Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ચૂળનિદ્દેસ-અટ્ઠકથા • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā

    ૨. દુતિયવગ્ગવણ્ણના

    2. Dutiyavaggavaṇṇanā

    ૧૩૧-૨. દુતિયવગ્ગસ્સ પઠમદ્વયે નિપકન્તિ પકતિનિપુણં પણ્ડિતં કસિણપરિકમ્માદીસુ કુસલં. સાધુવિહારિન્તિ અપ્પનાવિહારેન વા ઉપચારેન વા સમન્નાગતં. ધીરન્તિ ધિતિસમ્પન્નં. તત્થ નિપકત્તેન ધિતિસમ્પદા વુત્તા. ઇધ પન ધિતિસમ્પન્નમેવાતિ અત્થો. ધિતિ નામ અસિથિલપરક્કમતા, ‘‘કામં તચો ચ ન્હારુ ચા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૧૮૪; અ॰ નિ॰ ૨.૫; મહાનિ॰ ૧૯૬) એવં પવત્તવીરિયસ્સેતં અધિવચનં. અપિ ચ ધિક્કતપાપોતિપિ ધીરો. રાજાવ રટ્ઠં વિજિતં પહાયાતિ યથા પટિરાજા ‘‘વિજિતં રટ્ઠં અનત્થાવહ’’ન્તિ ઞત્વા રજ્જં પહાય એકો ચરતિ એવં બાલસહાયં પહાય એકો ચરે. અથ વા રાજાવ રટ્ઠન્તિ યથા સુતસોમો રાજા વિજિતં રટ્ઠં પહાય એકો ચરિ, યથા ચ મહાજનકો એવં એકોવ ચરેતિ અયમ્પિ એતસ્સત્થો. સેસં વુત્તાનુસારેન સક્કા જાનિતુન્તિ ન વિત્થારિતં (સુ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૪૫-૪૬). નિદ્દેસે વત્તબ્બં નત્થિ.

    131-2. Dutiyavaggassa paṭhamadvaye nipakanti pakatinipuṇaṃ paṇḍitaṃ kasiṇaparikammādīsu kusalaṃ. Sādhuvihārinti appanāvihārena vā upacārena vā samannāgataṃ. Dhīranti dhitisampannaṃ. Tattha nipakattena dhitisampadā vuttā. Idha pana dhitisampannamevāti attho. Dhiti nāma asithilaparakkamatā, ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru cā’’ti (ma. ni. 2.184; a. ni. 2.5; mahāni. 196) evaṃ pavattavīriyassetaṃ adhivacanaṃ. Api ca dhikkatapāpotipi dhīro. Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāyāti yathā paṭirājā ‘‘vijitaṃ raṭṭhaṃ anatthāvaha’’nti ñatvā rajjaṃ pahāya eko carati evaṃ bālasahāyaṃ pahāya eko care. Atha vā rājāva raṭṭhanti yathā sutasomo rājā vijitaṃ raṭṭhaṃ pahāya eko cari, yathā ca mahājanako evaṃ ekova careti ayampi etassattho. Sesaṃ vuttānusārena sakkā jānitunti na vitthāritaṃ (su. ni. aṭṭha. 1.45-46). Niddese vattabbaṃ natthi.

    પઠમદ્વયં.

    Paṭhamadvayaṃ.

    ૧૩૩. તતિયગાથા પદત્થતો ઉત્તાના એવ. કેવલઞ્ચ પન સહાયસમ્પદન્તિ એત્થ અસેક્ખેહિ સીલાદિક્ખન્ધેહિ સમ્પન્ના સહાયા એવ ‘‘સહાયસમ્પદા’’તિ વેદિતબ્બા. અયં પનેત્થ યોજના – યા અયં વુત્તા સહાયસમ્પદા, તં સહાયસમ્પદં અદ્ધા પસંસામ, એકંસેનેવ થોમેમાતિ વુત્તં હોતિ. કથં? સેટ્ઠા સમાસેવિતબ્બા સહાયાતિ. કસ્મા? અત્તનો સીલાદીહિ સેટ્ઠે સેવમાનસ્સ સીલાદયો ધમ્મા અનુપ્પન્ના ઉપ્પજ્જન્તિ, ઉપ્પન્ના વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં પાપુણન્તિ. સમે સેવમાનસ્સ અઞ્ઞમઞ્ઞસમધારણેન કુક્કુચ્ચવિનોદનેન ચ લદ્ધા ન પરિહાયન્તિ . એતે પન સહાયકે સેટ્ઠે ચ સમે ચ અલદ્ધા કુહનાદિમિચ્છાજીવં વજ્જેત્વા ધમ્મેન સમેન ઉપ્પન્નં ભોજનં ભુઞ્જન્તો તત્થ ચ પટિઘાનુનયં અનુપ્પાદેન્તો અનવજ્જભોજી હુત્વા અત્થકામો કુલપુત્તો એકો ચરે ખગ્ગવિસાણકપ્પો. અહમ્પિ હિ એવં ચરન્તો ઇમં સમ્પત્તિં અધિગતોમ્હીતિ (સુ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૪૭). નિદ્દેસો વુત્તનયો એવ.

    133. Tatiyagāthā padatthato uttānā eva. Kevalañca pana sahāyasampadanti ettha asekkhehi sīlādikkhandhehi sampannā sahāyā eva ‘‘sahāyasampadā’’ti veditabbā. Ayaṃ panettha yojanā – yā ayaṃ vuttā sahāyasampadā, taṃ sahāyasampadaṃ addhā pasaṃsāma, ekaṃseneva thomemāti vuttaṃ hoti. Kathaṃ? Seṭṭhā samāsevitabbā sahāyāti. Kasmā? Attano sīlādīhi seṭṭhe sevamānassa sīlādayo dhammā anuppannā uppajjanti, uppannā vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ pāpuṇanti. Same sevamānassa aññamaññasamadhāraṇena kukkuccavinodanena ca laddhā na parihāyanti . Ete pana sahāyake seṭṭhe ca same ca aladdhā kuhanādimicchājīvaṃ vajjetvā dhammena samena uppannaṃ bhojanaṃ bhuñjanto tattha ca paṭighānunayaṃ anuppādento anavajjabhojī hutvā atthakāmo kulaputto eko care khaggavisāṇakappo. Ahampi hi evaṃ caranto imaṃ sampattiṃ adhigatomhīti (su. ni. aṭṭha. 1.47). Niddeso vuttanayo eva.

    તતિયં.

    Tatiyaṃ.

    ૧૩૪. ચતુત્થે દિસ્વાતિ ઓલોકેત્વા. સુવણ્ણસ્સાતિ કઞ્ચનસ્સ. ‘‘વલયાની’’તિ પાઠસેસો. સાવસેસપાઠો હિ અયં અત્થો. પભસ્સરાનીતિ પભાસનસીલાનિ, જુતિમન્તાનીતિ વુત્તં હોતિ. સેસં ઉત્તાનપદત્થમેવ. અયં પન યોજના – દિસ્વા ભુજસ્મિં સુવણ્ણસ્સ વલયાનિ ‘‘ગણવાસે સતિ સઙ્ઘટ્ટના, એકવાસે સતિ અઘટ્ટના’’તિ એવં ચિન્તેન્તો વિપસ્સનં આરભિત્વા પચ્ચેકબોધિં અધિગતોમ્હીતિ. સેસં વુત્તનયમેવાતિ (સુ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૪૮). નૂપુરાનીતિ વલયાનિ. ‘‘નિયુરા’’તિ કેચિ વદન્તિ. ઘટ્ટેન્તીતિ અઞ્ઞમઞ્ઞં હનન્તિ.

    134. Catutthe disvāti oloketvā. Suvaṇṇassāti kañcanassa. ‘‘Valayānī’’ti pāṭhaseso. Sāvasesapāṭho hi ayaṃ attho. Pabhassarānīti pabhāsanasīlāni, jutimantānīti vuttaṃ hoti. Sesaṃ uttānapadatthameva. Ayaṃ pana yojanā – disvā bhujasmiṃ suvaṇṇassa valayāni ‘‘gaṇavāse sati saṅghaṭṭanā, ekavāse sati aghaṭṭanā’’ti evaṃ cintento vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti. Sesaṃ vuttanayamevāti (su. ni. aṭṭha. 1.48). Nūpurānīti valayāni. ‘‘Niyurā’’ti keci vadanti. Ghaṭṭentīti aññamaññaṃ hananti.

    ચતુત્થં.

    Catutthaṃ.

    ૧૩૫. પઞ્ચમગાથા પદત્થતો ઉત્તાના એવ. અયં પન એત્થ અધિપ્પાયો – ય્વાયં એતેન દુતીયેન કુમારેન સીતુણ્હાદીનિ નિવેદેન્તેન સહવાસેન તં સઞ્ઞાપેન્તસ્સ મમ વાચાભિલાપો, તસ્મિં સિનેહવસેન અભિસજ્જના વા જાતા. સચે અહં ઇમં ન પરિચ્ચજામિ, તતો આયતિમ્પિ તથેવ હેસ્સતિ. યથા ઇદાનિ, એવં દુતીયેન સહ મમસ્સ, વાચાભિલાપો અભિસજ્જના વા. ઉભયમ્પિ ચેતં અન્તરાયકરં વિસેસાધિગમસ્સાતિ એતં ભયં આયતિં પેક્ખમાનો તં છડ્ડેત્વા યોનિસો પટિપજ્જિત્વા પચ્ચેકબોધિં અધિગતોમ્હીતિ (સુ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૪૯). સેસં વુત્તનયમેવ.

    135. Pañcamagāthā padatthato uttānā eva. Ayaṃ pana ettha adhippāyo – yvāyaṃ etena dutīyena kumārena sītuṇhādīni nivedentena sahavāsena taṃ saññāpentassa mama vācābhilāpo, tasmiṃ sinehavasena abhisajjanā vā jātā. Sace ahaṃ imaṃ na pariccajāmi, tato āyatimpi tatheva hessati. Yathā idāni, evaṃ dutīyena saha mamassa, vācābhilāpo abhisajjanā vā. Ubhayampi cetaṃ antarāyakaraṃ visesādhigamassāti etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno taṃ chaḍḍetvā yoniso paṭipajjitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti (su. ni. aṭṭha. 1.49). Sesaṃ vuttanayameva.

    પઞ્ચમં.

    Pañcamaṃ.

    ૧૩૬. છટ્ઠે કામાતિ દ્વે કામા વત્થુકામા ચ કિલેસકામા ચ. તત્થ વત્થુકામા મનાપિયા રૂપાદયો ધમ્મા, કિલેસકામા છન્દાદયો સબ્બેપિ રાગપ્પભેદા. ઇધ પન વત્થુકામા અધિપ્પેતા . રૂપાદિઅનેકપ્પકારેન ચિત્રા. લોકસ્સાદવસેન મધુરા. બાલપુથુજ્જનાનં મનં રમેન્તીતિ મનોરમા. વિરૂપરૂપેનાતિ વિરૂપેન રૂપેન, અનેકવિધેન સભાવેનાતિ વુત્તં હોતિ. તે હિ રૂપાદિવસેન ચિત્રા, રૂપાદીસુપિ નીલાદિવસેન વિવિધરૂપા. એવં તેન વિરૂપરૂપેન તથા તથા અસ્સાદં દસ્સેત્વા મથેન્તિ ચિત્તં, પબ્બજ્જાય અભિરમિતું ન દેન્તીતિ. સેસમેત્થ પાકટમેવ. નિગમનમ્પિ દ્વીહિ તીહિ વા પદેહિ યોજેત્વા પુરિમગાથાસુ વુત્તનયેન વેદિતબ્બં (સુ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૫૦).

    136. Chaṭṭhe kāmāti dve kāmā vatthukāmā ca kilesakāmā ca. Tattha vatthukāmā manāpiyā rūpādayo dhammā, kilesakāmā chandādayo sabbepi rāgappabhedā. Idha pana vatthukāmā adhippetā . Rūpādianekappakārena citrā. Lokassādavasena madhurā. Bālaputhujjanānaṃ manaṃ ramentīti manoramā. Virūparūpenāti virūpena rūpena, anekavidhena sabhāvenāti vuttaṃ hoti. Te hi rūpādivasena citrā, rūpādīsupi nīlādivasena vividharūpā. Evaṃ tena virūparūpena tathā tathā assādaṃ dassetvā mathenti cittaṃ, pabbajjāya abhiramituṃ na dentīti. Sesamettha pākaṭameva. Nigamanampi dvīhi tīhi vā padehi yojetvā purimagāthāsu vuttanayena veditabbaṃ (su. ni. aṭṭha. 1.50).

    કામગુણાતિ કામયિતબ્બટ્ઠેન કામા. બન્ધનટ્ઠેન ગુણા. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, અહતાનં વત્થાનં દિગુણં સઙ્ઘાટિ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૪૮) એત્થ પટલટ્ઠો ગુણટ્ઠો. ‘‘અચ્ચેન્તિ કાલા તરયન્તિ રત્તિયો, વયોગુણા અનુપુબ્બં જહન્તી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૧.૪) એત્થ રાસટ્ઠો ગુણટ્ઠો. ‘‘સતગુણા દક્ખિણા પાટિકઙ્ખિતબ્બા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૩૭૯) એત્થ આનિસંસટ્ઠો ગુણટ્ઠો. ‘‘અન્તં અન્તગુણં (દી॰ નિ॰ ૨.૩૭૭; મ॰ નિ॰ ૧.૧૧૦; ખુ॰ પા॰ ૩.દ્વત્તિંસાકાર), કયિરા માલાગુણે બહૂ’’તિ એત્થ બન્ધનટ્ઠો ગુણટ્ઠો. ઇધાપિ એસેવ અધિપ્પેતો, તેન વુત્તં – ‘‘બન્ધનટ્ઠેન ગુણા’’તિ. ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યાતિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણેન પસ્સિતબ્બા. એતેનુપાયેન સોતવિઞ્ઞેય્યાદીસુપિ અત્થો વેદિતબ્બો. ઇટ્ઠાતિ પરિયિટ્ઠા વા હોન્તુ, મા વા, ઇટ્ઠારમ્મણભૂતાતિ અત્થો. કન્તાતિ કામનીયા. મનાપાતિ મનવડ્ઢનકા. પિયરૂપાતિ પિયજાતિકા. કામૂપસંહિતાતિ આરમ્મણં કત્વા ઉપ્પજ્જમાનેન કામેન ઉપસંહિતા. રજનીયાતિ રજ્જનિયા, રાગુપ્પત્તિકારણભૂતાતિ અત્થો.

    Kāmaguṇāti kāmayitabbaṭṭhena kāmā. Bandhanaṭṭhena guṇā. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ahatānaṃ vatthānaṃ diguṇaṃ saṅghāṭi’’nti (mahāva. 348) ettha paṭalaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Accenti kālā tarayanti rattiyo, vayoguṇā anupubbaṃ jahantī’’ti (saṃ. ni. 1.4) ettha rāsaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā’’ti (ma. ni. 3.379) ettha ānisaṃsaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Antaṃ antaguṇaṃ (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; khu. pā. 3.dvattiṃsākāra), kayirā mālāguṇe bahū’’ti ettha bandhanaṭṭho guṇaṭṭho. Idhāpi eseva adhippeto, tena vuttaṃ – ‘‘bandhanaṭṭhena guṇā’’ti. Cakkhuviññeyyāti cakkhuviññāṇena passitabbā. Etenupāyena sotaviññeyyādīsupi attho veditabbo. Iṭṭhāti pariyiṭṭhā vā hontu, mā vā, iṭṭhārammaṇabhūtāti attho. Kantāti kāmanīyā. Manāpāti manavaḍḍhanakā. Piyarūpāti piyajātikā. Kāmūpasaṃhitāti ārammaṇaṃ katvā uppajjamānena kāmena upasaṃhitā. Rajanīyāti rajjaniyā, rāguppattikāraṇabhūtāti attho.

    યદિ મુદ્દાયાતિઆદીસુ મુદ્દાતિ અઙ્ગુલિપબ્બેસુ સઞ્ઞં ઠપેત્વા હત્થમુદ્દા. ગણનાતિ અચ્છિદ્દગણના. સઙ્ખાનન્તિ પિણ્ડગણના. યાય ખેત્તં ઓલોકેત્વા ‘‘ઇધ એત્તકા વીહી ભવિસ્સન્તિ’’, રુક્ખં ઓલોકેત્વા ‘‘ઇધ એત્તકાનિ ફલાનિ ભવિસ્સન્તિ’’, આકાસં ઓલોકેત્વા ‘‘ઇમે આકાસે સકુણા એત્તકા નામ ભવિસ્સન્તી’’તિ જાનન્તિ. કસીતિ કસિકમ્મં. વણિજ્જાતિ જઙ્ઘવણિજ્જથલવણિજ્જાદિવણિપ્પથો. ગોરક્ખન્તિ અત્તનો વા પરેસં વા ગાવો રક્ખિત્વા પઞ્ચગોરસવિક્કયેન જીવનકમ્મં. ઇસ્સત્થો વુચ્ચતિ આવુધં ગહેત્વા ઉપટ્ઠાનકમ્મં. રાજપોરિસન્તિ વિના આવુધેન રાજકમ્મં કત્વા રાજુપટ્ઠાનં. સિપ્પઞ્ઞતરન્તિ ગહિતાવસેસહત્થિઅસ્સસિપ્પાદિ.

    Yadi muddāyātiādīsu muddāti aṅgulipabbesu saññaṃ ṭhapetvā hatthamuddā. Gaṇanāti acchiddagaṇanā. Saṅkhānanti piṇḍagaṇanā. Yāya khettaṃ oloketvā ‘‘idha ettakā vīhī bhavissanti’’, rukkhaṃ oloketvā ‘‘idha ettakāni phalāni bhavissanti’’, ākāsaṃ oloketvā ‘‘ime ākāse sakuṇā ettakā nāma bhavissantī’’ti jānanti. Kasīti kasikammaṃ. Vaṇijjāti jaṅghavaṇijjathalavaṇijjādivaṇippatho. Gorakkhanti attano vā paresaṃ vā gāvo rakkhitvā pañcagorasavikkayena jīvanakammaṃ. Issattho vuccati āvudhaṃ gahetvā upaṭṭhānakammaṃ. Rājaporisanti vinā āvudhena rājakammaṃ katvā rājupaṭṭhānaṃ. Sippaññataranti gahitāvasesahatthiassasippādi.

    સીતસ્સ પુરક્ખતોતિ લક્ખં વિય સરસ્સ સીતસ્સ પુરતો ઠિતો, સીતેન બાધિયમાનોતિ અત્થો. ઉણ્હેપિ એસેવ નયો. ડંસાદીસુ ડંસાતિ પિઙ્ગલમક્ખિકા. મકસાતિ સબ્બમક્ખિકા. સરીસપાતિ યે કેચિ સરિત્વા ગચ્છન્તિ. રિસ્સમાનોતિ પીળિયમાનો રુપ્પમાનો ઘટ્ટિયમાનો. મીયમાનોતિ મરમાનો. અયં, ભિક્ખવેતિ ભિક્ખવે, અયં મુદ્દાદીહિ જીવિકકપ્પનં આગમ્મ સીતાદિપચ્ચયો આબાધો. કામાનં આદીનવોતિ કામેસુ ઉપદ્દવો, ઉપસગ્ગોતિ અત્થો. સન્દિટ્ઠિકોતિ પચ્ચક્ખો સામં પસ્સિતબ્બો. દુક્ખક્ખન્ધોતિ દુક્ખરાસિ. કામહેતૂતિઆદીસુ પચ્ચયટ્ઠેન કામા અસ્સ હેતૂતિ કામહેતુ. મૂલટ્ઠેન કામા નિદાનમસ્સાતિ કામનિદાનો. લિઙ્ગવિપલ્લાસેન પન ‘‘કામનિદાન’’ન્તિ વુત્તો. કારણટ્ઠેન કામા અધિકરણં અસ્સાતિ કામાધિકરણો. લિઙ્ગવિપલ્લાસેનેવ પન ‘‘કામાધિકરણ’’ન્તિ વુત્તો. કામાનમેવ હેતૂતિ ઇદં નિયમવચનં કામપચ્ચયા ઉપ્પજ્જતિયેવાતિ અત્થો.

    Sītassa purakkhatoti lakkhaṃ viya sarassa sītassa purato ṭhito, sītena bādhiyamānoti attho. Uṇhepi eseva nayo. Ḍaṃsādīsu ḍaṃsāti piṅgalamakkhikā. Makasāti sabbamakkhikā. Sarīsapāti ye keci saritvā gacchanti. Rissamānoti pīḷiyamāno ruppamāno ghaṭṭiyamāno. Mīyamānoti maramāno. Ayaṃ, bhikkhaveti bhikkhave, ayaṃ muddādīhi jīvikakappanaṃ āgamma sītādipaccayo ābādho. Kāmānaṃ ādīnavoti kāmesu upaddavo, upasaggoti attho. Sandiṭṭhikoti paccakkho sāmaṃ passitabbo. Dukkhakkhandhoti dukkharāsi. Kāmahetūtiādīsu paccayaṭṭhena kāmā assa hetūti kāmahetu. Mūlaṭṭhena kāmā nidānamassāti kāmanidāno. Liṅgavipallāsena pana ‘‘kāmanidāna’’nti vutto. Kāraṇaṭṭhena kāmā adhikaraṇaṃ assāti kāmādhikaraṇo. Liṅgavipallāseneva pana ‘‘kāmādhikaraṇa’’nti vutto. Kāmānameva hetūti idaṃ niyamavacanaṃ kāmapaccayā uppajjatiyevāti attho.

    ઉટ્ઠહતોતિ આજીવસમુટ્ઠાપકવીરિયેન ઉટ્ઠહન્તસ્સ. ઘટતોતિ તં વીરિયં પુબ્બેનાપરં ઘટેન્તસ્સ. વાયમતોતિ વાયામં પરક્કમં પયોગં કરોન્તસ્સ. નાભિનિપ્ફજ્જન્તીતિ ન નિપ્ફજ્જન્તિ, હત્થં નાભિરુહન્તિ. સોચતીતિ ચિત્તે ઉપ્પન્નબલવસોકેન સોચતિ. કિલમતીતિ કાયે ઉપ્પન્નદુક્ખેન કિલમતિ. પરિદેવતીતિ વાચાય પરિદેવતિ. ઉરત્તાળિન્તિ ઉરં તાળેત્વા. કન્દતીતિ રોદતિ. સમ્મોહં આપજ્જતીતિ વિસઞ્ઞી વિય સમ્મૂળ્હો હોતિ. મોઘન્તિ તુચ્છં. અફલોતિ નિપ્ફલો.

    Uṭṭhahatoti ājīvasamuṭṭhāpakavīriyena uṭṭhahantassa. Ghaṭatoti taṃ vīriyaṃ pubbenāparaṃ ghaṭentassa. Vāyamatoti vāyāmaṃ parakkamaṃ payogaṃ karontassa. Nābhinipphajjantīti na nipphajjanti, hatthaṃ nābhiruhanti. Socatīti citte uppannabalavasokena socati. Kilamatīti kāye uppannadukkhena kilamati. Paridevatīti vācāya paridevati. Urattāḷinti uraṃ tāḷetvā. Kandatīti rodati. Sammohaṃ āpajjatīti visaññī viya sammūḷho hoti. Moghanti tucchaṃ. Aphaloti nipphalo.

    આરક્ખાધિકરણન્તિ આરક્ખકારણા. કિન્તિ મેતિ કેન નુ ખો મે ઉપાયેન. યમ્પિ મેતિ યમ્પિ મય્હં કસિકમ્માદીનિ કત્વા ઉપ્પાદિતં ધનં અહોસિ. તમ્પિ નો નત્થીતિ તમ્પિ અમ્હાકં ઇદાનિ નત્થિ.

    Ārakkhādhikaraṇanti ārakkhakāraṇā. Kinti meti kena nu kho me upāyena. Yampi meti yampi mayhaṃ kasikammādīni katvā uppāditaṃ dhanaṃ ahosi. Tampi no natthīti tampi amhākaṃ idāni natthi.

    પુન ચપરં, ભિક્ખવે, કામહેતૂતિઆદિનાપિ કારણં દસ્સેત્વાવ આદીનવં દીપેતિ. તત્થ કામહેતૂતિ કામપચ્ચયા રાજાનોપિ રાજૂહિ વિવદન્તીતિ અત્થો. કામનિદાનન્તિ ભાવનપુંસકં, કામે નિદાનં કત્વા વિવદન્તીતિ અત્થો. કામાધિકરણન્તિપિ ભાવનપુંસકમેવ, કામે અધિકરણં કત્વા વિવદન્તીતિ અત્થો. કામાનમેવ હેતૂતિ ગામનિગમસેનાપતિપુરોહિતટ્ઠાનન્તરાદીનં કામાનંયેવ હેતુ વિવદન્તીતિ અત્થો. ઉપક્કમન્તીતિ પહરન્તિ.

    Puna caparaṃ, bhikkhave, kāmahetūtiādināpi kāraṇaṃ dassetvāva ādīnavaṃ dīpeti. Tattha kāmahetūti kāmapaccayā rājānopi rājūhi vivadantīti attho. Kāmanidānanti bhāvanapuṃsakaṃ, kāme nidānaṃ katvā vivadantīti attho. Kāmādhikaraṇantipi bhāvanapuṃsakameva, kāme adhikaraṇaṃ katvā vivadantīti attho. Kāmānameva hetūti gāmanigamasenāpatipurohitaṭṭhānantarādīnaṃ kāmānaṃyeva hetu vivadantīti attho. Upakkamantīti paharanti.

    અસિચમ્મન્તિ અસિઞ્ચેવ ખેટકફલકાદીનિ ચ.

    Asicammanti asiñceva kheṭakaphalakādīni ca.

    ધનુકલાપં સન્નય્હિત્વાતિ ધનું ગહેત્વા સરકલાપં સન્નય્હિત્વા. ઉભતોબ્યૂળ્હન્તિ ઉભતોરાસિભૂતં. પક્ખન્દન્તીતિ પવિસન્તિ. ઉસૂસૂતિ કણ્ડેસુ. વિજ્જોતલન્તેસૂતિ પરિવત્તમાનેસુ. તે તત્થાતિ તે તસ્મિં સઙ્ગામે.

    Dhanukalāpaṃ sannayhitvāti dhanuṃ gahetvā sarakalāpaṃ sannayhitvā. Ubhatobyūḷhanti ubhatorāsibhūtaṃ. Pakkhandantīti pavisanti. Usūsūti kaṇḍesu. Vijjotalantesūti parivattamānesu. Te tatthāti te tasmiṃ saṅgāme.

    અદ્દાવલેપના ઉપકારિયોતિ ચેત્થ મનુસ્સા પાકારપાદં અસ્સખુરસણ્ઠાનેન ઇટ્ઠકાહિ ચિનિત્વા ઉપરિ સુધાય લિમ્પન્તિ. એવં કતપાકારપાદા ‘‘ઉપકારિયો’’તિ વુચ્ચન્તિ. તા તિન્તેન કલલેન સિત્તા અદ્દાવલેપના નામ હોન્તિ. પક્ખન્દન્તીતિ તાસં હેટ્ઠા તિખિણઅયસૂલરુક્ખસૂલાદીહિ વિજ્ઝિયમાના પાકારસ્સ પિચ્છિલ્લભાવેન આરોહિતું અસક્કોન્તાપિ ઉપધાવન્તિયેવ. છકણકાયાતિ કુથિતગોમયેન. અભિવગ્ગેનાતિ સતદન્તેન. તં અટ્ઠદન્તાકારેન કત્વા ‘‘નગરદ્વારં ભિન્દિત્વા પવિસિસ્સામા’’તિ આગતે ઉપરિદ્વારે ઠિતા તસ્સ બન્ધનયોત્તાનિ છિન્દિત્વા તેન અભિવગ્ગેન ઓમદ્દન્તિ.

    Addāvalepanāupakāriyoti cettha manussā pākārapādaṃ assakhurasaṇṭhānena iṭṭhakāhi cinitvā upari sudhāya limpanti. Evaṃ katapākārapādā ‘‘upakāriyo’’ti vuccanti. Tā tintena kalalena sittā addāvalepanā nāma honti. Pakkhandantīti tāsaṃ heṭṭhā tikhiṇaayasūlarukkhasūlādīhi vijjhiyamānā pākārassa picchillabhāvena ārohituṃ asakkontāpi upadhāvantiyeva. Chakaṇakāyāti kuthitagomayena. Abhivaggenāti satadantena. Taṃ aṭṭhadantākārena katvā ‘‘nagaradvāraṃ bhinditvā pavisissāmā’’ti āgate uparidvāre ṭhitā tassa bandhanayottāni chinditvā tena abhivaggena omaddanti.

    સન્ધિમ્પિ છિન્દન્તીતિ ઘરસન્ધિમ્પિ. નિલ્લોપન્તિ ગામે પહરિત્વા મહાવિલોપં કરોન્તિ. એકાગારિકન્તિ પણ્ણાસમત્તાપિ સટ્ઠિમત્તાપિ પરિવારેત્વા જીવગ્ગાહં ગહેત્વા ધનં આહરાપેન્તિ. પરિપન્થેપિ તિટ્ઠન્તીતિ પન્થદૂહનકમ્મં કરોન્તિ. અડ્ઢદણ્ડકેહીતિ મુગ્ગરેહિ (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૬૯). સેસં વુત્તત્થમેવ.

    Sandhimpi chindantīti gharasandhimpi. Nillopanti gāme paharitvā mahāvilopaṃ karonti. Ekāgārikanti paṇṇāsamattāpi saṭṭhimattāpi parivāretvā jīvaggāhaṃ gahetvā dhanaṃ āharāpenti. Paripanthepi tiṭṭhantīti panthadūhanakammaṃ karonti. Aḍḍhadaṇḍakehīti muggarehi (ma. ni. aṭṭha. 1.169). Sesaṃ vuttatthameva.

    છટ્ઠં.

    Chaṭṭhaṃ.

    ૧૩૭. સત્તમે એતીતિ ઈતિ, આગન્તુકાનં અકુસલભાગિયાનં બ્યસનહેતૂનં એતં અધિવચનં. તસ્મા કામગુણાપિ એતે અનેકબ્યસનાવહટ્ઠેન દળ્હસન્નિપાતટ્ઠેન ચ ઈતિ. ગણ્ડોપિ અસુચિં પગ્ઘરતિ, ઉદ્ધુમાતપરિપક્કપરિભિન્નો હોતિ. તસ્મા એતે કિલેસા અસુચિપગ્ઘરણતો ઉપ્પાદજરાભઙ્ગેહિ ઉદ્ધુમાતપરિપક્કપરિભિન્નભાવતો ચ ગણ્ડો. ઉપદ્દવતીતિ ઉપદ્દવો, અનત્થં જનેન્તો અભિભવતિ અજ્ઝોત્થરતીતિ અત્થો, રાગગણ્ડાદીનમેતં અધિવચનં. તસ્મા કામગુણાપેતે અવિદિતનિબ્બાનત્થાવહહેતુતાય સબ્બુપદ્દવવત્થુતાય ચ ઉપદ્દવો. યસ્મા પનેતે કિલેસાતુરભાવં જનેન્તા સીલસઙ્ખાતમારોગ્યં લોલુપ્પં વા ઉપ્પાદેન્તા પાકતિકમેવ આરોગ્યં વિલુમ્પન્તિ, તસ્મા ઇમિના આરોગ્યવિલુમ્પનટ્ઠેન રોગો. અબ્ભન્તરમનુપવિટ્ઠટ્ઠેન પન અન્તોતુદનટ્ઠેન દુન્નીહરણીયટ્ઠેન ચ સલ્લં. દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકભયાવહનતો ભયં. મેતન્તિ એતં સેસમેત્થ પાકટમેવ. નિગમનમ્પિ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં (સુ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૫૧).

    137. Sattame etīti īti, āgantukānaṃ akusalabhāgiyānaṃ byasanahetūnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Tasmā kāmaguṇāpi ete anekabyasanāvahaṭṭhena daḷhasannipātaṭṭhena ca īti. Gaṇḍopi asuciṃ paggharati, uddhumātaparipakkaparibhinno hoti. Tasmā ete kilesā asucipaggharaṇato uppādajarābhaṅgehi uddhumātaparipakkaparibhinnabhāvato ca gaṇḍo. Upaddavatīti upaddavo, anatthaṃ janento abhibhavati ajjhottharatīti attho, rāgagaṇḍādīnametaṃ adhivacanaṃ. Tasmā kāmaguṇāpete aviditanibbānatthāvahahetutāya sabbupaddavavatthutāya ca upaddavo. Yasmā panete kilesāturabhāvaṃ janentā sīlasaṅkhātamārogyaṃ loluppaṃ vā uppādentā pākatikameva ārogyaṃ vilumpanti, tasmā iminā ārogyavilumpanaṭṭhena rogo. Abbhantaramanupaviṭṭhaṭṭhena pana antotudanaṭṭhena dunnīharaṇīyaṭṭhena ca sallaṃ. Diṭṭhadhammikasamparāyikabhayāvahanato bhayaṃ. Metanti etaṃ sesamettha pākaṭameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbaṃ (su. ni. aṭṭha. 1.51).

    કામરાગરત્તાયન્તિ કામરાગેન રત્તો અયં. છન્દરાગવિનિબદ્ધોતિ છન્દરાગેન સ્નેહેન બદ્ધો. દિટ્ઠધમ્મિકાપિ ગબ્ભાતિ ઇમસ્મિં અત્તભાવે વત્તમાનસળાયતનગબ્ભા. સમ્પરાયિકાપિ ગબ્ભાતિ પરલોકેપિ સળાયતનગબ્ભા. ન પરિમુચ્ચતીતિ પરિમુચ્ચિતું ન સક્કોતિ. ઓતિણ્ણો સાતરૂપેનાતિ મધુરસભાવેન રાગેન ઓતિણ્ણો ઓગાહિતો. પલિપથન્તિ કામકલલમગ્ગં. દુગ્ગન્તિ દુગ્ગમં.

    Kāmarāgarattāyanti kāmarāgena ratto ayaṃ. Chandarāgavinibaddhoti chandarāgena snehena baddho. Diṭṭhadhammikāpi gabbhāti imasmiṃ attabhāve vattamānasaḷāyatanagabbhā. Samparāyikāpi gabbhāti paralokepi saḷāyatanagabbhā. Na parimuccatīti parimuccituṃ na sakkoti. Otiṇṇo sātarūpenāti madhurasabhāvena rāgena otiṇṇo ogāhito. Palipathanti kāmakalalamaggaṃ. Dugganti duggamaṃ.

    સત્તમં.

    Sattamaṃ.

    ૧૩૮. અટ્ઠમે સીતં દુબ્બિધં અબ્ભન્તરધાતુક્ખોભપચ્ચયઞ્ચ બાહિરધાતુક્ખોભપચ્ચયઞ્ચ. તથા ઉણ્હં. તત્થ ડંસાતિ પિઙ્ગલમક્ખિકા. સરીસપેતિ યે કેચિ દીઘજાતિકા સરિત્વા ગચ્છન્તિ. સેસં પાકટમેવ. નિગમનમ્પિ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.

    138. Aṭṭhame sītaṃ dubbidhaṃ abbhantaradhātukkhobhapaccayañca bāhiradhātukkhobhapaccayañca. Tathā uṇhaṃ. Tattha ḍaṃsāti piṅgalamakkhikā. Sarīsapeti ye keci dīghajātikā saritvā gacchanti. Sesaṃ pākaṭameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbaṃ.

    અટ્ઠમં.

    Aṭṭhamaṃ.

    ૧૩૯. નવમગાથા પદત્થતો પાકટા એવ. અયં પનેત્થ અધિપ્પાયયોજના – સા ચ ખો યુત્તિવસેન, ન અનુસ્સવવસેન. યથા અયં હત્થી મનુસ્સકન્તેસુ સીલેસુ દન્તત્તા અદન્તભૂમિં નાગચ્છતીતિ વા, સરીરમહન્તતાય વા નાગો. એવં કુદાસ્સુ નામાહમ્પિ અરિયકન્તેસુ સીલેસુ દન્તત્તા અદન્તભૂમિં નાગમનેન, આગું અકરણેન, પુન ઇત્થત્તં અનાગમનેન ચ ગુણસરીરમહન્તતાય વા નાગો ભવેય્યં. યથા ચેસ યૂથાનિ વિવજ્જયિત્વા એકચરિયસુખેન યથાભિરન્તં વિહરે અરઞ્ઞે, એકો ચરે ખગ્ગવિસાણકપ્પો, કુદાસ્સુ નામાહમ્પિ એવં ગણં વિવજ્જયિત્વા એકત્તાભિરતિસુખેન ઝાનસુખેન યથાભિરન્તં અરઞ્ઞે અત્તનો યથા યથા સુખં, તથા તથા યત્તકં વા ઇચ્છામિ, તત્તકં અરઞ્ઞે નિવાસં એકો ચરે ખગ્ગવિસાણકપ્પો એકો ચરેય્યન્તિ અત્થો. યથા ચેસ સુસણ્ઠિતક્ખન્ધમહન્તતાય સઞ્જાતક્ખન્ધો, કુદાસ્સુ નામાહમ્પિ એવં અસેક્ખસીલક્ખન્ધમહન્તતાય સઞ્જાતક્ખન્ધો ભવેય્યં. યથા ચેસ પદુમસદિસગત્તતાય વા, પદુમકુલે ઉપ્પન્નતાય વા પદુમી, કુદાસ્સુ નામાહમ્પિ એવં પદુમસદિસબોજ્ઝઙ્ગમહન્તતાય વા, અરિયજાતિપદુમે ઉપ્પન્નતાય વા પદુમી ભવેય્યં. યથા ચેસ થામબલજવાદીહિ ઉળારો, કુદાસ્સુ નામાહમ્પિ એવં પરિસુદ્ધકાયસમાચારતાદીહિ સીલસમાધિનિબ્બેધિકપઞ્ઞાદીહિ વા ઉળારો ભવેય્યન્તિ એવં ચિન્તેન્તો વિપસ્સનં આરભિત્વા પચ્ચેકબોધિં અધિગતોમ્હીતિ.

    139. Navamagāthā padatthato pākaṭā eva. Ayaṃ panettha adhippāyayojanā – sā ca kho yuttivasena, na anussavavasena. Yathā ayaṃ hatthī manussakantesu sīlesu dantattā adantabhūmiṃ nāgacchatīti vā, sarīramahantatāya vā nāgo. Evaṃ kudāssu nāmāhampi ariyakantesu sīlesu dantattā adantabhūmiṃ nāgamanena, āguṃ akaraṇena, puna itthattaṃ anāgamanena ca guṇasarīramahantatāya vā nāgo bhaveyyaṃ. Yathā cesa yūthāni vivajjayitvā ekacariyasukhena yathābhirantaṃ vihare araññe, eko care khaggavisāṇakappo, kudāssu nāmāhampi evaṃ gaṇaṃ vivajjayitvā ekattābhiratisukhena jhānasukhena yathābhirantaṃ araññe attano yathā yathā sukhaṃ, tathā tathā yattakaṃ vā icchāmi, tattakaṃ araññe nivāsaṃ eko care khaggavisāṇakappo eko careyyanti attho. Yathā cesa susaṇṭhitakkhandhamahantatāya sañjātakkhandho, kudāssu nāmāhampi evaṃ asekkhasīlakkhandhamahantatāya sañjātakkhandho bhaveyyaṃ. Yathā cesa padumasadisagattatāya vā, padumakule uppannatāya vā padumī, kudāssu nāmāhampi evaṃ padumasadisabojjhaṅgamahantatāya vā, ariyajātipadume uppannatāya vā padumī bhaveyyaṃ. Yathā cesa thāmabalajavādīhi uḷāro, kudāssu nāmāhampi evaṃ parisuddhakāyasamācāratādīhi sīlasamādhinibbedhikapaññādīhi vā uḷāro bhaveyyanti evaṃ cintento vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti.

    નવમં.

    Navamaṃ.

    ૧૪૦. દસમે અટ્ઠાનતન્તિ અટ્ઠાનં તં, અકારણં તન્તિ વુત્તં હોતિ. અનુનાસિકસ્સ લોપો કતો ‘‘અરિયસચ્ચાન દસ્સન’’ન્તિઆદીસુ (ખુ॰ પા॰ ૫.૧૧; સુ॰ નિ॰ ૨૭૦) વિય. સઙ્ગણિકારતસ્સાતિ ગણાભિરતસ્સ. ન્તિ કારણવચનમેતં ‘‘યં હિરીયતિ હિરીયિતબ્બેના’’તિઆદીસુ (ધ॰ સ॰ ૩૦) વિય. ફસ્સયેતિ અધિગચ્છે. સામયિકં વિમુત્તિન્તિ લોકિયસમાપત્તિં. સા હિ અપ્પિતપ્પિતસમયે એવ પચ્ચનીકેહિ વિમુચ્ચનતો ‘‘સામયિકા વિમુત્તી’’તિ વુચ્ચતિ. તં સામયિકં વિમુત્તિં. ‘‘અટ્ઠાનં તં, ન તં કારણં વિજ્જતિ સઙ્ગણિકારતસ્સ, યેન કારણેન ફસ્સયે ઇતિ એતં આદિચ્ચબન્ધુસ્સ પચ્ચેકબુદ્ધસ્સ વચો નિસમ્મ સઙ્ગણિકારતિં પહાય યોનિસો પટિપજ્જન્તો અધિગતોમ્હી’’તિ આહ. સેસં વુત્તનયમેવ (સુ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૫૪; અપ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧.૧૧૦).

    140. Dasame aṭṭhānatanti aṭṭhānaṃ taṃ, akāraṇaṃ tanti vuttaṃ hoti. Anunāsikassa lopo kato ‘‘ariyasaccāna dassana’’ntiādīsu (khu. pā. 5.11; su. ni. 270) viya. Saṅgaṇikāratassāti gaṇābhiratassa. Yanti kāraṇavacanametaṃ ‘‘yaṃ hirīyati hirīyitabbenā’’tiādīsu (dha. sa. 30) viya. Phassayeti adhigacche. Sāmayikaṃ vimuttinti lokiyasamāpattiṃ. Sā hi appitappitasamaye eva paccanīkehi vimuccanato ‘‘sāmayikā vimuttī’’ti vuccati. Taṃ sāmayikaṃ vimuttiṃ. ‘‘Aṭṭhānaṃ taṃ, na taṃ kāraṇaṃ vijjati saṅgaṇikāratassa, yena kāraṇena phassaye iti etaṃ ādiccabandhussa paccekabuddhassa vaco nisamma saṅgaṇikāratiṃ pahāya yoniso paṭipajjanto adhigatomhī’’ti āha. Sesaṃ vuttanayameva (su. ni. aṭṭha. 1.54; apa. aṭṭha. 1.1.110).

    નિદ્દેસે નેક્ખમ્મસુખન્તિ પબ્બજ્જાસુખં. પવિવેકસુખન્તિ કાયચિત્તઉપધિવિવેકે સુખં. ઉપસમસુખન્તિ કિલેસુપસમં ફલસમાપત્તિસુખં. સમ્બોધિસુખન્તિ મગ્ગસુખં. નિકામલાભીતિ અત્તનો રુચિવસેન યથાકામલાભી. અકિચ્છલાભીતિ અદુક્ખલાભી. અકસિરલાભીતિ વિપુલલાભી. અસામયિકન્તિ લોકુત્તરં. અકુપ્પન્તિ કુપ્પવિરહિતં અચલિતં લોકુત્તરમગ્ગં.

    Niddese nekkhammasukhanti pabbajjāsukhaṃ. Pavivekasukhanti kāyacittaupadhiviveke sukhaṃ. Upasamasukhanti kilesupasamaṃ phalasamāpattisukhaṃ. Sambodhisukhanti maggasukhaṃ. Nikāmalābhīti attano rucivasena yathākāmalābhī. Akicchalābhīti adukkhalābhī. Akasiralābhīti vipulalābhī. Asāmayikanti lokuttaraṃ. Akuppanti kuppavirahitaṃ acalitaṃ lokuttaramaggaṃ.

    દસમં.

    Dasamaṃ.

    દુતિયવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Dutiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ચૂળનિદ્દેસપાળિ • Cūḷaniddesapāḷi / દુતિયવગ્ગો • Dutiyavaggo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact