Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ખુદ્દકપાઠ-અટ્ઠકથા • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā

    ૩. દ્વત્તિંસાકારવણ્ણના

    3. Dvattiṃsākāravaṇṇanā

    પદસમ્બન્ધવણ્ણના

    Padasambandhavaṇṇanā

    ઇદાનિ યદિદં એવં દસહિ સિક્ખાપદેહિ પરિસુદ્ધપયોગસ્સ સીલે પતિટ્ઠિતસ્સ કુલપુત્તસ્સ આસયપરિસુદ્ધત્થં ચિત્તભાવનત્થઞ્ચ અઞ્ઞત્ર બુદ્ધુપ્પાદા અપ્પવત્તપુબ્બં સબ્બતિત્થિયાનં અવિસયભૂતં તેસુ તેસુ સુત્તન્તેસુ –

    Idāni yadidaṃ evaṃ dasahi sikkhāpadehi parisuddhapayogassa sīle patiṭṭhitassa kulaputtassa āsayaparisuddhatthaṃ cittabhāvanatthañca aññatra buddhuppādā appavattapubbaṃ sabbatitthiyānaṃ avisayabhūtaṃ tesu tesu suttantesu –

    ‘‘એકધમ્મો, ભિક્ખવે, ભાવિતો બહુલીકતો મહતો સંવેગાય સંવત્તતિ. મહતો અત્થાય સંવત્તતિ. મહતો યોગક્ખેમાય સંવત્તતિ. મહતો સતિસમ્પજઞ્ઞાય સંવત્તતિ. ઞાણદસ્સનપ્પટિલાભાય સંવત્તતિ. દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાય સંવત્તતિ. વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાય સંવત્તતિ. કતમો એકધમ્મો? કાયગતા સતિ. અમતં તે, ભિક્ખવે, ન પરિભુઞ્જન્તિ, યે કાયગતાસતિં ન પરિભુઞ્જન્તિ. અમતં તે, ભિક્ખવે, પરિભુઞ્જન્તિ, યે કાયગતાસતિં પરિભુઞ્જન્તિ. અમતં તેસં, ભિક્ખવે, અપરિભુત્તં પરિભુત્તં, પરિહીનં અપરિહીનં, વિરદ્ધં આરદ્ધં, યેસં કાયગતા સતિ આરદ્ધા’’તિ. (અ॰ નિ॰ ૧.૫૬૪-૫૭૦) –

    ‘‘Ekadhammo, bhikkhave, bhāvito bahulīkato mahato saṃvegāya saṃvattati. Mahato atthāya saṃvattati. Mahato yogakkhemāya saṃvattati. Mahato satisampajaññāya saṃvattati. Ñāṇadassanappaṭilābhāya saṃvattati. Diṭṭhadhammasukhavihārāya saṃvattati. Vijjāvimuttiphalasacchikiriyāya saṃvattati. Katamo ekadhammo? Kāyagatā sati. Amataṃ te, bhikkhave, na paribhuñjanti, ye kāyagatāsatiṃ na paribhuñjanti. Amataṃ te, bhikkhave, paribhuñjanti, ye kāyagatāsatiṃ paribhuñjanti. Amataṃ tesaṃ, bhikkhave, aparibhuttaṃ paribhuttaṃ, parihīnaṃ aparihīnaṃ, viraddhaṃ āraddhaṃ, yesaṃ kāyagatā sati āraddhā’’ti. (A. ni. 1.564-570) –

    એવં ભગવતા અનેકાકારેન પસંસિત્વા –

    Evaṃ bhagavatā anekākārena pasaṃsitvā –

    ‘‘કથં ભાવિતા, ભિક્ખવે, કાયગતાસતિ કથં બહુલીકતા મહબ્બલા હોતિ મહાનિસંસા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૧૫૪) –

    ‘‘Kathaṃ bhāvitā, bhikkhave, kāyagatāsati kathaṃ bahulīkatā mahabbalā hoti mahānisaṃsā? Idha, bhikkhave, bhikkhu araññagato vā’’ti (ma. ni. 3.154) –

    આદિના નયેન આનાપાનપબ્બં ઇરિયાપથપબ્બં ચતુસમ્પજઞ્ઞપબ્બં પટિકૂલમનસિકારપબ્બં ધાતુમનસિકારપબ્બં નવ સિવથિકપબ્બાનીતિ ઇમેસં ચુદ્દસન્નં પબ્બાનં વસેન કાયગતાસતિકમ્મટ્ઠાનં નિદ્દિટ્ઠં. તસ્સ ભાવનાનિદ્દેસો અનુપ્પત્તો. તત્થ યસ્મા ઇરિયાપથપબ્બં ચતુસમ્પજઞ્ઞપબ્બં ધાતુમનસિકારપબ્બન્તિ ઇમાનિ તીણિ વિપસ્સનાવસેન વુત્તાનિ. નવ સિવથિકપબ્બાનિ વિપસ્સનાઞાણેસુયેવ આદીનવાનુપસ્સનાવસેન વુત્તાનિ. યાપિ ચેત્થ ઉદ્ધુમાતકાદીસુ સમાધિભાવના ઇચ્છેય્ય, સા વિસુદ્ધિમગ્ગે વિત્થારતો અસુભભાવનાનિદ્દેસે પકાસિતા એવ. આનાપાનપબ્બં પન પટિકૂલમનસિકારપબ્બઞ્ચેતિ ઇમાનેત્થ દ્વે સમાધિવસેન વુત્તાનિ. તેસુ આનાપાનપબ્બં આનાપાનસ્સતિવસેન વિસું કમ્મટ્ઠાનંયેવ. યં પનેતં –

    Ādinā nayena ānāpānapabbaṃ iriyāpathapabbaṃ catusampajaññapabbaṃ paṭikūlamanasikārapabbaṃ dhātumanasikārapabbaṃ nava sivathikapabbānīti imesaṃ cuddasannaṃ pabbānaṃ vasena kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ niddiṭṭhaṃ. Tassa bhāvanāniddeso anuppatto. Tattha yasmā iriyāpathapabbaṃ catusampajaññapabbaṃ dhātumanasikārapabbanti imāni tīṇi vipassanāvasena vuttāni. Nava sivathikapabbāni vipassanāñāṇesuyeva ādīnavānupassanāvasena vuttāni. Yāpi cettha uddhumātakādīsu samādhibhāvanā iccheyya, sā visuddhimagge vitthārato asubhabhāvanāniddese pakāsitā eva. Ānāpānapabbaṃ pana paṭikūlamanasikārapabbañceti imānettha dve samādhivasena vuttāni. Tesu ānāpānapabbaṃ ānāpānassativasena visuṃ kammaṭṭhānaṃyeva. Yaṃ panetaṃ –

    ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇમમેવ કાયં ઉદ્ધં પાદતલા અધો કેસમત્થકા તચપરિયન્તં પૂરં નાનપ્પકારસ્સ અસુચિનો પચ્ચવેક્ખતિ ‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે કેસા, લોમા…પે॰… મુત્ત’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૧૫૪).

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyantaṃ pūraṃ nānappakārassa asucino paccavekkhati ‘atthi imasmiṃ kāye kesā, lomā…pe… mutta’’nti (ma. ni. 3.154).

    એવં તત્થ તત્થ મત્થલુઙ્ગં અટ્ઠિમિઞ્જેન સઙ્ગહેત્વા દેસિતં કાયગતાસતિકોટ્ઠાસભાવનાપરિયાયં દ્વત્તિંસાકારકમ્મટ્ઠાનં આરદ્ધં, તસ્સાયં અત્થવણ્ણના –

    Evaṃ tattha tattha matthaluṅgaṃ aṭṭhimiñjena saṅgahetvā desitaṃ kāyagatāsatikoṭṭhāsabhāvanāpariyāyaṃ dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ āraddhaṃ, tassāyaṃ atthavaṇṇanā –

    તત્થ અત્થીતિ સંવિજ્જન્તિ. ઇમસ્મિન્તિ ય્વાયં ઉદ્ધં પાદતલા અધો કેસમત્થકા તચપરિયન્તો પૂરો નાનપ્પકારસ્સ અસુચિનોતિ વુચ્ચતિ, તસ્મિં . કાયેતિ સરીરે. સરીરઞ્હિ અસુચિસઞ્ચયતો, કુચ્છિતાનં વા કેસાદીનઞ્ચેવ ચક્ખુરોગાદીનઞ્ચ રોગસતાનં આયભૂતતો કાયોતિ વુચ્ચતિ. કેસા…પે॰… મુત્તન્તિ એતે કેસાદયો દ્વત્તિંસાકારા, તત્થ ‘‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે કેસા અત્થિ લોમા’’તિ એવં સમ્બન્ધો વેદિતબ્બો . તેન કિં કથિતં હોતિ? ઇમસ્મિં પાદતલા પટ્ઠાય ઉપરિ, કેસમત્થકા પટ્ઠાય હેટ્ઠા, તચતો પટ્ઠાય પરિતોતિ એત્તકે બ્યામમત્તે કળેવરે સબ્બાકારેનાપિ વિચિનન્તો ન કોચિ કિઞ્ચિ મુત્તં વા મણિં વા વેળુરિયં વા અગરું વા ચન્દનં વા કુઙ્કુમં વા કપ્પૂરં વા વાસચુણ્ણાદિં વા અણુમત્તમ્પિ સુચિભાવં પસ્સતિ, અથ ખો પરમદુગ્ગન્ધજેગુચ્છં અસ્સિરિકદસ્સનં નાનપ્પકારં કેસલોમાદિભેદં અસુચિમેવ પસ્સતીતિ.

    Tattha atthīti saṃvijjanti. Imasminti yvāyaṃ uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyanto pūro nānappakārassa asucinoti vuccati, tasmiṃ . Kāyeti sarīre. Sarīrañhi asucisañcayato, kucchitānaṃ vā kesādīnañceva cakkhurogādīnañca rogasatānaṃ āyabhūtato kāyoti vuccati. Kesā…pe… muttanti ete kesādayo dvattiṃsākārā, tattha ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā atthi lomā’’ti evaṃ sambandho veditabbo . Tena kiṃ kathitaṃ hoti? Imasmiṃ pādatalā paṭṭhāya upari, kesamatthakā paṭṭhāya heṭṭhā, tacato paṭṭhāya paritoti ettake byāmamatte kaḷevare sabbākārenāpi vicinanto na koci kiñci muttaṃ vā maṇiṃ vā veḷuriyaṃ vā agaruṃ vā candanaṃ vā kuṅkumaṃ vā kappūraṃ vā vāsacuṇṇādiṃ vā aṇumattampi sucibhāvaṃ passati, atha kho paramaduggandhajegucchaṃ assirikadassanaṃ nānappakāraṃ kesalomādibhedaṃ asucimeva passatīti.

    અયં તાવેત્થ પદસમ્બન્ધતો વણ્ણના.

    Ayaṃ tāvettha padasambandhato vaṇṇanā.

    અસુભભાવના

    Asubhabhāvanā

    અસુભભાવનાવસેન પનસ્સ એવં વણ્ણના વેદિતબ્બા – એવમેતસ્મિં પાણાતિપાતાવેરમણિસિક્ખાપદાદિભેદે સીલે પતિટ્ઠિતેન પયોગસુદ્ધેન આદિકમ્મિકેન કુલપુત્તેન આસયસુદ્ધિયા અધિગમનત્થં દ્વત્તિંસાકારકમ્મટ્ઠાનભાવનાનુયોગમનુયુઞ્જિતુકામેન પઠમં તાવસ્સ આવાસકુલલાભગણકમ્મદ્ધાનઞાતિગન્થરોગઇદ્ધિપલિબોધેન કિત્તિપલિબોધેન વા સહ દસ પલિબોધા હોન્તિ. અથાનેન આવાસકુલલાભગણઞાતિકિત્તીસુ સઙ્ગપ્પહાનેન, કમ્મદ્ધાનગન્થેસુ અબ્યાપારેન, રોગસ્સ તિકિચ્છાયાતિ એવં તે દસ પલિબોધા ઉપચ્છિન્દિતબ્બા, અથાનેન ઉપચ્છિન્નપલિબોધેન અનુપચ્છિન્નનેક્ખમ્માભિલાસેન કોટિપ્પત્તસલ્લેખવુત્તિતં પરિગ્ગહેત્વા ખુદ્દાનુખુદ્દકમ્પિ વિનયાચારં અપ્પજહન્તેન આગમાધિગમસમન્નાગતો તતો અઞ્ઞતરઙ્ગસમન્નાગતો વા કમ્મટ્ઠાનદાયકો આચરિયો વિનયાનુરૂપેન વિધિના ઉપગન્તબ્બો, વત્તસમ્પદાય ચ આરાધિતચિત્તસ્સ તસ્સ અત્તનો અધિપ્પાયો નિવેદેતબ્બો. તેન તસ્સ નિમિત્તજ્ઝાસયચરિયાધિમુત્તિભેદં ઞત્વા યદિ એતં કમ્મટ્ઠાનમનુરૂપં, અથ યસ્મિં વિહારે અત્તના વસતિ, યદિ તસ્મિંયેવ સોપિ વસિતુકામો હોતિ, તતો સઙ્ખેપતો કમ્મટ્ઠાનં દાતબ્બં. અથ અઞ્ઞત્ર વસિતુકામો હોતિ, તતો પહાતબ્બપરિગ્ગહેતબ્બાદિકથનવસેન સપુરેક્ખારં રાગચરિતાનુકુલાદિકથનવસેન સપ્પભેદં વિત્થારેન કથેતબ્બં. તેન તં સપુરેક્ખારં સપ્પભેદં કમ્મટ્ઠાનં ઉગ્ગહેત્વા આચરિયં આપુચ્છિત્વા યાનિ તાનિ –

    Asubhabhāvanāvasena panassa evaṃ vaṇṇanā veditabbā – evametasmiṃ pāṇātipātāveramaṇisikkhāpadādibhede sīle patiṭṭhitena payogasuddhena ādikammikena kulaputtena āsayasuddhiyā adhigamanatthaṃ dvattiṃsākārakammaṭṭhānabhāvanānuyogamanuyuñjitukāmena paṭhamaṃ tāvassa āvāsakulalābhagaṇakammaddhānañātigantharogaiddhipalibodhena kittipalibodhena vā saha dasa palibodhā honti. Athānena āvāsakulalābhagaṇañātikittīsu saṅgappahānena, kammaddhānaganthesu abyāpārena, rogassa tikicchāyāti evaṃ te dasa palibodhā upacchinditabbā, athānena upacchinnapalibodhena anupacchinnanekkhammābhilāsena koṭippattasallekhavuttitaṃ pariggahetvā khuddānukhuddakampi vinayācāraṃ appajahantena āgamādhigamasamannāgato tato aññataraṅgasamannāgato vā kammaṭṭhānadāyako ācariyo vinayānurūpena vidhinā upagantabbo, vattasampadāya ca ārādhitacittassa tassa attano adhippāyo nivedetabbo. Tena tassa nimittajjhāsayacariyādhimuttibhedaṃ ñatvā yadi etaṃ kammaṭṭhānamanurūpaṃ, atha yasmiṃ vihāre attanā vasati, yadi tasmiṃyeva sopi vasitukāmo hoti, tato saṅkhepato kammaṭṭhānaṃ dātabbaṃ. Atha aññatra vasitukāmo hoti, tato pahātabbapariggahetabbādikathanavasena sapurekkhāraṃ rāgacaritānukulādikathanavasena sappabhedaṃ vitthārena kathetabbaṃ. Tena taṃ sapurekkhāraṃ sappabhedaṃ kammaṭṭhānaṃ uggahetvā ācariyaṃ āpucchitvā yāni tāni –

    ‘‘મહાવાસં નવાવાસં, જરાવાસઞ્ચ પન્થનિં;

    ‘‘Mahāvāsaṃ navāvāsaṃ, jarāvāsañca panthaniṃ;

    સોણ્ડિં પણ્ણઞ્ચ પુપ્ફઞ્ચ, ફલં પત્થિતમેવ ચ.

    Soṇḍiṃ paṇṇañca pupphañca, phalaṃ patthitameva ca.

    ‘‘નગરં દારુના ખેત્તં, વિસભાગેન પટ્ટનં;

    ‘‘Nagaraṃ dārunā khettaṃ, visabhāgena paṭṭanaṃ;

    પચ્ચન્તસીમાસપ્પાયં, યત્થ મિત્તો ન લબ્ભતિ.

    Paccantasīmāsappāyaṃ, yattha mitto na labbhati.

    ‘‘અટ્ઠારસેતાનિ ઠાનાનિ, ઇતિ વિઞ્ઞાય પણ્ડિતો;

    ‘‘Aṭṭhārasetāni ṭhānāni, iti viññāya paṇḍito;

    આરકા પરિવજ્જેય્ય, મગ્ગં સપ્પટિભયં યથા’’તિ. (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૫૨) –

    Ārakā parivajjeyya, maggaṃ sappaṭibhayaṃ yathā’’ti. (visuddhi. 1.52) –

    એવં અટ્ઠારસ સેનાસનાનિ પરિવજ્જેતબ્બાનીતિ વુચ્ચન્તિ. તાનિ વજ્જેત્વા, યં તં –

    Evaṃ aṭṭhārasa senāsanāni parivajjetabbānīti vuccanti. Tāni vajjetvā, yaṃ taṃ –

    ‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, સેનાસનં પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, સેનાસનં નાતિદૂરં હોતિ, નચ્ચાસન્નં, ગમનાગમનસમ્પન્નં, દિવા અપ્પાકિણ્ણં, રત્તિં અપ્પસદ્દં અપ્પનિગ્ઘોસં અપ્પડંસમકસવાતાતપસરીસપસમ્ફસ્સં. તસ્મિં ખો પન સેનાસને વિહરન્તસ્સ અપ્પકસિરેન ઉપ્પજ્જન્તિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા. તસ્મિં ખો પન સેનાસને થેરા ભિક્ખૂ વિહરન્તિ બહુસ્સુતા આગતાગમા ધમ્મધરા વિનયધરા માતિકાધરા, તે કાલેન કાલં ઉપસઙ્કમિત્વા પરિપુચ્છતિ પરિપઞ્હતિ ‘ઇદં, ભન્તે, કથં, ઇમસ્સ કો અત્થો’તિ? તસ્સ, તે આયસ્મન્તો અવિવટઞ્ચેવ વિવરન્તિ, અનુત્તાનીકતઞ્ચ ઉત્તાનિં કરોન્તિ, અનેકવિહિતેસુ ચ કઙ્ખાઠાનિયેસુ ધમ્મેસુ કઙ્ખં પટિવિનોદેન્તિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, સેનાસનં પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં હોતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧૦.૧૧). –

    ‘‘Kathañca, bhikkhave, senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hoti? Idha, bhikkhave, senāsanaṃ nātidūraṃ hoti, naccāsannaṃ, gamanāgamanasampannaṃ, divā appākiṇṇaṃ, rattiṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassaṃ. Tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa appakasirena uppajjanti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārā. Tasmiṃ kho pana senāsane therā bhikkhū viharanti bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā, te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati ‘idaṃ, bhante, kathaṃ, imassa ko attho’ti? Tassa, te āyasmanto avivaṭañceva vivaranti, anuttānīkatañca uttāniṃ karonti, anekavihitesu ca kaṅkhāṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti. Evaṃ kho, bhikkhave, senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hotī’’ti (a. ni. 10.11). –

    એવં પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં સેનાસનં વુત્તં. તથારૂપં સેનાસનં ઉપગમ્મ કતસબ્બકિચ્ચેન કામેસુ આદીનવં, નેક્ખમ્મે ચ આનિસંસં પચ્ચવેક્ખિત્વા બુદ્ધસુબુદ્ધતાય ધમ્મસુધમ્મતાય સઙ્ઘસુપ્પટિપન્નતાય ચ અનુસ્સરણેન ચિત્તં પસાદેત્વા યં તં –

    Evaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ senāsanaṃ vuttaṃ. Tathārūpaṃ senāsanaṃ upagamma katasabbakiccena kāmesu ādīnavaṃ, nekkhamme ca ānisaṃsaṃ paccavekkhitvā buddhasubuddhatāya dhammasudhammatāya saṅghasuppaṭipannatāya ca anussaraṇena cittaṃ pasādetvā yaṃ taṃ –

    ‘‘વચસા મનસા ચેવ, વણ્ણસણ્ઠાનતો દિસા;

    ‘‘Vacasā manasā ceva, vaṇṇasaṇṭhānato disā;

    ઓકાસતો પરિચ્છેદા, સત્તધુગ્ગહણં વિદૂ’’તિ. –

    Okāsato paricchedā, sattadhuggahaṇaṃ vidū’’ti. –

    એવં સત્તવિધં ઉગ્ગહકોસલ્લં; અનુપુબ્બતો, નાતિસીઘતો, નાતિસણિકતો, વિક્ખેપપ્પટિબાહનતો, પણ્ણત્તિસમતિક્કમતો, અનુપુબ્બમુઞ્ચનતો, અપ્પનાતો, તયો ચ સુત્તન્તાતિ એવં દસવિધં મનસિકારકોસલ્લઞ્ચ વુત્તં. તં અપરિચ્ચજન્તેન દ્વત્તિંસાકારભાવના આરભિતબ્બા. એવઞ્હિ આરભતો સબ્બાકારેન દ્વત્તિંસાકારભાવના સમ્પજ્જતિ નો અઞ્ઞથા.

    Evaṃ sattavidhaṃ uggahakosallaṃ; anupubbato, nātisīghato, nātisaṇikato, vikkhepappaṭibāhanato, paṇṇattisamatikkamato, anupubbamuñcanato, appanāto, tayo ca suttantāti evaṃ dasavidhaṃ manasikārakosallañca vuttaṃ. Taṃ apariccajantena dvattiṃsākārabhāvanā ārabhitabbā. Evañhi ārabhato sabbākārena dvattiṃsākārabhāvanā sampajjati no aññathā.

    તત્થ આદિતોવ તચપઞ્ચકં તાવ ગહેત્વા અપિ તેપિટકેન ‘‘કેસા લોમા’’તિઆદિના નયેન અનુલોમતો, તસ્મિં પગુણીભૂતે ‘‘તચો દન્તા’’તિ એવમાદિના નયેન પટિલોમતો, તસ્મિમ્પિ પગુણીભૂતે તદુભયનયેનેવ અનુલોમપ્પટિલોમતો બહિ વિસટવિતક્કવિચ્છેદનત્થં પાળિપગુણીભાવત્થઞ્ચ વચસા કોટ્ઠાસસભાવપરિગ્ગહત્થં મનસા ચ અદ્ધમાસં ભાવેતબ્બં. વચસા હિસ્સ ભાવના બહિ વિસટવિતક્કે વિચ્છિન્દિત્વા મનસા ભાવનાય પાળિપગુણતાય ચ પચ્ચયો હોતિ, મનસા ભાવના અસુભવણ્ણલક્ખણાનં અઞ્ઞતરવસેન પરિગ્ગહસ્સ, અથ તેનેવ નયેન વક્કપઞ્ચકં અદ્ધમાસં, તતો તદુભયમદ્ધમાસં, તતો પપ્ફાસપઞ્ચકમદ્ધમાસં, તતો તં પઞ્ચકત્તયમ્પિ અદ્ધમાસં, અથ અન્તે અવુત્તમ્પિ મત્થલુઙ્ગં પથવીધાતુઆકારેહિ સદ્ધિં એકતો ભાવનત્થં ઇધ પક્ખિપિત્વા મત્થલુઙ્ગપઞ્ચકં અદ્ધમાસં, તતો પઞ્ચકચતુક્કમ્પિ અદ્ધમાસં, અથ મેદછક્કમદ્ધમાસં, તતો મેદછક્કેન સહ પઞ્ચકચતુક્કમ્પિ અદ્ધમાસં, અથ મુત્તછક્કમદ્ધમાસં, તતો સબ્બમેવ દ્વત્તિંસાકારમદ્ધમાસન્તિ એવં છ માસે વણ્ણસણ્ઠાનદિસોકાસપરિચ્છેદતો વવત્થપેન્તેન ભાવેતબ્બં. એતં મજ્ઝિમપઞ્ઞં પુગ્ગલં સન્ધાય વુત્તં. મન્દપઞ્ઞેન તુ યાવજીવં ભાવેતબ્બં તિક્ખપઞ્ઞસ્સ ન ચિરેનેવ ભાવના સમ્પજ્જતીતિ.

    Tattha āditova tacapañcakaṃ tāva gahetvā api tepiṭakena ‘‘kesā lomā’’tiādinā nayena anulomato, tasmiṃ paguṇībhūte ‘‘taco dantā’’ti evamādinā nayena paṭilomato, tasmimpi paguṇībhūte tadubhayanayeneva anulomappaṭilomato bahi visaṭavitakkavicchedanatthaṃ pāḷipaguṇībhāvatthañca vacasā koṭṭhāsasabhāvapariggahatthaṃ manasā ca addhamāsaṃ bhāvetabbaṃ. Vacasā hissa bhāvanā bahi visaṭavitakke vicchinditvā manasā bhāvanāya pāḷipaguṇatāya ca paccayo hoti, manasā bhāvanā asubhavaṇṇalakkhaṇānaṃ aññataravasena pariggahassa, atha teneva nayena vakkapañcakaṃ addhamāsaṃ, tato tadubhayamaddhamāsaṃ, tato papphāsapañcakamaddhamāsaṃ, tato taṃ pañcakattayampi addhamāsaṃ, atha ante avuttampi matthaluṅgaṃ pathavīdhātuākārehi saddhiṃ ekato bhāvanatthaṃ idha pakkhipitvā matthaluṅgapañcakaṃ addhamāsaṃ, tato pañcakacatukkampi addhamāsaṃ, atha medachakkamaddhamāsaṃ, tato medachakkena saha pañcakacatukkampi addhamāsaṃ, atha muttachakkamaddhamāsaṃ, tato sabbameva dvattiṃsākāramaddhamāsanti evaṃ cha māse vaṇṇasaṇṭhānadisokāsaparicchedato vavatthapentena bhāvetabbaṃ. Etaṃ majjhimapaññaṃ puggalaṃ sandhāya vuttaṃ. Mandapaññena tu yāvajīvaṃ bhāvetabbaṃ tikkhapaññassa na cireneva bhāvanā sampajjatīti.

    એત્થાહ – ‘‘કથં પનાયમિમં દ્વત્તિંસાકારં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતી’’તિ? અયઞ્હિ ‘‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે કેસા’’તિ એવમાદિના નયેન તચપઞ્ચકાદિવિભાગતો દ્વત્તિંસાકારં ભાવેન્તો કેસા તાવ વણ્ણતો કાળકાતિ વવત્થપેતિ, યાદિસકા વાનેન દિટ્ઠા હોન્તિ. સણ્ઠાનતો દીઘવટ્ટલિકા તુલાદણ્ડમિવાતિ વવત્થપેતિ. દિસતો પન યસ્મા ઇમસ્મિં કાયે નાભિતો ઉદ્ધં ઉપરિમા દિસા અધો હેટ્ઠિમાતિ વુચ્ચતિ, તસ્મા ઇમસ્સ કાયસ્સ ઉપરિમાય દિસાય જાતાતિ વવત્થપેતિ. ઓકાસતો નલાટન્તકણ્ણચૂળિકગલવાટકપરિચ્છિન્ને સીસચમ્મે જાતાતિ. તત્થ યથા વમ્મિકમત્થકે જાતાનિ કુણ્ઠતિણાનિ ન જાનન્તિ ‘‘મયં વમ્મિકમત્થકે જાતાની’’તિ; નપિ વમ્મિકમત્થકો જાનાતિ ‘‘મયિ કુણ્ઠતિણાનિ જાતાની’’તિ; એવમેવ ન કેસા જાનન્તિ ‘‘મયં સીસચમ્મે જાતા’’તિ, નપિ સીસચમ્મં જાનાતિ ‘‘મયિ કેસા જાતા’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા અચેતના અબ્યાકતા સુઞ્ઞા પરમદુગ્ગન્ધજેગુચ્છપ્પટિકૂલા, ન સત્તો ન પુગ્ગલોતિ વવત્થપેતિ. પરિચ્છેદતોતિ દુવિધો પરિચ્છેદો સભાગવિસભાગવસેન. તત્થ કેસા હેટ્ઠા પતિટ્ઠિતચમ્મતલેન તત્થ વીહગ્ગમત્તં પવિસિત્વા પતિટ્ઠિતેન અત્તનો મૂલતલેન ચ ઉપરિ આકાસેન તિરિયં અઞ્ઞમઞ્ઞેન પરિચ્છિન્નાતિ એવં સભાગપરિચ્છેદતો, કેસા ન અવસેસએકતિંસાકારા. અવસેસા એકતિંસા ન કેસાતિ એવં વિસભાગપરિચ્છેદતો ચ વવત્થપેતિ. એવં તાવ કેસે વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Etthāha – ‘‘kathaṃ panāyamimaṃ dvattiṃsākāraṃ vaṇṇādito vavatthapetī’’ti? Ayañhi ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā’’ti evamādinā nayena tacapañcakādivibhāgato dvattiṃsākāraṃ bhāvento kesā tāva vaṇṇato kāḷakāti vavatthapeti, yādisakā vānena diṭṭhā honti. Saṇṭhānato dīghavaṭṭalikā tulādaṇḍamivāti vavatthapeti. Disato pana yasmā imasmiṃ kāye nābhito uddhaṃ uparimā disā adho heṭṭhimāti vuccati, tasmā imassa kāyassa uparimāya disāya jātāti vavatthapeti. Okāsato nalāṭantakaṇṇacūḷikagalavāṭakaparicchinne sīsacamme jātāti. Tattha yathā vammikamatthake jātāni kuṇṭhatiṇāni na jānanti ‘‘mayaṃ vammikamatthake jātānī’’ti; napi vammikamatthako jānāti ‘‘mayi kuṇṭhatiṇāni jātānī’’ti; evameva na kesā jānanti ‘‘mayaṃ sīsacamme jātā’’ti, napi sīsacammaṃ jānāti ‘‘mayi kesā jātā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā acetanā abyākatā suññā paramaduggandhajegucchappaṭikūlā, na satto na puggaloti vavatthapeti. Paricchedatoti duvidho paricchedo sabhāgavisabhāgavasena. Tattha kesā heṭṭhā patiṭṭhitacammatalena tattha vīhaggamattaṃ pavisitvā patiṭṭhitena attano mūlatalena ca upari ākāsena tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti evaṃ sabhāgaparicchedato, kesā na avasesaekatiṃsākārā. Avasesā ekatiṃsā na kesāti evaṃ visabhāgaparicchedato ca vavatthapeti. Evaṃ tāva kese vaṇṇādito vavatthapeti.

    અવસેસેસુ લોમા વણ્ણતો યેભુય્યેન નીલવણ્ણાતિ વવત્થપેતિ, યાદિસકા વાનેન દિટ્ઠા હોન્તિ. સણ્ઠાનતો ઓણતચાપસણ્ઠાના, ઉપરિ વઙ્કતાલહીરસણ્ઠાના વા, દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતા, ઓકાસતો હત્થતલપાદતલે ઠપેત્વા યેભુય્યેન અવસેસસરીરચમ્મે જાતાતિ.

    Avasesesu lomā vaṇṇato yebhuyyena nīlavaṇṇāti vavatthapeti, yādisakā vānena diṭṭhā honti. Saṇṭhānato oṇatacāpasaṇṭhānā, upari vaṅkatālahīrasaṇṭhānā vā, disato dvīsu disāsu jātā, okāsato hatthatalapādatale ṭhapetvā yebhuyyena avasesasarīracamme jātāti.

    તત્થ યથા પુરાણગામટ્ઠાને જાતાનિ દબ્બતિણાનિ ન જાનન્તિ ‘‘મયં પુરાણગામટ્ઠાને જાતાની’’તિ, ન ચ પુરાણગામટ્ઠાનં જાનાતિ ‘‘મયિ દબ્બતિણાનિ જાતાની’’તિ, એવમેવ ન લોમા જાનન્તિ ‘‘મયં સરીરચમ્મે જાતા’’તિ, નપિ સરીરચમ્મં જાનાતિ ‘‘મયિ લોમા જાતા’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા અચેતના અબ્યાકતા સુઞ્ઞા પરમદુગ્ગન્ધજેગુચ્છપટિકૂલા, ન સત્તો ન પુગ્ગલોતિ વવત્થપેતિ. પરિચ્છેદતો હેટ્ઠા પતિટ્ઠિતચમ્મતલેન તત્થ લિક્ખામત્તં પવિસિત્વા પતિટ્ઠિતેન અત્તનો મૂલેન ચ ઉપરિ આકાસેન તિરિયં અઞ્ઞમઞ્ઞેન પરિચ્છિન્નાતિ વવત્થપેતિ. અયમેતેસં સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં લોમે વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā purāṇagāmaṭṭhāne jātāni dabbatiṇāni na jānanti ‘‘mayaṃ purāṇagāmaṭṭhāne jātānī’’ti, na ca purāṇagāmaṭṭhānaṃ jānāti ‘‘mayi dabbatiṇāni jātānī’’ti, evameva na lomā jānanti ‘‘mayaṃ sarīracamme jātā’’ti, napi sarīracammaṃ jānāti ‘‘mayi lomā jātā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā acetanā abyākatā suññā paramaduggandhajegucchapaṭikūlā, na satto na puggaloti vavatthapeti. Paricchedato heṭṭhā patiṭṭhitacammatalena tattha likkhāmattaṃ pavisitvā patiṭṭhitena attano mūlena ca upari ākāsena tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ lome vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં નખા યસ્સ પરિપુણ્ણા, તસ્સ વીસતિ. તે સબ્બેપિ વણ્ણતો મંસવિનિમુત્તોકાસે સેતા, મંસસમ્બન્ધે તમ્બવણ્ણાતિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો યથાસકપતિટ્ઠિતોકાસસણ્ઠાના, યેભુય્યેન મધુકફલટ્ઠિકસણ્ઠાના, મચ્છસકલિકસણ્ઠાના વાતિ વવત્થપેતિ. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતા, ઓકાસતો અઙ્ગુલીનં અગ્ગેસુ પતિટ્ઠિતાતિ.

    Tato paraṃ nakhā yassa paripuṇṇā, tassa vīsati. Te sabbepi vaṇṇato maṃsavinimuttokāse setā, maṃsasambandhe tambavaṇṇāti vavatthapeti. Saṇṭhānato yathāsakapatiṭṭhitokāsasaṇṭhānā, yebhuyyena madhukaphalaṭṭhikasaṇṭhānā, macchasakalikasaṇṭhānā vāti vavatthapeti. Disato dvīsu disāsu jātā, okāsato aṅgulīnaṃ aggesu patiṭṭhitāti.

    તત્થ યથા નામ ગામદારકેહિ દણ્ડકગ્ગેસુ મધુકફલટ્ઠિકા ઠપિતા ન જાનન્તિ ‘‘મયં દણ્ડકગ્ગેસુ ઠપિતા’’તિ, નપિ દણ્ડકા જાનન્તિ ‘‘અમ્હેસુ મધુકફલટ્ઠિકા ઠપિતા’’તિ; એવમેવ નખા ન જાનન્તિ ‘‘મયં અઙ્ગુલીનં અગ્ગેસુ પતિટ્ઠિતા’’તિ, નપિ અઙ્ગુલિયો જાનન્તિ ‘‘અમ્હાકં અગ્ગેસુ નખા પતિટ્ઠિતા’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા અચેતના…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ વવત્થપેતિ. પરિચ્છેદતો હેટ્ઠા મૂલે ચ અઙ્ગુલિમંસેન, તત્થ પતિટ્ઠિતતલેન વા ઉપરિ અગ્ગે ચ આકાસેન, ઉભતોપસ્સેસુ અઙ્ગુલીનં ઉભતોકોટિચમ્મેન પરિચ્છિન્નાતિ વવત્થપેતિ. અયમેતેસં સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં નખે વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā nāma gāmadārakehi daṇḍakaggesu madhukaphalaṭṭhikā ṭhapitā na jānanti ‘‘mayaṃ daṇḍakaggesu ṭhapitā’’ti, napi daṇḍakā jānanti ‘‘amhesu madhukaphalaṭṭhikā ṭhapitā’’ti; evameva nakhā na jānanti ‘‘mayaṃ aṅgulīnaṃ aggesu patiṭṭhitā’’ti, napi aṅguliyo jānanti ‘‘amhākaṃ aggesu nakhā patiṭṭhitā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā acetanā…pe… na puggaloti vavatthapeti. Paricchedato heṭṭhā mūle ca aṅgulimaṃsena, tattha patiṭṭhitatalena vā upari agge ca ākāsena, ubhatopassesu aṅgulīnaṃ ubhatokoṭicammena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ nakhe vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં દન્તા યસ્સ પરિપુણ્ણા, તસ્સ દ્વત્તિંસ. તે સબ્બેપિ વણ્ણતો સેતવણ્ણાતિ વવત્થપેતિ. યસ્સ સમસણ્ઠિતા હોન્તિ, તસ્સ ખરપત્તચ્છિન્નસઙ્ખપટલમિવ સમગન્થિતસેતકુસુમમકુળમાલા વિય ચ ખાયન્તિ. યસ્સ વિસમસણ્ઠિતા, તસ્સ જિણ્ણઆસનસાલાપીઠકપટિપાટિ વિય નાનાસણ્ઠાનાતિ સણ્ઠાનતો વવત્થપેતિ. તેસઞ્હિ ઉભયદન્તપન્તિપરિયોસાનેસુ હેટ્ઠતો ઉપરિતો ચ દ્વે દ્વે કત્વા અટ્ઠ દન્તા ચતુકોટિકા ચતુમૂલિકા આસન્દિકસણ્ઠાના, તેસં ઓરતો તેનેવ કમેન સન્નિવિટ્ઠા અટ્ઠ દન્તા તિકોટિકા તિમૂલિકા સિઙ્ઘાટકસણ્ઠાના. તેસમ્પિ ઓરતો તેનેવ કમેન હેટ્ઠતો ઉપરિતો ચ એકમેકં કત્વા ચત્તારો દન્તા દ્વિકોટિકા દ્વિમૂલિકા યાનકૂપત્થમ્ભિનીસણ્ઠાના. તેસમ્પિ ઓરતો તેનેવ કમેન સન્નિવિટ્ઠા ચત્તારો દાઠાદન્તા એકકોટિકા એકમૂલિકા મલ્લિકામકુળસણ્ઠાના. તતો ઉભયદન્તપન્તિવેમજ્ઝે હેટ્ઠા ચત્તારો ઉપરિ ચત્તારો કત્વા અટ્ઠ દન્તા એકકોટિકા એકમૂલિકા તુમ્બબીજસણ્ઠાના. દિસતો ઉપરિમાય દિસાય જાતા. ઓકાસતો ઉપરિમા ઉપરિમહનુકટ્ઠિકે અધોકોટિકા, હેટ્ઠિમા હેટ્ઠિમહનુકટ્ઠિકે ઉદ્ધંકોટિકા હુત્વા પતિટ્ઠિતાતિ.

    Tato paraṃ dantā yassa paripuṇṇā, tassa dvattiṃsa. Te sabbepi vaṇṇato setavaṇṇāti vavatthapeti. Yassa samasaṇṭhitā honti, tassa kharapattacchinnasaṅkhapaṭalamiva samaganthitasetakusumamakuḷamālā viya ca khāyanti. Yassa visamasaṇṭhitā, tassa jiṇṇaāsanasālāpīṭhakapaṭipāṭi viya nānāsaṇṭhānāti saṇṭhānato vavatthapeti. Tesañhi ubhayadantapantipariyosānesu heṭṭhato uparito ca dve dve katvā aṭṭha dantā catukoṭikā catumūlikā āsandikasaṇṭhānā, tesaṃ orato teneva kamena sanniviṭṭhā aṭṭha dantā tikoṭikā timūlikā siṅghāṭakasaṇṭhānā. Tesampi orato teneva kamena heṭṭhato uparito ca ekamekaṃ katvā cattāro dantā dvikoṭikā dvimūlikā yānakūpatthambhinīsaṇṭhānā. Tesampi orato teneva kamena sanniviṭṭhā cattāro dāṭhādantā ekakoṭikā ekamūlikā mallikāmakuḷasaṇṭhānā. Tato ubhayadantapantivemajjhe heṭṭhā cattāro upari cattāro katvā aṭṭha dantā ekakoṭikā ekamūlikā tumbabījasaṇṭhānā. Disato uparimāya disāya jātā. Okāsato uparimā uparimahanukaṭṭhike adhokoṭikā, heṭṭhimā heṭṭhimahanukaṭṭhike uddhaṃkoṭikā hutvā patiṭṭhitāti.

    તત્થ યથા નવકમ્મિકપુરિસેન હેટ્ઠા સિલાતલે પતિટ્ઠાપિતા ઉપરિમતલે પવેસિતા થમ્ભા ન જાનન્તિ ‘‘મયં હેટ્ઠાસિલાતલે પતિટ્ઠાપિતા, ઉપરિમતલે પવેસિતા’’તિ, ન હેટ્ઠાસિલાતલં જાનાતિ ‘‘મયિ થમ્ભા પતિટ્ઠાપિતા’’તિ, ન ઉપરિમતલં જાનાતિ ‘‘મયિ થમ્ભા પવિટ્ઠા’’તિ; એવમેવ દન્તા ન જાનન્તિ ‘‘મયં હેટ્ઠાહનુકટ્ઠિકે પતિટ્ઠિતા, ઉપરિમહનુકટ્ઠિકે પવિટ્ઠા’’તિ, નાપિ હેટ્ઠાહનુકટ્ઠિકં જાનાતિ ‘‘મયિ દન્તા પતિટ્ઠિતા’’તિ, ન ઉપરિમહનુકટ્ઠિકં જાનાતિ ‘‘મયિ દન્તા પવિટ્ઠા’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો હેટ્ઠા હનુકટ્ઠિકૂપેન હનુકટ્ઠિકં પવિસિત્વા પતિટ્ઠિતેન અત્તનો મૂલતલેન ચ ઉપરિ આકાસેન તિરિયં અઞ્ઞમઞ્ઞેન પરિચ્છિન્નાતિ વવત્થપેતિ. અયમેતેસં સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં દન્તે વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ .

    Tattha yathā navakammikapurisena heṭṭhā silātale patiṭṭhāpitā uparimatale pavesitā thambhā na jānanti ‘‘mayaṃ heṭṭhāsilātale patiṭṭhāpitā, uparimatale pavesitā’’ti, na heṭṭhāsilātalaṃ jānāti ‘‘mayi thambhā patiṭṭhāpitā’’ti, na uparimatalaṃ jānāti ‘‘mayi thambhā paviṭṭhā’’ti; evameva dantā na jānanti ‘‘mayaṃ heṭṭhāhanukaṭṭhike patiṭṭhitā, uparimahanukaṭṭhike paviṭṭhā’’ti, nāpi heṭṭhāhanukaṭṭhikaṃ jānāti ‘‘mayi dantā patiṭṭhitā’’ti, na uparimahanukaṭṭhikaṃ jānāti ‘‘mayi dantā paviṭṭhā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato heṭṭhā hanukaṭṭhikūpena hanukaṭṭhikaṃ pavisitvā patiṭṭhitena attano mūlatalena ca upari ākāsena tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ dante vaṇṇādito vavatthapeti .

    તતો પરં અન્તોસરીરે નાનાકુણપસઞ્ચયપ્પટિચ્છાદકં તચો વણ્ણતો સેતોતિ વવત્થપેતિ. સો હિ યદિપિ છવિરાગરઞ્જિતત્તા કાળકોદાતાદિવણ્ણવસેન નાનાવણ્ણો વિય દિસ્સતિ, તથાપિ સભાગવણ્ણેન સેતો એવ. સો પનસ્સ સેતભાવો અગ્ગિજાલાભિઘાતપહરણપહારાદીહિ વિદ્ધંસિતાય છવિયા પાકટો હોતિ. સણ્ઠાનતો સઙ્ખેપેન કઞ્ચુકસણ્ઠાનો, વિત્થારેન નાનાસણ્ઠાનોતિ. તથા હિ પાદઙ્ગુલિત્તચો કોસકારકકોસસણ્ઠાનો, પિટ્ઠિપાદત્તચો પુટબદ્ધૂપાહનસણ્ઠાનો, જઙ્ઘત્તચો ભત્તપુટકતાલપણ્ણસણ્ઠાનો , ઊરુત્તચો તણ્ડુલભરિતદીઘત્થવિકસણ્ઠાનો, આનિસદત્તચો ઉદકપૂરિતપટપરિસ્સાવનસણ્ઠાનો, પિટ્ઠિત્તચો ફલકોનદ્ધચમ્મસણ્ઠાનો, કુચ્છિત્તચો વીણાદોણિકોનદ્ધચમ્મસણ્ઠાનો, ઉરત્તચો યેભુય્યેન ચતુરસ્સસણ્ઠાનો, દ્વિબાહુત્તચો તૂણીરોનદ્ધચમ્મસણ્ઠાનો, પિટ્ઠિહત્થત્તચો ખુરકોસસણ્ઠાનો ફણકત્થવિકસણ્ઠાનો વા, હત્થઙ્ગુલિત્તચો કુઞ્ચિકાકોસસણ્ઠાનો, ગીવત્તચો ગલકઞ્ચુકસણ્ઠાનો, મુખત્તચો છિદ્દાવછિદ્દકિમિકુલાવકસણ્ઠાનો, સીસત્તચો પત્તત્થવિકસણ્ઠાનોતિ.

    Tato paraṃ antosarīre nānākuṇapasañcayappaṭicchādakaṃ taco vaṇṇato setoti vavatthapeti. So hi yadipi chavirāgarañjitattā kāḷakodātādivaṇṇavasena nānāvaṇṇo viya dissati, tathāpi sabhāgavaṇṇena seto eva. So panassa setabhāvo aggijālābhighātapaharaṇapahārādīhi viddhaṃsitāya chaviyā pākaṭo hoti. Saṇṭhānato saṅkhepena kañcukasaṇṭhāno, vitthārena nānāsaṇṭhānoti. Tathā hi pādaṅgulittaco kosakārakakosasaṇṭhāno, piṭṭhipādattaco puṭabaddhūpāhanasaṇṭhāno, jaṅghattaco bhattapuṭakatālapaṇṇasaṇṭhāno , ūruttaco taṇḍulabharitadīghatthavikasaṇṭhāno, ānisadattaco udakapūritapaṭaparissāvanasaṇṭhāno, piṭṭhittaco phalakonaddhacammasaṇṭhāno, kucchittaco vīṇādoṇikonaddhacammasaṇṭhāno, urattaco yebhuyyena caturassasaṇṭhāno, dvibāhuttaco tūṇīronaddhacammasaṇṭhāno, piṭṭhihatthattaco khurakosasaṇṭhāno phaṇakatthavikasaṇṭhāno vā, hatthaṅgulittaco kuñcikākosasaṇṭhāno, gīvattaco galakañcukasaṇṭhāno, mukhattaco chiddāvachiddakimikulāvakasaṇṭhāno, sīsattaco pattatthavikasaṇṭhānoti.

    તચપરિગ્ગણ્હકેન ચ યોગાવચરેન ઉત્તરોટ્ઠતો પટ્ઠાય તચસ્સ મંસસ્સ ચ અન્તરેન ચિત્તં પેસેન્તેન પઠમં તાવ મુખત્તચો વવત્થપેતબ્બો, તતો સીસત્તચો, અથ બહિગીવત્તચો, તતો અનુલોમેન પટિલોમેન ચ દક્ખિણહત્થત્તચો. અથ તેનેવ કમેન વામહત્થત્તચો, તતો પિટ્ઠિત્તચો, અથ આનિસદત્તચો, તતો અનુલોમેન પટિલોમેન ચ દક્ખિણપાદત્તચો, અથ વામપાદત્તચો, તતો વત્થિઉદરહદયઅબ્ભન્તરગીવત્તચો, તતો હેટ્ઠિમહનુકત્તચો, અથ અધરોટ્ઠત્તચો. એવં યાવ પુન ઉપરિ ઓટ્ઠત્તચોતિ . દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતો. ઓકાસતો સકલસરીરં પરિયોનન્ધિત્વા ઠિતોતિ.

    Tacapariggaṇhakena ca yogāvacarena uttaroṭṭhato paṭṭhāya tacassa maṃsassa ca antarena cittaṃ pesentena paṭhamaṃ tāva mukhattaco vavatthapetabbo, tato sīsattaco, atha bahigīvattaco, tato anulomena paṭilomena ca dakkhiṇahatthattaco. Atha teneva kamena vāmahatthattaco, tato piṭṭhittaco, atha ānisadattaco, tato anulomena paṭilomena ca dakkhiṇapādattaco, atha vāmapādattaco, tato vatthiudarahadayaabbhantaragīvattaco, tato heṭṭhimahanukattaco, atha adharoṭṭhattaco. Evaṃ yāva puna upari oṭṭhattacoti . Disato dvīsu disāsu jāto. Okāsato sakalasarīraṃ pariyonandhitvā ṭhitoti.

    તત્થ યથા અલ્લચમ્મપરિયોનદ્ધાય પેળાય ન અલ્લચમ્મં જાનાતિ ‘‘મયા પેળા પરિયોનદ્ધા’’તિ, નપિ પેળા જાનાતિ ‘‘અહં અલ્લચમ્મેન પરિયોનદ્ધા’’તિ; એવમેવ ન તચો જાનાતિ ‘‘મયા ઇદં ચાતુમહાભૂતિકં સરીરં ઓનદ્ધ’’ન્તિ, નપિ ઇદં ચાતુમહાભૂતિકં સરીરં જાનાતિ ‘‘અહં તચેન ઓનદ્ધ’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. કેવલં તુ –

    Tattha yathā allacammapariyonaddhāya peḷāya na allacammaṃ jānāti ‘‘mayā peḷā pariyonaddhā’’ti, napi peḷā jānāti ‘‘ahaṃ allacammena pariyonaddhā’’ti; evameva na taco jānāti ‘‘mayā idaṃ cātumahābhūtikaṃ sarīraṃ onaddha’’nti, napi idaṃ cātumahābhūtikaṃ sarīraṃ jānāti ‘‘ahaṃ tacena onaddha’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Kevalaṃ tu –

    ‘‘અલ્લચમ્મપટિચ્છન્નો, નવદ્વારો મહાવણો;

    ‘‘Allacammapaṭicchanno, navadvāro mahāvaṇo;

    સમન્તતો પગ્ઘરતિ, અસુચિપૂતિગન્ધિયો’’તિ.

    Samantato paggharati, asucipūtigandhiyo’’ti.

    પરિચ્છેદતો હેટ્ઠા મંસેન તત્થ પતિટ્ઠિતતલેન વા ઉપરિ છવિયા પરિચ્છિન્નોતિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં તચં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Paricchedato heṭṭhā maṃsena tattha patiṭṭhitatalena vā upari chaviyā paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ tacaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે નવપેસિસતપ્પભેદં મંસં વણ્ણતો રત્તં પાલિભદ્દકપુપ્ફસન્નિભન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો નાનાસણ્ઠાનન્તિ. તથા હિ તત્થ જઙ્ઘમંસં તાલપત્તપુટભત્તસણ્ઠાનં, અવિકસિતકેતકીમકુળસણ્ઠાનન્તિપિ કેચિ. ઊરુમંસં સુધાપિસનનિસદપોતકસણ્ઠાનં, આનિસદમંસં ઉદ્ધનકોટિસણ્ઠાનં, પિટ્ઠિમંસં તાલગુળપટલસણ્ઠાનં, ફાસુકદ્વયમંસં વંસમયકોટ્ઠકુચ્છિપદેસમ્હિ તનુમત્તિકાલેપસણ્ઠાનં, થનમંસં વટ્ટેત્વા અવક્ખિત્તદ્ધમત્તિકાપિણ્ડસણ્ઠાનં, દ્વેબાહુમંસં નઙ્ગુટ્ઠસીસપાદે છેત્વા નિચ્ચમ્મં કત્વા ઠપિતમહામૂસિકસણ્ઠાનં, મંસસૂનકસણ્ઠાનન્તિપિ એકે. ગણ્ડમંસં ગણ્ડપ્પદેસે ઠપિતકરઞ્જબીજસણ્ઠાનં, મણ્ડૂકસણ્ઠાનન્તિપિ એકે. જિવ્હામંસં નુહીપત્તસણ્ઠાનં, નાસામંસં ઓમુખનિક્ખિત્તપણ્ણકોસસણ્ઠાનં, ૦.અક્ખિકૂપમંસં અદ્ધપક્કઉદુમ્બરસણ્ઠાનં, સીસમંસં પત્તપચનકટાહતનુલેપસણ્ઠાનન્તિ . મંસપરિગ્ગણ્હકેન ચ યોગાવચરેન એતાનેવ ઓળારિકમંસાનિ સણ્ઠાનતો વવત્થપેતબ્બાનિ. એવઞ્હિ વવત્થાપયતો સુખુમાનિ મંસાનિ ઞાણસ્સ આપાથં આગચ્છન્તીતિ. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતં. ઓકાસતો સાધિકાનિ તીણિ અટ્ઠિસતાનિ અનુલિમ્પિત્વા ઠિતન્તિ.

    Tato paraṃ sarīre navapesisatappabhedaṃ maṃsaṃ vaṇṇato rattaṃ pālibhaddakapupphasannibhanti vavatthapeti. Saṇṭhānato nānāsaṇṭhānanti. Tathā hi tattha jaṅghamaṃsaṃ tālapattapuṭabhattasaṇṭhānaṃ, avikasitaketakīmakuḷasaṇṭhānantipi keci. Ūrumaṃsaṃ sudhāpisananisadapotakasaṇṭhānaṃ, ānisadamaṃsaṃ uddhanakoṭisaṇṭhānaṃ, piṭṭhimaṃsaṃ tālaguḷapaṭalasaṇṭhānaṃ, phāsukadvayamaṃsaṃ vaṃsamayakoṭṭhakucchipadesamhi tanumattikālepasaṇṭhānaṃ, thanamaṃsaṃ vaṭṭetvā avakkhittaddhamattikāpiṇḍasaṇṭhānaṃ, dvebāhumaṃsaṃ naṅguṭṭhasīsapāde chetvā niccammaṃ katvā ṭhapitamahāmūsikasaṇṭhānaṃ, maṃsasūnakasaṇṭhānantipi eke. Gaṇḍamaṃsaṃ gaṇḍappadese ṭhapitakarañjabījasaṇṭhānaṃ, maṇḍūkasaṇṭhānantipi eke. Jivhāmaṃsaṃ nuhīpattasaṇṭhānaṃ, nāsāmaṃsaṃ omukhanikkhittapaṇṇakosasaṇṭhānaṃ, 0.akkhikūpamaṃsaṃ addhapakkaudumbarasaṇṭhānaṃ, sīsamaṃsaṃ pattapacanakaṭāhatanulepasaṇṭhānanti . Maṃsapariggaṇhakena ca yogāvacarena etāneva oḷārikamaṃsāni saṇṭhānato vavatthapetabbāni. Evañhi vavatthāpayato sukhumāni maṃsāni ñāṇassa āpāthaṃ āgacchantīti. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato sādhikāni tīṇi aṭṭhisatāni anulimpitvā ṭhitanti.

    તત્થ યથા થૂલમત્તિકાનુલિત્તાય ભિત્તિયા ન થૂલમત્તિકા જાનાતિ ‘‘મયા ભિત્તિ અનુલિત્તા’’તિ, નપિ ભિત્તિ જાનાતિ ‘‘અહં થૂલમત્તિકાય અનુલિત્તા’’તિ, એવમેવં ન નવપેસિસતપ્પભેદં મંસં જાનાતિ ‘‘મયા અટ્ઠિસતત્તયં અનુલિત્ત’’ન્તિ, નપિ અટ્ઠિસતત્તયં જાનાતિ ‘‘અહં નવપેસિસતપ્પભેદેન મંસેન અનુલિત્ત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. કેવલં તુ –

    Tattha yathā thūlamattikānulittāya bhittiyā na thūlamattikā jānāti ‘‘mayā bhitti anulittā’’ti, napi bhitti jānāti ‘‘ahaṃ thūlamattikāya anulittā’’ti, evamevaṃ na navapesisatappabhedaṃ maṃsaṃ jānāti ‘‘mayā aṭṭhisatattayaṃ anulitta’’nti, napi aṭṭhisatattayaṃ jānāti ‘‘ahaṃ navapesisatappabhedena maṃsena anulitta’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Kevalaṃ tu –

    ‘‘નવપેસિસતા મંસા, અનુલિત્તા કળેવરં;

    ‘‘Navapesisatā maṃsā, anulittā kaḷevaraṃ;

    નાનાકિમિકુલાકિણ્ણં, મીળ્હટ્ઠાનંવ પૂતિક’’ન્તિ.

    Nānākimikulākiṇṇaṃ, mīḷhaṭṭhānaṃva pūtika’’nti.

    પરિચ્છેદતો હેટ્ઠા અટ્ઠિસઙ્ઘાટેન તત્થ પતિટ્ઠિતતલેન વા ઉપરિ તચેન તિરિયં અઞ્ઞમઞ્ઞેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં મંસં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Paricchedato heṭṭhā aṭṭhisaṅghāṭena tattha patiṭṭhitatalena vā upari tacena tiriyaṃ aññamaññena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ maṃsaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે નવસતપ્પભેદા ન્હારૂ વણ્ણતો સેતાતિ વવત્થપેતિ, મધુવણ્ણાતિપિ એકે. સણ્ઠાનતો નાનાસણ્ઠાનાતિ. તથા હિ તત્થ મહન્તા મહન્તા ન્હારૂ કન્દલમકુળસણ્ઠાના, તતો સુખુમતરા સૂકરવાગુરરજ્જુસણ્ઠાના, તતો અણુકતરા પૂતિલતાસણ્ઠાના, તતો અણુકતરા સીહળમહાવીણાતન્તિસણ્ઠાના, તતો અણુકતરા થૂલસુત્તકસણ્ઠાના, હત્થપિટ્ઠિપાદપિટ્ઠીસુ ન્હારૂ સકુણપાદસણ્ઠાના, સીસે ન્હારૂ ગામદારકાનં સીસે ઠપિતવિરળતરદુકૂલસણ્ઠાના, પિટ્ઠિયા ન્હારૂ તેમેત્વા આતપે પસારિતમચ્છજાલસણ્ઠાના, અવસેસા ઇમસ્મિં સરીરે તંતંઅઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનુગતા ન્હારૂ સરીરે પટિમુક્કજાલકઞ્ચુકસણ્ઠાનાતિ. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતા. તેસુ ચ દક્ખિણકણ્ણચૂળિકતો પટ્ઠાય પઞ્ચ કણ્ડરનામકા મહાન્હારૂ પુરતો ચ પચ્છતો ચ વિનન્ધમાના વામપસ્સં ગતા, વામકણ્ણચૂળિકતો પટ્ઠાય પઞ્ચ પુરતો ચ પચ્છતો ચ વિનન્ધમાના દક્ખિણપસ્સં ગતા, દક્ખિણગલવાટકતો પટ્ઠાય પઞ્ચ પુરતો ચ પચ્છતો ચ વિનન્ધમાના વામપસ્સં ગતા, વામગલવાટકતો પટ્ઠાય પઞ્ચ પુરતો ચ પચ્છતો ચ વિનન્ધમાના દક્ખિણપસ્સં ગતા, દક્ખિણહત્થં વિનન્ધમાના પુરતો ચ પચ્છતો ચ પઞ્ચ પઞ્ચાતિ દસ કણ્ડરનામકા એવ મહાન્હારૂ આરુળ્હા. તથા વામહત્થં, દક્ખિણપાદં, વામપાદઞ્ચાતિ એવમેતે સટ્ઠિ મહાન્હારૂ સરીરધારકા સરીરનિયામકાતિપિ વવત્થપેતિ. ઓકાસતો સકલસરીરે અટ્ઠિચમ્માનં અટ્ઠિમંસાનઞ્ચ અન્તરે અટ્ઠીનિ આબન્ધમાના ઠિતાતિ.

    Tato paraṃ sarīre navasatappabhedā nhārū vaṇṇato setāti vavatthapeti, madhuvaṇṇātipi eke. Saṇṭhānato nānāsaṇṭhānāti. Tathā hi tattha mahantā mahantā nhārū kandalamakuḷasaṇṭhānā, tato sukhumatarā sūkaravāgurarajjusaṇṭhānā, tato aṇukatarā pūtilatāsaṇṭhānā, tato aṇukatarā sīhaḷamahāvīṇātantisaṇṭhānā, tato aṇukatarā thūlasuttakasaṇṭhānā, hatthapiṭṭhipādapiṭṭhīsu nhārū sakuṇapādasaṇṭhānā, sīse nhārū gāmadārakānaṃ sīse ṭhapitaviraḷataradukūlasaṇṭhānā, piṭṭhiyā nhārū temetvā ātape pasāritamacchajālasaṇṭhānā, avasesā imasmiṃ sarīre taṃtaṃaṅgapaccaṅgānugatā nhārū sarīre paṭimukkajālakañcukasaṇṭhānāti. Disato dvīsu disāsu jātā. Tesu ca dakkhiṇakaṇṇacūḷikato paṭṭhāya pañca kaṇḍaranāmakā mahānhārū purato ca pacchato ca vinandhamānā vāmapassaṃ gatā, vāmakaṇṇacūḷikato paṭṭhāya pañca purato ca pacchato ca vinandhamānā dakkhiṇapassaṃ gatā, dakkhiṇagalavāṭakato paṭṭhāya pañca purato ca pacchato ca vinandhamānā vāmapassaṃ gatā, vāmagalavāṭakato paṭṭhāya pañca purato ca pacchato ca vinandhamānā dakkhiṇapassaṃ gatā, dakkhiṇahatthaṃ vinandhamānā purato ca pacchato ca pañca pañcāti dasa kaṇḍaranāmakā eva mahānhārū āruḷhā. Tathā vāmahatthaṃ, dakkhiṇapādaṃ, vāmapādañcāti evamete saṭṭhi mahānhārū sarīradhārakā sarīraniyāmakātipi vavatthapeti. Okāsato sakalasarīre aṭṭhicammānaṃ aṭṭhimaṃsānañca antare aṭṭhīni ābandhamānā ṭhitāti.

    તત્થ યથા વલ્લિસન્તાનબદ્ધેસુ કુટ્ટદારૂસુ ન વલ્લિસન્તાના જાનન્તિ ‘‘અમ્હેહિ કુટ્ટદારૂનિ આબદ્ધાની’’તિ, નપિ કુટ્ટદારૂનિ જાનન્તિ ‘‘મયં વલ્લિસન્તાનેહિ આબદ્ધાની’’તિ; એવમેવ ન ન્હારૂ જાનન્તિ ‘‘અમ્હેહિ તીણિ અટ્ઠિસતાનિ આબદ્ધાની’’તિ, નપિ તીણિ અટ્ઠિસતાનિ જાનન્તિ ‘‘મયં ન્હારૂહિ આબદ્ધાની’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. કેવલં તુ –

    Tattha yathā vallisantānabaddhesu kuṭṭadārūsu na vallisantānā jānanti ‘‘amhehi kuṭṭadārūni ābaddhānī’’ti, napi kuṭṭadārūni jānanti ‘‘mayaṃ vallisantānehi ābaddhānī’’ti; evameva na nhārū jānanti ‘‘amhehi tīṇi aṭṭhisatāni ābaddhānī’’ti, napi tīṇi aṭṭhisatāni jānanti ‘‘mayaṃ nhārūhi ābaddhānī’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Kevalaṃ tu –

    ‘‘નવન્હારુસતા હોન્તિ, બ્યામમત્તે કળેવરે;

    ‘‘Navanhārusatā honti, byāmamatte kaḷevare;

    બન્ધન્તિ અટ્ઠિસઙ્ઘાટં, અગારમિવ વલ્લિયો’’તિ.

    Bandhanti aṭṭhisaṅghāṭaṃ, agāramiva valliyo’’ti.

    પરિચ્છેદતો હેટ્ઠા તીહિ અટ્ઠિસતેહિ તત્થ પતિટ્ઠિતતલેહિ વા ઉપરિ તચમંસેહિ તિરિયં અઞ્ઞમઞ્ઞેન પરિચ્છિન્નાતિ વવત્થપેતિ. અયમેતેસં સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં ન્હારૂ વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Paricchedato heṭṭhā tīhi aṭṭhisatehi tattha patiṭṭhitatalehi vā upari tacamaṃsehi tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ nhārū vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે દ્વત્તિંસદન્તટ્ઠિકાનં વિસું ગહિતત્તા સેસાનિ ચતુસટ્ઠિ હત્થટ્ઠિકાનિ ચતુસટ્ઠિ પાદટ્ઠિકાનિ ચતુસટ્ઠિ મુદુકટ્ઠિકાનિ મંસનિસ્સિતાનિ દ્વે પણ્હિકટ્ઠીનિ એકેકસ્મિં પાદે દ્વે દ્વે ગોપ્ફકટ્ઠિકાનિ દ્વે જઙ્ઘટ્ઠિકાનિ એકં જણ્ણુકટ્ઠિ એકં ઊરુટ્ઠિ દ્વે કટિટ્ઠીનિ અટ્ઠારસ પિટ્ઠિકણ્ટકટ્ઠીનિ ચતુવીસતિ ફાસુકટ્ઠીનિ ચુદ્દસ ઉરટ્ઠીનિ એકં હદયટ્ઠિ દ્વે અક્ખકટ્ઠીનિ દ્વે પિટ્ઠિબાહટ્ઠીનિ દ્વે બાહટ્ઠીનિ દ્વે દ્વે અગ્ગબાહટ્ઠીનિ સત્ત ગીવટ્ઠીનિ દ્વે હનુકટ્ઠીનિ એકં નાસિકટ્ઠિ દ્વે અક્ખિટ્ઠીનિ દ્વે કણ્ણટ્ઠીનિ એકં નલાટટ્ઠિ એકં મુદ્ધટ્ઠિ નવ સીસકપાલટ્ઠીનીતિ એવમાદિના નયેન વુત્તપ્પભેદાનિ અટ્ઠીનિ સબ્બાનેવ વણ્ણતો સેતાનીતિ વવત્થપેતિ.

    Tato paraṃ sarīre dvattiṃsadantaṭṭhikānaṃ visuṃ gahitattā sesāni catusaṭṭhi hatthaṭṭhikāni catusaṭṭhi pādaṭṭhikāni catusaṭṭhi mudukaṭṭhikāni maṃsanissitāni dve paṇhikaṭṭhīni ekekasmiṃ pāde dve dve gopphakaṭṭhikāni dve jaṅghaṭṭhikāni ekaṃ jaṇṇukaṭṭhi ekaṃ ūruṭṭhi dve kaṭiṭṭhīni aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭakaṭṭhīni catuvīsati phāsukaṭṭhīni cuddasa uraṭṭhīni ekaṃ hadayaṭṭhi dve akkhakaṭṭhīni dve piṭṭhibāhaṭṭhīni dve bāhaṭṭhīni dve dve aggabāhaṭṭhīni satta gīvaṭṭhīni dve hanukaṭṭhīni ekaṃ nāsikaṭṭhi dve akkhiṭṭhīni dve kaṇṇaṭṭhīni ekaṃ nalāṭaṭṭhi ekaṃ muddhaṭṭhi nava sīsakapālaṭṭhīnīti evamādinā nayena vuttappabhedāni aṭṭhīni sabbāneva vaṇṇato setānīti vavatthapeti.

    સણ્ઠાનતો નાનાસણ્ઠાનાનિ. તથા હિ તત્થ અગ્ગપાદઙ્ગુલિયટ્ઠીનિ કતકબીજસણ્ઠાનાનિ, તદનન્તરાનિ અઙ્ગુલીનં મજ્ઝપબ્બટ્ઠીનિ અપરિપુણ્ણપનસટ્ઠિસણ્ઠાનાનિ, મૂલપબ્બટ્ઠીનિ પણવસણ્ઠાનાનિ, મોરસકલિસણ્ઠાનાનીતિપિ એકે. પિટ્ઠિપાદટ્ઠીનિ કોટ્ટિતકન્દલકન્દરાસિસણ્ઠાનાનિ પણ્હિકટ્ઠીનિ એકટ્ઠિતાલફલબીજસણ્ઠાનાનિ, ગોપ્ફકટ્ઠીનિ એકતોબદ્ધકીળાગોળકસણ્ઠાનાનિ, જઙ્ઘટ્ઠિકેસુ ખુદ્દકં ધનુદણ્ડસણ્ઠાનં, મહન્તં ખુપ્પિપાસામિલાતધમનિપિટ્ઠિસણ્ઠાનં, જઙ્ઘટ્ઠિકસ્સ ગોપ્ફકટ્ઠિકેસુ પતિટ્ઠિતટ્ઠાનં અપનીતતચખજ્જૂરીકળીરસણ્ઠાનં, જઙ્ઘટ્ઠિકસ્સ જણ્ણુકટ્ઠિકે પતિટ્ઠિતટ્ઠાનં મુદિઙ્ગમત્થકસણ્ઠાનં જણ્ણુકટ્ઠિ એકપસ્સતો ઘટ્ટિતફેણસણ્ઠાનં, ઊરુટ્ઠીનિ દુત્તચ્છિતવાસિફરસુદણ્ડસણ્ઠાનાનિ, ઊરુટ્ઠિકસ્સ કટટ્ઠિકે પતિટ્ઠિતટ્ઠાનં સુવણ્ણકારાનં અગ્ગિજાલનકસલાકાબુન્દિસણ્ઠાનં , તપ્પતિટ્ઠિતોકાસો અગ્ગચ્છિન્નપુન્નાગફલસણ્ઠાનો, કટિટ્ઠીનિ દ્વેપિ એકાબદ્ધાનિ હુત્વા કુમ્ભકારેહિ કતચુલ્લિસણ્ઠાનાનિ, તાપસભિસિકાસણ્ઠાનાનીતિપિ એકે. આનિસદટ્ઠીનિ હેટ્ઠામુખઠપિતસપ્પફણસણ્ઠાનાનિ, સત્તટ્ઠટ્ઠાનેસુ છિદ્દાવછિદ્દાનિ અટ્ઠારસ પિટ્ઠિકણ્ટકટ્ઠીનિ અબ્ભન્તરતો ઉપરૂપરિ ઠપિતસીસકપટ્ટવેઠકસણ્ઠાનાનિ, બાહિરતો વટ્ટનાવલિસણ્ઠાનાનિ, તેસં અન્તરન્તરા કકચદન્તસદિસાનિ દ્વે તીણિ કણ્ટકાનિ હોન્તિ, ચતુવીસતિયા ફાસુકટ્ઠીસુ પરિપુણ્ણાનિ પરિપુણ્ણસીહળદાત્તસણ્ઠાનાનિ , અપરિપુણ્ણાનિ અપરિપુણ્ણસીહળદાત્તસણ્ઠાનાનિ, સબ્બાનેવ ઓદાતકુક્કુટસ્સ પસારિતપક્ખદ્વયસણ્ઠાનાનીતિપિ એકે. ચુદ્દસ ઉરટ્ઠીનિ જિણ્ણસન્દમાનિકફલકપન્તિસણ્ઠાનાનિ, હદયટ્ઠિ દબ્બિફણસણ્ઠાનં, અક્ખકટ્ઠીનિ ખુદ્દકલોહવાસિદણ્ડસણ્ઠાનાનિ, તેસં હેટ્ઠા અટ્ઠિ અદ્ધચન્દસણ્ઠાનં, પિટ્ઠિબાહટ્ઠીનિ ફરસુફણસણ્ઠાનાનિ, ઉપડ્ઢચ્છિન્નસીહળકુદાલસણ્ઠાનાનીતિપિ એકે. બાહટ્ઠીનિ આદાસદણ્ડસણ્ઠાનાનિ, મહાવાસિદણ્ડસણ્ઠાનાનીતિપિ એકે. અગ્ગબાહટ્ઠીનિ યમકતાલકન્દસણ્ઠાનાનિ, મણિબન્ધટ્ઠીનિ એકતો અલ્લિયાપેત્વા ઠપિતસીસકપટ્ટવેઠકસણ્ઠાનાનિ, પિટ્ઠિહત્થટ્ઠીનિ કોટ્ટિતકન્દલકન્દરાસિસણ્ઠાનાનિ, હત્થઙ્ગુલિમૂલપબ્બટ્ઠીનિ પણવસણ્ઠાનાનિ, મજ્ઝપબ્બટ્ઠીનિ અપરિપુણ્ણપનસટ્ઠિસણ્ઠાનાનિ, અગ્ગપબ્બટ્ઠીનિ કતકબીજસણ્ઠાનાનિ, સત્ત ગીવટ્ઠીનિ દણ્ડે વિજ્ઝિત્વા પટિપાટિયા ઠપિતવંસકળીરખણ્ડસણ્ઠાનાનિ, હેટ્ઠિમહનુકટ્ઠિ કમ્મારાનં અયોકૂટયોત્તકસણ્ઠાનં, ઉપરિમહનુકટ્ઠિ અવલેખનસત્થકસણ્ઠાનં, અક્ખિનાસકૂપટ્ઠીનિ અપનીતમિઞ્જતરુણતાલટ્ઠિસણ્ઠાનાનિ , નલાટટ્ઠિ અધોમુખઠપિતભિન્નસઙ્ખકપાલસણ્ઠાનં, કણ્ણચૂળિકટ્ઠીનિ ન્હાપિતખુરકોસસણ્ઠાનાનિ, નલાટકણ્ણચૂળિકાનં ઉપરિ પટ્ટબન્ધનોકાસે અટ્ઠિબહલઘટપુણ્ણપટપિલોતિકખણ્ડસણ્ઠાનં, મુદ્ધનટ્ઠિ મુખચ્છિન્નવઙ્કનાળિકેરસણ્ઠાનં, સીસટ્ઠીનિ સિબ્બેત્વા ઠપિતજજ્જરાલાબુકટાહસણ્ઠાનાનીતિ. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતાનિ.

    Saṇṭhānato nānāsaṇṭhānāni. Tathā hi tattha aggapādaṅguliyaṭṭhīni katakabījasaṇṭhānāni, tadanantarāni aṅgulīnaṃ majjhapabbaṭṭhīni aparipuṇṇapanasaṭṭhisaṇṭhānāni, mūlapabbaṭṭhīni paṇavasaṇṭhānāni, morasakalisaṇṭhānānītipi eke. Piṭṭhipādaṭṭhīni koṭṭitakandalakandarāsisaṇṭhānāni paṇhikaṭṭhīni ekaṭṭhitālaphalabījasaṇṭhānāni, gopphakaṭṭhīni ekatobaddhakīḷāgoḷakasaṇṭhānāni, jaṅghaṭṭhikesu khuddakaṃ dhanudaṇḍasaṇṭhānaṃ, mahantaṃ khuppipāsāmilātadhamanipiṭṭhisaṇṭhānaṃ, jaṅghaṭṭhikassa gopphakaṭṭhikesu patiṭṭhitaṭṭhānaṃ apanītatacakhajjūrīkaḷīrasaṇṭhānaṃ, jaṅghaṭṭhikassa jaṇṇukaṭṭhike patiṭṭhitaṭṭhānaṃ mudiṅgamatthakasaṇṭhānaṃ jaṇṇukaṭṭhi ekapassato ghaṭṭitapheṇasaṇṭhānaṃ, ūruṭṭhīni duttacchitavāsipharasudaṇḍasaṇṭhānāni, ūruṭṭhikassa kaṭaṭṭhike patiṭṭhitaṭṭhānaṃ suvaṇṇakārānaṃ aggijālanakasalākābundisaṇṭhānaṃ , tappatiṭṭhitokāso aggacchinnapunnāgaphalasaṇṭhāno, kaṭiṭṭhīni dvepi ekābaddhāni hutvā kumbhakārehi katacullisaṇṭhānāni, tāpasabhisikāsaṇṭhānānītipi eke. Ānisadaṭṭhīni heṭṭhāmukhaṭhapitasappaphaṇasaṇṭhānāni, sattaṭṭhaṭṭhānesu chiddāvachiddāni aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭakaṭṭhīni abbhantarato uparūpari ṭhapitasīsakapaṭṭaveṭhakasaṇṭhānāni, bāhirato vaṭṭanāvalisaṇṭhānāni, tesaṃ antarantarā kakacadantasadisāni dve tīṇi kaṇṭakāni honti, catuvīsatiyā phāsukaṭṭhīsu paripuṇṇāni paripuṇṇasīhaḷadāttasaṇṭhānāni , aparipuṇṇāni aparipuṇṇasīhaḷadāttasaṇṭhānāni, sabbāneva odātakukkuṭassa pasāritapakkhadvayasaṇṭhānānītipi eke. Cuddasa uraṭṭhīni jiṇṇasandamānikaphalakapantisaṇṭhānāni, hadayaṭṭhi dabbiphaṇasaṇṭhānaṃ, akkhakaṭṭhīni khuddakalohavāsidaṇḍasaṇṭhānāni, tesaṃ heṭṭhā aṭṭhi addhacandasaṇṭhānaṃ, piṭṭhibāhaṭṭhīni pharasuphaṇasaṇṭhānāni, upaḍḍhacchinnasīhaḷakudālasaṇṭhānānītipi eke. Bāhaṭṭhīni ādāsadaṇḍasaṇṭhānāni, mahāvāsidaṇḍasaṇṭhānānītipi eke. Aggabāhaṭṭhīni yamakatālakandasaṇṭhānāni, maṇibandhaṭṭhīni ekato alliyāpetvā ṭhapitasīsakapaṭṭaveṭhakasaṇṭhānāni, piṭṭhihatthaṭṭhīni koṭṭitakandalakandarāsisaṇṭhānāni, hatthaṅgulimūlapabbaṭṭhīni paṇavasaṇṭhānāni, majjhapabbaṭṭhīni aparipuṇṇapanasaṭṭhisaṇṭhānāni, aggapabbaṭṭhīni katakabījasaṇṭhānāni, satta gīvaṭṭhīni daṇḍe vijjhitvā paṭipāṭiyā ṭhapitavaṃsakaḷīrakhaṇḍasaṇṭhānāni, heṭṭhimahanukaṭṭhi kammārānaṃ ayokūṭayottakasaṇṭhānaṃ, uparimahanukaṭṭhi avalekhanasatthakasaṇṭhānaṃ, akkhināsakūpaṭṭhīni apanītamiñjataruṇatālaṭṭhisaṇṭhānāni , nalāṭaṭṭhi adhomukhaṭhapitabhinnasaṅkhakapālasaṇṭhānaṃ, kaṇṇacūḷikaṭṭhīni nhāpitakhurakosasaṇṭhānāni, nalāṭakaṇṇacūḷikānaṃ upari paṭṭabandhanokāse aṭṭhibahalaghaṭapuṇṇapaṭapilotikakhaṇḍasaṇṭhānaṃ, muddhanaṭṭhi mukhacchinnavaṅkanāḷikerasaṇṭhānaṃ, sīsaṭṭhīni sibbetvā ṭhapitajajjarālābukaṭāhasaṇṭhānānīti. Disato dvīsu disāsu jātāni.

    ઓકાસતો અવિસેસેન સકલસરીરે ઠિતાનિ, વિસેસેન તુ સીસટ્ઠીનિ ગીવટ્ઠિકેસુ પતિટ્ઠિતાનિ, ગીવટ્ઠીનિ પિટ્ઠિકણ્ટકટ્ઠીસુ પતિટ્ઠિતાનિ, પિટ્ઠિકણ્ટકટ્ઠીનિ કટિટ્ઠીસુ પતિટ્ઠિતાનિ, કટિટ્ઠીનિ ઊરુટ્ઠિકેસુ પતિટ્ઠિતાનિ, ઉરુટ્ઠીનિ જણ્ણુકટ્ઠિકેસુ, જણ્ણુકટ્ઠીનિ જઙ્ઘટ્ઠિકેસુ, જઙ્ઘટ્ઠીનિ ગોપ્ફકટ્ઠિકેસુ, ગોપ્ફકટ્ઠીનિ પિટ્ઠિપાદટ્ઠિકેસુ પતિટ્ઠિતાનિ, પિટ્ઠિપાદટ્ઠિકાનિ ચ ગોપ્ફકટ્ઠીનિ ઉક્ખિપિત્વા ઠિતાનિ, ગોપ્ફકટ્ઠીનિ જઙ્ઘટ્ઠીનિ…પે॰… ગીવટ્ઠીનિ સીસટ્ઠીનિ ઉક્ખિપિત્વા ઠિતાનીતિ એતેનાનુસારેન અવસેસાનિપિ અટ્ઠીનિ વેદિતબ્બાનિ.

    Okāsato avisesena sakalasarīre ṭhitāni, visesena tu sīsaṭṭhīni gīvaṭṭhikesu patiṭṭhitāni, gīvaṭṭhīni piṭṭhikaṇṭakaṭṭhīsu patiṭṭhitāni, piṭṭhikaṇṭakaṭṭhīni kaṭiṭṭhīsu patiṭṭhitāni, kaṭiṭṭhīni ūruṭṭhikesu patiṭṭhitāni, uruṭṭhīni jaṇṇukaṭṭhikesu, jaṇṇukaṭṭhīni jaṅghaṭṭhikesu, jaṅghaṭṭhīni gopphakaṭṭhikesu, gopphakaṭṭhīni piṭṭhipādaṭṭhikesu patiṭṭhitāni, piṭṭhipādaṭṭhikāni ca gopphakaṭṭhīni ukkhipitvā ṭhitāni, gopphakaṭṭhīni jaṅghaṭṭhīni…pe… gīvaṭṭhīni sīsaṭṭhīni ukkhipitvā ṭhitānīti etenānusārena avasesānipi aṭṭhīni veditabbāni.

    તત્થ યથા ઇટ્ઠકગોપાનસિચયાદીસુ ન ઉપરિમા ઇટ્ઠકાદયો જાનન્તિ ‘‘મયં હેટ્ઠિમેસુ પતિટ્ઠિતા’’તિ, નપિ હેટ્ઠિમા જાનન્તિ ‘‘મયં ઉપરિમાનિ ઉક્ખિપિત્વા ઠિતા’’તિ; એવમેવ ન સીસટ્ઠિકાનિ જાનન્તિ ‘‘મયં ગીવટ્ઠિકેસુ પતિટ્ઠિતાની’’તિ…પે॰… ન ગોપ્ફકટ્ઠિકાનિ જાનન્તિ ‘‘મયં પિટ્ઠિપાદટ્ઠિકેસુ પતિટ્ઠિતાની’’તિ, નપિ પિટ્ઠિપાદટ્ઠિકાનિ જાનન્તિ ‘‘મયં ગોપ્ફકટ્ઠીનિ ઉક્ખિપિત્વા ઠિતાની’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. કેવલં તુ ઇમાનિ સાધિકાનિ તીણિ અટ્ઠિસતાનિ નવહિ ન્હારુસતેહિ નવહિ ચ મંસપેસિસતેહિ આબદ્ધાનુલિત્તાનિ, એકઘનચમ્મપરિયોનદ્ધાનિ, સત્તરસહરણીસહસ્સાનુગતસિનેહસિનેહિતાનિ, નવનવુતિલોમકૂપસહસ્સપરિસ્સવમાનસેદજલ્લિકાનિ અસીતિકિમિકુલાનિ, કાયોત્વેવ સઙ્ખ્યં ગતાનિ, યં સભાવતો ઉપપરિક્ખન્તો યોગાવચરો ન કિઞ્ચિ ગય્હૂપગં પસ્સતિ, કેવલં તુ ન્હારુસમ્બન્ધં નાનાકુણપસઙ્કિણ્ણં અટ્ઠિસઙ્ઘાટમેવ પસ્સતિ. યં દિસ્વા દસબલસ્સ પુત્તભાવં ઉપેતિ. યથાહ –

    Tattha yathā iṭṭhakagopānasicayādīsu na uparimā iṭṭhakādayo jānanti ‘‘mayaṃ heṭṭhimesu patiṭṭhitā’’ti, napi heṭṭhimā jānanti ‘‘mayaṃ uparimāni ukkhipitvā ṭhitā’’ti; evameva na sīsaṭṭhikāni jānanti ‘‘mayaṃ gīvaṭṭhikesu patiṭṭhitānī’’ti…pe… na gopphakaṭṭhikāni jānanti ‘‘mayaṃ piṭṭhipādaṭṭhikesu patiṭṭhitānī’’ti, napi piṭṭhipādaṭṭhikāni jānanti ‘‘mayaṃ gopphakaṭṭhīni ukkhipitvā ṭhitānī’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Kevalaṃ tu imāni sādhikāni tīṇi aṭṭhisatāni navahi nhārusatehi navahi ca maṃsapesisatehi ābaddhānulittāni, ekaghanacammapariyonaddhāni, sattarasaharaṇīsahassānugatasinehasinehitāni, navanavutilomakūpasahassaparissavamānasedajallikāni asītikimikulāni, kāyotveva saṅkhyaṃ gatāni, yaṃ sabhāvato upaparikkhanto yogāvacaro na kiñci gayhūpagaṃ passati, kevalaṃ tu nhārusambandhaṃ nānākuṇapasaṅkiṇṇaṃ aṭṭhisaṅghāṭameva passati. Yaṃ disvā dasabalassa puttabhāvaṃ upeti. Yathāha –

    ‘‘પટિપાટિયટ્ઠીનિ ઠિતાનિ કોટિયા,

    ‘‘Paṭipāṭiyaṭṭhīni ṭhitāni koṭiyā,

    અનેકસન્ધિયમિતો ન કેહિચિ;

    Anekasandhiyamito na kehici;

    બદ્ધો નહારૂહિ જરાય ચોદિતો,

    Baddho nahārūhi jarāya codito,

    અચેતનો કટ્ઠકલિઙ્ગરૂપમો.

    Acetano kaṭṭhakaliṅgarūpamo.

    ‘‘કુણપં કુણપે જાતં, અસુચિમ્હિ ચ પૂતિનિ;

    ‘‘Kuṇapaṃ kuṇape jātaṃ, asucimhi ca pūtini;

    દુગ્ગન્ધે ચાપિ દુગ્ગન્ધં, ભેદનમ્હિ ચ વયધમ્મં.

    Duggandhe cāpi duggandhaṃ, bhedanamhi ca vayadhammaṃ.

    ‘‘અટ્ઠિપુટે અટ્ઠિપુટો, નિબ્બત્તો પૂતિનિ પૂતિકાયમ્હિ;

    ‘‘Aṭṭhipuṭe aṭṭhipuṭo, nibbatto pūtini pūtikāyamhi;

    તમ્હિ ચ વિનેથ છન્દં, હેસ્સથ પુત્તા દસબલસ્સા’’તિ ચ.

    Tamhi ca vinetha chandaṃ, hessatha puttā dasabalassā’’ti ca.

    પરિચ્છેદતો અન્તો અટ્ઠિમિઞ્જેન ઉપરિતો મંસેન અગ્ગે મૂલે ચ અઞ્ઞમઞ્ઞેન પરિચ્છિન્નાનીતિ વવત્થપેતિ. અયમેતેસં સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં અટ્ઠીનિ વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Paricchedato anto aṭṭhimiñjena uparito maṃsena agge mūle ca aññamaññena paricchinnānīti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ aṭṭhīni vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે યથાવુત્તપ્પભેદાનં અટ્ઠીનં અબ્ભન્તરગતં અટ્ઠિમિઞ્જં વણ્ણતો સેતન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો અત્તનો ઓકાસસણ્ઠાનન્તિ. સેય્યથિદં – મહન્તમહન્તાનં અટ્ઠીનં અબ્ભન્તરગતં સેદેત્વા વટ્ટેત્વા મહન્તેસુ વંસનળકપબ્બેસુ પક્ખિત્તમહાવેત્તઙ્કુરસણ્ઠાનં, ખુદ્દાનુખુદ્દકાનં અબ્ભન્તરગતં સેદેત્વા વટ્ટેત્વા ખુદ્દાનુખુદ્દકેસુ વંસનળકપબ્બેસુ પક્ખિત્તતનુવેત્તઙ્કુરસણ્ઠાનન્તિ. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતં. ઓકાસતો અટ્ઠીનં અબ્ભન્તરે પતિટ્ઠિતન્તિ.

    Tato paraṃ sarīre yathāvuttappabhedānaṃ aṭṭhīnaṃ abbhantaragataṃ aṭṭhimiñjaṃ vaṇṇato setanti vavatthapeti. Saṇṭhānato attano okāsasaṇṭhānanti. Seyyathidaṃ – mahantamahantānaṃ aṭṭhīnaṃ abbhantaragataṃ sedetvā vaṭṭetvā mahantesu vaṃsanaḷakapabbesu pakkhittamahāvettaṅkurasaṇṭhānaṃ, khuddānukhuddakānaṃ abbhantaragataṃ sedetvā vaṭṭetvā khuddānukhuddakesu vaṃsanaḷakapabbesu pakkhittatanuvettaṅkurasaṇṭhānanti. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato aṭṭhīnaṃ abbhantare patiṭṭhitanti.

    તત્થ યથા વેળુનળકાદીનં અન્તોગતાનિ દધિફાણિતાનિ ન જાનન્તિ ‘‘મયં વેળુનળકાદીનં અન્તોગતાની’’તિ, નપિ વેળુનળકાદયો જાનન્તિ ‘‘દધિફાણિતાનિ અમ્હાકં અન્તોગતાની’’તિ; એવમેવ ન અટ્ઠિમિઞ્જં જાનાતિ ‘‘અહં અટ્ઠીનં અન્તોગત’’ન્તિ, નપિ અટ્ઠીનિ જાનન્તિ ‘‘અટ્ઠિમિઞ્જં અમ્હાકં અન્તોગત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો અટ્ઠીનં અબ્ભન્તરતલેહિ અટ્ઠિમિઞ્જભાગેન ચ પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં અટ્ઠિમિઞ્જં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā veḷunaḷakādīnaṃ antogatāni dadhiphāṇitāni na jānanti ‘‘mayaṃ veḷunaḷakādīnaṃ antogatānī’’ti, napi veḷunaḷakādayo jānanti ‘‘dadhiphāṇitāni amhākaṃ antogatānī’’ti; evameva na aṭṭhimiñjaṃ jānāti ‘‘ahaṃ aṭṭhīnaṃ antogata’’nti, napi aṭṭhīni jānanti ‘‘aṭṭhimiñjaṃ amhākaṃ antogata’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato aṭṭhīnaṃ abbhantaratalehi aṭṭhimiñjabhāgena ca paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ aṭṭhimiñjaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરસ્સ અબ્ભન્તરે દ્વિગોળકપ્પભેદં વક્કં વણ્ણતો મન્દરત્તં પાળિભદ્દકટ્ઠિવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો ગામદારકાનં સુત્તાવુતકીળાગોળકસણ્ઠાનં, એકવણ્ટસહકારદ્વયસણ્ઠાનન્તિપિ એકે. દિસતો ઉપરિમાય દિસાય જાતં. ઓકાસતો ગલવાટકા વિનિક્ખન્તેન એકમૂલેન થોકં ગન્ત્વા દ્વિધા ભિન્નેન થૂલન્હારુના વિનિબદ્ધં હુત્વા હદયમંસં પરિક્ખિપિત્વા ઠિતન્તિ.

    Tato paraṃ sarīrassa abbhantare dvigoḷakappabhedaṃ vakkaṃ vaṇṇato mandarattaṃ pāḷibhaddakaṭṭhivaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato gāmadārakānaṃ suttāvutakīḷāgoḷakasaṇṭhānaṃ, ekavaṇṭasahakāradvayasaṇṭhānantipi eke. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato galavāṭakā vinikkhantena ekamūlena thokaṃ gantvā dvidhā bhinnena thūlanhārunā vinibaddhaṃ hutvā hadayamaṃsaṃ parikkhipitvā ṭhitanti.

    તત્થ યથા વણ્ટૂપનિબદ્ધં સહકારદ્વયં ન જાનાતિ ‘‘અહં વણ્ટેન ઉપનિબદ્ધ’’ન્તિ, નપિ વણ્ટં જાનાતિ ‘‘મયા સહકારદ્વયં ઉપનિબદ્ધ’’ન્તિ; એવમેવ ન વક્કં જાનાતિ ‘‘અહં થૂલન્હારુના ઉપનિબદ્ધ’’ન્તિ, નપિ થૂલન્હારુ જાનાતિ ‘‘મયા વક્કં ઉપનિબદ્ધ’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો વક્કં વક્કભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં વક્કં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā vaṇṭūpanibaddhaṃ sahakāradvayaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ vaṇṭena upanibaddha’’nti, napi vaṇṭaṃ jānāti ‘‘mayā sahakāradvayaṃ upanibaddha’’nti; evameva na vakkaṃ jānāti ‘‘ahaṃ thūlanhārunā upanibaddha’’nti, napi thūlanhāru jānāti ‘‘mayā vakkaṃ upanibaddha’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato vakkaṃ vakkabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ vakkaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરસ્સ અબ્ભન્તરે હદયં વણ્ણતો રત્તં રત્તપદુમપત્તપિટ્ઠિવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો બાહિરપત્તાનિ અપનેત્વા અધોમુખઠપિતપદુમમકુળસણ્ઠાનં, તઞ્ચ અગ્ગચ્છિન્નપુન્નાગફલમિવ વિવટેકપસ્સં બહિ મટ્ઠં અન્તો કોસાતકીફલસ્સ અબ્ભન્તરસદિસં. પઞ્ઞાબહુલાનં થોકં વિકસિતં, મન્દપઞ્ઞાનં મકુળિતમેવ. યં રૂપં નિસ્સાય મનોધાતુ ચ મનોવિઞ્ઞાણધાતુ ચ પવત્તન્તિ, તં અપનેત્વા અવસેસમંસપિણ્ડસઙ્ખાતહદયબ્ભન્તરે અદ્ધપસતમત્તં લોહિતં સણ્ઠાતિ, તં રાગચરિતસ્સ રત્તં, દોસચરિતસ્સ કાળકં, મોહચરિતસ્સ મંસધોવનોદકસદિસં, વિતક્કચરિતસ્સ કુલત્થયૂસવણ્ણં, સદ્ધાચરિતસ્સ કણિકારપુપ્ફવણ્ણં, પઞ્ઞાચરિતસ્સ અચ્છં વિપ્પસન્નમનાવિલં, નિદ્ધોતજાતિમણિ વિય જુતિમન્તં ખાયતિ. દિસતો ઉપરિમાય દિસાય જાતં. ઓકાસતો સરીરબ્ભન્તરે દ્વિન્નં થનાનં મજ્ઝે પતિટ્ઠિતન્તિ.

    Tato paraṃ sarīrassa abbhantare hadayaṃ vaṇṇato rattaṃ rattapadumapattapiṭṭhivaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato bāhirapattāni apanetvā adhomukhaṭhapitapadumamakuḷasaṇṭhānaṃ, tañca aggacchinnapunnāgaphalamiva vivaṭekapassaṃ bahi maṭṭhaṃ anto kosātakīphalassa abbhantarasadisaṃ. Paññābahulānaṃ thokaṃ vikasitaṃ, mandapaññānaṃ makuḷitameva. Yaṃ rūpaṃ nissāya manodhātu ca manoviññāṇadhātu ca pavattanti, taṃ apanetvā avasesamaṃsapiṇḍasaṅkhātahadayabbhantare addhapasatamattaṃ lohitaṃ saṇṭhāti, taṃ rāgacaritassa rattaṃ, dosacaritassa kāḷakaṃ, mohacaritassa maṃsadhovanodakasadisaṃ, vitakkacaritassa kulatthayūsavaṇṇaṃ, saddhācaritassa kaṇikārapupphavaṇṇaṃ, paññācaritassa acchaṃ vippasannamanāvilaṃ, niddhotajātimaṇi viya jutimantaṃ khāyati. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ majjhe patiṭṭhitanti.

    તત્થ યથા દ્વિન્નં વાતપાનકવાટકાનં મજ્ઝે ઠિતો અગ્ગળત્થમ્ભકો ન જાનાતિ ‘‘અહં દ્વિન્નં વાતપાનકવાટકાનં મજ્ઝે ઠિતો’’તિ, નપિ વાતપાનકવાટકાનિ જાનન્તિ ‘‘અમ્હાકં મજ્ઝે અગ્ગળત્થમ્ભકો ઠિતો’’તિ; એવમેવં ન હદયં જાનાતિ ‘‘અહં દ્વિન્નં થનાનં મજ્ઝે ઠિત’’ન્તિ, નપિ થનાનિ જાનન્તિ ‘‘હદયં અમ્હાકં મજ્ઝે ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો હદયં હદયભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં હદયં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā dvinnaṃ vātapānakavāṭakānaṃ majjhe ṭhito aggaḷatthambhako na jānāti ‘‘ahaṃ dvinnaṃ vātapānakavāṭakānaṃ majjhe ṭhito’’ti, napi vātapānakavāṭakāni jānanti ‘‘amhākaṃ majjhe aggaḷatthambhako ṭhito’’ti; evamevaṃ na hadayaṃ jānāti ‘‘ahaṃ dvinnaṃ thanānaṃ majjhe ṭhita’’nti, napi thanāni jānanti ‘‘hadayaṃ amhākaṃ majjhe ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato hadayaṃ hadayabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ hadayaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરસ્સ અબ્ભન્તરે યકનસઞ્ઞિતં યમકમંસપિણ્ડં વણ્ણતો રત્તં રત્તકુમુદબાહિરપત્તપિટ્ઠિવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો એકમૂલં હુત્વા અગ્ગે યમકં કોવિળારપત્તસણ્ઠાનં, તઞ્ચ દન્ધાનં એકંયેવ હોતિ મહન્તં, પઞ્ઞવન્તાનં દ્વે વા તીણિ વા ખુદ્દકાનીતિ. દિસતો ઉપરિમાય દિસાય જાતં. ઓકાસતો દ્વિન્નં થનાનં અબ્ભન્તરે દક્ખિણપસ્સં નિસ્સાય ઠિતન્તિ.

    Tato paraṃ sarīrassa abbhantare yakanasaññitaṃ yamakamaṃsapiṇḍaṃ vaṇṇato rattaṃ rattakumudabāhirapattapiṭṭhivaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato ekamūlaṃ hutvā agge yamakaṃ koviḷārapattasaṇṭhānaṃ, tañca dandhānaṃ ekaṃyeva hoti mahantaṃ, paññavantānaṃ dve vā tīṇi vā khuddakānīti. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ nissāya ṭhitanti.

    તત્થ યથા પિઠરકપસ્સે લગ્ગા મંસપેસિ ન જાનાતિ ‘‘અહં પિઠરકપસ્સે લગ્ગા’’તિ, નપિ પિઠરકપસ્સં જાનાતિ ‘‘મયિ મંસપેસિ લગ્ગા’’તિ; એવમેવ ન યકનં જાનાતિ ‘‘અહં દ્વિન્નં થનાનં અબ્ભન્તરે દક્ખિણપસ્સં નિસ્સાય ઠિત’’ન્તિ, નપિ થનાનં અબ્ભન્તરે દક્ખિણપસ્સં જાનાતિ ‘‘મં નિસ્સાય યકનં ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો પન યકનં યકનભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ . અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં યકનં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā piṭharakapasse laggā maṃsapesi na jānāti ‘‘ahaṃ piṭharakapasse laggā’’ti, napi piṭharakapassaṃ jānāti ‘‘mayi maṃsapesi laggā’’ti; evameva na yakanaṃ jānāti ‘‘ahaṃ dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ nissāya ṭhita’’nti, napi thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ jānāti ‘‘maṃ nissāya yakanaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato pana yakanaṃ yakanabhāgena paricchinnanti vavatthapeti . Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ yakanaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે પટિચ્છન્નાપટિચ્છન્નભેદતો દુવિધં કિલોમકં વણ્ણતો સેતં દુકૂલપિલોતિકવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો અત્તનો ઓકાસસણ્ઠાનં. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતં. ઓકાસતો પટિચ્છન્નકિલોમકં હદયઞ્ચ વક્કઞ્ચ પરિવારેત્વા, અપ્પટિચ્છન્નકિલોમકં સકલસરીરે ચમ્મસ્સ હેટ્ઠતો મંસં પરિયોનન્ધિત્વા ઠિતન્તિ.

    Tato paraṃ sarīre paṭicchannāpaṭicchannabhedato duvidhaṃ kilomakaṃ vaṇṇato setaṃ dukūlapilotikavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato attano okāsasaṇṭhānaṃ. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato paṭicchannakilomakaṃ hadayañca vakkañca parivāretvā, appaṭicchannakilomakaṃ sakalasarīre cammassa heṭṭhato maṃsaṃ pariyonandhitvā ṭhitanti.

    તત્થ યથા પિલોતિકાય પલિવેઠિતે મંસે ન પિલોતિકા જાનાતિ ‘‘મયા મંસં પલિવેઠિત’’ન્તિ, નપિ મંસં જાનાતિ ‘‘અહં પિલોતિકાય પલિવેઠિત’’ન્તિ; એવમેવ ન કિલોમકં જાનાતિ ‘‘મયા હદયવક્કાનિ સકલસરીરે ચ ચમ્મસ્સ હેટ્ઠતો મંસં પલિવેઠિત’’ન્તિ. નપિ હદયવક્કાનિ સકલસરીરે ચ મંસં જાનાતિ ‘‘અહં કિલોમકેન પલિવેઠિત’’ન્તિ . આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો હેટ્ઠા મંસેન ઉપરિ ચમ્મેન તિરિયં કિલોમકભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં કિલોમકં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā pilotikāya paliveṭhite maṃse na pilotikā jānāti ‘‘mayā maṃsaṃ paliveṭhita’’nti, napi maṃsaṃ jānāti ‘‘ahaṃ pilotikāya paliveṭhita’’nti; evameva na kilomakaṃ jānāti ‘‘mayā hadayavakkāni sakalasarīre ca cammassa heṭṭhato maṃsaṃ paliveṭhita’’nti. Napi hadayavakkāni sakalasarīre ca maṃsaṃ jānāti ‘‘ahaṃ kilomakena paliveṭhita’’nti . Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato heṭṭhā maṃsena upari cammena tiriyaṃ kilomakabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ kilomakaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરસ્સ અબ્ભન્તરે પિહકં વણ્ણતો નીલં મીલાતનિગ્ગુણ્ડીપુપ્ફવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો યેભુય્યેન સત્તઙ્ગુલપ્પમાણં અબન્ધનં કાળવચ્છકજિવ્હાસણ્ઠાનં. દિસતો ઉપરિમાય દિસાય જાતં. ઓકાસતો હદયસ્સ વામપસ્સે ઉદરપટલસ્સ મત્થકપસ્સં નિસ્સાય ઠિતં, યમ્હિ પહરણપહારેન બહિ નિક્ખન્તે સત્તાનં જીવિતક્ખયો હોતીતિ.

    Tato paraṃ sarīrassa abbhantare pihakaṃ vaṇṇato nīlaṃ mīlātanigguṇḍīpupphavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato yebhuyyena sattaṅgulappamāṇaṃ abandhanaṃ kāḷavacchakajivhāsaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato hadayassa vāmapasse udarapaṭalassa matthakapassaṃ nissāya ṭhitaṃ, yamhi paharaṇapahārena bahi nikkhante sattānaṃ jīvitakkhayo hotīti.

    તત્થ યથા કોટ્ઠકમત્થકપસ્સં નિસ્સાય ઠિતા ન ગોમયપિણ્ડિ જાનાતિ ‘‘અહં કોટ્ઠકમત્થકપસ્સં નિસ્સાય ઠિતા’’તિ, નપિ કોટ્ઠકમત્થકપસ્સં જાનાતિ ‘‘ગોમયપિણ્ડિ મં નિસ્સાય ઠિતા’’તિ; એવમેવ ન પિહકં જાનાતિ ‘‘અહં ઉદરપટલસ્સ મત્થકપસ્સં નિસ્સાય ઠિત’’ન્તિ, નપિ ઉદરપટલસ્સ મત્થકપસ્સં જાનાતિ ‘‘પિહકં મં નિસ્સાય ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો પિહકં પિહકભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં પિહકં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā koṭṭhakamatthakapassaṃ nissāya ṭhitā na gomayapiṇḍi jānāti ‘‘ahaṃ koṭṭhakamatthakapassaṃ nissāya ṭhitā’’ti, napi koṭṭhakamatthakapassaṃ jānāti ‘‘gomayapiṇḍi maṃ nissāya ṭhitā’’ti; evameva na pihakaṃ jānāti ‘‘ahaṃ udarapaṭalassa matthakapassaṃ nissāya ṭhita’’nti, napi udarapaṭalassa matthakapassaṃ jānāti ‘‘pihakaṃ maṃ nissāya ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato pihakaṃ pihakabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ pihakaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરસ્સ અબ્ભન્તરે દ્વત્તિંસમંસખણ્ડપ્પભેદં પપ્ફાસં વણ્ણતો રત્તં નાતિપરિપક્કઉદુમ્બરવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો વિસમચ્છિન્નપૂવસણ્ઠાનં, છદનિટ્ઠકખણ્ડપુઞ્જસણ્ઠાનન્તિપિ એકે. તદેતં અબ્ભન્તરે અસિતપીતાદીનં અભાવે ઉગ્ગતેન કમ્મજતેજુસ્મના અબ્ભાહતત્તા સઙ્ખાદિતપલાલપિણ્ડમિવ નિરસં નિરોજં હોતિ. દિસતો ઉપરિમાય દિસાય જાતં. ઓકાસતો સરીરબ્ભન્તરે દ્વિન્નં થનાનં અબ્ભન્તરે હદયઞ્ચ યકનઞ્ચ ઉપરિ છાદેત્વા ઓલમ્બન્તં ઠિતન્તિ.

    Tato paraṃ sarīrassa abbhantare dvattiṃsamaṃsakhaṇḍappabhedaṃ papphāsaṃ vaṇṇato rattaṃ nātiparipakkaudumbaravaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato visamacchinnapūvasaṇṭhānaṃ, chadaniṭṭhakakhaṇḍapuñjasaṇṭhānantipi eke. Tadetaṃ abbhantare asitapītādīnaṃ abhāve uggatena kammajatejusmanā abbhāhatattā saṅkhāditapalālapiṇḍamiva nirasaṃ nirojaṃ hoti. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare hadayañca yakanañca upari chādetvā olambantaṃ ṭhitanti.

    તત્થ યથા જિણ્ણકોટ્ઠબ્ભન્તરે લમ્બમાનો સકુણકુલાવકો ન જાનાતિ ‘‘અહં જિણ્ણકોટ્ઠબ્ભન્તરે લમ્બમાનો ઠિતો’’તિ, નપિ જિણ્ણકોટ્ઠબ્ભન્તરં જાનાતિ ‘‘સકુણકુલાવકો મયિ લમ્બમાનો ઠિતો’’તિ; એવમેવ ન પપ્ફાસં જાનાતિ ‘‘અહં સરીરબ્ભન્તરે દ્વિન્નં થનાનં અન્તરે લમ્બમાનં ઠિત’’ન્તિ, નપિ સરીરબ્ભન્તરે દ્વિન્નં થનાનં અન્તરં જાનાતિ ‘‘મયિ પપ્ફાસં લમ્બમાનં ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો પપ્ફાસં પપ્ફાસભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં પપ્ફાસં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā jiṇṇakoṭṭhabbhantare lambamāno sakuṇakulāvako na jānāti ‘‘ahaṃ jiṇṇakoṭṭhabbhantare lambamāno ṭhito’’ti, napi jiṇṇakoṭṭhabbhantaraṃ jānāti ‘‘sakuṇakulāvako mayi lambamāno ṭhito’’ti; evameva na papphāsaṃ jānāti ‘‘ahaṃ sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ antare lambamānaṃ ṭhita’’nti, napi sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ antaraṃ jānāti ‘‘mayi papphāsaṃ lambamānaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato papphāsaṃ papphāsabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ papphāsaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં અન્તોસરીરે પુરિસસ્સ દ્વત્તિંસહત્થં, ઇત્થિયા અટ્ઠવીસતિહત્થં, એકવીસતિયા ઠાનેસુ ઓભગ્ગં અન્તં વણ્ણતો સેતં સક્ખરસુધાવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો સીસં છિન્દિત્વા લોહિતદોણિયં સંવેલ્લેત્વા ઠપિતધમ્મનિસણ્ઠાનં. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતં. ઓકાસતો ઉપરિ ગલવાટકે હેટ્ઠા ચ કરીસમગ્ગે વિનિબન્ધત્તા ગલવાટકકરીસમગ્ગપરિયન્તે સરીરબ્ભન્તરે ઠિતન્તિ.

    Tato paraṃ antosarīre purisassa dvattiṃsahatthaṃ, itthiyā aṭṭhavīsatihatthaṃ, ekavīsatiyā ṭhānesu obhaggaṃ antaṃ vaṇṇato setaṃ sakkharasudhāvaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato sīsaṃ chinditvā lohitadoṇiyaṃ saṃvelletvā ṭhapitadhammanisaṇṭhānaṃ. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato upari galavāṭake heṭṭhā ca karīsamagge vinibandhattā galavāṭakakarīsamaggapariyante sarīrabbhantare ṭhitanti.

    તત્થ યથા લોહિતદોણિયં ઠપિતં છિન્નસીસં ધમ્મનિકળેવરં ન જાનાતિ ‘‘અહં લોહિતદોણિયં ઠિત’’ન્તિ, નપિ લોહિતદોણિ જાનાતિ ‘‘મયિ છિન્નસીસં ધમ્મનિકળેવરં ઠિત’’ન્તિ; એવમેવ ન અન્તં જાનાતિ ‘‘અહં સરીરબ્ભન્તરે ઠિત’’ન્તિ, નપિ સરીરબ્ભન્તરં જાનાતિ ‘‘મયિ અન્તં ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો અન્તં અન્તભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં અન્તં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā lohitadoṇiyaṃ ṭhapitaṃ chinnasīsaṃ dhammanikaḷevaraṃ na jānāti ‘‘ahaṃ lohitadoṇiyaṃ ṭhita’’nti, napi lohitadoṇi jānāti ‘‘mayi chinnasīsaṃ dhammanikaḷevaraṃ ṭhita’’nti; evameva na antaṃ jānāti ‘‘ahaṃ sarīrabbhantare ṭhita’’nti, napi sarīrabbhantaraṃ jānāti ‘‘mayi antaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato antaṃ antabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ antaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં અન્તોસરીરે અન્તન્તરે અન્તગુણં વણ્ણતો સેતં દકસીતલિકમૂલવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો દકસીતલિકમૂલસણ્ઠાનમેવાતિ, ગોમુત્તસણ્ઠાનન્તિપિ એકે. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતં. ઓકાસતો કુદાલફરસુકમ્માદીનિ કરોન્તાનં યન્તાકડ્ઢનકાલે યન્તસુત્તકમિવ યન્તફલકાનિ અન્તભોગે એકતો અગ્ગળન્તે આબન્ધિત્વા પાદપુઞ્છનરજ્જુમણ્ડલકસ્સ અન્તરા તં સિબ્બિત્વા ઠિતરજ્જુકા વિય એકવીસતિયા અન્તભોગાનં અન્તરા ઠિતન્તિ.

    Tato paraṃ antosarīre antantare antaguṇaṃ vaṇṇato setaṃ dakasītalikamūlavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato dakasītalikamūlasaṇṭhānamevāti, gomuttasaṇṭhānantipi eke. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato kudālapharasukammādīni karontānaṃ yantākaḍḍhanakāle yantasuttakamiva yantaphalakāni antabhoge ekato aggaḷante ābandhitvā pādapuñchanarajjumaṇḍalakassa antarā taṃ sibbitvā ṭhitarajjukā viya ekavīsatiyā antabhogānaṃ antarā ṭhitanti.

    તત્થ યથા પાદપુઞ્છનરજ્જુમણ્ડલકં સિબ્બિત્વા ઠિતરજ્જુકા ન જાનાતિ ‘‘મયા પાદપુઞ્છનરજ્જુમણ્ડલકં સિબ્બિત’’ન્તિ, નપિ પાદપુઞ્છનરજ્જુમણ્ડલકં જાનાતિ ‘‘રજ્જુકા મં સિબ્બિત્વા ઠિતા’’તિ, એવમેવ અન્તગુણં ન જાનાતિ ‘‘અહં અન્તં એકવીસતિભોગબ્ભન્તરે આબન્ધિત્વા ઠિત’’ન્તિ, નપિ અન્તં જાનાતિ ‘‘અન્તગુણં મં આબન્ધિત્વા ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો અન્તગુણં અન્તગુણભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં અન્તગુણં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā pādapuñchanarajjumaṇḍalakaṃ sibbitvā ṭhitarajjukā na jānāti ‘‘mayā pādapuñchanarajjumaṇḍalakaṃ sibbita’’nti, napi pādapuñchanarajjumaṇḍalakaṃ jānāti ‘‘rajjukā maṃ sibbitvā ṭhitā’’ti, evameva antaguṇaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ antaṃ ekavīsatibhogabbhantare ābandhitvā ṭhita’’nti, napi antaṃ jānāti ‘‘antaguṇaṃ maṃ ābandhitvā ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato antaguṇaṃ antaguṇabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ antaguṇaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં અન્તોસરીરે ઉદરિયં વણ્ણતો અજ્ઝોહટાહારવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો પરિસ્સાવને સિથિલબદ્ધતણ્ડુલસણ્ઠાનં. દિસતો ઉપરિમાય દિસાય જાતં. ઓકાસતો ઉદરે ઠિતન્તિ . ઉદરં નામ ઉભતો નિપ્પીળિયમાનસ્સ અલ્લસાટકસ્સ મજ્ઝે સઞ્જાતફોટકસદિસં અન્તપટલં, બહિ મટ્ઠં, અન્તો મંસકસમ્બુપલિવેઠિતં, કિલિટ્ઠપાવારપુપ્ફસદિસં, કુથિતપનસફલસ્સ અબ્ભન્તરસદિસન્તિપિ એકે. તત્થ તક્કોલકા ગણ્ડુપ્પાદકાતાલહીરકાસૂચિમુખકાપટતન્તુસુત્તકાતિ એવમાદિદ્વત્તિંસકુલપ્પભેદા કિમયો આકુલબ્યાકુલા સણ્ડસણ્ડચારિનો હુત્વા નિવસન્તિ, યે પાનભોજનાદિમ્હિ અવિજ્જમાને ઉલ્લઙ્ઘિત્વા વિરવન્તા હદયમંસં અભિતુદન્તિ પાનભોજનાદીનિ અજ્ઝોહરણવેલાયઞ્ચ ઉદ્ધંમુખા હુત્વા પઠમજ્ઝોહટે દ્વે તયો આલોપે તુરિતતુરિતા વિલુમ્પન્તિ. યં એતેસં કિમીનં પસૂતિઘરં વચ્ચકુટિ ગિલાનસાલા સુસાનઞ્ચ હોતિ, યત્થ સેય્યથાપિ નામ ચણ્ડાલગામદ્વારે ચન્દનિકાય સરદસમયે થૂલફુસિતકે દેવે વસ્સન્તે ઉદકેન આવૂળ્હં મુત્તકરીસચમ્મટ્ઠિન્હારુખણ્ડખેળસિઙ્ઘાણિકાલોહિતપ્પભુતિનાનાકુણપજાતં નિપતિત્વા કદ્દમોદકાલુળિતં સઞ્જાતકિમિકુલાકુલં હુત્વા દ્વીહતીહચ્ચયેન સૂરિયાતપસન્તાપવેગકુથિતં ઉપરિ ફેણપુપ્ફુળકે મુઞ્ચન્તં અભિનીલવણ્ણં પરમદુગ્ગન્ધજેગુચ્છં ઉપગન્તું વા દટ્ઠું વા અનરહરૂપતં આપજ્જિત્વા તિટ્ઠતિ, પગેવ ઘાયિતું વા સાયિતું વા; એવમેવ નાનપ્પકારપાનભોજનાદિ દન્તમુસલસંચુણ્ણિતં જિવ્હાહત્થસમ્પરિવત્તિતં ખેળલાલાપલિબુદ્ધં તઙ્ખણવિગતવણ્ણગન્ધરસાદિસમ્પદં કોલિયખલિસુવાનવમથુસદિસં નિપતિત્વા પિત્તસેમ્હવાતપલિવેઠિતં હુત્વા ઉદરગ્ગિસન્તાપવેગકુથિતં કિમિકુલાકુલં ઉપરૂપરિ ફેણપુપ્ફુળકાનિ મુઞ્ચન્તં પરમકસમ્બુદુગ્ગન્ધજેગુચ્છભાવમાપજ્જિત્વા તિટ્ઠતિ. યં સુત્વાપિ પાનભોજનાદીસુ અમનુઞ્ઞતા સણ્ઠાતિ, પગેવ પઞ્ઞાચક્ખુના ઓલોકેત્વા. યત્થ ચ પતિતં પાનભોજનાદિ પઞ્ચધા વિવેકં ગચ્છતિ, એકં ભાગં પાણકા ખાદન્તિ, એકં ભાગં ઉદરગ્ગિ ઝાપેતિ, એકો ભાગો મુત્તં હોતિ, એકો ભાગો કરીસં હોતિ, એકો ભાગો રસભાવં આપજ્જિત્વા સોણિતમંસાદીનિ ઉપબ્રૂહયતીતિ.

    Tato paraṃ antosarīre udariyaṃ vaṇṇato ajjhohaṭāhāravaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato parissāvane sithilabaddhataṇḍulasaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato udare ṭhitanti . Udaraṃ nāma ubhato nippīḷiyamānassa allasāṭakassa majjhe sañjātaphoṭakasadisaṃ antapaṭalaṃ, bahi maṭṭhaṃ, anto maṃsakasambupaliveṭhitaṃ, kiliṭṭhapāvārapupphasadisaṃ, kuthitapanasaphalassa abbhantarasadisantipi eke. Tattha takkolakā gaṇḍuppādakātālahīrakāsūcimukhakāpaṭatantusuttakāti evamādidvattiṃsakulappabhedā kimayo ākulabyākulā saṇḍasaṇḍacārino hutvā nivasanti, ye pānabhojanādimhi avijjamāne ullaṅghitvā viravantā hadayamaṃsaṃ abhitudanti pānabhojanādīni ajjhoharaṇavelāyañca uddhaṃmukhā hutvā paṭhamajjhohaṭe dve tayo ālope turitaturitā vilumpanti. Yaṃ etesaṃ kimīnaṃ pasūtigharaṃ vaccakuṭi gilānasālā susānañca hoti, yattha seyyathāpi nāma caṇḍālagāmadvāre candanikāya saradasamaye thūlaphusitake deve vassante udakena āvūḷhaṃ muttakarīsacammaṭṭhinhārukhaṇḍakheḷasiṅghāṇikālohitappabhutinānākuṇapajātaṃ nipatitvā kaddamodakāluḷitaṃ sañjātakimikulākulaṃ hutvā dvīhatīhaccayena sūriyātapasantāpavegakuthitaṃ upari pheṇapupphuḷake muñcantaṃ abhinīlavaṇṇaṃ paramaduggandhajegucchaṃ upagantuṃ vā daṭṭhuṃ vā anaraharūpataṃ āpajjitvā tiṭṭhati, pageva ghāyituṃ vā sāyituṃ vā; evameva nānappakārapānabhojanādi dantamusalasaṃcuṇṇitaṃ jivhāhatthasamparivattitaṃ kheḷalālāpalibuddhaṃ taṅkhaṇavigatavaṇṇagandharasādisampadaṃ koliyakhalisuvānavamathusadisaṃ nipatitvā pittasemhavātapaliveṭhitaṃ hutvā udaraggisantāpavegakuthitaṃ kimikulākulaṃ uparūpari pheṇapupphuḷakāni muñcantaṃ paramakasambuduggandhajegucchabhāvamāpajjitvā tiṭṭhati. Yaṃ sutvāpi pānabhojanādīsu amanuññatā saṇṭhāti, pageva paññācakkhunā oloketvā. Yattha ca patitaṃ pānabhojanādi pañcadhā vivekaṃ gacchati, ekaṃ bhāgaṃ pāṇakā khādanti, ekaṃ bhāgaṃ udaraggi jhāpeti, eko bhāgo muttaṃ hoti, eko bhāgo karīsaṃ hoti, eko bhāgo rasabhāvaṃ āpajjitvā soṇitamaṃsādīni upabrūhayatīti.

    તત્થ યથા પરમજેગુચ્છાય સુવાનદોણિયા ઠિતો સુવાનવમથુ ન જાનાતિ ‘‘અહં સુવાનદોણિયા ઠિતો’’તિ; નપિ સુવાનદોણિ જાનાતિ ‘‘મયિ સુવાનવમથુ ઠિતો’’તિ. એવમેવ ન ઉદરિયં જાનાતિ ‘‘અહં ઇમસ્મિં પરમદુગ્ગન્ધજેગુચ્છે ઉદરે ઠિત’’ન્તિ; નપિ ઉદરં જાનાતિ ‘‘મયિ ઉદરિયં ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ . પરિચ્છેદતો ઉદરિયં ઉદરિયભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં ઉદરિયં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā paramajegucchāya suvānadoṇiyā ṭhito suvānavamathu na jānāti ‘‘ahaṃ suvānadoṇiyā ṭhito’’ti; napi suvānadoṇi jānāti ‘‘mayi suvānavamathu ṭhito’’ti. Evameva na udariyaṃ jānāti ‘‘ahaṃ imasmiṃ paramaduggandhajegucche udare ṭhita’’nti; napi udaraṃ jānāti ‘‘mayi udariyaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti . Paricchedato udariyaṃ udariyabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ udariyaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં અન્તોસરીરે કરીસં વણ્ણતો યેભુય્યેન અજ્ઝોહટાહારવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો ઓકાસસણ્ઠાનં, દિસતો હેટ્ઠિમાય દિસાય જાતં, ઓકાસતો પક્કાસયે ઠિતન્તિ. પક્કાસયો નામ હેટ્ઠા નાભિપિટ્ઠિકણ્ટકમૂલાનં અન્તરે અન્તાવસાને ઉબ્બેધેન અટ્ઠઙ્ગુલમત્તો વંસનળકબ્ભન્તરસદિસો પદેસો, યત્થ સેય્યથાપિ નામ ઉપરિભૂમિભાગે પતિતં વસ્સોદકં ઓગળિત્વા હેટ્ઠાભૂમિભાગં પૂરેત્વા તિટ્ઠતિ, એવમેવ યંકિઞ્ચિ આમાસયે પતિતં પાનભોજનાદિકં ઉદરગ્ગિના ફેણુદ્દેહકં પક્કં પક્કં સણ્હકરણિયા પિટ્ઠમિવ સણ્હભાવં આપજ્જિત્વા અન્તબિલેન ઓગળિત્વા ઓમદ્દિત્વા વંસનળકે પક્ખિત્તપણ્ડુમત્તિકા વિય સન્નિચિતં હુત્વા તિટ્ઠતિ.

    Tato paraṃ antosarīre karīsaṃ vaṇṇato yebhuyyena ajjhohaṭāhāravaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ, disato heṭṭhimāya disāya jātaṃ, okāsato pakkāsaye ṭhitanti. Pakkāsayo nāma heṭṭhā nābhipiṭṭhikaṇṭakamūlānaṃ antare antāvasāne ubbedhena aṭṭhaṅgulamatto vaṃsanaḷakabbhantarasadiso padeso, yattha seyyathāpi nāma uparibhūmibhāge patitaṃ vassodakaṃ ogaḷitvā heṭṭhābhūmibhāgaṃ pūretvā tiṭṭhati, evameva yaṃkiñci āmāsaye patitaṃ pānabhojanādikaṃ udaragginā pheṇuddehakaṃ pakkaṃ pakkaṃ saṇhakaraṇiyā piṭṭhamiva saṇhabhāvaṃ āpajjitvā antabilena ogaḷitvā omadditvā vaṃsanaḷake pakkhittapaṇḍumattikā viya sannicitaṃ hutvā tiṭṭhati.

    તત્થ યથા વંસનળકે ઓમદ્દિત્વા પક્ખિત્તપણ્ડુમત્તિકા ન જાનાતિ ‘‘અહં વંસનળકે ઠિતા’’તિ, નપિ વંસનળકો જાનાતિ ‘‘મયિ પણ્ડુમત્તિકા ઠિતા’’તિ; એવમેવ ન કરીસં જાનાતિ ‘‘અહં પક્કાસયે ઠિત’’ન્તિ, નપિ પક્કાસયો જાનાતિ ‘‘મયિ કરીસં ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો કરીસં કરીસભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં કરીસં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā vaṃsanaḷake omadditvā pakkhittapaṇḍumattikā na jānāti ‘‘ahaṃ vaṃsanaḷake ṭhitā’’ti, napi vaṃsanaḷako jānāti ‘‘mayi paṇḍumattikā ṭhitā’’ti; evameva na karīsaṃ jānāti ‘‘ahaṃ pakkāsaye ṭhita’’nti, napi pakkāsayo jānāti ‘‘mayi karīsaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato karīsaṃ karīsabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ karīsaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે સીસકટાહબ્ભન્તરે મત્થલુઙ્ગં વણ્ણતો સેતં અહિછત્તકપિણ્ડિવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. પક્કુથિતદુદ્ધવણ્ણન્તિપિ એકે. સણ્ઠાનતો ઓકાસસણ્ઠાનં. દિસતો ઉપરિમાય દિસાય જાતં. ઓકાસતો સીસકટાહસ્સ અબ્ભન્તરે ચત્તારો સિબ્બિનિમગ્ગે નિસ્સાય સમોધાય ઠપિતા ચત્તારો પિટ્ઠપિણ્ડિકા વિય સમોહિતં ચતુમત્થલુઙ્ગપિણ્ડપ્પભેદં હુત્વા ઠિતન્તિ.

    Tato paraṃ sarīre sīsakaṭāhabbhantare matthaluṅgaṃ vaṇṇato setaṃ ahichattakapiṇḍivaṇṇanti vavatthapeti. Pakkuthitaduddhavaṇṇantipi eke. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato sīsakaṭāhassa abbhantare cattāro sibbinimagge nissāya samodhāya ṭhapitā cattāro piṭṭhapiṇḍikā viya samohitaṃ catumatthaluṅgapiṇḍappabhedaṃ hutvā ṭhitanti.

    તત્થ યથા પુરાણલાબુકટાહે પક્ખિત્તપિટ્ઠપિણ્ડિ પક્કુથિતદુદ્ધં વા ન જાનાતિ ‘‘અહં પુરાણલાબુકટાહે ઠિત’’ન્તિ, નપિ પુરાણલાબુકટાહં જાનાતિ ‘‘મયિ પિટ્ઠપિણ્ડિ પક્કુથિતદુદ્ધં વા ઠિત’’ન્તિ; એવમેવ ન મત્થલુઙ્ગં જાનાતિ ‘‘અહં સીસકટાહબ્ભન્તરે ઠિત’’ન્તિ, નપિ સીસકટાહબ્ભન્તરં જાનાતિ ‘‘મયિ મત્થલુઙ્ગં ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો મત્થલુઙ્ગં મત્થલુઙ્ગભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં મત્થલુઙ્ગં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā purāṇalābukaṭāhe pakkhittapiṭṭhapiṇḍi pakkuthitaduddhaṃ vā na jānāti ‘‘ahaṃ purāṇalābukaṭāhe ṭhita’’nti, napi purāṇalābukaṭāhaṃ jānāti ‘‘mayi piṭṭhapiṇḍi pakkuthitaduddhaṃ vā ṭhita’’nti; evameva na matthaluṅgaṃ jānāti ‘‘ahaṃ sīsakaṭāhabbhantare ṭhita’’nti, napi sīsakaṭāhabbhantaraṃ jānāti ‘‘mayi matthaluṅgaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato matthaluṅgaṃ matthaluṅgabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ matthaluṅgaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે બદ્ધાબદ્ધભેદતો દુવિધમ્પિ પિત્તં વણ્ણતો બહલમધુકતેલવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. અબદ્ધપિત્તં મિલાતબકુલપુપ્ફવણ્ણન્તિપિ એકે. સણ્ઠાનતો ઓકાસસણ્ઠાનં. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતં. ઓકાસતો અબદ્ધપિત્તં કેસલોમનખદન્તાનં મંસવિનિમુત્તટ્ઠાનં થદ્ધસુક્ખચમ્મઞ્ચ વજ્જેત્વા ઉદકમિવ તેલબિન્દુ અવસેસસરીરં બ્યાપેત્વા ઠિતં, યમ્હિ કુપિતે અક્ખીનિ પીતકાનિ હોન્તિ ભમન્તિ, ગત્તં કમ્પતિ કણ્ડૂયતિ. બદ્ધપિત્તં હદયપપ્ફાસાનમન્તરે યકનમંસં નિસ્સાય પતિટ્ઠિતે મહાકોસાતકિકોસકસદિસે પિત્તકોસકે ઠિતં, યમ્હિ કુપિતે સત્તા ઉમ્મત્તકા હોન્તિ, વિપલ્લત્થચિત્તા હિરોત્તપ્પં છડ્ડેત્વા અકત્તબ્બં કરોન્તિ, અભાસિતબ્બં ભાસન્તિ, અચિન્તિતબ્બં ચિન્તેન્તિ.

    Tato paraṃ sarīre baddhābaddhabhedato duvidhampi pittaṃ vaṇṇato bahalamadhukatelavaṇṇanti vavatthapeti. Abaddhapittaṃ milātabakulapupphavaṇṇantipi eke. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato abaddhapittaṃ kesalomanakhadantānaṃ maṃsavinimuttaṭṭhānaṃ thaddhasukkhacammañca vajjetvā udakamiva telabindu avasesasarīraṃ byāpetvā ṭhitaṃ, yamhi kupite akkhīni pītakāni honti bhamanti, gattaṃ kampati kaṇḍūyati. Baddhapittaṃ hadayapapphāsānamantare yakanamaṃsaṃ nissāya patiṭṭhite mahākosātakikosakasadise pittakosake ṭhitaṃ, yamhi kupite sattā ummattakā honti, vipallatthacittā hirottappaṃ chaḍḍetvā akattabbaṃ karonti, abhāsitabbaṃ bhāsanti, acintitabbaṃ cintenti.

    તત્થ યથા ઉદકં બ્યાપેત્વા ઠિતં તેલં ન જાનાતિ ‘‘અહં ઉદકં બ્યાપેત્વા ઠિત’’ન્તિ, નપિ ઉદકં જાનાતિ ‘‘તેલં મં બ્યાપેત્વા ઠિત’’ન્તિ; એવમેવ ન અબદ્ધપિત્તં જાનાતિ ‘‘અહં સરીરં બ્યાપેત્વા ઠિત’’ન્તિ, નપિ સરીરં જાનાતિ ‘‘અબદ્ધપિત્તં મં બ્યાપેત્વા ઠિત’’ન્તિ. યથા ચ કોસાતકિકોસકે ઠિતં વસ્સોદકં ન જાનાતિ ‘‘અહં કોસાતકિકોસકે ઠિત’’ન્તિ, નપિ કોસાતકિકોસકો જાનાતિ ‘‘મયિ વસ્સોદકં ઠિત’’ન્તિ; એવમેવ ન બદ્ધપિત્તં જાનાતિ ‘‘અહં પિત્તકોસકે ઠિત’’ન્તિ, નપિ પિત્તકોસકો જાનાતિ ‘‘મયિ બદ્ધપિત્તં ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો પિત્તં પિત્તભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં પિત્તં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā udakaṃ byāpetvā ṭhitaṃ telaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ udakaṃ byāpetvā ṭhita’’nti, napi udakaṃ jānāti ‘‘telaṃ maṃ byāpetvā ṭhita’’nti; evameva na abaddhapittaṃ jānāti ‘‘ahaṃ sarīraṃ byāpetvā ṭhita’’nti, napi sarīraṃ jānāti ‘‘abaddhapittaṃ maṃ byāpetvā ṭhita’’nti. Yathā ca kosātakikosake ṭhitaṃ vassodakaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ kosātakikosake ṭhita’’nti, napi kosātakikosako jānāti ‘‘mayi vassodakaṃ ṭhita’’nti; evameva na baddhapittaṃ jānāti ‘‘ahaṃ pittakosake ṭhita’’nti, napi pittakosako jānāti ‘‘mayi baddhapittaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato pittaṃ pittabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ pittaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરબ્ભન્તરે એકપત્તપૂરપ્પમાણં સેમ્હં વણ્ણતો સેતં કચ્છકપણ્ણરસવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો ઓકાસસણ્ઠાનં. દિસતો ઉપરિમાય દિસાય જાતં. ઓકાસતો ઉદરપટલે ઠિતન્તિ. યં પાનભોજનાદિઅજ્ઝોહરણકાલે સેય્યથાપિ નામ ઉદકે સેવાલપણકં કટ્ઠે વા કથલે વા પતન્તે છિજ્જિત્વા દ્વિધા હુત્વા પુન અજ્ઝોત્થરિત્વા તિટ્ઠતિ, એવમેવ પાનભોજનાદિમ્હિ નિપતન્તે છિજ્જિત્વા દ્વિધા હુત્વા પુન અજ્ઝોત્થરિત્વા તિટ્ઠતિ, યમ્હિ ચ મન્દીભૂતે પક્કમિવ ગણ્ડં પૂતિકમિવ કુક્કુટણ્ડં ઉદરપટલં પરમજેગુચ્છકુણપગન્ધં હોતિ. તતો ઉગ્ગતેન ચ ગન્ધેન ઉગ્ગારોપિ મુખમ્પિ દુગ્ગન્ધં પૂતિકુણપસદિસં હોતિ, સો ચ પુરિસો ‘‘અપેહિ દુગ્ગન્ધં વાયસી’’તિ વત્તબ્બતં આપજ્જતિ, યઞ્ચ અભિવડ્ઢિતં બહલત્તમાપન્નં પટિકુજ્જનફલકમિવ વચ્ચકુટિયા ઉદરપટલબ્ભન્તરે એવ કુણપગન્ધં સન્નિરુમ્ભિત્વા તિટ્ઠતિ.

    Tato paraṃ sarīrabbhantare ekapattapūrappamāṇaṃ semhaṃ vaṇṇato setaṃ kacchakapaṇṇarasavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato udarapaṭale ṭhitanti. Yaṃ pānabhojanādiajjhoharaṇakāle seyyathāpi nāma udake sevālapaṇakaṃ kaṭṭhe vā kathale vā patante chijjitvā dvidhā hutvā puna ajjhottharitvā tiṭṭhati, evameva pānabhojanādimhi nipatante chijjitvā dvidhā hutvā puna ajjhottharitvā tiṭṭhati, yamhi ca mandībhūte pakkamiva gaṇḍaṃ pūtikamiva kukkuṭaṇḍaṃ udarapaṭalaṃ paramajegucchakuṇapagandhaṃ hoti. Tato uggatena ca gandhena uggāropi mukhampi duggandhaṃ pūtikuṇapasadisaṃ hoti, so ca puriso ‘‘apehi duggandhaṃ vāyasī’’ti vattabbataṃ āpajjati, yañca abhivaḍḍhitaṃ bahalattamāpannaṃ paṭikujjanaphalakamiva vaccakuṭiyā udarapaṭalabbhantare eva kuṇapagandhaṃ sannirumbhitvā tiṭṭhati.

    તત્થ યથા ચન્દનિકાય ઉપરિફેણપટલં ન જાનાતિ ‘‘અહં ચન્દનિકાય ઠિત’’ન્તિ, નપિ ચન્દનિકા જાનાતિ ‘‘મયિ ફેણપટલં ઠિત’’ન્તિ; એવમેવ ન સેમ્હં જાનાતિ ‘‘અહં ઉદરપટલે ઠિત’’ન્તિ, નપિ ઉદરપટલં જાનાતિ ‘‘મયિ સેમ્હં ઠિતન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો સેમ્હં સેમ્હભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં સેમ્હં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā candanikāya uparipheṇapaṭalaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ candanikāya ṭhita’’nti, napi candanikā jānāti ‘‘mayi pheṇapaṭalaṃ ṭhita’’nti; evameva na semhaṃ jānāti ‘‘ahaṃ udarapaṭale ṭhita’’nti, napi udarapaṭalaṃ jānāti ‘‘mayi semhaṃ ṭhitanti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato semhaṃ semhabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ semhaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે પુબ્બો વણ્ણતો પણ્ડુપલાસવણ્ણોતિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો ઓકાસસણ્ઠાનો. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતો. ઓકાસતો પુબ્બસ્સ ઓકાસો નામ નિબદ્ધો નત્થિ. યત્થ પુબ્બો સન્નિચિતો તિટ્ઠેય્ય, યત્ર યત્ર ખાણુકણ્ટકપ્પહરણગ્ગિજાલાદીહિ અભિહતે સરીરપ્પદેસે લોહિતં સણ્ઠહિત્વા પચ્ચતિ, ગણ્ડપિળકાદયો વા ઉપ્પજ્જન્તિ, તત્ર તત્ર તિટ્ઠતિ.

    Tato paraṃ sarīre pubbo vaṇṇato paṇḍupalāsavaṇṇoti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhāno. Disato dvīsu disāsu jāto. Okāsato pubbassa okāso nāma nibaddho natthi. Yattha pubbo sannicito tiṭṭheyya, yatra yatra khāṇukaṇṭakappaharaṇaggijālādīhi abhihate sarīrappadese lohitaṃ saṇṭhahitvā paccati, gaṇḍapiḷakādayo vā uppajjanti, tatra tatra tiṭṭhati.

    તત્થ યથા રુક્ખસ્સ તત્થ તત્થ ફરસુધારાદીહિ પહતપ્પદેસે અવગળિત્વા ઠિતો નિય્યાસો ન જાનાતિ ‘‘અહં રુક્ખસ્સ પહતપ્પદેસે ઠિતો’’તિ, નપિ રુક્ખસ્સ પહતપ્પદેસો જાનાતિ ‘‘મયિ નિય્યાસો ઠિતો’’તિ; એવમેવ ન પુબ્બો જાનાતિ ‘‘અહં સરીરસ્સ તત્થ તત્થ ખાણુકણ્ટકાદીહિ અભિહતપ્પદેસે ગણ્ડપિળકાદીનં ઉટ્ઠિતપ્પદેસે વા ઠિતો’’તિ, નપિ સરીરપ્પદેસો જાનાતિ ‘‘મયિ પુબ્બો ઠિતો’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો પુબ્બો પુબ્બભાગેન પરિચ્છિન્નોતિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં પુબ્બં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā rukkhassa tattha tattha pharasudhārādīhi pahatappadese avagaḷitvā ṭhito niyyāso na jānāti ‘‘ahaṃ rukkhassa pahatappadese ṭhito’’ti, napi rukkhassa pahatappadeso jānāti ‘‘mayi niyyāso ṭhito’’ti; evameva na pubbo jānāti ‘‘ahaṃ sarīrassa tattha tattha khāṇukaṇṭakādīhi abhihatappadese gaṇḍapiḷakādīnaṃ uṭṭhitappadese vā ṭhito’’ti, napi sarīrappadeso jānāti ‘‘mayi pubbo ṭhito’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato pubbo pubbabhāgena paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ pubbaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે સન્નિચિતલોહિતં સંસરણલોહિતન્તિ એવં દુવિધે લોહિતે સન્નિચિતલોહિતં તાવ વણ્ણતો બહલકુથિતલાખારસવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ, સંસરણલોહિતં અચ્છલાખારસવણ્ણન્તિ. સણ્ઠાનતો સબ્બમ્પિ અત્તનો ઓકાસસણ્ઠાનં. દિસતો સન્નિચિતલોહિતં ઉપરિમાય દિસાય જાતં, સંસરણલોહિતં દ્વીસુપીતિ. ઓકાસતો સંસરણલોહિતં કેસલોમનખદન્તાનં મંસવિનિમુત્તટ્ઠાનઞ્ચેવ થદ્ધસુક્ખચમ્મઞ્ચ વજ્જેત્વા ધમનિજાલાનુસારેન સબ્બં ઉપાદિન્નકસરીરં ફરિત્વા ઠિતં. સન્નિચિતલોહિતં યકનસ્સ હેટ્ઠાભાગં પૂરેત્વા એકપત્તપૂરણમત્તં વક્કહદયપપ્ફાસાનં ઉપરિ થોકં થોકં બિન્દું પાતેન્તં વક્કહદયયકનપપ્ફાસે તેમેન્તં ઠિતં, યમ્હિ વક્કહદયાદીનિ અતેમેન્તે સત્તા પિપાસિતા હોન્તિ.

    Tato paraṃ sarīre sannicitalohitaṃ saṃsaraṇalohitanti evaṃ duvidhe lohite sannicitalohitaṃ tāva vaṇṇato bahalakuthitalākhārasavaṇṇanti vavatthapeti, saṃsaraṇalohitaṃ acchalākhārasavaṇṇanti. Saṇṭhānato sabbampi attano okāsasaṇṭhānaṃ. Disato sannicitalohitaṃ uparimāya disāya jātaṃ, saṃsaraṇalohitaṃ dvīsupīti. Okāsato saṃsaraṇalohitaṃ kesalomanakhadantānaṃ maṃsavinimuttaṭṭhānañceva thaddhasukkhacammañca vajjetvā dhamanijālānusārena sabbaṃ upādinnakasarīraṃ pharitvā ṭhitaṃ. Sannicitalohitaṃ yakanassa heṭṭhābhāgaṃ pūretvā ekapattapūraṇamattaṃ vakkahadayapapphāsānaṃ upari thokaṃ thokaṃ binduṃ pātentaṃ vakkahadayayakanapapphāse tementaṃ ṭhitaṃ, yamhi vakkahadayādīni atemente sattā pipāsitā honti.

    તત્થ યથા જજ્જરકપાલે ઠિતં ઉદકં હેટ્ઠા લેડ્ડુખણ્ડાદીનિ તેમેન્તં ન જાનાતિ ‘‘અહં જજ્જરકપાલે ઠિતં હેટ્ઠા લેડ્ડુખણ્ડાદીનિ તેમેમી’’તિ, નપિ જજ્જરકપાલં હેટ્ઠા લેડ્ડુખણ્ડાદીનિ વા જાનન્તિ ‘‘મયિ ઉદકં ઠિતં, અમ્હે વા તેમેન્તં ઠિત’’ન્તિ; એવમેવ ન લોહિતં જાનાતિ ‘‘અહં યકનસ્સ હેટ્ઠાભાગે વક્કહદયાદીનિ તેમેન્તં ઠિત’’ન્તિ, નપિ યકનસ્સ હેટ્ઠાભાગટ્ઠાનં વક્કહદયાદીનિ વા જાનન્તિ ‘‘મયિ લોહિતં ઠિતં, અમ્હે વા તેમેન્તં ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો લોહિતં લોહિતભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં લોહિતં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā jajjarakapāle ṭhitaṃ udakaṃ heṭṭhā leḍḍukhaṇḍādīni tementaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ jajjarakapāle ṭhitaṃ heṭṭhā leḍḍukhaṇḍādīni tememī’’ti, napi jajjarakapālaṃ heṭṭhā leḍḍukhaṇḍādīni vā jānanti ‘‘mayi udakaṃ ṭhitaṃ, amhe vā tementaṃ ṭhita’’nti; evameva na lohitaṃ jānāti ‘‘ahaṃ yakanassa heṭṭhābhāge vakkahadayādīni tementaṃ ṭhita’’nti, napi yakanassa heṭṭhābhāgaṭṭhānaṃ vakkahadayādīni vā jānanti ‘‘mayi lohitaṃ ṭhitaṃ, amhe vā tementaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato lohitaṃ lohitabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ lohitaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે સેદો વણ્ણતો પસન્નતિલતેલવણ્ણોતિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો ઓકાસસણ્ઠાનો. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતો. ઓકાસતો સેદસ્સ ઓકાસો નામ નિબદ્ધો નત્થિ, યત્થ સેદો લોહિતં વિય સદા તિટ્ઠેય્ય. યસ્મા વા યદા અગ્ગિસન્તાપસૂરિયસન્તાપઉતુવિકારાદીહિ સરીરં સન્તપતિ, અથ ઉદકતો અબ્બૂળ્હમત્તવિસમચ્છિન્નભિસમુળાલકુમુદનાલકલાપઉદકમિવ સબ્બકેસલોમકૂપવિવરેહિ પગ્ઘરતિ. તસ્મા તેસં કેસલોમકૂપવિવરાનં વસેન તં સણ્ઠાનતો વવત્થપેતિ. ‘‘સેદપરિગ્ગણ્હકેન ચ યોગાવચરેન કેસલોમકૂપવિવરે પૂરેત્વા ઠિતવસેનેવ સેદો મનસિકાતબ્બો’’તિ વુત્તં પુબ્બાચરિયેહિ.

    Tato paraṃ sarīre sedo vaṇṇato pasannatilatelavaṇṇoti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhāno. Disato dvīsu disāsu jāto. Okāsato sedassa okāso nāma nibaddho natthi, yattha sedo lohitaṃ viya sadā tiṭṭheyya. Yasmā vā yadā aggisantāpasūriyasantāpautuvikārādīhi sarīraṃ santapati, atha udakato abbūḷhamattavisamacchinnabhisamuḷālakumudanālakalāpaudakamiva sabbakesalomakūpavivarehi paggharati. Tasmā tesaṃ kesalomakūpavivarānaṃ vasena taṃ saṇṭhānato vavatthapeti. ‘‘Sedapariggaṇhakena ca yogāvacarena kesalomakūpavivare pūretvā ṭhitavaseneva sedo manasikātabbo’’ti vuttaṃ pubbācariyehi.

    તત્થ યથા ભિસમુળાલકુમુદનાલકલાપવિવરેહિ પગ્ઘરન્તં ઉદકં ન જાનાતિ ‘‘અહં ભિસમુળાલકુમુદનાલકલાપવિવરેહિ પગ્ઘરામી’’તિ, નપિ ભિસમુળાલકુમુદનાલકલાપવિવરા જાનન્તિ ‘‘અમ્હેહિ ઉદકં પગ્ઘરતી’’તિ; એવમેવ ન સેદો જાનાતિ ‘‘અહં કેસલોમકૂપવિવરેહિ પગ્ઘરામી’’તિ, નપિ કેસલોમકૂપવિવરા જાનન્તિ ‘‘અમ્હેહિ સેદો પગ્ઘરતી’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો સેદો સેદભાગેન પરિચ્છિન્નોતિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં સેદં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā bhisamuḷālakumudanālakalāpavivarehi paggharantaṃ udakaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ bhisamuḷālakumudanālakalāpavivarehi paggharāmī’’ti, napi bhisamuḷālakumudanālakalāpavivarā jānanti ‘‘amhehi udakaṃ paggharatī’’ti; evameva na sedo jānāti ‘‘ahaṃ kesalomakūpavivarehi paggharāmī’’ti, napi kesalomakūpavivarā jānanti ‘‘amhehi sedo paggharatī’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato sedo sedabhāgena paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ sedaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે ચમ્મમંસન્તરે મેદો વણ્ણતો ફાલિતહલિદ્દિવણ્ણોતિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો ઓકાસસણ્ઠાનો. તથા હિ સુખિનો થૂલસરીરસ્સ ચમ્મમંસન્તરે ફરિત્વા ઠિતો હલિદ્દિરત્તદુકૂલપિલોતિકસણ્ઠાનો, કિસસરીરસ્સ જઙ્ઘમંસઊરુમંસપિટ્ઠિકણ્ટકનિસ્સિતપિટ્ઠિમંસઉદરપટલમંસાનિ નિસ્સાય સંવેલ્લિત્વા ઠપિતહલિદ્દિરત્તદુકૂલપિલોતિકખણ્ડસણ્ઠાનો. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતો. ઓકાસતો થૂલસરીરસ્સ સકલસરીરં ફરિત્વા કિસસ્સ જઙ્ઘામંસાદીનિ નિસ્સાય ઠિતો, યો સિનેહસઙ્ખાતોપિ હુત્વા પરમજેગુચ્છત્તા ન મત્થકતેલત્થં ન ગણ્ડૂસતેલત્થં ન દીપજાલનત્થં સઙ્ગય્હતિ.

    Tato paraṃ sarīre cammamaṃsantare medo vaṇṇato phālitahaliddivaṇṇoti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhāno. Tathā hi sukhino thūlasarīrassa cammamaṃsantare pharitvā ṭhito haliddirattadukūlapilotikasaṇṭhāno, kisasarīrassa jaṅghamaṃsaūrumaṃsapiṭṭhikaṇṭakanissitapiṭṭhimaṃsaudarapaṭalamaṃsāni nissāya saṃvellitvā ṭhapitahaliddirattadukūlapilotikakhaṇḍasaṇṭhāno. Disato dvīsu disāsu jāto. Okāsato thūlasarīrassa sakalasarīraṃ pharitvā kisassa jaṅghāmaṃsādīni nissāya ṭhito, yo sinehasaṅkhātopi hutvā paramajegucchattā na matthakatelatthaṃ na gaṇḍūsatelatthaṃ na dīpajālanatthaṃ saṅgayhati.

    તત્થ યથા મંસપુઞ્જં નિસ્સાય ઠિતા હલિદ્દિરત્તદુકૂલપિલોતિકા ન જાનાતિ ‘‘અહં મંસપુઞ્જં નિસ્સાય ઠિતા’’તિ, નપિ મંસપુઞ્જો જાનાતિ ‘‘હલિદ્દિરત્તદુકૂલપિલોતિકા મં નિસ્સાય ઠિતા’’તિ; એવમેવ ન મેદો જાનાતિ ‘‘અહં સકલસરીરં જઙ્ઘાદીસુ વા મંસં નિસ્સાય ઠિતો’’તિ, નપિ સકલસરીરં જાનાતિ જઙ્ઘાદીસુ વા મંસં ‘‘મેદો મં નિસ્સાય ઠિતો’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો મેદો હેટ્ઠા મંસેન, ઉપરિ ચમ્મેન, સમન્તતો મેદભાગેન પરિચ્છિન્નોતિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં મેદં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā maṃsapuñjaṃ nissāya ṭhitā haliddirattadukūlapilotikā na jānāti ‘‘ahaṃ maṃsapuñjaṃ nissāya ṭhitā’’ti, napi maṃsapuñjo jānāti ‘‘haliddirattadukūlapilotikā maṃ nissāya ṭhitā’’ti; evameva na medo jānāti ‘‘ahaṃ sakalasarīraṃ jaṅghādīsu vā maṃsaṃ nissāya ṭhito’’ti, napi sakalasarīraṃ jānāti jaṅghādīsu vā maṃsaṃ ‘‘medo maṃ nissāya ṭhito’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato medo heṭṭhā maṃsena, upari cammena, samantato medabhāgena paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ medaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે અસ્સુ વણ્ણતો પસન્નતિલતેલવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો ઓકાસસણ્ઠાનં. દિસતો ઉપરિમાય દિસાય જાતં. ઓકાસતો અક્ખિકૂપકેસુ ઠિતન્તિ. ન ચેતં પિત્તકોસકે પિત્તમિવ અક્ખિકૂપકેસુ સદા સન્નિચિતં હુત્વા તિટ્ઠતિ, કિન્તુ યદા સોમનસ્સજાતા સત્તા મહાહસિતં હસન્તિ, દોમનસ્સજાતા રોદન્તિ પરિદેવન્તિ, તથારૂપં વિસમાહારં વા હરન્તિ, યદા ચ તેસં અક્ખીનિ ધૂમરજપંસુકાદીહિ અભિહઞ્ઞન્તિ, તદા એતેહિ સોમનસ્સદોમનસ્સવિસમાહારાદીહિ સમુટ્ઠહિત્વા અસ્સુ અક્ખિકૂપકેસુ પૂરેત્વા તિટ્ઠતિ પગ્ઘરતિ ચ. ‘‘અસ્સુપરિગ્ગણ્હકેન ચ યોગાવચરેન અક્ખિકૂપકે પૂરેત્વા ઠિતવસેનેવ તં મનસિકાતબ્બ’’ન્તિ પુબ્બાચરિયા વણ્ણયન્તિ.

    Tato paraṃ sarīre assu vaṇṇato pasannatilatelavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato akkhikūpakesu ṭhitanti. Na cetaṃ pittakosake pittamiva akkhikūpakesu sadā sannicitaṃ hutvā tiṭṭhati, kintu yadā somanassajātā sattā mahāhasitaṃ hasanti, domanassajātā rodanti paridevanti, tathārūpaṃ visamāhāraṃ vā haranti, yadā ca tesaṃ akkhīni dhūmarajapaṃsukādīhi abhihaññanti, tadā etehi somanassadomanassavisamāhārādīhi samuṭṭhahitvā assu akkhikūpakesu pūretvā tiṭṭhati paggharati ca. ‘‘Assupariggaṇhakena ca yogāvacarena akkhikūpake pūretvā ṭhitavaseneva taṃ manasikātabba’’nti pubbācariyā vaṇṇayanti.

    તત્થ યથા મત્થકચ્છિન્નતરુણતાલટ્ઠિકૂપકેસુ ઠિતં ઉદકં ન જાનાતિ ‘‘અહં મત્થકચ્છિન્નતરુણતાલટ્ઠિકૂપકેસુ ઠિત’’ન્તિ, નપિ મત્થકચ્છિન્નતરુણતાલટ્ઠિકૂપકા જાનન્તિ ‘‘અમ્હેસુ ઉદકં ઠિત’’ન્તિ; એવમેવ ન અસ્સુ જાનાતિ ‘‘અહં અક્ખિકૂપકેસુ ઠિત’’ન્તિ, નપિ અક્ખિકૂપકા જાનન્તિ ‘‘અમ્હેસુ અસ્સુ ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો અસ્સુ અસ્સુભાગેન પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં અસ્સું વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā matthakacchinnataruṇatālaṭṭhikūpakesu ṭhitaṃ udakaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ matthakacchinnataruṇatālaṭṭhikūpakesu ṭhita’’nti, napi matthakacchinnataruṇatālaṭṭhikūpakā jānanti ‘‘amhesu udakaṃ ṭhita’’nti; evameva na assu jānāti ‘‘ahaṃ akkhikūpakesu ṭhita’’nti, napi akkhikūpakā jānanti ‘‘amhesu assu ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato assu assubhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ assuṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે વિલીનસિનેહસઙ્ખાતા વસા વણ્ણતો આચામે આસિત્તતેલવણ્ણાતિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો ઓકાસસણ્ઠાના. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતા. ઓકાસતો હત્થતલહત્થપિટ્ઠિપાદતલપાદપિટ્ઠિનાસાપુટનલાટઅંસકૂટેસુ ઠિતાતિ. ન ચેસા એતેસુ ઓકાસેસુ સદા વિલીના એવ હુત્વા તિટ્ઠતિ, કિન્તુ યદા અગ્ગિસન્તાપસૂરિયસન્તાપઉતુવિસભાગધાતુવિસભાગેહિ તે પદેસા ઉસ્માજાતા હોન્તિ, તદા તત્થ વિલીનાવ હુત્વા પસન્નસલિલાસુ ઉદકસોણ્ડિકાસુ નીહારો વિય સરતિ.

    Tato paraṃ sarīre vilīnasinehasaṅkhātā vasā vaṇṇato ācāme āsittatelavaṇṇāti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānā. Disato dvīsu disāsu jātā. Okāsato hatthatalahatthapiṭṭhipādatalapādapiṭṭhināsāpuṭanalāṭaaṃsakūṭesu ṭhitāti. Na cesā etesu okāsesu sadā vilīnā eva hutvā tiṭṭhati, kintu yadā aggisantāpasūriyasantāpautuvisabhāgadhātuvisabhāgehi te padesā usmājātā honti, tadā tattha vilīnāva hutvā pasannasalilāsu udakasoṇḍikāsu nīhāro viya sarati.

    તત્થ યથા ઉદકસોણ્ડિયો અજ્ઝોત્થરિત્વા ઠિતો નીહારો ન જાનાતિ ‘‘અહં ઉદકસોણ્ડિયો અજ્ઝોત્થરિત્વા ઠિતો’’તિ, નપિ ઉદકસોણ્ડિયો જાનન્તિ ‘‘નીહારો અમ્હે અજ્ઝોત્થરિત્વા ઠિતો’’તિ; એવમેવ ન વસા જાનાતિ ‘‘અહં હત્થતલાદીનિ અજ્ઝોત્થરિત્વા ઠિતા’’તિ, નપિ હત્થતલાદીનિ જાનન્તિ ‘‘વસા અમ્હે અજ્ઝોત્થરિત્વા ઠિતા’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો વસા વસાભાગેન પરિચ્છિન્નાતિ વવત્થપેતિ. અયમેતિસ્સા સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં વસં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā udakasoṇḍiyo ajjhottharitvā ṭhito nīhāro na jānāti ‘‘ahaṃ udakasoṇḍiyo ajjhottharitvā ṭhito’’ti, napi udakasoṇḍiyo jānanti ‘‘nīhāro amhe ajjhottharitvā ṭhito’’ti; evameva na vasā jānāti ‘‘ahaṃ hatthatalādīni ajjhottharitvā ṭhitā’’ti, napi hatthatalādīni jānanti ‘‘vasā amhe ajjhottharitvā ṭhitā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato vasā vasābhāgena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametissā sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ vasaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે મુખસ્સબ્ભન્તરે ખેળો વણ્ણતો સેતો ફેણવણ્ણોતિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો ઓકાસસણ્ઠાનોતિ, સમુદ્દફેણસણ્ઠાનોતિપિ એકે. દિસતો ઉપરિમાય દિસાય જાતો. ઓકાસતો ઉભોહિ કપોલપસ્સેહિ ઓરોહિત્વા જિવ્હાય ઠિતોતિ. ન ચેસો એત્થ સદા સન્નિચિતો હુત્વા તિટ્ઠતિ, કિન્તુ યદા સત્તા તથારૂપં આહારં પસ્સન્તિ વા સરન્તિ વા, ઉણ્હતિત્તકટુકલોણમ્બિલાનં વા કિઞ્ચિ મુખે ઠપેન્તિ. યદા ચ તેસં હદયં આગિલાયતિ, કિસ્મિઞ્ચિદેવ વા જિગુચ્છા ઉપ્પજ્જતિ, તદા ખેળો ઉપ્પજ્જિત્વા ઉભોહિ કપોલપસ્સેહિ ઓરોહિત્વા જિવ્હાય સણ્ઠાતિ. અગ્ગજિવ્હાય ચેસ ખેળો તનુકો હોતિ, મૂલજિવ્હાય બહલો, મુખે પક્ખિત્તઞ્ચ પુથુકં વા તણ્ડુલં વા અઞ્ઞં વા કિઞ્ચિ ખાદનીયં નદિપુલિને ખતકૂપસલિલમિવ પરિક્ખયમગચ્છન્તોવ સદા તેમનસમત્થો હોતિ.

    Tato paraṃ sarīre mukhassabbhantare kheḷo vaṇṇato seto pheṇavaṇṇoti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānoti, samuddapheṇasaṇṭhānotipi eke. Disato uparimāya disāya jāto. Okāsato ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhāya ṭhitoti. Na ceso ettha sadā sannicito hutvā tiṭṭhati, kintu yadā sattā tathārūpaṃ āhāraṃ passanti vā saranti vā, uṇhatittakaṭukaloṇambilānaṃ vā kiñci mukhe ṭhapenti. Yadā ca tesaṃ hadayaṃ āgilāyati, kismiñcideva vā jigucchā uppajjati, tadā kheḷo uppajjitvā ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhāya saṇṭhāti. Aggajivhāya cesa kheḷo tanuko hoti, mūlajivhāya bahalo, mukhe pakkhittañca puthukaṃ vā taṇḍulaṃ vā aññaṃ vā kiñci khādanīyaṃ nadipuline khatakūpasalilamiva parikkhayamagacchantova sadā temanasamattho hoti.

    તત્થ યથા નદિપુલિને ખતકૂપતલે સણ્ઠિતં ઉદકં ન જાનાતિ ‘‘અહં કૂપતલે સણ્ઠિત’’ન્તિ , નપિ કૂપતલં જાનાતિ ‘‘મયિ ઉદકં ઠિત’’ન્તિ; એવમેવ ન ખેળો જાનાતિ ‘‘અહં ઉભોહિ કપોલપસ્સેહિ ઓરોહિત્વા જિવ્હાતલે સણ્ઠિતો’’તિ, નપિ જિવ્હાતલં જાનાતિ ‘‘મયિ ઉભોહિ કપોલપસ્સેહિ ઓરોહિત્વા ખેળો સણ્ઠિતો’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો ખેળો ખેળભાગેન પરિચ્છિન્નોતિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં ખેળં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā nadipuline khatakūpatale saṇṭhitaṃ udakaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ kūpatale saṇṭhita’’nti , napi kūpatalaṃ jānāti ‘‘mayi udakaṃ ṭhita’’nti; evameva na kheḷo jānāti ‘‘ahaṃ ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhātale saṇṭhito’’ti, napi jivhātalaṃ jānāti ‘‘mayi ubhohi kapolapassehi orohitvā kheḷo saṇṭhito’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato kheḷo kheḷabhāgena paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ kheḷaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં સરીરે સિઙ્ઘાણિકા વણ્ણતો સેતા તરુણતાલમિઞ્જવણ્ણાતિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો ઓકાસસણ્ઠાના, સેદેત્વા સેદેત્વા નાસાપુટે નિરન્તરં પક્ખિત્તવેત્તઙ્કુરસણ્ઠાનાતિપિ એકે. દિસતો ઉપરિમાય દિસાય જાતા. ઓકાસતો નાસાપુટે પૂરેત્વા ઠિતાતિ. ન ચેસા એત્થ સદા સન્નિચિતા હુત્વા તિટ્ઠતિ, કિન્તુ સેય્યથાપિ નામ પુરિસો પદુમિનિપત્તે દધિં બન્ધિત્વા હેટ્ઠા પદુમિનિપત્તં કણ્ટકેન વિજ્ઝેય્ય, અથ તેન છિદ્દેન દધિપિણ્ડં ગળિત્વા બહિ પપતેય્ય; એવમેવ યદા સત્તા રોદન્તિ, વિસભાગાહારઉતુવસેન વા સઞ્જાતધાતુક્ખોભા હોન્તિ, તદા અન્તોસીસતો પૂતિસેમ્હભાવં આપન્નં મત્થલુઙ્ગં ગળિત્વા તાલુમત્થકવિવરેન ઓતરિત્વા નાસાપુટે પૂરેત્વા તિટ્ઠતિ.

    Tato paraṃ sarīre siṅghāṇikā vaṇṇato setā taruṇatālamiñjavaṇṇāti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānā, sedetvā sedetvā nāsāpuṭe nirantaraṃ pakkhittavettaṅkurasaṇṭhānātipi eke. Disato uparimāya disāya jātā. Okāsato nāsāpuṭe pūretvā ṭhitāti. Na cesā ettha sadā sannicitā hutvā tiṭṭhati, kintu seyyathāpi nāma puriso paduminipatte dadhiṃ bandhitvā heṭṭhā paduminipattaṃ kaṇṭakena vijjheyya, atha tena chiddena dadhipiṇḍaṃ gaḷitvā bahi papateyya; evameva yadā sattā rodanti, visabhāgāhārautuvasena vā sañjātadhātukkhobhā honti, tadā antosīsato pūtisemhabhāvaṃ āpannaṃ matthaluṅgaṃ gaḷitvā tālumatthakavivarena otaritvā nāsāpuṭe pūretvā tiṭṭhati.

    તત્થ યથા સિપ્પિકાય પક્ખિત્તં પૂતિદધિ ન જાનાતિ ‘‘અહં સિપ્પિકાય ઠિત’’ન્તિ, નપિ સિપ્પિકા જાનાતિ ‘‘મયિ પૂતિકં દધિ ઠિત’’ન્તિ; એવમેવ ન સિઙ્ઘાણિકા જાનાતિ ‘‘અહં નાસાપુટેસુ ઠિતા’’તિ, નપિ નાસાપુટા જાનન્તિ ‘‘અમ્હેસુ સિઙ્ઘાણિકા ઠિતા’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો સિઙ્ઘાણિકા સિઙ્ઘાણિકભાગેન પરિચ્છિન્નાતિ વવત્થપેતિ. અયમેતિસ્સા સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં સિઙ્ઘાણિકં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā sippikāya pakkhittaṃ pūtidadhi na jānāti ‘‘ahaṃ sippikāya ṭhita’’nti, napi sippikā jānāti ‘‘mayi pūtikaṃ dadhi ṭhita’’nti; evameva na siṅghāṇikā jānāti ‘‘ahaṃ nāsāpuṭesu ṭhitā’’ti, napi nāsāpuṭā jānanti ‘‘amhesu siṅghāṇikā ṭhitā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato siṅghāṇikā siṅghāṇikabhāgena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametissā sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ siṅghāṇikaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં અન્તોસરીરે લસિકાતિ સરીરસન્ધીનં અબ્ભન્તરે પિચ્છિલકુણપં. સા વણ્ણતો કણિકારનિય્યાસવણ્ણાતિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો ઓકાસસણ્ઠાના. દિસતો દ્વીસુ દિસાસુ જાતા. ઓકાસતો અટ્ઠિસન્ધીનં અબ્ભઞ્જનકિચ્ચં સાધયમાના અસીતિસતસન્ધીનં અબ્ભન્તરે ઠિતાતિ. યસ્સ ચેસા મન્દા હોતિ, તસ્સ ઉટ્ઠહન્તસ્સ નિસીદન્તસ્સ અભિક્કમન્તસ્સ પટિક્કમન્તસ્સ સમિઞ્જન્તસ્સ પસારેન્તસ્સ અટ્ઠિકાનિ કટકટાયન્તિ, અચ્છરિકાસદ્દં કરોન્તો વિય વિચરતિ , એકયોજનદ્વિયોજનમત્તમ્પિ અદ્ધાનં ગતસ્સ વાયોધાતુ કુપ્પતિ, ગત્તાનિ દુક્ખન્તિ યસ્સ પન ચેસા બહુકા હોતિ, તસ્સ ઉટ્ઠાનનિસજ્જાદીસુ ન અટ્ઠીનિ કટકટાયન્તિ, દીઘમ્પિ અદ્ધાનં ગતસ્સ ન વાયોધાતુ કુપ્પતિ, ન ગત્તાનિ દુક્ખન્તિ.

    Tato paraṃ antosarīre lasikāti sarīrasandhīnaṃ abbhantare picchilakuṇapaṃ. Sā vaṇṇato kaṇikāraniyyāsavaṇṇāti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānā. Disato dvīsu disāsu jātā. Okāsato aṭṭhisandhīnaṃ abbhañjanakiccaṃ sādhayamānā asītisatasandhīnaṃ abbhantare ṭhitāti. Yassa cesā mandā hoti, tassa uṭṭhahantassa nisīdantassa abhikkamantassa paṭikkamantassa samiñjantassa pasārentassa aṭṭhikāni kaṭakaṭāyanti, accharikāsaddaṃ karonto viya vicarati , ekayojanadviyojanamattampi addhānaṃ gatassa vāyodhātu kuppati, gattāni dukkhanti yassa pana cesā bahukā hoti, tassa uṭṭhānanisajjādīsu na aṭṭhīni kaṭakaṭāyanti, dīghampi addhānaṃ gatassa na vāyodhātu kuppati, na gattāni dukkhanti.

    તત્થ યથા અબ્ભઞ્જનતેલં ન જાનાતિ ‘‘અહં અક્ખં અબ્ભઞ્જિત્વા ઠિત’’ન્તિ, નપિ અક્ખો જાનાતિ ‘‘મં તેલં અબ્ભઞ્જિત્વા ઠિત’’ન્તિ; એવમેવ ન લસિકા જાનાતિ ‘‘અહં અસીતિસતસન્ધિયો અબ્ભઞ્જિત્વા ઠિતા’’તિ, નપિ અસીતિસતસન્ધિયો જાનન્તિ ‘‘લસિકા અમ્હે અબ્ભઞ્જિત્વા ઠિતા’’તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો લસિકા લસિકભાગેન પરિચ્છિન્નાતિ વવત્થપેતિ. અયમેતિસ્સા સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં લસિકં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tattha yathā abbhañjanatelaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ akkhaṃ abbhañjitvā ṭhita’’nti, napi akkho jānāti ‘‘maṃ telaṃ abbhañjitvā ṭhita’’nti; evameva na lasikā jānāti ‘‘ahaṃ asītisatasandhiyo abbhañjitvā ṭhitā’’ti, napi asītisatasandhiyo jānanti ‘‘lasikā amhe abbhañjitvā ṭhitā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato lasikā lasikabhāgena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametissā sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ lasikaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તતો પરં અન્તોસરીરે મુત્તં વણ્ણતો માસખારોદકવણ્ણન્તિ વવત્થપેતિ. સણ્ઠાનતો ઉદકં પૂરેત્વા અધોમુખઠપિતઉદકકુમ્ભઅન્તરગતઉદકસણ્ઠાનં. દિસતો હેટ્ઠિમાય દિસાય જાતં. ઓકાસતો વત્થિસ્સબ્ભન્તરે ઠિતન્તિ. વત્થિ નામ વત્થિપુટો વુચ્ચતિ, યત્થ સેય્યથાપિ નામ ચન્દનિકાય પક્ખિત્તે અમુખે પેળાઘટે ચન્દનિકારસો પવિસતિ, ન ચસ્સ પવિસનમગ્ગો પઞ્ઞાયતિ; એવમેવ સરીરતો મુત્તં પવિસતિ, ન ચસ્સ પવિસનમગ્ગો પઞ્ઞાયતિ નિક્ખમનમગ્ગો એવ તુ પાકટો હોતિ, યમ્હિ ચ મુત્તસ્સ ભરિતે ‘‘પસ્સાવં કરોમા’’તિ સત્તાનં આયૂહનં હોતિ. તત્થ યથા ચન્દનિકાય પક્ખિત્તે અમુખે પેળાઘટે ઠિતો ચન્દનિકારસો ન જાનાતિ ‘‘અહં અમુખે પેળાઘટે ઠિતો’’તિ, નપિ પેળાઘટો જાનાતિ ‘‘મયિ ચન્દનિકારસો ઠિતો’’તિ; એવમેવ મુત્તં ન જાનાતિ ‘‘અહં વત્થિમ્હિ ઠિત’’ન્તિ, નપિ વત્થિ જાનાતિ ‘‘મયિ મુત્તં ઠિત’’ન્તિ. આભોગપચ્ચવેક્ખણવિરહિતા હિ એતે ધમ્મા…પે॰… ન પુગ્ગલોતિ. પરિચ્છેદતો વત્થિઅબ્ભન્તરેન ચેવ મુત્તભાગેન ચ પરિચ્છિન્નન્તિ વવત્થપેતિ. અયમેતસ્સ સભાગપરિચ્છેદો, વિસભાગપરિચ્છેદો પન કેસસદિસો એવાતિ એવં મુત્તં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ. એવમયં ઇમં દ્વત્તિંસાકારં વણ્ણાદિતો વવત્થપેતિ.

    Tato paraṃ antosarīre muttaṃ vaṇṇato māsakhārodakavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato udakaṃ pūretvā adhomukhaṭhapitaudakakumbhaantaragataudakasaṇṭhānaṃ. Disato heṭṭhimāya disāya jātaṃ. Okāsato vatthissabbhantare ṭhitanti. Vatthi nāma vatthipuṭo vuccati, yattha seyyathāpi nāma candanikāya pakkhitte amukhe peḷāghaṭe candanikāraso pavisati, na cassa pavisanamaggo paññāyati; evameva sarīrato muttaṃ pavisati, na cassa pavisanamaggo paññāyati nikkhamanamaggo eva tu pākaṭo hoti, yamhi ca muttassa bharite ‘‘passāvaṃ karomā’’ti sattānaṃ āyūhanaṃ hoti. Tattha yathā candanikāya pakkhitte amukhe peḷāghaṭe ṭhito candanikāraso na jānāti ‘‘ahaṃ amukhe peḷāghaṭe ṭhito’’ti, napi peḷāghaṭo jānāti ‘‘mayi candanikāraso ṭhito’’ti; evameva muttaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ vatthimhi ṭhita’’nti, napi vatthi jānāti ‘‘mayi muttaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato vatthiabbhantarena ceva muttabhāgena ca paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ muttaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Evamayaṃ imaṃ dvattiṃsākāraṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    તસ્સેવં ઇમં દ્વત્તિંસાકારં વણ્ણાદિવસેન વવત્થપેન્તસ્સ તં તં ભાવનાનુયોગં આગમ્મ કેસાદયો પગુણા હોન્તિ, કોટ્ઠાસભાવેન ઉપટ્ઠહન્તિ. તતો પભુતિ સેય્યથાપિ નામ ચક્ખુમતો પુરિસસ્સ દ્વત્તિંસવણ્ણાનં પુપ્ફાનં એકસુત્તગન્થિતં માલં ઓલોકેન્તસ્સ સબ્બપુપ્ફાનિ અપુબ્બાપરિયમિવ પાકટાનિ હોન્તિ; એવમેવ ‘‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે કેસા’’તિ ઇમં કાયં સતિયા ઓલોકેન્તસ્સ સબ્બે તે ધમ્મા અપુબ્બાપરિયમિવ પાકટા હોન્તિ. કેસેસુ આવજ્જિતેસુ અસણ્ઠહમાનાવ સતિ યાવ મુત્તં, તાવ પવત્તતિ. તતો પભુતિ તસ્સ આહિણ્ડન્તા મનુસ્સતિરચ્છાનાદયો ચ સત્તાકારં વિજહિત્વા કોટ્ઠાસરાસિવસેનેવ ઉપટ્ઠહન્તિ, તેહિ ચ અજ્ઝોહરિયમાનં પાનભોજનાદિ કોટ્ઠાસરાસિમ્હિ પક્ખિપ્પમાનમિવ ઉપટ્ઠાતીતિ.

    Tassevaṃ imaṃ dvattiṃsākāraṃ vaṇṇādivasena vavatthapentassa taṃ taṃ bhāvanānuyogaṃ āgamma kesādayo paguṇā honti, koṭṭhāsabhāvena upaṭṭhahanti. Tato pabhuti seyyathāpi nāma cakkhumato purisassa dvattiṃsavaṇṇānaṃ pupphānaṃ ekasuttaganthitaṃ mālaṃ olokentassa sabbapupphāni apubbāpariyamiva pākaṭāni honti; evameva ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā’’ti imaṃ kāyaṃ satiyā olokentassa sabbe te dhammā apubbāpariyamiva pākaṭā honti. Kesesu āvajjitesu asaṇṭhahamānāva sati yāva muttaṃ, tāva pavattati. Tato pabhuti tassa āhiṇḍantā manussatiracchānādayo ca sattākāraṃ vijahitvā koṭṭhāsarāsivaseneva upaṭṭhahanti, tehi ca ajjhohariyamānaṃ pānabhojanādi koṭṭhāsarāsimhi pakkhippamānamiva upaṭṭhātīti.

    એત્થાહ ‘‘અથાનેન તતો પરં કિં કાતબ્બ’’ન્તિ? વુચ્ચતે – તદેવ નિમિત્તં આસેવિતબ્બં ભાવેતબ્બં બહુલીકાતબ્બં સુવવત્થિતં વવત્થપેતબ્બં. કથં પનાયં તં નિમિત્તં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ સુવવત્થિતં વવત્થપેતીતિ? અયઞ્હિ તં કેસાદીનં કોટ્ઠાસભાવેન ઉપટ્ઠાનનિમિત્તં આસેવતિ, સતિયા અલ્લિયતિ ભજતિ ઉપગચ્છતિ, સતિગબ્ભં ગણ્હાપેતિ. તત્થ લદ્ધં વા સતિં વડ્ઢેન્તો તં ભાવેતીતિ વુચ્ચતિ. બહુલીકરોતીતિ પુનપ્પુનં સતિસમ્પયુત્તં વિતક્કવિચારબ્ભાહતં કરોતિ. સુવવત્થિતં વવત્થપેતીતિ યથા સુટ્ઠુ વવત્થિતં હોતિ, ન પુન અન્તરધાનં ગચ્છતિ, તથા તં સતિયા વવત્થપેતિ, ઉપધારેતિ ઉપનિબન્ધતિ.

    Etthāha ‘‘athānena tato paraṃ kiṃ kātabba’’nti? Vuccate – tadeva nimittaṃ āsevitabbaṃ bhāvetabbaṃ bahulīkātabbaṃ suvavatthitaṃ vavatthapetabbaṃ. Kathaṃ panāyaṃ taṃ nimittaṃ āsevati bhāveti bahulīkaroti suvavatthitaṃ vavatthapetīti? Ayañhi taṃ kesādīnaṃ koṭṭhāsabhāvena upaṭṭhānanimittaṃ āsevati, satiyā alliyati bhajati upagacchati, satigabbhaṃ gaṇhāpeti. Tattha laddhaṃ vā satiṃ vaḍḍhento taṃ bhāvetīti vuccati. Bahulīkarotīti punappunaṃ satisampayuttaṃ vitakkavicārabbhāhataṃ karoti. Suvavatthitaṃ vavatthapetīti yathā suṭṭhu vavatthitaṃ hoti, na puna antaradhānaṃ gacchati, tathā taṃ satiyā vavatthapeti, upadhāreti upanibandhati.

    અથ વા યં પુબ્બે અનુપુબ્બતો, નાતિસીઘતો, નાતિસણિકતો, વિક્ખેપપ્પહાનતો, પણ્ણત્તિસમતિક્કમનતો, અનુપુબ્બમુઞ્ચનતો, લક્ખણતો, તયો ચ સુત્તન્તાતિ એવં દસવિધં મનસિકારકોસલ્લં વુત્તં. તત્થ અનુપુબ્બતો મનસિકરોન્તો આસેવતિ, નાતિસીઘતો નાતિસણિકતો ચ મનસિકરોન્તો ભાવેતિ, વિક્ખેપપ્પહાનતો મનસિકરોન્તો બહુલી કરોતિ, પણ્ણત્તિસમતિક્કમનાદિતો મનસિકરોન્તો સુવવત્થિતં વવત્થપેતીતિ વેદિતબ્બો.

    Atha vā yaṃ pubbe anupubbato, nātisīghato, nātisaṇikato, vikkhepappahānato, paṇṇattisamatikkamanato, anupubbamuñcanato, lakkhaṇato, tayo ca suttantāti evaṃ dasavidhaṃ manasikārakosallaṃ vuttaṃ. Tattha anupubbato manasikaronto āsevati, nātisīghato nātisaṇikato ca manasikaronto bhāveti, vikkhepappahānato manasikaronto bahulī karoti, paṇṇattisamatikkamanādito manasikaronto suvavatthitaṃ vavatthapetīti veditabbo.

    એત્થાહ ‘‘કથં પનાયં અનુપુબ્બાદિવસેન એતે ધમ્મે મનસિ કરોતી’’તિ? વુચ્ચતે – અયઞ્હિ કેસે મનસિ કરિત્વા તદનન્તરં લોમે મનસિ કરોતિ, ન નખે. તથા લોમે મનસિ કરિત્વા તદનન્તરં નખે મનસિ કરોતિ, ન દન્તે. એસ નયો સબ્બત્થ. કસ્મા? ઉપ્પટિપાટિયા હિ મનસિકરોન્તો સેય્યથાપિ નામ અકુસલો પુરિસો દ્વત્તિંસપદં નિસ્સેણિં ઉપ્પટિપાટિયા આરોહન્તો કિલન્તકાયો તતો નિસ્સેણિતો પપતતિ, ન આરોહનં સમ્પાદેતિ; એવમેવ ભાવનાસમ્પત્તિવસેન અધિગન્તબ્બસ્સ અસ્સાદસ્સ અનધિગમનતો કિલન્તચિત્તો દ્વત્તિંસાકારભાવનાતો પપતતિ, ન ભાવનં સમ્પાદેતીતિ.

    Etthāha ‘‘kathaṃ panāyaṃ anupubbādivasena ete dhamme manasi karotī’’ti? Vuccate – ayañhi kese manasi karitvā tadanantaraṃ lome manasi karoti, na nakhe. Tathā lome manasi karitvā tadanantaraṃ nakhe manasi karoti, na dante. Esa nayo sabbattha. Kasmā? Uppaṭipāṭiyā hi manasikaronto seyyathāpi nāma akusalo puriso dvattiṃsapadaṃ nisseṇiṃ uppaṭipāṭiyā ārohanto kilantakāyo tato nisseṇito papatati, na ārohanaṃ sampādeti; evameva bhāvanāsampattivasena adhigantabbassa assādassa anadhigamanato kilantacitto dvattiṃsākārabhāvanāto papatati, na bhāvanaṃ sampādetīti.

    અનુપુબ્બતો મનસિકરોન્તોપિ ચ કેસા લોમાતિ નાતિસીઘતોપિ મનસિ કરોતિ. અતિસીઘતો હિ મનસિકરોન્તો સેય્યથાપિ નામ અદ્ધાનં ગચ્છન્તો પુરિસો સમવિસમરુક્ખથલનિન્નદ્વેધાપથાદીનિ મગ્ગનિમિત્તાનિ ઉપલક્ખેતું ન સક્કોતિ, તતો ન મગ્ગકુસલો હોતિ, અદ્ધાનઞ્ચ પરિક્ખયં નેતિ; એવમેવ વણ્ણસણ્ઠાનાદીનિ દ્વત્તિંસાકારનિમિત્તાનિ ઉપલક્ખેતું ન સક્કોતિ, તતો ન દ્વત્તિંસાકારે કુસલો હોતિ, કમ્મટ્ઠાનઞ્ચ પરિક્ખયં નેતિ.

    Anupubbato manasikarontopi ca kesā lomāti nātisīghatopi manasi karoti. Atisīghato hi manasikaronto seyyathāpi nāma addhānaṃ gacchanto puriso samavisamarukkhathalaninnadvedhāpathādīni magganimittāni upalakkhetuṃ na sakkoti, tato na maggakusalo hoti, addhānañca parikkhayaṃ neti; evameva vaṇṇasaṇṭhānādīni dvattiṃsākāranimittāni upalakkhetuṃ na sakkoti, tato na dvattiṃsākāre kusalo hoti, kammaṭṭhānañca parikkhayaṃ neti.

    યથા ચ નાતિસીઘતો, એવં નાતિસણિકતોપિ મનસિ કરોતિ. અતિસણિકતો હિ મનસિકરોન્તો સેય્યથાપિ નામ પુરિસો અદ્ધાનમગ્ગં પટિપન્નો અન્તરામગ્ગે રુક્ખપબ્બતતળાકાદીસુ વિલમ્બમાનો ઇચ્છિતપ્પદેસં અપાપુણન્તો અન્તરામગ્ગેયેવ સીહબ્યગ્ઘાદીહિ અનયબ્યસનં પાપુણાતિ; એવમેવ દ્વત્તિંસાકારભાવનાસમ્પદં અપાપુણન્તો ભાવનાવિચ્છેદેન અન્તરાયેવ કામવિતક્કાદીહિ અનયબ્યસનં પાપુણાતિ.

    Yathā ca nātisīghato, evaṃ nātisaṇikatopi manasi karoti. Atisaṇikato hi manasikaronto seyyathāpi nāma puriso addhānamaggaṃ paṭipanno antarāmagge rukkhapabbatataḷākādīsu vilambamāno icchitappadesaṃ apāpuṇanto antarāmaggeyeva sīhabyagghādīhi anayabyasanaṃ pāpuṇāti; evameva dvattiṃsākārabhāvanāsampadaṃ apāpuṇanto bhāvanāvicchedena antarāyeva kāmavitakkādīhi anayabyasanaṃ pāpuṇāti.

    નાતિસણિકતો મનસિકરોન્તોપિ ચ વિક્ખેપપ્પહાનતોપિ મનસિ કરોતિ. વિક્ખેપપ્પહાનતો નામ યથા અઞ્ઞેસુ નવકમ્માદીસુ ચિત્તં ન વિક્ખિપતિ, તથા મનસિ કરોતિ. બહિદ્ધા વિક્ખેપમાનચિત્તો હિ કેસાદીસ્વેવ અસમાહિતચેતોવિતક્કો ભાવનાસમ્પદં અપાપુણિત્વા અન્તરાવ અનયબ્યસનં આપજ્જતિ તક્કસિલાગમને બોધિસત્તસ્સ સહાયકા વિય. અવિક્ખિપમાનચિત્તો પન કેસાદીસ્વેવ સમાહિતચેતોવિતક્કો ભાવનાસમ્પદં પાપુણાતિ બોધિસત્તો વિય તક્કસિલરજ્જસમ્પદન્તિ. તસ્સેવં વિક્ખેપપ્પહાનતો મનસિકરોતો અધિકારચરિયાધિમુત્તીનં વસેન તે ધમ્મા અસુભતો વા વણ્ણતો વા સુઞ્ઞતો વા ઉપટ્ઠહન્તિ.

    Nātisaṇikato manasikarontopi ca vikkhepappahānatopi manasi karoti. Vikkhepappahānato nāma yathā aññesu navakammādīsu cittaṃ na vikkhipati, tathā manasi karoti. Bahiddhā vikkhepamānacitto hi kesādīsveva asamāhitacetovitakko bhāvanāsampadaṃ apāpuṇitvā antarāva anayabyasanaṃ āpajjati takkasilāgamane bodhisattassa sahāyakā viya. Avikkhipamānacitto pana kesādīsveva samāhitacetovitakko bhāvanāsampadaṃ pāpuṇāti bodhisatto viya takkasilarajjasampadanti. Tassevaṃ vikkhepappahānato manasikaroto adhikāracariyādhimuttīnaṃ vasena te dhammā asubhato vā vaṇṇato vā suññato vā upaṭṭhahanti.

    અથ પણ્ણત્તિસમતિક્કમનતો તે ધમ્મે મનસિ કરોતિ. પણ્ણત્તિસમતિક્કમનતોતિ કેસા લોમાતિ એવમાદિવોહારં સમતિક્કમિત્વા વિસ્સજ્જેત્વા યથૂપટ્ઠિતાનં અસુભાદીનંયેવ વસેન મનસિ કરોતિ. કથં ? યથા અરઞ્ઞનિવાસૂપગતા મનુસ્સા અપરિચિતભૂમિભાગત્તા ઉદકટ્ઠાનસઞ્જાનનત્થં સાખાભઙ્ગાદિનિમિત્તં કત્વા તદનુસારેન ગન્ત્વા ઉદકં પરિભુઞ્જન્તિ, યદા પન પરિચિતભૂમિભાગા હોન્તિ, અથ તં નિમિત્તં વિસ્સજ્જેત્વા અમનસિકત્વાવ ઉદકટ્ઠાનં ઉપસઙ્કમિત્વા ઉદકં પરિભુઞ્જન્તિ, એવમેવાયં કેસા લોમાતિઆદિના તંતંવોહારસ્સ વસેન પઠમં તે ધમ્મે મનસાકાસિ, તેસુ ધમ્મેસુ અસુભાદીનં અઞ્ઞતરવસેન ઉપટ્ઠહન્તેસુ તં વોહારં સમતિક્કમિત્વા વિસ્સજ્જેત્વા અસુભાદિતોવ મનસિ કરોતિ.

    Atha paṇṇattisamatikkamanato te dhamme manasi karoti. Paṇṇattisamatikkamanatoti kesā lomāti evamādivohāraṃ samatikkamitvā vissajjetvā yathūpaṭṭhitānaṃ asubhādīnaṃyeva vasena manasi karoti. Kathaṃ ? Yathā araññanivāsūpagatā manussā aparicitabhūmibhāgattā udakaṭṭhānasañjānanatthaṃ sākhābhaṅgādinimittaṃ katvā tadanusārena gantvā udakaṃ paribhuñjanti, yadā pana paricitabhūmibhāgā honti, atha taṃ nimittaṃ vissajjetvā amanasikatvāva udakaṭṭhānaṃ upasaṅkamitvā udakaṃ paribhuñjanti, evamevāyaṃ kesā lomātiādinā taṃtaṃvohārassa vasena paṭhamaṃ te dhamme manasākāsi, tesu dhammesu asubhādīnaṃ aññataravasena upaṭṭhahantesu taṃ vohāraṃ samatikkamitvā vissajjetvā asubhāditova manasi karoti.

    એત્થાહ ‘‘કથં પનસ્સ એતે ધમ્મા અસુભાદિતો ઉપટ્ઠહન્તિ, કથં વણ્ણતો, કથં સુઞ્ઞતો વા, કથઞ્ચાયમેતે અસુભતો મનસિ કરોતિ, કથં વણ્ણતો, કથં સુઞ્ઞતો વા’’તિ? કેસા તાવસ્સ વણ્ણસણ્ઠાનગન્ધાસયોકાસવસેન પઞ્ચધા અસુભતો ઉપટ્ઠહન્તિ, પઞ્ચધા એવ અયમેતે અસુભતો મનસિ કરોતિ. સેય્યથિદં – કેસા નામેતે વણ્ણતો અસુભા પરમપ્પટિકૂલજેગુચ્છા . તથા હિ મનુસ્સા દિવા પાનભોજને પતિતં કેસવણ્ણં વાકં વા સુત્તં વા દિસ્વા કેસસઞ્ઞાય મનોરમમ્પિ પાનભોજનં છડ્ડેન્તિ વા જિગુચ્છન્તિ વા. સણ્ઠાનતોપિ અસુભા. તથા હિ રત્તિં પાનભોજને પતિતં કેસસણ્ઠાનં વાકં વા સુત્તં વા ફુસિત્વા કેસસઞ્ઞાય મનોરમમ્પિ પાનભોજનં છડ્ડેન્તિ વા જિગુચ્છન્તિ વા. ગન્ધતોપિ અસુભા. તથા હિ તેલમક્ખનપુપ્ફધૂમાદિસઙ્ખારેહિ વિરહિતાનં કેસાનં ગન્ધો પરમજેગુચ્છો હોતિ, અગ્ગીસુ પક્ખિત્તસ્સ કેસસ્સ ગન્ધં ઘાયિત્વા સત્તા નાસિકં પિધેન્તિ, મુખમ્પિ વિકુજ્જેન્તિ. આસયતોપિ અસુભા. તથા હિ નાનાવિધેન મનુસ્સાસુચિનિસ્સન્દેન સઙ્કારટ્ઠાને તણ્ડુલેય્યકાદીનિ વિય પિત્તસેમ્હપુબ્બલોહિતનિસ્સન્દેન તે આચિતા વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં ગમિતાતિ. ઓકાસતોપિ અસુભા. તથા હિ સઙ્કારટ્ઠાને વિય તણ્ડુલેય્યકાદીનિ પરમજેગુચ્છે લોમાદિએકતિંસકુણપરાસિમત્થકે મનુસ્સાનં સીસપલિવેઠકે અલ્લચમ્મે જાતાતિ. એસ નયો લોમાદીસુ. એવં તાવ અયમેતે ધમ્મે અસુભતો ઉપટ્ઠહન્તે અસુભતો મનસિ કરોતિ.

    Etthāha ‘‘kathaṃ panassa ete dhammā asubhādito upaṭṭhahanti, kathaṃ vaṇṇato, kathaṃ suññato vā, kathañcāyamete asubhato manasi karoti, kathaṃ vaṇṇato, kathaṃ suññato vā’’ti? Kesā tāvassa vaṇṇasaṇṭhānagandhāsayokāsavasena pañcadhā asubhato upaṭṭhahanti, pañcadhā eva ayamete asubhato manasi karoti. Seyyathidaṃ – kesā nāmete vaṇṇato asubhā paramappaṭikūlajegucchā . Tathā hi manussā divā pānabhojane patitaṃ kesavaṇṇaṃ vākaṃ vā suttaṃ vā disvā kesasaññāya manoramampi pānabhojanaṃ chaḍḍenti vā jigucchanti vā. Saṇṭhānatopi asubhā. Tathā hi rattiṃ pānabhojane patitaṃ kesasaṇṭhānaṃ vākaṃ vā suttaṃ vā phusitvā kesasaññāya manoramampi pānabhojanaṃ chaḍḍenti vā jigucchanti vā. Gandhatopi asubhā. Tathā hi telamakkhanapupphadhūmādisaṅkhārehi virahitānaṃ kesānaṃ gandho paramajeguccho hoti, aggīsu pakkhittassa kesassa gandhaṃ ghāyitvā sattā nāsikaṃ pidhenti, mukhampi vikujjenti. Āsayatopi asubhā. Tathā hi nānāvidhena manussāsucinissandena saṅkāraṭṭhāne taṇḍuleyyakādīni viya pittasemhapubbalohitanissandena te ācitā vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ gamitāti. Okāsatopi asubhā. Tathā hi saṅkāraṭṭhāne viya taṇḍuleyyakādīni paramajegucche lomādiekatiṃsakuṇaparāsimatthake manussānaṃ sīsapaliveṭhake allacamme jātāti. Esa nayo lomādīsu. Evaṃ tāva ayamete dhamme asubhato upaṭṭhahante asubhato manasi karoti.

    યદિ પનસ્સ વણ્ણતો ઉપટ્ઠહન્તિ, અથ કેસા નીલકસિણવસેન ઉપટ્ઠહન્તિ. તથા લોમા દન્તા ઓદાતકસિણવસેનાતિ. એસ નયો સબ્બત્થ . તંતંકસિણવસેનેવ અયમેતે મનસિ કરોતિ, એવં વણ્ણતો ઉપટ્ઠહન્તે વણ્ણતો મનસિ કરોતિ. યદિ પનસ્સ સુઞ્ઞતો ઉપટ્ઠહન્તિ, અથ કેસા ઘનવિનિબ્ભોગવવત્થાનેન ઓજટ્ઠમકસમૂહવસેન ઉપટ્ઠહન્તિ. તથા લોમાદયો, યથા ઉપટ્ઠહન્તિ. અયમેતે તથેવ મનસિ કરોતિ. એવં સુઞ્ઞતો ઉપટ્ઠહન્તે સુઞ્ઞતો મનસિ કરોતિ.

    Yadi panassa vaṇṇato upaṭṭhahanti, atha kesā nīlakasiṇavasena upaṭṭhahanti. Tathā lomā dantā odātakasiṇavasenāti. Esa nayo sabbattha . Taṃtaṃkasiṇavaseneva ayamete manasi karoti, evaṃ vaṇṇato upaṭṭhahante vaṇṇato manasi karoti. Yadi panassa suññato upaṭṭhahanti, atha kesā ghanavinibbhogavavatthānena ojaṭṭhamakasamūhavasena upaṭṭhahanti. Tathā lomādayo, yathā upaṭṭhahanti. Ayamete tatheva manasi karoti. Evaṃ suññato upaṭṭhahante suññato manasi karoti.

    એવં મનસિકરોન્તો અયમેતે ધમ્મે અનુપુબ્બમુઞ્ચનતો મનસિ કરોતિ. અનુપુબ્બમુઞ્ચનતોતિ અસુભાદીનં અઞ્ઞતરવસેન ઉપટ્ઠિતે કેસે મુઞ્ચિત્વા લોમે મનસિકરોન્તો સેય્યથાપિ નામ જલૂકા નઙ્ગુટ્ઠેન ગહિતપ્પદેસે સાપેક્ખાવ હુત્વા તુણ્ડેન અઞ્ઞં પદેસં ગણ્હાતિ, ગહિતે ચ તસ્મિં ઇતરં મુઞ્ચતિ, એવમેવ કેસેસુ સાપેક્ખોવ હુત્વા લોમે મનસિ કરોતિ, લોમેસુ ચ પતિટ્ઠિતે મનસિકારે કેસે મુઞ્ચતિ. એસ નયો સબ્બત્થ. એવં હિસ્સ અનુપુબ્બમુઞ્ચનતો મનસિકરોતો અસુભાદીસુ અઞ્ઞતરવસેન તે ધમ્મા ઉપટ્ઠહન્તા અનવસેસતો ઉપટ્ઠહન્તિ, પાકટતરૂપટ્ઠાના ચ હોન્તિ.

    Evaṃ manasikaronto ayamete dhamme anupubbamuñcanato manasi karoti. Anupubbamuñcanatoti asubhādīnaṃ aññataravasena upaṭṭhite kese muñcitvā lome manasikaronto seyyathāpi nāma jalūkā naṅguṭṭhena gahitappadese sāpekkhāva hutvā tuṇḍena aññaṃ padesaṃ gaṇhāti, gahite ca tasmiṃ itaraṃ muñcati, evameva kesesu sāpekkhova hutvā lome manasi karoti, lomesu ca patiṭṭhite manasikāre kese muñcati. Esa nayo sabbattha. Evaṃ hissa anupubbamuñcanato manasikaroto asubhādīsu aññataravasena te dhammā upaṭṭhahantā anavasesato upaṭṭhahanti, pākaṭatarūpaṭṭhānā ca honti.

    અથ યસ્સ તે ધમ્મા અસુભતો ઉપટ્ઠહન્તિ, પાકટતરૂપટ્ઠાના ચ હોન્તિ, તસ્સ સેય્યથાપિ નામ મક્કટો દ્વત્તિંસતાલકે તાલવને બ્યાધેન પરિપાતિયમાનો એકરુક્ખેપિ અસણ્ઠહન્તો પરિધાવિત્વા યદા નિવત્તો હોતિ કિલન્તો, અથ એકમેવ ઘનતાલપણ્ણપરિવેઠિતં તાલસુચિં નિસ્સાય તિટ્ઠતિ; એવમેવ ચિત્તમક્કટો દ્વત્તિંસકોટ્ઠાસકે ઇમસ્મિં કાયે તેનેવ યોગિના પરિપાતિયમાનો એકકોટ્ઠાસકેપિ અસણ્ઠહન્તો પરિધાવિત્વા યદા અનેકારમ્મણવિધાવને અભિલાસાભાવેન નિવત્તો હોતિ કિલન્તો. અથ ય્વાસ્સ કેસાદીસુ ધમ્મો પગુણતરો ચરિતાનુરૂપતરો વા, યત્થ વા પુબ્બે કતાધિકારો હોતિ, તં નિસ્સાય ઉપચારવસેન તિટ્ઠતિ. અથ તમેવ નિમિત્તં પુનપ્પુનં તક્કાહતં વિતક્કાહતં કરિત્વા યથાક્કમં પઠમં ઝાનં ઉપ્પાદેતિ, તત્થ પતિટ્ઠાય વિપસ્સનમારભિત્વા અરિયભૂમિં પાપુણાતિ.

    Atha yassa te dhammā asubhato upaṭṭhahanti, pākaṭatarūpaṭṭhānā ca honti, tassa seyyathāpi nāma makkaṭo dvattiṃsatālake tālavane byādhena paripātiyamāno ekarukkhepi asaṇṭhahanto paridhāvitvā yadā nivatto hoti kilanto, atha ekameva ghanatālapaṇṇapariveṭhitaṃ tālasuciṃ nissāya tiṭṭhati; evameva cittamakkaṭo dvattiṃsakoṭṭhāsake imasmiṃ kāye teneva yoginā paripātiyamāno ekakoṭṭhāsakepi asaṇṭhahanto paridhāvitvā yadā anekārammaṇavidhāvane abhilāsābhāvena nivatto hoti kilanto. Atha yvāssa kesādīsu dhammo paguṇataro caritānurūpataro vā, yattha vā pubbe katādhikāro hoti, taṃ nissāya upacāravasena tiṭṭhati. Atha tameva nimittaṃ punappunaṃ takkāhataṃ vitakkāhataṃ karitvā yathākkamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ uppādeti, tattha patiṭṭhāya vipassanamārabhitvā ariyabhūmiṃ pāpuṇāti.

    યસ્સ પન તે ધમ્મા વણ્ણતો ઉપટ્ઠહન્તિ, તસ્સાપિ સેય્યથાપિ નામ મક્કટો…પે॰… અથ ય્વાસ્સ કેસાદીસુ ધમ્મો પગુણતરો ચરિતાનુરૂપતરો વા, યત્થ વા પુબ્બે કતાધિકારો હોતિ, તં નિસ્સાય ઉપચારવસેન તિટ્ઠતિ. અથ તમેવ નિમિત્તં પુનપ્પુનં તક્કાહતં વિતક્કાહતં કરિત્વા યથાક્કમં નીલકસિણવસેન પીતકસિણવસેન વા પઞ્ચપિ રૂપાવચરજ્ઝાનાનિ ઉપ્પાદેતિ, તેસઞ્ચ યત્થ કત્થચિ પતિટ્ઠાય વિપસ્સનં આરભિત્વા અરિયભૂમિં પાપુણાતિ.

    Yassa pana te dhammā vaṇṇato upaṭṭhahanti, tassāpi seyyathāpi nāma makkaṭo…pe… atha yvāssa kesādīsu dhammo paguṇataro caritānurūpataro vā, yattha vā pubbe katādhikāro hoti, taṃ nissāya upacāravasena tiṭṭhati. Atha tameva nimittaṃ punappunaṃ takkāhataṃ vitakkāhataṃ karitvā yathākkamaṃ nīlakasiṇavasena pītakasiṇavasena vā pañcapi rūpāvacarajjhānāni uppādeti, tesañca yattha katthaci patiṭṭhāya vipassanaṃ ārabhitvā ariyabhūmiṃ pāpuṇāti.

    યસ્સ પન તે ધમ્મા સુઞ્ઞતો ઉપટ્ઠહન્તિ, સો લક્ખણતો મનસિ કરોતિ, લક્ખણતો મનસિકરોન્તો તત્થ ચતુધાતુવવત્થાનવસેન ઉપચારજ્ઝાનં પાપુણાતિ. અથ મનસિકરોન્તો તે ધમ્મે અનિચ્ચદુક્ખાનત્તસુત્તત્તયવસેન મનસિ કરોતિ . અયમસ્સ વિપસ્સનાનયો. સો ઇમં વિપસ્સનં આરભિત્વા યથાક્કમઞ્ચ પટિપજ્જિત્વા અરિયભૂમિં પાપુણાતીતિ.

    Yassa pana te dhammā suññato upaṭṭhahanti, so lakkhaṇato manasi karoti, lakkhaṇato manasikaronto tattha catudhātuvavatthānavasena upacārajjhānaṃ pāpuṇāti. Atha manasikaronto te dhamme aniccadukkhānattasuttattayavasena manasi karoti . Ayamassa vipassanānayo. So imaṃ vipassanaṃ ārabhitvā yathākkamañca paṭipajjitvā ariyabhūmiṃ pāpuṇātīti.

    એત્તાવતા ચ યં વુત્તં – ‘‘કથં પનાયં અનુપુબ્બાદિવસેન એતે ધમ્મે મનસિ કરોતી’’તિ, તં બ્યાકતં હોતિ. યઞ્ચાપિ વુત્તં – ‘‘ભાવનાવસેન પનસ્સ એવં વણ્ણના વેદિતબ્બા’’તિ, તસ્સત્થો પકાસિતો હોતીતિ.

    Ettāvatā ca yaṃ vuttaṃ – ‘‘kathaṃ panāyaṃ anupubbādivasena ete dhamme manasi karotī’’ti, taṃ byākataṃ hoti. Yañcāpi vuttaṃ – ‘‘bhāvanāvasena panassa evaṃ vaṇṇanā veditabbā’’ti, tassattho pakāsito hotīti.

    પકિણ્ણકનયો

    Pakiṇṇakanayo

    ઇદાનિ ઇમસ્મિંયેવ દ્વત્તિંસાકારે વણ્ણનાપરિચયપાટવત્થં અયં પકિણ્ણકનયો વેદિતબ્બો –

    Idāni imasmiṃyeva dvattiṃsākāre vaṇṇanāparicayapāṭavatthaṃ ayaṃ pakiṇṇakanayo veditabbo –

    ‘‘નિમિત્તતો લક્ખણતો, ધાતુતો સુઞ્ઞતોપિ ચ;

    ‘‘Nimittato lakkhaṇato, dhātuto suññatopi ca;

    ખન્ધાદિતો ચ વિઞ્ઞેય્યો, દ્વત્તિંસાકારનિચ્છયો’’તિ.

    Khandhādito ca viññeyyo, dvattiṃsākāranicchayo’’ti.

    તત્થ નિમિત્તતોતિ એવં વુત્તપ્પકારે ઇમસ્મિં દ્વત્તિંસાકારે સટ્ઠિસતં નિમિત્તાનિ હોન્તિ, યેસં વસેન યોગાવચરો દ્વત્તિંસાકારં કોટ્ઠાસતો પરિગ્ગણ્હાતિ. સેય્યથિદં – કેસસ્સ વણ્ણનિમિત્તં, સણ્ઠાનનિમિત્તં, દિસાનિમિત્તં, ઓકાસનિમિત્તં, પરિચ્છેદનિમિત્તન્તિ પઞ્ચ નિમિત્તાનિ હોન્તિ. એવં લોમાદીસુ.

    Tattha nimittatoti evaṃ vuttappakāre imasmiṃ dvattiṃsākāre saṭṭhisataṃ nimittāni honti, yesaṃ vasena yogāvacaro dvattiṃsākāraṃ koṭṭhāsato pariggaṇhāti. Seyyathidaṃ – kesassa vaṇṇanimittaṃ, saṇṭhānanimittaṃ, disānimittaṃ, okāsanimittaṃ, paricchedanimittanti pañca nimittāni honti. Evaṃ lomādīsu.

    લક્ખણતોતિ દ્વત્તિંસાકારે અટ્ઠવીસતિસતં લક્ખણાનિ હોન્તિ, યેસં વસેન યોગાવચરો દ્વત્તિંસાકારં લક્ખણતો મનસિ કરોતિ . સેય્યથિદં – કેસસ્સ થદ્ધલક્ખણં, આબન્ધનલક્ખણં, ઉણ્હત્તલક્ખણં, સમુદીરણલક્ખણન્તિ ચત્તારિ લક્ખણાનિ હોન્તિ. એવં લોમાદીસુ.

    Lakkhaṇatoti dvattiṃsākāre aṭṭhavīsatisataṃ lakkhaṇāni honti, yesaṃ vasena yogāvacaro dvattiṃsākāraṃ lakkhaṇato manasi karoti . Seyyathidaṃ – kesassa thaddhalakkhaṇaṃ, ābandhanalakkhaṇaṃ, uṇhattalakkhaṇaṃ, samudīraṇalakkhaṇanti cattāri lakkhaṇāni honti. Evaṃ lomādīsu.

    ધાતુતોતિ દ્વત્તિંસાકારે ‘‘છધાતુરો, ભિક્ખવે, અયં પુરિસપુગ્ગલો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૩૪૩-૩૪૪) એત્થ વુત્તાસુ ધાતૂસુ અટ્ઠવીસતિસતં ધાતુયો હોન્તિ, યાસં વસેન યોગાવચરો દ્વત્તિંસાકારં ધાતુતો પરિગ્ગણ્હાતિ. સેય્યથિદં – યા કેસે થદ્ધતા, સા પથવીધાતુ; યા આબન્ધનતા, સા આપોધાતુ; યા પરિપાચનતા, સા તેજોધાતુ; યા વિત્થમ્ભનતા, સા વાયોધાતૂતિ ચતસ્સો ધાતુયો હોન્તિ. એવં લોમાદીસુ.

    Dhātutoti dvattiṃsākāre ‘‘chadhāturo, bhikkhave, ayaṃ purisapuggalo’’ti (ma. ni. 3.343-344) ettha vuttāsu dhātūsu aṭṭhavīsatisataṃ dhātuyo honti, yāsaṃ vasena yogāvacaro dvattiṃsākāraṃ dhātuto pariggaṇhāti. Seyyathidaṃ – yā kese thaddhatā, sā pathavīdhātu; yā ābandhanatā, sā āpodhātu; yā paripācanatā, sā tejodhātu; yā vitthambhanatā, sā vāyodhātūti catasso dhātuyo honti. Evaṃ lomādīsu.

    સુઞ્ઞતોતિ દ્વત્તિંસાકારે અટ્ઠવીસતિસતં સુઞ્ઞતા હોન્તિ, યાસં વસેન યોગાવચરો દ્વત્તિંસાકારં સુઞ્ઞતો વિપસ્સતિ. સેય્યથિદં – કેસે તાવ પથવીધાતુ આપોધાત્વાદીહિ સુઞ્ઞા, તથા આપોધાત્વાદયો પથવીધાત્વાદીહીતિ ચતસ્સો સુઞ્ઞતા હોન્તિ. એવં લોમાદીસુ.

    Suññatoti dvattiṃsākāre aṭṭhavīsatisataṃ suññatā honti, yāsaṃ vasena yogāvacaro dvattiṃsākāraṃ suññato vipassati. Seyyathidaṃ – kese tāva pathavīdhātu āpodhātvādīhi suññā, tathā āpodhātvādayo pathavīdhātvādīhīti catasso suññatā honti. Evaṃ lomādīsu.

    ખન્ધાદિતોતિ દ્વત્તિંસાકારે કેસાદીસુ ખન્ધાદિવસેન સઙ્ગય્હમાનેસુ ‘‘કેસા કતિ ખન્ધા હોન્તિ, કતિ આયતનાનિ, કતિ ધાતુયો, કતિ સચ્ચાનિ, કતિ સતિપટ્ઠાનાની’’તિ એવમાદિના નયેન વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો. એવઞ્ચસ્સ વિજાનતો તિણકટ્ઠસમૂહો વિય કાયો ખાયતિ. યથાહ –

    Khandhāditoti dvattiṃsākāre kesādīsu khandhādivasena saṅgayhamānesu ‘‘kesā kati khandhā honti, kati āyatanāni, kati dhātuyo, kati saccāni, kati satipaṭṭhānānī’’ti evamādinā nayena vinicchayo veditabbo. Evañcassa vijānato tiṇakaṭṭhasamūho viya kāyo khāyati. Yathāha –

    ‘‘નત્થિ સત્તો નરો પોસો, પુગ્ગલો નૂપલબ્ભતિ;

    ‘‘Natthi satto naro poso, puggalo nūpalabbhati;

    સુઞ્ઞભૂતો અયં કાયો, તિણકટ્ઠસમૂપમો’’તિ.

    Suññabhūto ayaṃ kāyo, tiṇakaṭṭhasamūpamo’’ti.

    અથસ્સ યા સા –

    Athassa yā sā –

    ‘‘સુઞ્ઞાગારં પવિટ્ઠસ્સ, સન્તચિત્તસ્સ તાદિનો;

    ‘‘Suññāgāraṃ paviṭṭhassa, santacittassa tādino;

    અમાનુસી રતિ હોતિ, સમ્મા ધમ્મં વિપસ્સતો’’તિ. –

    Amānusī rati hoti, sammā dhammaṃ vipassato’’ti. –

    એવં અમાનુસી રતિ વુત્તા, સા અદૂરતરા હોતિ. તતો યં તં –

    Evaṃ amānusī rati vuttā, sā adūratarā hoti. Tato yaṃ taṃ –

    ‘‘યતો યતો સમ્મસતિ, ખન્ધાનં ઉદયબ્બયં;

    ‘‘Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;

    લભતી પીતિપામોજ્જં, અમતં તં વિજાનત’’ન્તિ. (ધ॰ પ॰ ૩૭૩-૩૭૪) –

    Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 373-374) –

    એવં વિપસ્સનામયં પીતિપામોજ્જામતં વુત્તં. તં અનુભવન્તો ન ચિરેનેવ અરિયજનસેવિતં અજરામરં નિબ્બાનામતં સચ્છિકરોતીતિ.

    Evaṃ vipassanāmayaṃ pītipāmojjāmataṃ vuttaṃ. Taṃ anubhavanto na cireneva ariyajanasevitaṃ ajarāmaraṃ nibbānāmataṃ sacchikarotīti.

    પરમત્થજોતિકાય ખુદ્દકપાઠ-અટ્ઠકથાય

    Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya

    દ્વત્તિંસાકારવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Dvattiṃsākāravaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ખુદ્દકપાઠપાળિ • Khuddakapāṭhapāḷi / ૩. દ્વત્તિંસાકારો • 3. Dvattiṃsākāro


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact