Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પેતવત્થુ-અટ્ઠકથા • Petavatthu-aṭṭhakathā |
નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ખુદ્દકનિકાયે
Khuddakanikāye
પેતવત્થુ-અટ્ઠકથા
Petavatthu-aṭṭhakathā
ગન્થારમ્ભકથા
Ganthārambhakathā
મહાકારુણિકં નાથં, ઞેય્યસાગરપારગું;
Mahākāruṇikaṃ nāthaṃ, ñeyyasāgarapāraguṃ;
વન્દે નિપુણગમ્ભીર-વિચિત્રનયદેસનં.
Vande nipuṇagambhīra-vicitranayadesanaṃ.
વિજ્જાચરણસમ્પન્ના, યેન નિય્યન્તિ લોકતો;
Vijjācaraṇasampannā, yena niyyanti lokato;
વન્દે તમુત્તમં ધમ્મં, સમ્માસમ્બુદ્ધપૂજિતં.
Vande tamuttamaṃ dhammaṃ, sammāsambuddhapūjitaṃ.
સીલાદિગુણસમ્પન્નો, ઠિતો મગ્ગફલેસુ યો;
Sīlādiguṇasampanno, ṭhito maggaphalesu yo;
વન્દે અરિયસઙ્ઘં તં, પુઞ્ઞક્ખેત્તં અનુત્તરં.
Vande ariyasaṅghaṃ taṃ, puññakkhettaṃ anuttaraṃ.
વન્દનાજનિતં પુઞ્ઞં, ઇતિ યં રતનત્તયે;
Vandanājanitaṃ puññaṃ, iti yaṃ ratanattaye;
હતન્તરાયો સબ્બત્થ, હુત્વાહં તસ્સ તેજસા.
Hatantarāyo sabbattha, hutvāhaṃ tassa tejasā.
પેતેહિ ચ કતં કમ્મં, યં યં પુરિમજાતિસુ;
Petehi ca kataṃ kammaṃ, yaṃ yaṃ purimajātisu;
પેતભાવાવહં તં તં, તેસઞ્હિ ફલભેદતો.
Petabhāvāvahaṃ taṃ taṃ, tesañhi phalabhedato.
પકાસયન્તી બુદ્ધાનં, દેસના યા વિસેસતો;
Pakāsayantī buddhānaṃ, desanā yā visesato;
સંવેગજનની કમ્મ-ફલપચ્ચક્ખકારિની.
Saṃvegajananī kamma-phalapaccakkhakārinī.
પેતવત્થૂતિ નામેન, સુપરિઞ્ઞાતવત્થુકા;
Petavatthūti nāmena, supariññātavatthukā;
યં ખુદ્દકનિકાયસ્મિં, સઙ્ગાયિંસુ મહેસયો.
Yaṃ khuddakanikāyasmiṃ, saṅgāyiṃsu mahesayo.
તસ્સ સમ્માવલમ્બિત્વા, પોરાણટ્ઠકથાનયં;
Tassa sammāvalambitvā, porāṇaṭṭhakathānayaṃ;
તત્થ તત્થ નિદાનાનિ, વિભાવેન્તો વિસેસતો.
Tattha tattha nidānāni, vibhāvento visesato.
સુવિસુદ્ધં અસંકિણ્ણં, નિપુણત્થવિનિચ્છયં;
Suvisuddhaṃ asaṃkiṇṇaṃ, nipuṇatthavinicchayaṃ;
મહાવિહારવાસીનં, સમયં અવિલોમયં.
Mahāvihāravāsīnaṃ, samayaṃ avilomayaṃ.
યથાબલં કરિસ્સામિ, અત્થસંવણ્ણનં સુભં;
Yathābalaṃ karissāmi, atthasaṃvaṇṇanaṃ subhaṃ;
સક્કચ્ચં ભાસતો તં મે, નિસામયથ સાધવોતિ.
Sakkaccaṃ bhāsato taṃ me, nisāmayatha sādhavoti.
તત્થ પેતવત્થૂતિ સેટ્ઠિપુત્તાદિકસ્સ તસ્સ તસ્સ સત્તસ્સ પેતભાવહેતુભૂતં કમ્મં, તસ્સ પન પકાસનવસેન પવત્તો ‘‘ખેત્તૂપમા અરહન્તો’’તિઆદિકા પરિયત્તિધમ્મો ઇધ ‘‘પેતવત્થૂ’’તિ અધિપ્પેતો.
Tattha petavatthūti seṭṭhiputtādikassa tassa tassa sattassa petabhāvahetubhūtaṃ kammaṃ, tassa pana pakāsanavasena pavatto ‘‘khettūpamā arahanto’’tiādikā pariyattidhammo idha ‘‘petavatthū’’ti adhippeto.
તયિદં પેતવત્થુ કેન ભાસિતં, કત્થ ભાસિતં, કદા ભાસિતં, કસ્મા ચ ભાસિતન્તિ? વુચ્ચતે – ઇદઞ્હિ પેતવત્થુ દુવિધેન પવત્તં અટ્ઠુપ્પત્તિવસેન, પુચ્છાવિસ્સજ્જનવસેન ચ. તત્થ યં અટ્ઠુપ્પત્તિવસેન પવત્તં, તં ભગવતા ભાસિતં, ઇતરં નારદત્થેરાદીહિ પુચ્છિતં તેહિ તેહિ પેતેહિ ભાસિતં. સત્થા પન યસ્મા નારદત્થેરાદીહિ તસ્મિં તસ્મિં પુચ્છાવિસ્સજ્જને આરોચિતે તં તં અટ્ઠુપ્પત્તિં કત્વા સમ્પત્તપરિસાય ધમ્મં દેસેસિ, તસ્મા સબ્બમ્પેતં પેતવત્થુ સત્થારા ભાસિતમેવ નામ જાતં. પવત્તિતવરધમ્મચક્કે હિ સત્થરિ તત્થ તત્થ રાજગહાદીસુ વિહરન્તે યેભુય્યેન તાય તાય અટ્ઠુપ્પત્તિયા પુચ્છાવિસ્સજ્જનવસેન સત્તાનં કમ્મફલપચ્ચક્ખકરણાય તં તં પેતવત્થુ દેસનારુળ્હન્તિ અયં તાવેત્થ ‘‘કેન ભાસિત’’ન્તિઆદીનં પદાનં સાધારણતો વિસ્સજ્જના. અસાધારણતો પન તસ્સ તસ્સ વત્થુસ્સ અત્થવણ્ણનાયમેવ આગમિસ્સતિ.
Tayidaṃ petavatthu kena bhāsitaṃ, kattha bhāsitaṃ, kadā bhāsitaṃ, kasmā ca bhāsitanti? Vuccate – idañhi petavatthu duvidhena pavattaṃ aṭṭhuppattivasena, pucchāvissajjanavasena ca. Tattha yaṃ aṭṭhuppattivasena pavattaṃ, taṃ bhagavatā bhāsitaṃ, itaraṃ nāradattherādīhi pucchitaṃ tehi tehi petehi bhāsitaṃ. Satthā pana yasmā nāradattherādīhi tasmiṃ tasmiṃ pucchāvissajjane ārocite taṃ taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi, tasmā sabbampetaṃ petavatthu satthārā bhāsitameva nāma jātaṃ. Pavattitavaradhammacakke hi satthari tattha tattha rājagahādīsu viharante yebhuyyena tāya tāya aṭṭhuppattiyā pucchāvissajjanavasena sattānaṃ kammaphalapaccakkhakaraṇāya taṃ taṃ petavatthu desanāruḷhanti ayaṃ tāvettha ‘‘kena bhāsita’’ntiādīnaṃ padānaṃ sādhāraṇato vissajjanā. Asādhāraṇato pana tassa tassa vatthussa atthavaṇṇanāyameva āgamissati.
તં પનેતં પેતવત્થુ વિનયપિટકં સુત્તન્તપિટકં અભિધમ્મપિટકન્તિ તીસુ પિટકેસુ સુત્તન્તપિટકપરિયાપન્નં, દીઘનિકાયો મજ્ઝિમનિકાયો સંયુત્તનિકાયો અઙ્ગુત્તરનિકાયો ખુદ્દકનિકાયોતિ પઞ્ચસુ નિકાયેસુ ખુદ્દકનિકાયપરિયાપન્નં, સુત્તં ગેય્યં વેય્યાકરણં ગાથા ઉદાનં ઇતિવુત્તકં જાતકં અબ્ભુતધમ્મં વેદલ્લન્તિ નવસુ સાસનઙ્ગેસુ ગાથાસઙ્ગહં.
Taṃ panetaṃ petavatthu vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tīsu piṭakesu suttantapiṭakapariyāpannaṃ, dīghanikāyo majjhimanikāyo saṃyuttanikāyo aṅguttaranikāyo khuddakanikāyoti pañcasu nikāyesu khuddakanikāyapariyāpannaṃ, suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallanti navasu sāsanaṅgesu gāthāsaṅgahaṃ.
‘‘દ્વાસીતિ બુદ્ધતો ગણ્હિં, દ્વે સહસ્સાનિ ભિક્ખુતો;
‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;
ચતુરાસીતિ સહસ્સાનિ, યે મે ધમ્મા પવત્તિનો’’તિ. (થેરગા॰ ૧૦૨૭) –
Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027) –
એવં ધમ્મભણ્ડાગારિકેન પટિઞ્ઞાતેસુ ચતુરાસીતિયા ધમ્મક્ખન્ધસહસ્સેસુ કતિપયધમ્મક્ખન્ધસઙ્ગહં, ભાણવારતો ચતુભાણવારમત્તં, વગ્ગતો – ઉરગવગ્ગો ઉબ્બરિવગ્ગો ચૂળવગ્ગો મહાવગ્ગોતિ ચતુવગ્ગસઙ્ગહં. તેસુ પઠમવગ્ગે દ્વાદસ વત્થૂનિ, દુતિયવગ્ગે તેરસ વત્થૂનિ, તતિયવગ્ગે દસ વત્થૂનિ, ચતુત્થવગ્ગે સોળસ વત્થૂનીતિ વત્થુતો એકપઞ્ઞાસવત્થુપટિમણ્ડિતં. તસ્સ વગ્ગેસુ ઉરગવગ્ગો આદિ, વત્થૂસુ ખેત્તૂપમપેતવત્થુ આદિ, તસ્સાપિ ‘‘ખેત્તૂપમા અરહન્તો’’તિ અયં ગાથા આદિ.
Evaṃ dhammabhaṇḍāgārikena paṭiññātesu caturāsītiyā dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasaṅgahaṃ, bhāṇavārato catubhāṇavāramattaṃ, vaggato – uragavaggo ubbarivaggo cūḷavaggo mahāvaggoti catuvaggasaṅgahaṃ. Tesu paṭhamavagge dvādasa vatthūni, dutiyavagge terasa vatthūni, tatiyavagge dasa vatthūni, catutthavagge soḷasa vatthūnīti vatthuto ekapaññāsavatthupaṭimaṇḍitaṃ. Tassa vaggesu uragavaggo ādi, vatthūsu khettūpamapetavatthu ādi, tassāpi ‘‘khettūpamā arahanto’’ti ayaṃ gāthā ādi.