Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૪૩૫] ૯. હલિદ્દિરાગજાતકવણ્ણના
[435] 9. Haliddirāgajātakavaṇṇanā
સુતિતિક્ખન્તિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો થુલ્લકુમારિકાપલોભનં આરબ્ભ કથેસિ. વત્થુ તેરસકનિપાતે ચૂળનારદજાતકે (જા॰ ૧.૧૩.૪૦ આદયો) આવિ ભવિસ્સતિ. અતીતવત્થુમ્હિ પન સા કુમારિકા તસ્સ તાપસકુમારસ્સ સીલં ભિન્દિત્વા અત્તનો વસે ઠિતભાવં ઞત્વા ‘‘ઇમં વઞ્ચેત્વા મનુસ્સપથં નેસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘રૂપાદિકામગુણવિરહિતે અરઞ્ઞે રક્ખિતસીલં નામ ન મહપ્ફલં હોતિ, મનુસ્સપથે રૂપાદીનં પચ્ચુપટ્ઠાને મહપ્ફલં હોતિ, એહિ મયા સદ્ધિં તત્થ ગન્ત્વા સીલં રક્ખાહિ, કિં તે અરઞ્ઞેના’’તિ વત્વા પઠમં ગાથમાહ –
Sutitikkhanti idaṃ satthā jetavane viharanto thullakumārikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi. Vatthu terasakanipāte cūḷanāradajātake (jā. 1.13.40 ādayo) āvi bhavissati. Atītavatthumhi pana sā kumārikā tassa tāpasakumārassa sīlaṃ bhinditvā attano vase ṭhitabhāvaṃ ñatvā ‘‘imaṃ vañcetvā manussapathaṃ nessāmī’’ti cintetvā ‘‘rūpādikāmaguṇavirahite araññe rakkhitasīlaṃ nāma na mahapphalaṃ hoti, manussapathe rūpādīnaṃ paccupaṭṭhāne mahapphalaṃ hoti, ehi mayā saddhiṃ tattha gantvā sīlaṃ rakkhāhi, kiṃ te araññenā’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
૭૮.
78.
‘‘સુતિતિક્ખં અરઞ્ઞમ્હિ, પન્તમ્હિ સયનાસને;
‘‘Sutitikkhaṃ araññamhi, pantamhi sayanāsane;
યે ચ ગામે તિતિક્ખન્તિ, તે ઉળારતરા તયા’’તિ.
Ye ca gāme titikkhanti, te uḷāratarā tayā’’ti.
તત્થ સુતિતિક્ખન્તિ સુટ્ઠુ અધિવાસનં. તિતિક્ખન્તીતિ સીતાદીનિ અધિવાસેન્તિ.
Tattha sutitikkhanti suṭṭhu adhivāsanaṃ. Titikkhantīti sītādīni adhivāsenti.
તં સુત્વા તાપસકુમારો ‘‘પિતા મે અરઞ્ઞં ગતો, તસ્મિં આગતે તં આપુચ્છિત્વા ગમિસ્સામી’’તિ આહ. સા ચિન્તેસિ ‘‘પિતા કિરસ્સ અત્થિ, સચે મં સો પસ્સિસ્સતિ, કાજકોટિયા મં પોથેત્વા વિનાસં પાપેસ્સતિ, મયા પઠમમેવ ગન્તબ્બ’’ન્તિ. અથ નં સા ‘‘તેન હિ અહં મગ્ગસઞ્ઞં કુરુમાના પઠમતરં ગમિસ્સામિ, ત્વં પચ્છા આગચ્છાહી’’તિ વત્વા અગમાસિ. સો તસ્સા ગતકાલે નેવ દારૂનિ આહરિ, ન પાનીયં, ન પરિભોજનીયં ઉપટ્ઠાપેસિ, કેવલં પજ્ઝાયન્તોવ નિસીદિ, પિતુ આગમનકાલે પચ્ચુગ્ગમનં નાકાસિ. અથ નં પિતા ‘‘ઇત્થીનં વસં ગતો એસો’’તિ ઞત્વાપિ ‘‘કસ્મા તાત, નેવ દારૂનિ આહરિ, ન પાનીયં, ન પરિભોજનીયં ઉપટ્ઠાપેસિ, પજ્ઝાયન્તોયેવ પન નિસિન્નોસી’’તિ આહ. અથ નં તાપસકુમારો ‘‘તાત, અરઞ્ઞે કિર રક્ખિતસીલં નામ ન મહપ્ફલં હોતિ, મનુસ્સપથે મહપ્ફલં , અહં તત્થ ગન્ત્વા સીલં રક્ખિસ્સામિ, સહાયો મે મં ‘આગચ્છેય્યાસી’તિ વત્વા પુરતો ગતો, અહં તેનેવ સદ્ધિં ગમિસ્સામિ, તત્થ પન વસન્તેન મયા કતરો પુરિસો સેવિતબ્બો’’તિ પુચ્છન્તો દુતિયં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā tāpasakumāro ‘‘pitā me araññaṃ gato, tasmiṃ āgate taṃ āpucchitvā gamissāmī’’ti āha. Sā cintesi ‘‘pitā kirassa atthi, sace maṃ so passissati, kājakoṭiyā maṃ pothetvā vināsaṃ pāpessati, mayā paṭhamameva gantabba’’nti. Atha naṃ sā ‘‘tena hi ahaṃ maggasaññaṃ kurumānā paṭhamataraṃ gamissāmi, tvaṃ pacchā āgacchāhī’’ti vatvā agamāsi. So tassā gatakāle neva dārūni āhari, na pānīyaṃ, na paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpesi, kevalaṃ pajjhāyantova nisīdi, pitu āgamanakāle paccuggamanaṃ nākāsi. Atha naṃ pitā ‘‘itthīnaṃ vasaṃ gato eso’’ti ñatvāpi ‘‘kasmā tāta, neva dārūni āhari, na pānīyaṃ, na paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpesi, pajjhāyantoyeva pana nisinnosī’’ti āha. Atha naṃ tāpasakumāro ‘‘tāta, araññe kira rakkhitasīlaṃ nāma na mahapphalaṃ hoti, manussapathe mahapphalaṃ , ahaṃ tattha gantvā sīlaṃ rakkhissāmi, sahāyo me maṃ ‘āgaccheyyāsī’ti vatvā purato gato, ahaṃ teneva saddhiṃ gamissāmi, tattha pana vasantena mayā kataro puriso sevitabbo’’ti pucchanto dutiyaṃ gāthamāha –
૭૯.
79.
‘‘અરઞ્ઞા ગામમાગમ્મ, કિંસીલં કિંવતં અહં;
‘‘Araññā gāmamāgamma, kiṃsīlaṃ kiṃvataṃ ahaṃ;
પુરિસં તાત સેવેય્યં, તં મે અક્ખાહિ પુચ્છિતો’’તિ.
Purisaṃ tāta seveyyaṃ, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.
અથસ્સ પિતા કથેન્તો સેસગાથા અભાસિ –
Athassa pitā kathento sesagāthā abhāsi –
૮૦.
80.
‘‘યો તે વિસ્સાસયે તાત, વિસ્સાસઞ્ચ ખમેય્ય તે;
‘‘Yo te vissāsaye tāta, vissāsañca khameyya te;
સુસ્સૂસી ચ તિતિક્ખી ચ, તં ભજેહિ ઇતો ગતો.
Sussūsī ca titikkhī ca, taṃ bhajehi ito gato.
૮૧.
81.
‘‘યસ્સ કાયેન વાચાય, મનસા નત્થિ દુક્કટં;
‘‘Yassa kāyena vācāya, manasā natthi dukkaṭaṃ;
ઉરસીવ પતિટ્ઠાય, તં ભજેહિ ઇતો ગતો.
Urasīva patiṭṭhāya, taṃ bhajehi ito gato.
૮૨.
82.
‘‘યો ચ ધમ્મેન ચરતિ, ચરન્તોપિ ન મઞ્ઞતિ;
‘‘Yo ca dhammena carati, carantopi na maññati;
વિસુદ્ધકારિં સપ્પઞ્ઞં, તં ભજેહિ ઇતો ગતો.
Visuddhakāriṃ sappaññaṃ, taṃ bhajehi ito gato.
૮૩.
83.
‘‘હલિદ્દિરાગં કપિચિત્તં, પુરિસં રાગવિરાગિનં;
‘‘Haliddirāgaṃ kapicittaṃ, purisaṃ rāgavirāginaṃ;
તાદિસં તાત મા સેવિ, નિમ્મનુસ્સમ્પિ ચે સિયા.
Tādisaṃ tāta mā sevi, nimmanussampi ce siyā.
૮૪.
84.
‘‘આસીવિસંવ કુપિતં, મીળ્હલિત્તં મહાપથં;
‘‘Āsīvisaṃva kupitaṃ, mīḷhalittaṃ mahāpathaṃ;
આરકા પરિવજ્જેહિ, યાનીવ વિસમં પથં.
Ārakā parivajjehi, yānīva visamaṃ pathaṃ.
૮૫.
85.
‘‘અનત્થા તાત વડ્ઢન્તિ, બાલં અચ્ચુપસેવતો;
‘‘Anatthā tāta vaḍḍhanti, bālaṃ accupasevato;
માસ્સુ બાલેન સંગચ્છિ, અમિત્તેનેવ સબ્બદા.
Māssu bālena saṃgacchi, amitteneva sabbadā.
૮૬.
86.
‘‘તં તાહં તાત યાચામિ, કરસ્સુ વચનં મમ;
‘‘Taṃ tāhaṃ tāta yācāmi, karassu vacanaṃ mama;
માસ્સુ બાલેન સંગચ્છિ, દુક્ખો બાલેહિ સઙ્ગમો’’તિ.
Māssu bālena saṃgacchi, dukkho bālehi saṅgamo’’ti.
તત્થ યો તે વિસ્સાસયેતિ યો તવ વિસ્સાસેય્ય. ખમેય્ય તેતિ યો ચ તવ અત્તનિ તયા કતં વિસ્સાસં ખમેય્ય. સુસ્સૂસી ચ તિતિક્ખી ચાતિ તવ વચનં સુસ્સૂસાય ચેવ વચનાધિવાસનેન ચ સમન્નાગતો ભવેય્યાતિ અત્થો. ઉરસીવ પતિટ્ઠાયાતિ યથા માતુ ઉરસિ પુત્તો પતિટ્ઠાતિ, એવં પતિટ્ઠહિત્વા અત્તનો માતરં વિય મઞ્ઞમાનો તં ભજેય્યાસીતિ વદતિ. યો ચ ધમ્મેન ચરતીતિ યો તિવિધેન સુચરિતેન ધમ્મેન ઇરિયતિ. ન મઞ્ઞતીતિ તથા ચરન્તોપિ ‘‘અહં ધમ્મં ચરામી’’તિ માનં ન કરોતિ. વિસુદ્ધકારિન્તિ વિસુદ્ધાનં દસકુસલકમ્મપથાનં કારકં.
Tattha yo te vissāsayeti yo tava vissāseyya. Khameyya teti yo ca tava attani tayā kataṃ vissāsaṃ khameyya. Sussūsī ca titikkhī cāti tava vacanaṃ sussūsāya ceva vacanādhivāsanena ca samannāgato bhaveyyāti attho. Urasīva patiṭṭhāyāti yathā mātu urasi putto patiṭṭhāti, evaṃ patiṭṭhahitvā attano mātaraṃ viya maññamāno taṃ bhajeyyāsīti vadati. Yo ca dhammena caratīti yo tividhena sucaritena dhammena iriyati. Na maññatīti tathā carantopi ‘‘ahaṃ dhammaṃ carāmī’’ti mānaṃ na karoti. Visuddhakārinti visuddhānaṃ dasakusalakammapathānaṃ kārakaṃ.
રાગવિરાગિનન્તિ રાગિનઞ્ચ વિરાગિનઞ્ચ રજ્જિત્વા તંખણઞ્ઞેવ વિરજ્જનસભાવં. નિમ્મનુસ્સમ્પિ ચે સિયાતિ સચેપિ સકલજમ્બુદીપતલં નિમ્મનુસ્સં હોતિ, સોયેવ એકો મનુસ્સો તિટ્ઠતિ, તથાપિ તાદિસં મા સેવિ. મહાપથન્તિ ગૂથમક્ખિતં મગ્ગં વિય. યાનીવાતિ યાનેન ગચ્છન્તો વિય. વિસમન્તિ નિન્નઉન્નતખાણુપાસાણાદિવિસમં. બાલં અચ્ચુપસેવતોતિ બાલં અપ્પઞ્ઞં અતિસેવન્તસ્સ. સબ્બદાતિ તાત, બાલેન સહ સંવાસો નામ અમિત્તસંવાસો વિય સબ્બદા નિચ્ચકાલમેવ દુક્ખો. તં તાહન્તિ તેન કારણેન તં અહં.
Rāgavirāginanti rāginañca virāginañca rajjitvā taṃkhaṇaññeva virajjanasabhāvaṃ. Nimmanussampi ce siyāti sacepi sakalajambudīpatalaṃ nimmanussaṃ hoti, soyeva eko manusso tiṭṭhati, tathāpi tādisaṃ mā sevi. Mahāpathanti gūthamakkhitaṃ maggaṃ viya. Yānīvāti yānena gacchanto viya. Visamanti ninnaunnatakhāṇupāsāṇādivisamaṃ. Bālaṃ accupasevatoti bālaṃ appaññaṃ atisevantassa. Sabbadāti tāta, bālena saha saṃvāso nāma amittasaṃvāso viya sabbadā niccakālameva dukkho. Taṃ tāhanti tena kāraṇena taṃ ahaṃ.
સો એવં પિતરા ઓવદિતો ‘‘તાત, અહં મનુસ્સપથં ગન્ત્વા તુમ્હાદિસે પણ્ડિતે ન લભિસ્સામિ, તત્થ ગન્તું ભાયામિ, ઇધેવ તુમ્હાકં સન્તિકે વસિસ્સામી’’તિ આહ. અથસ્સ ભિય્યોપિ ઓવાદં દત્વા કસિણપરિકમ્મં આચિક્ખિ. સો ન ચિરસ્સેવ અભિઞ્ઞાસમાપત્તિયો નિબ્બત્તેત્વા સદ્ધિં પિતરા બ્રહ્મલોકપરાયણો અહોસિ.
So evaṃ pitarā ovadito ‘‘tāta, ahaṃ manussapathaṃ gantvā tumhādise paṇḍite na labhissāmi, tattha gantuṃ bhāyāmi, idheva tumhākaṃ santike vasissāmī’’ti āha. Athassa bhiyyopi ovādaṃ datvā kasiṇaparikammaṃ ācikkhi. So na cirasseva abhiññāsamāpattiyo nibbattetvā saddhiṃ pitarā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ, સચ્ચપરિયોસાને ઉક્કણ્ઠિતભિક્ખુ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi.
તદા તાપસકુમારો ઉક્કણ્ઠિતભિક્ખુ અહોસિ, કુમારિકા થુલ્લકુમારિકાવ, પિતા તાપસો પન અહમેવ અહોસિન્તિ.
Tadā tāpasakumāro ukkaṇṭhitabhikkhu ahosi, kumārikā thullakumārikāva, pitā tāpaso pana ahameva ahosinti.
હલિદ્દિરાગજાતકવણ્ણના નવમા.
Haliddirāgajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૩૫. હલિદ્દિરાગજાતકં • 435. Haliddirāgajātakaṃ