેદનીયાદીનં કમ્માનં ઉપક્કમેન સમ્પરાયવેદનીયાદિ ભાવકારણસ્સ અલાભે સતિ. અફલોતિ નિપ્ફલો નિરત્થકોતિ. એત્તાવતા અનિય્યાનિકસાસને પયોગસ્સ અફલતં દસ્સેત્વા પધાનચ્છેદકવાદો નામ દસ્સિતોતિ વેદિતબ્બો. સહધમ્મિકા વાદાનુવાદાતિ પરેહિ વુત્તકારણેન સકારણા હુત્વા નિગણ્ઠાનં વાદા ચ અનુવાદા ચ. ગારય્હં ઠાનં આગચ્છન્તીતિ વિઞ્ઞૂહિ ગરહિતબ્બં કારણં આગચ્છન્તિ. ‘‘વાદાનુપ્પત્તા ગારય્હટ્ઠાના’’તિપિ પાઠો. તસ્સત્થો – પરેહિ વુત્તેન કારણેન સકારણા નિગણ્ઠાનં વાદં અનુપ્પત્તા તં વાદં સોસેન્તા મિલાપેન્તા દુક્કટકમ્મકારિનોતિઆદયો દસ ગારય્હટ્ઠાના આગચ્છન્તિ.

    8.Bahuvedanīyanti saññābhavūpagaṃ. Appavedanīyanti asaññābhavūpagaṃ. Savedanīyanti savipākaṃ kammaṃ. Avedanīyanti avipākaṃ kammaṃ. Evaṃ santeti imesaṃ diṭṭhadhammavedanīyādīnaṃ kammānaṃ upakkamena samparāyavedanīyādi bhāvakāraṇassa alābhe sati. Aphaloti nipphalo niratthakoti. Ettāvatā aniyyānikasāsane payogassa aphalataṃ dassetvā padhānacchedakavādo nāma dassitoti veditabbo. Sahadhammikā vādānuvādāti parehi vuttakāraṇena sakāraṇā hutvā nigaṇṭhānaṃ vādā ca anuvādā ca. Gārayhaṃ ṭhānaṃ āgacchantīti viññūhi garahitabbaṃ kāraṇaṃ āgacchanti. ‘‘Vādānuppattā gārayhaṭṭhānā’’tipi pāṭho. Tassattho – parehi vuttena kāraṇena sakāraṇā nigaṇṭhānaṃ vādaṃ anuppattā taṃ vādaṃ sosentā milāpentā dukkaṭakammakārinotiādayo dasa gārayhaṭṭhānā āgacchanti.

    . સઙ્ગતિભાવહેતૂતિ નિયતિભાવકારણા. પાપસઙ્ગતિકાતિ પાપનિયતિનો. અભિજાતિહેતૂતિ છળભિજાતિહેતુ.

    9.Saṅgatibhāvahetūti niyatibhāvakāraṇā. Pāpasaṅgatikāti pāpaniyatino. Abhijātihetūti chaḷabhijātihetu.

    ૧૦. એવં નિગણ્ઠાનં ઉપક્કમસ્સ અફલતં દસ્સેત્વા ઇદાનિ નિય્યાનિકસાસને ઉપક્કમસ્સ વીરિયસ્સ ચ સફલતં દસ્સેતું કથઞ્ચ, ભિક્ખવેતિઆદિમાહ. તત્થ અનદ્ધભૂતન્તિ અનધિભૂતં. દુક્ખેન અનધિભૂતો નામ મનુસ્સત્તભાવો વુચ્ચતિ, ન તં અદ્ધભાવેતિ નાભિભવતીતિ અત્થો. તમ્પિ નાનપ્પકારાય દુક્કરકારિકાય પયોજેન્તો દુક્ખેન અદ્ધભાવેતિ નામ. યે પન સાસને પબ્બજિત્વા આરઞ્ઞકા વા હોન્તિ રુક્ખમૂલિકાદયો વા, તે દુક્ખેન ન અદ્ધભાવેન્તિ નામ. નિય્યાનિકસાસનસ્મિઞ્હિ વીરિયં સમ્માવાયામો નામ હોતિ.

    10. Evaṃ nigaṇṭhānaṃ upakkamassa aphalataṃ dassetvā idāni niyyānikasāsane upakkamassa vīriyassa ca saphalataṃ dassetuṃ kathañca, bhikkhavetiādimāha. Tattha anaddhabhūtanti anadhibhūtaṃ. Dukkhena anadhibhūto nāma manussattabhāvo vuccati, na taṃ addhabhāveti nābhibhavatīti attho. Tampi nānappakārāya dukkarakārikāya payojento dukkhena addhabhāveti nāma. Ye pana sāsane pabbajitvā āraññakā vā honti rukkhamūlikādayo vā, te dukkhena na addhabhāventi nāma. Niyyānikasāsanasmiñhi vīriyaṃ sammāvāyāmo nāma hoti.

    થેરો પનાહ – યો ઇસ્સરકુલે નિબ્બત્તો સત્તવસ્સિકો હુત્વા અલઙ્કતપ્પટિયત્તો પિતુઅઙ્કે નિસિન્નો ઘરે ભત્તકિચ્ચં કત્વા નિસિન્નેન ભિક્ખુસઙ્ઘેન અનુમોદનાય કરિયમાનાય તિસ્સો સમ્પત્તિયો દસ્સેત્વા સચ્ચેસુ પકાસિતેસુ અરહત્તં પાપુણાતિ, માતાપિતૂહિ વા ‘‘પબ્બજિસ્સસિ તાતા’’તિ વુત્તો ‘‘આમ પબ્બજિસ્સામી’’તિ વત્વા ન્હાપેત્વા અલઙ્કરિત્વા વિહારં નીતો તચપઞ્ચકં ઉગ્ગણ્હિત્વા નિસિન્નો કેસેસુ ઓહારિયમાનેસુ ખુરગ્ગેયેવ અરહત્તં પાપુણાતિ, નવપબ્બજિતો વા પન મનોસિલાતેલમક્ખિતેન સીસેન પુનદિવસે માતાપિતૂહિ પેસિતં કાજભત્તં ભુઞ્જિત્વા વિહારે નિસિન્નોવ અરહત્તં પાપુણાતિ, અયં ન દુક્ખેન અત્તાનં અદ્ધભાવેતિ નામ. અયં પન ઉક્કટ્ઠસક્કારો. યો દાસિકુચ્છિયં નિબ્બત્તો અન્તમસો રજતમુદ્દિકમ્પિ પિળન્ધિત્વા ગોરકપિયઙ્ગુમત્તેનાપિ સરીરં વિલિમ્પેત્વા ‘‘પબ્બાજેથ ન’’ન્તિ નીતો ખુરગ્ગે વા પુનદિવસે વા અરહત્તં પાપુણાતિ, અયમ્પિ ન અનદ્ધભૂતં અત્તાનં દુક્ખેન અદ્ધભાવેતિ નામ.

    Thero panāha – yo issarakule nibbatto sattavassiko hutvā alaṅkatappaṭiyatto pituaṅke nisinno ghare bhattakiccaṃ katvā nisinnena bhikkhusaṅghena anumodanāya kariyamānāya tisso sampattiyo dassetvā saccesu pakāsitesu arahattaṃ pāpuṇāti, mātāpitūhi vā ‘‘pabbajissasi tātā’’ti vutto ‘‘āma pabbajissāmī’’ti vatvā nhāpetvā alaṅkaritvā vihāraṃ nīto tacapañcakaṃ uggaṇhitvā nisinno kesesu ohāriyamānesu khuraggeyeva arahattaṃ pāpuṇāti, navapabbajito vā pana manosilātelamakkhitena sīsena punadivase mātāpitūhi pesitaṃ kājabhattaṃ bhuñjitvā vihāre nisinnova arahattaṃ pāpuṇāti, ayaṃ na dukkhena attānaṃ addhabhāveti nāma. Ayaṃ pana ukkaṭṭhasakkāro. Yo dāsikucchiyaṃ nibbatto antamaso rajatamuddikampi piḷandhitvā gorakapiyaṅgumattenāpi sarīraṃ vilimpetvā ‘‘pabbājetha na’’nti nīto khuragge vā punadivase vā arahattaṃ pāpuṇāti, ayampi na anaddhabhūtaṃ attānaṃ dukkhena addhabhāveti nāma.

    ધમ્મિકં સુખં નામ સઙ્ઘતો વા ગણતો વા ઉપ્પન્નં ચતુપચ્ચયસુખં. અનધિમુચ્છિતોતિ તણ્હામુચ્છનાય અમુચ્છિતો. ધમ્મિકઞ્હિ સુખં ન પરિચ્ચજામીતિ ન તત્થ ગેધો કાતબ્બો. સઙ્ઘતો હિ ઉપ્પન્નં સલાકભત્તં વા વસ્સાવાસિકં વા ‘‘ઇદમત્થં એત’’ન્તિ પરિચ્છિન્દિત્વા સઙ્ઘમજ્ઝે ભિક્ખૂનં અન્તરે પરિભુઞ્જન્તો પત્તન્તરે પદુમં વિય સીલસમાધિવિપસ્સનામગ્ગફલેહિ વડ્ઢતિ. ઇમસ્સાતિ પચ્ચુપ્પન્નાનં પઞ્ચન્નં ખન્ધાનં મૂલભૂતસ્સ. દુક્ખનિદાનસ્સાતિ તણ્હાય. સા હિ પઞ્ચક્ખન્ધદુક્ખસ્સ નિદાનં. સઙ્ખારં પદહતોતિ સમ્પયોગવીરિયં કરોન્તસ્સ. વિરાગો હોતીતિ મગ્ગેન વિરાગો હોતિ. ઇદં વુત્તં હોતિ ‘‘સઙ્ખારપધાનેન મે ઇમસ્સ દુક્ખનિદાનસ્સ વિરાગો હોતી’’તિ એવં પજાનાતીતિ ઇમિના સુખાપટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા કથિતા. દુતિયવારેન તસ્સ સમ્પયોગવીરિયસ્સ મજ્ઝત્તતાકારો કથિતો. સો યસ્સ હિ ખ્વાસ્સાતિ એત્થ અયં સઙ્ખેપત્થો – સો પુગ્ગલો યસ્સ દુક્ખનિદાનસ્સ સઙ્ખારપધાનેન વિરાગો હોતિ, સઙ્ખારં તત્થ પદહતિ, મગ્ગપધાનેન પદહતિ. યસ્સ પન દુક્ખનિદાનસ્સ અજ્ઝુપેક્ખતો ઉપેક્ખં ભાવેન્તસ્સ વિરાગો હોતિ, ઉપેક્ખં તત્થ ભાવેતિ, મગ્ગભાવનાય ભાવેતિ. તસ્સાતિ તસ્સ પુગ્ગલસ્સ.

    Dhammikaṃ sukhaṃ nāma saṅghato vā gaṇato vā uppannaṃ catupaccayasukhaṃ. Anadhimucchitoti taṇhāmucchanāya amucchito. Dhammikañhi sukhaṃ na pariccajāmīti na tattha gedho kātabbo. Saṅghato hi uppannaṃ salākabhattaṃ vā vassāvāsikaṃ vā ‘‘idamatthaṃ eta’’nti paricchinditvā saṅghamajjhe bhikkhūnaṃ antare paribhuñjanto pattantare padumaṃ viya sīlasamādhivipassanāmaggaphalehi vaḍḍhati. Imassāti paccuppannānaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ mūlabhūtassa. Dukkhanidānassāti taṇhāya. Sā hi pañcakkhandhadukkhassa nidānaṃ. Saṅkhāraṃ padahatoti sampayogavīriyaṃ karontassa. Virāgohotīti maggena virāgo hoti. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘saṅkhārapadhānena me imassa dukkhanidānassa virāgo hotī’’ti evaṃ pajānātīti iminā sukhāpaṭipadā khippābhiññā kathitā. Dutiyavārena tassa sampayogavīriyassa majjhattatākāro kathito. So yassa hi khvāssāti ettha ayaṃ saṅkhepattho – so puggalo yassa dukkhanidānassa saṅkhārapadhānena virāgo hoti, saṅkhāraṃ tattha padahati, maggapadhānena padahati. Yassa pana dukkhanidānassa ajjhupekkhato upekkhaṃ bhāventassa virāgo hoti, upekkhaṃ tattha bhāveti, maggabhāvanāya bhāveti. Tassāti tassa puggalassa.

    ૧૧. પટિબદ્ધચિત્તોતિ છન્દરાગેન બદ્ધચિત્તો. તિબ્બચ્છન્દોતિ બહલચ્છન્દો. તિબ્બાપેક્ખોતિ બહલપત્થનો. સન્તિટ્ઠન્તિન્તિ એકતો તિટ્ઠન્તિં. સઞ્જગ્ઘન્તિન્તિ મહાહસિતં હસમાનં. સંહસન્તિન્તિ સિતં કુરુમાનં.

    11.Paṭibaddhacittoti chandarāgena baddhacitto. Tibbacchandoti bahalacchando. Tibbāpekkhoti bahalapatthano. Santiṭṭhantinti ekato tiṭṭhantiṃ. Sañjagghantinti mahāhasitaṃ hasamānaṃ. Saṃhasantinti sitaṃ kurumānaṃ.

    એવમેવ ખો, ભિક્ખવેતિ એત્થ ઇદં ઓપમ્મવિભાવનં – એકો હિ પુરિસો એકિસ્સા ઇત્થિયા સારત્તો ઘાસચ્છાદનમાલાલઙ્કારાદીનિ દત્વા ઘરે વાસેતિ. સા તં અતિચરિત્વા અઞ્ઞં સેવતિ. સો ‘‘નૂન અહં અસ્સા અનુરૂપં સક્કારં ન કરોમી’’તિ સક્કારં વડ્ઢેસિ. સા ભિય્યોસોમત્તાય અતિચરતિયેવ. સો – ‘‘અયં સક્કરિયમાનાપિ અતિચરતેવ, ઘરે મે વસમાના અનત્થમ્પિ કરેય્ય, નીહરામિ ન’’ન્તિ પરિસમજ્ઝે અલંવચનીયં કત્વા ‘‘મા પુન ગેહં પાવિસી’’તિ વિસ્સજ્જેસિ. સા કેનચિ ઉપાયેન તેન સદ્ધિં સન્થવં કાતું અસક્કોન્તી નટનચ્ચકાદીહિ સદ્ધિં વિચરતિ. તસ્સ પુરિસસ્સ તં દિસ્વા નેવ ઉપ્પજ્જતિ દોમનસ્સં, સોમનસ્સં પન ઉપ્પજ્જતિ.

    Evameva kho, bhikkhaveti ettha idaṃ opammavibhāvanaṃ – eko hi puriso ekissā itthiyā sāratto ghāsacchādanamālālaṅkārādīni datvā ghare vāseti. Sā taṃ aticaritvā aññaṃ sevati. So ‘‘nūna ahaṃ assā anurūpaṃ sakkāraṃ na karomī’’ti sakkāraṃ vaḍḍhesi. Sā bhiyyosomattāya aticaratiyeva. So – ‘‘ayaṃ sakkariyamānāpi aticarateva, ghare me vasamānā anatthampi kareyya, nīharāmi na’’nti parisamajjhe alaṃvacanīyaṃ katvā ‘‘mā puna gehaṃ pāvisī’’ti vissajjesi. Sā kenaci upāyena tena saddhiṃ santhavaṃ kātuṃ asakkontī naṭanaccakādīhi saddhiṃ vicarati. Tassa purisassa taṃ disvā neva uppajjati domanassaṃ, somanassaṃ pana uppajjati.

    તત્થ પુરિસસ્સ ઇત્થિયા સારત્તકાલો વિય ઇમસ્સ ભિક્ખુનો અત્તભાવે આલયો. ઘાસચ્છાદનાદીનિ દત્વા ઘરે વસાપનકાલો વિય અત્તભાવસ્સ પટિજગ્ગનકાલો. તસ્સા અતિચરણકાલો વિય જગ્ગિયમાનસ્સેવ અત્તભાવસ્સ પિત્તપકોપાદીનં વસેન સાબાધતા. ‘‘અત્તનો અનુરૂપં સક્કારં અલભન્તી અતિચરતી’’તિ સલ્લક્ખેત્વા સક્કારવડ્ઢનં વિય ‘‘ભેસજ્જં અલભન્તો એવં હોતી’’તિ સલ્લક્ખેત્વા ભેસજ્જકરણકાલો. સક્કારે વડ્ઢિતેપિ પુન અતિચરણં વિય પિત્તાદીસુ એકસ્સ ભેસજ્જે કરિયમાને સેસાનં પકોપવસેન પુન સાબાધતા. પરિસમજ્ઝે અલંવચનીયં કત્વા ગેહા નિક્કડ્ઢનં વિય ‘‘ઇદાનિ તે નાહં દાસો ન કમ્મકરો, અનમતગ્ગે સંસારે તંયેવ ઉપટ્ઠહન્તો વિચરિં, કો મે તયા અત્થો, છિજ્જ વા ભિજ્જ વા’’તિ તસ્મિં અનપેક્ખતં આપજ્જિત્વા વીરિયં થિરં કત્વા મગ્ગેન કિલેસસમુગ્ઘાતનં. નટનચ્ચકાદીહિ નચ્ચમાનં વિચરન્તિં દિસ્વા યથા તસ્સ પુરિસસ્સ દોમનસ્સં ન ઉપ્પજ્જતિ, સોમનસ્સમેવ ઉપ્પજ્જતિ, એવમેવ ઇમસ્સ ભિક્ખુનો અરહત્તં પત્તસ્સ પિત્તપકોપાદીનં વસેન આબાધિકં અત્તભાવં દિસ્વા દોમનસ્સં ન ઉપ્પજ્જતિ, ‘‘મુચ્ચિસ્સામિ વત ખન્ધપરિહારદુક્ખતો’’તિ સોમનસ્સમેવ ઉપ્પજ્જતીતિ. અયં પન ઉપમા ‘‘પટિબદ્ધચિત્તસ્સ દોમનસ્સં ઉપ્પજ્જતિ, અપ્પટિબદ્ધચિત્તસ્સ નત્થેતન્તિ ઞત્વા ઇત્થિયા છન્દરાગં પજહતિ, એવમયં ભિક્ખુ સઙ્ખારં વા પદહન્તસ્સ ઉપેક્ખં વા ભાવેન્તસ્સ દુક્ખનિદાનં પહીયતિ, નો અઞ્ઞથાતિ ઞત્વા તદુભયં સમ્પાદેન્તો દુક્ખનિદાનં પજહતી’’તિ એતમત્થં વિભાવેતું આગતાતિ વેદિતબ્બા.

    Tattha purisassa itthiyā sārattakālo viya imassa bhikkhuno attabhāve ālayo. Ghāsacchādanādīni datvā ghare vasāpanakālo viya attabhāvassa paṭijagganakālo. Tassā aticaraṇakālo viya jaggiyamānasseva attabhāvassa pittapakopādīnaṃ vasena sābādhatā. ‘‘Attano anurūpaṃ sakkāraṃ alabhantī aticaratī’’ti sallakkhetvā sakkāravaḍḍhanaṃ viya ‘‘bhesajjaṃ alabhanto evaṃ hotī’’ti sallakkhetvā bhesajjakaraṇakālo. Sakkāre vaḍḍhitepi puna aticaraṇaṃ viya pittādīsu ekassa bhesajje kariyamāne sesānaṃ pakopavasena puna sābādhatā. Parisamajjhe alaṃvacanīyaṃ katvā gehā nikkaḍḍhanaṃ viya ‘‘idāni te nāhaṃ dāso na kammakaro, anamatagge saṃsāre taṃyeva upaṭṭhahanto vicariṃ, ko me tayā attho, chijja vā bhijja vā’’ti tasmiṃ anapekkhataṃ āpajjitvā vīriyaṃ thiraṃ katvā maggena kilesasamugghātanaṃ. Naṭanaccakādīhi naccamānaṃ vicarantiṃ disvā yathā tassa purisassa domanassaṃ na uppajjati, somanassameva uppajjati, evameva imassa bhikkhuno arahattaṃ pattassa pittapakopādīnaṃ vasena ābādhikaṃ attabhāvaṃ disvā domanassaṃ na uppajjati, ‘‘muccissāmi vata khandhaparihāradukkhato’’ti somanassameva uppajjatīti. Ayaṃ pana upamā ‘‘paṭibaddhacittassa domanassaṃ uppajjati, appaṭibaddhacittassa natthetanti ñatvā itthiyā chandarāgaṃ pajahati, evamayaṃ bhikkhu saṅkhāraṃ vā padahantassa upekkhaṃ vā bhāventassa dukkhanidānaṃ pahīyati, no aññathāti ñatvā tadubhayaṃ sampādento dukkhanidānaṃ pajahatī’’ti etamatthaṃ vibhāvetuṃ āgatāti veditabbā.

    ૧૨. યથા સુખં ખો મે વિહરતોતિ યેન સુખેન વિહરિતું ઇચ્છામિ તેન, મે વિહરતો. પદહતોતિ પેસેન્તસ્સ. એત્થ ચ યસ્સ સુખા પટિપદા અસપ્પાયા, સુખુમચીવરાનિ ધારેન્તસ્સ પાસાદિકે સેનાસને વસન્તસ્સ ચિત્તં વિક્ખિપતિ, દુક્ખા પટિપદા સપ્પાયા, છિન્નભિન્નાનિ થૂલચીવરાનિ ધારેન્તસ્સ સુસાનરુક્ખમૂલાદીસુ વસન્તસ્સ ચિત્તં એકગ્ગં હોતિ, તં સન્ધાયેતં વુત્તં.

    12.Yathā sukhaṃ kho me viharatoti yena sukhena viharituṃ icchāmi tena, me viharato. Padahatoti pesentassa. Ettha ca yassa sukhā paṭipadā asappāyā, sukhumacīvarāni dhārentassa pāsādike senāsane vasantassa cittaṃ vikkhipati, dukkhā paṭipadā sappāyā, chinnabhinnāni thūlacīvarāni dhārentassa susānarukkhamūlādīsu vasantassa cittaṃ ekaggaṃ hoti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.

    એવમેવ ખોતિ એત્થ ઇદં ઓપમ્મસંસન્દનં, ઉસુકારો વિય હિ જાતિજરામરણભીતો યોગી દટ્ઠબ્બો, વઙ્કકુટિલજિમ્હતેજનં વિય વઙ્કકુટિલજિમ્હચિત્તં, દ્વે અલાતા વિય કાયિકચેતસિકવીરિયં, તેજનં ઉજું કરોન્તસ્સ કઞ્જિકતેલં વિય સદ્ધા, નમનદણ્ડકો વિય લોકુત્તરમગ્ગો, ઉસ્સુકારસ્સ વઙ્કકુટિલજિમ્હતેજનં કઞ્જિકતેલેન સિનેહેત્વા અલાતેસુ તાપેત્વા નમનદણ્ડકેન ઉજુકરણં વિય ઇમસ્સ ભિક્ખુનો વઙ્કકુટિલજિમ્હચિત્તં સદ્ધાય સિનેહેત્વા કાયિકચેતસિકવીરિયેન તાપેત્વા લોકુત્તરમગ્ગેન ઉજુકરણં, ઉસુકારસ્સેવ એવં ઉજુકતેન તેજનેન સપત્તં વિજ્ઝિત્વા સમ્પત્તિઅનુભવનં વિય ઇમસ્સ યોગિનો તથા ઉજુકતેન ચિત્તેન કિલેસગણં વિજ્ઝિત્વા પાસાદિકે સેનાસને નિરોધવરતલગતસ્સ ફલસમાપત્તિસુખાનુભવનં દટ્ઠબ્બં. ઇધ તથાગતો સુખાપટિપદાખિપ્પાભિઞ્ઞભિક્ખુનો, દુક્ખાપટિપદાદન્ધાભિઞ્ઞભિક્ખુનો ચ પટિપત્તિયો કથિતા, ઇતરેસં દ્વિન્નં ન કથિતા, તા કથેતું ઇમં દેસનં આરભિ. ઇમાસુ વા દ્વીસુ કથિતાસુ ઇતરાપિ કથિતાવ હોન્તિ, આગમનીયપટિપદા પન ન કથિતા, તં કથેતું ઇમં દેસનં આરભિ. સહાગમનીયાપિ વા પટિપદા કથિતાવ, અદસ્સિતં પન એકં બુદ્ધુપ્પાદં દસ્સેત્વા એકસ્સ કુલપુત્તસ્સ નિક્ખમનદેસનં અરહત્તેન વિનિવટ્ટેસ્સામીતિ દસ્સેતું ઇમં દેસનં આરભિ. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવાતિ.

    Evameva khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ, usukāro viya hi jātijarāmaraṇabhīto yogī daṭṭhabbo, vaṅkakuṭilajimhatejanaṃ viya vaṅkakuṭilajimhacittaṃ, dve alātā viya kāyikacetasikavīriyaṃ, tejanaṃ ujuṃ karontassa kañjikatelaṃ viya saddhā, namanadaṇḍako viya lokuttaramaggo, ussukārassa vaṅkakuṭilajimhatejanaṃ kañjikatelena sinehetvā alātesu tāpetvā namanadaṇḍakena ujukaraṇaṃ viya imassa bhikkhuno vaṅkakuṭilajimhacittaṃ saddhāya sinehetvā kāyikacetasikavīriyena tāpetvā lokuttaramaggena ujukaraṇaṃ, usukārasseva evaṃ ujukatena tejanena sapattaṃ vijjhitvā sampattianubhavanaṃ viya imassa yogino tathā ujukatena cittena kilesagaṇaṃ vijjhitvā pāsādike senāsane nirodhavaratalagatassa phalasamāpattisukhānubhavanaṃ daṭṭhabbaṃ. Idha tathāgato sukhāpaṭipadākhippābhiññabhikkhuno, dukkhāpaṭipadādandhābhiññabhikkhuno ca paṭipattiyo kathitā, itaresaṃ dvinnaṃ na kathitā, tā kathetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Imāsu vā dvīsu kathitāsu itarāpi kathitāva honti, āgamanīyapaṭipadā pana na kathitā, taṃ kathetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Sahāgamanīyāpi vā paṭipadā kathitāva, adassitaṃ pana ekaṃ buddhuppādaṃ dassetvā ekassa kulaputtassa nikkhamanadesanaṃ arahattena vinivaṭṭessāmīti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.

    પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    દેવદહસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Devadahasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૧. દેવદહસુત્તં • 1. Devadahasuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૧. દેવદહસુત્તવણ્ણના • 1. Devadahasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact