Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પેટકોપદેસપાળિ • Peṭakopadesapāḷi

    ૭. હારસમ્પાતભૂમિ

    7. Hārasampātabhūmi

    ૭૨. ઝાનં વિરાગો. ચત્તારિ ઝાનાનિ વિત્થારેન કાતબ્બાનિ. તાનિ દુવિધાનિ; બોજ્ઝઙ્ગવિપ્પયુત્તાનિ ચ બોજ્ઝઙ્ગસમ્પયુત્તાનિ ચ. તત્થ બોજ્ઝઙ્ગવિપ્પયુત્તાનિ બાહિરકાનિ, બોજ્ઝઙ્ગસમ્પયુત્તાનિ અરિયપુગ્ગલાનિ. તત્થ યેન છ પુગ્ગલમૂલાનિ તેસં નિક્ખિપેત્વા રાગચરિતો, દોસચરિતો, મોહચરિતો, રાગદોસચરિતો, રાગમોહચરિતો, દોસમોહચરિતો, સમભાગચરિતો, ઇતિ ઇમેસં પુગ્ગલાનં ઝાનં સમાપજ્જિતાનં પઞ્ચ નીવરણાનિ પટિપક્ખો તેસં પટિઘાતાય યથા અસમત્થો તીણિ અકુસલમૂલાનિ નિગ્ગણ્હાતિ. લોભેન અકુસલમૂલેન અભિજ્ઝા ચ ઉદ્ધચ્ચઞ્ચ ઉપ્પિલવતં અલોભેન કુસલમૂલેન નિગ્ગણ્હાતિ, કુક્કુચ્ચઞ્ચ વિચિકિચ્છા ચ મોહપક્ખો, તં અમોહેન નિગ્ગણ્હાતિ. દોસો ચ થિનમિદ્ધઞ્ચ દોસપક્ખો, તં અદોસેન નિગ્ગણ્હાતિ.

    72. Jhānaṃ virāgo. Cattāri jhānāni vitthārena kātabbāni. Tāni duvidhāni; bojjhaṅgavippayuttāni ca bojjhaṅgasampayuttāni ca. Tattha bojjhaṅgavippayuttāni bāhirakāni, bojjhaṅgasampayuttāni ariyapuggalāni. Tattha yena cha puggalamūlāni tesaṃ nikkhipetvā rāgacarito, dosacarito, mohacarito, rāgadosacarito, rāgamohacarito, dosamohacarito, samabhāgacarito, iti imesaṃ puggalānaṃ jhānaṃ samāpajjitānaṃ pañca nīvaraṇāni paṭipakkho tesaṃ paṭighātāya yathā asamattho tīṇi akusalamūlāni niggaṇhāti. Lobhena akusalamūlena abhijjhā ca uddhaccañca uppilavataṃ alobhena kusalamūlena niggaṇhāti, kukkuccañca vicikicchā ca mohapakkho, taṃ amohena niggaṇhāti. Doso ca thinamiddhañca dosapakkho, taṃ adosena niggaṇhāti.

    તત્થ અલોભસ્સ પારિપૂરિયા નેક્ખમ્મવિતક્કં વિતક્કેતિ. તત્થ અદોસસ્સ પારિપૂરિયા અબ્યાપાદવિતક્કં વિતક્કેતિ. તત્થ અમોહસ્સ પારિપૂરિયા અવિહિંસાવિતક્કં વિતક્કેતિ. તત્થ અલોભસ્સ પારિપૂરિયા વિવિત્તો હોતિ કામેહિ. તત્થ અદોસસ્સ પારિપૂરિયા અમોહસ્સ પારિપૂરિયા ચ વિવિત્તો હોતિ પાપકેહિ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ, સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ.

    Tattha alobhassa pāripūriyā nekkhammavitakkaṃ vitakketi. Tattha adosassa pāripūriyā abyāpādavitakkaṃ vitakketi. Tattha amohassa pāripūriyā avihiṃsāvitakkaṃ vitakketi. Tattha alobhassa pāripūriyā vivitto hoti kāmehi. Tattha adosassa pāripūriyā amohassa pāripūriyā ca vivitto hoti pāpakehi akusalehi dhammehi, savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati.

    વિતક્કાતિ તયો વિતક્કા – નેક્ખમ્મવિતક્કો અબ્યાપાદવિતક્કો અવિહિંસાવિતક્કો. તત્થ પઠમાભિનિપાતો વિતક્કો, પટિલદ્ધસ્સ વિચરણં વિચારો. યથા પુરિસો દૂરતો પુરિસં પસ્સતિ આગચ્છન્તં, ન ચ તાવ જાનાતિ એસો ઇત્થીતિ વા પુરિસોતિ વા યદા તુ પટિલભતિ ઇત્થીતિ વા પુરિસોતિ વા એવં વણ્ણોતિ વા એવં સણ્ઠાનોતિ વા ઇમે વિતક્કયન્તો ઉત્તરિ ઉપપરિક્ખન્તિ કિં નુ ખો અયં સીલવા ઉદાહુ દુસ્સીલો અડ્ઢો વા દુગ્ગતોતિ વા. એવં વિચારો વિતક્કે અપ્પેતિ, વિચારો ચરિયતિ ચ અનુવત્તતિ ચ. યથા પક્ખી પુબ્બં આયૂહતિ પચ્છા નાયૂહતિ યથા આયૂહના એવં વિતક્કો, યથા પક્ખાનં પસારણં એવં વિચારો અનુપાલતિ વિતક્કેતિ વિચરતિ વિચારેતિ. વિતક્કયતિ વિતક્કેતિ, અનુવિચરતિ વિચારેતિ. કામસઞ્ઞાય પટિપક્ખો વિતક્કો, બ્યાપાદસઞ્ઞાય વિહિંસસઞ્ઞાય ચ પટિપક્ખો વિચારો. વિતક્કાનં કમ્મં અકુસલસ્સ અમનસિકારો, વિચારાનં કમ્મં જેટ્ઠાનં સંવારણા. યથા પલિકો તુણ્હિકો સજ્ઝાયં કરોતિ એવં વિતક્કો, યથા તંયેવ અનુપસ્સતિ એવં વિચારો. યથા અપરિઞ્ઞા એવં વિતક્કો. યથા પરિઞ્ઞા એવં વિચારો. નિરુત્તિપટિસમ્ભિદાયઞ્ચ પટિભાનપટિસમ્ભિદાયઞ્ચ વિતક્કો, ધમ્મપટિસમ્ભિદાયઞ્ચ અત્થપટિસમ્ભિદાયઞ્ચ વિચારો. કલ્લિતા કોસલ્લત્તં ચિત્તસ્સ વિતક્કો, અભિનીહારકોસલ્લં ચિત્તસ્સ વિચારો . ઇદં કુસલં ઇદં અકુસલં ઇદં ભાવેતબ્બં ઇદં પહાતબ્બં ઇદં સચ્છિકાતબ્બન્તિ વિતક્કો, યથા પહાનઞ્ચ ભાવના ચ સચ્છિકિરિયા ચ એવં વિચારો. ઇમેસુ વિતક્કવિચારેસુ ઠિતસ્સ દુવિધં દુક્ખં ન ઉપ્પજ્જતિ કાયિકઞ્ચ ચેતસિકઞ્ચ; દુવિધં સુખં ઉપ્પજ્જતિ કાયિકઞ્ચ ચેતસિકઞ્ચ. ઇતિ વિતક્કજનિતં ચેતસિકં સુખં પીતિ કાયિકં સુખં કાયિકોયેવ. યા તત્થ ચિત્તસ્સ એકગ્ગતા, અયં સમાધિ. ઇતિ પઠમં ઝાનં પઞ્ચઙ્ગવિપ્પહીનં પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં.

    Vitakkāti tayo vitakkā – nekkhammavitakko abyāpādavitakko avihiṃsāvitakko. Tattha paṭhamābhinipāto vitakko, paṭiladdhassa vicaraṇaṃ vicāro. Yathā puriso dūrato purisaṃ passati āgacchantaṃ, na ca tāva jānāti eso itthīti vā purisoti vā yadā tu paṭilabhati itthīti vā purisoti vā evaṃ vaṇṇoti vā evaṃ saṇṭhānoti vā ime vitakkayanto uttari upaparikkhanti kiṃ nu kho ayaṃ sīlavā udāhu dussīlo aḍḍho vā duggatoti vā. Evaṃ vicāro vitakke appeti, vicāro cariyati ca anuvattati ca. Yathā pakkhī pubbaṃ āyūhati pacchā nāyūhati yathā āyūhanā evaṃ vitakko, yathā pakkhānaṃ pasāraṇaṃ evaṃ vicāro anupālati vitakketi vicarati vicāreti. Vitakkayati vitakketi, anuvicarati vicāreti. Kāmasaññāya paṭipakkho vitakko, byāpādasaññāya vihiṃsasaññāya ca paṭipakkho vicāro. Vitakkānaṃ kammaṃ akusalassa amanasikāro, vicārānaṃ kammaṃ jeṭṭhānaṃ saṃvāraṇā. Yathā paliko tuṇhiko sajjhāyaṃ karoti evaṃ vitakko, yathā taṃyeva anupassati evaṃ vicāro. Yathā apariññā evaṃ vitakko. Yathā pariññā evaṃ vicāro. Niruttipaṭisambhidāyañca paṭibhānapaṭisambhidāyañca vitakko, dhammapaṭisambhidāyañca atthapaṭisambhidāyañca vicāro. Kallitā kosallattaṃ cittassa vitakko, abhinīhārakosallaṃ cittassa vicāro . Idaṃ kusalaṃ idaṃ akusalaṃ idaṃ bhāvetabbaṃ idaṃ pahātabbaṃ idaṃ sacchikātabbanti vitakko, yathā pahānañca bhāvanā ca sacchikiriyā ca evaṃ vicāro. Imesu vitakkavicāresu ṭhitassa duvidhaṃ dukkhaṃ na uppajjati kāyikañca cetasikañca; duvidhaṃ sukhaṃ uppajjati kāyikañca cetasikañca. Iti vitakkajanitaṃ cetasikaṃ sukhaṃ pīti kāyikaṃ sukhaṃ kāyikoyeva. Yā tattha cittassa ekaggatā, ayaṃ samādhi. Iti paṭhamaṃ jhānaṃ pañcaṅgavippahīnaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ.

    તેસંયેવ વિતક્કવિચારાનં અભિક્ખણં આસેવનાય તસ્સ તપ્પોણમાનસં હોતિ. તસ્સ વિતક્કવિચારા ઓળારિકા ખાયન્તિ. યઞ્ચ પીતિસુખઞ્ચ નેક્ખમ્મઞ્ચ ઓળારિકં ભવતિ. અપિ ચ સમાધિજા પીતિ રતિ ચ જાયતિ. તસ્સ વિચારારમ્મણં. તેસં વૂપસમા અજ્ઝત્તં ચેતો સમ્પસીદતિ. યે વિતક્કવિચારા દ્વે ધમ્માનુસ્સરિતબ્બા. પચ્ચુપ્પન્ના દરણિતબ્બં. તેસં વૂપસમા એકોદિભાવં ચિત્તેકગ્ગતં હોતિ. તસ્સ એકોદિભાવેન પીતિ પારિપૂરિં ગચ્છતિ. યા પીતિ, તં સોમનસ્સિન્દ્રિયં, યં સુખં, તં સુખિન્દ્રિયં. યા ચિત્તેકગ્ગતા, અયં સમાધિ. તં દુતિયં ઝાનં ચતુરઙ્ગસમન્નાગતં. સો પીતિયા વિરાગા યાતિ ઓજહિ જલ્લસહગતં.

    Tesaṃyeva vitakkavicārānaṃ abhikkhaṇaṃ āsevanāya tassa tappoṇamānasaṃ hoti. Tassa vitakkavicārā oḷārikā khāyanti. Yañca pītisukhañca nekkhammañca oḷārikaṃ bhavati. Api ca samādhijā pīti rati ca jāyati. Tassa vicārārammaṇaṃ. Tesaṃ vūpasamā ajjhattaṃ ceto sampasīdati. Ye vitakkavicārā dve dhammānussaritabbā. Paccuppannā daraṇitabbaṃ. Tesaṃ vūpasamā ekodibhāvaṃ cittekaggataṃ hoti. Tassa ekodibhāvena pīti pāripūriṃ gacchati. Yā pīti, taṃ somanassindriyaṃ, yaṃ sukhaṃ, taṃ sukhindriyaṃ. Yā cittekaggatā, ayaṃ samādhi. Taṃ dutiyaṃ jhānaṃ caturaṅgasamannāgataṃ. So pītiyā virāgā yāti ojahi jallasahagataṃ.

    ૭૩. તત્થ સોમનસ્સચિત્તમુપાદાનન્તિ ચ સો તં વિચિનન્તો ઉપેક્ખમેવ મનસિકરોતિ. સો પીતિયા વિરાગા ઉપેક્ખકો વિહરતિ. યથા ચ પીતિયા સુખમાનિતં, તં કાયેન પટિસંવેદેતિ સમ્પજાનો વિહરતિ. યેન સતિસમ્પજઞ્ઞેન ઉપેક્ખાપારિપૂરિં ગચ્છતિ. ઇદં તતિયં ઝાનં ચતુરઙ્ગસમન્નાગતં.

    73. Tattha somanassacittamupādānanti ca so taṃ vicinanto upekkhameva manasikaroti. So pītiyā virāgā upekkhako viharati. Yathā ca pītiyā sukhamānitaṃ, taṃ kāyena paṭisaṃvedeti sampajāno viharati. Yena satisampajaññena upekkhāpāripūriṃ gacchati. Idaṃ tatiyaṃ jhānaṃ caturaṅgasamannāgataṃ.

    તથા કાયિકસ્સ સુખસ્સ પહાનાય પઠમે ઝાને સોમનસ્સિન્દ્રિયં નિરુજ્ઝતિ. દુતિયે ઝાને દુક્ખિન્દ્રિયં નિરુજ્ઝતિ. સો સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ . તત્થ ચતૂહિ ઇન્દ્રિયેહિ ઉપેક્ખા પસાદા હોતિ, દુક્ખિન્દ્રિયેન દોમનસ્સિન્દ્રિયેન સુખિન્દ્રિયેન સોમનસ્સિન્દ્રિયેન ચ. તેસં નિરોધા ઉપેક્ખાસમ્પજઞ્ઞં હોતિ, તત્થ સુખિન્દ્રિયેન સોમનસ્સિન્દ્રિયેન ચ અસતિ હોતિ, તેસં નિરોધા સતિમા હોતિ, દુક્ખિન્દ્રિયેન દોમનસ્સિન્દ્રિયેન ચ અસમ્પજઞ્ઞં, તેસં નિરોધા સમ્પજઞ્ઞં હોતિ, ઇતિ ઉપેક્ખાય ચ સઞ્ઞા, સતો સમ્પજાનો ચિત્તેકગ્ગતા ચ ઇદં વુચ્ચતે ચ ચતુત્થં ઝાનં.

    Tathā kāyikassa sukhassa pahānāya paṭhame jhāne somanassindriyaṃ nirujjhati. Dutiye jhāne dukkhindriyaṃ nirujjhati. So sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati . Tattha catūhi indriyehi upekkhā pasādā hoti, dukkhindriyena domanassindriyena sukhindriyena somanassindriyena ca. Tesaṃ nirodhā upekkhāsampajaññaṃ hoti, tattha sukhindriyena somanassindriyena ca asati hoti, tesaṃ nirodhā satimā hoti, dukkhindriyena domanassindriyena ca asampajaññaṃ, tesaṃ nirodhā sampajaññaṃ hoti, iti upekkhāya ca saññā, sato sampajāno cittekaggatā ca idaṃ vuccate ca catutthaṃ jhānaṃ.

    તત્થ યો રાગચરિતો પુગ્ગલો તસ્સ સુખિન્દ્રિયઞ્ચ સોમનસ્સિન્દ્રિયઞ્ચ; યો દોસચરિતો પુગ્ગલો તસ્સ દુક્ખિન્દ્રિયઞ્ચ દોમનસ્સિન્દ્રિયઞ્ચ; યો મોહચરિતો પુગ્ગલો તસ્સ અસતિ ચ અસમ્પજઞ્ઞઞ્ચ.

    Tattha yo rāgacarito puggalo tassa sukhindriyañca somanassindriyañca; yo dosacarito puggalo tassa dukkhindriyañca domanassindriyañca; yo mohacarito puggalo tassa asati ca asampajaññañca.

    તત્થ રાગચરિતસ્સ પુગ્ગલસ્સ તતિયે ઝાને ચતુત્થે ચ અનુનયો નિરુજ્ઝતિ, દોસચરિતસ્સ પઠમે ઝાને દુતિયે ચ પટિઘં નિરુજ્ઝતિ, મોહચરિતસ્સ પુગ્ગલસ્સ પઠમે ઝાને દુતિયે ચ અસમ્પજઞ્ઞં નિરુજ્ઝતિ. તતિયે ઝાને ચતુત્થે ચ અસતિ નિરુજ્ઝતિ, એવમેવ તેસં તિણ્ણં પુગ્ગલાનં ચત્તારિ ઝાનાનિ વોદાનં ગમિસ્સન્તિ.

    Tattha rāgacaritassa puggalassa tatiye jhāne catutthe ca anunayo nirujjhati, dosacaritassa paṭhame jhāne dutiye ca paṭighaṃ nirujjhati, mohacaritassa puggalassa paṭhame jhāne dutiye ca asampajaññaṃ nirujjhati. Tatiye jhāne catutthe ca asati nirujjhati, evameva tesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ cattāri jhānāni vodānaṃ gamissanti.

    તત્થ રાગદોસચરિતસ્સ પુગ્ગલસ્સ અસમ્પજઞ્ઞઞ્ચ અનુનયો ચ પટિઘઞ્ચ, તેન હાનભાગિયં 1 ઝાનં હોતિ. તત્થ રાગમોહચરિતસ્સ પુગ્ગલસ્સ અનુનયત્તં ચ આદીનવં દસ્સિતા, તં તસ્સ હાનભાગિયં ઝાનં હોતિ. તત્થ દોસમોહચરિતસ્સ પુગ્ગલસ્સ પટિઘો ચ અસતિ ચ અસમ્પજઞ્ઞઞ્ચ આદીનવં દસ્સિતા તેન તસ્સ હાનભાગિયં ઝાનં હોતિ.

    Tattha rāgadosacaritassa puggalassa asampajaññañca anunayo ca paṭighañca, tena hānabhāgiyaṃ 2 jhānaṃ hoti. Tattha rāgamohacaritassa puggalassa anunayattaṃ ca ādīnavaṃ dassitā, taṃ tassa hānabhāgiyaṃ jhānaṃ hoti. Tattha dosamohacaritassa puggalassa paṭigho ca asati ca asampajaññañca ādīnavaṃ dassitā tena tassa hānabhāgiyaṃ jhānaṃ hoti.

    તત્થ રાગદોસમોહસમભાગચરિતસ્સ પુગ્ગલસ્સ વિસેસભાગિયં ઝાનં હોતિ, ઇમાનિ ચત્તારિ ઝાનાનિ સત્તસુ પુગ્ગલેસુ નિદ્દિસિતબ્બાનિ. ચતૂસુ ચ સમાધીસુ છન્દસમાધિના પઠમં ઝાનં, વીરિયસમાધિના દુતિયં ઝાનં, ચિત્તસમાધિના તતિયં ઝાનં, વીમંસાસમાધિના ચતુત્થં ઝાનં. અપ્પણિહિતેન પઠમં ઝાનં, સુઞ્ઞતાય દુતિયં ઝાનં, અનિમિત્તેન તતિયં ઝાનં, આનાપાનસ્સતિયા ચતુત્થં ઝાનં. કામવિતક્કબ્યાપાદાનઞ્ચ તં તં વૂપસમેન પઠમં ઝાનં હોતિ, વિતક્કવિચારાનં વૂપસમેન દુતિયં ઝાનં, સુખિન્દ્રિયસોમનસ્સિન્દ્રિયાનં વૂપસમેન તતિયં ઝાનં, કાયસઙ્ખારાનં વૂપસમેન ચતુત્થં ઝાનઞ્ચ. ચાગાધિટ્ઠાનેન પઠમં ઝાનં, સચ્ચાધિટ્ઠાનેન દુતિયં ઝાનં, પઞ્ઞાધિટ્ઠાનેન તતિયં ઝાનં, ઉપસમાધિટ્ઠાનેન ચતુત્થં ઝાનં. ઇમાનિ ચત્તારિ ઝાનાનિ સઙ્ખેપનિદ્દેસેન નિદ્દિટ્ઠાનિ, તત્થ સમાધિન્દ્રિયં પારિપૂરિં ગચ્છતિ. અનુવત્તનકાનિ ચત્તારિ, તત્થ યો પઠમં ઝાનં નિસ્સાય આસવક્ખયં પાપુણાતિ, સો સુખાય પટિપદાય દન્ધાભિઞ્ઞાય દોમનસ્સિન્દ્રિયપટિપક્ખેન. યો દુતિયં ઝાનં નિસ્સાય આસવાનં ખયં પાપુણાતિ, સો સુખાય પટિપદાય ખિપ્પાભિઞ્ઞાય દુક્ખિન્દ્રિયપટિપક્ખેન. યો તતિયં ઝાનં નિસ્સાય આસવાનં ખયં પાપુણાતિ, સો સુખાય પટિપદાય દન્ધાભિઞ્ઞાય સોમનસ્સિન્દ્રિયપટિપક્ખેન. યો ચતુત્થં ઝાનં નિસ્સાય આસવાનં ખયં પાપુણાતિ, સો સુખાય પટિપદાય ખિપ્પાભિઞ્ઞાય સુખિન્દ્રિયપટિપક્ખેન ગતો.

    Tattha rāgadosamohasamabhāgacaritassa puggalassa visesabhāgiyaṃ jhānaṃ hoti, imāni cattāri jhānāni sattasu puggalesu niddisitabbāni. Catūsu ca samādhīsu chandasamādhinā paṭhamaṃ jhānaṃ, vīriyasamādhinā dutiyaṃ jhānaṃ, cittasamādhinā tatiyaṃ jhānaṃ, vīmaṃsāsamādhinā catutthaṃ jhānaṃ. Appaṇihitena paṭhamaṃ jhānaṃ, suññatāya dutiyaṃ jhānaṃ, animittena tatiyaṃ jhānaṃ, ānāpānassatiyā catutthaṃ jhānaṃ. Kāmavitakkabyāpādānañca taṃ taṃ vūpasamena paṭhamaṃ jhānaṃ hoti, vitakkavicārānaṃ vūpasamena dutiyaṃ jhānaṃ, sukhindriyasomanassindriyānaṃ vūpasamena tatiyaṃ jhānaṃ, kāyasaṅkhārānaṃ vūpasamena catutthaṃ jhānañca. Cāgādhiṭṭhānena paṭhamaṃ jhānaṃ, saccādhiṭṭhānena dutiyaṃ jhānaṃ, paññādhiṭṭhānena tatiyaṃ jhānaṃ, upasamādhiṭṭhānena catutthaṃ jhānaṃ. Imāni cattāri jhānāni saṅkhepaniddesena niddiṭṭhāni, tattha samādhindriyaṃ pāripūriṃ gacchati. Anuvattanakāni cattāri, tattha yo paṭhamaṃ jhānaṃ nissāya āsavakkhayaṃ pāpuṇāti, so sukhāya paṭipadāya dandhābhiññāya domanassindriyapaṭipakkhena. Yo dutiyaṃ jhānaṃ nissāya āsavānaṃ khayaṃ pāpuṇāti, so sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya dukkhindriyapaṭipakkhena. Yo tatiyaṃ jhānaṃ nissāya āsavānaṃ khayaṃ pāpuṇāti, so sukhāya paṭipadāya dandhābhiññāya somanassindriyapaṭipakkhena. Yo catutthaṃ jhānaṃ nissāya āsavānaṃ khayaṃ pāpuṇāti, so sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya sukhindriyapaṭipakkhena gato.

    પકિણ્ણકનિદ્દેસો.

    Pakiṇṇakaniddeso.

    ૭૪. યાનિ ચત્તારિ ઝાનાનિ, તેસં ઝાનાનં ઇમાનિ અઙ્ગાનિ, તેસં અઙ્ગાનં સમૂહો 3 અસ્સ અઙ્ગા, અયં ઝાનભૂમિ કો વિસેસોતિ અસ્સ વિસેસો. ઇમે સમ્ભારા તેહિ અયં સમુદાગમો, તસ્સ સમુદાગમસ્સ અયં ઉપનિસા, તાય ઉપનિસાય અયં ભાવના. તસ્સા ભાવનાય અયં આદીનવો. તેન અયં પરિહાનિ. કસ્સ પરિહાનીતિ તદુપગજ્ઝાયિનો 4. તં યથા ભણિતં પચ્ચવેક્ખન્તો અયં વિસેસો. તેન વિસેસેન અયં અસ્સાદો, સો કસ્સ અસ્સાદો અઝાનિયા ઝાયિનો, તસ્સા અઝાનિયા ઝાયિનો, ઇદં કલ્લિતા કોસલ્લે ઠિતજ્ઝાનં અનોમદ્દિયતં ગચ્છતિ ઝાનબલં, ઝાનબલે ઠિતસ્સ અયં પારમિપ્પત્તસ્સ ઇમાનિ ઝાનઙ્ગાનિ અનાવિલસઙ્કપ્પો પઠમે ઝાને ઝાનઙ્ગાનિ ભાવી. સો પીતિ તદનુસારિત્તાવ પઠમે ઝાને ઝાનઙ્ગં તસ્સઙ્ગુનો ચ ધમ્મા તદભિસન્નિતાય ચ. પીતિ દુતિયે ઝાને ઝાનઙ્ગધમ્મતા ખો પન તથા પવત્તસ્સ સહગતં ઝાનઙ્ગધમ્મં સસુખતાય અજ્ઝત્તં સમ્પસાદો દુતિયે ઝાને ઝાનઙ્ગં મનોસમ્પસાદનતાય તદભિસન્નિતાય ચ. પીતિ દુતિયે ઝાને ઝાનઙ્ગં અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં સમાધિતા 5 પીતિ દુતિયે ઝાને ઝાનઙ્ગં, ચેતસો એકોદિભાવો દુતિયે ઝાને ઝાનઙ્ગં, ઉપેક્ખા ફસ્સતા તતિયે ઝાને ઝાનઙ્ગં, સુખં તસ્સ અઙ્ગન્તિ ચ. ચેતસો એકોદિભાવો ચતુત્થે ઝાને ઝાનઙ્ગં, ઉપેક્ખા અદુક્ખમસુખા ચતુત્થે ઝાને ઝાનઙ્ગં, અભિનિસાભૂમિ ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિ ચતુત્થે ઝાને ઝાનઙ્ગં. સતિપારિસુદ્ધિ ચ અનેકજ્ઝાભૂમીસુ ઝાનઙ્ગસમાયુત્તા પીતિ ચેતસો એકોદિભાવો ચતુત્થે ઝાને ઝાનઙ્ગં.

    74. Yāni cattāri jhānāni, tesaṃ jhānānaṃ imāni aṅgāni, tesaṃ aṅgānaṃ samūho 6 assa aṅgā, ayaṃ jhānabhūmi ko visesoti assa viseso. Ime sambhārā tehi ayaṃ samudāgamo, tassa samudāgamassa ayaṃ upanisā, tāya upanisāya ayaṃ bhāvanā. Tassā bhāvanāya ayaṃ ādīnavo. Tena ayaṃ parihāni. Kassa parihānīti tadupagajjhāyino 7. Taṃ yathā bhaṇitaṃ paccavekkhanto ayaṃ viseso. Tena visesena ayaṃ assādo, so kassa assādo ajhāniyā jhāyino, tassā ajhāniyā jhāyino, idaṃ kallitā kosalle ṭhitajjhānaṃ anomaddiyataṃ gacchati jhānabalaṃ, jhānabale ṭhitassa ayaṃ pāramippattassa imāni jhānaṅgāni anāvilasaṅkappo paṭhame jhāne jhānaṅgāni bhāvī. So pīti tadanusārittāva paṭhame jhāne jhānaṅgaṃ tassaṅguno ca dhammā tadabhisannitāya ca. Pīti dutiye jhāne jhānaṅgadhammatā kho pana tathā pavattassa sahagataṃ jhānaṅgadhammaṃ sasukhatāya ajjhattaṃ sampasādo dutiye jhāne jhānaṅgaṃ manosampasādanatāya tadabhisannitāya ca. Pīti dutiye jhāne jhānaṅgaṃ ajjhattaṃ sampasādanaṃ samādhitā 8 pīti dutiye jhāne jhānaṅgaṃ, cetaso ekodibhāvo dutiye jhāne jhānaṅgaṃ, upekkhā phassatā tatiye jhāne jhānaṅgaṃ, sukhaṃ tassa aṅganti ca. Cetaso ekodibhāvo catutthe jhāne jhānaṅgaṃ, upekkhā adukkhamasukhā catutthe jhāne jhānaṅgaṃ, abhinisābhūmi upekkhāsatipārisuddhi catutthe jhāne jhānaṅgaṃ. Satipārisuddhi ca anekajjhābhūmīsu jhānaṅgasamāyuttā pīti cetaso ekodibhāvo catutthe jhāne jhānaṅgaṃ.

    તત્થ કતમા ઝાનભૂમિ? સવિતક્કે સવિચારે વિવેકા અનુગતા પઠમે ઝાને ઝાનભૂમિ. અવિતક્કે અવિચારે અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં જનિતં પીતિમનુગતા દુતિયે ઝાને ઝાનભૂમિ. સુખસાતસમોહિતા સપ્પીતિકા તતિયે ઝાને ઝાનભૂમિ. તસ્સ સુખદુક્ખસહગતા અભિનીહારસહગતા ચતુત્થે ઝાને ઝાનભૂમિ. અપ્પમાણસહગતા સત્તારમ્મણા પઠમે ઝાને ઝાનભૂમિ. અભિભૂમિઆયતનસહગતા રૂપસઞ્ઞીસુ દુતિયે ઝાને ઝાનભૂમિ. વિમોક્ખસહગતાનં વિમોક્ખેસુ તતિયે ઝાને ઝાનભૂમિ. અનુપસ્સનાસહગતા કાયસઙ્ખારા સમ્મા ચતુત્થસ્સ ઝાનસ્સ ભૂમિ.

    Tattha katamā jhānabhūmi? Savitakke savicāre vivekā anugatā paṭhame jhāne jhānabhūmi. Avitakke avicāre ajjhattaṃ sampasādanaṃ janitaṃ pītimanugatā dutiye jhāne jhānabhūmi. Sukhasātasamohitā sappītikā tatiye jhāne jhānabhūmi. Tassa sukhadukkhasahagatā abhinīhārasahagatā catutthe jhāne jhānabhūmi. Appamāṇasahagatā sattārammaṇā paṭhame jhāne jhānabhūmi. Abhibhūmiāyatanasahagatā rūpasaññīsu dutiye jhāne jhānabhūmi. Vimokkhasahagatānaṃ vimokkhesu tatiye jhāne jhānabhūmi. Anupassanāsahagatā kāyasaṅkhārā sammā catutthassa jhānassa bhūmi.

    ૭૫. તત્થ કતમે ઝાનવિસેસા? વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ પાપકેહિ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તચેતસિકસહગતા કામધાતુસમતિક્કમનતાપિ, અયં ઝાનવિસેસો. અવિતક્કા ચેવ અવિચારા ચ સપ્પીતિકાય સતિસહગતાય પીતિસહગતા સઞ્ઞામનસિકારા સમુદાચરન્તિ. અયં ઝાનવિસેસો. અવિતક્કાય ભૂમિયા અવિચારેયેવ સતિ અનુગતા ઉપેક્ખાસહગતા મનસિકારા સમુદાચરન્તિ. તદનુધમ્મતાય ચ સતિ સણ્ડહતિ 9. તઞ્ચ ભૂમિં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં ઝાનવિસેસો. સતિપારિસુદ્ધિસહગતા સઞ્ઞામનસિકારા સમુદાચરન્તિ, તઞ્ચ ભૂમિં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં ઝાનવિસેસો. વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસહગતાય ભૂમિયં આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસહગતા સઞ્ઞામનસિકારા સમુદાચરન્તિ, તઞ્ચ ભૂમિં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં ઝાનવિસેસો.

    75. Tattha katame jhānavisesā? Vivicceva kāmehi vivicca pāpakehi akusalehi dhammehi cittacetasikasahagatā kāmadhātusamatikkamanatāpi, ayaṃ jhānaviseso. Avitakkā ceva avicārā ca sappītikāya satisahagatāya pītisahagatā saññāmanasikārā samudācaranti. Ayaṃ jhānaviseso. Avitakkāya bhūmiyā avicāreyeva sati anugatā upekkhāsahagatā manasikārā samudācaranti. Tadanudhammatāya ca sati saṇḍahati 10. Tañca bhūmiṃ upasampajja viharati, ayaṃ jhānaviseso. Satipārisuddhisahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, tañca bhūmiṃ upasampajja viharati, ayaṃ jhānaviseso. Viññāṇañcāyatanasahagatāya bhūmiyaṃ ākiñcaññāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, tañca bhūmiṃ upasampajja viharati, ayaṃ jhānaviseso.

    ઝાનસમ્ભારા નેક્ખમ્મવિતક્કો સમ્ભારો કામવિતક્કવિનોદનાધિપ્પાયતા. અબ્યાપાદવિતક્કો સમ્ભારો બ્યાપાદવિતક્કપટિવિનોદનાધિપ્પાયતા. અવિહિંસાવિતક્કો સમ્ભારો વિહિંસાવિતક્કપટિવિનોદનાધિપ્પાયતા. ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતા અપ્પિચ્છતા સમ્ભારો પરિસુદ્ધાજીવો ચતુન્નં સમાપત્તીનં સમ્ભારો અકમ્મસ્સ વિહારિતા. મગ્ગસમ્ભારો સમાપત્તિપજ્જનતા. ફલસમ્ભારો ઝાનનિબ્બત્તિતાય ઝાનસમુદાગમો. કુસલહેતુ યં ઝાનં સમુદયં ગચ્છન્તિ કો ચ 11 ન કુતોચિ નેક્ખમ્મપ્પત્તા સમુદાગચ્છન્તિ. આલમ્બનિરોધસમાધિ સન્તો સમુદાગચ્છન્તિ. અવીતિક્કન્તા સમુદાગચ્છન્તિ. સુખિન્દ્રિયં સોમનસ્સિન્દ્રિયં પહાનાય તે ચ અબ્યાપજ્જતાય સમુદાગચ્છન્તિ. તં પન સન્ધાય સમુદાગચ્છન્તિ. અપરિદાહનાય સમુદાગચ્છન્તિ. અયં ઞાણસમુદાગમો.

    Jhānasambhārā nekkhammavitakko sambhāro kāmavitakkavinodanādhippāyatā. Abyāpādavitakko sambhāro byāpādavitakkapaṭivinodanādhippāyatā. Avihiṃsāvitakko sambhāro vihiṃsāvitakkapaṭivinodanādhippāyatā. Indriyesu guttadvāratā appicchatā sambhāro parisuddhājīvo catunnaṃ samāpattīnaṃ sambhāro akammassa vihāritā. Maggasambhāro samāpattipajjanatā. Phalasambhāro jhānanibbattitāya jhānasamudāgamo. Kusalahetu yaṃ jhānaṃ samudayaṃ gacchanti ko ca 12 na kutoci nekkhammappattā samudāgacchanti. Ālambanirodhasamādhi santo samudāgacchanti. Avītikkantā samudāgacchanti. Sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ pahānāya te ca abyāpajjatāya samudāgacchanti. Taṃ pana sandhāya samudāgacchanti. Aparidāhanāya samudāgacchanti. Ayaṃ ñāṇasamudāgamo.

    ૭૬. તત્થ કતમા ઉપનિસા? કલ્યાણમિત્તતા ઝાનસ્સ ઉપનિસા. કલ્યાણસમ્પવઙ્કતા ઝાનસ્સ ઉપનિસા. ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતા ઝાનસ્સ ઉપનિસા. અસન્તુટ્ઠિતા કુસલેસુ ધમ્મેસુ ઝાનસ્સ ઉપનિસા. સદ્ધમ્મસ્સવનં ઝાનસ્સ ઉપનિસા. સંવેજનિયે ઠાને સંવિગ્ગસ્સ યોનિસો પધાનં. અયં ઝાનોપનિસા.

    76. Tattha katamā upanisā? Kalyāṇamittatā jhānassa upanisā. Kalyāṇasampavaṅkatā jhānassa upanisā. Indriyesu guttadvāratā jhānassa upanisā. Asantuṭṭhitā kusalesu dhammesu jhānassa upanisā. Saddhammassavanaṃ jhānassa upanisā. Saṃvejaniye ṭhāne saṃviggassa yoniso padhānaṃ. Ayaṃ jhānopanisā.

    તત્થ કતમા ભાવના? મેત્તાસેવના અબ્યાપાદવિતક્કભાવના. કરુણાસેવના અવિહિંસાવિતક્કભાવના. મુદિતાભાવના પીતિસુખસમ્પજઞ્ઞા કારિતા. ઉપેક્ખાભાવના પસ્સવતા ઉપેક્ખાભાવના અપસ્સવતા ઉપેક્ખા ચ અજ્ઝુપેક્ખા ચ, અસુભસઞ્ઞાભાવના દુક્ખાપટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા ભવસન્ધાભિઞ્ઞા ભવસન્ધાનં, સા છબ્બિધા ભાવના ભાવિતા બહુલીકતા અનુટ્ઠિતા વત્થુકતા યાનીકતા પરિચિતા સુસમારદ્ધા. અયં ભાવના.

    Tattha katamā bhāvanā? Mettāsevanā abyāpādavitakkabhāvanā. Karuṇāsevanā avihiṃsāvitakkabhāvanā. Muditābhāvanā pītisukhasampajaññā kāritā. Upekkhābhāvanā passavatā upekkhābhāvanā apassavatā upekkhā ca ajjhupekkhā ca, asubhasaññābhāvanā dukkhāpaṭipadā dandhābhiññā bhavasandhābhiññā bhavasandhānaṃ, sā chabbidhā bhāvanā bhāvitā bahulīkatā anuṭṭhitā vatthukatā yānīkatā paricitā susamāraddhā. Ayaṃ bhāvanā.

    એવં ભાવયન્તસ્સ અયં આદીનવો. પઠમે ઝાને સઙ્ખારસમન્નાગતો એસો ધમ્મો અસ્સુતો સાસવો. સચે એસ ધમ્મો અયં સીલો આસન્નપટિપક્ખો ચ એસ ધમ્મો કામો પતિચારો પતિવિચારો સમાપત્તીનં ચ સબ્બોળારિકો એસ ધમ્મો વિતક્કવિચારો ચ. તત્થ ચિત્તં ખોભેન્તિ, કાયો ચેત્થ કિલમતિ, કાયમ્હિ ચેત્થ કિલન્તે ચિત્તં વિહઞ્ઞતિ. અનભિનીહારક્ખમોવ અભિઞ્ઞાનં ઇમે આદીનવા પઠમે ઝાને.

    Evaṃ bhāvayantassa ayaṃ ādīnavo. Paṭhame jhāne saṅkhārasamannāgato eso dhammo assuto sāsavo. Sace esa dhammo ayaṃ sīlo āsannapaṭipakkho ca esa dhammo kāmo paticāro pativicāro samāpattīnaṃ ca sabboḷāriko esa dhammo vitakkavicāro ca. Tattha cittaṃ khobhenti, kāyo cettha kilamati, kāyamhi cettha kilante cittaṃ vihaññati. Anabhinīhārakkhamova abhiññānaṃ ime ādīnavā paṭhame jhāne.

    દુતિયે ઝાને ઇમે આદીનવા પીતિફરણસહગતો ચ એસો ધમ્મો, ન સમુદાચારસ્સેતિ ચિત્તં. અસોધયં ઉપગમો ચેસ ધમ્મો ઉપગમિપરિસ્સયો 13 દોમનસ્સપચ્ચત્થિકો ચેસ ધમ્મો. તત્થ તત્થ યુત્તીનં પીતિ પરજ્જતો ચેસ ધમ્મો દુક્કરં હોતિ, અવત્તસન્તાસભૂમિપરિવજ્જયન્તો ચતૂસુ દુક્ખતાસુ એસ ધમ્મો અનુવિદ્ધાપનસદ્ધાય 14 દુક્ખતાય ચ ન પલિબોધદુક્ખતાય ચ અભિઞ્ઞાદુક્ખતાય ચ રોગદુક્ખતાય ચ, ઇમે આદીનવા દુતિયે ઝાને.

    Dutiye jhāne ime ādīnavā pītipharaṇasahagato ca eso dhammo, na samudācārasseti cittaṃ. Asodhayaṃ upagamo cesa dhammo upagamiparissayo 15 domanassapaccatthiko cesa dhammo. Tattha tattha yuttīnaṃ pīti parajjato cesa dhammo dukkaraṃ hoti, avattasantāsabhūmiparivajjayanto catūsu dukkhatāsu esa dhammo anuviddhāpanasaddhāya 16 dukkhatāya ca na palibodhadukkhatāya ca abhiññādukkhatāya ca rogadukkhatāya ca, ime ādīnavā dutiye jhāne.

    તત્થ કતમે આદીનવા તતિયે ઝાને? ઉપેક્ખાસુખસહગતાય તત્થ સાતાવીનં પઞ્ચન્નં ઉપેક્ખાસુખં પરિવત્તિતો એસ ધમ્મો તેન નિચ્ચસઞ્ઞિતાનઞ્ચ યં હોતિ. દુક્ખોપનિયં સુખં ચિત્તસ્સ સઙ્ખોભતં ઉપાદાય સુખદુક્ખાય ગતો સવતિ. સુખદુક્ખાનુકતઞ્ચ ઉપાદાય અનભિહારક્ખમં ચિત્તં હોતિ. અભિઞ્ઞાય સચ્છિકિરિયાસુ સબ્બેપિ ચેતે ધમ્મા તીસુ ઝાનસમાપત્તીસુ ચતૂહિ ચ દુક્ખતાહિ અનુવિદ્ધાનં સા ભયા દુક્ખતાય પલિબોધદુક્ખતાય ચ અભિઞ્ઞાય દુક્ખતાય ચ ઇમે આદીનવા તતિયે ઝાને.

    Tattha katame ādīnavā tatiye jhāne? Upekkhāsukhasahagatāya tattha sātāvīnaṃ pañcannaṃ upekkhāsukhaṃ parivattito esa dhammo tena niccasaññitānañca yaṃ hoti. Dukkhopaniyaṃ sukhaṃ cittassa saṅkhobhataṃ upādāya sukhadukkhāya gato savati. Sukhadukkhānukatañca upādāya anabhihārakkhamaṃ cittaṃ hoti. Abhiññāya sacchikiriyāsu sabbepi cete dhammā tīsu jhānasamāpattīsu catūhi ca dukkhatāhi anuviddhānaṃ sā bhayā dukkhatāya palibodhadukkhatāya ca abhiññāya dukkhatāya ca ime ādīnavā tatiye jhāne.

    તત્થ કતમે આદીનવા ચતુત્થે ઝાને? આકિઞ્ચઞ્ઞાસમાપત્તિકા તે ધમ્માનુસમાપત્તિકા એતિસ્સા ચ ભૂમિયં સાતાનં બાલપુથુજ્જનાનં અનેકવિધાનિ દિટ્ઠિગતાનિ ઉપ્પજ્જન્તિ. ઓળારિકા સુખુમેહિ ચ રૂપસઞ્ઞાહિ અનુવિધાનિ એતાનિ ઝાનાનિ સદા અનુદયમેત્તાઝાનકલાનુદનુકલાય સાધારણા, દુક્કરા ચ સબ્બે ચત્તારો મહાસમ્ભારા સમુદાગતાનિ ચ એતાનિ ઝાનાનિ અઞ્ઞમઞ્ઞં નિસ્સાય સમુદાગચ્છન્તિ. એત્થ સમુદાગતા ચ એતે ધમ્મા ન સમત્તા હોન્તિ. અસમુગ્ગહિતનિમિત્તા ચ એતે ધમ્મા પરિહાયન્તિ. નિરુજ્ઝન્તિ ચ એતે ધમ્મા ન ઉપાદિયન્તિ નિરુજ્ઝઙ્ગાનિ ચ, એતેસં ધમ્માનં ઝાનાનિ નિમિત્તાનિ ન ઝાનનિમિત્તસઞ્ઞા વોકિરતિ. અપ્પટિલદ્ધપુબ્બા ચ ઝાયીવસેન ચ ભવતિ 17. ઇમેહિ આદીનવેહિ અયં ઝાનપરિહાનિ.

    Tattha katame ādīnavā catutthe jhāne? Ākiñcaññāsamāpattikā te dhammānusamāpattikā etissā ca bhūmiyaṃ sātānaṃ bālaputhujjanānaṃ anekavidhāni diṭṭhigatāni uppajjanti. Oḷārikā sukhumehi ca rūpasaññāhi anuvidhāni etāni jhānāni sadā anudayamettājhānakalānudanukalāya sādhāraṇā, dukkarā ca sabbe cattāro mahāsambhārā samudāgatāni ca etāni jhānāni aññamaññaṃ nissāya samudāgacchanti. Ettha samudāgatā ca ete dhammā na samattā honti. Asamuggahitanimittā ca ete dhammā parihāyanti. Nirujjhanti ca ete dhammā na upādiyanti nirujjhaṅgāni ca, etesaṃ dhammānaṃ jhānāni nimittāni na jhānanimittasaññā vokirati. Appaṭiladdhapubbā ca jhāyīvasena ca bhavati 18. Imehi ādīnavehi ayaṃ jhānaparihāni.

    ૭૭. નિરોધસમાપત્તિયા અપટિસઙ્ખાય અવસેસસઞ્ઞિનો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસહગતા સઞ્ઞામનસિકારા સમુદાચરન્તિ, સો નિરોધસમાપત્તિતો પરિહાયતિ. આનેઞ્જસઞ્ઞિનો અસઞ્ઞાયતનં સમાપન્નસ્સ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસહગતા મનસિકારા સમુદાચરન્તિ, તઞ્ચ ભૂમિં ન પજાનાતિ, સો તતો પરિહાયતિ. આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમાપન્નસ્સ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસઞ્ઞા મનસિકારા સમુદાચરન્તિ, તઞ્ચ ભૂમિં ન પજાનાતિ, સો તતો પરિહાયતિ. વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમાપન્નસ્સ રૂપસઞ્ઞાસહગતા. વિત્થારેન…પે॰… યાવ પઠમે ઝાને કામસઞ્ઞાસહગતા કાતબ્બા. સકસ્સ 19 પરિહાયતિ, કલઙ્કજ્ઝાને કલઙ્કં ઝાયતિ, પરિસમન્તતો ઝાયતિ, ભિન્દન્તો ઝાયતિ, ન સજ્ઝાયતિ, આયૂહન્તો ઝાયતિ, કિઞ્ચિ ચ નિપરિચિતો ઝાયતિ. અતિવિધાવન્તો ઝાયતિ, અતિમઞ્ઞન્તો ઝાયતિ, કાયસઙ્ખારે અપ્પટિસમ્ભારે ઝાયતિ, પરિયુટ્ઠાનસ્સ નિસ્સરણં અજાનન્તો ઝાયતિ, નીવરણાભિભૂતો ઝાયતિ, અસ્સાપત્તિમનસિકરોન્તો ઝાનસ્સ અસ્સાદો કામરાગપરિયુટ્ઠાનં પહાનં ઝાનસ્સ અસ્સાદો કામરાગહેતૂનં ધમ્માનં ઉદયન્તિ, નિરુજ્ઝઙ્ગાનિ એતેસં ધમ્માનં ઝાનાનિ ઉપરિમા સુખુપેક્ખા કામકમ્મકિલેસાનં પહાનં અસ્સાદો, એવં ખો પુન ઝાનસ્સ અસ્સાદો મહાસંવાસમપ્પીળિતે લોકસંનિવાસે અસમ્બોધોકાસા વિગમેસ્સમિદં ઝાનપ્પહાના. અયં પલિરોધમપ્પલિરોધલોકસન્નિવાસે એસનિધમિદં ઝાનં અનમતગ્ગસંસારસમાપન્નાનં સત્તાનં સંસારપ્પહાનના આનિસંસો, યમિદં ઝાનસ્સ અસ્સાદો કાયસ્સ અઝાનિયઝાયિનો ભવતિ. અઝાનિયઝાનિયઝાયીહિ અપરામસન્તો અઝાનિયઝાયિતં ઝાયતિ, યાનિ કલઙ્કજ્ઝાયિનો પદાનિ, તાનિ અનુધિતાનિ પટિપક્ખે.

    77. Nirodhasamāpattiyā apaṭisaṅkhāya avasesasaññino ākiñcaññāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, so nirodhasamāpattito parihāyati. Āneñjasaññino asaññāyatanaṃ samāpannassa ākiñcaññāyatanasahagatā manasikārā samudācaranti, tañca bhūmiṃ na pajānāti, so tato parihāyati. Ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa viññāṇañcāyatanasaññā manasikārā samudācaranti, tañca bhūmiṃ na pajānāti, so tato parihāyati. Viññāṇañcāyatanaṃ samāpannassa rūpasaññāsahagatā. Vitthārena…pe… yāva paṭhame jhāne kāmasaññāsahagatā kātabbā. Sakassa 20 parihāyati, kalaṅkajjhāne kalaṅkaṃ jhāyati, parisamantato jhāyati, bhindanto jhāyati, na sajjhāyati, āyūhanto jhāyati, kiñci ca niparicito jhāyati. Atividhāvanto jhāyati, atimaññanto jhāyati, kāyasaṅkhāre appaṭisambhāre jhāyati, pariyuṭṭhānassa nissaraṇaṃ ajānanto jhāyati, nīvaraṇābhibhūto jhāyati, assāpattimanasikaronto jhānassa assādo kāmarāgapariyuṭṭhānaṃ pahānaṃ jhānassa assādo kāmarāgahetūnaṃ dhammānaṃ udayanti, nirujjhaṅgāni etesaṃ dhammānaṃ jhānāni uparimā sukhupekkhā kāmakammakilesānaṃ pahānaṃ assādo, evaṃ kho puna jhānassa assādo mahāsaṃvāsamappīḷite lokasaṃnivāse asambodhokāsā vigamessamidaṃ jhānappahānā. Ayaṃ palirodhamappalirodhalokasannivāse esanidhamidaṃ jhānaṃ anamataggasaṃsārasamāpannānaṃ sattānaṃ saṃsārappahānanā ānisaṃso, yamidaṃ jhānassa assādo kāyassa ajhāniyajhāyino bhavati. Ajhāniyajhāniyajhāyīhi aparāmasanto ajhāniyajhāyitaṃ jhāyati, yāni kalaṅkajjhāyino padāni, tāni anudhitāni paṭipakkhe.

    ૭૮. તત્થ કતમં ઝાનકોસલ્લં? સમાપત્તિકોસલ્લં ઝાનકોસલ્લં, ઝાનવિસેસકોસલ્લં ઝાનકોસલ્લં, ઝાનન્તરિકકોસલ્લં ઝાનકોસલ્લં, સમાપત્તિવુટ્ઠાનકોસલ્લં ઝાનકોસલ્લં, ઝાને સભાવકોસલ્લં ઝાનકોસલ્લં, ઝાને આદીનવકોસલ્લં ઝાનકોસલ્લં, ઝાને નિસ્સરણકોસલ્લં ઝાનકોસલ્લં, ઝાનફલેન ઉપાદાય કોસલ્લં, ઝાનફલેન પટિસઙ્ખાનફલે અપરિહાનધમ્મતા નિબ્બત્તિઝાને ચ કીળિતાપિ વિસેસભાગિયં ઝાનં પટિલબ્ભતિ. ઇદં પનસ્સાતિ ભવહારિતા ચ આરમ્મણાનિમિત્તગ્ગાહો અનભિનીહારબલં, ચિત્તેકગ્ગતા નિમિત્તાસુ ગતિસહિતા સમથબલેન અસંસીદનઞ્ચ ઝાને મગ્ગફલં સમથં પવત્તે સમાધિનો ઉપેક્ખાપલિપુબ્બાપરનિમિત્તાસયો પગ્ગાહિનો 21 સતિબલં તં પવત્તિતાનઞ્ચ વિપસ્સનાનં સમઞ્ઞાબલે.

    78. Tattha katamaṃ jhānakosallaṃ? Samāpattikosallaṃ jhānakosallaṃ, jhānavisesakosallaṃ jhānakosallaṃ, jhānantarikakosallaṃ jhānakosallaṃ, samāpattivuṭṭhānakosallaṃ jhānakosallaṃ, jhāne sabhāvakosallaṃ jhānakosallaṃ, jhāne ādīnavakosallaṃ jhānakosallaṃ, jhāne nissaraṇakosallaṃ jhānakosallaṃ, jhānaphalena upādāya kosallaṃ, jhānaphalena paṭisaṅkhānaphale aparihānadhammatā nibbattijhāne ca kīḷitāpi visesabhāgiyaṃ jhānaṃ paṭilabbhati. Idaṃ panassāti bhavahāritā ca ārammaṇānimittaggāho anabhinīhārabalaṃ, cittekaggatā nimittāsu gatisahitā samathabalena asaṃsīdanañca jhāne maggaphalaṃ samathaṃ pavatte samādhino upekkhāpalipubbāparanimittāsayo paggāhino 22 satibalaṃ taṃ pavattitānañca vipassanānaṃ samaññābale.

    તત્થ કતમા ઝાનપારમિતા? સુપારમિતા મેત્તા કામેસુ સત્તા કામસઙ્ગસત્તાતિ 23 યમ્હિ સુત્તે દેસનાય વોહારેન દ્વે સચ્ચાનિ નિદ્દિટ્ઠાનિ, દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ, વિચયેન હારેન યે સંયોજનીયેસુ ધમ્મેસુ વજ્જં ન પસ્સન્તિ, તે ઓઘં તરિસ્સન્તીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. ન તરિસ્સન્તીતિ અત્થિ એસા યુત્તિ ચ વિચયો ચ ઇદં નુ કિસ્સ પદટ્ઠાનં, કામેસુ સત્તાતિ પઞ્ચ કામગુણા, તં કામતણ્હાય પદટ્ઠાનં. સંયોજને વજ્જમપસ્સમાનાતિ અવિજ્જાય પદટ્ઠાનં, ન હિ જાતુ સંયોજનસઙ્ગસત્તા ઓઘં તરેય્યું વિપુલં મહન્તન્તિ ઉપાદાનસ્સ પદટ્ઠાનં. કામેસુ સત્તાતિ કામા દ્વિધા – વત્થુકામા ચ કિલેસકામા ચ, તત્થ કિલેસકામા કામતણ્હા કામતણ્હાય યુત્તા ભવન્તિ રૂપતણ્હા ભવતણ્હા લક્ખણેન હારેન, સંયોજને વજ્જમપસ્સમાનાતિ સંયોજનસ્સ. યો તત્થ છન્દરાગો તસ્સ કિં પદટ્ઠાનં? સુખા વેદના દ્વે ચ ઇન્દ્રિયાનિ – સુખિન્દ્રિયઞ્ચ સોમનસ્સિન્દ્રિયઞ્ચ. ઇતિ સુખાય વેદનાય ગહિતાય તયોપિ વેદના ગહિતા હોન્તિ. વેદનાક્ખન્ધે ગહિતે સબ્બે પઞ્ચક્ખન્ધા ગહિતા હોન્તિ. રૂપસદ્દગન્ધરસફોટ્ઠબ્બા ગહિતા, વત્થુકામેસુ ગહિતેસુ સબ્બાનિ છ બાહિરાનિ આયતનાનિ ગહિતાનિ હોન્તિ. અજ્ઝત્તિકબાહિરેસુ આયતનેસુ યો સતો, અયં વુચ્ચતે લક્ખણો હારો, તત્થ યો ઓળારિકમ્હિ કિલેસે અજ્ઝાવસિતો સબ્બકિલેસેસુ યો ન તતો સુખુમતરેસુ ન વીતરાગો ભવતિ. તત્થ બાહિરસંયોજનં મમન્તિ અજ્ઝત્તસંયોજનં અહન્તિ. તત્થ ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે ઓઘં તરિતુકામા તે સંયોજનીયેસુ ધમ્મેસુ આદીનવાનુપસ્સિનો વિહરિસ્સન્તીતિ અયમેત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો. કામેસુ સત્તાતિ યેસુ ચ સત્તા યેન ચ સત્તા યેસઞ્ચ સત્તા અયં ચતુબ્બિધો આકારો સબ્બેસં હારભાગિયો.

    Tattha katamā jhānapāramitā? Supāramitā mettā kāmesu sattā kāmasaṅgasattāti 24 yamhi sutte desanāya vohārena dve saccāni niddiṭṭhāni, dukkhañca samudayo ca, vicayena hārena ye saṃyojanīyesu dhammesu vajjaṃ na passanti, te oghaṃ tarissantīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Na tarissantīti atthi esā yutti ca vicayo ca idaṃ nu kissa padaṭṭhānaṃ, kāmesu sattāti pañca kāmaguṇā, taṃ kāmataṇhāya padaṭṭhānaṃ. Saṃyojane vajjamapassamānāti avijjāya padaṭṭhānaṃ, na hi jātu saṃyojanasaṅgasattā oghaṃ tareyyuṃ vipulaṃ mahantanti upādānassa padaṭṭhānaṃ. Kāmesu sattāti kāmā dvidhā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca, tattha kilesakāmā kāmataṇhā kāmataṇhāya yuttā bhavanti rūpataṇhā bhavataṇhā lakkhaṇena hārena, saṃyojane vajjamapassamānāti saṃyojanassa. Yo tattha chandarāgo tassa kiṃ padaṭṭhānaṃ? Sukhā vedanā dve ca indriyāni – sukhindriyañca somanassindriyañca. Iti sukhāya vedanāya gahitāya tayopi vedanā gahitā honti. Vedanākkhandhe gahite sabbe pañcakkhandhā gahitā honti. Rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbā gahitā, vatthukāmesu gahitesu sabbāni cha bāhirāni āyatanāni gahitāni honti. Ajjhattikabāhiresu āyatanesu yo sato, ayaṃ vuccate lakkhaṇo hāro, tattha yo oḷārikamhi kilese ajjhāvasito sabbakilesesu yo na tato sukhumataresu na vītarāgo bhavati. Tattha bāhirasaṃyojanaṃ mamanti ajjhattasaṃyojanaṃ ahanti. Tattha bhagavato ko adhippāyo? Ye oghaṃ taritukāmā te saṃyojanīyesu dhammesu ādīnavānupassino viharissantīti ayamettha bhagavato adhippāyo. Kāmesu sattāti yesu ca sattā yena ca sattā yesañca sattā ayaṃ catubbidho ākāro sabbesaṃ hārabhāgiyo.

    ૭૯. તત્થ કતમાનિ તીણિ વિપલ્લાસાનિ પદટ્ઠાનાનિ ચ? ચિત્તવિપલ્લાસસ્સ દિટ્ઠિવિપલ્લાસસ્સ સઞ્ઞાવિપલ્લાસસ્સ તયો વિપલ્લાસા તીણિ અકુસલમૂલાનિ પદટ્ઠાનં. તીણિ અકુસલમૂલાનિ હીનપ્પણીતકારિયકમ્મસ્સ પદટ્ઠાનં. ચતુન્નઞ્ચ ઉપાદાનાનં દોસો અકુસલમૂલં દિસ્સતિ. હીનપ્પણીતકારિયકમ્મસ્સ પદટ્ઠાનં. યથા માતુયા વા પિતુનો વા અઞ્ઞતરસ્સ વા પુન ઉળારસ્સ ભિક્ખુનો અભયં દેતિ. તત્થ અઞ્ઞો મિચ્છા પટિપજ્જેય્ય કાયેન વા વાચાય વા. તત્થ સો બ્યાપાદમુપાદાય તેસં ઉળારાનં રક્ખાવરણગુત્તિયા અનુપાલયન્તો યો ઉળારાનં અભયં દેતિ. તેસં અભયે દિન્ને યો તત્થ મિચ્છા પટિપજ્જેય્ય. તત્થ સો બ્યાપાદં ઉપાદાયન્તો દોસજં કમ્મં કરોતિ. યો તત્થ અસાધુ ઇન્દ્રિયા નીવરણં યં તેસં અભયં દક્ખિણતો સઞ્ઞં ઇદં પણીતં કારણં મયા પુન તત્થ મિચ્છાપટિપત્તિ અયં બ્યાપાદો હીનગમિવકમ્મં લોભો મોહો ચ ઇમાનિ નીવરણાનિ વચનાનિ તાનિ ચત્તારિ ઉપાદાનાનિ તેહિ ચતૂહિ ઉપાદાનેહિ યો સો ઉપાદાનો ઇત્થી વા પુરિસો વા તેસં પઞ્ચક્ખન્ધાનં તેયેવ ઉપાદાનો સમુદયો ઇદં દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ સોયેવ દેસનાહારો.

    79. Tattha katamāni tīṇi vipallāsāni padaṭṭhānāni ca? Cittavipallāsassa diṭṭhivipallāsassa saññāvipallāsassa tayo vipallāsā tīṇi akusalamūlāni padaṭṭhānaṃ. Tīṇi akusalamūlāni hīnappaṇītakāriyakammassa padaṭṭhānaṃ. Catunnañca upādānānaṃ doso akusalamūlaṃ dissati. Hīnappaṇītakāriyakammassa padaṭṭhānaṃ. Yathā mātuyā vā pituno vā aññatarassa vā puna uḷārassa bhikkhuno abhayaṃ deti. Tattha añño micchā paṭipajjeyya kāyena vā vācāya vā. Tattha so byāpādamupādāya tesaṃ uḷārānaṃ rakkhāvaraṇaguttiyā anupālayanto yo uḷārānaṃ abhayaṃ deti. Tesaṃ abhaye dinne yo tattha micchā paṭipajjeyya. Tattha so byāpādaṃ upādāyanto dosajaṃ kammaṃ karoti. Yo tattha asādhu indriyā nīvaraṇaṃ yaṃ tesaṃ abhayaṃ dakkhiṇato saññaṃ idaṃ paṇītaṃ kāraṇaṃ mayā puna tattha micchāpaṭipatti ayaṃ byāpādo hīnagamivakammaṃ lobho moho ca imāni nīvaraṇāni vacanāni tāni cattāri upādānāni tehi catūhi upādānehi yo so upādāno itthī vā puriso vā tesaṃ pañcakkhandhānaṃ teyeva upādāno samudayo idaṃ dukkhañca samudayo ca soyeva desanāhāro.

    તત્થ કામેસુ યે ન પજ્જન્તિ, તે આદીનવાનુપસ્સનાય પજ્જન્તિ. ઇતિસ્સા કામધાતુયા નિક્ખમિતુકામતા, અયં વુચ્ચતિ નેક્ખમ્મચ્છન્દો. યો તત્થ અનભિસઙ્ખારાનં કિઞ્ચિ વિસોધેતિ તસ્સ ધાવરા વા, અયં અબ્યાપાદચ્છન્દો. કિઞ્ચિ વિહિંસતિ, અયં વિહિંસાછન્દો. ઇતિ નેક્ખમ્માભિનીહતા તયો છન્દા – નેક્ખમ્મચ્છન્દો અબ્યાપાદચ્છન્દો અવિહિંસાછન્દો. તત્થ નેક્ખમ્મચ્છન્દો અલોભો; અબ્યાપાદચ્છન્દો અદોસો; અવિહિંસાછન્દો અમોહો. ઇમાનિ તીણિ કુસલમૂલાનિ અટ્ઠસુ સમ્પત્તેસુ પરહિતાનિ, તેસંયેવ ચતુન્નં ઉપાદાનાનં નિરોધાય સંવત્તન્તિ. સચે વા પુન કમ્મં કરેય્ય કણ્હં વા સુક્કં વા તસ્સ વિપાકહાનાય સંવત્તન્તિ. ઇદં કમ્મં અકણ્હં અસુક્કં કમ્મક્ખયાય સંવત્તતિ. તત્થ યો તિણ્ણં અકુસલમૂલાનં નિરોધો, અયં નિરોધો. સોયેવ મગ્ગો તત્થ પટિપદાનિ ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ ઇમાનિ ચત્તારિ સચ્ચાનિ આવટ્ટો હારો.

    Tattha kāmesu ye na pajjanti, te ādīnavānupassanāya pajjanti. Itissā kāmadhātuyā nikkhamitukāmatā, ayaṃ vuccati nekkhammacchando. Yo tattha anabhisaṅkhārānaṃ kiñci visodheti tassa dhāvarā vā, ayaṃ abyāpādacchando. Kiñci vihiṃsati, ayaṃ vihiṃsāchando. Iti nekkhammābhinīhatā tayo chandā – nekkhammacchando abyāpādacchando avihiṃsāchando. Tattha nekkhammacchando alobho; abyāpādacchando adoso; avihiṃsāchando amoho. Imāni tīṇi kusalamūlāni aṭṭhasu sampattesu parahitāni, tesaṃyeva catunnaṃ upādānānaṃ nirodhāya saṃvattanti. Sace vā puna kammaṃ kareyya kaṇhaṃ vā sukkaṃ vā tassa vipākahānāya saṃvattanti. Idaṃ kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ kammakkhayāya saṃvattati. Tattha yo tiṇṇaṃ akusalamūlānaṃ nirodho, ayaṃ nirodho. Soyeva maggo tattha paṭipadāni imāni dve saccāni imāni cattāri saccāni āvaṭṭo hāro.

    કામેસુ સત્તાતિ યે સેક્ખા, તે એકેનેવાકારેન સત્તા. યે પુથુજ્જના, તે દ્વીહાકારેહિ સત્તા, તસ્સાયં પઞ્હો વિભજ્જબ્યાકરણીયો વત્તબ્બો. કિઞ્ચાપિ સોતાપન્નો પટિસેવનાય, નો ચ ખો અભિનિવેસે સત્તો યો હિ અપચયાય પદહતિ, ન ઉપચયાય. સેક્ખો હિ કિલેસવસેન કામે પટિસેવતિ. પુથુજ્જનો પન કિલેસસમુટ્ઠાનાય કામે પટિસેવતિ. તત્થ કામેસુ સત્તાનં ચતુઓઘં તરિસ્સતીતિ વિભજ્જબ્યાકરણીયો, અયં વિભત્તિ.

    Kāmesu sattāti ye sekkhā, te ekenevākārena sattā. Ye puthujjanā, te dvīhākārehi sattā, tassāyaṃ pañho vibhajjabyākaraṇīyo vattabbo. Kiñcāpi sotāpanno paṭisevanāya, no ca kho abhinivese satto yo hi apacayāya padahati, na upacayāya. Sekkho hi kilesavasena kāme paṭisevati. Puthujjano pana kilesasamuṭṭhānāya kāme paṭisevati. Tattha kāmesu sattānaṃ catuoghaṃ tarissatīti vibhajjabyākaraṇīyo, ayaṃ vibhatti.

    ૮૦. પરિવત્તનોતિ કામે યે નેવ સજ્જન્તિ ન ચ સંયોજનેહિ સંયુત્તા, તે ઓઘં તરિસ્સન્તિ વિપુલં મહન્તન્તિ. અયં સુત્તસ્સ પટિપક્ખો.

    80. Parivattanoti kāme ye neva sajjanti na ca saṃyojanehi saṃyuttā, te oghaṃ tarissanti vipulaṃ mahantanti. Ayaṃ suttassa paṭipakkho.

    વેવચનન્તિ યો કામેસુ સત્તો યો ચ તત્થ કામાનં ગુણો, તત્થ વિસો સત્તો. યેપિ કામાનં આહારા ધમ્મા, તત્થ વિસો સત્તો. તત્થિમં કામાનં વેવચનં પાકો રજો સલ્લં ગણ્ડો ઈતિ ઉપદ્દવોતિ. યાનિ વા પન અઞ્ઞાનિ વેવચનાનિ તત્થ વિસો સત્તોતિ વેવચનં. સત્તો બન્ધો મુચ્છિતો ગધિતો અજ્ઝોસિતો કામે અજ્ઝાપન્ના પરિમુત્તો તબ્બહુલવિહારીતિ. યાનિ વા પન અઞ્ઞાનિ વેવચનાનિ, અયં વેવચનો નામ. કામપ્પચારપઞ્ઞત્તિયા કિલેસગોચરપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા ચિત્તન્તિ વેવચનં. સત્તો તબ્બહુલવિહારીતિ યાનિ વા પન અઞ્ઞાનિ. ઇમે કામપ્પચારપઞ્ઞત્તિયા કિલેસગોચર પઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા, બીજપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા, સઙ્ખારા સંયોજનપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા, ઉપાદાનં હેતુપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં, પુગ્ગલો પુથુપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તો.

    Vevacananti yo kāmesu satto yo ca tattha kāmānaṃ guṇo, tattha viso satto. Yepi kāmānaṃ āhārā dhammā, tattha viso satto. Tatthimaṃ kāmānaṃ vevacanaṃ pāko rajo sallaṃ gaṇḍo īti upaddavoti. Yāni vā pana aññāni vevacanāni tattha viso sattoti vevacanaṃ. Satto bandho mucchito gadhito ajjhosito kāme ajjhāpannā parimutto tabbahulavihārīti. Yāni vā pana aññāni vevacanāni, ayaṃ vevacano nāma. Kāmappacārapaññattiyā kilesagocarapaññattiyā paññattā cittanti vevacanaṃ. Satto tabbahulavihārīti yāni vā pana aññāni. Ime kāmappacārapaññattiyā kilesagocara paññattiyā paññattā, bījapaññattiyā paññattā, saṅkhārā saṃyojanapaññattiyā paññattā, upādānaṃ hetupaññattiyā paññattaṃ, puggalo puthupaññattiyā paññatto.

    ઓતરણોતિ ઇમાય પટિચ્ચસમુપ્પાદો દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ. યે કિલેસા યે સઙ્ખારા સંયોજનાનિ ચ પઞ્ચસુ ખન્ધેસુ સઙ્ખારક્ખન્ધો ધમ્માયતનેસુ અકુસલા ધમ્માયતનાનિ ઇન્દ્રિયેસુ સુખિન્દ્રિયઞ્ચ, સોમનસ્સિન્દ્રિયઞ્ચ, અયં ઇન્દ્રિયોતરણો.

    Otaraṇoti imāya paṭiccasamuppādo dukkhañca samudayo ca. Ye kilesā ye saṅkhārā saṃyojanāni ca pañcasu khandhesu saṅkhārakkhandho dhammāyatanesu akusalā dhammāyatanāni indriyesu sukhindriyañca, somanassindriyañca, ayaṃ indriyotaraṇo.

    સોધનોતિ એત્તકો. એસેવ આરમ્ભો નિદ્દિસિતબ્બો સુત્તત્થો.

    Sodhanoti ettako. Eseva ārambho niddisitabbo suttattho.

    અધિટ્ઠાનોતિ ઇમે ધમ્મા અત્થિ એકત્તતાય પઞ્ઞત્તા અત્થિ વેમત્તતાય. યે સઞ્ઞા બાહિરો કામે, તે વેમત્તતાય પઞ્ઞત્તા. પઞ્ચસુ કામગુણેસુ સત્તાતિ પરિયુટ્ઠાનવિપલ્લાસા વેમત્તતાય પઞ્ઞત્તા ઓઘં તરેય્યું. વિપુલં મહન્તન્તિ અવિજ્જા એકત્તતાય પઞ્ઞત્તા.

    Adhiṭṭhānoti ime dhammā atthi ekattatāya paññattā atthi vemattatāya. Ye saññā bāhiro kāme, te vemattatāya paññattā. Pañcasu kāmaguṇesu sattāti pariyuṭṭhānavipallāsā vemattatāya paññattā oghaṃ tareyyuṃ. Vipulaṃ mahantanti avijjā ekattatāya paññattā.

    પરિક્ખારોતિ તસ્સ કો હેતુ કો પચ્ચયો? આરમ્મણપચ્ચયતાય પચ્ચયો. અયોનિસો ચ મનસિકારો સન્નિસ્સયસ્સ પચ્ચયતાય પચ્ચયો. અવિજ્જા સમનન્તરપચ્ચયતાય પચ્ચયો. રાગાનુસયો હેતુપચ્ચયતાય પચ્ચયો. અયં હેતુ, અયં પચ્ચયો.

    Parikkhāroti tassa ko hetu ko paccayo? Ārammaṇapaccayatāya paccayo. Ayoniso ca manasikāro sannissayassa paccayatāya paccayo. Avijjā samanantarapaccayatāya paccayo. Rāgānusayo hetupaccayatāya paccayo. Ayaṃ hetu, ayaṃ paccayo.

    સમારોપનો પચ્ચયોતિ યે કામેસુ સત્તા સુગતા સુરૂપાતિ અયં કામધાતુયા છન્દો રાગો તે અપુઞ્ઞમયા સઙ્ખારા. તે કિં પચ્ચયા? અવિજ્જા પચ્ચયા. તે કિસ્સ પચ્ચયા? વિઞ્ઞાણસ્સ પચ્ચયા. ઇતિ અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા. સઙ્ખારપચ્ચયા વિઞ્ઞાણં યાવ જરામરણં એવમેતસ્સ કેવલસ્સ મહતો દુક્ખક્ખન્ધસ્સ સમુદયો હોતિ એકં સુત્તં ગતં. પઞ્ચનીવરણિકં સુત્તં કાતબ્બં.

    Samāropano paccayoti ye kāmesu sattā sugatā surūpāti ayaṃ kāmadhātuyā chando rāgo te apuññamayā saṅkhārā. Te kiṃ paccayā? Avijjā paccayā. Te kissa paccayā? Viññāṇassa paccayā. Iti avijjāpaccayā saṅkhārā. Saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ yāva jarāmaraṇaṃ evametassa kevalassa mahato dukkhakkhandhassa samudayo hoti ekaṃ suttaṃ gataṃ. Pañcanīvaraṇikaṃ suttaṃ kātabbaṃ.

    ૮૧. તત્થ કતમો દેસનાહારો નામ? યા ચ અભિજ્ઝા યો ચ બ્યાપાદો યઞ્ચ ઉદ્ધચ્ચં, અયં તણ્હા. યઞ્ચ થિનમિદ્ધં, યઞ્ચ કુક્કુચ્ચં યા ચ વિચિકિચ્છા, અયં દિટ્ઠિ. યા પન કાયસ્સ અકમ્મનિયતા કિઞ્ચાપિ તં મિદ્ધં નો તુ સભાવકિલેસતાય કિલેસો, ઇતિ યા ચ ચિત્તસલ્લીયના યા ચ કાયાકમ્મનિયતા, અયં પક્ખોપકિલેસો ન તુ સભાવકિલેસો. તત્થ અત્તસઞ્ઞાનુપચિત્તં કિલમથો કુક્કુચ્ચાનુપચિત્તં થિનં યા ચિત્તસ્સ લીયના, ઇતિ ઇમે પઞ્ચ નીવરણા ચત્તારિ નીવરણાનિ સભાવકિલેસા થિનમિદ્ધં નીવરણપક્ખોપકિલેસો. યથા ચત્તારો આસવા સભાવઆસવતાય આસવા નો તુ ચિત્તસાસવતાય આસવા. સભાવતાય આસવા. પક્ખે આસવતાય આસવા. અથ પનાહ સુત્તન્તં યેન તે સમ્પયુત્તા વા વિપ્પયુત્તા વા આસવા, તેયેવ એતે વત્તબ્બા સાસવા વા અનાસવા વા.

    81. Tattha katamo desanāhāro nāma? Yā ca abhijjhā yo ca byāpādo yañca uddhaccaṃ, ayaṃ taṇhā. Yañca thinamiddhaṃ, yañca kukkuccaṃ yā ca vicikicchā, ayaṃ diṭṭhi. Yā pana kāyassa akammaniyatā kiñcāpi taṃ middhaṃ no tu sabhāvakilesatāya kileso, iti yā ca cittasallīyanā yā ca kāyākammaniyatā, ayaṃ pakkhopakileso na tu sabhāvakileso. Tattha attasaññānupacittaṃ kilamatho kukkuccānupacittaṃ thinaṃ yā cittassa līyanā, iti ime pañca nīvaraṇā cattāri nīvaraṇāni sabhāvakilesā thinamiddhaṃ nīvaraṇapakkhopakileso. Yathā cattāro āsavā sabhāvaāsavatāya āsavā no tu cittasāsavatāya āsavā. Sabhāvatāya āsavā. Pakkhe āsavatāya āsavā. Atha panāha suttantaṃ yena te sampayuttā vā vippayuttā vā āsavā, teyeva ete vattabbā sāsavā vā anāsavā vā.

    તત્થ કતમો વિચયો. અભિજ્ઝા કામતણ્હા રૂપતણ્હા ભવતણ્હા. યં વા પન કિઞ્ચિ અજ્ઝોસાનગતં સાસવા અભિજ્ઝિતસ્સ મેત્તાનુપસ્સિય યો અનત્થં ચરતિ. તત્થ યો બ્યાપાદં ઉપ્પાદેતિ, અચરિ ચરિસ્સતીતિ. એવં નવ આઘાતવત્થૂનિ કત્તબ્બાનિ, તસ્સેવં બ્યાપાદાનુપસ્સિસ્સ કિલેસો યો પરિદાહો કાયકિલમથો અકમ્મનિયતા મિદ્ધં. ચિત્તાનુપસ્સિસ્સ પટિઘાતેન ખિયના, ઇદં થિનમિદ્ધં. તત્થ અધિકરણઅવૂપસમો, ઇદં ઉદ્ધચ્ચં. યં કિં કસથમીતિ 25 ઇદં કુક્કુચ્ચં. યં યથા ઇદં સન્તીરણં, અયં વિચિકિચ્છા. તત્થ અવિજ્જા ચ તણ્હા ચ અત્થિ, ઇદં પરિયુટ્ઠાનં. આવરણં નીવરણં છદનં ઉપક્કિલેસો ચ અત્થિ, ઇદં કામચ્છન્દો કામરાગપરિયુટ્ઠાનસ્સ પદટ્ઠાનં. બ્યાપાદો બ્યાપાદપરિયુટ્ઠાનસ્સ પદટ્ઠાનં. થિનમિદ્ધં થિનમિદ્ધપરિયુટ્ઠાનસ્સ પદટ્ઠાનં. ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં અવિજ્જાપરિયુટ્ઠાનસ્સ પદટ્ઠાનં. વિચિકિચ્છા વિચિકિચ્છાપરિયુટ્ઠાનસ્સ પદટ્ઠાનં. કામરાગપરિયુટ્ઠાનં અનુસયસંયોજનસ્સ પદટ્ઠાનં. બ્યાપાદપરિયુટ્ઠાનં પટિઘસંયોજનસ્સ પદટ્ઠાનં. થિનમિદ્ધપરિયુટ્ઠાનં માનસંયોજનસ્સ પદટ્ઠાનં. અવિજ્જાપરિયુટ્ઠાનઞ્ચ વિચિકિચ્છાપરિયુટ્ઠાનઞ્ચ દિટ્ઠિસંયોજનસ્સ પદટ્ઠાનં.

    Tattha katamo vicayo. Abhijjhā kāmataṇhā rūpataṇhā bhavataṇhā. Yaṃ vā pana kiñci ajjhosānagataṃ sāsavā abhijjhitassa mettānupassiya yo anatthaṃ carati. Tattha yo byāpādaṃ uppādeti, acari carissatīti. Evaṃ nava āghātavatthūni kattabbāni, tassevaṃ byāpādānupassissa kileso yo paridāho kāyakilamatho akammaniyatā middhaṃ. Cittānupassissa paṭighātena khiyanā, idaṃ thinamiddhaṃ. Tattha adhikaraṇaavūpasamo, idaṃ uddhaccaṃ. Yaṃ kiṃ kasathamīti 26 idaṃ kukkuccaṃ. Yaṃ yathā idaṃ santīraṇaṃ, ayaṃ vicikicchā. Tattha avijjā ca taṇhā ca atthi, idaṃ pariyuṭṭhānaṃ. Āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ upakkileso ca atthi, idaṃ kāmacchando kāmarāgapariyuṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Byāpādo byāpādapariyuṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Thinamiddhaṃ thinamiddhapariyuṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Uddhaccakukkuccaṃ avijjāpariyuṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Vicikicchā vicikicchāpariyuṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Kāmarāgapariyuṭṭhānaṃ anusayasaṃyojanassa padaṭṭhānaṃ. Byāpādapariyuṭṭhānaṃ paṭighasaṃyojanassa padaṭṭhānaṃ. Thinamiddhapariyuṭṭhānaṃ mānasaṃyojanassa padaṭṭhānaṃ. Avijjāpariyuṭṭhānañca vicikicchāpariyuṭṭhānañca diṭṭhisaṃyojanassa padaṭṭhānaṃ.

    તત્થ કતમો લક્ખણો હારો? કામરાગપરિયુટ્ઠાને વુત્તે સબ્બાનિ પરિયુટ્ઠાનાનિ વુત્તાનિ હોન્તીતિ. સંયોજનેસુ વુત્તેસુ સબ્બસંયોજનાનિ વુત્તાનિ હોન્તિ. અયં લક્ખણો હારો.

    Tattha katamo lakkhaṇo hāro? Kāmarāgapariyuṭṭhāne vutte sabbāni pariyuṭṭhānāni vuttāni hontīti. Saṃyojanesu vuttesu sabbasaṃyojanāni vuttāni honti. Ayaṃ lakkhaṇo hāro.

    ૮૨. તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો હારો? યે ઇમે પઞ્ચ નીવરણા ઝાનપટિપક્ખો સો દુક્ખસમુદયો. યં ફલં, ઇદં દુક્ખં. તત્થ કામચ્છન્દસ્સ નેક્ખમ્મવિતક્કો પટિપક્ખો; બ્યાપાદસ્સ અબ્યાપાદવિતક્કો પટિપક્ખો; તિણ્ણં નીવરણાનં અવિહિંસાવિતક્કો પટિપક્ખો. ઇતિ ઇમે તયો વિતક્કા. નેક્ખમ્મવિતક્કો સમાધિક્ખન્ધં ભજતિ. અબ્યાપાદવિતક્કો સીલક્ખન્ધં ભજતિ. અવિહિંસાવિતક્કો પઞ્ઞાક્ખન્ધં ભજતિ. ઇમે તયો ખન્ધા. અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો નીવરણપ્પહાનાય સંવત્તતિ. યં નીવરણપ્પહાનં, અયં નિરોધો. ઇમાનિ ચત્તારિ સચ્ચાનિ. અયં ચતુબ્યૂહો હારો.

    82. Tattha katamo catubyūho hāro? Ye ime pañca nīvaraṇā jhānapaṭipakkho so dukkhasamudayo. Yaṃ phalaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Tattha kāmacchandassa nekkhammavitakko paṭipakkho; byāpādassa abyāpādavitakko paṭipakkho; tiṇṇaṃ nīvaraṇānaṃ avihiṃsāvitakko paṭipakkho. Iti ime tayo vitakkā. Nekkhammavitakko samādhikkhandhaṃ bhajati. Abyāpādavitakko sīlakkhandhaṃ bhajati. Avihiṃsāvitakko paññākkhandhaṃ bhajati. Ime tayo khandhā. Ariyo aṭṭhaṅgiko maggo nīvaraṇappahānāya saṃvattati. Yaṃ nīvaraṇappahānaṃ, ayaṃ nirodho. Imāni cattāri saccāni. Ayaṃ catubyūho hāro.

    તત્થ કતમો આવટ્ટો હારો? પઞ્ચ નીવરણાનિ દસ ભવન્તિ. યદપિ અજ્ઝત્તં સારજ્જતિ , તદપિ નીવરણં. યદપિ બહિદ્ધા સારજ્જતિ, તદપિ નીવરણં, એવં યાવ વિચિકિચ્છા ઇમે દસ નીવરણા. અજ્ઝત્તબહિદ્ધા કિલેસા ઇમાનિ દ્વે સંયોજનાનિ અજ્ઝત્તસંયોજનઞ્ચ બહિદ્ધાસંયોજનઞ્ચ. તત્થ અહન્તિ અજ્ઝત્તં, મમન્તિ બહિદ્ધા. સક્કાયદિટ્ઠિ અજ્ઝત્તં, એકસટ્ઠિ દિટ્ઠિગતાનિ બહિદ્ધા. યો અજ્ઝત્તં છન્દરાગો રૂપેસુ અવીતરાગો ભવતિ અવીતચ્છન્દો. એવં યાવ વિઞ્ઞાણે, અયં અજ્ઝત્તા તણ્હા. યં છસુ બાહિરેસુ આયતનેસુ તીસુ ચ ભવેસુ અજ્ઝોસાનં, અયં બહિદ્ધા તણ્હા. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ સંયોજનાનિ સંયોજનીયા ચ ધમ્મા. તત્થ સંયોજનેસુ ધમ્મેસુ યા નિબ્બિદાનુપસ્સના ચ, અયં મગ્ગો. યં સંયોજનપ્પહાનં, અયં નિરોધો. અયં આવટ્ટો હારો.

    Tattha katamo āvaṭṭo hāro? Pañca nīvaraṇāni dasa bhavanti. Yadapi ajjhattaṃ sārajjati , tadapi nīvaraṇaṃ. Yadapi bahiddhā sārajjati, tadapi nīvaraṇaṃ, evaṃ yāva vicikicchā ime dasa nīvaraṇā. Ajjhattabahiddhā kilesā imāni dve saṃyojanāni ajjhattasaṃyojanañca bahiddhāsaṃyojanañca. Tattha ahanti ajjhattaṃ, mamanti bahiddhā. Sakkāyadiṭṭhi ajjhattaṃ, ekasaṭṭhi diṭṭhigatāni bahiddhā. Yo ajjhattaṃ chandarāgo rūpesu avītarāgo bhavati avītacchando. Evaṃ yāva viññāṇe, ayaṃ ajjhattā taṇhā. Yaṃ chasu bāhiresu āyatanesu tīsu ca bhavesu ajjhosānaṃ, ayaṃ bahiddhā taṇhā. Imāni dve saccāni saṃyojanāni saṃyojanīyā ca dhammā. Tattha saṃyojanesu dhammesu yā nibbidānupassanā ca, ayaṃ maggo. Yaṃ saṃyojanappahānaṃ, ayaṃ nirodho. Ayaṃ āvaṭṭo hāro.

    તત્થ કતમો વિભત્તિહારો? સંયોજનન્તિ ન એતં એકંસેન. માનસંયોજનં દિટ્ઠિભાગિયન્તિ ન તં એકંસેન અદિટ્ઠમાનં નિસ્સાયમાનં ન પજહતિ. યો પઞ્ચ ઉદ્ધમ્ભાગિયો માનો કિઞ્ચાપિ સો દિટ્ઠિપક્ખે સિયા. ન તુ ઓરમ્ભાગિયં સંયોજનં તસ્સ પહાનાય સંવત્તતીતિ. યો ચ અહંકારો ન પવિદ્ધોયં પનસ્સ એવં હોતિ. કદાસુ નામાહં તં સન્તં આયતનં સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરિસ્સામિ, યં અરિયા સન્તં આયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરિસ્સન્તીતિ, અયં અભિજ્ઝા ન ચ તં નીવરણં. અત્થિ પન અરહતો કાયકિલેસમિદ્ધઞ્ચ ઓક્કમતિ ન ચ તં નીવરણં તસ્સ થિનમિદ્ધં નીવરણન્તિ. ન એકંસેન. અયં વિભત્તિહારો.

    Tattha katamo vibhattihāro? Saṃyojananti na etaṃ ekaṃsena. Mānasaṃyojanaṃ diṭṭhibhāgiyanti na taṃ ekaṃsena adiṭṭhamānaṃ nissāyamānaṃ na pajahati. Yo pañca uddhambhāgiyo māno kiñcāpi so diṭṭhipakkhe siyā. Na tu orambhāgiyaṃ saṃyojanaṃ tassa pahānāya saṃvattatīti. Yo ca ahaṃkāro na paviddhoyaṃ panassa evaṃ hoti. Kadāsu nāmāhaṃ taṃ santaṃ āyatanaṃ sacchikatvā upasampajja viharissāmi, yaṃ ariyā santaṃ āyatanaṃ upasampajja viharissantīti, ayaṃ abhijjhā na ca taṃ nīvaraṇaṃ. Atthi pana arahato kāyakilesamiddhañca okkamati na ca taṃ nīvaraṇaṃ tassa thinamiddhaṃ nīvaraṇanti. Na ekaṃsena. Ayaṃ vibhattihāro.

    પરિવત્તનોતિ પઞ્ચ નીવરણા પઞ્ચઙ્ગિકેન ઝાનેન પહાનં ગચ્છન્તિ. અયં તેસં પટિપક્ખો નીવરણો અસુકસ્સ પહીનાતિ ન અઞ્ઞાનુમિનિતબ્બં, પરમત્થમજ્ઝત્તં, અયં પરિવત્તના.

    Parivattanoti pañca nīvaraṇā pañcaṅgikena jhānena pahānaṃ gacchanti. Ayaṃ tesaṃ paṭipakkho nīvaraṇo asukassa pahīnāti na aññānuminitabbaṃ, paramatthamajjhattaṃ, ayaṃ parivattanā.

    તત્થ કતમો વેવચનો? કામચ્છન્દો છન્દરાગો પેમં નિકન્તીતિ વેવચનં. નીવરણં છદનં ઉપક્કિલેસો પરિયુટ્ઠાનન્તિ વેવચનં.

    Tattha katamo vevacano? Kāmacchando chandarāgo pemaṃ nikantīti vevacanaṃ. Nīvaraṇaṃ chadanaṃ upakkileso pariyuṭṭhānanti vevacanaṃ.

    પઞ્ઞત્તીતિ અવિજ્જાપચ્ચયા કિચ્ચપઞ્ઞત્તિયા 27 પઞ્ઞત્તિ, બ્યાપાદો વિક્ખેપપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તિ, થિનમિદ્ધં અસમુગ્ઘાતપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તિ. એવં સબ્બેપિ એતે પઞ્ચ નીવરણા ઇમમ્હિ સુત્તે વિક્ખેપપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તિ.

    Paññattīti avijjāpaccayā kiccapaññattiyā 28 paññatti, byāpādo vikkhepapaññattiyā paññatti, thinamiddhaṃ asamugghātapaññattiyā paññatti. Evaṃ sabbepi ete pañca nīvaraṇā imamhi sutte vikkhepapaññattiyā paññatti.

    તત્થ કતમો ઓતરણો? ઇમે પઞ્ચ નીવરણા અવિજ્જા ચ તણ્હા ચ તત્થ અવિજ્જામૂલા નીવરણા. યા તણ્હા ઇમે સઙ્ખારા, તે અવિજ્જાપચ્ચયા ઇમે દ્વે ધમ્મા પઞ્ચસુ ખન્ધેસુ સઙ્ખારક્ખન્ધપરિયાપન્ના, આયતનેસુ ધમ્માયતનં, ધાતૂસુ ધમ્મધાતુ, ઇન્દ્રિયેસુ ઇમેસં ધમ્માનં પદટ્ઠાનં સુખિન્દ્રિયસ્સ ચ સોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ ચ ઇત્થિન્દ્રિયસ્સ ચ પુરિસિન્દ્રિયસ્સ ચ.

    Tattha katamo otaraṇo? Ime pañca nīvaraṇā avijjā ca taṇhā ca tattha avijjāmūlā nīvaraṇā. Yā taṇhā ime saṅkhārā, te avijjāpaccayā ime dve dhammā pañcasu khandhesu saṅkhārakkhandhapariyāpannā, āyatanesu dhammāyatanaṃ, dhātūsu dhammadhātu, indriyesu imesaṃ dhammānaṃ padaṭṭhānaṃ sukhindriyassa ca somanassindriyassa ca itthindriyassa ca purisindriyassa ca.

    તત્થ કતમો સોધનો હારો? ઇદં સુત્તં યથા આરબ્ભ નિક્ખિત્તં સો અત્થો ભાસિતો ઇમેહિ પઞ્ચહિ પદેહિ.

    Tattha katamo sodhano hāro? Idaṃ suttaṃ yathā ārabbha nikkhittaṃ so attho bhāsito imehi pañcahi padehi.

    તત્થ કામચ્છન્દો ચ બ્યાપાદો ચ વિચિકિચ્છા ચ ન એકત્તતાય પઞ્ઞત્તા, કામાતિ ન એકત્તતાય પઞ્ઞત્તા, અથ ખલુ વેમત્તતાય પઞ્ઞત્તા. અયં અધિટ્ઠાનો હારો.

    Tattha kāmacchando ca byāpādo ca vicikicchā ca na ekattatāya paññattā, kāmāti na ekattatāya paññattā, atha khalu vemattatāya paññattā. Ayaṃ adhiṭṭhāno hāro.

    તત્થ કતમો પરિક્ખારો? કામચ્છન્દસ્સ અયોનિસો મનસિકારો સુભારમ્મણપચ્ચયો; સુભનિમિત્તઞ્ચ હેતુ. બ્યાપાદસ્સ અયોનિસો મનસિકારો આઘાતવત્થૂનિ ચ પચ્ચયો; પટિઘાનુસયો હેતુ. થિનમિદ્ધસ્સ પટિસંહારો પચ્ચયો; પવત્તિયા કિલમથા ચલના તઞ્ચ હેતુ. ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ રજનીયં આરમ્મણિયં અસ્સાદિયાકિન્દ્રિયં તાવ અપરિપુણ્ણઞ્ચ ઞાણં પચ્ચયો; કામસઞ્ઞા ચ દિટ્ઠિઅનુસયો ચ હેતુ. વિચિકિચ્છાય નવ માનવિધા આરમ્મણં માનાનુસયો, સોવ પચ્ચયો; વિચિકિચ્છાનુસયો હેતુ. એતે પઞ્ચ ધમ્મા સહેતુ સપ્પચ્ચયા ઉપ્પજ્જન્તિ.

    Tattha katamo parikkhāro? Kāmacchandassa ayoniso manasikāro subhārammaṇapaccayo; subhanimittañca hetu. Byāpādassa ayoniso manasikāro āghātavatthūni ca paccayo; paṭighānusayo hetu. Thinamiddhassa paṭisaṃhāro paccayo; pavattiyā kilamathā calanā tañca hetu. Uddhaccakukkuccassa rajanīyaṃ ārammaṇiyaṃ assādiyākindriyaṃ tāva aparipuṇṇañca ñāṇaṃ paccayo; kāmasaññā ca diṭṭhianusayo ca hetu. Vicikicchāya nava mānavidhā ārammaṇaṃ mānānusayo, sova paccayo; vicikicchānusayo hetu. Ete pañca dhammā sahetu sappaccayā uppajjanti.

    તત્થ કતમો સમારોપનો હારો? ઇમે પઞ્ચ નીવરણા ચત્તારોપિ એતે આસવા ગણ્ડાપિ 29 એતે સલ્લાપિ એતે ઉપાદાનાનિ એતે. તેસુ એવ બાહિરેસુ ધમ્મેસુ સંકિલેસભાગિયં સુત્તન્તિ પઞ્ઞત્તિં ગચ્છતિ. અયં સમારોપનો હારો.

    Tattha katamo samāropano hāro? Ime pañca nīvaraṇā cattāropi ete āsavā gaṇḍāpi 30 ete sallāpi ete upādānāni ete. Tesu eva bāhiresu dhammesu saṃkilesabhāgiyaṃ suttanti paññattiṃ gacchati. Ayaṃ samāropano hāro.

    નિદ્દિટ્ઠં સંકિલેસિકભાગિયં સુત્તં.

    Niddiṭṭhaṃ saṃkilesikabhāgiyaṃ suttaṃ.

    ૮૩. મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્માતિ ગાથા.

    83. Manopubbaṅgamā dhammāti gāthā.

    તત્થ કતમો દેસના હારો? ઇમમ્હિ સુત્તે કો અત્થો ખન્ધવવત્થાનેન વિઞ્ઞાણક્ખન્ધં દેસેતિ, ધાતુવવત્થાનેન મનોવિઞ્ઞાણધાતું, આયતનવવત્થાનેન મનાયતનં, ઇન્દ્રિયવવત્થાનેન મનિન્દ્રિયં. તસ્સ કિં પુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા? સંખિત્તેન છ ધમ્મા પુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા કુસલમૂલાનિ ચ અકુસલમૂલાનિ ચ અનિમિત્તં ઇમમ્હિ સુત્તે કુસલમૂલં દેસિતં. તત્થ કતમા મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા? મનો તેસં પુબ્બઙ્ગમં, યથાપિ બલસ્સ રાજા પુબ્બઙ્ગમો, એવમેવ ધમ્માનં મનોપુબ્બઙ્ગમા. તત્થ તિવિધાનં પુબ્બઙ્ગમાનં નેક્ખમ્મચ્છન્દેન અબ્યાપાદચ્છન્દેન અવિહિંસાછન્દેન. અલોભસ્સ નેક્ખમ્મચ્છન્દેન પુબ્બઙ્ગમા. અદોસસ્સ અબ્યાપાદચ્છન્દેન પુબ્બઙ્ગમા. અમોહસ્સ અવિહિંસાછન્દેન પુબ્બઙ્ગમા. તત્થ મનોસેટ્ઠાતિ મનસા ઇમે ધમ્મા ઉસ્સટા મનેન વા નિમ્મિતા. મનોવ ઇમેસં ધમ્માનં સેટ્ઠોતિ મનોવ ઇમેસં ધમ્માનં સેટ્ઠજેટ્ઠોતિ મનોવ ઇમેસં ધમ્માનં આધિપચ્ચં કરોતીતિ મનોસેટ્ઠા. મનોજવાતિ યત્થ મનો ગચ્છતિ. તત્થ ઇમે ધમ્મા ગચ્છન્તીતિ મનોજવા. યથા વાતો સીઘં ગચ્છતિ અઞ્ઞો વા કોચિ સીઘં ગામકો વુચ્ચતે વાતજવોતિ પક્ખિગામિકોતિ, એવમેવ ઇમે ધમ્મા મનેન સમ્પજાયમાના ગચ્છન્તિ, તત્થ ઇમે ધમ્મા ગચ્છન્તીતિ મનોજવાતિ. તે તિવિધા છન્દસમુદાનિતા અનાવિલતા ચ સઙ્કપ્પો. સત્તવિધા ચ કાયિકં સુચરિતં વાચસિકં સુચરિતં, તે દસ કુસલકમ્મપથા. તત્થ મનસા ચે પસન્નેનાતિ મનોકમ્મં. ભાસતિ વાતિ વચીકમ્મં. કરોતિ વાતિ કાયકમ્મં. ઇમેહિ ઇમસ્મિં સુત્તે દસ કુસલકમ્મપથા પરમાપિ સન્તા સીલવતા પરમા. સો ભવતિ વિવત્તિયં ન લોકનિય્યાનાય વાસનાભાગિયં સુત્તં ભવતિ. અયં દેસના.

    Tattha katamo desanā hāro? Imamhi sutte ko attho khandhavavatthānena viññāṇakkhandhaṃ deseti, dhātuvavatthānena manoviññāṇadhātuṃ, āyatanavavatthānena manāyatanaṃ, indriyavavatthānena manindriyaṃ. Tassa kiṃ pubbaṅgamā dhammā? Saṃkhittena cha dhammā pubbaṅgamā dhammā kusalamūlāni ca akusalamūlāni ca animittaṃ imamhi sutte kusalamūlaṃ desitaṃ. Tattha katamā manopubbaṅgamā dhammā? Mano tesaṃ pubbaṅgamaṃ, yathāpi balassa rājā pubbaṅgamo, evameva dhammānaṃ manopubbaṅgamā. Tattha tividhānaṃ pubbaṅgamānaṃ nekkhammacchandena abyāpādacchandena avihiṃsāchandena. Alobhassa nekkhammacchandena pubbaṅgamā. Adosassa abyāpādacchandena pubbaṅgamā. Amohassa avihiṃsāchandena pubbaṅgamā. Tattha manoseṭṭhāti manasā ime dhammā ussaṭā manena vā nimmitā. Manova imesaṃ dhammānaṃ seṭṭhoti manova imesaṃ dhammānaṃ seṭṭhajeṭṭhoti manova imesaṃ dhammānaṃ ādhipaccaṃ karotīti manoseṭṭhā. Manojavāti yattha mano gacchati. Tattha ime dhammā gacchantīti manojavā. Yathā vāto sīghaṃ gacchati añño vā koci sīghaṃ gāmako vuccate vātajavoti pakkhigāmikoti, evameva ime dhammā manena sampajāyamānā gacchanti, tattha ime dhammā gacchantīti manojavāti. Te tividhā chandasamudānitā anāvilatā ca saṅkappo. Sattavidhā ca kāyikaṃ sucaritaṃ vācasikaṃ sucaritaṃ, te dasa kusalakammapathā. Tattha manasā ce pasannenāti manokammaṃ. Bhāsati vāti vacīkammaṃ. Karoti vāti kāyakammaṃ. Imehi imasmiṃ sutte dasa kusalakammapathā paramāpi santā sīlavatā paramā. So bhavati vivattiyaṃ na lokaniyyānāya vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ bhavati. Ayaṃ desanā.

    તત્થ કતમો વિચયો હારો? મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્માતિ કુસલમૂલાનિ ચ અટ્ઠઙ્ગસમ્મત્તાનિ. ઇદં સુત્તં.

    Tattha katamo vicayo hāro? Manopubbaṅgamā dhammāti kusalamūlāni ca aṭṭhaṅgasammattāni. Idaṃ suttaṃ.

    યુત્તીતિ દસન્નં કુસલકમ્મપથાનં યો વિપાકો, સો સુખવેદનીયો અબ્યાપાદસ્સઙ્ગમાનો. છાયાવ અનપાયિનીતિ અનુગચ્છતિ અત્થિ એસા યુત્તિ.

    Yuttīti dasannaṃ kusalakammapathānaṃ yo vipāko, so sukhavedanīyo abyāpādassaṅgamāno. Chāyāva anapāyinīti anugacchati atthi esā yutti.

    પદટ્ઠાનન્તિ અટ્ઠારસન્નં મનોપવિચારાનં પદટ્ઠાનં. મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્માતિ સબ્બકુસલપક્ખસ્સ ઇમે ધમ્મા પદટ્ઠાનં. મનસા ચે પસન્નેનાતિ યો ચેતસો પસાદો, ઇદં સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ પદટ્ઠાનં. ભાસતિ વાતિ સમ્માવાચાય. કરોતિ વાતિ સમ્માકમ્મન્તસ્સ ચ સમ્માવાયામસ્સ ચ પદટ્ઠાનં.

    Padaṭṭhānanti aṭṭhārasannaṃ manopavicārānaṃ padaṭṭhānaṃ. Manopubbaṅgamā dhammāti sabbakusalapakkhassa ime dhammā padaṭṭhānaṃ. Manasā ce pasannenāti yo cetaso pasādo, idaṃ saddhindriyassa padaṭṭhānaṃ. Bhāsati vāti sammāvācāya. Karoti vāti sammākammantassa ca sammāvāyāmassa ca padaṭṭhānaṃ.

    લક્ખણોતિ ઇતિ પુબ્બઙ્ગમા ધમ્માતિ વેદનાપુબ્બઙ્ગમાપિ એતે, સઞ્ઞાપુબ્બઙ્ગમાપિ એતે, સઙ્ખારપુબ્બઙ્ગમાપિ એતે. યે કેચિ ધમ્મા સહજાતા સબ્બે પુબ્બઙ્ગમા એતેસં ધમ્માનં. તતો નં સુખમન્વેતીતિ સોમનસ્સમપિ નં અન્વેતિ યં સુસુખચ્છાયા તદાપિ નં સુખં તદપિ અન્વેતિ.

    Lakkhaṇoti iti pubbaṅgamā dhammāti vedanāpubbaṅgamāpi ete, saññāpubbaṅgamāpi ete, saṅkhārapubbaṅgamāpi ete. Ye keci dhammā sahajātā sabbe pubbaṅgamā etesaṃ dhammānaṃ. Tato naṃ sukhamanvetīti somanassamapi naṃ anveti yaṃ susukhacchāyā tadāpi naṃ sukhaṃ tadapi anveti.

    ૮૪. તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો હારો? મનોપુબ્બઙ્ગમાતિ ન ઇદં એકાદિવચનં. કિં કારણા? સબ્બે યેવ ઇમે છવિઞ્ઞાણકાયા, ઇમમ્હિ ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે સુખેન અત્થિકા, તે મનં પસાદેન્તીતિ અયં ઇમમ્હિ સુત્તે ભગવતો અધિપ્પાયો. અત્થો પુબ્બેયેવ નિદ્દિટ્ઠો.

    84. Tattha katamo catubyūho hāro? Manopubbaṅgamāti na idaṃ ekādivacanaṃ. Kiṃ kāraṇā? Sabbe yeva ime chaviññāṇakāyā, imamhi bhagavato ko adhippāyo? Ye sukhena atthikā, te manaṃ pasādentīti ayaṃ imamhi sutte bhagavato adhippāyo. Attho pubbeyeva niddiṭṭho.

    યાનિ હિ કુસલમૂલાનિ, તાનિ અટ્ઠાનિસંસમત્તા હેતુ, અયં અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો. દસ ઠાનાનિ દેસનાહેતૂનિ દેસનાપચ્ચયા નિદ્દેસના ચ. તત્થ યં મઞ્ઞે દુક્ખેન સહ નામરૂપં વિઞ્ઞાણસચ્ચન્તિ અઙ્ગેન કુસલમૂલં પહીયતિ, અયં અપ્પહીનભૂમિયં સમુદયો. યં તેસં પહાના, અયં નિરોધો. ઇમાનિ ચત્તારિ સચ્ચાનિ. અયં આવટ્ટો હારો.

    Yāni hi kusalamūlāni, tāni aṭṭhānisaṃsamattā hetu, ayaṃ aṭṭhaṅgiko maggo. Dasa ṭhānāni desanāhetūni desanāpaccayā niddesanā ca. Tattha yaṃ maññe dukkhena saha nāmarūpaṃ viññāṇasaccanti aṅgena kusalamūlaṃ pahīyati, ayaṃ appahīnabhūmiyaṃ samudayo. Yaṃ tesaṃ pahānā, ayaṃ nirodho. Imāni cattāri saccāni. Ayaṃ āvaṭṭo hāro.

    વિભત્તીતિ –

    Vibhattīti –

    મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા, મનોસેટ્ઠા મનોમયા;

    Manopubbaṅgamā dhammā, manoseṭṭhā manomayā;

    મનસા ચે પસન્નેન, ભાસતિ વા કરોતિ વા;

    Manasā ce pasannena, bhāsati vā karoti vā;

    તતો નં સુખમન્વેતિ, છાયાવ અનપાયિનીતિ.

    Tato naṃ sukhamanveti, chāyāva anapāyinīti.

    તં ન એકંસેન સમણસ્સ વા બ્રાહ્મણસ્સ વા પન હોતિ. તસ્સ વા મિચ્છાદિટ્ઠિકસ્સ સકસત્થે ચિત્તં પસાદેતિ, તેન ચ પસન્નેન ચિત્તેન ભાસતિ બ્યાકરોતિ ન તં સુખમન્વેતિ ન છાયાવ અનુગામિની, દુક્ખમેવ તં અન્વેતિ. યથા વહન્તં ચક્કં પદમન્વેતિ, ઇદં તં વિભજ્જબ્યાકરણીયં. મનસા ચે પસન્નેન કાયકમ્મં વચીકમ્મં સુખવેદનીયન્તિ સમગ્ગતે સુખવેદનીયં મિચ્છગ્ગતે દુક્ખવેદનીયં, અયં વિભત્તિ.

    Taṃ na ekaṃsena samaṇassa vā brāhmaṇassa vā pana hoti. Tassa vā micchādiṭṭhikassa sakasatthe cittaṃ pasādeti, tena ca pasannena cittena bhāsati byākaroti na taṃ sukhamanveti na chāyāva anugāminī, dukkhameva taṃ anveti. Yathā vahantaṃ cakkaṃ padamanveti, idaṃ taṃ vibhajjabyākaraṇīyaṃ. Manasā ce pasannena kāyakammaṃ vacīkammaṃ sukhavedanīyanti samaggate sukhavedanīyaṃ micchaggate dukkhavedanīyaṃ, ayaṃ vibhatti.

    તત્થ કતમો પરિવત્તનો હારો? મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્માતિ યં મનસા પદુટ્ઠેન ભાસતિ વા કરોતિ વા દુક્ખમસ્સાનુગામિની, એતાનિયેવ દ્વે સુત્તાનિ ભાસિતાનિ એસ એવ ચ પટિપક્ખો. વેવચનન્તિ યદિદં મનોચિત્તં વિઞ્ઞાણં મનિન્દ્રિયં મનોવિઞ્ઞાણધાતુ.

    Tattha katamo parivattano hāro? Manopubbaṅgamā dhammāti yaṃ manasā paduṭṭhena bhāsati vā karoti vā dukkhamassānugāminī, etāniyeva dve suttāni bhāsitāni esa eva ca paṭipakkho. Vevacananti yadidaṃ manocittaṃ viññāṇaṃ manindriyaṃ manoviññāṇadhātu.

    પઞ્ઞત્તીતિ મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્માતિ અયં મનો કિઞ્ચિ પઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. ધમ્માતિ કુસલકમ્મપથપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. મનોસેટ્ઠાતિ વિસિટ્ઠપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. મનોજવાતિ સહપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. ચિત્તન્તિ નેક્ખમ્મપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. મનસા ચે પસન્નેનાતિ સદ્ધિન્દ્રિયપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. મનસા ચે પસન્નેનાતિ અનાવિલસઙ્કપ્પદુતિયજ્ઝાનપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં . મનસા ચે પસન્નેનાતિ અસ્સદ્ધાનં પટિપક્ખપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. ભાસતિ વાતિ સમ્માવાચાપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. કરોતિ વાતિ સમ્માકમ્મન્તપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. તતો નં સુખમન્વેતીતિ ઝાનસમાધાનં. ઇન્દ્રિયેસુ મનિન્દ્રિયં. પટિચ્ચસમુપ્પાદે વિઞ્ઞાણં. મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્માતિ મેત્તા ચ મુદુતા ચ ઝાનેસુ દુતિયં ઝાનં તતિયઞ્ચ. ખન્ધેસુ સઙ્ખારક્ખન્ધપરિયાપન્નો. ધાતૂસુ ધમ્મધાતુ, આયતનેસુ ધમ્માયતનં. યં કુસલં ઇન્દ્રિયેસુ સુખિન્દ્રિયઞ્ચ સોમનસ્સિન્દ્રિયઞ્ચ પદટ્ઠાનં. ઇમેસં ધમ્માનં પટિચ્ચસમુપ્પન્નાનં ફસ્સપચ્ચયા સુખવેદનીયો ફસ્સો સુખવેદના મનોપવિચારેસુ સોમનસ્સવિચારો છત્તિંસેસુ પઠમપદેસુ છ સોમનસ્સનેક્ખમ્મસ્સિતા. ઇતિ અયં ઓતરણો હારો.

    Paññattīti manopubbaṅgamā dhammāti ayaṃ mano kiñci paññattiyā paññattaṃ. Dhammāti kusalakammapathapaññattiyā paññattaṃ. Manoseṭṭhāti visiṭṭhapaññattiyā paññattaṃ. Manojavāti sahapaññattiyā paññattaṃ. Cittanti nekkhammapaññattiyā paññattaṃ. Manasā ce pasannenāti saddhindriyapaññattiyā paññattaṃ. Manasā ce pasannenāti anāvilasaṅkappadutiyajjhānapaññattiyā paññattaṃ . Manasā ce pasannenāti assaddhānaṃ paṭipakkhapaññattiyā paññattaṃ. Bhāsati vāti sammāvācāpaññattiyā paññattaṃ. Karoti vāti sammākammantapaññattiyā paññattaṃ. Tato naṃ sukhamanvetīti jhānasamādhānaṃ. Indriyesu manindriyaṃ. Paṭiccasamuppāde viññāṇaṃ. Manopubbaṅgamā dhammāti mettā ca mudutā ca jhānesu dutiyaṃ jhānaṃ tatiyañca. Khandhesu saṅkhārakkhandhapariyāpanno. Dhātūsu dhammadhātu, āyatanesu dhammāyatanaṃ. Yaṃ kusalaṃ indriyesu sukhindriyañca somanassindriyañca padaṭṭhānaṃ. Imesaṃ dhammānaṃ paṭiccasamuppannānaṃ phassapaccayā sukhavedanīyo phasso sukhavedanā manopavicāresu somanassavicāro chattiṃsesu paṭhamapadesu cha somanassanekkhammassitā. Iti ayaṃ otaraṇo hāro.

    તત્થ કતમો સોધનો હારો? યં અત્થં આરબ્ભ ઇદં સુત્તં ભાસિતં. સો અત્થો નિયુત્તો એતમત્થં આરબ્ભ સુત્તં. અયં સોધનો હારો.

    Tattha katamo sodhano hāro? Yaṃ atthaṃ ārabbha idaṃ suttaṃ bhāsitaṃ. So attho niyutto etamatthaṃ ārabbha suttaṃ. Ayaṃ sodhano hāro.

    ૮૫. તત્થ કતમો અધિટ્ઠાનો હારો? મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્માતિ વેવચનપઞ્ઞત્તિ, ન એકત્તપઞ્ઞત્તિ. ધમ્માતિ એકતો ન વેવચનપઞ્ઞત્તિ. મનસા ચે પસન્નેનાતિ સો પસાદો દ્વિધો અજ્ઝત્તઞ્ચ અબ્યાપાદાવિક્ખમ્ભનબહિદ્ધા ચ ઓકપ્પનતો. સો અજ્ઝત્તપસાદો દ્વિધો. સમુગ્ઘાતપસાદો ચ વિક્ખમ્ભનપસાદો ચ બ્યાપાદપરિયુટ્ઠાનં. વિઘાતો ન મૂલપસાદો જાતમૂલમ્પિ વા. પસાદો સબ્યાપાદં વિઘાતેન. તતો નં સુખમન્વેતીતિ સુખં કાયિકઞ્ચ ચેતસિકઞ્ચ અપ્પિયવિપ્પયોગોપિ પિયસમ્પયોગોપિ નેક્ખમ્મસુખમ્પિ પુથુજ્જનસુખમ્પિ પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગમ્પિ ચેતસિકં સુખં . યમ્પિ પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદેતિ, તમ્પિ કાયિકં સુખં બોજ્ઝઙ્ગા ચ ચેતસિકં સુખં. યમ્પિ પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદેસિ, તમ્પિ તઞ્ચ સુખપદટ્ઠાનં પઞ્ઞત્તિયા યથાવુત્તં તં અપરામટ્ઠં કુસલાનં ધમ્માનં. અન્વેતીતિ અપ્પના સન્દિસ્સતિ ન ચાયં વા પત્તભૂતો અન્વેતિ. તદિદં સુત્તં દ્વીહિ આકારેહિ અધિટ્ઠાતબ્બં. હેતુના ચ યો પસન્નમાનસો વિપાકેન ચ યો દુક્ખવેદનીયો.

    85. Tattha katamo adhiṭṭhāno hāro? Manopubbaṅgamā dhammāti vevacanapaññatti, na ekattapaññatti. Dhammāti ekato na vevacanapaññatti. Manasā ce pasannenāti so pasādo dvidho ajjhattañca abyāpādāvikkhambhanabahiddhā ca okappanato. So ajjhattapasādo dvidho. Samugghātapasādo ca vikkhambhanapasādo ca byāpādapariyuṭṭhānaṃ. Vighāto na mūlapasādo jātamūlampi vā. Pasādo sabyāpādaṃ vighātena. Tato naṃ sukhamanvetīti sukhaṃ kāyikañca cetasikañca appiyavippayogopi piyasampayogopi nekkhammasukhampi puthujjanasukhampi pītisambojjhaṅgampi cetasikaṃ sukhaṃ . Yampi passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, tampi kāyikaṃ sukhaṃ bojjhaṅgā ca cetasikaṃ sukhaṃ. Yampi passaddhakāyo sukhaṃ vedesi, tampi tañca sukhapadaṭṭhānaṃ paññattiyā yathāvuttaṃ taṃ aparāmaṭṭhaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ. Anvetīti appanā sandissati na cāyaṃ vā pattabhūto anveti. Tadidaṃ suttaṃ dvīhi ākārehi adhiṭṭhātabbaṃ. Hetunā ca yo pasannamānaso vipākena ca yo dukkhavedanīyo.

    પરિક્ખારોતિ ભગવા પઞ્ચસતેન ભિક્ખુસઙ્ઘેન નગરં પવિસતિ રાજગહં. તત્થ મનુસ્સો પુગ્ગલો ભગવન્તં પરિવિસતિ, તસ્સ પસાદો ઉપ્પન્નો કુસલમૂલપુબ્બયોગાવચરોપિ. સો અઞ્ઞેસઞ્ચ અક્ખાતિ, ઇદં વાચં ભાસતિ લાભા તેસં, યેસં નિવેસનં ભગવા પવિસતિ, અમ્હાકમ્પિ યદિ ભવેય્ય મયમ્પિ ભગવતો સંપસાદં લચ્છમ્હાતિ. યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા ‘‘નમો ભગવતો નમો ભગવતો’’તિ અબ્યાપાદમાનો એકમન્તે અટ્ઠાસિ. તદનન્તરે ભગવા ઇમં સુત્તં અભાસિત્થ ‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા’’તિ. સબ્બં સુત્તં તથા યં પરેસં ભાસતિ ઇદં વાચાકમ્મં. યં અઞ્જલિં પણામેતિ, ઇદં કાયકમ્મં. યો મનોપસાદો, ઇદં મનોકમ્મં. તત્થ યં પરેસં પકાસેતિ ભાસતિ વણ્ણં. યેસં ભગવા નિવેસનં ગચ્છતીતિ. સબ્બં તસ્સ અલોભો કુસલમૂલં. યં ભગવતિ મેત્તચિત્તો, તસ્સ અદોસો કુસલમૂલં . યં અઞ્જલિં પણામેતિ માનઞ્ચ નિગ્ગણ્હાતિ, તત્થસ્સ અમોહો કુસલમૂલં પાતુભવતિ. યં ઉળારપઞ્ઞં પટિલભતિ, ઇદમસ્સ દિટ્ઠિવિપલ્લાસપ્પહાનં. યં તથાયેવ સંવરો હોતિ, ઇદમસ્સ સઞ્ઞાવિપલ્લાસપ્પહાનં. યં મનસ્સ પસાદનં, ઇદમસ્સ ચિત્તવિપલ્લાસપ્પહાનન્તિ અકુસલવિપલ્લાસાનં વિક્ખમ્ભનં પહાનં પચ્ચયો. તીણિ કુસલમૂલાનિ યો અનાવિલચિત્તસઙ્કપ્પો, સો તસ્સ મનસિકારોતિ વુચ્ચતિ. યં કિલેસેહિ વિક્ખમ્ભનં ઇતિ વિપલ્લાસા ચ આરમ્મણા સપ્પચ્ચયતાય પચ્ચયો કુસલમૂલાનિ ચ સન્દિસ્સયતાય પચ્ચયો, સો ચ મનસિકારો હેતુના ઇમિના પચ્ચયેન ચિત્તં ઉપ્પન્નં. તત્થ યં સસત્થારમ્મણં ચિત્તં પવત્તં અયં બુદ્ધાનુસ્સતિ. યમ્પિ ભગવતો ગુણે મનસિ કરોતિ, અયમસ્સ ધમ્માનુસ્સતિ. તત્થ સતિસમ્પજઞ્ઞં હેતુ, અયઞ્ચ પચ્ચયો. વાચા પઞ્ઞા હેતુ વિતક્કવિચારા પચ્ચયો. કાયસઙ્ખારા કમ્મસ્સ અભિસઙ્ખારો નામ હેતુ વા અપ્પચ્ચયો સુખવેદનીયસ્સ કમ્મસ્સ ઉપચયો હેતુકા કમ્મસ્સ પચ્ચયો.

    Parikkhāroti bhagavā pañcasatena bhikkhusaṅghena nagaraṃ pavisati rājagahaṃ. Tattha manusso puggalo bhagavantaṃ parivisati, tassa pasādo uppanno kusalamūlapubbayogāvacaropi. So aññesañca akkhāti, idaṃ vācaṃ bhāsati lābhā tesaṃ, yesaṃ nivesanaṃ bhagavā pavisati, amhākampi yadi bhaveyya mayampi bhagavato saṃpasādaṃ lacchamhāti. Yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvā ‘‘namo bhagavato namo bhagavato’’ti abyāpādamāno ekamante aṭṭhāsi. Tadanantare bhagavā imaṃ suttaṃ abhāsittha ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti. Sabbaṃ suttaṃ tathā yaṃ paresaṃ bhāsati idaṃ vācākammaṃ. Yaṃ añjaliṃ paṇāmeti, idaṃ kāyakammaṃ. Yo manopasādo, idaṃ manokammaṃ. Tattha yaṃ paresaṃ pakāseti bhāsati vaṇṇaṃ. Yesaṃ bhagavā nivesanaṃ gacchatīti. Sabbaṃ tassa alobho kusalamūlaṃ. Yaṃ bhagavati mettacitto, tassa adoso kusalamūlaṃ . Yaṃ añjaliṃ paṇāmeti mānañca niggaṇhāti, tatthassa amoho kusalamūlaṃ pātubhavati. Yaṃ uḷārapaññaṃ paṭilabhati, idamassa diṭṭhivipallāsappahānaṃ. Yaṃ tathāyeva saṃvaro hoti, idamassa saññāvipallāsappahānaṃ. Yaṃ manassa pasādanaṃ, idamassa cittavipallāsappahānanti akusalavipallāsānaṃ vikkhambhanaṃ pahānaṃ paccayo. Tīṇi kusalamūlāni yo anāvilacittasaṅkappo, so tassa manasikāroti vuccati. Yaṃ kilesehi vikkhambhanaṃ iti vipallāsā ca ārammaṇā sappaccayatāya paccayo kusalamūlāni ca sandissayatāya paccayo, so ca manasikāro hetunā iminā paccayena cittaṃ uppannaṃ. Tattha yaṃ sasatthārammaṇaṃ cittaṃ pavattaṃ ayaṃ buddhānussati. Yampi bhagavato guṇe manasi karoti, ayamassa dhammānussati. Tattha satisampajaññaṃ hetu, ayañca paccayo. Vācā paññā hetu vitakkavicārā paccayo. Kāyasaṅkhārā kammassa abhisaṅkhāro nāma hetu vā appaccayo sukhavedanīyassa kammassa upacayo hetukā kammassa paccayo.

    ૮૬. તત્થ કતમો સમારોપનો હારો? મનસાયેવ પસન્નેન સતોયેવેત્થ પસન્નો અપિ ચ ચિત્તવોદાના સત્તા વિમુચ્ચન્તીતિ તેન સત્તા ચિત્તપુબ્બઙ્ગમા ચિત્તેન પસન્નેન ચેતનાપિ તત્થ ચિત્તભૂતા ભવન્તીતિ પટિઘા અયં ચેતનાનં પસાદેન કાયો ચસ્સ પસાદો , સો ચ આરભતિ પસાદેન પસન્નો સઞ્ઞાનન્તિ ચસ્સ અવિપરીતા, સો પઞ્ચવિધો વિક્ખમ્ભના, કાયપસ્સમ્ભનાયેવા પસાદો ચિત્તસિતો ચિત્તં પન પુબ્બંયેવ પસન્નં. અયં સમારોપના. એવં પઞ્ચન્નમ્પિ પસાદો. તતો નં સુખમન્વેતીતિ કતમં ભગવા નિદ્દિસતિ? ન હિ અત્તસચ્ચં તસ્સ કમ્મસ્સ વિપાકો અન્વેતિ. તસ્સ ઉપાયો અનુગચ્છતિ યદા સિતપચ્ચયા ઉપ્પજ્જતે સોમનસ્સં અવિપ્પટિસારોપિ અન્વેતિ. અયં સમારોપનો હારો.

    86. Tattha katamo samāropano hāro? Manasāyeva pasannena satoyevettha pasanno api ca cittavodānā sattā vimuccantīti tena sattā cittapubbaṅgamā cittena pasannena cetanāpi tattha cittabhūtā bhavantīti paṭighā ayaṃ cetanānaṃ pasādena kāyo cassa pasādo , so ca ārabhati pasādena pasanno saññānanti cassa aviparītā, so pañcavidho vikkhambhanā, kāyapassambhanāyevā pasādo cittasito cittaṃ pana pubbaṃyeva pasannaṃ. Ayaṃ samāropanā. Evaṃ pañcannampi pasādo. Tato naṃ sukhamanvetīti katamaṃ bhagavā niddisati? Na hi attasaccaṃ tassa kammassa vipāko anveti. Tassa upāyo anugacchati yadā sitapaccayā uppajjate somanassaṃ avippaṭisāropi anveti. Ayaṃ samāropano hāro.

    મહાનામ સક્કસ્સ સુત્તં 31. તસ્મિં ચે સમયે અસ્સતો અસમ્પજાનો કાલં કરેય્ય કામે ભવતિ. અસ્સતો અભિસમાહારો યો મા ભાયિ, મહાનામ, યં તં ચિત્તં દીઘરત્તં સદ્ધાપરિભાવિતં સીલપરિભાવિતં સુતચાગપરિભાવિતન્તિ વિત્થારેન કાતબ્બં. ચાગેન ચ પઞ્ઞાય ચ કિં દસ્સેતિ? યા સદ્ધા, સા ચેતસો પસાદો. યા અનાવિલસઙ્કપ્પિતા, સા સદ્ધા. કિં કારણા? અનાવિલલક્ખણા. અનાવિલલક્ખણા હિ સદ્ધા. અપરે આહુ ગુણપરિસુદ્ધિનિટ્ઠાગમનલક્ખણા, યઞ્ચ અપરે વા વચનપટિગ્ગહલક્ખણા સદ્ધા. અપરો પરિયાયો અત્તાનં યદિ એવં ઓકપ્પેતિ ‘‘નાહં કિઞ્ચિ જાનામીતિ એસા અહં તત્થ અનુઞ્ઞત્તા અનઞ્ઞતા’’તિ. અયં સદ્ધાતિ. અપરો પરિયાયો એકસટ્ઠિયા દિટ્ઠિગતાનં આદીનવાનુપસ્સના અનિચ્ચં દુક્ખમનત્તાતિ. તેન ચ પદિટ્ઠં ભવતિ યથા ગમ્ભીરે ઉદપાને ઉદકં ચક્ખુના પસ્સતિ ન ચ કાયેન અભિસમ્ભુનાતિ. એવમસ્સ અરિયા નિજ્ઝાનક્ખન્તિયા દિટ્ઠિ ભવતિ, ન ચ સચ્છિકતા. અયં વુચ્ચતિ સદ્ધા. સા ચ લોકિકા. અપરો પરિયાયો ખમતિ પુથુજ્જનભૂતસ્સ વીસતિ ચાતિ કો સક્કાયાધીના ન નિવેસો. ન એતં એકન્તિ નયસઞ્ઞા યથાભૂતં દિટ્ઠિયા તુ ખલુ મુદૂહિ પઞ્ચહિ ઇન્દ્રિયેહિ દસ્સનમગ્ગેન પહીના ભવન્તિ. દિટ્ઠેકટ્ઠા ચ કિલેસા, અયં સદ્ધા.

    Mahānāma sakkassa suttaṃ 32. Tasmiṃ ce samaye assato asampajāno kālaṃ kareyya kāme bhavati. Assato abhisamāhāro yo mā bhāyi, mahānāma, yaṃ taṃ cittaṃ dīgharattaṃ saddhāparibhāvitaṃ sīlaparibhāvitaṃ sutacāgaparibhāvitanti vitthārena kātabbaṃ. Cāgena ca paññāya ca kiṃ dasseti? Yā saddhā, sā cetaso pasādo. Yā anāvilasaṅkappitā, sā saddhā. Kiṃ kāraṇā? Anāvilalakkhaṇā. Anāvilalakkhaṇā hi saddhā. Apare āhu guṇaparisuddhiniṭṭhāgamanalakkhaṇā, yañca apare vā vacanapaṭiggahalakkhaṇā saddhā. Aparo pariyāyo attānaṃ yadi evaṃ okappeti ‘‘nāhaṃ kiñci jānāmīti esā ahaṃ tattha anuññattā anaññatā’’ti. Ayaṃ saddhāti. Aparo pariyāyo ekasaṭṭhiyā diṭṭhigatānaṃ ādīnavānupassanā aniccaṃ dukkhamanattāti. Tena ca padiṭṭhaṃ bhavati yathā gambhīre udapāne udakaṃ cakkhunā passati na ca kāyena abhisambhunāti. Evamassa ariyā nijjhānakkhantiyā diṭṭhi bhavati, na ca sacchikatā. Ayaṃ vuccati saddhā. Sā ca lokikā. Aparo pariyāyo khamati puthujjanabhūtassa vīsati cāti ko sakkāyādhīnā na niveso. Na etaṃ ekanti nayasaññā yathābhūtaṃ diṭṭhiyā tu khalu mudūhi pañcahi indriyehi dassanamaggena pahīnā bhavanti. Diṭṭhekaṭṭhā ca kilesā, ayaṃ saddhā.

    સોતાપત્તઙ્ગમદુક્ખાયં ભૂમિયં પરિપુણ્ણા વુચ્ચતિ. તસ્મિંયેવ ભૂમિયં સેક્ખસીલં અરિયા ધારન્તિ વુચ્ચતિ. તસ્મિંયેવ ભૂમિયં મુદુપઞ્ઞા પઞ્ઞિન્દ્રિયન્તિ વુચ્ચતિ. તસ્મિંયેવ ભૂમિયં ખન્ધેહિ અનત્થિકતા, અયં ચાગો. તસ્મા સદ્ધા ચાગાધિટ્ઠાનેન નિદ્દિસિતબ્બા. યતિકેન 33 ભિય્યો મનેન સા હિસ્સ વિપરીતા દિટ્ઠિકા અસ્સદ્ધા, સા નયનઉપધીસુ પમત્તા સમાદિન્ના. તત્થ સદ્ધિન્દ્રિયં યો કામં પરિવિસ્સન્તિ ઇતિ સન્તપાપપટિનિસ્સગ્ગા ન ચાગાધિટ્ઠાનં પઞ્ઞિન્દ્રિયેન પઞ્ઞાધિટ્ઠાનં, સીલેન ઉપસમાધિટ્ઠાનં. ઇમે ચત્તારો ધમ્મા સીલં પરિભાવયન્તિ સદ્ધા સીલં ચાગો ચ પઞ્ઞાતિ. તત્થ સદ્ધાય ઓઘં તરતિ. યં સીલં, અયં અપ્પમાદો. યો ચાગો, ઇદં પઞ્ઞાય કમ્મં. યા પઞ્ઞા, ઇદં પઞ્ઞિન્દ્રિયં, તત્થ યં સદ્ધિન્દ્રિયં. તં તીસુ અવેચ્ચપ્પસાદેસુ. યં સીલં, તં સદ્ધિન્દ્રિયેસુ. યો ચાગો, સો ચતૂસુ ઝાનેસુ. યા પઞ્ઞા, સા સચ્ચેસુ, સતિ સબ્બત્થગામિની. તસ્સ સેક્ખસ્સ ભદ્દિકા ભતિ, ભદ્દિકો અભિસમ્પરાયો. તસ્સ સમ્મુટ્ઠસ્સતિકસ્સ સીલં કરોન્તસ્સ ન કાયસમ્મુટ્ઠસ્સતિતાય તાનિ વા ઇન્દ્રિયાનિ તં વા કુસલમૂલં કમ્મવિપાકં ભવતિ. તસ્સ તિકસ્સ અત્થનિદ્દેસો. તત્થ સદ્ધા સીલં ચાગો પઞ્ઞા ચત્તારો ધમ્મા. યા સદ્ધા યા ચ પઞ્ઞા, ઇદં મનોસુચરિતં. યં સીલં, ઇદં કાયિકં વાચસિકં સુચરિતં. યો ચાગો, ઇદં ચેતસિકં અલોભો સુચરિતં. ઇતિ ચિત્તે ગહિતે પઞ્ચક્ખન્ધા ગહિતા ભવન્તિ. ઇમેહિ ધમ્મેહિ સુચરિતં ઇદં દુક્ખઞ્ચ અરિયસચ્ચં પદટ્ઠાનં મગ્ગસ્સ.

    Sotāpattaṅgamadukkhāyaṃ bhūmiyaṃ paripuṇṇā vuccati. Tasmiṃyeva bhūmiyaṃ sekkhasīlaṃ ariyā dhāranti vuccati. Tasmiṃyeva bhūmiyaṃ mudupaññā paññindriyanti vuccati. Tasmiṃyeva bhūmiyaṃ khandhehi anatthikatā, ayaṃ cāgo. Tasmā saddhā cāgādhiṭṭhānena niddisitabbā. Yatikena 34 bhiyyo manena sā hissa viparītā diṭṭhikā assaddhā, sā nayanaupadhīsu pamattā samādinnā. Tattha saddhindriyaṃ yo kāmaṃ parivissanti iti santapāpapaṭinissaggā na cāgādhiṭṭhānaṃ paññindriyena paññādhiṭṭhānaṃ, sīlena upasamādhiṭṭhānaṃ. Ime cattāro dhammā sīlaṃ paribhāvayanti saddhā sīlaṃ cāgo ca paññāti. Tattha saddhāya oghaṃ tarati. Yaṃ sīlaṃ, ayaṃ appamādo. Yo cāgo, idaṃ paññāya kammaṃ. Yā paññā, idaṃ paññindriyaṃ, tattha yaṃ saddhindriyaṃ. Taṃ tīsu aveccappasādesu. Yaṃ sīlaṃ, taṃ saddhindriyesu. Yo cāgo, so catūsu jhānesu. Yā paññā, sā saccesu, sati sabbatthagāminī. Tassa sekkhassa bhaddikā bhati, bhaddiko abhisamparāyo. Tassa sammuṭṭhassatikassa sīlaṃ karontassa na kāyasammuṭṭhassatitāya tāni vā indriyāni taṃ vā kusalamūlaṃ kammavipākaṃ bhavati. Tassa tikassa atthaniddeso. Tattha saddhā sīlaṃ cāgo paññā cattāro dhammā. Yā saddhā yā ca paññā, idaṃ manosucaritaṃ. Yaṃ sīlaṃ, idaṃ kāyikaṃ vācasikaṃ sucaritaṃ. Yo cāgo, idaṃ cetasikaṃ alobho sucaritaṃ. Iti citte gahite pañcakkhandhā gahitā bhavanti. Imehi dhammehi sucaritaṃ idaṃ dukkhañca ariyasaccaṃ padaṭṭhānaṃ maggassa.

    ૮૭. તત્થ કતમો વિચયો હારો? યા ચ સદ્ધા યઞ્ચ સીલં. તં કિસ્સ કરોતિ? યા સદ્ધા તાય ભગવન્તં અનુસ્સરતિ મત્તેનપિ હત્થિના સમાગતા, અસ્સ ભો કુક્કુરા સબ્બં સીલેન નપ્પટિપજ્જતિ કાયેન વા વાચાય વા ઠાનં વિસારદો ભવતીતિ અવિપ્પટિસારી પઞ્ઞા યસ્સ પઞ્ઞત્તં ઉપટ્ઠપેતિ. તસ્સ અખણ્ડસ્સ સીલં યં ન પચ્છિ તસ્સં મોહસ્સ અકુસલચિત્તં ઉપ્પજ્જતિ મિચ્છાદિટ્ઠિસહગતં વા, અયં વિચયો હારો. ધમ્મવાદિનો ભદ્દિકારાતિ ભવિસ્સતિ અત્થિ એસા યુત્તિ.

    87. Tattha katamo vicayo hāro? Yā ca saddhā yañca sīlaṃ. Taṃ kissa karoti? Yā saddhā tāya bhagavantaṃ anussarati mattenapi hatthinā samāgatā, assa bho kukkurā sabbaṃ sīlena nappaṭipajjati kāyena vā vācāya vā ṭhānaṃ visārado bhavatīti avippaṭisārī paññā yassa paññattaṃ upaṭṭhapeti. Tassa akhaṇḍassa sīlaṃ yaṃ na pacchi tassaṃ mohassa akusalacittaṃ uppajjati micchādiṭṭhisahagataṃ vā, ayaṃ vicayo hāro. Dhammavādino bhaddikārāti bhavissati atthi esā yutti.

    તત્થ કતમો પદટ્ઠાનો હારો? યમિદં ચિત્તં દીઘરત્તં પરિભાવિતં સદ્ધાય સીલેન ચાગેન પઞ્ઞાય સમાધિના પઠમજ્ઝાનસ્સ પદટ્ઠાનં. યા સદ્ધા અસ્સ અનાવિલસઙ્કપ્પો, તં દુતિયજ્ઝાનસ્સ પદટ્ઠાનં. તીણિ ચ અવેચ્ચપ્પસાદા યં સીલં, તં અરિયકન્તં, તં સીલક્ખન્ધસ્સ પદટ્ઠાનં. યા પઞ્ઞા, સા પઞ્ઞાક્ખન્ધસ્સ પદટ્ઠાનં. ઇમે ચ ધમ્મા ઇદઞ્ચ ચિત્તં એકોદિભૂતસમાધિસ્સ પદટ્ઠાનં. સદ્ધા સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ પદટ્ઠાનં. ચાગો સમાધિન્દ્રિયસ્સ પદટ્ઠાનં. પઞ્ઞા પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ પદટ્ઠાનં. સદ્ધા ચ પઞ્ઞા ચ વિપસ્સના પદટ્ઠાનં. સીલઞ્ચ ચાગો ચ સમથસ્સ પદટ્ઠાનં. સદ્ધા ચ પઞ્ઞા ચ અવિજ્જા વિરાગાય પઞ્ઞાવિમુત્તિયા પદટ્ઠાનં. સીલઞ્ચ ચાગો ચ રાગવિરાગાય ચેતોવિમુત્તિયા પદટ્ઠાનં.

    Tattha katamo padaṭṭhāno hāro? Yamidaṃ cittaṃ dīgharattaṃ paribhāvitaṃ saddhāya sīlena cāgena paññāya samādhinā paṭhamajjhānassa padaṭṭhānaṃ. Yā saddhā assa anāvilasaṅkappo, taṃ dutiyajjhānassa padaṭṭhānaṃ. Tīṇi ca aveccappasādā yaṃ sīlaṃ, taṃ ariyakantaṃ, taṃ sīlakkhandhassa padaṭṭhānaṃ. Yā paññā, sā paññākkhandhassa padaṭṭhānaṃ. Ime ca dhammā idañca cittaṃ ekodibhūtasamādhissa padaṭṭhānaṃ. Saddhā saddhindriyassa padaṭṭhānaṃ. Cāgo samādhindriyassa padaṭṭhānaṃ. Paññā paññindriyassa padaṭṭhānaṃ. Saddhā ca paññā ca vipassanā padaṭṭhānaṃ. Sīlañca cāgo ca samathassa padaṭṭhānaṃ. Saddhā ca paññā ca avijjā virāgāya paññāvimuttiyā padaṭṭhānaṃ. Sīlañca cāgo ca rāgavirāgāya cetovimuttiyā padaṭṭhānaṃ.

    તત્થ કતમો લક્ખણો હારો? વિઞ્ઞાણે વુત્તે સદ્ધાસતિભાવિતે સબ્બે પઞ્ચક્ખન્ધા વુત્તા ભવન્તિ. સદ્ધાય ભણિતાય સબ્બાનિ સત્ત ધનાનિ ભણિતાનિ હોન્તિ સદ્ધાધનં…પે॰… સીલક્ખન્ધે વુત્તે સમાધિક્ખન્ધો ચ પઞ્ઞાક્ખન્ધો ચ વુત્તા ભવન્તિ. યં તં ચિત્તં દીઘરત્તં પરિભાવિતં પચ્છિમકે કાલે ન તદનુપરિવત્તિ ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. તત્થ સઞ્ઞાપિ તદનુપરિવત્તિની ભવતિ. યેપિ તજ્જાતિકા ધમ્મા, તેપિ તદનુપરિવત્તિનો ભવન્તિ. રૂપસઞ્ઞા રૂપસઞ્ચેતનાનુપસ્સનમનસિકારો એવં છન્નં આયતનાનં વિઞ્ઞાણકાયે, અયં લક્ખણો હારો.

    Tattha katamo lakkhaṇo hāro? Viññāṇe vutte saddhāsatibhāvite sabbe pañcakkhandhā vuttā bhavanti. Saddhāya bhaṇitāya sabbāni satta dhanāni bhaṇitāni honti saddhādhanaṃ…pe… sīlakkhandhe vutte samādhikkhandho ca paññākkhandho ca vuttā bhavanti. Yaṃ taṃ cittaṃ dīgharattaṃ paribhāvitaṃ pacchimake kāle na tadanuparivatti bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Tattha saññāpi tadanuparivattinī bhavati. Yepi tajjātikā dhammā, tepi tadanuparivattino bhavanti. Rūpasaññā rūpasañcetanānupassanamanasikāro evaṃ channaṃ āyatanānaṃ viññāṇakāye, ayaṃ lakkhaṇo hāro.

    તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો હારો? ઇધ સુત્તે ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે ભદ્દિકં ભતિં આકઙ્ખેય્ય ભદ્દિકઞ્ચ અભિસમ્પરાયં, તે સદ્ધં સીલં ચાગં પઞ્ઞઞ્ચ મનસિ કરિસ્સન્તિ, અયં અધિપ્પાયો. યે ચઞ્ઞેપિ સત્તા તથાગતસ્સ સમ્મુખં ન પટિયુજ્ઝન્તે, ઇમં ધમ્મં સોતા અવિપ્પટિસારતો કાલં કરિસ્સન્તીતિ, અયં અધિપ્પાયો.

    Tattha katamo catubyūho hāro? Idha sutte bhagavato ko adhippāyo? Ye bhaddikaṃ bhatiṃ ākaṅkheyya bhaddikañca abhisamparāyaṃ, te saddhaṃ sīlaṃ cāgaṃ paññañca manasi karissanti, ayaṃ adhippāyo. Ye caññepi sattā tathāgatassa sammukhaṃ na paṭiyujjhante, imaṃ dhammaṃ sotā avippaṭisārato kālaṃ karissantīti, ayaṃ adhippāyo.

    ૮૮. તત્થ કતમો આવટ્ટો હારો? ઇદમ્પિ ચત્તારો ધમ્મા સદ્ધા ચ પઞ્ઞા ચ અસ્સદ્ધિયઞ્ચ અવિજ્જઞ્ચ હનન્તિ. સીલઞ્ચ ચાગો ચ તણ્હા ચ દોસઞ્ચ હનન્તિ. તસ્સ દ્વે મૂલાનિ પહીયન્તિ. દુક્ખં નિવત્તેતિ અપ્પહીનભૂમિયઞ્ચ દ્વિમૂલાનિ પઞ્ચક્ખન્ધા. દ્વે અરિયસચ્ચાનિ સમથો ચ વિપસ્સના ચ. દ્વિન્નં મૂલાનં પહાનં. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ નિરોધો ચ મગ્ગો ચ. અયં આવટ્ટો હારો.

    88. Tattha katamo āvaṭṭo hāro? Idampi cattāro dhammā saddhā ca paññā ca assaddhiyañca avijjañca hananti. Sīlañca cāgo ca taṇhā ca dosañca hananti. Tassa dve mūlāni pahīyanti. Dukkhaṃ nivatteti appahīnabhūmiyañca dvimūlāni pañcakkhandhā. Dve ariyasaccāni samatho ca vipassanā ca. Dvinnaṃ mūlānaṃ pahānaṃ. Imāni dve saccāni nirodho ca maggo ca. Ayaṃ āvaṭṭo hāro.

    તત્થ કતમો વિભત્તિ? યં તં ચિત્તં સદ્ધાપરિભાવિતં…પે॰… સચે પુથુજ્જનસ્સ તસ્સપિ ભદ્દિકા ભતિ ભવિસ્સતીતિ ન એકંસેન તસ્સ કમ્મં દિટ્ઠેયેવ ધમ્મે વિપાકન્તિ પચ્ચેસ્સતિ, અપરમ્હિ વા પરિયાયે ભવિસ્સતિ. યં વા અતીતં વિપાકાય પચ્ચુપટ્ઠિતં, તપ્પચ્ચયાનિ ચેતાનિ, યે યથા મહાકમ્મવિભઙ્ગે ‘‘તેનાયં વિભજ્જબ્યાકરણિયો નિદ્દેસો ધમ્મચારિનો યા ભદ્દિકા ભતી’’તિ.

    Tattha katamo vibhatti? Yaṃ taṃ cittaṃ saddhāparibhāvitaṃ…pe… sace puthujjanassa tassapi bhaddikā bhati bhavissatīti na ekaṃsena tassa kammaṃ diṭṭheyeva dhamme vipākanti paccessati, aparamhi vā pariyāye bhavissati. Yaṃ vā atītaṃ vipākāya paccupaṭṭhitaṃ, tappaccayāni cetāni, ye yathā mahākammavibhaṅge ‘‘tenāyaṃ vibhajjabyākaraṇiyo niddeso dhammacārino yā bhaddikā bhatī’’ti.

    તત્થ કતમા પરિવત્તના? અસ્સદ્ધિયં દુસ્સીલ્યં યં મચ્છેરં દુપ્પઞ્ઞં ચ 35 યઞ્ચ પટિપક્ખેન પહીના ભવન્તિ, અયં પરિવત્તના.

    Tattha katamā parivattanā? Assaddhiyaṃ dussīlyaṃ yaṃ maccheraṃ duppaññaṃ ca 36 yañca paṭipakkhena pahīnā bhavanti, ayaṃ parivattanā.

    તત્થ કતમં વેવચનં? યં તં ચિત્તં દીઘરત્તં પરિભાવિતં ચિત્તં મનોવિઞ્ઞાણં…પે॰… યં સદ્ધાબલં સદ્ધિન્દ્રિયં, યં સીલં તં સુચરિતં, સંયમો નિયમો દમો ખન્ધતા ઇમાનિ તસ્સ વેવચનાનિ. યો ચાગો સો પટિનિસ્સગ્ગો અલોભો વોસગ્ગો ચાગોયિટ્ઠાનં. યા પઞ્ઞા સા પઞ્ઞત્તા પઞ્ઞપ્પભા પઞ્ઞિન્દ્રિયં પઞ્ઞાબલં.

    Tattha katamaṃ vevacanaṃ? Yaṃ taṃ cittaṃ dīgharattaṃ paribhāvitaṃ cittaṃ manoviññāṇaṃ…pe… yaṃ saddhābalaṃ saddhindriyaṃ, yaṃ sīlaṃ taṃ sucaritaṃ, saṃyamo niyamo damo khandhatā imāni tassa vevacanāni. Yo cāgo so paṭinissaggo alobho vosaggo cāgoyiṭṭhānaṃ. Yā paññā sā paññattā paññappabhā paññindriyaṃ paññābalaṃ.

    તત્થ કતમા પઞ્ઞત્તિ? યં તં ચિત્તં બીજં પઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. પરિભાવના વાસના પઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તિ. સદ્ધા પસાદપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા. સીલં સુચરિતપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. ચાગો પુઞ્ઞકિરિયપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તો. પઞ્ઞા વીમંસપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા. ઇમે તયો ધમ્મા સદ્ધા સીલં ચાગો પઞ્ઞવતો પારિસુદ્ધિં ગચ્છન્તિ.

    Tattha katamā paññatti? Yaṃ taṃ cittaṃ bījaṃ paññattiyā paññattaṃ. Paribhāvanā vāsanā paññattiyā paññatti. Saddhā pasādapaññattiyā paññattā. Sīlaṃ sucaritapaññattiyā paññattaṃ. Cāgo puññakiriyapaññattiyā paññatto. Paññā vīmaṃsapaññattiyā paññattā. Ime tayo dhammā saddhā sīlaṃ cāgo paññavato pārisuddhiṃ gacchanti.

    તત્થ કતમો ઓતરણો? યં ચિત્તં, તં ખન્ધેસુ વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો, ધાતૂસુ મનોવિઞ્ઞાણધાતુ, આયતનેસુ મનાયતનં. યે ચત્તારો ધમ્મા, તે ખન્ધેસુ સઙ્ખારક્ખન્ધે પરિયાપન્ના…પે॰… ધાતૂસુ આયતનેસુ.

    Tattha katamo otaraṇo? Yaṃ cittaṃ, taṃ khandhesu viññāṇakkhandho, dhātūsu manoviññāṇadhātu, āyatanesu manāyatanaṃ. Ye cattāro dhammā, te khandhesu saṅkhārakkhandhe pariyāpannā…pe… dhātūsu āyatanesu.

    તત્થ કતમો સોધનો હારો? ઇદં ભગવતો ભાસિતં મહાનામેન સક્કેન પુચ્છિતેન સબ્બં તં નિયુત્તં.

    Tattha katamo sodhano hāro? Idaṃ bhagavato bhāsitaṃ mahānāmena sakkena pucchitena sabbaṃ taṃ niyuttaṃ.

    તત્થ કતમો અધિટ્ઠાનો? ઇદં ચિત્તં વેમત્તતાય પઞ્ઞત્તં અકુસલેહિ ચિત્તેહિ અપરિભાવિતેહિ પરિભાવિતન્તિ યાનિ પુન પરિભાવિતાનિ અઞ્ઞેસમ્પિ તત્થ ઉપાદાય પઞ્ઞત્તં સબ્બેપિમે ચત્તારો ધમ્મા એકત્તતાય પઞ્ઞત્તા. ભદ્દિકા ભતીતિ કામભોગિનો તેવ રૂપધાતુ અરૂપધાતુ મનુસ્સાતિ સબ્બા ભદ્દિકા ભતિ તદેવ કથાય પઞ્ઞત્તં, અયં પઞ્ઞત્તિ.

    Tattha katamo adhiṭṭhāno? Idaṃ cittaṃ vemattatāya paññattaṃ akusalehi cittehi aparibhāvitehi paribhāvitanti yāni puna paribhāvitāni aññesampi tattha upādāya paññattaṃ sabbepime cattāro dhammā ekattatāya paññattā. Bhaddikā bhatīti kāmabhogino teva rūpadhātu arūpadhātu manussāti sabbā bhaddikā bhati tadeva kathāya paññattaṃ, ayaṃ paññatti.

    તત્થ કતમો પરિક્ખારો? ચિત્તસ્સ ઇન્દ્રિયાનિ પચ્ચયો આધિપતેય્યપચ્ચયતાય મનસિકારો. હેતુપચ્ચયતાય પચ્ચયો. સદ્ધાય લોકિકા પઞ્ઞા હેતુપચ્ચયતાય પચ્ચયો. યોનિસો ચ મનસિકારો પચ્ચયો. સીલસ્સ પતિરૂપદેસવાસો પચ્ચયો. અત્તસમ્માપણિધાનઞ્ચ હેતુ. ચાગસ્સ અલોભો હેતુ. અવિપ્પટિસારો ચ હેતુપચ્ચયો. પઞ્ઞા પરતો ચ ઘોસો અજ્ઝત્તઞ્ચ યોનિસો મનસિકારો હેતુપચ્ચયો ચ.

    Tattha katamo parikkhāro? Cittassa indriyāni paccayo ādhipateyyapaccayatāya manasikāro. Hetupaccayatāya paccayo. Saddhāya lokikā paññā hetupaccayatāya paccayo. Yoniso ca manasikāro paccayo. Sīlassa patirūpadesavāso paccayo. Attasammāpaṇidhānañca hetu. Cāgassa alobho hetu. Avippaṭisāro ca hetupaccayo. Paññā parato ca ghoso ajjhattañca yoniso manasikāro hetupaccayo ca.

    તત્થ કતમો સમારોપનો? યં તં ચિત્તં દીઘરત્તં પરિભાવિતન્તિ ચેતસિકાપિ. એત્થ સબ્બે ધમ્મા પરિભાવિતા ભદ્દિકા તે ભતિ ભવિસ્સતિ, ભદ્દિકા ઉપપત્તિકો અભિસમ્પરાયો. ઇતિ યે કેચિ મનુસ્સકા ઉપભોગપરિભોગા સબ્બે ભદ્દિકા ભતિયેવ, અયં સમારોપનો.

    Tattha katamo samāropano? Yaṃ taṃ cittaṃ dīgharattaṃ paribhāvitanti cetasikāpi. Ettha sabbe dhammā paribhāvitā bhaddikā te bhati bhavissati, bhaddikā upapattiko abhisamparāyo. Iti ye keci manussakā upabhogaparibhogā sabbe bhaddikā bhatiyeva, ayaṃ samāropano.

    ૮૯. ઉદ્ધં અધો સબ્બધિ વીતરાગોતિ ગાથા 37. તત્થ કિં ઉદ્ધં નામ? યં ઇતો ઉદ્ધં ભવિસ્સતિ અનાગામી, ઇદં ઉદ્ધં. અધો નામ યમતિક્કન્તમતીતં, ઇદમવોચ અપદાનતન્તિ ઉદ્ધં. તત્થ અતીતેન સસ્સતદિટ્ઠિ પુબ્બન્તાકપ્પિકાનં અપરન્તદિટ્ઠિ કેસઞ્ચિ, ઉચ્છેદદિટ્ઠિં યં 38 વુત્તકપ્પિકાનં ઇમા ચેવ દિટ્ઠિયો ઉચ્છેદદિટ્ઠિ ચ સસ્સતદિટ્ઠિ ચ. તત્થાયં સસ્સતદિટ્ઠિ ઇમાનિ પન્નરસ પદાનિ સક્કાયદિટ્ઠિ સસ્સતં ભજન્તિ. રૂપવન્તં મે અત્તા, અત્તનિ મે રૂપં, રૂપં મે અત્તાતિ યદુચ્ચતે પઞ્ઞં પરિદહન્તિ. યા ઉચ્છેદદિટ્ઠિ સા પઞ્ચસતાનિ ઉચ્છેદં ભજન્તિ. તે ‘‘તં જીવં તં સરીર’’ન્તિ પસ્સન્તિ, રૂપં મે અત્તાતિ તથારૂપા ચતુબ્બિધા સક્કાયદિટ્ઠિ ઉચ્છેદેન ચ સસ્સતેન ચ. એવં પઞ્ચસુ ખન્ધેસુ વીસતિવત્થુકાય દિટ્ઠિયા પન્નરસ પદાનિ પુબ્બન્તં ભજન્તિ. સસ્સતદિટ્ઠિયા પઞ્ચ પદાનિ અપરન્તં ભજન્તિ ઉચ્છેદદિટ્ઠિયા. તત્થ ‘‘અયમહમસ્મી’’તિ પસ્સન્તા રૂપં અત્તતો સમનુપસ્સતિ, સો ઉચ્છેદવાદી રૂપવન્તઞ્ચ અત્તાનં, અત્તનિ ચ રૂપં, રૂપસ્મિં વા અત્તાતિ સો પસ્સતિ ચાતિ ઇતિ ઉચ્છેદદિટ્ઠિ ચ, અત્તતો પટિસ્સરતિ સસ્સતદિટ્ઠિ પુબ્બન્તતો ચ પટિસ્સરતિ. ‘‘અયમહમસ્મી’’તિ ન સમનુપસ્સતિ. તસ્સ દિટ્ઠાસવા પહાનં ગચ્છન્તિ. યો તીસુ અદ્ધાસુ પુબ્બન્તે ચ અપરન્તે ચ તેન તેન નિદ્દિટ્ઠાનેન ઉદ્ધં અધો સબ્બધિ વીતરાગો ‘‘અહમસ્મી’’તિ ન અનુપસ્સતીતિ ઇમિના દ્વારેન ઇમિના પયોગેન ઇમિના ઉપાયેન ઇદં દસ્સનભૂમિ ચ સોતાપત્તિફલઞ્ચ સો અરિયો પયોગો અનભાવંગતેન સંસારેન અપુનબ્ભવાતિ યો કોચિ અરિયો પયોગો પુનબ્ભવાય મુદૂનિ વા પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ મજ્ઝાનિ અધિમત્તાનિ વા સબ્બં અપુનબ્ભવપ્પહાનાય સંવત્તન્તિ. અહન્તિ દિટ્ઠોઘો કામોઘો ભવોઘો અવિજ્જોઘો ચ ઓધિસો. તત્થ દેસનાહારેન ચત્તારિ સચ્ચાનિ પઞ્ચહિ ઇન્દ્રિયેહિ સોતાપત્તિફલેન ચ દ્વે સચ્ચાનિ મગ્ગો ચ નિરોધો ચ. સક્કાયસમુદયેન દ્વે સચ્ચાનિ દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ, અયં દેસના હારો.

    89. Uddhaṃ adho sabbadhi vītarāgoti gāthā 39. Tattha kiṃ uddhaṃ nāma? Yaṃ ito uddhaṃ bhavissati anāgāmī, idaṃ uddhaṃ. Adho nāma yamatikkantamatītaṃ, idamavoca apadānatanti uddhaṃ. Tattha atītena sassatadiṭṭhi pubbantākappikānaṃ aparantadiṭṭhi kesañci, ucchedadiṭṭhiṃ yaṃ 40 vuttakappikānaṃ imā ceva diṭṭhiyo ucchedadiṭṭhi ca sassatadiṭṭhi ca. Tatthāyaṃ sassatadiṭṭhi imāni pannarasa padāni sakkāyadiṭṭhi sassataṃ bhajanti. Rūpavantaṃ me attā, attani me rūpaṃ, rūpaṃ me attāti yaduccate paññaṃ paridahanti. Yā ucchedadiṭṭhi sā pañcasatāni ucchedaṃ bhajanti. Te ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti passanti, rūpaṃ me attāti tathārūpā catubbidhā sakkāyadiṭṭhi ucchedena ca sassatena ca. Evaṃ pañcasu khandhesu vīsativatthukāya diṭṭhiyā pannarasa padāni pubbantaṃ bhajanti. Sassatadiṭṭhiyā pañca padāni aparantaṃ bhajanti ucchedadiṭṭhiyā. Tattha ‘‘ayamahamasmī’’ti passantā rūpaṃ attato samanupassati, so ucchedavādī rūpavantañca attānaṃ, attani ca rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attāti so passati cāti iti ucchedadiṭṭhi ca, attato paṭissarati sassatadiṭṭhi pubbantato ca paṭissarati. ‘‘Ayamahamasmī’’ti na samanupassati. Tassa diṭṭhāsavā pahānaṃ gacchanti. Yo tīsu addhāsu pubbante ca aparante ca tena tena niddiṭṭhānena uddhaṃ adho sabbadhi vītarāgo ‘‘ahamasmī’’ti na anupassatīti iminā dvārena iminā payogena iminā upāyena idaṃ dassanabhūmi ca sotāpattiphalañca so ariyo payogo anabhāvaṃgatena saṃsārena apunabbhavāti yo koci ariyo payogo punabbhavāya mudūni vā pañcindriyāni majjhāni adhimattāni vā sabbaṃ apunabbhavappahānāya saṃvattanti. Ahanti diṭṭhogho kāmogho bhavogho avijjogho ca odhiso. Tattha desanāhārena cattāri saccāni pañcahi indriyehi sotāpattiphalena ca dve saccāni maggo ca nirodho ca. Sakkāyasamudayena dve saccāni dukkhañca samudayo ca, ayaṃ desanā hāro.

    તત્થ કતમો વિચયો? ‘‘અયમહમસ્મી’’તિ અસમનુપસ્સન્તો તીણિ દસ્સનપ્પહાતબ્બાનિ સંયોજનાનિ પજહતિ. અયં વિચયો.

    Tattha katamo vicayo? ‘‘Ayamahamasmī’’ti asamanupassanto tīṇi dassanappahātabbāni saṃyojanāni pajahati. Ayaṃ vicayo.

    તત્થ કતમા યુત્તિ? તિવિધા પુગ્ગલા કોચિ ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂ કોચિ વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂ કોચિ નેય્યો. ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂ તિક્ખિન્દ્રિયો ચ તતો વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂ મુદિન્દ્રિયો તતો મુદિન્દ્રિયેહિ નેય્યો. તત્થ ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂ તિક્ખિન્દ્રિયતાય દસ્સનભૂમિમાગમ્મ સોતાપત્તિફલં પાપુણાતિ, એકબીજકો ભવતિ. અયં પઠમો સોતાપન્નો. વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂ મુદૂહિ ઇન્દ્રિયેહિ દસ્સનભૂમિમાગમ્મ સોતાપત્તિફલં પાપુણાતિ, કોલંકોલો ચ હોતિ. અયં દુતિયો સોતાપન્નો. તત્થ નેય્યો દસ્સનભૂમિમાગમ્મ સોતાપત્તિફલં પાપુણાતિ, સત્તક્ખત્તુપરમો ચ ભવતિ. અયં તતિયો સોતાપન્નો.

    Tattha katamā yutti? Tividhā puggalā koci ugghaṭitaññū koci vipañcitaññū koci neyyo. Ugghaṭitaññū tikkhindriyo ca tato vipañcitaññū mudindriyo tato mudindriyehi neyyo. Tattha ugghaṭitaññū tikkhindriyatāya dassanabhūmimāgamma sotāpattiphalaṃ pāpuṇāti, ekabījako bhavati. Ayaṃ paṭhamo sotāpanno. Vipañcitaññū mudūhi indriyehi dassanabhūmimāgamma sotāpattiphalaṃ pāpuṇāti, kolaṃkolo ca hoti. Ayaṃ dutiyo sotāpanno. Tattha neyyo dassanabhūmimāgamma sotāpattiphalaṃ pāpuṇāti, sattakkhattuparamo ca bhavati. Ayaṃ tatiyo sotāpanno.

    અત્થિ એસા યુત્તિ મુદુમજ્ઝાધિમત્તેહિ ઇન્દ્રિયેહિ મુદુમજ્ઝાધિમત્તં ભૂમિં સચ્છિકરેય્ય સક્કાયદિટ્ઠિપ્પહાનેન વા દિટ્ઠિગતાનિ પજહતિ. અયં યુત્તિ.

    Atthi esā yutti mudumajjhādhimattehi indriyehi mudumajjhādhimattaṃ bhūmiṃ sacchikareyya sakkāyadiṭṭhippahānena vā diṭṭhigatāni pajahati. Ayaṃ yutti.

    તત્થ કતમો પદટ્ઠાનો? તત્થ સક્કાયદિટ્ઠિ સબ્બમિચ્છાદિટ્ઠિયા પદટ્ઠાનં. સક્કાયો નામરૂપસ્સ પદટ્ઠાનં. નામરૂપં સક્કાયદિટ્ઠિયા પદટ્ઠાનં. પઞ્ચ ઇન્દ્રિયાનિ રૂપીનિ રૂપરાગસ્સ પદટ્ઠાનં. સળાયતનં અહંકારસ્સ પદટ્ઠાનં. તત્થ કતમો લક્ખણો? દ્વીસુ દિટ્ઠીસુ પહીનાસુ તત્થ એકા દિટ્ઠિ દિટ્ઠિગતાનિ પહાનં ગચ્છન્તિ. ઉદ્ધં ચ અધો ચ વીતરાગો સબ્બરજનીયેસુ વીતરાગો હોતિ. તજ્જા પરભૂમિયં, ઇદં પચ્ચયન્તિ યથાભૂતં પસ્સતિ. સો સબ્બપટિચ્ચસમુપ્પાદં આમસતિ. અયં લક્ખણો હારો.

    Tattha katamo padaṭṭhāno? Tattha sakkāyadiṭṭhi sabbamicchādiṭṭhiyā padaṭṭhānaṃ. Sakkāyo nāmarūpassa padaṭṭhānaṃ. Nāmarūpaṃ sakkāyadiṭṭhiyā padaṭṭhānaṃ. Pañca indriyāni rūpīni rūparāgassa padaṭṭhānaṃ. Saḷāyatanaṃ ahaṃkārassa padaṭṭhānaṃ. Tattha katamo lakkhaṇo? Dvīsu diṭṭhīsu pahīnāsu tattha ekā diṭṭhi diṭṭhigatāni pahānaṃ gacchanti. Uddhaṃ ca adho ca vītarāgo sabbarajanīyesu vītarāgo hoti. Tajjā parabhūmiyaṃ, idaṃ paccayanti yathābhūtaṃ passati. So sabbapaṭiccasamuppādaṃ āmasati. Ayaṃ lakkhaṇo hāro.

    ૯૦. તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો હારો? ઇમમ્હિ સુત્તે ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે સત્તા યે નાભિરમિસ્સન્તિ, તે દિટ્ઠિપ્પહાનાય વાયમિસ્સન્તિ. અયમેત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો. અયં ચતુબ્યૂહો હારો.

    90. Tattha katamo catubyūho hāro? Imamhi sutte bhagavato ko adhippāyo? Ye sattā ye nābhiramissanti, te diṭṭhippahānāya vāyamissanti. Ayamettha bhagavato adhippāyo. Ayaṃ catubyūho hāro.

    તત્થ કતમો આવટ્ટો હારો? યાનિમાનિ મુદૂનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ તાનિ ઓરમ્ભાગિયાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ. સબ્બેન સબ્બં સમૂહનન્તિ અભિજ્ઝાબ્યાપાદો ચ ભાવનાકારેન સેક્ખાય વિમુત્તિયા બલં સદ્ધા, ઉદ્ધમ્ભાગિયાનિ દિટ્ઠિવસેન બલં સદ્ધા, વીરિયિન્દ્રિયં આરભિતત્તા સતિન્દ્રિયં પગ્ગહિતત્તા અચ્ચન્તં નિટ્ઠં ગચ્છન્તિ. તત્થ યાનિ ઇન્દ્રિયાનિ, અયં મગ્ગો સંકિલેસપ્પહાનં. અયં નિરોધો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો, ઇદં દુક્ખં. અયં આવટ્ટો હારો.

    Tattha katamo āvaṭṭo hāro? Yānimāni mudūni pañcindriyāni tāni orambhāgiyāni pañcindriyāni. Sabbena sabbaṃ samūhananti abhijjhābyāpādo ca bhāvanākārena sekkhāya vimuttiyā balaṃ saddhā, uddhambhāgiyāni diṭṭhivasena balaṃ saddhā, vīriyindriyaṃ ārabhitattā satindriyaṃ paggahitattā accantaṃ niṭṭhaṃ gacchanti. Tattha yāni indriyāni, ayaṃ maggo saṃkilesappahānaṃ. Ayaṃ nirodho āyatiṃ anuppādadhammo, idaṃ dukkhaṃ. Ayaṃ āvaṭṭo hāro.

    તત્થ કતમો વિભત્તિ હારો? ‘‘અયમહમસ્મી’’તિ યો સમનુપસ્સતિ, સો ચ ખો અધિમત્તેન લોકિકા યં ભૂમિયં ન તુ અરિયેન પયોગેન સો સક્કાયદિટ્ઠિ પજહતિ. યં વુચ્ચતિ તજ્જાય ભૂમિયા અધિમત્તાય. તત્થ તજ્જાય ભૂમિયં પઞ્ચહિ આકારેહિ અધિમત્તતં પટિલભતિ સીલેન વતેન બાહુસ્સચ્ચેન સમાધિના નેક્ખમ્મસુખેન. તત્થ અપ્પત્તે પત્તસઞ્ઞી અધિમાનં ગણ્હાતિ. એતસ્મિંયેવ વત્થુપ્પત્તિયં ભગવા ઇદં સુત્તં ભાસતિ. સીલવા વતમત્તેનાતિ. તત્થ યો અપ્પત્તે પત્તસઞ્ઞી તસ્સ યો સમાધિ, સો સામિસો કાપુરિસસેવિતો પન સો કાપુરિસા વુચ્ચન્તિ પુથુજ્જના. આમિસં યઞ્ચ અરિયમગ્ગમાગમ્મ લોકિકા અનરિયં તેન સમાધિ હોતિ અનરિયો કાપુરિસસેવિતો. યો પન અરિયાકારેન યથાભૂતં ન જાનાતિ ન પસ્સતિ 41, સો અધિગમનં પજહતિ યો અરિયેન સમાધિના અકાપુરિસસેવિતેન નિરામિસેન નીયતિ, તત્થ અકાપુરિસા વુચ્ચન્તિ અરિયપુગ્ગલા. યો તેહિ સેવિતો સમાધિ, સો અકાપુરિસસેવિતો. તસ્મા એકં વિભજ્જબ્યાકરણીયં ‘‘અયમહમસ્મી’’તિ અસમનુપસ્સન્તો તથા પાતેતિ.

    Tattha katamo vibhatti hāro? ‘‘Ayamahamasmī’’ti yo samanupassati, so ca kho adhimattena lokikā yaṃ bhūmiyaṃ na tu ariyena payogena so sakkāyadiṭṭhi pajahati. Yaṃ vuccati tajjāya bhūmiyā adhimattāya. Tattha tajjāya bhūmiyaṃ pañcahi ākārehi adhimattataṃ paṭilabhati sīlena vatena bāhussaccena samādhinā nekkhammasukhena. Tattha appatte pattasaññī adhimānaṃ gaṇhāti. Etasmiṃyeva vatthuppattiyaṃ bhagavā idaṃ suttaṃ bhāsati. Sīlavā vatamattenāti. Tattha yo appatte pattasaññī tassa yo samādhi, so sāmiso kāpurisasevito pana so kāpurisā vuccanti puthujjanā. Āmisaṃ yañca ariyamaggamāgamma lokikā anariyaṃ tena samādhi hoti anariyo kāpurisasevito. Yo pana ariyākārena yathābhūtaṃ na jānāti na passati 42, so adhigamanaṃ pajahati yo ariyena samādhinā akāpurisasevitena nirāmisena nīyati, tattha akāpurisā vuccanti ariyapuggalā. Yo tehi sevito samādhi, so akāpurisasevito. Tasmā ekaṃ vibhajjabyākaraṇīyaṃ ‘‘ayamahamasmī’’ti asamanupassanto tathā pāteti.

    તત્થ કતમા પરિવત્તના? ઇમાય દસ્સનભૂમિયા કિલેસા પહાતબ્બા, તેહિ પહીયન્તિ અનિદ્દિટ્ઠાપિ ભગવતા નિદ્દિસિતબ્બા યો.

    Tattha katamā parivattanā? Imāya dassanabhūmiyā kilesā pahātabbā, tehi pahīyanti aniddiṭṭhāpi bhagavatā niddisitabbā yo.

    તત્થ કતમં વેવચનં? યા સક્કાયદિટ્ઠિયા અત્તદિટ્ઠિયા. અયં ભૂમિ. યે કિલેસા પહાતબ્બા. તે અપ્પહીયન્તિ અનિદ્દિટ્ઠાપિ ભગવતા સસ્સતદિટ્ઠિ ચ ઉચ્છેદદિટ્ઠિ ચ, સા પરિયન્તદિટ્ઠિ ચ. યા અપરિયન્તદિટ્ઠિ ચ, સા સસ્સતદિટ્ઠિ ચ. યા ઉચ્છેદદિટ્ઠિ, સા નત્થિકા દિટ્ઠિ. યા સસ્સતદિટ્ઠિ, સા અકિરિયદિટ્ઠિ. ઇદં વેવચનં.

    Tattha katamaṃ vevacanaṃ? Yā sakkāyadiṭṭhiyā attadiṭṭhiyā. Ayaṃ bhūmi. Ye kilesā pahātabbā. Te appahīyanti aniddiṭṭhāpi bhagavatā sassatadiṭṭhi ca ucchedadiṭṭhi ca, sā pariyantadiṭṭhi ca. Yā apariyantadiṭṭhi ca, sā sassatadiṭṭhi ca. Yā ucchedadiṭṭhi, sā natthikā diṭṭhi. Yā sassatadiṭṭhi, sā akiriyadiṭṭhi. Idaṃ vevacanaṃ.

    તત્થ કતમા પઞ્ઞત્તિ? તણ્હા સંયોજનપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા. મગ્ગો પટિલાભપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તો. ઇન્દ્રિયા પટિલાભપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તાતિ. તત્થ કતમો ઓતરણો? સક્કાયો દુક્ખં દસ્સનપ્પહાતબ્બો. સમુદયો મગ્ગો. ઇન્દ્રિયાનિ તાનિ ચ નિદ્દિટ્ઠાનિ ખન્ધધાતુઆયતનેસુ.

    Tattha katamā paññatti? Taṇhā saṃyojanapaññattiyā paññattā. Maggo paṭilābhapaññattiyā paññatto. Indriyā paṭilābhapaññattiyā paññattāti. Tattha katamo otaraṇo? Sakkāyo dukkhaṃ dassanappahātabbo. Samudayo maggo. Indriyāni tāni ca niddiṭṭhāni khandhadhātuāyatanesu.

    તત્થ કતમો સોધનો હારો? યઞ્હિ આરબ્ભ ભગવતા ઇદં સુત્તં ભાસિતં, સો આરબ્ભ નિદ્દિટ્ઠો. તત્થ કતમો પરિક્ખારો? નામરૂપસ્સ હેતુપચ્ચયોપિ વિઞ્ઞાણં હેતુ બીજં. તેન અવિજ્જા ચ સઙ્ખારા ચ પચ્ચયો. નિવત્તિનયો ન અપરો પરિયાયો સબ્બભવો, યે ચ સબ્બભવસ્સ હેતુ પરભણ્ડપચ્ચયો ઇતિ સમ્માદિટ્ઠિ પરતો ચ ઘોસો યોનિસો ચ મનસિકારો પચ્ચયો . યા પઞ્ઞા ઉપ્પાદેતિ, એસા હેતુ સમ્માદિટ્ઠિયા સમ્માસઙ્કપ્પો ભવતિ, યા સમ્માસમાધિ 43, અયં પરિક્ખારો.

    Tattha katamo sodhano hāro? Yañhi ārabbha bhagavatā idaṃ suttaṃ bhāsitaṃ, so ārabbha niddiṭṭho. Tattha katamo parikkhāro? Nāmarūpassa hetupaccayopi viññāṇaṃ hetu bījaṃ. Tena avijjā ca saṅkhārā ca paccayo. Nivattinayo na aparo pariyāyo sabbabhavo, ye ca sabbabhavassa hetu parabhaṇḍapaccayo iti sammādiṭṭhi parato ca ghoso yoniso ca manasikāro paccayo . Yā paññā uppādeti, esā hetu sammādiṭṭhiyā sammāsaṅkappo bhavati, yā sammāsamādhi 44, ayaṃ parikkhāro.

    તત્થ કતમો સમારોપનો? ‘‘અયમહમસ્મી’’તિ અસમનુપસ્સી દુક્ખતો રોગતો…પે॰… પન્નરસ પદાનિ. સીલાનિ ભગવા કિમત્થિયાનિ કિમાનિસંસાનિ. સીલાનિ, આનન્દ, અવિપ્પટિસારત્થાનિ યાવ વિમુત્તિ. તત્થ દુવિધો અત્થો – પુરિસત્થો ચ વચનત્થો ચ.

    Tattha katamo samāropano? ‘‘Ayamahamasmī’’ti asamanupassī dukkhato rogato…pe… pannarasa padāni. Sīlāni bhagavā kimatthiyāni kimānisaṃsāni. Sīlāni, ānanda, avippaṭisāratthāni yāva vimutti. Tattha duvidho attho – purisattho ca vacanattho ca.

    ૯૧. તત્થ કતમો પુરિસત્થો? યાયં ન પચ્છાનુતાપિતા અયં અવિપ્પટિસારો, અયં પુરિસત્થો. યથા કોચિ બ્રૂહયતિ ઇમત્થમાસેવતિ સો ભણેય્ય, કિઞ્ચિ મમેત્થ અધીનં તસ્સત્થાય ઇદં કિરિયં આરભામીતિ. અયં પુરિસત્થો.

    91. Tattha katamo purisattho? Yāyaṃ na pacchānutāpitā ayaṃ avippaṭisāro, ayaṃ purisattho. Yathā koci brūhayati imatthamāsevati so bhaṇeyya, kiñci mamettha adhīnaṃ tassatthāya idaṃ kiriyaṃ ārabhāmīti. Ayaṃ purisattho.

    તત્થ કતમો વચનત્થો? સીલાનિ કાયિકં વા વાચસિકં વા સુચરિતં અવિપ્પટિસારોતિ. તત્થ સીલસ્સ વતસ્સ ચ ભાસોયેવ. અનઞ્ઞા સુગતકમ્મતા સુચરિતં અયં અવિપ્પટિસારો. એવં યાવ વિમુત્તીતિ એકમેકસ્મિં પદે દ્વે અત્થા – પુરિસત્થો ચ વચનત્થો ચ, યથા ઇમમ્હિ સુત્તે એવં સબ્બેસુ સુત્તેસુ દ્વે દ્વે અત્થા. અયં હિ પરમત્થો ઉત્તમત્થો ચ. યં નિબ્બાનસચ્છિકં નિસ્સાય યં સકં સચ્છિકાતબ્બં ભવતિ, સો વુચ્ચતિ કતસ્સ 45 કત્થોતિ. અયં પુન વેવચનં સમ્પજાનાતિ. ઇમિના નિયુત્તત્થમભિલબ્ભન્તિ વચનત્થો. તત્થ યં અત્થં સાવકો અભિકઙ્ખતિ. તસ્સ યો પટિલાભો, અયં પુરિસત્થો. યં યં ભગવા ધમ્મં દેસેતિ, તસ્સ તસ્સ ધમ્મસ્સ યા અત્થવિઞ્ઞત્તિ. અયં અત્થો, તત્થ સીલાનં અવિપ્પટિસારો અત્થોપિ આનિસંસોપિ. એસો ચ આનિસંસો યં દુગ્ગતિં ન ગચ્છતિ. યથા તં ભગવતા એસાનિસંસો ધમ્મે સુચિણ્ણે ન દુગ્ગતિં ગચ્છતિ ધમ્મચારી, અયં અત્થો.

    Tattha katamo vacanattho? Sīlāni kāyikaṃ vā vācasikaṃ vā sucaritaṃ avippaṭisāroti. Tattha sīlassa vatassa ca bhāsoyeva. Anaññā sugatakammatā sucaritaṃ ayaṃ avippaṭisāro. Evaṃ yāva vimuttīti ekamekasmiṃ pade dve atthā – purisattho ca vacanattho ca, yathā imamhi sutte evaṃ sabbesu suttesu dve dve atthā. Ayaṃ hi paramattho uttamattho ca. Yaṃ nibbānasacchikaṃ nissāya yaṃ sakaṃ sacchikātabbaṃ bhavati, so vuccati katassa 46 katthoti. Ayaṃ puna vevacanaṃ sampajānāti. Iminā niyuttatthamabhilabbhanti vacanattho. Tattha yaṃ atthaṃ sāvako abhikaṅkhati. Tassa yo paṭilābho, ayaṃ purisattho. Yaṃ yaṃ bhagavā dhammaṃ deseti, tassa tassa dhammassa yā atthaviññatti. Ayaṃ attho, tattha sīlānaṃ avippaṭisāro atthopi ānisaṃsopi. Eso ca ānisaṃso yaṃ duggatiṃ na gacchati. Yathā taṃ bhagavatā esānisaṃso dhamme suciṇṇe na duggatiṃ gacchati dhammacārī, ayaṃ attho.

    યં પુરિસો ભાવનાભૂમિયં સીલાનિ આરબ્ભ સીલેન સંયુત્તો હોતિ એવં યાવ વિમુત્તિ તથા સીલક્ખન્ધો. તત્થ યો ચ અવિપ્પટિસારો અનુસયવસેન નિદ્દિટ્ઠો, તઞ્ચ સીલં અયં સીલક્ખન્ધો. પામોજ્જપીતિપસ્સદ્ધીતિ ચ સમાધિન્દ્રિયેન, અયં સમાધિક્ખન્ધો. યં સમાહિતો યથાભૂતં પજાનાતિ, અયં પઞ્ઞાક્ખન્ધો. ઇમે તયો ખન્ધા સીલં સમાધિ પઞ્ઞા ચ તથા સીલં પરિપૂરેતિ યં વીરિયિન્દ્રિયં તેન કારણેન સો સીલં પરિપૂરેતિ, અનુપ્પન્નસ્સ ચ અકુસલસ્સ અનુપ્પાદાય વાયમતિ, ઉપ્પન્નસ્સ ચ પહાનાય અનુપ્પન્નસ્સ ચ કુસલસ્સ ઉપ્પાદાય, ઉપ્પન્નસ્સ ચ કુસલસ્સ ભિય્યોભાવાય ઇતિ વીરિયિન્દ્રિયં નિદ્દિટ્ઠં. તત્થ યો સમાધિક્ખન્ધો , ઇદં સમાધિન્દ્રિયં. પઞ્ઞાક્ખન્ધો પઞ્ઞિન્દ્રિયં, તં ચતૂસુ સમ્મપ્પધાનેસુ દટ્ઠબ્બં. તથા યો અનુપ્પન્નસ્સ ચ અકુસલસ્સ અનુપ્પાદાય વાયમતિ, ઇદં પઠમં સમ્મપ્પધાનં. યં ઉપ્પન્નસ્સ, ઇદં દુતિયં. ચત્તારિ સમ્મપ્પધાનાનિ ચતૂસુ ઝાનેસુ પસ્સિતબ્બાનિ. તથા સીલક્ખન્ધેન નેક્ખમ્મધાતુ ચ અધિકા 47, તયો ચ વિતક્કા નેક્ખમ્મવિતક્કો અબ્યાપાદવિતક્કો અવિહિંસાવિતક્કો ચ. સાધારણભૂતા. યા પિયાયમાનસ્સ પામોજ્જેન ઇદં કાયિકં સુખં આનિતં અનિયમીતિપેમેન, ઇદં દુક્ખં. યો તત્થ અવિક્ખેપો, અયં સમાધિ. ઇદં પઞ્ચઙ્ગિકં પઠમં ઝાનં. યા ચેતસિકા પસ્સદ્ધિ સવિતક્કં સવિચારં વિરોધનં, યો કિલેસો ચ પરિદાહો, સો પઠમે ઝાને નિરુદ્ધો. તથા યા ચ કિલેસપસ્સદ્ધિ યા ચ વિતક્કવિચારાનં પસ્સદ્ધિ, ઉભયેપિ એતે ધમ્મે પસ્સદ્ધાયં. તત્થ કાયસ્સ ચિત્તસ્સ ચ સુખં સુખાયના, ઇદં પીતિસુખિનો પસ્સદ્ધિ. યોપિ એકોદિભાવો ચિત્તસ્સ, તેન એકોદિભાવેન યં ચિત્તસ્સ અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં, ઇદં ચતુત્થં ઝાનઙ્ગં. ઇતિ અજ્ઝત્તઞ્ચ સમ્પસાદો ચેતસો ચ એકોદિભાવો પીતિ ચ સુખઞ્ચ, ઇદં દુતિયં ઝાનં ચતુરઙ્ગિકં. યો પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદેતિ, તેન અધિમત્તેન સુખેન ફરિત્વા સુખં ચેતસિકં યં, સો પીતિવીતરાગો એવં તસ્સ પીતિવીતરાગતાય ઉપેક્ખં પટિલભતિ. સો પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખં પટિલભતિ. સુખઞ્ચ પટિસંવેદેતિ. સતિ ચ સમ્મા પઞ્ઞાય પટિલભતિ. સચે સતિ એકગ્ગતા ઇદં પઞ્ચઙ્ગિકં તતિયં ઝાનં. યં સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ, અયં એકગ્ગતાય પરાવિધાનભાગિયા, પઠમે ઝાને અત્થિ ચિત્તેકગ્ગતા નો ચક્ખુસ્સ વેદના સબ્બં પારિપૂરિં ગચ્છતિ. યથા ચતુત્થે ઝાને, તથા યા ઉપેક્ખા પસ્સમ્ભયં સતિસમ્પજઞ્ઞં ચિત્તેકગ્ગતા ચ, ઇદં ચતુત્થં ઝાનં.

    Yaṃ puriso bhāvanābhūmiyaṃ sīlāni ārabbha sīlena saṃyutto hoti evaṃ yāva vimutti tathā sīlakkhandho. Tattha yo ca avippaṭisāro anusayavasena niddiṭṭho, tañca sīlaṃ ayaṃ sīlakkhandho. Pāmojjapītipassaddhīti ca samādhindriyena, ayaṃ samādhikkhandho. Yaṃ samāhito yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ paññākkhandho. Ime tayo khandhā sīlaṃ samādhi paññā ca tathā sīlaṃ paripūreti yaṃ vīriyindriyaṃ tena kāraṇena so sīlaṃ paripūreti, anuppannassa ca akusalassa anuppādāya vāyamati, uppannassa ca pahānāya anuppannassa ca kusalassa uppādāya, uppannassa ca kusalassa bhiyyobhāvāya iti vīriyindriyaṃ niddiṭṭhaṃ. Tattha yo samādhikkhandho , idaṃ samādhindriyaṃ. Paññākkhandho paññindriyaṃ, taṃ catūsu sammappadhānesu daṭṭhabbaṃ. Tathā yo anuppannassa ca akusalassa anuppādāya vāyamati, idaṃ paṭhamaṃ sammappadhānaṃ. Yaṃ uppannassa, idaṃ dutiyaṃ. Cattāri sammappadhānāni catūsu jhānesu passitabbāni. Tathā sīlakkhandhena nekkhammadhātu ca adhikā 48, tayo ca vitakkā nekkhammavitakko abyāpādavitakko avihiṃsāvitakko ca. Sādhāraṇabhūtā. Yā piyāyamānassa pāmojjena idaṃ kāyikaṃ sukhaṃ ānitaṃ aniyamītipemena, idaṃ dukkhaṃ. Yo tattha avikkhepo, ayaṃ samādhi. Idaṃ pañcaṅgikaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ. Yā cetasikā passaddhi savitakkaṃ savicāraṃ virodhanaṃ, yo kileso ca paridāho, so paṭhame jhāne niruddho. Tathā yā ca kilesapassaddhi yā ca vitakkavicārānaṃ passaddhi, ubhayepi ete dhamme passaddhāyaṃ. Tattha kāyassa cittassa ca sukhaṃ sukhāyanā, idaṃ pītisukhino passaddhi. Yopi ekodibhāvo cittassa, tena ekodibhāvena yaṃ cittassa ajjhattaṃ sampasādanaṃ, idaṃ catutthaṃ jhānaṅgaṃ. Iti ajjhattañca sampasādo cetaso ca ekodibhāvo pīti ca sukhañca, idaṃ dutiyaṃ jhānaṃ caturaṅgikaṃ. Yo passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, tena adhimattena sukhena pharitvā sukhaṃ cetasikaṃ yaṃ, so pītivītarāgo evaṃ tassa pītivītarāgatāya upekkhaṃ paṭilabhati. So pītiyā ca virāgā upekkhaṃ paṭilabhati. Sukhañca paṭisaṃvedeti. Sati ca sammā paññāya paṭilabhati. Sace sati ekaggatā idaṃ pañcaṅgikaṃ tatiyaṃ jhānaṃ. Yaṃ sukhino cittaṃ samādhiyati, ayaṃ ekaggatāya parāvidhānabhāgiyā, paṭhame jhāne atthi cittekaggatā no cakkhussa vedanā sabbaṃ pāripūriṃ gacchati. Yathā catutthe jhāne, tathā yā upekkhā passambhayaṃ satisampajaññaṃ cittekaggatā ca, idaṃ catutthaṃ jhānaṃ.

    ૯૨. યથા સમાધિ દસ્સયિતબ્બં, તથા પઞ્ઞિન્દ્રિયં તં ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ પસ્સિતબ્બં. યં સમાહિતો યથાભૂતં પજાનાતિ, સા પજાનના ચતુબ્બિધા અસુભતો દુક્ખતો અનત્તતો ચ, યદારમ્મણં તં દુક્ખં અરિયસચ્ચં, યં પજાનન્તો નિબ્બિન્દતિ વિમુચ્ચતિ તથા યં કામાસવસ્સ પહાનં ભવાસવસ્સ દિટ્ઠાસવસ્સ અવિજ્જાસવસ્સ, અયં નિરોધો અપ્પહીનભૂમિયં આસવસમુદયો. ઇમાનિ ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ યથા પઞ્ઞિન્દ્રિયં પસ્સિતબ્બં. યથાયં સમાહિતો યથાભૂતં પજાનાતિ, અયં દસ્સનભૂમિ. સોતાપત્તિફલઞ્ચ યથાભૂતં પજાનન્તો નિબ્બિન્દતીતિ, ઇદં તનુકઞ્ચ. કામરાગબ્યાપાદં સકદાગામિફલઞ્ચ યં નિબ્બિન્દતિ વિરજ્જતિ, અયં પઠમજ્ઝાનભાવનાભૂમિ ચ રાગવિરાગા ચેતોવિમુત્તિ અનાગામિફલઞ્ચ. યં વિમુત્તિ વિમુચ્ચતિ, અયં અવિજ્જાવિરાગા પઞ્ઞાવિમુત્તિ અરહત્તઞ્ચ. ઇમે અવિપ્પટિસારા ચ વીરિયિન્દ્રિયઞ્ચ ચત્તારો સમ્મપ્પધાના અવિપ્પટિસારા તઞ્ચ ઉપરિ યાવ સમાધિ, એવં તે ચત્તારિ ઝાનાનિ સમાધિન્દ્રિયઞ્ચ યં સમાહિતો યથાભૂતં પજાનાતિ. ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાના સીલપારિપૂરિમુપાદાય ચાગસંહિતેન ચ નિબ્બેધિકાનઞ્ચ નિમિત્તાનં અનાવિલમના, ઇદં સતિન્દ્રિયં ચત્તારો સતિપટ્ઠાના. યં પુન ઇમાય ધમ્મદેસનાય તીસુ ઠાનેસુ દિટ્ઠોગમનકિન્દ્રિયં કિલેસપહાનેન ચ સેક્ખસીલં, ઇદં સદ્ધિન્દ્રિયં. ચત્તારિ ચ સોતાપત્તિયઙ્ગાનિ ફલાનિ. સમાધિન્દ્રિયાનિ સોપનિયાહારીનિ સબ્બસુત્તેસુ નિદ્દિસિતબ્બાનિ. યં ઝાનં પટિલભનં વીરિયગહિતંયેવ ઞાણં પટિસ્સરતો, અયં સુતમયી પઞ્ઞા. યો સમાધિ પુબ્બાપરનિમિત્તાભાસો અનોમગતિતાય યથાકામો, અયં ચિન્તામયી પઞ્ઞા, યં તથાસમાહિતો યથાભૂતં પજાનાતિ, અયં ભાવનામયી પઞ્ઞા. અયં સુત્તનિદ્દેસો.

    92. Yathā samādhi dassayitabbaṃ, tathā paññindriyaṃ taṃ catūsu ariyasaccesu passitabbaṃ. Yaṃ samāhito yathābhūtaṃ pajānāti, sā pajānanā catubbidhā asubhato dukkhato anattato ca, yadārammaṇaṃ taṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, yaṃ pajānanto nibbindati vimuccati tathā yaṃ kāmāsavassa pahānaṃ bhavāsavassa diṭṭhāsavassa avijjāsavassa, ayaṃ nirodho appahīnabhūmiyaṃ āsavasamudayo. Imāni cattāri ariyasaccāni yathā paññindriyaṃ passitabbaṃ. Yathāyaṃ samāhito yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dassanabhūmi. Sotāpattiphalañca yathābhūtaṃ pajānanto nibbindatīti, idaṃ tanukañca. Kāmarāgabyāpādaṃ sakadāgāmiphalañca yaṃ nibbindati virajjati, ayaṃ paṭhamajjhānabhāvanābhūmi ca rāgavirāgā cetovimutti anāgāmiphalañca. Yaṃ vimutti vimuccati, ayaṃ avijjāvirāgā paññāvimutti arahattañca. Ime avippaṭisārā ca vīriyindriyañca cattāro sammappadhānā avippaṭisārā tañca upari yāva samādhi, evaṃ te cattāri jhānāni samādhindriyañca yaṃ samāhito yathābhūtaṃ pajānāti. Ime cattāro satipaṭṭhānā sīlapāripūrimupādāya cāgasaṃhitena ca nibbedhikānañca nimittānaṃ anāvilamanā, idaṃ satindriyaṃ cattāro satipaṭṭhānā. Yaṃ puna imāya dhammadesanāya tīsu ṭhānesu diṭṭhogamanakindriyaṃ kilesapahānena ca sekkhasīlaṃ, idaṃ saddhindriyaṃ. Cattāri ca sotāpattiyaṅgāni phalāni. Samādhindriyāni sopaniyāhārīni sabbasuttesu niddisitabbāni. Yaṃ jhānaṃ paṭilabhanaṃ vīriyagahitaṃyeva ñāṇaṃ paṭissarato, ayaṃ sutamayī paññā. Yo samādhi pubbāparanimittābhāso anomagatitāya yathākāmo, ayaṃ cintāmayī paññā, yaṃ tathāsamāhito yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ bhāvanāmayī paññā. Ayaṃ suttaniddeso.

    ઇમં સુત્તં નિબ્બેધભાગિયં બુજ્ઝકારધિકં બુજ્ઝિતબ્બં. યેહિ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં તં બુજ્ઝિસ્સન્તિ તસ્સ અઙ્ગાનિ બુજ્ઝિસ્સન્તિ, તેન બોજ્ઝઙ્ગા. તથા આદિતો યાવ સીલં વતં ચેતના કરણીયા, કિસ્સ સીલાનિ પારિપૂરેતિ. અનુપ્પન્નસ્સ ચ અકુસલસ્સ અનુપ્પાદાય ઉપ્પન્નસ્સ ચ અકુસલસ્સ પહાનાય અનુપ્પન્નસ્સ કુસલસ્સ ઉપ્પાદાય ઉપ્પન્નસ્સ ચ કુસલસ્સ ભિય્યોભાવાય, ઇદં વીરિયં તસ્સ તસ્સ બુજ્ઝિતસ્સ અઙ્ગન્તિ. અયં વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. ઇમિના વીરિયેન દ્વે ધમ્મા આદિતો અવિપ્પટિસારો પામોજ્જઞ્ચ યા પુન પીતિ અવિપ્પટિસારપચ્ચયા પામોજ્જપચ્ચયા, અયં પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. યં પીતિમનસ્સ કાયો પસ્સમ્ભતિ. અયં પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. તેન કાયિકસુખમાનિતં યં સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ, અયં સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. યં સમાહિતો યથાભૂતં પજાનાતિ, અયં ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. યા સીલમુપાદાય પઞ્ચન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં ઉપાદાયાનુલોમતા નિમિત્તાયના પીતિભાગિયાનઞ્ચ વિસેસભાગિયાનઞ્ચ અપિલાપનતા સહગતા હોતિ અનવમગ્ગો, અયં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. યં યથાભૂતં પજાનાતિ, અચ્ચારદ્ધવીરિયં કરોતિ. ઉદ્ધચ્ચભૂમીતિ કતા અભિપત્થિતં પેસેતિ. કોસજ્જભૂમીતિ ગરહિતો રહિતેહિ અઙ્ગેહિ બુજ્ઝતિ યં ચક્ખુસમથપથં, સા ઉપેક્ખાતિ. તેન સા ઉપેક્ખા તસ્સ બોજ્ઝઙ્ગસ્સ અઙ્ગન્તિ કરિત્વા ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગોતિ વુચ્ચતે. એસો સુત્તનિદ્દેસો.

    Imaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ bujjhakāradhikaṃ bujjhitabbaṃ. Yehi aṅgehi samannāgataṃ taṃ bujjhissanti tassa aṅgāni bujjhissanti, tena bojjhaṅgā. Tathā ādito yāva sīlaṃ vataṃ cetanā karaṇīyā, kissa sīlāni pāripūreti. Anuppannassa ca akusalassa anuppādāya uppannassa ca akusalassa pahānāya anuppannassa kusalassa uppādāya uppannassa ca kusalassa bhiyyobhāvāya, idaṃ vīriyaṃ tassa tassa bujjhitassa aṅganti. Ayaṃ vīriyasambojjhaṅgo. Iminā vīriyena dve dhammā ādito avippaṭisāro pāmojjañca yā puna pīti avippaṭisārapaccayā pāmojjapaccayā, ayaṃ pītisambojjhaṅgo. Yaṃ pītimanassa kāyo passambhati. Ayaṃ passaddhisambojjhaṅgo. Tena kāyikasukhamānitaṃ yaṃ sukhino cittaṃ samādhiyati, ayaṃ samādhisambojjhaṅgo. Yaṃ samāhito yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo. Yā sīlamupādāya pañcannaṃ bojjhaṅgānaṃ upādāyānulomatā nimittāyanā pītibhāgiyānañca visesabhāgiyānañca apilāpanatā sahagatā hoti anavamaggo, ayaṃ satisambojjhaṅgo. Yaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, accāraddhavīriyaṃ karoti. Uddhaccabhūmīti katā abhipatthitaṃ peseti. Kosajjabhūmīti garahito rahitehi aṅgehi bujjhati yaṃ cakkhusamathapathaṃ, sā upekkhāti. Tena sā upekkhā tassa bojjhaṅgassa aṅganti karitvā upekkhāsambojjhaṅgoti vuccate. Eso suttaniddeso.

    ૯૩. તત્થ કતમા દેસના? અસ્મિં સુત્તે ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ દેસિતાનિ. તત્થ કતમો વિચયો? સીલવતો અવિપ્પટિસારો યાવ વિમુત્તિ ઇમિસ્સાય પુચ્છાય મિનિકિમત્થસ્સમીતિ દ્વે પદાનિ પુચ્છા દ્વે પદાનિ વિસજ્જનાનિ દ્વીહિ પદેહિ દ્વે અભિઞ્ઞં દ્વીહિ ચેવ પદેહિ વિસજ્જના કિં પુચ્છતિ નિબ્બાધિકં કાયભૂમિં કમ્મસ્સ તથા હિ પતિટ્ઠા ચ અસેક્ખે ધમ્મે ઉપ્પાદેતિ. તત્થ કતમા યુત્તિ? સીલવતો અવિપ્પટિસારો ભવતિ કિં નિચ્છન્દસ્સ ચ વિરાગો અત્થિ એસા યુત્તિ. તત્થ કતમં પદટ્ઠાનં? વીરિયં વીરિયિન્દ્રિયસ્સ પદટ્ઠાનં. સમાધિ સમાધિન્દ્રિયસ્સ પદટ્ઠાનં. પઞ્ઞા પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ પદટ્ઠાનં. વીરિયં અદોસસ્સ પદટ્ઠાનં. સમાધિ અલોભસ્સ પદટ્ઠાનં. પઞ્ઞા અમોહસ્સ પદટ્ઠાનં. વીરિયિન્દ્રિયં તિણ્ણં મગ્ગઙ્ગાનં પદટ્ઠાનં, સમ્માવાચાય સમ્માકમ્મન્તસ્સ સમ્માઆજીવસ્સ. સમાધિન્દ્રિયં તિણ્ણં મગ્ગઙ્ગાનં પદટ્ઠાનં, સમ્માસઙ્કપ્પસ્સ સમ્માવાચાય સમ્માસમાધિનો. પઞ્ઞિન્દ્રિયં દ્વિન્નં મગ્ગઙ્ગાનં પદટ્ઠાનં, સમ્માસતિયા સમ્માદિટ્ઠિયા ચ.

    93. Tattha katamā desanā? Asmiṃ sutte cattāri ariyasaccāni desitāni. Tattha katamo vicayo? Sīlavato avippaṭisāro yāva vimutti imissāya pucchāya minikimatthassamīti dve padāni pucchā dve padāni visajjanāni dvīhi padehi dve abhiññaṃ dvīhi ceva padehi visajjanā kiṃ pucchati nibbādhikaṃ kāyabhūmiṃ kammassa tathā hi patiṭṭhā ca asekkhe dhamme uppādeti. Tattha katamā yutti? Sīlavato avippaṭisāro bhavati kiṃ nicchandassa ca virāgo atthi esā yutti. Tattha katamaṃ padaṭṭhānaṃ? Vīriyaṃ vīriyindriyassa padaṭṭhānaṃ. Samādhi samādhindriyassa padaṭṭhānaṃ. Paññā paññindriyassa padaṭṭhānaṃ. Vīriyaṃ adosassa padaṭṭhānaṃ. Samādhi alobhassa padaṭṭhānaṃ. Paññā amohassa padaṭṭhānaṃ. Vīriyindriyaṃ tiṇṇaṃ maggaṅgānaṃ padaṭṭhānaṃ, sammāvācāya sammākammantassa sammāājīvassa. Samādhindriyaṃ tiṇṇaṃ maggaṅgānaṃ padaṭṭhānaṃ, sammāsaṅkappassa sammāvācāya sammāsamādhino. Paññindriyaṃ dvinnaṃ maggaṅgānaṃ padaṭṭhānaṃ, sammāsatiyā sammādiṭṭhiyā ca.

    તત્થ કતમો લક્ખણો? સીલક્ખન્ધે વુત્તે સબ્બે તયો ખન્ધા વુત્તા ભવન્તિ, સીલમેવ હિ સેલોપમતા યથા સેલો સબ્બપચ્ચત્થિકેહિ અકરણીયો એવં તં ચિત્તં સબ્બકિલેસેહિ ન કમ્પતીતિ, અયં અમોહો. વિરત્તં 49 રજનીયેસૂતિ અયં અલોભો. કોપનેય્યે ન કુપ્પતીતિ અયં અદોસો. તત્થ પઞ્ઞા અમોહો કુસલમૂલં, અલોભો અલોભોયેવ, અદોસો અદોસોયેવ. ઇમેહિ તીહિ કુસલમૂલેહિ સેક્ખભૂમિયં ઠિતો અસેક્ખમગ્ગં ઉપ્પાદેતિ. સેક્ખભૂમિ સમ્પત્તિકમ્મધમ્મે ઉપ્પાદેતિ, સા ચ સમ્માવિમુત્તિ, યઞ્ચ વિમુત્તિરસઞાણદસ્સનં ઇમે દસ અસેક્ખાનં અરહત્તં ધમ્મા. તત્થ અટ્ઠઙ્ગિકેન મગ્ગેન ચતુબ્બિધા ભાવનાપિ લબ્ભતિ. સીલભાવના કાયભાવના ચિત્તભાવના પઞ્ઞાભાવના ચ. તત્થ સમ્માકમ્મન્તેન સમ્માઆજીવેન ચ કાયો ભાવિતો. સમ્માવાચાય સમ્માવાયામેન ચ સીલં ભાવિતં. સમ્માસઙ્કપ્પેન સમ્માસમાધિના ચ ચિત્તં ભાવિતં. સમ્માદિટ્ઠિયા સમ્માસતિયા ચ પઞ્ઞા ભાવિતા. ઇમાય ચતુબ્બિધાય ભાવનાય દ્વે ધમ્મા ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ ચિત્તં પઞ્ઞઞ્ચ. ચિત્તં ભાવનાય સમથો, પઞ્ઞા ભાવનાય વિપસ્સના. તત્થ પઞ્ઞા અવિજ્જાપહાનેન ચિત્તં ઉપક્કિલેસેહિ અમિસ્સીકતન્તિ. પઞ્ઞા ભાવનાય ચિત્તભાવનંયેવ પરિપૂરેતિ. એવં યસ્સ સુભાવિતં ચિત્તં કુતો તં દુક્ખમેસ્સતીતિ. અપિ ચ ખો પન તસ્સ આયસ્મતો અબ્યાપાદધાતુ અધિમુત્તા, ન સો પેતં સમાપન્નો તસ્સ સઙ્ખાપહારં દેતિ, સઙ્ખાવિતક્કિતે સરીરે દુક્ખં ન વેદિયતિ, અયં સુત્તત્થો.

    Tattha katamo lakkhaṇo? Sīlakkhandhe vutte sabbe tayo khandhā vuttā bhavanti, sīlameva hi selopamatā yathā selo sabbapaccatthikehi akaraṇīyo evaṃ taṃ cittaṃ sabbakilesehi na kampatīti, ayaṃ amoho. Virattaṃ 50 rajanīyesūti ayaṃ alobho. Kopaneyye na kuppatīti ayaṃ adoso. Tattha paññā amoho kusalamūlaṃ, alobho alobhoyeva, adoso adosoyeva. Imehi tīhi kusalamūlehi sekkhabhūmiyaṃ ṭhito asekkhamaggaṃ uppādeti. Sekkhabhūmi sampattikammadhamme uppādeti, sā ca sammāvimutti, yañca vimuttirasañāṇadassanaṃ ime dasa asekkhānaṃ arahattaṃ dhammā. Tattha aṭṭhaṅgikena maggena catubbidhā bhāvanāpi labbhati. Sīlabhāvanā kāyabhāvanā cittabhāvanā paññābhāvanā ca. Tattha sammākammantena sammāājīvena ca kāyo bhāvito. Sammāvācāya sammāvāyāmena ca sīlaṃ bhāvitaṃ. Sammāsaṅkappena sammāsamādhinā ca cittaṃ bhāvitaṃ. Sammādiṭṭhiyā sammāsatiyā ca paññā bhāvitā. Imāya catubbidhāya bhāvanāya dve dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti cittaṃ paññañca. Cittaṃ bhāvanāya samatho, paññā bhāvanāya vipassanā. Tattha paññā avijjāpahānena cittaṃ upakkilesehi amissīkatanti. Paññā bhāvanāya cittabhāvanaṃyeva paripūreti. Evaṃ yassa subhāvitaṃ cittaṃ kuto taṃ dukkhamessatīti. Api ca kho pana tassa āyasmato abyāpādadhātu adhimuttā, na so petaṃ samāpanno tassa saṅkhāpahāraṃ deti, saṅkhāvitakkite sarīre dukkhaṃ na vediyati, ayaṃ suttattho.

    ૯૪. તત્થ કતમા દેસના? ઇમમ્હિ સુત્તે દસ અસેક્ખા અરહત્તધમ્મા દેસિતા અપ્પમાણા ચ સમ્મા વિભાવના. તત્થ કતમો વિચયો? સેલોપમતા યે યે ધમ્મા વેદનીયસુખદુક્ખોપગતા, તે સબ્બે નિરૂપં વાનુપસ્સન્તાનં વૂપગતા કાયતો વેદયિતપરિક્ખારો અપ્પવત્તિતો દુક્ખં ન વેદિયતિ. તત્થ કતમા યુત્તિ, યસ્સેવં ભાવિતં ચિત્તં કુતો તં 51 દુક્ખમેસ્સતીતિ. તીસુ ભાવનાસુ દુક્ખં નક્ખમતિ ચિત્તં ચિત્તભાવનાય ચ. નિરોધભાવનાય ચ આનન્તરિકા સમાધિભાવનાય ચ. ઇતિ યસ્સેવં ભાવિતં ચિત્તન્તિ સમાધિ ફલસ્સ પદટ્ઠાનં.

    94. Tattha katamā desanā? Imamhi sutte dasa asekkhā arahattadhammā desitā appamāṇā ca sammā vibhāvanā. Tattha katamo vicayo? Selopamatā ye ye dhammā vedanīyasukhadukkhopagatā, te sabbe nirūpaṃ vānupassantānaṃ vūpagatā kāyato vedayitaparikkhāro appavattito dukkhaṃ na vediyati. Tattha katamā yutti, yassevaṃ bhāvitaṃ cittaṃ kuto taṃ 52 dukkhamessatīti. Tīsu bhāvanāsu dukkhaṃ nakkhamati cittaṃ cittabhāvanāya ca. Nirodhabhāvanāya ca ānantarikā samādhibhāvanāya ca. Iti yassevaṃ bhāvitaṃ cittanti samādhi phalassa padaṭṭhānaṃ.

    તત્થ કતમો લક્ખણો? યસ્સેવં ભાવિતં 53 ચિત્તન્તિ ચિત્તાનિ ભાવિતાનિ યથા પઠમં નિદ્દિટ્ઠાનિ પઞ્ઞા સીલં કાયો ચિત્તં, સીલમ્પિ સુભાવિતં કાયિકચેતસિકઞ્ચ ઠિતત્તા નાનુપકમ્પતીતિ વેદનાપિ તથા સઞ્ઞાપિ સઙ્ખારાપિ. કુતો તં દુક્ખમેસ્સતીતિ સુખમ્પિ નાનુગચ્છતિ, અદુક્ખમસુખમ્પિ નાગતન્તિ.

    Tattha katamo lakkhaṇo? Yassevaṃ bhāvitaṃ 54 cittanti cittāni bhāvitāni yathā paṭhamaṃ niddiṭṭhāni paññā sīlaṃ kāyo cittaṃ, sīlampi subhāvitaṃ kāyikacetasikañca ṭhitattā nānupakampatīti vedanāpi tathā saññāpi saṅkhārāpi. Kuto taṃ dukkhamessatīti sukhampi nānugacchati, adukkhamasukhampi nāgatanti.

    તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો હારો? ઇધ ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે દુક્ખેન અધિકા ભવિસ્સન્તિ, તે એવરૂપાહિ સમાપત્તીહિ વિરહિસ્સન્તિ. અયમેત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો. યે ચ અપ્પસન્ના, તે હિ ભવિસ્સન્તિ, પસન્નાનઞ્ચ પીતિપામોજ્જં ભવિસ્સતિ, અયં તત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો. આવટ્ટોતિ નત્થિ આવટ્ટનસ્સ ભૂમિ.

    Tattha katamo catubyūho hāro? Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye dukkhena adhikā bhavissanti, te evarūpāhi samāpattīhi virahissanti. Ayamettha bhagavato adhippāyo. Ye ca appasannā, te hi bhavissanti, pasannānañca pītipāmojjaṃ bhavissati, ayaṃ tattha bhagavato adhippāyo. Āvaṭṭoti natthi āvaṭṭanassa bhūmi.

    વિભત્તીતિ યસ્સેવં ભાવિતં ચિત્તં કુતો તં દુક્ખમેસ્સતીતિ દુવિધો નિદ્દેસો – દુક્ખહેતુનિદ્દેસો ચ પટિપક્ખનિદ્દેસો ચ. કો સો દુક્ખહેતુ? યતો દુક્ખં આગચ્છતિ પટિપક્ખે વુત્તે સેસધમ્માનં સીલં હેતુ ચ પચ્ચયો ચ, તે સબ્બે ધમ્મા વુત્તા હોન્તિ. એકબોધિપક્ખિયે ધમ્મે વુત્તે સબ્બે બોધગમનીયા ધમ્મા વુત્તા ભવન્તિ.

    Vibhattīti yassevaṃ bhāvitaṃ cittaṃ kuto taṃ dukkhamessatīti duvidho niddeso – dukkhahetuniddeso ca paṭipakkhaniddeso ca. Ko so dukkhahetu? Yato dukkhaṃ āgacchati paṭipakkhe vutte sesadhammānaṃ sīlaṃ hetu ca paccayo ca, te sabbe dhammā vuttā honti. Ekabodhipakkhiye dhamme vutte sabbe bodhagamanīyā dhammā vuttā bhavanti.

    તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો હારો? ઇમમ્હિ સુત્તે ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે અવિપ્પટિસારેન છન્દિકા, તે સીલપારિપૂરી ભવન્તિ પામોજ્જછન્દિકા અવિપ્પટિસારીપારિપૂરી, અયમેત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો…પે॰… અયં ચતુબ્યૂહો હારો.

    Tattha katamo catubyūho hāro? Imamhi sutte bhagavato ko adhippāyo? Ye avippaṭisārena chandikā, te sīlapāripūrī bhavanti pāmojjachandikā avippaṭisārīpāripūrī, ayamettha bhagavato adhippāyo…pe… ayaṃ catubyūho hāro.

    તત્થ કતમો આવટ્ટો? ઇદં સુત્તં નિબ્બેધભાગિયં. યો નિબ્બેધો, અયં નિરોધો. યેન નિબ્બિજ્ઝતિ, સો મગ્ગો. યં નિબ્બિજ્ઝતિ, તં દુક્ખં. યં નિબ્બેધગામિના મગ્ગેન પહીયતિ, સમુદયોયં વુત્તો.

    Tattha katamo āvaṭṭo? Idaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ. Yo nibbedho, ayaṃ nirodho. Yena nibbijjhati, so maggo. Yaṃ nibbijjhati, taṃ dukkhaṃ. Yaṃ nibbedhagāminā maggena pahīyati, samudayoyaṃ vutto.

    તત્થ કતમા વિભત્તિ? સીલવતો અવિપ્પટિસારોતિ વિભજ્જબ્યાકરણીયં, પરામસન્તસ્સ નત્થિ અવિપ્પટિસારો યાવ દોસકતં કાયેન વા વાચાય વા અકુસલં આરભતિ. કિઞ્ચિપિસ્સ એવં હોતિ ‘‘સુકતમેતં સુચરિતમેતં નો ચસ્સ તેન અવિપ્પટિસારેન પામોજ્જં જાયતિ યાવ વિમુત્તિ, તસ્સ સીલવતો અવિપ્પટિસારો’’તિ વિભજ્જબ્યાકરણીયં, અયં વિભત્તિહારો.

    Tattha katamā vibhatti? Sīlavato avippaṭisāroti vibhajjabyākaraṇīyaṃ, parāmasantassa natthi avippaṭisāro yāva dosakataṃ kāyena vā vācāya vā akusalaṃ ārabhati. Kiñcipissa evaṃ hoti ‘‘sukatametaṃ sucaritametaṃ no cassa tena avippaṭisārena pāmojjaṃ jāyati yāva vimutti, tassa sīlavato avippaṭisāro’’ti vibhajjabyākaraṇīyaṃ, ayaṃ vibhattihāro.

    તત્થ કતમા પરિવત્તના? ઇમેહિ સત્તહિ ઉપનિસાસમ્પત્તીહિ એકાદસ ઉપનિસા વિભત્તિયં પજહાનં પજહન્તિ, અયં પરિવત્તના.

    Tattha katamā parivattanā? Imehi sattahi upanisāsampattīhi ekādasa upanisā vibhattiyaṃ pajahānaṃ pajahanti, ayaṃ parivattanā.

    તત્થ કતમા વેવચના? ઇમેસં અરિયધમ્માનં બલબોજ્ઝઙ્ગવિમોક્ખસમાધિસમાપત્તીનં ઇમાનિ વેવચનાનિ.

    Tattha katamā vevacanā? Imesaṃ ariyadhammānaṃ balabojjhaṅgavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ imāni vevacanāni.

    તત્થ કતમા પઞ્ઞત્તિ? સીલવતો અવિપ્પટિસારોતિ સીલક્ખન્ધે નેક્ખમ્મપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં, નિસજ્જપઞ્ઞત્તિ ચ એવં દસ અઙ્ગાનિ દ્વીહિ દ્વીહિ અઙ્ગેહિ પઞ્ઞત્તાનિ.

    Tattha katamā paññatti? Sīlavato avippaṭisāroti sīlakkhandhe nekkhammapaññattiyā paññattaṃ, nisajjapaññatti ca evaṃ dasa aṅgāni dvīhi dvīhi aṅgehi paññattāni.

    તત્થ કતમો ઓતરણો? ઇદં નિબ્બેધભાગિયસુત્તં પઞ્ચસુ ઓતિણ્ણં યથા યં પઠમં નિદ્દિટ્ઠં એવમિન્દ્રિયાદિખન્ધધાતુઆયતનેસુ નિદ્દિસિતબ્બાનિ.

    Tattha katamo otaraṇo? Idaṃ nibbedhabhāgiyasuttaṃ pañcasu otiṇṇaṃ yathā yaṃ paṭhamaṃ niddiṭṭhaṃ evamindriyādikhandhadhātuāyatanesu niddisitabbāni.

    તત્થ કતમો સોધનો હારો? સીલવતો અવિપ્પટિસારોતિ ન તાવ સુદ્ધો આરમ્ભો અવિપ્પટિસારિનો પામોજ્જન્તિ ન તાવ સુદ્ધો આરમ્ભો યાનિ એકાદસ પદાનિ દેસિતાનિ યદા તદા સુદ્ધો આરમ્ભો, અયં સોધનો.

    Tattha katamo sodhano hāro? Sīlavato avippaṭisāroti na tāva suddho ārambho avippaṭisārino pāmojjanti na tāva suddho ārambho yāni ekādasa padāni desitāni yadā tadā suddho ārambho, ayaṃ sodhano.

    તત્થ કતમો અધિટ્ઠાનો? સીલવેમત્તતાય પઞ્ઞત્તં એવં દસ પદાનિ સબ્બાનિ સીલક્ખન્ધસ્સ આનિસંસો, તે ચ પતિરૂપદેસવાસો ચ પચ્ચયો અત્તસમ્માપણિધાનઞ્ચ હેતુ, સમાધિક્ખન્ધસ્સ સુખં હેતુ પસ્સદ્ધિ પચ્ચયો, યેન ઝાનસહજાતિ ચ ઠાનન્તિ ઝાનઙ્ગા અપરો પરિયાયો કામેસુ આદીનવાનુપસ્સના સમાધિનો પચ્ચયો નેક્ખમ્મે આનિસંસદસ્સાવિતા હેતુ.

    Tattha katamo adhiṭṭhāno? Sīlavemattatāya paññattaṃ evaṃ dasa padāni sabbāni sīlakkhandhassa ānisaṃso, te ca patirūpadesavāso ca paccayo attasammāpaṇidhānañca hetu, samādhikkhandhassa sukhaṃ hetu passaddhi paccayo, yena jhānasahajāti ca ṭhānanti jhānaṅgā aparo pariyāyo kāmesu ādīnavānupassanā samādhino paccayo nekkhamme ānisaṃsadassāvitā hetu.

    તત્થ કતમા સમારોપના? યં વીરિયિન્દ્રિયં, સો સીલક્ખન્ધો. યં સીલં, તે ચત્તારો ધમ્મા પધાના. યં ધમ્માનુધમ્મપટિપત્તિ, સો પાતિમોક્ખસંવરો.

    Tattha katamā samāropanā? Yaṃ vīriyindriyaṃ, so sīlakkhandho. Yaṃ sīlaṃ, te cattāro dhammā padhānā. Yaṃ dhammānudhammapaṭipatti, so pātimokkhasaṃvaro.

    ૯૫. યસ્સ સેલોપમં ચિત્તન્તિ ગાથા 55, સેલોપમન્તિ ઉપમા યથા સેલો વાતેન ન કમ્પતિ ન ઉણ્હેન ન સીતેન સંકમ્પતિ. યથા અનેકા અચેતના, તે ઉણ્હેન મિલાયન્તિ, સીતેન અવસુસ્સન્તિ, વાતેન ભજન્તિ. ન એવં સેલો વિરત્તં રજનીયેસુ દોસનીયે ન દુસ્સતીતિ કારણં દોસનીયે દોમનસ્સન્તં, ન દુટ્ઠેન વા કમ્પતિ ઉણ્હેન વા, સો મિલાયતિ સીતેન વા અવસુસ્સતિ, એવં ચિત્તં રાગેન નાનુસ્સતિ સીતેન કમ્પતીતિ. કિં કારણં? વિરત્તં રજનીયેસુ દોસનીયે ન દુસ્સતિ. કિં કારણં? દોસનીયે પનસ્સન્તિ ન દુસ્સતિ, અદુટ્ઠં તં ન કોસિસ્સન્તિ, તેન કુપ્પનીયે ન કુપ્પતિ, યસ્સેવં ભાવિતં ચિત્તં કુતો તં દુક્ખનિદ્દેસો ચ કુતો એવરૂપસ્સ દુક્ખં આગમિસ્સતીતિ નિદ્દિટ્ઠં.

    95. Yassa selopamaṃ cittanti gāthā 56, selopamanti upamā yathā selo vātena na kampati na uṇhena na sītena saṃkampati. Yathā anekā acetanā, te uṇhena milāyanti, sītena avasussanti, vātena bhajanti. Na evaṃ selo virattaṃ rajanīyesu dosanīye na dussatīti kāraṇaṃ dosanīye domanassantaṃ, na duṭṭhena vā kampati uṇhena vā, so milāyati sītena vā avasussati, evaṃ cittaṃ rāgena nānussati sītena kampatīti. Kiṃ kāraṇaṃ? Virattaṃ rajanīyesu dosanīye na dussati. Kiṃ kāraṇaṃ? Dosanīye panassanti na dussati, aduṭṭhaṃ taṃ na kosissanti, tena kuppanīye na kuppati, yassevaṃ bhāvitaṃ cittaṃ kuto taṃ dukkhaniddeso ca kuto evarūpassa dukkhaṃ āgamissatīti niddiṭṭhaṃ.

    પરિવત્તનાતિ કુતો તં દુક્ખમેસ્સતીતિ યં ચેતસિકં સુખં અનુપાદિસેસા અયં નત્થિ સોપાદિસેસા અયં અત્થિ. પુન એવમાહંસુ તં ખણં તં મુહુત્તં ઉભયમેવ અવેદયિતં સોપાદિસેસં યઞ્ચ અનુપાદિસેસં યઞ્ચ તં ખણં તં મુહુત્તં અનુપાદિસેસં યઞ્ચ સોપાદિસેસં ચ અવેદયિતં. સુખમાપન્નસ્સ અનાવત્તિકન્તિ અયમેત્થ વિસેસો પરિવત્તના.

    Parivattanāti kuto taṃ dukkhamessatīti yaṃ cetasikaṃ sukhaṃ anupādisesā ayaṃ natthi sopādisesā ayaṃ atthi. Puna evamāhaṃsu taṃ khaṇaṃ taṃ muhuttaṃ ubhayameva avedayitaṃ sopādisesaṃ yañca anupādisesaṃ yañca taṃ khaṇaṃ taṃ muhuttaṃ anupādisesaṃ yañca sopādisesaṃ ca avedayitaṃ. Sukhamāpannassa anāvattikanti ayamettha viseso parivattanā.

    તત્થ કતમો વેવચનો? યસ્સેવં ભાવિતં ચિત્તં વા ભાવિતં સુભાવિતં અનુટ્ઠિતં વત્થુકતં સુસમારદ્ધં. ચિત્તન્તિ મનો વિઞ્ઞાણં મનિન્દ્રિયં મનોવિઞ્ઞાણધાતુ.

    Tattha katamo vevacano? Yassevaṃ bhāvitaṃ cittaṃ vā bhāvitaṃ subhāvitaṃ anuṭṭhitaṃ vatthukataṃ susamāraddhaṃ. Cittanti mano viññāṇaṃ manindriyaṃ manoviññāṇadhātu.

    તત્થ કતમા પઞ્ઞત્તિ? ચિત્તં મનો સઙ્ખારા વૂપસમપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. સમાધિ અસેક્ખપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તો. દુક્ખં ઉચ્છિન્નપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં.

    Tattha katamā paññatti? Cittaṃ mano saṅkhārā vūpasamapaññattiyā paññattaṃ. Samādhi asekkhapaññattiyā paññatto. Dukkhaṃ ucchinnapaññattiyā paññattaṃ.

    તત્થ કતમો ઓતરણો? ચિત્તે નિદ્દિટ્ઠે પઞ્ચક્ખન્ધા નિદ્દિટ્ઠા હોન્તિ, અયં ખન્ધેસુ ઓતરણો, મનોવિઞ્ઞાણધાતુયા નિદ્દિટ્ઠાય અટ્ઠારસ ધાતુયો નિદ્દિટ્ઠા હોન્તિ, અયં ધાતૂસુ ઓતરણો. મનાયતને નિદ્દિટ્ઠે સબ્બાનિ આયતનાનિ નિદ્દિટ્ઠાનિ હોન્તિ. તત્થ મનાયતનં નામરૂપસ્સ પદટ્ઠાનં. નામરૂપપચ્ચયા સળાયતનં. તથા પટિચ્ચસમુપ્પાદે. અયં ઓતરણો. તત્થ કતમો સોધનો સુદ્ધોયેવ આરમ્ભો.

    Tattha katamo otaraṇo? Citte niddiṭṭhe pañcakkhandhā niddiṭṭhā honti, ayaṃ khandhesu otaraṇo, manoviññāṇadhātuyā niddiṭṭhāya aṭṭhārasa dhātuyo niddiṭṭhā honti, ayaṃ dhātūsu otaraṇo. Manāyatane niddiṭṭhe sabbāni āyatanāni niddiṭṭhāni honti. Tattha manāyatanaṃ nāmarūpassa padaṭṭhānaṃ. Nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ. Tathā paṭiccasamuppāde. Ayaṃ otaraṇo. Tattha katamo sodhano suddhoyeva ārambho.

    તત્થ કતમો અધિટ્ઠાનો? છળિન્દ્રિયં ભાવના એકત્તાયં પઞ્ઞત્તિ છટ્ઠિતેન કાયો એકત્તાય પઞ્ઞત્તો.

    Tattha katamo adhiṭṭhāno? Chaḷindriyaṃ bhāvanā ekattāyaṃ paññatti chaṭṭhitena kāyo ekattāya paññatto.

    તત્થ કતમો પરિક્ખારો? ચિત્તસ્સ પુબ્બહેતુ સમુપ્પાદાય મનસિકારો ચ તપ્પોણતા ચ યં અસમાહિતભૂમિયં ચ વિસેસધમ્માનં અભાવિતત્તા ચિત્તસતતં ગચ્છતિ, સચે સમાધિનો સુખં હેતુ અવિપ્પટિસારો પચ્ચયો, અયં હેતુ અયં પચ્ચયો પરિક્ખારો.

    Tattha katamo parikkhāro? Cittassa pubbahetu samuppādāya manasikāro ca tappoṇatā ca yaṃ asamāhitabhūmiyaṃ ca visesadhammānaṃ abhāvitattā cittasatataṃ gacchati, sace samādhino sukhaṃ hetu avippaṭisāro paccayo, ayaṃ hetu ayaṃ paccayo parikkhāro.

    તત્થ કતમા સમારોપના? યસ્સેવં ભાવિતન્તિ તસ્સ ધમ્મા સમારોપયિતબ્બા. કાયો સીલં પઞ્ઞા ભાવિતચિત્તન્તિ અનભિરતં અનપણતં અનેકં અનુતં અનાપજ્જાસત્તં અયં સમઞ્ઞાયતના ન તસ્સ સેક્ખસ્સ સમ્માસમાધિ સબ્બે અસેક્ખા દસ અરહન્તધમ્મા નિદ્દિટ્ઠા હોન્તિ. અસેક્ખભાગિયાનિ સુત્તાનિ.

    Tattha katamā samāropanā? Yassevaṃ bhāvitanti tassa dhammā samāropayitabbā. Kāyo sīlaṃ paññā bhāvitacittanti anabhirataṃ anapaṇataṃ anekaṃ anutaṃ anāpajjāsattaṃ ayaṃ samaññāyatanā na tassa sekkhassa sammāsamādhi sabbe asekkhā dasa arahantadhammā niddiṭṭhā honti. Asekkhabhāgiyāni suttāni.

    ૯૬. યસ્સ નૂન, ભન્તે, કાયગતાસતિ અભાવિતા, અયં સો અઞ્ઞતરં સબ્રહ્મચારિં 57 આસજ્જ સમાપજ્જ અપ્પટિનિસજ્જ જનપદચારિકં પક્કમેય્ય, સો આયસ્મા ઇમસ્મિં વિપ્પટિજાનાતિ દ્વે પજાનિ પટિજાનાતિ ચિત્તભાવનાયઞ્ચ દિટ્ઠિયા પહાનં, કાયભાવનાયઞ્ચ દિટ્ઠિપ્પહાનં, કાયભાવનાયઞ્ચ તણ્હાપહાનં, યં પઠમં ઉપમં કરોતિ. અસુચિનાપિ સુચિનાપિ પથવી નેવ અટ્ટિયતિ ન જિગુચ્છતિ ન પીતિપામોજ્જં પટિલભતિ, એવમેવ હિ પથવીસમેન સો ચેતસા અન્વયેન અપ્પકેન અવેરેન અબ્યાપજ્જેન વિહરામીતિ. ઇતિ સો આયસ્મા કિં પટિજાનાતિ, કાયભાવનાય સુખિન્દ્રિયપહાનં પટિજાનાતિ, ચિત્તભાવનાય સોમનસ્સિન્દ્રિયપહાનં પટિજાનાતિ. કાયિકા વેદના રાગાનુસયમનુગતાનં સુખિન્દ્રિયં પટિક્ખિપતિ. ન હિ વેદનાક્ખન્ધં યા ચેતસિકા સુખવેદના તત્થ અયં પટિલાભપચ્ચયા ઉપ્પજ્જતિ સુખં સોમનસ્સં. સોતં પટિક્ખિપતિ, ન હિ મનોસમ્ફસ્સજં વેદનં. તત્થ ચતૂસુ મહાભૂતેસુ રૂપક્ખન્ધસ્સ અનુસયપટિઘપહાનં ભણતિ. કામે રૂપઞ્ચ તઞ્ચ અસેક્ખભૂમિયં. કાયે કાયાનુપસ્સના દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારઞ્ચ. બલેન ચ ઉસ્સાહેન ચ સબ્બં મનસિ કતત્તાનં પહાનં મેદં કતાલિકાય ચ પુરિસેન ચ મણ્ડનકજાતિકેન ચ, એતેહિ ઇમસ્સ માતાપિતુસમ્ભૂતં પચ્ચવેક્ખણં, સો કાયેન ચ કાયાનુપસ્સનાય ચ ચિત્તેન ચ ચિત્તાનુપસ્સનાય ચ દ્વે ધમ્મે ધારેતિ. કાયકિલેસવત્થું ચિત્તેન ચ ચિત્તસન્નિસ્સયે ચિત્તેન સુભાવિતેન સત્તન્નં ચ સમાપત્તીનં વિહરિતું પટિજાનાતિ.

    96. Yassa nūna, bhante, kāyagatāsati abhāvitā, ayaṃ so aññataraṃ sabrahmacāriṃ 58 āsajja samāpajja appaṭinisajja janapadacārikaṃ pakkameyya, so āyasmā imasmiṃ vippaṭijānāti dve pajāni paṭijānāti cittabhāvanāyañca diṭṭhiyā pahānaṃ, kāyabhāvanāyañca diṭṭhippahānaṃ, kāyabhāvanāyañca taṇhāpahānaṃ, yaṃ paṭhamaṃ upamaṃ karoti. Asucināpi sucināpi pathavī neva aṭṭiyati na jigucchati na pītipāmojjaṃ paṭilabhati, evameva hi pathavīsamena so cetasā anvayena appakena averena abyāpajjena viharāmīti. Iti so āyasmā kiṃ paṭijānāti, kāyabhāvanāya sukhindriyapahānaṃ paṭijānāti, cittabhāvanāya somanassindriyapahānaṃ paṭijānāti. Kāyikā vedanā rāgānusayamanugatānaṃ sukhindriyaṃ paṭikkhipati. Na hi vedanākkhandhaṃ yā cetasikā sukhavedanā tattha ayaṃ paṭilābhapaccayā uppajjati sukhaṃ somanassaṃ. Sotaṃ paṭikkhipati, na hi manosamphassajaṃ vedanaṃ. Tattha catūsu mahābhūtesu rūpakkhandhassa anusayapaṭighapahānaṃ bhaṇati. Kāme rūpañca tañca asekkhabhūmiyaṃ. Kāye kāyānupassanā diṭṭhadhammasukhavihārañca. Balena ca ussāhena ca sabbaṃ manasi katattānaṃ pahānaṃ medaṃ katālikāya ca purisena ca maṇḍanakajātikena ca, etehi imassa mātāpitusambhūtaṃ paccavekkhaṇaṃ, so kāyena ca kāyānupassanāya ca cittena ca cittānupassanāya ca dve dhamme dhāreti. Kāyakilesavatthuṃ cittena ca cittasannissaye cittena subhāvitena sattannaṃ ca samāpattīnaṃ viharituṃ paṭijānāti.

    ગહપતિપુત્તોપમતાય ચ યથા ગહપતિપુત્તસ્સ નાનારઙ્ગાનં વત્થકરણ્ડકો પુણ્ણો ભવેય્ય, સો યં યદેવ વત્થયુગં પુબ્બણ્હસમયે આકઙ્ખતિ, પુબ્બણ્હસમયે નિબ્બાપેતિ, એવં મજ્ઝન્હિકસમયે, સાયન્હસમયે, એવમેવ સો આયસ્મા ચિત્તસ્સ સુભાવિતત્તા યથારૂપેન વિહારેન આકઙ્ખતિ પુબ્બણ્હસમયં વિહરિતું, તથારૂપેન 59 પુબ્બણ્હસમયં વિહરતિ, મજ્ઝન્હિકસમયે, સાયન્હસમયે. તેન વેસ આયસ્મતા ઉપમાય મે આસિતાય પથવી વા અનુત્તરા ઇન્દ્રિયભાવના ભાવિતચિત્તેન. તેન સો આયસ્મા ઇદં અટ્ઠવિધં ભાવનં પટિજાનાતિ ચતૂસુ મહાભૂતેસુ, કાયભાવનં ઉપકચણ્ડાલં પુરિસમેતકં ભવતલાકાસુ ચિત્તભાવનં, ઇમાહિ ભાવનાહિ તાય ભાવનાય ચ સમથા પારિપૂરિમન્તેહિ. ઇમેહિ ચતૂહિ પઞ્ઞાપારિપૂરિમન્તેહિ.

    Gahapatiputtopamatāya ca yathā gahapatiputtassa nānāraṅgānaṃ vatthakaraṇḍako puṇṇo bhaveyya, so yaṃ yadeva vatthayugaṃ pubbaṇhasamaye ākaṅkhati, pubbaṇhasamaye nibbāpeti, evaṃ majjhanhikasamaye, sāyanhasamaye, evameva so āyasmā cittassa subhāvitattā yathārūpena vihārena ākaṅkhati pubbaṇhasamayaṃ viharituṃ, tathārūpena 60 pubbaṇhasamayaṃ viharati, majjhanhikasamaye, sāyanhasamaye. Tena vesa āyasmatā upamāya me āsitāya pathavī vā anuttarā indriyabhāvanā bhāvitacittena. Tena so āyasmā idaṃ aṭṭhavidhaṃ bhāvanaṃ paṭijānāti catūsu mahābhūtesu, kāyabhāvanaṃ upakacaṇḍālaṃ purisametakaṃ bhavatalākāsu cittabhāvanaṃ, imāhi bhāvanāhi tāya bhāvanāya ca samathā pāripūrimantehi. Imehi catūhi paññāpāripūrimantehi.

    ૯૭. કથં ઉપકચણ્ડાલં પટિકૂલેસુ ધમ્મેસુ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ? કાયો પકતિયા અપ્પટિકૂલં કાયે ઉદ્ધુમાતકસઞ્ઞા સંખિત્તેન નવ સઞ્ઞા ઇમે પટિકૂલા ધમ્મા ચેસો આયસ્મા પટિકૂલતો અજિગુચ્છિતો કાયગતાસતિયા ભાવનાનુયોગમનુયુત્તો વિહરતિ, ન હિ તસ્સ જિગુચ્છપ્પહાય ચિત્તં પટિકૂલતિ.

    97. Kathaṃ upakacaṇḍālaṃ paṭikūlesu dhammesu appaṭikūlasaññī viharati? Kāyo pakatiyā appaṭikūlaṃ kāye uddhumātakasaññā saṃkhittena nava saññā ime paṭikūlā dhammā ceso āyasmā paṭikūlato ajigucchito kāyagatāsatiyā bhāvanānuyogamanuyutto viharati, na hi tassa jigucchappahāya cittaṃ paṭikūlati.

    કથં અપ્પટિકૂલેસુ ધમ્મેસુ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતીતિ? કાયો સબ્બલોકસ્સ અપ્પટિકૂલો તં સો આયસ્મા અસુભસઞ્ઞાય વિહરતિ. એવં અપ્પટિકૂલેસુ ધમ્મેસુ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ.

    Kathaṃ appaṭikūlesu dhammesu paṭikūlasaññī viharatīti? Kāyo sabbalokassa appaṭikūlo taṃ so āyasmā asubhasaññāya viharati. Evaṃ appaṭikūlesu dhammesu paṭikūlasaññī viharati.

    કથં પટિકૂલેસુ ચ અપ્પટિકૂલેસુ ચ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતીતિ અપિ સબ્બોયં લોકસ્સ યમિદં મુણ્ડો પત્તપાણી કુલેસુ પિણ્ડાય વિચરતિ, તેન ચ સો આયસ્મા સુવણ્ણદુબ્બણ્ણેન અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી ચિત્તેન ચ કાયેન નિબ્બિદાસહગતેન અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી, એવં પટિકૂલેસુ અપ્પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ.

    Kathaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca appaṭikūlasaññī viharatīti api sabboyaṃ lokassa yamidaṃ muṇḍo pattapāṇī kulesu piṇḍāya vicarati, tena ca so āyasmā suvaṇṇadubbaṇṇena appaṭikūlasaññī cittena ca kāyena nibbidāsahagatena appaṭikūlasaññī, evaṃ paṭikūlesu appaṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati.

    કથં પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ? પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ સુભસઞ્ઞિનો ઇત્થિરૂપે પટિકૂલેસુ ચ જિગુચ્છિનો વિનીલકવિપુબ્બકે તત્થ સો આયસ્મા પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ.

    Kathaṃ paṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati? Paṭikūlesu ca dhammesu subhasaññino itthirūpe paṭikūlesu ca jigucchino vinīlakavipubbake tattha so āyasmā paṭikūlasaññī viharati.

    કથં પટિકૂલેસુ ધમ્મેસુ તદુભયં અભિનિવજ્જયિત્વા ઉપેક્ખકો વિહરતિ સતો ચ સમ્પજાનો ચ? અપ્પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ સુભસઞ્ઞિનો ઇત્થિરૂપે પટિકૂલેસુ ચ જિગુચ્છિનો વિનીલકવિપુબ્બકે તદુભયં અભિનિવજ્જયિત્વા ‘નેતં મમ’‘નેસોહમસ્મિ’‘નેસો મે’ અત્તાતિ વિહરતિ. એવં તદુભયં અભિનિવજ્જયિત્વા ઉપેક્ખકો વિહરતિ સતો સમ્પજાનો.

    Kathaṃ paṭikūlesu dhammesu tadubhayaṃ abhinivajjayitvā upekkhako viharati sato ca sampajāno ca? Appaṭikūlesu ca dhammesu subhasaññino itthirūpe paṭikūlesu ca jigucchino vinīlakavipubbake tadubhayaṃ abhinivajjayitvā ‘netaṃ mama’‘nesohamasmi’‘neso me’ attāti viharati. Evaṃ tadubhayaṃ abhinivajjayitvā upekkhako viharati sato sampajāno.

    અપરો પરિયાયો. તેધાતુકો લોકસન્નિવાસો સબ્બબાલપુથુજ્જનાનં અપ્પટિકૂલસઞ્ઞા. તત્થ ચ આયસ્મા સારિપુત્તો અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ. એવં અપ્પટિકૂલેસુ ધમ્મેસુ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ.

    Aparo pariyāyo. Tedhātuko lokasannivāso sabbabālaputhujjanānaṃ appaṭikūlasaññā. Tattha ca āyasmā sāriputto appaṭikūlasaññī viharati. Evaṃ appaṭikūlesu dhammesu paṭikūlasaññī viharati.

    કથં પટિકૂલેસુ ધમ્મેસુ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ? પટિકૂલસઞ્ઞિનો સબ્બસેક્ખા ઇધ કા તેધાતુકે સબ્બલોકે. તત્થ કતમો ભૂમિપ્પત્તો સમાધિફલે સચ્છિકતો અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ ? કિં કારણં? ન હિ તં અત્થિ યસ્સ લોકસ્સ પહાનાય પટિકૂલસઞ્ઞી ઉપ્પાદેય્ય.

    Kathaṃ paṭikūlesu dhammesu appaṭikūlasaññī viharati? Paṭikūlasaññino sabbasekkhā idha kā tedhātuke sabbaloke. Tattha katamo bhūmippatto samādhiphale sacchikato appaṭikūlasaññī viharati ? Kiṃ kāraṇaṃ? Na hi taṃ atthi yassa lokassa pahānāya paṭikūlasaññī uppādeyya.

    કથં પટિકૂલેસુ ચ અપ્પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ? તેધાતુકે લોકસન્નિવાસે યાવ કામલોકભૂમતા હિ રાગાનં વીતરાગાનં પટિકૂલસમતા રૂપારૂપધાતું અપ્પટિકૂલસમતા. તત્થ ચ આયસ્મા સારિપુત્તો પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ. એવં પટિકૂલેસુ ચ અપ્પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ.

    Kathaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca dhammesu paṭikūlasaññī viharati? Tedhātuke lokasannivāse yāva kāmalokabhūmatā hi rāgānaṃ vītarāgānaṃ paṭikūlasamatā rūpārūpadhātuṃ appaṭikūlasamatā. Tattha ca āyasmā sāriputto paṭikūlasaññī viharati. Evaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca dhammesu paṭikūlasaññī viharati.

    કથં પટિકૂલેસુ ચ અપ્પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ? યં કિઞ્ચિ પરતો દુરુત્તાનં દુરાગતાનં વચનપથાનં તં વચનં અપ્પટિકૂલં યાવતા વાચસો અપ્પતિરૂપા તથા જનસ્સ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞા. તત્થ આયસ્મા સારિપુત્તો અભિઞ્ઞાય સચ્છિકતો અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ, એવં પટિકૂલેસુ ચ અપ્પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ.

    Kathaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati? Yaṃ kiñci parato duruttānaṃ durāgatānaṃ vacanapathānaṃ taṃ vacanaṃ appaṭikūlaṃ yāvatā vācaso appatirūpā tathā janassa appaṭikūlasaññā. Tattha āyasmā sāriputto abhiññāya sacchikato appaṭikūlasaññī viharati, evaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati.

    ૯૮. કથં પટિકૂલેસુ ચ અપ્પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ તદુભયં અભિનિવજ્જયિત્વા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ સતો ચ સમ્પજાનો? યઞ્ચ નેસં સમનુપસ્સતિ યે ધમ્મા દુચ્ચરિતા, તે ધમ્મા અપ્પટિકૂલા. તત્થ આયસ્મા સારિપુત્તો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ યે ધમ્મા દુચ્ચરિતા, તે ધમ્મા અનિટ્ઠવિપાકા. યે ધમ્મા સુચરિતા, તે આચયગામિનો. સો ચ સુચરિતં આચયગામિનિં કરિત્વા દુચ્ચરિતં અનિટ્ઠવિપાકં કરિત્વા તદુભયં અભિનિવજ્જયિત્વા ઉપેક્ખકો વિહરતિ.

    98. Kathaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca dhammesu tadubhayaṃ abhinivajjayitvā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno? Yañca nesaṃ samanupassati ye dhammā duccaritā, te dhammā appaṭikūlā. Tattha āyasmā sāriputto iti paṭisañcikkhati ye dhammā duccaritā, te dhammā aniṭṭhavipākā. Ye dhammā sucaritā, te ācayagāmino. So ca sucaritaṃ ācayagāminiṃ karitvā duccaritaṃ aniṭṭhavipākaṃ karitvā tadubhayaṃ abhinivajjayitvā upekkhako viharati.

    અથ પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ અપ્પટિકૂલેસુ ચ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ. તણ્હા પટિકૂલધમ્મા કિં કારણં? તણ્હાવસેન હિ સત્તા દ્વીહિ ધમ્મેહિ સત્તા, કબળીકારે આહારે રસતણ્હાય સત્તા, ફસ્સે સુખસઞ્ઞાય સત્તા. તત્થાયસ્મા સારિપુત્તો કબળીકારે ચ આહારે પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ, ફસ્સે ચ દુક્ખસઞ્ઞી વિહરતિ. એવં પટિકૂલેસુ ચ અપ્પટિકૂલેસુ ચ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ.

    Atha paṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlesu ca paṭikūlasaññī viharati. Taṇhā paṭikūladhammā kiṃ kāraṇaṃ? Taṇhāvasena hi sattā dvīhi dhammehi sattā, kabaḷīkāre āhāre rasataṇhāya sattā, phasse sukhasaññāya sattā. Tatthāyasmā sāriputto kabaḷīkāre ca āhāre paṭikūlasaññī viharati, phasse ca dukkhasaññī viharati. Evaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca paṭikūlasaññī viharati.

    કથં પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ અપ્પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ? તણ્હાક્ખયં અનુત્તરં નિબ્બાનં તથા બાલપુથુજ્જનાનં પટિકૂલસઞ્ઞા પહતસઞ્ઞા ચ. તત્થાયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞા અબ્યાપાદસઞ્ઞા ચ સામં પઞ્ઞાય પસ્સિત્વા એવં પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ.

    Kathaṃ paṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati? Taṇhākkhayaṃ anuttaraṃ nibbānaṃ tathā bālaputhujjanānaṃ paṭikūlasaññā pahatasaññā ca. Tatthāyasmato sāriputtassa appaṭikūlasaññā abyāpādasaññā ca sāmaṃ paññāya passitvā evaṃ paṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati.

    કથં પટિકૂલેસુ ચ અપ્પટિકૂલેસુ ચ ધમ્મેસુ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ? તતિયે ચ નિબ્બાને પટિકૂલસઞ્ઞિનો યસેન ચ કિત્તિનિ ચ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞિનો. તત્થાયસ્મા સારિપુત્તો અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં સમ્માપઞ્ઞાય પટિજાનન્તો પટિકૂલઞ્ચ અપ્પટિકૂલઞ્ચ ધમ્મં તદુભયં અભિનિવજ્જયિત્વા અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ.

    Kathaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati? Tatiye ca nibbāne paṭikūlasaññino yasena ca kittini ca appaṭikūlasaññino. Tatthāyasmā sāriputto assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ sammāpaññāya paṭijānanto paṭikūlañca appaṭikūlañca dhammaṃ tadubhayaṃ abhinivajjayitvā appaṭikūlasaññī viharati.

    કથં પટિકૂલં અપ્પટિકૂલઞ્ચ ધમ્મં તદુભયં અભિનિવજ્જયિત્વા ઉપેક્ખકો વિહરતિ? સતો ચ સમ્પજાનો ચ, યઞ્ચ સમનુપસ્સતિ અનુનયો અપ્પટિકૂલો ધમ્મો પટિઘો ચ પટિકૂલો ધમ્મો, તત્થાયસ્મા સારિપુત્તો અનુનયસ્સ પટિઘપ્પહીનત્તા ઉપેક્ખકો વિહરતિ સતો સમ્પજાનો ચ. યઞ્ચસ્સ સમનુપસ્સતિ અયં પઞ્ચવિધા અનુત્તરા ઇન્દ્રિયભાવના. અયં સુત્તનિદ્દેસો.

    Kathaṃ paṭikūlaṃ appaṭikūlañca dhammaṃ tadubhayaṃ abhinivajjayitvā upekkhako viharati? Sato ca sampajāno ca, yañca samanupassati anunayo appaṭikūlo dhammo paṭigho ca paṭikūlo dhammo, tatthāyasmā sāriputto anunayassa paṭighappahīnattā upekkhako viharati sato sampajāno ca. Yañcassa samanupassati ayaṃ pañcavidhā anuttarā indriyabhāvanā. Ayaṃ suttaniddeso.

    ૯૯. તત્થ કતમો દેસનાહારો? ઇમમ્હિ સુત્તે કિં દેસિતબ્બં? તત્થ વુચ્ચતે, ઇમમ્હિ સુત્તે દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારો દેસિતો, તથા વિમુત્તં ચિત્તં પચ્ચવેક્ખણા ચ અધિપઞ્ઞાધમ્મં દેસિતં.

    99. Tattha katamo desanāhāro? Imamhi sutte kiṃ desitabbaṃ? Tattha vuccate, imamhi sutte diṭṭhadhammasukhavihāro desito, tathā vimuttaṃ cittaṃ paccavekkhaṇā ca adhipaññādhammaṃ desitaṃ.

    તત્થ કતમો વિચયો? યે કાયે કાયાનુપસ્સિનો વિહરન્તિ, તેસં ચિત્તં અનુનયપ્પટિઘેન ન વિહરતિ અનુનયપ્પટિઘેન ચાભિરમમાનસ્સ ચિત્તં સમગ્ગતં ભવિસ્સતીતિ ભાવનાય બલમેતં, અયં વિચયો હારો.

    Tattha katamo vicayo? Ye kāye kāyānupassino viharanti, tesaṃ cittaṃ anunayappaṭighena na viharati anunayappaṭighena cābhiramamānassa cittaṃ samaggataṃ bhavissatīti bhāvanāya balametaṃ, ayaṃ vicayo hāro.

    તત્થ કતમો યુત્તિહારો? કાયભાવનાય ચ ચિત્તભાવનાય ચ ન કિઞ્ચિ સબ્રહ્મચારી અતિમઞ્ઞિસ્સતીતિ. અત્થિ એસા યુત્તિ, અયં યુત્તિહારો.

    Tattha katamo yuttihāro? Kāyabhāvanāya ca cittabhāvanāya ca na kiñci sabrahmacārī atimaññissatīti. Atthi esā yutti, ayaṃ yuttihāro.

    તત્થ કતમો પદટ્ઠાનો હારો? કાયભાવનાય પઠમસ્સ સતિ ઉપટ્ઠાનસ્સ પદટ્ઠાનં. યા પથવીસમચિત્તતા, સા અનિચ્ચાનુપસ્સનાય પદટ્ઠાનં.

    Tattha katamo padaṭṭhāno hāro? Kāyabhāvanāya paṭhamassa sati upaṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Yā pathavīsamacittatā, sā aniccānupassanāya padaṭṭhānaṃ.

    તત્થ કતમો લક્ખણો? યં પથવીસમેન ચેતસા વિહરતિ અત્તાનુપસ્સી પથવીસમેન ગિહી વિહરતિ. કો અત્થો પથવીસમેનાતિ? યથા યે ચ સેલોપમતાય અકમ્મયુત્તા એવમેવ પથવીસમો અયં હિરિયતાય. અયં લક્ખણો.

    Tattha katamo lakkhaṇo? Yaṃ pathavīsamena cetasā viharati attānupassī pathavīsamena gihī viharati. Ko attho pathavīsamenāti? Yathā ye ca selopamatāya akammayuttā evameva pathavīsamo ayaṃ hiriyatāya. Ayaṃ lakkhaṇo.

    તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો હારો? ઇમમ્હિ બ્યાકરણે કો તસ્સ આયસ્મતો અધિપ્પાયો? યે કેચિ અરહન્તા ઇન્દ્રિયભાવનં આકઙ્ખિયન્તિ, તે પથવીસમતં ઉપ્પાદયિસ્સન્તીતિ. અયં અધિપ્પાયો.

    Tattha katamo catubyūho hāro? Imamhi byākaraṇe ko tassa āyasmato adhippāyo? Ye keci arahantā indriyabhāvanaṃ ākaṅkhiyanti, te pathavīsamataṃ uppādayissantīti. Ayaṃ adhippāyo.

    તત્થ કતમો આવટ્ટોતિ? નત્થિ આવટ્ટસ્સ ભૂમિ.

    Tattha katamo āvaṭṭoti? Natthi āvaṭṭassa bhūmi.

    તત્થ કતમો વિભત્તિ? યો કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, સો પથવીસમચિત્તતં પટિલભિસ્સતીતિ ન એકંસેન. કિં કારણં? યે ખણ્ડકાદિછિન્નકાદિનો, ન તે પથવીસમચિત્તતં પટિલભન્તિ. સબ્બા કાયગતાસતિ સેક્ખભાવનાય નિબ્બાનં ફલં, અયં વિભત્તિ.

    Tattha katamo vibhatti? Yo kāyānupassī viharati, so pathavīsamacittataṃ paṭilabhissatīti na ekaṃsena. Kiṃ kāraṇaṃ? Ye khaṇḍakādichinnakādino, na te pathavīsamacittataṃ paṭilabhanti. Sabbā kāyagatāsati sekkhabhāvanāya nibbānaṃ phalaṃ, ayaṃ vibhatti.

    તત્થ કતમો પરિવત્તનો હારો? યે કાયાનુપસ્સિનો વિહરિસ્સન્તિ, તેસંયેવ કાયપચ્ચયા ઉપ્પજ્જેય્ય આસવા વિઘાતપરિળાહા, અયં પરિવત્તનો હારો.

    Tattha katamo parivattano hāro? Ye kāyānupassino viharissanti, tesaṃyeva kāyapaccayā uppajjeyya āsavā vighātapariḷāhā, ayaṃ parivattano hāro.

    તત્થ કતમો ઓતરણો? પઞ્ચક્ખન્ધા 61 અવિતિણ્ણા 62 બાવીસતિન્દ્રિયાનિ, તથા યં મનિન્દ્રિયં, તં મનોધાતુ મનાયતનઞ્ચ. યં સમાધિન્દ્રિયં, તં ધમ્મધાતુ ધમ્માયતનઞ્ચ. અયં ઓતરણો હારો.

    Tattha katamo otaraṇo? Pañcakkhandhā 63 avitiṇṇā 64 bāvīsatindriyāni, tathā yaṃ manindriyaṃ, taṃ manodhātu manāyatanañca. Yaṃ samādhindriyaṃ, taṃ dhammadhātu dhammāyatanañca. Ayaṃ otaraṇo hāro.

    તત્થ કતમો સોધનો હારો? યે ચ મનસા ચત્તારો ભાવેતબ્બા, તે સબ્બે ભાવિતા યં તં મનેન પહીને પત્તબ્બતં સબ્બત્થ એતસ્સ ચ અત્થાય આરમ્ભો, સો અત્થો સુદ્ધો. અયં સોધનો હારો.

    Tattha katamo sodhano hāro? Ye ca manasā cattāro bhāvetabbā, te sabbe bhāvitā yaṃ taṃ manena pahīne pattabbataṃ sabbattha etassa ca atthāya ārambho, so attho suddho. Ayaṃ sodhano hāro.

    તત્થ કતમો અધિટ્ઠાનો? અયં સમાધિ એકત્તતાય પઞ્ઞત્તો, છ કાયા એકત્તતાય પઞ્ઞત્તા. પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ રૂપીનિ રૂપકાયો. છ વેદનાકાયા વેદનાકાયો. છ સઞ્ઞાકાયા સઞ્ઞાકાયો. છ ચેતનાકાયા ચેતનાકાયો. છ વિઞ્ઞાણકાયા વિઞ્ઞાણકાયો. સબ્બેપિ એતે ધમ્મા ધમ્મકાયોતિયેવ સઙ્ખં ગચ્છન્તિ. અયં અધિટ્ઠાનો.

    Tattha katamo adhiṭṭhāno? Ayaṃ samādhi ekattatāya paññatto, cha kāyā ekattatāya paññattā. Pañcindriyāni rūpīni rūpakāyo. Cha vedanākāyā vedanākāyo. Cha saññākāyā saññākāyo. Cha cetanākāyā cetanākāyo. Cha viññāṇakāyā viññāṇakāyo. Sabbepi ete dhammā dhammakāyotiyeva saṅkhaṃ gacchanti. Ayaṃ adhiṭṭhāno.

    પરિક્ખારોતિ સમાપત્તિકોસલ્લઞ્ચ વીથિકોસલ્લઞ્ચ 65 હેતુ. યઞ્ચ ગોચરકોસલ્લં યઞ્ચ કલ્લં તં કોસલ્લં પચ્ચયો. વોદાનકોસલ્લં હેતુ, કલ્લં પચ્ચયો. સુખં હેતુ, અબ્યાપજ્જં પચ્ચયો. અયં પરિક્ખારો.

    Parikkhāroti samāpattikosallañca vīthikosallañca 66 hetu. Yañca gocarakosallaṃ yañca kallaṃ taṃ kosallaṃ paccayo. Vodānakosallaṃ hetu, kallaṃ paccayo. Sukhaṃ hetu, abyāpajjaṃ paccayo. Ayaṃ parikkhāro.

    તત્થ કતમો સમારોપનોતિ? યથા પથવી સુચિમ્પિ નિક્ખીપન્તે અસુચિમ્પિ નિક્ખિત્તે તાદિસેયેવ એવં કાયો મનાપિકેહિપિ ફસ્સેહિ અમનાપિકેહિપિ ફસ્સેહિ તાદિસોયેવ પટિઘસમ્ફસ્સેન વા સુખાય વેદનાય તાદિસં યો ચિત્તં. ઇદં સુત્તં વિભત્તં સઓપમ્મં ઉગ્ઘટિતઞ્ઞુસ્સ પુગ્ગલસ્સ વિભાગેન. તત્થ સમારોપનાય અવકાસો નત્થિ.

    Tattha katamo samāropanoti? Yathā pathavī sucimpi nikkhīpante asucimpi nikkhitte tādiseyeva evaṃ kāyo manāpikehipi phassehi amanāpikehipi phassehi tādisoyeva paṭighasamphassena vā sukhāya vedanāya tādisaṃ yo cittaṃ. Idaṃ suttaṃ vibhattaṃ saopammaṃ ugghaṭitaññussa puggalassa vibhāgena. Tattha samāropanāya avakāso natthi.

    ૧૦૦. તત્થ કતમં સુત્તં સંકિલેસભાગિયં? યતો ચ કુસલેહિ ધમ્મેહિ ન વિરોધતિ, ન વડ્ઢતિ, ઇમં આદીનવં ભગવા દેસેતિ, તસ્મા છન્નં વિવરેય્ય, વિવટં નાતિવસ્સતિ, તતો આદીનવતો વિવરેય્યાતિ તં તીહિ ધમ્મેહિ નાભિધંસિતાતિ અસુભસઞ્ઞાય રાગેન નાભિધંસિયતિ. મેત્તાય દોસેન નાભિધંસિયતિ. વિપસ્સના મોહેન નાભિધંસિયતિ. એવઞ્ચસ્સ યો યો ધમ્મો પટિપક્ખો તમ્હિ તમ્હિ ધમ્મે પરિપૂરિસ્સતિ. યો તસ્સ ધમ્મસ્સ અકુસલો ધમ્મો પટિપક્ખો, તેન નાધિવાસિયતિ.

    100. Tattha katamaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ? Yato ca kusalehi dhammehi na virodhati, na vaḍḍhati, imaṃ ādīnavaṃ bhagavā deseti, tasmā channaṃ vivareyya, vivaṭaṃ nātivassati, tato ādīnavato vivareyyāti taṃ tīhi dhammehi nābhidhaṃsitāti asubhasaññāya rāgena nābhidhaṃsiyati. Mettāya dosena nābhidhaṃsiyati. Vipassanā mohena nābhidhaṃsiyati. Evañcassa yo yo dhammo paṭipakkho tamhi tamhi dhamme paripūrissati. Yo tassa dhammassa akusalo dhammo paṭipakkho, tena nādhivāsiyati.

    અપરો પરિયાયો. યે ઇમે ધમ્મા અત્તના ન સક્કોતિ વુટ્ઠાનં, તે એતે ધમ્મા દેસિતા. છન્નમતિવસ્સતીતિ તેહિ વિતક્કં યેન ચ સક્કા પુન દેસિતં ચિત્તં વિભાવેતું પરિયોદાપેતું વિવેકનિન્નસ્સ વિવેકપોણસ્સ વિવેકપબ્ભારસ્સ વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લતં આપજ્જતિ કુસલેસુ ધમ્મેસુ, સેય્યથાપિ નામ ઉપ્પલં વા કુમુદં વા પદુમં વા ઉદકે સુક્કપક્ખે ચન્દો યાવરત્તિ યાવદિવસો આગચ્છતિ, તસ્સ વુદ્ધિયેવ પાટિકઙ્ખિતબ્બા, ન પરિહાનિ, એવંવિધં તં ચિત્તં નાભિધંસિયતિ. અપરોપેત્થ યો અકૂટો અસઠો અમાયાવી ઉજુ પુરિસો યથાભૂતં અત્તાનં આવિકરોતિ. તત્થ યો છાદેતિ તસ્સ અકુસલા ધમ્મા ચિત્તં અનુધાવન્તિ. છન્નમતિવસ્સતીતિ યો પન હોતિ અસઠો અકૂટો અમાયાવી ઉજુ પુરિસો યથાભૂતં અત્તાનં આવિકરોતિ. તસ્સ ચિત્તં અકુસલેહિ ધમ્મેહિ ન વિદ્ધંસિયતિ, અયં સુત્તત્થો.

    Aparo pariyāyo. Ye ime dhammā attanā na sakkoti vuṭṭhānaṃ, te ete dhammā desitā. Channamativassatīti tehi vitakkaṃ yena ca sakkā puna desitaṃ cittaṃ vibhāvetuṃ pariyodāpetuṃ vivekaninnassa vivekapoṇassa vivekapabbhārassa vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullataṃ āpajjati kusalesu dhammesu, seyyathāpi nāma uppalaṃ vā kumudaṃ vā padumaṃ vā udake sukkapakkhe cando yāvaratti yāvadivaso āgacchati, tassa vuddhiyeva pāṭikaṅkhitabbā, na parihāni, evaṃvidhaṃ taṃ cittaṃ nābhidhaṃsiyati. Aparopettha yo akūṭo asaṭho amāyāvī uju puriso yathābhūtaṃ attānaṃ āvikaroti. Tattha yo chādeti tassa akusalā dhammā cittaṃ anudhāvanti. Channamativassatīti yo pana hoti asaṭho akūṭo amāyāvī uju puriso yathābhūtaṃ attānaṃ āvikaroti. Tassa cittaṃ akusalehi dhammehi na viddhaṃsiyati, ayaṃ suttattho.

    ૧૦૧. તત્થ કતમા દેસના? ઇધ દેસિતા દસ અકુસલકમ્મપથા અધિવસ્સનતાય દસ કુસલકમ્મપથા અનધિવસ્સનતાય અકુસલેહિ ન વિસુજ્ઝતિ. યથા વુત્તં ભગવતા ‘‘ચિત્તસંકિલેસા, ભિક્ખવે, સત્તા સંકિલિસ્સન્તી’’તિ.

    101. Tattha katamā desanā? Idha desitā dasa akusalakammapathā adhivassanatāya dasa kusalakammapathā anadhivassanatāya akusalehi na visujjhati. Yathā vuttaṃ bhagavatā ‘‘cittasaṃkilesā, bhikkhave, sattā saṃkilissantī’’ti.

    તત્થ કતમો વિચયો? યસ્સેવં ચિત્તં અધિવાસિયતિ, તસ્સ બુજ્ઝિતસ્સ યં ભવેય્ય કૂટેય્ય, તં આનન્તરિયેનપિ સત્થરિ વા ગુણાનુકમ્પનતાય, અયં વિચયો.

    Tattha katamo vicayo? Yassevaṃ cittaṃ adhivāsiyati, tassa bujjhitassa yaṃ bhaveyya kūṭeyya, taṃ ānantariyenapi satthari vā guṇānukampanatāya, ayaṃ vicayo.

    તત્થ કતમા યુત્તીતિ? એવં અનધિવસિયન્તં ચિત્તં વુટ્ઠાતિ. વુટ્ઠિતં પતિટ્ઠહતિ કુસલેસુ ધમ્મેસૂતિ અત્થિ એસા યુત્તિ.

    Tattha katamā yuttīti? Evaṃ anadhivasiyantaṃ cittaṃ vuṭṭhāti. Vuṭṭhitaṃ patiṭṭhahati kusalesu dhammesūti atthi esā yutti.

    પદટ્ઠાનન્તિ છન્નમતિવસ્સતીતિ છન્નં અસંવરાનં પદટ્ઠાનં, વિવટં નાતિવસ્સતીતિ અછન્નં સંવરણાનં. તસ્મા છન્નં વિવરેય્ય વિવટં નાતિવસ્સતીતિ દેસનાય પદટ્ઠાનં.

    Padaṭṭhānanti channamativassatīti channaṃ asaṃvarānaṃ padaṭṭhānaṃ, vivaṭaṃ nātivassatīti achannaṃ saṃvaraṇānaṃ. Tasmā channaṃ vivareyya vivaṭaṃ nātivassatīti desanāya padaṭṭhānaṃ.

    લક્ખણોતિ છન્નમતિવસ્સતીતિ યે કેચિ વિચિત્તેન છન્નેન એકલક્ખણા ધમ્મા સબ્બે તે અવિદ્ધંસિયન્તિ. તસ્મા છન્નં વિવરેય્ય. વિવટં નાતિવસ્સતીતિ યે કેચિ તેન અચ્છન્નેન એકલક્ખણા ધમ્મા સબ્બે તે નાતિવસ્સન્તીતિ લક્ખણો હારો.

    Lakkhaṇoti channamativassatīti ye keci vicittena channena ekalakkhaṇā dhammā sabbe te aviddhaṃsiyanti. Tasmā channaṃ vivareyya. Vivaṭaṃ nātivassatīti ye keci tena acchannena ekalakkhaṇā dhammā sabbe te nātivassantīti lakkhaṇo hāro.

    તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો હારો? ઇમમ્હિ સુત્તે ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યેસં કેસઞ્ચિ ચિત્તં અકુસલા ધમ્મા અધિપટિદેસિતા તે યથાધમ્મં પટિકરિસ્સન્તીતિ અયં તત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો. અયં ચતુબ્યૂહો હારો.

    Tattha katamo catubyūho hāro? Imamhi sutte bhagavato ko adhippāyo? Yesaṃ kesañci cittaṃ akusalā dhammā adhipaṭidesitā te yathādhammaṃ paṭikarissantīti ayaṃ tattha bhagavato adhippāyo. Ayaṃ catubyūho hāro.

    આવટ્ટોતિ યં છન્નં તં દુવિધં કમ્પમાનં સમુચ્છિતબ્બો. આનન્તરિયસમાધીનં. તત્થ પસ્સદ્ધિયઞ્ચ માનો આસવે વડ્ઢેતિ, અસ્સદ્ધિયેન ચ પમાદં ગચ્છતિ, પમાદેન ઓનમતિ, ઉન્નળભાવં ગચ્છતિ. વુત્તં ચેતં ભગવતા ‘‘ઉન્નળાનં પમત્તાનં તેસં વડ્ઢન્તિ આસવા’’તિ ચત્તારિ તાનિ ઉપાદાનાનિ, યાનિ ચત્તારિ ઉપાદાનાનિ, તે પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા ભવન્તિ. ઇમાનિ સચ્ચાનિ દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ. તસ્મા છન્નં વિવરેય્યાતિ યેન હેતુના, તે આસવા વડ્ઢન્તિ. તેસં પહીનત્તા આસવા પહીયન્તે. તત્થ અપ્પમાદેન અસ્સદ્ધિયં પહીયતિ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચપ્પહાનેન ઓળારિકતા તસ્સ દ્વે ધમ્મા ન સમથો ચ ભાવના ચ પારિપૂરિં ગચ્છન્તિ. યો તેસં આસવાનં ખયો, અયં નિરોધો. ઇમાનિ ચત્તારિ સચ્ચાનિ, અયં આવટ્ટો.

    Āvaṭṭoti yaṃ channaṃ taṃ duvidhaṃ kampamānaṃ samucchitabbo. Ānantariyasamādhīnaṃ. Tattha passaddhiyañca māno āsave vaḍḍheti, assaddhiyena ca pamādaṃ gacchati, pamādena onamati, unnaḷabhāvaṃ gacchati. Vuttaṃ cetaṃ bhagavatā ‘‘unnaḷānaṃ pamattānaṃ tesaṃ vaḍḍhanti āsavā’’ti cattāri tāni upādānāni, yāni cattāri upādānāni, te pañcupādānakkhandhā bhavanti. Imāni saccāni dukkhañca samudayo ca. Tasmā channaṃ vivareyyāti yena hetunā, te āsavā vaḍḍhanti. Tesaṃ pahīnattā āsavā pahīyante. Tattha appamādena assaddhiyaṃ pahīyati uddhaccakukkuccappahānena oḷārikatā tassa dve dhammā na samatho ca bhāvanā ca pāripūriṃ gacchanti. Yo tesaṃ āsavānaṃ khayo, ayaṃ nirodho. Imāni cattāri saccāni, ayaṃ āvaṭṭo.

    તત્થ કતમો વિભત્તિ હારો? છન્નમતિવસ્સતીતિ ન એકંસો. કિં કારણં? યસ્સ અસ્સા નિવત્તના યથાપિ સેક્ખાનં. યથાવુત્તં ભગવતા –

    Tattha katamo vibhatti hāro? Channamativassatīti na ekaṃso. Kiṃ kāraṇaṃ? Yassa assā nivattanā yathāpi sekkhānaṃ. Yathāvuttaṃ bhagavatā –

    ‘‘કિઞ્ચાપિ સેક્ખો પકરેય્ય પાપં, કાયેન વાચાય ઉદ ચેતસા વા;

    ‘‘Kiñcāpi sekkho pakareyya pāpaṃ, kāyena vācāya uda cetasā vā;

    અભબ્બો હિ તસ્સ પરિગુહનાય, અભબ્બતા દિટ્ઠપદસ્સ હોતી’’તિ.

    Abhabbo hi tassa pariguhanāya, abhabbatā diṭṭhapadassa hotī’’ti.

    કિઞ્ચાપિ તેસં નિવારણં ચિત્તં હોતિ. અપિ તુ અપ્પચ્ચયા સમાયે ચ તે નિદ્દિસિતબ્બા, અયં વિભત્તિહારો.

    Kiñcāpi tesaṃ nivāraṇaṃ cittaṃ hoti. Api tu appaccayā samāye ca te niddisitabbā, ayaṃ vibhattihāro.

    તત્થ કતમો પરિવત્તનો હારો. છન્નમતિવસ્સતીતિ યસ્સ યે ધમ્મા સબ્બં અનવિવટં અતિવસ્સિયતિ, વિવટં નાતિવસ્સતિ, અવગુણન્તં નાતિવસ્સતિ. અયં પરિવત્તનો હારો.

    Tattha katamo parivattano hāro. Channamativassatīti yassa ye dhammā sabbaṃ anavivaṭaṃ ativassiyati, vivaṭaṃ nātivassati, avaguṇantaṃ nātivassati. Ayaṃ parivattano hāro.

    તત્થ કતમો વેવચનો હારો. છન્નન્તિ આવુતં નિવુતં પિહિતં પટિકુજ્જિતં સઞ્છન્નં પરોધં, વિવટં નાતિવસ્સતીતિ યસ્સ તે ધમ્મા પબ્બજ્જિતા વિનોદં નાધિવસ્સિતા વન્તિકતાતિ, અયં વેવચનો હારો.

    Tattha katamo vevacano hāro. Channanti āvutaṃ nivutaṃ pihitaṃ paṭikujjitaṃ sañchannaṃ parodhaṃ, vivaṭaṃ nātivassatīti yassa te dhammā pabbajjitā vinodaṃ nādhivassitā vantikatāti, ayaṃ vevacano hāro.

    તત્થ કતમો પઞ્ઞત્તિ હારો. છન્નમતિવસ્સતીતિ કિલેસભાગિયપઞ્ઞત્તં વિવટં નાતિવસ્સતીતિ સધમ્મકિચ્ચં યં પટિપદા પઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં, તસ્મા હિ છન્નં વિવરેય્યાતિ અનુસાસનપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં, વિવટં નાતિવસ્સતીતિ નિદ્ધાનપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં, અયં પઞ્ઞત્તિ હારો.

    Tattha katamo paññatti hāro. Channamativassatīti kilesabhāgiyapaññattaṃ vivaṭaṃ nātivassatīti sadhammakiccaṃ yaṃ paṭipadā paññattiyā paññattaṃ, tasmā hi channaṃ vivareyyāti anusāsanapaññattiyā paññattaṃ, vivaṭaṃ nātivassatīti niddhānapaññattiyā paññattaṃ, ayaṃ paññatti hāro.

    તત્થ કતમો ઓતરણો હારો? છન્નમતિવસ્સતીતિ તયો કિલેસા રાગો દોસો મોહો, તે ખન્ધેસુ સઙ્ખારક્ખન્ધો…પે॰… તે પુરા યથા નિદ્દિટ્ઠં ખન્ધધાતુઆયતનેસુ, અયં ઓતરણો હારો.

    Tattha katamo otaraṇo hāro? Channamativassatīti tayo kilesā rāgo doso moho, te khandhesu saṅkhārakkhandho…pe… te purā yathā niddiṭṭhaṃ khandhadhātuāyatanesu, ayaṃ otaraṇo hāro.

    તત્થ કતમો સોધનો હારો? યેનારમ્ભેન ઇદં સુત્તં ભાસતિ સો આરમ્ભો નિયુત્તો.

    Tattha katamo sodhano hāro? Yenārambhena idaṃ suttaṃ bhāsati so ārambho niyutto.

    અધિટ્ઠાનોતિ છન્નમતિવસ્સતીતિ એકત્તતાય પઞ્ઞત્તં. કિંકારણં? ઇદં હિ અતિવસ્સતીતિ ઇમસ્સ ચ અતિવસ્સતિ એવઞ્ચ અતિવસ્સતીતિ અયં વેમત્તતાય યા સુણસાધારણેહિ લક્ખણેહિ પઞ્ઞાપિયતિ, સા એકત્તપઞ્ઞત્તિ.

    Adhiṭṭhānoti channamativassatīti ekattatāya paññattaṃ. Kiṃkāraṇaṃ? Idaṃ hi ativassatīti imassa ca ativassati evañca ativassatīti ayaṃ vemattatāya yā suṇasādhāraṇehi lakkhaṇehi paññāpiyati, sā ekattapaññatti.

    તત્થ કતમો પરિક્ખારો? યઞ્ચ તં અતિવસ્સિયન્તિ, તસ્સ દ્વે હેતૂ દ્વે પચ્ચયા અકુસલપસુતેવ વાચકત્તાભિરતિ ચ. ઇમે દ્વે અયોનિસોમનસિકારો ચ કુસલા ધમ્મા વોપસગ્ગા ચ, ઇમે દ્વે પચ્ચયા.

    Tattha katamo parikkhāro? Yañca taṃ ativassiyanti, tassa dve hetū dve paccayā akusalapasuteva vācakattābhirati ca. Ime dve ayonisomanasikāro ca kusalā dhammā vopasaggā ca, ime dve paccayā.

    તત્થ કતમો સમારોપનો? છન્નમતિવસ્સતીતિ વેમતિ પસ્સતીતિ છન્નં યં પરિગ્ગહિતું યં અદેસિતું અપ્પસ્સુતં યં કથંકથા વિભૂતેન અકુસલમૂલેન યં તણ્હાય ચ તે વડ્ઢતિ દોસાતિ સન્નિત્વા તે અપ્પસક્ખયેન સઙ્ખારા. સઙ્ખારપચ્ચયા વિઞ્ઞાણં યાવ જરામરણં, અયં સમારોપનો . યં પુન તથા દેસના, તસ્સેવ અકુસલા ધમ્મા વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લતમાપજ્જતિ તસ્સ સઙ્ખારા નિરોધા, અયં સમારોપનો.

    Tattha katamo samāropano? Channamativassatīti vemati passatīti channaṃ yaṃ pariggahituṃ yaṃ adesituṃ appassutaṃ yaṃ kathaṃkathā vibhūtena akusalamūlena yaṃ taṇhāya ca te vaḍḍhati dosāti sannitvā te appasakkhayena saṅkhārā. Saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ yāva jarāmaraṇaṃ, ayaṃ samāropano . Yaṃ puna tathā desanā, tasseva akusalā dhammā vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullatamāpajjati tassa saṅkhārā nirodhā, ayaṃ samāropano.

    ૧૦૨. ચત્તારો પુગ્ગલા 67 તમો તમપરાયનોતિ…પે॰… તત્થ કતમો વુચ્ચતે તમો નામ? યો તમો અન્ધકારો, યથા વુત્તં ભગવતા ‘‘યથા અન્ધકારે તસ્મિં ભયાનકે સકમ્પિધાતુપુરિસો ન પસ્સતિ, એવમેવ અઞ્ઞાણતો તમોપનન્ધકારો પાપકસકમ્મસવિપાકં ન સદ્ધો હોતિ. ઇતિ એવં લક્ખણતા અઞ્ઞાણં તમો અવિજ્જા મોહો, યેન સત્તા યથાભૂતં નપ્પજાનન્તિ, ઇતિ વુચ્ચતિ તમોતિ. સો તિણ્ણં ચક્ખૂનં તમો મંસચક્ખુનો દિબ્બચક્ખુનો પઞ્ઞાચક્ખુનો, ઇમેસં ચક્ખૂનં ઇધ તમો નિદ્દિસિયતિ અઞ્ઞાણન્તિ. તત્થ કતમં અઞ્ઞાણં અદસ્સનં? અથ નિસ્સયે યં પુબ્બન્તે અઞ્ઞાણં અપરન્તે અઞ્ઞાણં પુબ્બન્તાપરન્તે અઞ્ઞાણં હેતુમ્હિ અઞ્ઞાણં પચ્ચયમ્હિ અઞ્ઞાણં તસ્સ અઞ્ઞાણિનો સમાધિભૂતસ્સ એસો નિસ્સન્દો. યં ન જાનાતિ ઇદં સેવિતબ્બં ઇદં ન મનસિકાતબ્બન્તિ. સો તેન તમેન નિદ્દિસિયતિ તમોપિ યથા વુચ્ચતિ. મૂળ્હોતિ એવં ચેતના. તેન તમેન સો પુગ્ગલો વુચ્ચતિ. તમોતિ સો તેન તમેન અસમૂહતેન અસમુચ્છિન્નેન તપ્પરમો ભવતિ તપ્પરાયનો, અયં વુચ્ચતિ પુગ્ગલો તમો તમપરાયનોતિ. પરાયનોયેવ ધમ્મો મનસિકાતબ્બો સો તમો દહતિ અઞ્ઞચિત્તં ઉપટ્ઠપેતિ. તે ચસ્સ ધમ્મા નિજ્ઝાનક્ખમન્તિ. સો સુતમયાય પઞ્ઞાય સમનુપસ્સતિ.

    102. Cattāro puggalā 68 tamo tamaparāyanoti…pe… tattha katamo vuccate tamo nāma? Yo tamo andhakāro, yathā vuttaṃ bhagavatā ‘‘yathā andhakāre tasmiṃ bhayānake sakampidhātupuriso na passati, evameva aññāṇato tamopanandhakāro pāpakasakammasavipākaṃ na saddho hoti. Iti evaṃ lakkhaṇatā aññāṇaṃ tamo avijjā moho, yena sattā yathābhūtaṃ nappajānanti, iti vuccati tamoti. So tiṇṇaṃ cakkhūnaṃ tamo maṃsacakkhuno dibbacakkhuno paññācakkhuno, imesaṃ cakkhūnaṃ idha tamo niddisiyati aññāṇanti. Tattha katamaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ? Atha nissaye yaṃ pubbante aññāṇaṃ aparante aññāṇaṃ pubbantāparante aññāṇaṃ hetumhi aññāṇaṃ paccayamhi aññāṇaṃ tassa aññāṇino samādhibhūtassa eso nissando. Yaṃ na jānāti idaṃ sevitabbaṃ idaṃ na manasikātabbanti. So tena tamena niddisiyati tamopi yathā vuccati. Mūḷhoti evaṃ cetanā. Tena tamena so puggalo vuccati. Tamoti so tena tamena asamūhatena asamucchinnena tapparamo bhavati tapparāyano, ayaṃ vuccati puggalo tamo tamaparāyanoti. Parāyanoyeva dhammo manasikātabbo so tamo dahati aññacittaṃ upaṭṭhapeti. Te cassa dhammā nijjhānakkhamanti. So sutamayāya paññāya samanupassati.

    તત્થ કતમો તમો જોતિપરાયનો? સો તેન પઞ્ઞાવસેન ઇરિયતિ એવં તસ્સેવ ઇરિયન્તસ્સ પરાયનો ભવતિ. અયં વુચ્ચતે પુગ્ગલો તમો જોતિપરાયનો.

    Tattha katamo tamo jotiparāyano? So tena paññāvasena iriyati evaṃ tasseva iriyantassa parāyano bhavati. Ayaṃ vuccate puggalo tamo jotiparāyano.

    તત્થ કતમો પુગ્ગલો જોતિ જોતિપરાયનો 69? તત્થ વુચ્ચતિ જોતિ નામ યં તસ્સ ચે તમસ્સ પટિપક્ખેન યે ચ ધમ્મે અન્તમસો ઞાણાલોકો, સો સુણધમ્મો પુગ્ગલો તમો જોતિપરાયનો, તત્થ વુચ્ચતે, યોયં પુગ્ગલો તમો જોતિપરાયનો, સો યદિ તથારૂપં કલ્યાણમિત્તં પટિલભતિ, યો નં અકુસલતો ચ નિવારેતિ ભાવિતકુસલતાવ ભાવી નિયોજેતીતિ . એવઞ્ચ સદ્ધમ્મં દેસેતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા, ઇમે ધમ્મા અકુસલા. ઇમે ધમ્મા સાવજ્જા, ઇમે ધમ્મા અનવજ્જા. ઇમે ધમ્મા સેવિતબ્બા, ઇમે ધમ્મા ન સેવિતબ્બા. ઇમે ધમ્મા ભજિતબ્બા, ઇમે ધમ્મા ન ભજિતબ્બા. ઇમે ધમ્મા ઉપસમ્પજ્જ વિહાતબ્બા, ઇમે ધમ્મા ન ઉપસમ્પજ્જ વિહાતબ્બા. ઇમે ધમ્મા મનસિકાતબ્બા, ઇમે ધમ્મા ન મનસિકાતબ્બાતિ. પચ્ચતે સઞ્ઞાય યથા સઞ્ઞાયતિ સતિન્દ્રિયાનિ, સો એવં પજાનાતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા, ઇમે ધમ્મા અકુસલા. ઇમે ધમ્મા સાવજ્જા, ઇમે ધમ્મા અનવજ્જા. ઇમે ધમ્મા સેવિતબ્બા, ઇમે ધમ્મા ન સેવિતબ્બા. ઇમે ધમ્મા ભાવેતબ્બા, ઇમે ધમ્મા ન ભાવેતબ્બા. ઇમે ધમ્મા ઉપસમ્પજ્જ વિહાતબ્બા, ઇમે ધમ્મા ન ઉપસમ્પજ્જ વિહાતબ્બા. ઇમે ધમ્મા મનસિકાતબ્બા, ઇમે ધમ્મા ન મનસિકાતબ્બાતિ. સો તે ધમ્મે સુસુય્યતિ, સોતં ઓદહતિ, અઞ્ઞં ચિત્તં ઉપટ્ઠપેતિ, તે ચસ્સ ધમ્મા નિજ્ઝાનક્ખમન્તિ, સો સુતમયાય પઞ્ઞાય સમન્નાગતો સો તેન પચ્ચયવસેન ઇરિયતિ એવં તસ્સેવ ઇરિયન્તિ તપ્પરમો ભવતિ તપ્પરાયનો. અયં વુચ્ચતે પુગ્ગલો તમો તમપરાયનો.

    Tattha katamo puggalo joti jotiparāyano 70? Tattha vuccati joti nāma yaṃ tassa ce tamassa paṭipakkhena ye ca dhamme antamaso ñāṇāloko, so suṇadhammo puggalo tamo jotiparāyano, tattha vuccate, yoyaṃ puggalo tamo jotiparāyano, so yadi tathārūpaṃ kalyāṇamittaṃ paṭilabhati, yo naṃ akusalato ca nivāreti bhāvitakusalatāva bhāvī niyojetīti . Evañca saddhammaṃ deseti. Ime dhammā kusalā, ime dhammā akusalā. Ime dhammā sāvajjā, ime dhammā anavajjā. Ime dhammā sevitabbā, ime dhammā na sevitabbā. Ime dhammā bhajitabbā, ime dhammā na bhajitabbā. Ime dhammā upasampajja vihātabbā, ime dhammā na upasampajja vihātabbā. Ime dhammā manasikātabbā, ime dhammā na manasikātabbāti. Paccate saññāya yathā saññāyati satindriyāni, so evaṃ pajānāti. Ime dhammā kusalā, ime dhammā akusalā. Ime dhammā sāvajjā, ime dhammā anavajjā. Ime dhammā sevitabbā, ime dhammā na sevitabbā. Ime dhammā bhāvetabbā, ime dhammā na bhāvetabbā. Ime dhammā upasampajja vihātabbā, ime dhammā na upasampajja vihātabbā. Ime dhammā manasikātabbā, ime dhammā na manasikātabbāti. So te dhamme susuyyati, sotaṃ odahati, aññaṃ cittaṃ upaṭṭhapeti, te cassa dhammā nijjhānakkhamanti, so sutamayāya paññāya samannāgato so tena paccayavasena iriyati evaṃ tasseva iriyanti tapparamo bhavati tapparāyano. Ayaṃ vuccate puggalo tamo tamaparāyano.

    તત્થ કતમો પુગ્ગલો જોતિ તમપરાયનો? જોતિ નામ યા તસ્સેવ તમસ્સ પટિપક્ખેન યે ધમ્મા અન્તમસો ઞાણાલોકો, સો પુન ધમ્મો. કતમા ઉચ્ચતે? પઞ્ઞાયતો પણ્ડિતોતિ વુચ્ચતે, સો એવં પજાનાતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા, ઇમે ધમ્મા અકુસલા. ઇમે ધમ્મા સાવજ્જા, ઇમે ધમ્મા અનવજ્જા. ઇમે ધમ્મા સેવિતબ્બા, ઇમે ધમ્મા ન સેવિતબ્બા. ઇમે ધમ્મા ભાવિતબ્બા, ઇમે ધમ્મા ન ભાવિતબ્બા. ઇમે ધમ્મા ઉપસમ્પજ્જ વિહાતબ્બા, ઇમે ધમ્મા ન ઉપસમ્પજ્જ વિહાતબ્બા. ઇમે ધમ્મા મનસિકાતબ્બા, ઇમે ધમ્મા ન મનસિકાતબ્બા. ઇધ પન પાપમિત્તસંસેવનો પાપમિત્તવસાનુગો અકુસલે ધમ્મે અભિવડ્ઢેતિ, કુસલે ધમ્મે પજહતિ. સો તેન પમાદેન પચ્ચયસઞ્ઞા અમનસિકત્વા અસ્સતિઅસમ્પજઞ્ઞં આસેવતિ. તયા યો પટિપક્ખો તમો, સો પવડ્ઢેતિ. સો તમાભિભૂતો પરાયનો તમપરમો ચેવ ભવતિ. અયં વુચ્ચતિ પુગ્ગલો જોતિ તમપરાયનો.

    Tattha katamo puggalo joti tamaparāyano? Joti nāma yā tasseva tamassa paṭipakkhena ye dhammā antamaso ñāṇāloko, so puna dhammo. Katamā uccate? Paññāyato paṇḍitoti vuccate, so evaṃ pajānāti. Ime dhammā kusalā, ime dhammā akusalā. Ime dhammā sāvajjā, ime dhammā anavajjā. Ime dhammā sevitabbā, ime dhammā na sevitabbā. Ime dhammā bhāvitabbā, ime dhammā na bhāvitabbā. Ime dhammā upasampajja vihātabbā, ime dhammā na upasampajja vihātabbā. Ime dhammā manasikātabbā, ime dhammā na manasikātabbā. Idha pana pāpamittasaṃsevano pāpamittavasānugo akusale dhamme abhivaḍḍheti, kusale dhamme pajahati. So tena pamādena paccayasaññā amanasikatvā assatiasampajaññaṃ āsevati. Tayā yo paṭipakkho tamo, so pavaḍḍheti. So tamābhibhūto parāyano tamaparamo ceva bhavati. Ayaṃ vuccati puggalo joti tamaparāyano.

    ૧૦૩. તત્થ કતમો પુગ્ગલો જોતિ જોતિપરાયનો? તત્થ વુચ્ચતે સોયં પુગ્ગલો કલ્યાણમિત્તસ્સ સન્નિસ્સિતો ભવતિ સક્કા સંયોગી કુસલં ગવેસી, સો કલ્યાણમિત્તે ઉપસઙ્કમિત્વા પરિપુચ્છતિ, પરિપઞ્હયતિ? કિં કુસલં, કિં અકુસલં? કિં સાવજ્જં, કિં અનવજ્જં? કિં સેવિતબ્બં, કિં ન સેવિતબ્બં? કિં ભાવિતબ્બં, કિં ન ભાવિતબ્બં? કિં ઉપસમ્પજ્જ વિહાતબ્બં, કિં ન ઉપસમ્પજ્જ વિહાતબ્બં? કિં મનસિકાતબ્બં, કિં ન મનસિકાતબ્બં? કથં સંકિલેસો હોતિ, કથં વોદાનં હોતિ? કથં પવત્તિ હોતિ, કથં નિવત્તિ હોતિ? કથં બન્ધો હોતિ, કથં મોક્ખો હોતિ? કથં સક્કાયસમુદયો હોતિ, કથં સક્કાયનિરોધો હોતિ? સો એત્થ દેસિતં યથા ઉપટ્ઠિતં તથા સમ્પટિપજ્જન્તો સો એવં પજાનાતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા, ઇમે ધમ્મા અકુસલા. એવં…પે॰… યાવ કથં સક્કાયસમુદયો હોતિ, કથં સક્કાયનિરોધો હોતીતિ વિત્થારેન કાતબ્બં. સો તે ધમ્મે અધિપાટિકઙ્ખાતિ એવં લક્ખણં ઞાણં વિજ્જા આલોકં વડ્ઢેતિ. સો પુગ્ગલો તપ્પરમો ભવતિ તપ્પરાયનો, અયં વુચ્ચતે પુગ્ગલો જોતિ જોતિપરાયનો.

    103. Tattha katamo puggalo joti jotiparāyano? Tattha vuccate soyaṃ puggalo kalyāṇamittassa sannissito bhavati sakkā saṃyogī kusalaṃ gavesī, so kalyāṇamitte upasaṅkamitvā paripucchati, paripañhayati? Kiṃ kusalaṃ, kiṃ akusalaṃ? Kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajjaṃ? Kiṃ sevitabbaṃ, kiṃ na sevitabbaṃ? Kiṃ bhāvitabbaṃ, kiṃ na bhāvitabbaṃ? Kiṃ upasampajja vihātabbaṃ, kiṃ na upasampajja vihātabbaṃ? Kiṃ manasikātabbaṃ, kiṃ na manasikātabbaṃ? Kathaṃ saṃkileso hoti, kathaṃ vodānaṃ hoti? Kathaṃ pavatti hoti, kathaṃ nivatti hoti? Kathaṃ bandho hoti, kathaṃ mokkho hoti? Kathaṃ sakkāyasamudayo hoti, kathaṃ sakkāyanirodho hoti? So ettha desitaṃ yathā upaṭṭhitaṃ tathā sampaṭipajjanto so evaṃ pajānāti. Ime dhammā kusalā, ime dhammā akusalā. Evaṃ…pe… yāva kathaṃ sakkāyasamudayo hoti, kathaṃ sakkāyanirodho hotīti vitthārena kātabbaṃ. So te dhamme adhipāṭikaṅkhāti evaṃ lakkhaṇaṃ ñāṇaṃ vijjā ālokaṃ vaḍḍheti. So puggalo tapparamo bhavati tapparāyano, ayaṃ vuccate puggalo joti jotiparāyano.

    તત્થ કતમો પુગ્ગલો તમો તમપરાયનો? યો અકુસલં ધમ્મં દીપેતિ. તં ભાવનાય હીનાસુ ગતીસુ ઉપપત્તિં દસ્સેતિ, તપ્પરમો ભવતિ તપ્પરાયનો. અયં વુચ્ચતે પુગ્ગલો તમો તમપરાયનો.

    Tattha katamo puggalo tamo tamaparāyano? Yo akusalaṃ dhammaṃ dīpeti. Taṃ bhāvanāya hīnāsu gatīsu upapattiṃ dasseti, tapparamo bhavati tapparāyano. Ayaṃ vuccate puggalo tamo tamaparāyano.

    તત્થ યો પુગ્ગલો તમો જોતિપરાયનો? સો તમેન અકુસલસ્સ કમ્મસ્સ વિપાકં દસ્સેતિ. તમેતિ યં ચક્ખુ કલ્યાણમિત્તસ્સ યેન અકુસલે ધમ્મે પજહતિ, કુસલે ધમ્મે અભિવડ્ઢતિ.

    Tattha yo puggalo tamo jotiparāyano? So tamena akusalassa kammassa vipākaṃ dasseti. Tameti yaṃ cakkhu kalyāṇamittassa yena akusale dhamme pajahati, kusale dhamme abhivaḍḍhati.

    તત્થ યો ચ પણીતાસુ ગતીસુ ઉપપત્તિં દસ્સેતિ, તપ્પરમો તેન વુચ્ચતે તમો જોતિપરાયનો.

    Tattha yo ca paṇītāsu gatīsu upapattiṃ dasseti, tapparamo tena vuccate tamo jotiparāyano.

    તત્થ યો પુગ્ગલો જોતિ તમપરાયનો? કુસલસ્સ કમ્મવિપાકં દસ્સેતિ. યં ચક્ખુ પાપમિત્તસંસગ્ગેન પાપમિત્તુપસેવેન પાપમિત્તવસાનુગો અકુસલં ધમ્મં અભિવડ્ઢતિ, તં ભાવનાય હીનાસુ ગતીસુ ઉપપત્તિં દસ્સેતિ. તપ્પરમો તેન વુચ્ચતે જોતિ તમપરાયનો.

    Tattha yo puggalo joti tamaparāyano? Kusalassa kammavipākaṃ dasseti. Yaṃ cakkhu pāpamittasaṃsaggena pāpamittupasevena pāpamittavasānugo akusalaṃ dhammaṃ abhivaḍḍhati, taṃ bhāvanāya hīnāsu gatīsu upapattiṃ dasseti. Tapparamo tena vuccate joti tamaparāyano.

    તત્થ યો પુગ્ગલો જોતિ જોતિપરાયનો સો જોતિતા પભાતા 71 યાવ પણીતાસુ ગતીસુ ઉપપત્તિં દસ્સેતિ. તપ્પરમો તેનાહ જોતિ જોતિપરાયનો.

    Tattha yo puggalo joti jotiparāyano so jotitā pabhātā 72 yāva paṇītāsu gatīsu upapattiṃ dasseti. Tapparamo tenāha joti jotiparāyano.

    જોતિતમપરાયનેન દસ અકુસલાનં કમ્માનં ઉદયં દસ્સેતિ. તમેન પુગ્ગલેન અકુસલાનં કમ્માનં વિપાકં દસ્સેતિ. ન અકુસલાનં ધમ્માનં વિપાકં દસ્સેતિ. તમેન અટ્ઠ મિચ્છત્તાનિ દસ્સેતિ. જોતિના અટ્ઠ સમ્મત્તાનિ દસ્સેતિ. જોતિના તમપરાયનેન દસ અકુસલકમ્મપથે દસ્સેતિ. જોતિના પણીતત્તં દસ્સેતિ. તમેન જોતિપરાયનેન અતપનીયં ધમ્મં દસ્સેતિ. જોતિના તમપરાયનેન તપનીયં ધમ્મં દસ્સેતિ. અયં સુત્તત્થો.

    Jotitamaparāyanena dasa akusalānaṃ kammānaṃ udayaṃ dasseti. Tamena puggalena akusalānaṃ kammānaṃ vipākaṃ dasseti. Na akusalānaṃ dhammānaṃ vipākaṃ dasseti. Tamena aṭṭha micchattāni dasseti. Jotinā aṭṭha sammattāni dasseti. Jotinā tamaparāyanena dasa akusalakammapathe dasseti. Jotinā paṇītattaṃ dasseti. Tamena jotiparāyanena atapanīyaṃ dhammaṃ dasseti. Jotinā tamaparāyanena tapanīyaṃ dhammaṃ dasseti. Ayaṃ suttattho.

    ૧૦૪. તત્થ કતમો દેસના હારો? ઇમમ્હિ સુત્તે કિં દેસિતં? તત્થ વુચ્ચતે ઇમમ્હિ સુત્તે કુસલાકુસલા ધમ્મા દેસિતા. કુસલાકુસલાનઞ્ચ ધમ્માનં વિપાકો દેસિતો. હીનપ્પણીતાનઞ્ચ સત્તાનં ગતિ નાનાકારણં દેસિતં. અયં દેસના હારો.

    104. Tattha katamo desanā hāro? Imamhi sutte kiṃ desitaṃ? Tattha vuccate imamhi sutte kusalākusalā dhammā desitā. Kusalākusalānañca dhammānaṃ vipāko desito. Hīnappaṇītānañca sattānaṃ gati nānākāraṇaṃ desitaṃ. Ayaṃ desanā hāro.

    તત્થ કતમો વિચયો હારો? અકુસલસ્સ કમ્મસ્સ યો વિપાકં પચ્ચનુભોતિ. તત્થ ઠિતો અકુસલે ધમ્મે ઉપ્પાદિયતિ વિચયન્તં યુજ્જતિ. કુસલસ્સ કમ્મસ્સ યો વિપાકં પચ્ચનુભોતિ. તત્થ ઠિતો કુસલે ધમ્મે ઉપ્પાદિયતિ વિચયન્તં યુજ્જતિ. અયં વિચયો યુત્તિ ચ.

    Tattha katamo vicayo hāro? Akusalassa kammassa yo vipākaṃ paccanubhoti. Tattha ṭhito akusale dhamme uppādiyati vicayantaṃ yujjati. Kusalassa kammassa yo vipākaṃ paccanubhoti. Tattha ṭhito kusale dhamme uppādiyati vicayantaṃ yujjati. Ayaṃ vicayo yutti ca.

    તત્થ કતમો પદટ્ઠાનો હારો? યો પુગ્ગલો જોતિ, સો પચ્ચવેક્ખણાય પદટ્ઠાનં. યો પુગ્ગલો તમો, સો તમાદિન્નં વાનુપસ્સનાય પદટ્ઠાનન્તિ દસ્સેતિ. તમેન જોતિપરાયનેન અપ્પમાદસ્સ પદટ્ઠાનં દસ્સેતિ, તમો અવિજ્જાય ચ દિટ્ઠિયા ચ પદટ્ઠાનં દસ્સેતિ. જોતિના તમપરાયનેન પમાદસ્સ ચ દિટ્ઠિયા ચ પદટ્ઠાનં દસ્સેતિ. અયં પદટ્ઠાનો.

    Tattha katamo padaṭṭhāno hāro? Yo puggalo joti, so paccavekkhaṇāya padaṭṭhānaṃ. Yo puggalo tamo, so tamādinnaṃ vānupassanāya padaṭṭhānanti dasseti. Tamena jotiparāyanena appamādassa padaṭṭhānaṃ dasseti, tamo avijjāya ca diṭṭhiyā ca padaṭṭhānaṃ dasseti. Jotinā tamaparāyanena pamādassa ca diṭṭhiyā ca padaṭṭhānaṃ dasseti. Ayaṃ padaṭṭhāno.

    તત્થ કતમો લક્ખણો હારો? તમેન તમપરાયનેન તમોતિ અવિજ્જાય નિદ્દિટ્ઠાય સબ્બકિલેસધમ્મા નિદ્દિટ્ઠા હોન્તિ. તમેન જોતિપરાયનેન જોતિવિજ્જાય નિદ્દિટ્ઠાય સબ્બે બોધિપક્ખિયધમ્મા નિદ્દિટ્ઠા હોન્તિ. જોતિતમપરાયનેન પમાદો નિદ્દિટ્ઠો હોતિ. તમેન જોતિપરાયનેન અપ્પમાદો નિદ્દિટ્ઠો હોતિ. અયં લક્ખણો હારો.

    Tattha katamo lakkhaṇo hāro? Tamena tamaparāyanena tamoti avijjāya niddiṭṭhāya sabbakilesadhammā niddiṭṭhā honti. Tamena jotiparāyanena jotivijjāya niddiṭṭhāya sabbe bodhipakkhiyadhammā niddiṭṭhā honti. Jotitamaparāyanena pamādo niddiṭṭho hoti. Tamena jotiparāyanena appamādo niddiṭṭho hoti. Ayaṃ lakkhaṇo hāro.

    તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો હારો? ઇમમ્હિ સુત્તે ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે સત્તા નીચકુલિનો, ન તે ઇમં સુત્વા કુસલે ધમ્મે સમાદાય વત્તિસ્સન્તિ. યે સત્તા ઉચ્ચકુલિનો, તે ઇમં ધમ્મદેસનં સુત્વા ભિય્યોસો મત્તાય કુસલે ધમ્મે સમાદાય વત્તિસ્સન્તીતિ. અયં ચતુબ્યૂહો હારો. ભૂમિયં ઉપદેસો.

    Tattha katamo catubyūho hāro? Imamhi sutte bhagavato ko adhippāyo? Ye sattā nīcakulino, na te imaṃ sutvā kusale dhamme samādāya vattissanti. Ye sattā uccakulino, te imaṃ dhammadesanaṃ sutvā bhiyyoso mattāya kusale dhamme samādāya vattissantīti. Ayaṃ catubyūho hāro. Bhūmiyaṃ upadeso.

    તત્થ કતમો આવટ્ટો હારો? યા અવિજ્જાતો પભૂતિ તણ્હા, અયં સમુદયો. યો તમો તમપરાયનો, ઇદં દુક્ખં. ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ જોતિ યેન સુત્તેન ધમ્મેન પઞ્ઞાપિયતિ, સો ધમ્મો પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ પદટ્ઠાનં. તેન અમોહેન તીણિ કુસલમૂલાનિ પારિપૂરિં ગચ્છન્તિ સગ્ગસ્સ પદટ્ઠાનં.

    Tattha katamo āvaṭṭo hāro? Yā avijjāto pabhūti taṇhā, ayaṃ samudayo. Yo tamo tamaparāyano, idaṃ dukkhaṃ. Imāni dve saccāni dukkhañca samudayo ca joti yena suttena dhammena paññāpiyati, so dhammo paññindriyassa padaṭṭhānaṃ. Tena amohena tīṇi kusalamūlāni pāripūriṃ gacchanti saggassa padaṭṭhānaṃ.

    તત્થ કતમા વિભત્તિ? તમો તમપરાયનોતિ ન એકંસેન. કિં કારણં? અત્થિ તમો ચ ભવો અપરાપરિયવેદનીયેન ચ કુસલેન જોતિના પુગ્ગલેન સહોપત્તિભાવે. અત્થિ જોતિ ચ ભવો અપરાપરિયવેદનીયેન ચ અકુસલેન તમેન પુગ્ગલેન સહોપત્તિભાવે પરિવત્તના તમેસુ પટિપક્ખોતિ જોતિના તમપરાયનો.

    Tattha katamā vibhatti? Tamo tamaparāyanoti na ekaṃsena. Kiṃ kāraṇaṃ? Atthi tamo ca bhavo aparāpariyavedanīyena ca kusalena jotinā puggalena sahopattibhāve. Atthi joti ca bhavo aparāpariyavedanīyena ca akusalena tamena puggalena sahopattibhāve parivattanā tamesu paṭipakkhoti jotinā tamaparāyano.

    તત્થ કતમો વેવચનો? યો તમો, સો એવં અત્તબ્યાપાદાય પટિપન્નો, સો અસ્સદ્ધાય બાલો અકુસલો અબ્યત્તો અનાદીનવદસ્સી. યો જોતિ, સો અત્તહિતાય પટિપન્નો પણ્ડિતો કુસલો બ્યત્તો આદીનવદસ્સી. અયં વેવચનો.

    Tattha katamo vevacano? Yo tamo, so evaṃ attabyāpādāya paṭipanno, so assaddhāya bālo akusalo abyatto anādīnavadassī. Yo joti, so attahitāya paṭipanno paṇḍito kusalo byatto ādīnavadassī. Ayaṃ vevacano.

    તત્થ કતમા પઞ્ઞત્તિ? સો પુગ્ગલો વિપાકપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞાપિયતિ, અકુસલે પરિયાદિન્નતા પઞ્ઞાપિયતિ. જોતિકુસલધમ્મુપપત્તિપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞાપિયતિ કુસલધમ્મવિપાકપઞ્ઞત્તિયા ચાતિ.

    Tattha katamā paññatti? So puggalo vipākapaññattiyā paññāpiyati, akusale pariyādinnatā paññāpiyati. Jotikusaladhammupapattipaññattiyā paññāpiyati kusaladhammavipākapaññattiyā cāti.

    ઓતરણોતિ યે અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા યઞ્ચ જરામરણં યા ચ અવિજ્જા, તં પદટ્ઠાનં, નિદ્દેસેન વિજ્જુપ્પાદો અવિજ્જાનિરોધો યો યાવ જરામરણનિરોધો, ઇમે દ્વે ધમ્મા સઙ્ખારક્ખન્ધપરિયાપન્ના. ધમ્મધાતુ ધમ્માયતનઞ્ચ પદટ્ઠાનં નિદ્દેસેન ધાતૂસુ.

    Otaraṇoti ye avijjāpaccayā saṅkhārā yañca jarāmaraṇaṃ yā ca avijjā, taṃ padaṭṭhānaṃ, niddesena vijjuppādo avijjānirodho yo yāva jarāmaraṇanirodho, ime dve dhammā saṅkhārakkhandhapariyāpannā. Dhammadhātu dhammāyatanañca padaṭṭhānaṃ niddesena dhātūsu.

    તત્થ કતમો સોધનો? ઇમસ્સ સુત્તસ્સ દેસિતસ્સ આરમ્ભો. અધિટ્ઠાનોતિ તમોતિ ભગવા બ્રવીતિ, ન એકં પુગ્ગલં દેસેતિ. યાવતા સત્તાનં ગતિ, તત્થ યે દુચ્ચરિતધમ્મેન ઉપપન્ના, તે બહુલાધિવચનેન તમો નિદ્દિસતિ. યા જોતિ સબ્બસત્તેસુ કુસલધમ્મોપપત્તિ સબ્બં તં જોતીતિ અભિલપતિ અયમેકતા પચ્ચયો યોનિસોમનસિકારપઞ્ઞત્તિ ચતુન્નં મહાભૂતાનં પુગ્ગલાનં.

    Tattha katamo sodhano? Imassa suttassa desitassa ārambho. Adhiṭṭhānoti tamoti bhagavā bravīti, na ekaṃ puggalaṃ deseti. Yāvatā sattānaṃ gati, tattha ye duccaritadhammena upapannā, te bahulādhivacanena tamo niddisati. Yā joti sabbasattesu kusaladhammopapatti sabbaṃ taṃ jotīti abhilapati ayamekatā paccayo yonisomanasikārapaññatti catunnaṃ mahābhūtānaṃ puggalānaṃ.

    તત્થ કતમો પરિક્ખારો? અકુસલસ્સ પાપમિત્તતા પચ્ચયો, અયોનિસો મનસિકારો હેતુ. કુસલસ્સ કલ્યાણમિત્તતા પચ્ચયો, યોનિસો મનસિકારો હેતુ.

    Tattha katamo parikkhāro? Akusalassa pāpamittatā paccayo, ayoniso manasikāro hetu. Kusalassa kalyāṇamittatā paccayo, yoniso manasikāro hetu.

    તત્થ કતમા સમારોપનાતિ? ઇધેકચ્ચો નીચે કુલે પચ્ચાજાતો હોતીતિ નીચે કુલે પચ્ચાજાતો રૂપેસુ સદ્દેસુ ગન્ધેસુ રસેસુ ફસ્સેસુ, સો ઉપપન્નો સબ્બમ્હિ માનુસ્સકે ઉપભોગપરિભોગે. જોતિ પણીતેસુ કુસલેસુ ઉપપન્નો સબ્બમ્હિ માનુસ્સકે ઉપભોગપરિભોગે ઉપપન્નોતિ.

    Tattha katamā samāropanāti? Idhekacco nīce kule paccājāto hotīti nīce kule paccājāto rūpesu saddesu gandhesu rasesu phassesu, so upapanno sabbamhi mānussake upabhogaparibhoge. Joti paṇītesu kusalesu upapanno sabbamhi mānussake upabhogaparibhoge upapannoti.

    ૧૦૫. તત્થ કતમં સંકિલેસભાગિયં નિબ્બેધભાગિયં ચ સુત્તં? ન તં દળ્હં બન્ધનમાહુ ધીરાતિ ગાથા. કેન કારણેન તં બન્ધનં દળ્હં? ચતૂહિ કારણેહિ ઇસ્સરિયેન સક્કા મોચેતું ધનેન વા અઞ્ઞેન વા યાચનાય વા પરાયનેન વા. યેસુ ચ અયં રાગો મણિકુણ્ડલેસુ પુત્તેસુ દારેસુ ચ યા અપેક્ખા, ઇદમસ્સ ચેતસિકબન્ધનં. તં ન સક્કા ઇસ્સરિયેન વા ધનેન વા અઞ્ઞેન વા યાચનાય વા પરાયનેન વા મોચેતું. ન ચ તત્થ કોચિ અત્થિ પાટિભોગો. ઇમિના બન્ધનતો મોચયિત્થાતિ દેવો વા મનુસ્સો વા તદિદં બન્ધનં રાગાનુસયેન ચ છસુ બાહિરેસુ ચ આયતનેસુ બન્ધતિ. રૂપેસુ રૂપતણ્હા બન્ધતિ, યાવ ધમ્મેસુ ધમ્મતણ્હા. યો ઇધ લોકે બન્ધો પરલોકસ્મિં બન્ધો નીયતિ. સો બન્ધો જાયતિ, બન્ધો મીયતિ. બન્ધો અસ્મા લોકા પરં લોકં ગચ્છતિ. ન સક્કા મોચેતું અઞ્ઞત્ર અરિયમગ્ગેન ઇમઞ્ચ બન્ધનં. મરણભાવઞ્ચ ઉપપત્તિભાવઞ્ચ ભયતો વિદિત્વા છન્દરાગં પજહતિ. સો ઇમં છન્દરાગં પજહિત્વા અતિક્કમતિ. અયઞ્ચ લોકો ઇતો પરં દુતિયો.

    105. Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ nibbedhabhāgiyaṃ ca suttaṃ? Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrāti gāthā. Kena kāraṇena taṃ bandhanaṃ daḷhaṃ? Catūhi kāraṇehi issariyena sakkā mocetuṃ dhanena vā aññena vā yācanāya vā parāyanena vā. Yesu ca ayaṃ rāgo maṇikuṇḍalesu puttesu dāresu ca yā apekkhā, idamassa cetasikabandhanaṃ. Taṃ na sakkā issariyena vā dhanena vā aññena vā yācanāya vā parāyanena vā mocetuṃ. Na ca tattha koci atthi pāṭibhogo. Iminā bandhanato mocayitthāti devo vā manusso vā tadidaṃ bandhanaṃ rāgānusayena ca chasu bāhiresu ca āyatanesu bandhati. Rūpesu rūpataṇhā bandhati, yāva dhammesu dhammataṇhā. Yo idha loke bandho paralokasmiṃ bandho nīyati. So bandho jāyati, bandho mīyati. Bandho asmā lokā paraṃ lokaṃ gacchati. Na sakkā mocetuṃ aññatra ariyamaggena imañca bandhanaṃ. Maraṇabhāvañca upapattibhāvañca bhayato viditvā chandarāgaṃ pajahati. So imaṃ chandarāgaṃ pajahitvā atikkamati. Ayañca loko ito paraṃ dutiyo.

    તત્થ યં બન્ધનાસઙ્ખારાનં પહાનં ઇદં વુચ્ચતિ ઉભયેસુ ઠાનેસુ વીરિયં, ગન્ધપરિવાતો 73 સુમુનિ નોપલિમ્પતિ. તથેવ પરિગ્ગહેસુ પુત્તેસુ દારેસુ ચ અવૂળ્હો સલ્લોતિ તસ્સેવ તણ્હાય પહાનં દસ્સેતિ. અયં તણ્હામૂલસ્સ પહાના વરે 74 અપ્પમત્તોતિ કામો પમાદવત્તતિ પહાનાય નેક્ખમ્માભિરતો અપ્પમાદવિહારી ભવતિ. તસ્સ આસયં પહાનાય નેવ ઇમં લોકં આસીસતિ ન પરલોકં. ન ઇધલોકં નિસ્સિતં, પિયરૂપં સાતરૂપં આકઙ્ખતિ. નાપિ પરલોકં નિસ્સિતં પિયરૂપં સાતરૂપં આકઙ્ખતિ, તેન વુચ્ચતે ‘‘નાસીસતે લોકમિમં પરં લોકઞ્ચા’’તિ. યં તસ્સ પહાનં તં છેદનં અટ્ઠકવગ્ગિયેસુ મુનિ નિદ્દિટ્ઠો. સો ઇધ વિરોધો અટ્ઠકવગ્ગિયેસુ નાસીસનં ઇધ અનાથા. તથાયં તણ્હાય તસ્સ પરિગ્ગહસ્સ વત્થુકામસ્સ એકગાથાય એતે સબ્બે કામા દસ્સિતા. તેન ભગવા દેસેતિ ‘‘એતમ્પિ છેત્વાન પરિબ્બજન્તિ અનપેક્ખિનો સબ્બકામે પહાયા’’તિ. ઇમિસ્સા ગાથાય દ્વિધા નિદ્દેસો સંસન્દનનિદ્દેસો ચ સમયનિદ્દેસો ચ, યથા અયં ગાથા સંકિલેસભાગિયઞ્ચ નિબ્બેધભાગિયઞ્ચ, એવં તાય ગાથાય સંકિલેસભાગિયઞ્ચ નિબ્બેધભાગિયઞ્ચ વિસજ્જના. એવં ગાથા સબ્બગાથાસુ બ્યાકરણેસુ વા નિદ્દિટ્ઠં સુત્તં.

    Tattha yaṃ bandhanāsaṅkhārānaṃ pahānaṃ idaṃ vuccati ubhayesu ṭhānesu vīriyaṃ, gandhaparivāto 75 sumuni nopalimpati. Tatheva pariggahesu puttesu dāresu ca avūḷho salloti tasseva taṇhāya pahānaṃ dasseti. Ayaṃ taṇhāmūlassa pahānā vare 76 appamattoti kāmo pamādavattati pahānāya nekkhammābhirato appamādavihārī bhavati. Tassa āsayaṃ pahānāya neva imaṃ lokaṃ āsīsati na paralokaṃ. Na idhalokaṃ nissitaṃ, piyarūpaṃ sātarūpaṃ ākaṅkhati. Nāpi paralokaṃ nissitaṃ piyarūpaṃ sātarūpaṃ ākaṅkhati, tena vuccate ‘‘nāsīsate lokamimaṃ paraṃ lokañcā’’ti. Yaṃ tassa pahānaṃ taṃ chedanaṃ aṭṭhakavaggiyesu muni niddiṭṭho. So idha virodho aṭṭhakavaggiyesu nāsīsanaṃ idha anāthā. Tathāyaṃ taṇhāya tassa pariggahassa vatthukāmassa ekagāthāya ete sabbe kāmā dassitā. Tena bhagavā deseti ‘‘etampi chetvāna paribbajanti anapekkhino sabbakāme pahāyā’’ti. Imissā gāthāya dvidhā niddeso saṃsandananiddeso ca samayaniddeso ca, yathā ayaṃ gāthā saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca, evaṃ tāya gāthāya saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca visajjanā. Evaṃ gāthā sabbagāthāsu byākaraṇesu vā niddiṭṭhaṃ suttaṃ.

    ૧૦૬. તત્થ કતમા દેસના? ઇમં સુત્તં કેનાધિપ્પાયેન દેસિતં. યે રાગચરિતા સત્તા, તે કામે પજહિસ્સન્તીતિ અયં તત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો.

    106. Tattha katamā desanā? Imaṃ suttaṃ kenādhippāyena desitaṃ. Ye rāgacaritā sattā, te kāme pajahissantīti ayaṃ tattha bhagavato adhippāyo.

    તત્થ કતમો વિચયો? યસ્સ દસવત્થુકા કિલેસા ઉત્તિણ્ણા વન્તા વિદિતા. કતમે દસવિધાતિ , કિલેસકામા ચ ઓરમ્ભાગિયઉદ્ધમ્ભાગિયા ચ સંયોજના દસવત્થુકાનિ આયતનાનિ, અયં વિચયો.

    Tattha katamo vicayo? Yassa dasavatthukā kilesā uttiṇṇā vantā viditā. Katame dasavidhāti , kilesakāmā ca orambhāgiyauddhambhāgiyā ca saṃyojanā dasavatthukāni āyatanāni, ayaṃ vicayo.

    તત્થ કતમા યુત્તિ? યે સારત્તા તે ગાળ્હબન્ધનેન બન્ધન્તિ અત્થિ એસા યુત્તિ.

    Tattha katamā yutti? Ye sārattā te gāḷhabandhanena bandhanti atthi esā yutti.

    તત્થ કતમો પદટ્ઠાનો? સારત્તો મણિકુણ્ડલેસુ મમંકારસ્સ પદટ્ઠાનં. અપેક્ખાતિ અતીતવત્થુસ્સ સરાગસ્સ પદટ્ઠાનં. એતમ્પિ છેત્વાતિ ભાવનાય પદટ્ઠાનં.

    Tattha katamo padaṭṭhāno? Sāratto maṇikuṇḍalesu mamaṃkārassa padaṭṭhānaṃ. Apekkhāti atītavatthussa sarāgassa padaṭṭhānaṃ. Etampi chetvāti bhāvanāya padaṭṭhānaṃ.

    તત્થ કતમો લક્ખણો? સારત્તચિત્તો મણિકુણ્ડલેસુ યો અહંકારે વિસત્તો મમંકારે વિસત્તો, યો પુત્તદારે સારત્તો. ખેત્તવત્થુસ્મિં સારત્તો. અયં લક્ખણો હારો.

    Tattha katamo lakkhaṇo? Sārattacitto maṇikuṇḍalesu yo ahaṃkāre visatto mamaṃkāre visatto, yo puttadāre sāratto. Khettavatthusmiṃ sāratto. Ayaṃ lakkhaṇo hāro.

    તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો હારો? ઇધ સુત્તે ભગવતો કો અધિપ્પાયો. યે નિબ્બાનેન છન્દિકા ભવિસ્સન્તિ, તે પુત્તદારે તણ્હં પજહિસ્સન્તિ. અયં તત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો. ઇમાનિ ચત્તારિ સચ્ચાનિ.

    Tattha katamo catubyūho hāro? Idha sutte bhagavato ko adhippāyo. Ye nibbānena chandikā bhavissanti, te puttadāre taṇhaṃ pajahissanti. Ayaṃ tattha bhagavato adhippāyo. Imāni cattāri saccāni.

    તત્થ કતમો આવટ્ટો? યા પુત્તદારે તણ્હા, અયં સમુદયો. યે ઉપાદિન્નક્ખન્ધા, તે યે ચ બાહિરેસુ રૂપેસુ રૂપપરિગ્ગહો, ઇદં દુક્ખં, યં તત્થ છેદનીયં, અયં નિરોધો. યેન ભિજ્જતિ, અયં મગ્ગો. વિભત્તીતિ નત્થિ વિભત્તિયા ભૂમિ, પરિવત્તનોતિ પટિપક્ખો નિદ્દિટ્ઠો.

    Tattha katamo āvaṭṭo? Yā puttadāre taṇhā, ayaṃ samudayo. Ye upādinnakkhandhā, te ye ca bāhiresu rūpesu rūpapariggaho, idaṃ dukkhaṃ, yaṃ tattha chedanīyaṃ, ayaṃ nirodho. Yena bhijjati, ayaṃ maggo. Vibhattīti natthi vibhattiyā bhūmi, parivattanoti paṭipakkho niddiṭṭho.

    તત્થ કતમો વેવચનો? નિદ્દિટ્ઠો વેવચનો. તત્થ કતમો ઓતરણો? અત્થિ તણ્હા એકો સત્તો ઓતિણ્ણો તપ્પચ્ચયા વિઞ્ઞાણં યાવ જરામરણં. યા તત્થ વેદના, અયં અવિજ્જા વિજ્જુપ્પાદા અવિજ્જાનિરોધો યાવ જરામરણનિરોધો.

    Tattha katamo vevacano? Niddiṭṭho vevacano. Tattha katamo otaraṇo? Atthi taṇhā eko satto otiṇṇo tappaccayā viññāṇaṃ yāva jarāmaraṇaṃ. Yā tattha vedanā, ayaṃ avijjā vijjuppādā avijjānirodho yāva jarāmaraṇanirodho.

    તત્થ કતમો સોધનો? સુદ્ધો ગાથાય આરમ્ભો. તત્થ કતમો અધિટ્ઠાનો? ન તં દળ્હં બન્ધનમાહુ ધીરાતિ એકત્તતાય પઞ્ઞત્તા, ન વેમત્તતાય. ચત્તારો રાગા કામરાગો રૂપરાગો ભવરાગો દિટ્ઠિરાગો ચાતિ એકત્તતાય પઞ્ઞત્તા.

    Tattha katamo sodhano? Suddho gāthāya ārambho. Tattha katamo adhiṭṭhāno? Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrāti ekattatāya paññattā, na vemattatāya. Cattāro rāgā kāmarāgo rūparāgo bhavarāgo diṭṭhirāgo cāti ekattatāya paññattā.

    તત્થ કતમો પરિક્ખારો? યેસં રાગો મણિકુણ્ડલેસુ તસ્સ સુભસઞ્ઞા હેતુ, અનુબ્યઞ્જનસો ચ નિમિત્તગ્ગાહિતા પચ્ચયો. યાય તે છિન્નાનિ તસ્સ અસુભસઞ્ઞા હેતુ, નિમિત્તગ્ગહણઅનુબ્યઞ્જનગ્ગહણવિનોદનં પચ્ચયો.

    Tattha katamo parikkhāro? Yesaṃ rāgo maṇikuṇḍalesu tassa subhasaññā hetu, anubyañjanaso ca nimittaggāhitā paccayo. Yāya te chinnāni tassa asubhasaññā hetu, nimittaggahaṇaanubyañjanaggahaṇavinodanaṃ paccayo.

    તત્થ કતમો સમારોપનો? સારત્તો મણિકુણ્ડલેસુ સમ્મૂળ્હવિધો દુટ્ઠાતિપિ એતમ્પિ 77 છેત્વાન પરિબ્બજન્તીતિ તં પરિઞ્ઞાતત્થં પરિવજ્જિતત્થં પજહિતા, અયં સમારોપનો.

    Tattha katamo samāropano? Sāratto maṇikuṇḍalesu sammūḷhavidho duṭṭhātipi etampi 78 chetvāna paribbajantīti taṃ pariññātatthaṃ parivajjitatthaṃ pajahitā, ayaṃ samāropano.

    ૧૦૭. યં ચેતસિકં યં પકપ્પિતં વિત્થારેન પચ્ચયો, યં વા ચેતસિકં કાયિકં ચેતસિકં કમ્મં. કિંકારણા? ચેતસિકા હિ ચેતના મનોકમ્માતિ વુચ્ચતે, સા ચેતનાકમ્મં, યં ચેતસિકં ઇમં કાયિકઞ્ચ વાચસિકઞ્ચ ઇમાનિ તીણિ કમ્માનિ નિદ્દિટ્ઠાનિ. કાયકમ્મં વચીકમ્મઞ્ચ તાનિ કુસલાનિ પિયં કાયેન ચ વાચાય ચ આરભતિ પરામસતિ, અયં વુચ્ચતિ સીલબ્બતપરામાસો. સઙ્કપ્પના તે તિવિધા સઙ્ખારા પુઞ્ઞમયા અપુઞ્ઞમયા આનેઞ્જમયા, તપ્પચ્ચયા વિઞ્ઞાણં તે આરમ્મણમેતં હોતિ વિઞ્ઞાણસ્સ ઠિતિયા. યા સુભસઞ્ઞા સુખસઞ્ઞા અત્તસઞ્ઞા ચ. ઇદં ચેતસિકં. યં રૂપૂપગં વિઞ્ઞાણં તિટ્ઠતિ રૂપારમ્મણં રૂપપતિટ્ઠિતં નન્દૂપસેચનં વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લતં ગચ્છતિ, અયં સઙ્કપ્પના, ઇતિ યં વિઞ્ઞાણટ્ઠિતીસુ ઠિતં પઠમાભિનિબ્બત્તિઆરમ્મણવસેન ઉપાદાનં, ઇદં વુચ્ચતિ ચેતસિકન્તિ.

    107. Yaṃ cetasikaṃ yaṃ pakappitaṃ vitthārena paccayo, yaṃ vā cetasikaṃ kāyikaṃ cetasikaṃ kammaṃ. Kiṃkāraṇā? Cetasikā hi cetanā manokammāti vuccate, sā cetanākammaṃ, yaṃ cetasikaṃ imaṃ kāyikañca vācasikañca imāni tīṇi kammāni niddiṭṭhāni. Kāyakammaṃ vacīkammañca tāni kusalāni piyaṃ kāyena ca vācāya ca ārabhati parāmasati, ayaṃ vuccati sīlabbataparāmāso. Saṅkappanā te tividhā saṅkhārā puññamayā apuññamayā āneñjamayā, tappaccayā viññāṇaṃ te ārammaṇametaṃ hoti viññāṇassa ṭhitiyā. Yā subhasaññā sukhasaññā attasaññā ca. Idaṃ cetasikaṃ. Yaṃ rūpūpagaṃ viññāṇaṃ tiṭṭhati rūpārammaṇaṃ rūpapatiṭṭhitaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullataṃ gacchati, ayaṃ saṅkappanā, iti yaṃ viññāṇaṭṭhitīsu ṭhitaṃ paṭhamābhinibbattiārammaṇavasena upādānaṃ, idaṃ vuccati cetasikanti.

    તત્થ ઠિતસ્સ અરૂપસ્સ યા નિકન્તિ અજ્ઝોસાનં, ઇદમ્પિ સકમ્પિતં મનાપિકેસુ રૂપેસુ પિયરૂપસાતરૂપેસુ આભોગો, ઇદં ચેતસિકં. યં ચેતેતિ સત્તેસુ 79 મનાપિકેસુ અભિજ્ઝાકાયગન્થો પટિઘાનુસયેસુ બ્યાપાદકાયગન્થો સબ્બે ચત્તારો ગન્થા, અયં પઞ્ચસુ કામગુણેસુ પઠમાભિનિપાતો ચિત્તસ્સ યા ચેતના યસ્સ તત્થ અસ્સાદાનુપસ્સિસ્સ અનેકા પાપકા અકુસલા ધમ્મા ચિત્તં અરૂપવતિયો હોન્તિ. પુગ્ગલો રાગાનુબન્ધિભૂતો તેહિ કિલેસકામેહિ યથા કામકરણીયો, અયં વુચ્ચતે કામેસુ પકપ્પના. એવં સબ્બે ચત્તારો ઓઘા. યં તેહિ કામેહિ સંયુત્તો વિહરતિ ભાવિતો અજ્ઝોસન્નો, અયં ચેતના. યસ્સ તથાયં અવીતરાગસ્સ અધિગતપેમસ્સ તસ્સ વિપરિણામઞ્ઞથાભાવા ઉપ્પજ્જન્તિ સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા દુક્ખાનુપરિવત્તિતં વિઞ્ઞાણં હોતિ સરિતસ્સ વયધમ્મસમુપ્પાદો ચિત્તં પરિયાદિયતિ, ઇદં વુચ્ચતિ પકપ્પિતન્તિ.

    Tattha ṭhitassa arūpassa yā nikanti ajjhosānaṃ, idampi sakampitaṃ manāpikesu rūpesu piyarūpasātarūpesu ābhogo, idaṃ cetasikaṃ. Yaṃ ceteti sattesu 80 manāpikesu abhijjhākāyagantho paṭighānusayesu byāpādakāyagantho sabbe cattāro ganthā, ayaṃ pañcasu kāmaguṇesu paṭhamābhinipāto cittassa yā cetanā yassa tattha assādānupassissa anekā pāpakā akusalā dhammā cittaṃ arūpavatiyo honti. Puggalo rāgānubandhibhūto tehi kilesakāmehi yathā kāmakaraṇīyo, ayaṃ vuccate kāmesu pakappanā. Evaṃ sabbe cattāro oghā. Yaṃ tehi kāmehi saṃyutto viharati bhāvito ajjhosanno, ayaṃ cetanā. Yassa tathāyaṃ avītarāgassa adhigatapemassa tassa vipariṇāmaññathābhāvā uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā dukkhānuparivattitaṃ viññāṇaṃ hoti saritassa vayadhammasamuppādo cittaṃ pariyādiyati, idaṃ vuccati pakappitanti.

    એકમેકસ્સ ચેતેતિ ચ પકપ્પેતિ ચ વિઞ્ઞાણસ્સ ઠિતિ યા હોતિ, સા ચ ઠિતિ દ્વિધા આરમ્મણટ્ઠિતિ ચ આહારટ્ઠિતિ ચ. તત્થ યા આરમ્મણટ્ઠિતિ, અયં નામરૂપસ્સ પચ્ચયો . યા આહારટ્ઠિતિ યા પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિકા ઠિતિ યા ચ પોનોભવિકા ઠિતિ, અયં વુચ્ચતિ આરમ્મણં. તં હોતિ વિઞ્ઞાણસ્સ ઠિતિયા તસ્સ વિઞ્ઞાણપચ્ચયા નામરૂપં યાવ જરામરણઞ્ચ ચેતેતિ, અથ ચ પુન પત્થયતે યતો ન પોનોભવિકા અનાગતવત્થુમ્હિ, અયં પટિપક્ખો નિદ્દિટ્ઠો. ન ચેતેતિ ન પત્થયતિ અથ ચ દૂસેતીતિ દુવિધો નિદ્દેસો. અસ્સ પુબ્બે હોતિ તં ચેતસિકં તં પકપ્પિતં અસમૂહતં તપ્પચ્ચયા, અયં વિઞ્ઞાણસ્સ ઠિતિ હોતિ.

    Ekamekassa ceteti ca pakappeti ca viññāṇassa ṭhiti yā hoti, sā ca ṭhiti dvidhā ārammaṇaṭṭhiti ca āhāraṭṭhiti ca. Tattha yā ārammaṇaṭṭhiti, ayaṃ nāmarūpassa paccayo . Yā āhāraṭṭhiti yā punabbhavābhinibbattikā ṭhiti yā ca ponobhavikā ṭhiti, ayaṃ vuccati ārammaṇaṃ. Taṃ hoti viññāṇassa ṭhitiyā tassa viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ yāva jarāmaraṇañca ceteti, atha ca puna patthayate yato na ponobhavikā anāgatavatthumhi, ayaṃ paṭipakkho niddiṭṭho. Na ceteti na patthayati atha ca dūsetīti duvidho niddeso. Assa pubbe hoti taṃ cetasikaṃ taṃ pakappitaṃ asamūhataṃ tappaccayā, ayaṃ viññāṇassa ṭhiti hoti.

    ૧૦૮. અથ વા તસ્સ અનુસયા આવિભવન્તિ તપ્પચ્ચયા તસ્સ પુનબ્ભવો નિબ્બત્તતિ. અથ વા નં સંકિયતે અપ્પેતુ આગારે વા, સુખુમા વા સન્તિ વા ન સંકિયતે કામે તં એવં નિચ્ચેસુપિ આગારેસુ જાતો હોતિ. તં નયતિ યં નો કપ્પેતું એવં સઙ્ખારા ચેતિતા પકપ્પિતા ચ આરમ્મણભૂતા હોન્તિ, યા ચ ચેતના યા ચ પકપ્પના યઞ્ચ વત્થુ નિબ્બત્તં, ઉભોપિ એતે આરમ્મણં વિઞ્ઞાણસ્સ તથા ચેતનાય ચ સઙ્કપ્પનાય ચ પત્થનાય ચ ભૂતા સત્તા ચેતેતિ ચ સઙ્કપ્પેતિ ચ. યં ગવેસના ન ચ ચેતેતિ ન ચ સઙ્કપ્પેતિ. કતમે ચ સત્તા ભૂતા? યે ચ તનુજાતઅણ્ડજાપિ અણ્ડકા અનુભિન્ના સંસેદજા ન ચ સમ્ભિન્ના ઇમે ભૂતા. કતમે સમ્ભવેસિનો ગબ્ભગતા અણ્ડગતા સંસરન્તો ઇમે ન ચેતેતિ ન પત્થેતિ ન ચ સઙ્કપ્પેતિ. અનુસયે ન ચ પુનબ્ભવો નિબ્બત્તીતિ? યે ભૂતા સત્તા યે સમ્ભવેસિનો, તે થાવરા. યે વા સતો ચેતેન્તિ પત્થેન્તિ ચ યે થાવરા. તે ન ચ ચેતેન્તિ, ન ચ પત્થેન્તિ, ન ચ સઙ્કપ્પેન્તિ, અનુસયેન ચ સંસરન્તિ.

    108. Atha vā tassa anusayā āvibhavanti tappaccayā tassa punabbhavo nibbattati. Atha vā naṃ saṃkiyate appetu āgāre vā, sukhumā vā santi vā na saṃkiyate kāme taṃ evaṃ niccesupi āgāresu jāto hoti. Taṃ nayati yaṃ no kappetuṃ evaṃ saṅkhārā cetitā pakappitā ca ārammaṇabhūtā honti, yā ca cetanā yā ca pakappanā yañca vatthu nibbattaṃ, ubhopi ete ārammaṇaṃ viññāṇassa tathā cetanāya ca saṅkappanāya ca patthanāya ca bhūtā sattā ceteti ca saṅkappeti ca. Yaṃ gavesanā na ca ceteti na ca saṅkappeti. Katame ca sattā bhūtā? Ye ca tanujātaaṇḍajāpi aṇḍakā anubhinnā saṃsedajā na ca sambhinnā ime bhūtā. Katame sambhavesino gabbhagatā aṇḍagatā saṃsaranto ime na ceteti na pattheti na ca saṅkappeti. Anusaye na ca punabbhavo nibbattīti? Ye bhūtā sattā ye sambhavesino, te thāvarā. Ye vā sato cetenti patthenti ca ye thāvarā. Te na ca cetenti, na ca patthenti, na ca saṅkappenti, anusayena ca saṃsaranti.

    અપરો પરિયાયો. યે અરિયપુગ્ગલા સેક્ખા, તત્થ તે ન ચ ચેતેન્તિ, ન ચ સઙ્કપ્પેન્તિ, અનુસયેન પુન ઉપ્પજ્જન્તિ.

    Aparo pariyāyo. Ye ariyapuggalā sekkhā, tattha te na ca cetenti, na ca saṅkappenti, anusayena puna uppajjanti.

    અપરો પરિયાયો. સુખુમા પાણા ભૂમિગતા ઉદકગતા ચક્ખુનો આપાથં નાગચ્છન્તિ, તે ન ચ ચેતેન્તિ, ન ચ સઙ્કપ્પેન્તિ, અનુસયેન ચ સંસરન્તિ.

    Aparo pariyāyo. Sukhumā pāṇā bhūmigatā udakagatā cakkhuno āpāthaṃ nāgacchanti, te na ca cetenti, na ca saṅkappenti, anusayena ca saṃsaranti.

    અપરો પરિયાયો. બાહિકા સબ્બે ભિક્ખૂ અભિમાનિકા, તે ન ચ ચેતેન્તિ, ન ચ પત્થયન્તિ, અનુસયેન ચ સંસરન્તિ, ન ચ ચેતેન્તિ, ન ચ સઙ્કપ્પેન્તિ, ન ચ અનુસેન્તિ. આરમ્મણમ્પેતં ન હોતિ વિઞ્ઞાણસ્સ ઠિતિયા.

    Aparo pariyāyo. Bāhikā sabbe bhikkhū abhimānikā, te na ca cetenti, na ca patthayanti, anusayena ca saṃsaranti, na ca cetenti, na ca saṅkappenti, na ca anusenti. Ārammaṇampetaṃ na hoti viññāṇassa ṭhitiyā.

    ન ચ ચેતેતીતિ પરિયુટ્ઠાનસમુગ્ઘાતં દસ્સેતિ. ન ચ અનુસેતીતિ અનુસયસમુગ્ઘાતં દસ્સેતિ . ન ચ ચેતેતીતિ ઓળારિકાનં કિલેસાનં પહાનં દસ્સેતિ. ન ચ અનુસેતીતિ સુખુમાનં કિલેસાનં પહાનં દસ્સેતિ. ન ચ ચેતેતીતિ યેન ભૂમિ ચ ન ચ પત્થયન્તીતિ સકદાગામી અનાગામી, ન ચ અનુસેતીતિ અરહં, ન ચ ચેતેતીતિ સીલક્ખન્ધસ્સ પટિપક્ખેન પહાનં દસ્સેતિ, ન ચ પત્થયતીતિ સમાધિક્ખન્ધસ્સ પટિપક્ખેન પહાનં દસ્સેતિ, ન ચ અનુસયતીતિ પઞ્ઞાક્ખન્ધસ્સ પટિપક્ખેન પહાનં દસ્સેતિ, ન ચ ચેતેતીતિ અપુઞ્ઞમયાનં સઙ્ખારાનં પહાનં દસ્સેતિ, ન ચ પત્થયતીતિ પુઞ્ઞમયાનં સઙ્ખારાનં પહાનં દસ્સેતિ, ન ચ અનુસેતીતિ આનેઞ્જમયાનં સઙ્ખારાનં પહાનં દસ્સેતિ, ન ચ ચેતેતીતિ અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયં, ન ચ પત્થયતીતિ અઞ્ઞિન્દ્રિયં, ન ચ અનુસયતીતિ અઞ્ઞાતાવિનો ઇન્દ્રિયં. ન ચ ચેતેતીતિ મુદુકા ઇન્દ્રિયભાવના, ન ચ પત્થયતીતિ મજ્ઝઇન્દ્રિયભાવના, ન ચ અનુસેતીતિ અધિમત્તા ઇન્દ્રિયભાવના. અયં સુત્તત્થો.

    Na ca cetetīti pariyuṭṭhānasamugghātaṃ dasseti. Na ca anusetīti anusayasamugghātaṃ dasseti . Na ca cetetīti oḷārikānaṃ kilesānaṃ pahānaṃ dasseti. Na ca anusetīti sukhumānaṃ kilesānaṃ pahānaṃ dasseti. Na ca cetetīti yena bhūmi ca na ca patthayantīti sakadāgāmī anāgāmī, na ca anusetīti arahaṃ, na ca cetetīti sīlakkhandhassa paṭipakkhena pahānaṃ dasseti, na ca patthayatīti samādhikkhandhassa paṭipakkhena pahānaṃ dasseti, na ca anusayatīti paññākkhandhassa paṭipakkhena pahānaṃ dasseti, na ca cetetīti apuññamayānaṃ saṅkhārānaṃ pahānaṃ dasseti, na ca patthayatīti puññamayānaṃ saṅkhārānaṃ pahānaṃ dasseti, na ca anusetīti āneñjamayānaṃ saṅkhārānaṃ pahānaṃ dasseti, na ca cetetīti anaññātaññassāmītindriyaṃ, na ca patthayatīti aññindriyaṃ, na ca anusayatīti aññātāvino indriyaṃ. Na ca cetetīti mudukā indriyabhāvanā, na ca patthayatīti majjhaindriyabhāvanā, na ca anusetīti adhimattā indriyabhāvanā. Ayaṃ suttattho.

    ૧૦૯. તત્થ કતમા દેસના? ઇધ સુત્તે ચત્તારિ સચ્ચાનિ દેસિતાનિ. યઞ્ચ ચેતયિતં યઞ્ચ પકપ્પિતં અત્થિ એતં આરમ્મણં ચિત્તં પતિટ્ઠતિ વિચિનતિ 81 યુજ્જતિ. ન ચ ચેતેતીતિ ન ચ પત્થયતીતિ અત્થિ એવં આરમ્મણં અનુસયે વિઞ્ઞાણમિતિ વિચિનિયતિ યુજ્જતિ ન ચ ચેતેતિ ન ચ પત્થયતિ. અનુસયપ્પહાના વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિં ન ગવેસન્તિ, વિચિયન્તં યુજ્જતિ. અયં યુત્તિવિચયો.

    109. Tattha katamā desanā? Idha sutte cattāri saccāni desitāni. Yañca cetayitaṃ yañca pakappitaṃ atthi etaṃ ārammaṇaṃ cittaṃ patiṭṭhati vicinati 82 yujjati. Na ca cetetīti na ca patthayatīti atthi evaṃ ārammaṇaṃ anusaye viññāṇamiti viciniyati yujjati na ca ceteti na ca patthayati. Anusayappahānā viññāṇaṭṭhitiṃ na gavesanti, viciyantaṃ yujjati. Ayaṃ yuttivicayo.

    તત્થ કતમો પદટ્ઠાનો? ચેતના પરિયુટ્ઠાનં ચેતનાપરિયુટ્ઠાનસ્સ પદટ્ઠાનં. સઙ્કપ્પનં ઉપાદાનસ્સ પદટ્ઠાનં. અનુસયો પરિયુટ્ઠાનસ્સ પદટ્ઠાનં. તેસં છન્દરાગવિનાસાય ભાવના ભવરાગસ્સ પહાનં.

    Tattha katamo padaṭṭhāno? Cetanā pariyuṭṭhānaṃ cetanāpariyuṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Saṅkappanaṃ upādānassa padaṭṭhānaṃ. Anusayo pariyuṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Tesaṃ chandarāgavināsāya bhāvanā bhavarāgassa pahānaṃ.

    તત્થ કતમો લક્ખણો? યં ચેતસિકન્તિ વેદયિતં પકપ્પિતં ઉગ્ગહિતં વિઞ્ઞાતં તબ્બિઞ્ઞાણં આરમ્મણમ્પિ પચ્ચયોપિ.

    Tattha katamo lakkhaṇo? Yaṃ cetasikanti vedayitaṃ pakappitaṃ uggahitaṃ viññātaṃ tabbiññāṇaṃ ārammaṇampi paccayopi.

    તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો? ઇધ સુત્તે ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે પુનબ્ભવં ન ઇચ્છન્તિ, તે ન ચેતયિસ્સન્તિ ન ચ પત્થયિસ્સન્તીતિ, અયં અધિપ્પાયો.

    Tattha katamo catubyūho? Idha sutte bhagavato ko adhippāyo? Ye punabbhavaṃ na icchanti, te na cetayissanti na ca patthayissantīti, ayaṃ adhippāyo.

    આવટ્ટોતિ યા ચ ચેતના પત્થના ચ અનુસયો ચ વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિપહાના ચ, ઇમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ. વિભત્તીતિ નત્થિ વિભત્તિયા ભૂમિ. પરિવત્તના પન પટિપક્ખં સુત્તં.

    Āvaṭṭoti yā ca cetanā patthanā ca anusayo ca viññāṇaṭṭhitipahānā ca, imāni dve saccāni. Vibhattīti natthi vibhattiyā bhūmi. Parivattanā pana paṭipakkhaṃ suttaṃ.

    તત્થ કતમો વેવચનો? ચેતના રૂપસઞ્ચેતના યાવધમ્મસઞ્ચેતના. યો અનુસયો, તે સત્ત અનુસયા.

    Tattha katamo vevacano? Cetanā rūpasañcetanā yāvadhammasañcetanā. Yo anusayo, te satta anusayā.

    પઞ્ઞત્તીતિ ચેતનાપરિયુટ્ઠાનં પઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા. સઙ્કપ્પનં ઉપાદાનપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. અનુસયો હેતુપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તો. વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ ઉપપત્તિહેતુપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા. ચેતના સઙ્કપ્પના અનુસયો સમુચ્છેદો છન્દરાગવિનયપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તો. પઠમે કેચિ દ્વીહિ પરિવત્તકેહિ પટિચ્ચસમુપ્પાદો ઇદપ્પચ્ચયતાય મજ્ઝપઞ્ઞત્તિ.

    Paññattīti cetanāpariyuṭṭhānaṃ paññattiyā paññattā. Saṅkappanaṃ upādānapaññattiyā paññattaṃ. Anusayo hetupaññattiyā paññatto. Viññāṇaṭṭhiti upapattihetupaññattiyā paññattā. Cetanā saṅkappanā anusayo samucchedo chandarāgavinayapaññattiyā paññatto. Paṭhame keci dvīhi parivattakehi paṭiccasamuppādo idappaccayatāya majjhapaññatti.

    ઓતરણોતિ દ્વીહિ પરિવત્તકેહિ દુક્ખઞ્ચ સમુદયો ચ મજ્ઝિમકેહિ મગ્ગો ચ નિરોધો ચ. સોધનોતિ સુત્તે સુત્તસ્સ આરમ્ભો.

    Otaraṇoti dvīhi parivattakehi dukkhañca samudayo ca majjhimakehi maggo ca nirodho ca. Sodhanoti sutte suttassa ārambho.

    અધિટ્ઠાનોતિ યઞ્ચેતયિતં સબ્બં અધિટ્ઠાનેન એકત્તાય પઞ્ઞત્તં. સઙ્કપ્પિતન્તિ ઉપાદાનેકત્તાય પઞ્ઞત્તં. વિઞ્ઞાણં એકત્તાય પઞ્ઞત્તં.

    Adhiṭṭhānoti yañcetayitaṃ sabbaṃ adhiṭṭhānena ekattāya paññattaṃ. Saṅkappitanti upādānekattāya paññattaṃ. Viññāṇaṃ ekattāya paññattaṃ.

    પરિક્ખારોતિ સુભઞ્ચ આરમ્મણં અયોનિસો મનસિકારો ચેતના હેતુપચ્ચયતાય પચ્ચયો. વિઞ્ઞાણસ્સ પતિટ્ઠાનો ધમ્મો આરમ્મણપચ્ચયતાય પચ્ચયો. તસ્સ મનસિકારો હેતુપચ્ચયતાય પચ્ચયો.

    Parikkhāroti subhañca ārammaṇaṃ ayoniso manasikāro cetanā hetupaccayatāya paccayo. Viññāṇassa patiṭṭhāno dhammo ārammaṇapaccayatāya paccayo. Tassa manasikāro hetupaccayatāya paccayo.

    તત્થ કતમો સમારોપનો? ઇદં સુત્તં સઞ્ઞિતં તત્થ ચેતેતિ વિસજ્જના ઇતિ નિદ્દિસિતબ્બા. તસ્સ દિટ્ઠિયા વિઞ્ઞાણપચ્ચયા નામરૂપં યાવ જરામરણં, અયં સમારોપનો. આરમ્મણમેતં ન હોતિ વિઞ્ઞાણસ્સ ઠિતિયા, વિઞ્ઞાણનિરોધા નામરૂપનિરોધો, નામરૂપનિરોધા યાવ જરામરણનિરોધો.

    Tattha katamo samāropano? Idaṃ suttaṃ saññitaṃ tattha ceteti visajjanā iti niddisitabbā. Tassa diṭṭhiyā viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ yāva jarāmaraṇaṃ, ayaṃ samāropano. Ārammaṇametaṃ na hoti viññāṇassa ṭhitiyā, viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho, nāmarūpanirodhā yāva jarāmaraṇanirodho.

    ૧૧૦. તત્થ કતમં સંકિલેસભાગિયઞ્ચ નિબ્બેધભાગિયઞ્ચ અસેક્ખભાગિયઞ્ચ સુત્તં? અયં લોકો 83 સન્તાપજાતો યાવ યે હિ કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ભવેન ભવસ્સ વિપ્પમોક્ખમાહંસુ. સંકિલેસભાગિયં ઉપધિં હિ પટિચ્ચ દુક્ખમિદં સમ્ભોતિ, યા તા પન તણ્હા પહીયન્તિ, ભવં નાભિનન્દતીતિ નિબ્બેધસ્સ નિબ્બુતસ્સ 84 ભિક્ખુનો અનુપાદાય પુનબ્ભવો ન હોતિ. ઉપચ્ચગા સબ્બભવાનિ તાદીતિ અસેક્ખભાગિયં.

    110. Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ? Ayaṃ loko 85 santāpajāto yāva ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsu. Saṃkilesabhāgiyaṃ upadhiṃ hi paṭicca dukkhamidaṃ sambhoti, yā tā pana taṇhā pahīyanti, bhavaṃ nābhinandatīti nibbedhassa nibbutassa 86 bhikkhuno anupādāya punabbhavo na hoti. Upaccagā sabbabhavāni tādīti asekkhabhāgiyaṃ.

    તત્થ સન્તાપજાતોતિ રાગજો સન્તાપો દોસજો મોહજોતિ. તેસં સત્તાનં ઠાનં દસ્સેતિ . લોકો સન્તાપજાતોતિ ફસ્સો તિવિધો સુખવેદનીયો દુક્ખવેદનીયો અદુક્ખમસુખવેદનીયો. તત્થ સુખવેદનીયો ફસ્સો રાગસન્તાપો, દુક્ખવેદનીયો દોસસન્તાપો, અદુક્ખમસુખવેદનીયો મોહસન્તાપો. યથા ચ ભગવા આહ પઠમકસ્સ વલાહકસ્સ ગોમગ્ગે 87 યેહિ ગહપતિપુત્ત રાગજેહિ દોસજેહિ મોહજેહિ સન્તાપેહિ દુક્ખં સુપતિ, તે મમ સન્તાપા ન સન્તિ.

    Tattha santāpajātoti rāgajo santāpo dosajo mohajoti. Tesaṃ sattānaṃ ṭhānaṃ dasseti . Loko santāpajātoti phasso tividho sukhavedanīyo dukkhavedanīyo adukkhamasukhavedanīyo. Tattha sukhavedanīyo phasso rāgasantāpo, dukkhavedanīyo dosasantāpo, adukkhamasukhavedanīyo mohasantāpo. Yathā ca bhagavā āha paṭhamakassa valāhakassa gomagge 88 yehi gahapatiputta rāgajehi dosajehi mohajehi santāpehi dukkhaṃ supati, te mama santāpā na santi.

    રોગં વદતિ અત્તતોતિ તેહિ સન્તાપેહિ સન્તાપિતો તિવિધં વિપલ્લાસં પટિલભતિ સઞ્ઞાવિપલ્લાસં ચિત્તવિપલ્લાસં દિટ્ઠિવિપલ્લાસં. તત્થ અસુભે સુભન્તિ સઞ્ઞાવિપલ્લાસો. દુક્ખે સુખન્તિ ચિત્તવિપલ્લાસો. અનિચ્ચે નિચ્ચન્તિ અનત્તનિ અત્તાતિ દિટ્ઠિવિપલ્લાસો.

    Rogaṃ vadati attatoti tehi santāpehi santāpito tividhaṃ vipallāsaṃ paṭilabhati saññāvipallāsaṃ cittavipallāsaṃ diṭṭhivipallāsaṃ. Tattha asubhe subhanti saññāvipallāso. Dukkhe sukhanti cittavipallāso. Anicce niccanti anattani attāti diṭṭhivipallāso.

    યથા ચિત્તસ્સ વિપલ્લાસો સઞ્ઞાદિટ્ઠિતે તિવિધા વિતક્કા – ચિત્તવિતક્કો વિપલ્લાસો સઞ્ઞાવિતક્કો વિપલ્લાસો દિટ્ઠિવિતક્કો વિપલ્લાસોપિ. તત્થ અવિજ્જા વિપલ્લાસો ગોચરા ગતિપતેય્યભૂમિ, યથા હિ તં સઞ્જાનાતિ યથા વિજાનાતિ યથા સઞ્જાનાતિ ચ વિજાનાતિ ચ. યથા ખન્તિ ચેતેતિ ઇમે ચત્તારો વિપલ્લાસા સત્તા યેહિ ચતુબ્બિધં અત્તભાવવત્થું રોગભૂતં ગણ્ડભૂતં ‘‘અત્તા’’તિ વદન્તિ. રોગં વદતિ અત્તતોતિ અયં આવટ્ટો. યેન યેન હિ મઞ્ઞતિ તતો તં હોતિ અઞ્ઞથાતિ સુભન્તિ મઞ્ઞતિ ન તથા હોતિ. એવં સુખન્તિ નિચ્ચં અત્તાતિ સો અઞ્ઞથા ભવમેવ સન્તં અનાગતં ભવં પત્થયતિ, તેન વુચ્ચતિ ‘‘ભવરાગો’’તિ. ભવમેવાભિનન્દતિ, યં અભિનન્દતિ, તં દુક્ખન્તિ પઞ્ચક્ખન્ધે નિદ્દિસિયતિ. યઞ્ચ તપ્પચ્ચયા સોકપરિદેવદુક્ખં તસ્સ હિ ભાવેસ્સતિ. એત્તાવતા સંકિલેસો હોતિ. પહાનત્થં ખો પન બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતિ. તિણ્ણં સન્તાપાનં છન્દરાગવિનયો હોતિ.

    Yathā cittassa vipallāso saññādiṭṭhite tividhā vitakkā – cittavitakko vipallāso saññāvitakko vipallāso diṭṭhivitakko vipallāsopi. Tattha avijjā vipallāso gocarā gatipateyyabhūmi, yathā hi taṃ sañjānāti yathā vijānāti yathā sañjānāti ca vijānāti ca. Yathā khanti ceteti ime cattāro vipallāsā sattā yehi catubbidhaṃ attabhāvavatthuṃ rogabhūtaṃ gaṇḍabhūtaṃ ‘‘attā’’ti vadanti. Rogaṃ vadati attatoti ayaṃ āvaṭṭo. Yena yena hi maññati tato taṃ hoti aññathāti subhanti maññati na tathā hoti. Evaṃ sukhanti niccaṃ attāti so aññathā bhavameva santaṃ anāgataṃ bhavaṃ patthayati, tena vuccati ‘‘bhavarāgo’’ti. Bhavamevābhinandati, yaṃ abhinandati, taṃ dukkhanti pañcakkhandhe niddisiyati. Yañca tappaccayā sokaparidevadukkhaṃ tassa hi bhāvessati. Ettāvatā saṃkileso hoti. Pahānatthaṃ kho pana brahmacariyaṃ vussati. Tiṇṇaṃ santāpānaṃ chandarāgavinayo hoti.

    ઉપધિં હિ પટિચ્ચ દુક્ખમિદં ભવતીતિ યે ભવમેવાભિનન્દન્તિ યસ્સ ભાવેસ્સતિ, તં દુક્ખં તસ્સ દુક્ખસ્સ પહાનમાહ. સબ્બસો ઉપાદાનઞ્ચ યં નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવોતિ ચત્તારો વિપલ્લાસા યથા નિદ્દિટ્ઠઉપાદાનમાહ. તસ્સ પઠમો વિપલ્લાસો કામુપાદાનં, દુતિયં દિટ્ઠુપાદાનં, તતિયં સીલબ્બતુપાદાનં, ચતુત્થં અત્તવાદુપાદાનં, તેસં યો ખયો નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવો ઉપધિ નિદાનં દુક્ખનિરોધમાહ. એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય પસ્સતો વિભવતણ્હા ન હોતિ. વિભવં નાભિનન્દતીતિ દસ્સનભૂમિં મન્તેતિ સબ્બસો તણ્હક્ખયં નિબ્બાનન્તિ દ્વે વિમુત્તિયો કથેતિ રાગવિરાગઞ્ચ અવિજ્જાવિરાગઞ્ચ. તસ્સ ભિક્ખુનોતિ અનુપાદિસેસનિબ્બાનધાતું મન્તેતિ. અયં સુત્તસ્સ અત્થનિદ્દેસો.

    Upadhiṃ hi paṭicca dukkhamidaṃ bhavatīti ye bhavamevābhinandanti yassa bhāvessati, taṃ dukkhaṃ tassa dukkhassa pahānamāha. Sabbaso upādānañca yaṃ natthi dukkhassa sambhavoti cattāro vipallāsā yathā niddiṭṭhaupādānamāha. Tassa paṭhamo vipallāso kāmupādānaṃ, dutiyaṃ diṭṭhupādānaṃ, tatiyaṃ sīlabbatupādānaṃ, catutthaṃ attavādupādānaṃ, tesaṃ yo khayo natthi dukkhassa sambhavo upadhi nidānaṃ dukkhanirodhamāha. Evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passato vibhavataṇhā na hoti. Vibhavaṃ nābhinandatīti dassanabhūmiṃ manteti sabbaso taṇhakkhayaṃ nibbānanti dve vimuttiyo katheti rāgavirāgañca avijjāvirāgañca. Tassa bhikkhunoti anupādisesanibbānadhātuṃ manteti. Ayaṃ suttassa atthaniddeso.

    ૧૧૧. તત્થ કતમો વિચયો? યસ્સ યત્થ પરિળાહેતિ તસ્સ પરિડય્હન્તસ્સ સો યથાભૂતં નત્થિ નિબ્બિન્દતિ ચ, અયં વિચયો ચ યુત્તિ ચ. પદટ્ઠાનો રાગજો પરિળાહો સુખિન્દ્રિયસ્સ દોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ ચ પદટ્ઠાનં. દોસજો પરિળાહો સુખિન્દ્રિયસ્સ દોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ ચ પદટ્ઠાનં. મોહજો પરિળાહો ઉપેક્ખિન્દ્રિયસ્સ દોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ ચ પદટ્ઠાનં.

    111. Tattha katamo vicayo? Yassa yattha pariḷāheti tassa pariḍayhantassa so yathābhūtaṃ natthi nibbindati ca, ayaṃ vicayo ca yutti ca. Padaṭṭhāno rāgajo pariḷāho sukhindriyassa domanassindriyassa ca padaṭṭhānaṃ. Dosajo pariḷāho sukhindriyassa domanassindriyassa ca padaṭṭhānaṃ. Mohajo pariḷāho upekkhindriyassa domanassindriyassa ca padaṭṭhānaṃ.

    તત્થ કતમો લક્ખણો હારો? ફસ્સપરેતો વેદનાપરેતો સઞ્ઞાપરેતોપિ સઙ્ખારપરેતોપિ યેન યેન મઞ્ઞતિ યદિ સુભનિમિત્તેન યદિ સુખનિમિત્તેન યદિ નિચ્ચનિમિત્તેન યદિ અત્તનિમિત્તેન અસુભે સુભન્તિ મઞ્ઞતિ, એવં સબ્બં રાગજે પરિળાહે વુત્તે ચત્તારો પરિળાહા વુત્તા ભવન્તિ. રાગજો દોસજો મોહજો દિટ્ઠિજો ચ રાગં વદામીતિ અત્તતો વદતિ. સબ્બાનિ પન્નરસ પદાનિ અનિચ્ચં દુક્ખન્તિ.

    Tattha katamo lakkhaṇo hāro? Phassapareto vedanāpareto saññāparetopi saṅkhāraparetopi yena yena maññati yadi subhanimittena yadi sukhanimittena yadi niccanimittena yadi attanimittena asubhe subhanti maññati, evaṃ sabbaṃ rāgaje pariḷāhe vutte cattāro pariḷāhā vuttā bhavanti. Rāgajo dosajo mohajo diṭṭhijo ca rāgaṃ vadāmīti attato vadati. Sabbāni pannarasa padāni aniccaṃ dukkhanti.

    તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો? ઇધ સુત્તે ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે પરિળાહેન ન અચ્છન્તિ તે ભવં નાભિનન્દન્તિ. યે ભવં નાભિનન્દન્તિ, તે પરિનિબ્બાયિસ્સન્તિ. અયં અધિપ્પાયો.

    Tattha katamo catubyūho? Idha sutte bhagavato ko adhippāyo? Ye pariḷāhena na acchanti te bhavaṃ nābhinandanti. Ye bhavaṃ nābhinandanti, te parinibbāyissanti. Ayaṃ adhippāyo.

    તત્થ કતમો આવટ્ટો? સંકિલેસભાગિયેન દુક્ખઞ્ચ સમુદયઞ્ચ નિદ્દિસતિ. નિબ્બેધભાગિયેન મગ્ગઞ્ચ નિરોધઞ્ચ.

    Tattha katamo āvaṭṭo? Saṃkilesabhāgiyena dukkhañca samudayañca niddisati. Nibbedhabhāgiyena maggañca nirodhañca.

    તત્થ કતમા વિભત્તિ? સન્તાપજાતો રોગજાતો રોગં વદતિ અત્તતો તં ન એકંસેન હોતિ અમનસિકારા સન્તાપજાતો ખો ન ચ રોગં અત્તતો વદતિ.

    Tattha katamā vibhatti? Santāpajāto rogajāto rogaṃ vadati attato taṃ na ekaṃsena hoti amanasikārā santāpajāto kho na ca rogaṃ attato vadati.

    તત્થ કતમો પરિવત્તનો? પક્ખપટિપક્ખનિદસ્સનત્થં ભૂમિ પરિવત્તનાય.

    Tattha katamo parivattano? Pakkhapaṭipakkhanidassanatthaṃ bhūmi parivattanāya.

    તત્થ કતમો વેવચનો હારો? રોગઞ્ચ અત્તતો વદતિ સલ્લં અત્તતો વદતિ. પન્નરસ પદાનિ સબ્બાનિ વત્તબ્બાનિ.

    Tattha katamo vevacano hāro? Rogañca attato vadati sallaṃ attato vadati. Pannarasa padāni sabbāni vattabbāni.

    તત્થ કતમા પઞ્ઞત્તિ? સન્તાપજાતોતિ દોમનસ્સપદટ્ઠાનં. સબ્બે વચનપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞપેતિ. રોગં વદતિ અત્તતો વિપલ્લાસો સંકિલેસપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞપેતિ. યં નાભિનન્દતિ, તં દુક્ખન્તિ વિપલ્લાસનિક્ખેપપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા. તે અકતસત્તા લોકા મજ્ઝેન વેમત્તતાય પઞ્ઞત્તા.

    Tattha katamā paññatti? Santāpajātoti domanassapadaṭṭhānaṃ. Sabbe vacanapaññattiyā paññapeti. Rogaṃ vadati attato vipallāso saṃkilesapaññattiyā paññapeti. Yaṃ nābhinandati, taṃ dukkhanti vipallāsanikkhepapaññattiyā paññattā. Te akatasattā lokā majjhena vemattatāya paññattā.

    તત્થ કતમો ઓતરણો? સન્તાપજાતોતિ તીણિ અકુસલમૂલાનિ, તે સઙ્ખારા સઙ્ખારક્ખન્ધપરિયાપન્ના, ધાતૂસુ ધમ્મધાતુ, આયતનેસુ ધમ્માયતનં. ઇન્દ્રિયેસુ ઇત્થિન્દ્રિયં પુરિસિન્દ્રિયઞ્ચ પદટ્ઠાનં.

    Tattha katamo otaraṇo? Santāpajātoti tīṇi akusalamūlāni, te saṅkhārā saṅkhārakkhandhapariyāpannā, dhātūsu dhammadhātu, āyatanesu dhammāyatanaṃ. Indriyesu itthindriyaṃ purisindriyañca padaṭṭhānaṃ.

    તત્થ કતમો સોધનો? સુદ્ધો સુત્તસ્સ આરમ્ભો.

    Tattha katamo sodhano? Suddho suttassa ārambho.

    તત્થ કતમો અધિટ્ઠાનો હારો? પરિળાહોતિ યે સત્તા લોકા એકત્તપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા, તે અકતસત્તા લોકા મજ્ઝેન વેમત્તતાય પઞ્ઞત્તા.

    Tattha katamo adhiṭṭhāno hāro? Pariḷāhoti ye sattā lokā ekattapaññattiyā paññattā, te akatasattā lokā majjhena vemattatāya paññattā.

    તત્થ કતમો પરિક્ખારો? સન્તાપજાતોતિ અયોનિસો મનસિકારો હેતુ, વિપલ્લાસઞ્ચ પચ્ચયો. તત્થ દ્વીહિ ધમ્મેહિ અત્તા અભિનિવિટ્ઠા ચિત્તઞ્ચ ચેતસિકઞ્ચ ધમ્મે ઉભયાનિ તસ્સ વિપરીતેન પરામસતો. અપરો પરિયાયો, ચેતસિકેહિ ધમ્મેહિ અત્તસઞ્ઞા અનત્તસઞ્ઞા સમુગ્ઘાતેતિ. અપરો પરિયાયો. અનિચ્ચસઞ્ઞા ચેતસિકેસુ ધમ્મેસુ, ન તુ અત્તસઞ્ઞા. ઇદં વુચ્ચતિ ચિત્તન્તિ વા મનોતિ વા વિઞ્ઞાણન્તિ વા ઇદં દીઘરત્તં અબ્ભુગ્ગતં એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તાતિ. તત્થ ચેતસિકા ધમ્માનુપસ્સના એસાપિ ધમ્મસઞ્ઞા. તસ્સ કો હેતુ, કો પચ્ચયો? અહંકારો હેતુ, મમંકારો પચ્ચયો.

    Tattha katamo parikkhāro? Santāpajātoti ayoniso manasikāro hetu, vipallāsañca paccayo. Tattha dvīhi dhammehi attā abhiniviṭṭhā cittañca cetasikañca dhamme ubhayāni tassa viparītena parāmasato. Aparo pariyāyo, cetasikehi dhammehi attasaññā anattasaññā samugghāteti. Aparo pariyāyo. Aniccasaññā cetasikesu dhammesu, na tu attasaññā. Idaṃ vuccati cittanti vā manoti vā viññāṇanti vā idaṃ dīgharattaṃ abbhuggataṃ etaṃ mama, esohamasmi, eso me attāti. Tattha cetasikā dhammānupassanā esāpi dhammasaññā. Tassa ko hetu, ko paccayo? Ahaṃkāro hetu, mamaṃkāro paccayo.

    તત્થ કતમો સમારોપનો? અયં લોકો સન્તાપજાતોતિ અકુસલં મન્તેતિ વિઞ્ઞાણં નામરૂપસ્સ પચ્ચયો યાવ જરામરણન્તિ, અયં સમારોપનો.

    Tattha katamo samāropano? Ayaṃ loko santāpajātoti akusalaṃ manteti viññāṇaṃ nāmarūpassa paccayo yāva jarāmaraṇanti, ayaṃ samāropano.

    ૧૧૨. એવમેતં યથાભૂતં, સમ્મપ્પઞ્ઞાય પસ્સતિ અકુસલમૂલાનં પહાનં. તત્થ અવિજ્જાનિરોધો અવિજ્જાનિરોધા યાવ જરામરણનિરોધો, અયં સમારોપનો.

    112. Evametaṃ yathābhūtaṃ, sammappaññāya passati akusalamūlānaṃ pahānaṃ. Tattha avijjānirodho avijjānirodhā yāva jarāmaraṇanirodho, ayaṃ samāropano.

    ચત્તારો પુગ્ગલા 89 – અનુસોતગામી પટિસોતગામી ઠિતત્તો, તિણ્ણો પારઙ્ગતો થલે તિટ્ઠતિ બ્રાહ્મણોતિ.

    Cattāro puggalā 90 – anusotagāmī paṭisotagāmī ṭhitatto, tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇoti.

    તત્થ યો અનુસોતગામી અયં કામે સેવતિ. પાપઞ્ચ કમ્મં કરોતિ યાવ કામે પટિસેવતિ . ઇદં લોભો અકુસલમૂલં, સો યેવ તણ્હા, સો તેહિ કામેહિ વુય્હતિ અનુસોતગામીતિ વુચ્ચતિ. યો પુગ્ગલો તાહિ ગમિતો તપ્પચ્ચયા તસ્સ હેતુ અકુસલકમ્મં કરોતિ કાયેન ચ વાચાય ચ, અયં વુચ્ચતિ પાપકમ્મં કરોતીતિ. તસ્સ તીણિ સોતાનિ સક્કાયદિટ્ઠિ વિચિકિચ્છા સીલબ્બતપરામાસો. ઇમેહિ તીહિ સોતેહિ તિવિધધાતુયં ઉપ્પજ્જતિ કામધાતુયં રૂપધાતુયં અરૂપધાતુયં. તેન પટિપક્ખેન યો કામે ન પટિસેવતિ. યો સીલવતં ન પરામસતિ. યો સક્કાયદિટ્ઠીનં પહાનાય કામેસુ યથાભૂતં આદીનવં પસ્સતિ. યેન ચ તે ધમ્મે પટિસેવતિ. યઞ્ચ તપ્પચ્ચયા તિટ્ઠતિ બ્રાહ્મણોતિ અરહં કિર. તત્થ અરહં તસ્સ પારઙ્ગતો હોતિ, પારઙ્ગતસ્સ થલે તિટ્ઠતિ સોપાદિસેસા નિબ્બાનધાતુ. અનુસોતગામિનીતિ દસ્સનપ્પહાતબ્બાનં સંયોજનાનં અપ્પહાનમાહ. પટિસોતગામિનીતિ ફલે દિટ્ઠેકટ્ઠાનઞ્ચ કિલેસાનં પહાનમાહ, ઠિતત્તેન પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાનમાહ. તત્થ અનુસોતગામિના મગ્ગરૂપિમાહ. પટિસોતગામિના ઠિતત્તેન ચ મગ્ગમિતિમાહ. પારઙ્ગતેન સાવકા અસેક્ખા ચ સમ્માસમ્બુદ્ધા ચ વુત્તા. અનુસોતગામિના સક્કાયસમુદયગામિનિં પટિપદમાહ. પટિસોતગામિના ઠિતત્તેન સક્કાયનિરોધગામિનિં પટિપદમાહ. પારઙ્ગતેન દસ અસેક્ખા અરહન્તા ધમ્મા વુત્તા. અયં સુત્તત્થો.

    Tattha yo anusotagāmī ayaṃ kāme sevati. Pāpañca kammaṃ karoti yāva kāme paṭisevati . Idaṃ lobho akusalamūlaṃ, so yeva taṇhā, so tehi kāmehi vuyhati anusotagāmīti vuccati. Yo puggalo tāhi gamito tappaccayā tassa hetu akusalakammaṃ karoti kāyena ca vācāya ca, ayaṃ vuccati pāpakammaṃ karotīti. Tassa tīṇi sotāni sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāso. Imehi tīhi sotehi tividhadhātuyaṃ uppajjati kāmadhātuyaṃ rūpadhātuyaṃ arūpadhātuyaṃ. Tena paṭipakkhena yo kāme na paṭisevati. Yo sīlavataṃ na parāmasati. Yo sakkāyadiṭṭhīnaṃ pahānāya kāmesu yathābhūtaṃ ādīnavaṃ passati. Yena ca te dhamme paṭisevati. Yañca tappaccayā tiṭṭhati brāhmaṇoti arahaṃ kira. Tattha arahaṃ tassa pāraṅgato hoti, pāraṅgatassa thale tiṭṭhati sopādisesā nibbānadhātu. Anusotagāminīti dassanappahātabbānaṃ saṃyojanānaṃ appahānamāha. Paṭisotagāminīti phale diṭṭhekaṭṭhānañca kilesānaṃ pahānamāha, ṭhitattena pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ pahānamāha. Tattha anusotagāminā maggarūpimāha. Paṭisotagāminā ṭhitattena ca maggamitimāha. Pāraṅgatena sāvakā asekkhā ca sammāsambuddhā ca vuttā. Anusotagāminā sakkāyasamudayagāminiṃ paṭipadamāha. Paṭisotagāminā ṭhitattena sakkāyanirodhagāminiṃ paṭipadamāha. Pāraṅgatena dasa asekkhā arahantā dhammā vuttā. Ayaṃ suttattho.

    ૧૧૩. તત્થ કતમા દેસના? ઇમસ્મિં હિ સુત્તે ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ દેસિતાનિ. તેધાતુકલોકસમતિક્કમનઞ્ચ.

    113. Tattha katamā desanā? Imasmiṃ hi sutte cattāri ariyasaccāni desitāni. Tedhātukalokasamatikkamanañca.

    તત્થ કતમો વિચયો હારો? યો કામે પટિસેવતિ પાપં 91 કરેય્યાતિ યો ચ કામે ન પટિસેવતિ સો પાપકમ્મં ન કરેય્યાતિ યો ચ ઇમેહિ દ્વીહિ ભૂમીહિ ઉત્તિણ્ણો પારઙ્ગતોતિ યા વીમંસા અયં વિચયો.

    Tattha katamo vicayo hāro? Yo kāme paṭisevati pāpaṃ 92 kareyyāti yo ca kāme na paṭisevati so pāpakammaṃ na kareyyāti yo ca imehi dvīhi bhūmīhi uttiṇṇo pāraṅgatoti yā vīmaṃsā ayaṃ vicayo.

    યુત્તીતિ યુજ્જતિ સુત્તેસુ, નાયુજ્જતીતિ યા વીમંસાય, અયં યુત્તિ. પદટ્ઠાનોતિ અનુસોતગામિના સત્તન્નં સંયોજનાનં પદટ્ઠાનં. અકુસલસ્સ કિરિયા અકુસલસ્સ મૂલાનં પદટ્ઠાનં. પટિસોતગામિના યથાભૂતદસ્સનસ્સ પદટ્ઠાનં. ઠિતત્તેન અસંહારિયાય 93 પદટ્ઠાનં. પારઙ્ગતોતિ કદાચિ ભૂમિયા પદટ્ઠાનં.

    Yuttīti yujjati suttesu, nāyujjatīti yā vīmaṃsāya, ayaṃ yutti. Padaṭṭhānoti anusotagāminā sattannaṃ saṃyojanānaṃ padaṭṭhānaṃ. Akusalassa kiriyā akusalassa mūlānaṃ padaṭṭhānaṃ. Paṭisotagāminā yathābhūtadassanassa padaṭṭhānaṃ. Ṭhitattena asaṃhāriyāya 94 padaṭṭhānaṃ. Pāraṅgatoti kadāci bhūmiyā padaṭṭhānaṃ.

    તત્થ કતમો લક્ખણો હારો? યો અનુસોતં ગચ્છતિ તણ્હાવસેન. સબ્બેસમ્પિ કિલેસાનં વસેન ગચ્છતિ. યો પટિસોતં વાયમતિ. તણ્હાય સબ્બેસમ્પિ સો કિલેસાનં વાયમતિ પટિસોતં. યો અત્તના ઠિતો કાયેનપિ સો ઠિતો વાચાચિત્તેનપિ સો ઠિતો. અયં લક્ખણો હારો.

    Tattha katamo lakkhaṇo hāro? Yo anusotaṃ gacchati taṇhāvasena. Sabbesampi kilesānaṃ vasena gacchati. Yo paṭisotaṃ vāyamati. Taṇhāya sabbesampi so kilesānaṃ vāyamati paṭisotaṃ. Yo attanā ṭhito kāyenapi so ṭhito vācācittenapi so ṭhito. Ayaṃ lakkhaṇo hāro.

    તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો? ઇધ સુત્તે ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે અનુસોતગામિનિયા પટિપદાય નાભિરમિસ્સન્તિ, તે પટિસોતં વાયમિસ્સન્તીતિ યાવ કદાચિ ભૂમિયં, અયં અધિપ્પાયો. આવટ્ટોતિ ઇધ સુત્તે ચત્તારિ સુત્તાનિ દેસિતાનિ.

    Tattha katamo catubyūho? Idha sutte bhagavato ko adhippāyo? Ye anusotagāminiyā paṭipadāya nābhiramissanti, te paṭisotaṃ vāyamissantīti yāva kadāci bhūmiyaṃ, ayaṃ adhippāyo. Āvaṭṭoti idha sutte cattāri suttāni desitāni.

    તત્થ કતમો વિભત્તિ હારો? યો કામે પટિસેવતિ પાપઞ્ચ કમ્મં કરોતિ. સો અનુસોતગામીતિ ન એકંસેન સોતાપન્નોપિ કામે પટિસેવતિ. તં ભાગિયઞ્ચ પાપકમ્મં કરોતિ. કિઞ્ચાપિ સેક્ખોપિ કરેય્ય પાપં યથા સુત્તે નિદ્દિટ્ઠો ન ચ સો અનુસોતગામી, ઇદં વિભજ્જબ્યાકરણીયં. ન ચ કામે પટિસેવતિ ન ચ પાપકમ્મં કરોતિ પટિસોતગામી ન ચ એકંસેન સબ્બે બાહિરકો કામેસુ વીતરાગો ન ચ કામે પટિસેવતિ, તેન ચ પાપકમ્મં કરોતિ અનુસોતગામી પટિસોતગામી, અયં વિભત્તિ.

    Tattha katamo vibhatti hāro? Yo kāme paṭisevati pāpañca kammaṃ karoti. So anusotagāmīti na ekaṃsena sotāpannopi kāme paṭisevati. Taṃ bhāgiyañca pāpakammaṃ karoti. Kiñcāpi sekkhopi kareyya pāpaṃ yathā sutte niddiṭṭho na ca so anusotagāmī, idaṃ vibhajjabyākaraṇīyaṃ. Na ca kāme paṭisevati na ca pāpakammaṃ karoti paṭisotagāmī na ca ekaṃsena sabbe bāhirako kāmesu vītarāgo na ca kāme paṭisevati, tena ca pāpakammaṃ karoti anusotagāmī paṭisotagāmī, ayaṃ vibhatti.

    તત્થ કતમો પરિવત્તનો હારો? નિદ્દિટ્ઠો પટિપક્ખો. વેવચનોતિ કામેસુ વત્થુકામાપિ કિલેસકામાપિ રૂપસદ્દગન્ધરસફસ્સપુત્તદારદાસકમ્મકરપોરિસઞ્ચ પરિગ્ગહા.

    Tattha katamo parivattano hāro? Niddiṭṭho paṭipakkho. Vevacanoti kāmesu vatthukāmāpi kilesakāmāpi rūpasaddagandharasaphassaputtadāradāsakammakaraporisañca pariggahā.

    પઞ્ઞત્તીતિ સબ્બે પુથુજ્જના એકત્તાય પઞ્ઞત્તા. અનુસોતગામીતિ કિલેસસમુદાચારપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા. યે પન સેક્ખા પુગ્ગલા, તે નિબ્બાનપઞ્ઞત્તિયા 95 પઞ્ઞત્તા. યે પન અનાગામી, તે અસંહારિય પઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા, અયં પઞ્ઞત્તિ.

    Paññattīti sabbe puthujjanā ekattāya paññattā. Anusotagāmīti kilesasamudācārapaññattiyā paññattā. Ye pana sekkhā puggalā, te nibbānapaññattiyā 96 paññattā. Ye pana anāgāmī, te asaṃhāriya paññattiyā paññattā, ayaṃ paññatti.

    ઓતરણોતિ યો અનુસોતગામી, સો દુક્ખં. યે તસ્સ ધમ્મા, તે દુક્ખસ્સ સમુદયો. યં રૂપં, અયં રૂપક્ખન્ધો, એવં પઞ્ચપિ ખન્ધા પટિચ્ચસમુપ્પાદો, તે કિલેસા સઙ્ખારક્ખન્ધપરિયાપન્ના ધમ્માયતનં ધમ્મધાતુ ઇન્દ્રિયેસુ ચ પઞ્ઞત્તા.

    Otaraṇoti yo anusotagāmī, so dukkhaṃ. Ye tassa dhammā, te dukkhassa samudayo. Yaṃ rūpaṃ, ayaṃ rūpakkhandho, evaṃ pañcapi khandhā paṭiccasamuppādo, te kilesā saṅkhārakkhandhapariyāpannā dhammāyatanaṃ dhammadhātu indriyesu ca paññattā.

    સોધનોતિ યેનારમ્ભેન ઇદં સુત્તં દેસિતં, સો આરમ્ભો સબ્બો સુદ્ધો.

    Sodhanoti yenārambhena idaṃ suttaṃ desitaṃ, so ārambho sabbo suddho.

    અધિટ્ઠાનોતિ પટિસોતગામિના સબ્બે સોતાપન્ના એકત્તેન વા નિદ્દિટ્ઠા રાગાનુસયપટિસોતગામિનો સેક્ખાવ મગ્ગો ચ સેક્ખો ચ પુગ્ગલો ઠિતત્તોતિ.

    Adhiṭṭhānoti paṭisotagāminā sabbe sotāpannā ekattena vā niddiṭṭhā rāgānusayapaṭisotagāmino sekkhāva maggo ca sekkho ca puggalo ṭhitattoti.

    વીતરાગો એકત્તાય પઞ્ઞત્તો. પારઙ્ગતોતિ સબ્બે અરહન્તો સબ્બે પચ્ચેકબુદ્ધા સમ્માસમ્બુદ્ધા ચ એકત્તાય પઞ્ઞત્તા.

    Vītarāgo ekattāya paññatto. Pāraṅgatoti sabbe arahanto sabbe paccekabuddhā sammāsambuddhā ca ekattāya paññattā.

    પરિક્ખારોતિ અનુસોતગામિનો પાપમિત્તપચ્ચયો કામપરિયુટ્ઠાનં હેતુ. પટિસોતગામિનો દ્વે હેતૂ દ્વે પચ્ચયા ચ યાવ સમ્માદિટ્ઠિયા ઉપ્પાદાયદિટ્ઠિ 97, તસ્સ પટિલદ્ધમગ્ગો હેતુ આરમ્ભો પચ્ચયો કાયિકો ચેતસિકસ્સ કોટ્ઠાસો ચ. સમારોપનોતિ વિભત્તિ ઇદં સુત્તં નત્થિ સમારોપનાય ભૂમિ.

    Parikkhāroti anusotagāmino pāpamittapaccayo kāmapariyuṭṭhānaṃ hetu. Paṭisotagāmino dve hetū dve paccayā ca yāva sammādiṭṭhiyā uppādāyadiṭṭhi 98, tassa paṭiladdhamaggo hetu ārambho paccayo kāyiko cetasikassa koṭṭhāso ca. Samāropanoti vibhatti idaṃ suttaṃ natthi samāropanāya bhūmi.

    ૧૧૪. પઞ્ચાનિસંસા સોતાનુગતાનં ધમ્માનં 99 યાવ દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધાનં સુત્તં વિત્થારેન કાતબ્બં. યુઞ્જતો ઘટેન્તસ્સ વાયમતો ગિલાનો મરણકાલે દેવભૂતો પચ્ચેકબોધિં પાપુણાતિ. સોતાનુગતાતિ સદ્ધમ્મસ્સવનેન કતં હોતિ. ન ચ અધિપઞ્ઞાધમ્મવિપસ્સનાય તસ્સ ચિત્તં તસિતં હોતિ, ન ચ અનિબ્બિદ્ધત્તં, ઇદં ચ સુત્તં પઞ્ચન્નં પુગ્ગલાનં દેસિતં, સદ્ધાનુસારિનો મુદિન્દ્રિયસ્સ તિક્ખિન્દ્રિયસ્સ ચ ધમ્માનુસારિનો તિક્ખિન્દ્રિયસ્સ મુદિન્દ્રિયસ્સ ચ. યો પન મોહચરિતો પુગ્ગલો ન સક્કોતિ યુઞ્જિતું ઘટિતું વાયમિતું યથાભૂતં યથાસમાધિકા વિમુત્તિ તં ખણં તં લયં તં મુહુત્તં ફલં દસ્સેતિ. સાધુ પરિહાયતિ પરો તં દુય્હતિ, નો તુ સુખઅવિપાકિની ભવતિ . તસ્સ દિટ્ઠે યેવ ચ ધમ્મે ઉપપજ્જઅપરાપરિયવેદનીયં. તત્થ યો પુગ્ગલો ધમ્માનુસારી તસ્સ યદિ સોતાનુગતા ધમ્મા હોન્તિ સો યુઞ્જન્તો પાપુણાતિ. યો ધમ્માનુસારી મુદિન્દ્રિયો, સો ગિલાનો પાપુણાતિ. યો સદ્ધાનુસારી તિક્ખિન્દ્રિયો, સો મરણકાલસમયે પાપુણાતિ. યો મુદિન્દ્રિયો, સો દેવભૂતો પાપુણાતિ. યદા દેવભૂતો ન પાપુણાતિ, ન સો તેનેવ ધમ્મરાગેન તાય ધમ્મનન્દિયા પચ્ચેકબોધિં પાપુણાતિ. યો સોતાનુગતેસુ યુઞ્જતિ ઘટેતિ વાયમતિ, સો પુબ્બાપન્નેન વિસેસં સઞ્જાનાતિ, સઞ્જાનન્તો પાપુણાતિ. સચે પન ગિલાનસ્સ મનસિકારો હોતિ, તત્થ યુઞ્જન્તો પાપુણાતિ. સચે પનસ્સ મરણકાલે સંવિગ્ગો હોતિ, તત્થ યુઞ્જન્તો પાપુણાતિ. સચે પન ન કત્થચિ 100 સંવેગો હોતિ, તસ્સ દેવભૂતસ્સ સુખિનો ધમ્મભૂતા પાદા એવં અવિલપતિ. સો એવં જાનાતિ ‘‘અયં સો ધમ્મવિનયો યત્થ મયં પુબ્બે મનુસ્સભૂતા બ્રહ્મચરિયં ચરિમ્હા’’તિ. અથ દેવભૂતો પાપુણાતિ. દિબ્બેસુ વા પઞ્ચસુ કામગુણેસુ અજ્ઝોસિતો હોતિ પમાદવિહારી, સો તેન કુસલમૂલેન પચ્ચેકબોધિં પાપુણાતિ.

    114. Pañcānisaṃsā sotānugatānaṃ dhammānaṃ 101 yāva diṭṭhiyā suppaṭividdhānaṃ suttaṃ vitthārena kātabbaṃ. Yuñjato ghaṭentassa vāyamato gilāno maraṇakāle devabhūto paccekabodhiṃ pāpuṇāti. Sotānugatāti saddhammassavanena kataṃ hoti. Na ca adhipaññādhammavipassanāya tassa cittaṃ tasitaṃ hoti, na ca anibbiddhattaṃ, idaṃ ca suttaṃ pañcannaṃ puggalānaṃ desitaṃ, saddhānusārino mudindriyassa tikkhindriyassa ca dhammānusārino tikkhindriyassa mudindriyassa ca. Yo pana mohacarito puggalo na sakkoti yuñjituṃ ghaṭituṃ vāyamituṃ yathābhūtaṃ yathāsamādhikā vimutti taṃ khaṇaṃ taṃ layaṃ taṃ muhuttaṃ phalaṃ dasseti. Sādhu parihāyati paro taṃ duyhati, no tu sukhaavipākinī bhavati . Tassa diṭṭhe yeva ca dhamme upapajjaaparāpariyavedanīyaṃ. Tattha yo puggalo dhammānusārī tassa yadi sotānugatā dhammā honti so yuñjanto pāpuṇāti. Yo dhammānusārī mudindriyo, so gilāno pāpuṇāti. Yo saddhānusārī tikkhindriyo, so maraṇakālasamaye pāpuṇāti. Yo mudindriyo, so devabhūto pāpuṇāti. Yadā devabhūto na pāpuṇāti, na so teneva dhammarāgena tāya dhammanandiyā paccekabodhiṃ pāpuṇāti. Yo sotānugatesu yuñjati ghaṭeti vāyamati, so pubbāpannena visesaṃ sañjānāti, sañjānanto pāpuṇāti. Sace pana gilānassa manasikāro hoti, tattha yuñjanto pāpuṇāti. Sace panassa maraṇakāle saṃviggo hoti, tattha yuñjanto pāpuṇāti. Sace pana na katthaci 102 saṃvego hoti, tassa devabhūtassa sukhino dhammabhūtā pādā evaṃ avilapati. So evaṃ jānāti ‘‘ayaṃ so dhammavinayo yattha mayaṃ pubbe manussabhūtā brahmacariyaṃ carimhā’’ti. Atha devabhūto pāpuṇāti. Dibbesu vā pañcasu kāmaguṇesu ajjhosito hoti pamādavihārī, so tena kusalamūlena paccekabodhiṃ pāpuṇāti.

    યા પરતોઘોસેન વચસા સુપરિચિતા, અયં સુતમયી પઞ્ઞા. યે પન ધમ્મા હોન્તિ મનસા અનુપેક્ખિતા, અયં ચિન્તામયી પઞ્ઞા. યં દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધા, અયં ભાવનામયી પઞ્ઞા . યં સોતાનુગતા વચસા પરિચિતા હોન્તિ, સો ચ દિટ્ઠે યેવ ધમ્મે પરિનિબ્બાયી, અયં અરહં પુગ્ગલો. યો ઉપપજ્જતિ દેવભૂતો પાપુણાતિ, તત્થ ચ પરિનિબ્બાયતિ, અયં અનાગામી. યો તેન કુસલમૂલેન પચ્ચેકબોધિં પાપુણાતિ, અયં પુબ્બયોગસમ્ભારસમ્ભૂતો પુગ્ગલો.

    Yā paratoghosena vacasā suparicitā, ayaṃ sutamayī paññā. Ye pana dhammā honti manasā anupekkhitā, ayaṃ cintāmayī paññā. Yaṃ diṭṭhiyā suppaṭividdhā, ayaṃ bhāvanāmayī paññā . Yaṃ sotānugatā vacasā paricitā honti, so ca diṭṭhe yeva dhamme parinibbāyī, ayaṃ arahaṃ puggalo. Yo upapajjati devabhūto pāpuṇāti, tattha ca parinibbāyati, ayaṃ anāgāmī. Yo tena kusalamūlena paccekabodhiṃ pāpuṇāti, ayaṃ pubbayogasambhārasambhūto puggalo.

    સોતાનુગતા ધમ્માતિ પઠમં વિમુત્તાયતનં, વચસા પરિચિતાતિ દુતિયં તતિયઞ્ચ વિમુત્તાયતનં, મનસા અનુપેક્ખિતાતિ ચતુત્થં વિમુત્તાયતનં દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધાતિ પઞ્ચમં વિમુત્તાયતનં.

    Sotānugatā dhammāti paṭhamaṃ vimuttāyatanaṃ, vacasā paricitāti dutiyaṃ tatiyañca vimuttāyatanaṃ, manasā anupekkhitāti catutthaṃ vimuttāyatanaṃ diṭṭhiyā suppaṭividdhāti pañcamaṃ vimuttāyatanaṃ.

    સોતાનુગતાય વિમુત્તિયા વચસા યા વાચા સુપ્પટિવિદ્ધા અનુપુબ્બધમ્મસ્સ સોતેન સુત્વા સીલક્ખન્ધે પરિપૂરેતિ, મનસા અનુપેક્ખિતા સમાધિક્ખન્ધં પરિપૂરેતિ, દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધા પઞ્ઞાક્ખન્ધં પરિપૂરેતિ.

    Sotānugatāya vimuttiyā vacasā yā vācā suppaṭividdhā anupubbadhammassa sotena sutvā sīlakkhandhe paripūreti, manasā anupekkhitā samādhikkhandhaṃ paripūreti, diṭṭhiyā suppaṭividdhā paññākkhandhaṃ paripūreti.

    સોતાનુગતા ધમ્મા બહુસ્સુતા હોન્તીતિ વિત્થારેન કાતબ્બં. ઇદં પઠમં સદ્ધાપદાનં મનસા અનુપેક્ખિતાતિ પટિસલ્લાનબહુલો વિહરતિ, વિત્થારેન કાતબ્બં. ઇદં દુતિયં સદ્ધાપદાનં દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધાતિ અનાસવા ચેતોવિમુત્તિયા નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનાતીતિ. ઇદં તતિયં સદ્ધાપદાનં.

    Sotānugatā dhammā bahussutā hontīti vitthārena kātabbaṃ. Idaṃ paṭhamaṃ saddhāpadānaṃ manasā anupekkhitāti paṭisallānabahulo viharati, vitthārena kātabbaṃ. Idaṃ dutiyaṃ saddhāpadānaṃ diṭṭhiyā suppaṭividdhāti anāsavā cetovimuttiyā nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti. Idaṃ tatiyaṃ saddhāpadānaṃ.

    સોતાનુગતા ધમ્માતિ સેક્ખં સત્થા દસ્સેતિ. મનસા અનુપેક્ખિતાતિ અરહત્તં સત્થા દસ્સેતિ. દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધાતિ તથાગતં અરહન્તં સમ્માસમ્બુદ્ધં સત્થા દસ્સેતિ.

    Sotānugatā dhammāti sekkhaṃ satthā dasseti. Manasā anupekkhitāti arahattaṃ satthā dasseti. Diṭṭhiyā suppaṭividdhāti tathāgataṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ satthā dasseti.

    સોતાનુગતા ધમ્માતિ કામાનં નિસ્સરણં દસ્સેતિ. મનસા અનુપેક્ખિતાતિ રૂપધાતુયા નિસ્સરણં દસ્સેતિ. દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધાતિ તેધાતુકાનં નિસ્સરણં દસ્સેતિ. અયં સુત્તત્થો.

    Sotānugatā dhammāti kāmānaṃ nissaraṇaṃ dasseti. Manasā anupekkhitāti rūpadhātuyā nissaraṇaṃ dasseti. Diṭṭhiyā suppaṭividdhāti tedhātukānaṃ nissaraṇaṃ dasseti. Ayaṃ suttattho.

    ૧૧૫. તત્થ કતમો દેસનાહારો? ઇમમ્હિ સુત્તે તયો એસના દેસિતા સોતાનુગતેહિ ધમ્મેહિ વચસા પરિચિતેહિ કામેસનાય સમથમગ્ગો. દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધેહિ બ્રહ્મચરિયેસનાય સમથમગ્ગો.

    115. Tattha katamo desanāhāro? Imamhi sutte tayo esanā desitā sotānugatehi dhammehi vacasā paricitehi kāmesanāya samathamaggo. Diṭṭhiyā suppaṭividdhehi brahmacariyesanāya samathamaggo.

    વિચયોતિ યથા સુત્તં મનસિકરોન્તો વિચિનન્તો સુતમયિપઞ્ઞં પટિલભતિ. યથા ચ સો મનસિકરોતીતિ યથા સુતધમ્મા તદા ચિન્તામયિપઞ્ઞં પટિલભતિ. યથા દિટ્ઠેવ ધમ્મે મનસિકરોતિ તદા ભાવનામયિપઞ્ઞં પટિલભતિ. અયં વિચયો.

    Vicayoti yathā suttaṃ manasikaronto vicinanto sutamayipaññaṃ paṭilabhati. Yathā ca so manasikarotīti yathā sutadhammā tadā cintāmayipaññaṃ paṭilabhati. Yathā diṭṭheva dhamme manasikaroti tadā bhāvanāmayipaññaṃ paṭilabhati. Ayaṃ vicayo.

    સુતેન સુતમયિપઞ્ઞં પટિલભતિ. ચિન્તાય ચિન્તામયિપઞ્ઞં ભાવનાય ભાવનામયિપઞ્ઞં પટિલભતિ. અત્થિ એસા યુત્તિ.

    Sutena sutamayipaññaṃ paṭilabhati. Cintāya cintāmayipaññaṃ bhāvanāya bhāvanāmayipaññaṃ paṭilabhati. Atthi esā yutti.

    પદટ્ઠાનોતિ સોતાનુગતા ધમ્માતિ ધમ્મસ્સવનસ્સ પદટ્ઠાનં. વચસા પરિચિતાતિ યુઞ્જનાય પદટ્ઠાનં. મનસા અનુપેક્ખિતાતિ ધમ્માનુધમ્માય વિપસ્સનાય પદટ્ઠાનં. દિટ્ઠિયા અનુપેક્ખિતાતિ પઞ્ઞાયપિ અનુપેક્ખિતા દિટ્ઠિયાપિ અનુપેક્ખિતા.

    Padaṭṭhānoti sotānugatā dhammāti dhammassavanassa padaṭṭhānaṃ. Vacasā paricitāti yuñjanāya padaṭṭhānaṃ. Manasā anupekkhitāti dhammānudhammāya vipassanāya padaṭṭhānaṃ. Diṭṭhiyā anupekkhitāti paññāyapi anupekkhitā diṭṭhiyāpi anupekkhitā.

    ચતુબ્યૂહોતિ ઇમમ્હિ સુત્તે ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે ઇમાહિ દ્વીહિ પઞ્ઞાહિ સમન્નાગતા તેહિ….

    Catubyūhoti imamhi sutte bhagavato ko adhippāyo? Ye imāhi dvīhi paññāhi samannāgatā tehi….

    સ નિબ્બુતોતિ મગ્ગફલં અનુપાદિસેસઞ્ચ નિબ્બાનધાતું મન્તેતિ, દાનેન ઓળારિકાનં કિલેસાનં પહાનં મન્તેતિ. સીલેન મજ્ઝિમાનં, પઞ્ઞાય સુખુમકિલેસાનં મન્તેતિ, રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ કતા ચ ભૂમિ.

    Sa nibbutoti maggaphalaṃ anupādisesañca nibbānadhātuṃ manteti, dānena oḷārikānaṃ kilesānaṃ pahānaṃ manteti. Sīlena majjhimānaṃ, paññāya sukhumakilesānaṃ manteti, rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti katā ca bhūmi.

    દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતિ, સંયમતો વેરં ન ચીયતિ;

    Dadato puññaṃ pavaḍḍhati, saṃyamato veraṃ na cīyati;

    કુસલો ચ જહાતિ પાપકન્તિ મગ્ગો વુત્તો;

    Kusalo ca jahāti pāpakanti maggo vutto;

    રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ મગ્ગફલમાહ.

    Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti maggaphalamāha.

    દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતિ, સંયમતોતિ તીહિ પદેહિ લોકિકં કુસલમૂલં વુત્તં. રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ લોકુત્તરં કુસલમૂલં વુત્તં.

    Dadato puññaṃ pavaḍḍhati, saṃyamatoti tīhi padehi lokikaṃ kusalamūlaṃ vuttaṃ. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti lokuttaraṃ kusalamūlaṃ vuttaṃ.

    દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતિ, સંયમતો વેરં ન ચીયતીતિ પુથુજ્જનભૂમિં મન્તેતિ. કુસલો ચ જહાતિ પાપકન્તિ સેક્ખભૂમિં મન્તેતિ. રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ અસેક્ખભૂમિ વુત્તા.

    Dadato puññaṃ pavaḍḍhati, saṃyamato veraṃ na cīyatīti puthujjanabhūmiṃ manteti. Kusalo ca jahāti pāpakanti sekkhabhūmiṃ manteti. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti asekkhabhūmi vuttā.

    દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતિ, સંયમતો વેરં ન ચીયતીતિ મગ્ગનિયા પટિપદા વુત્તા. કુસલો ચ જહાતિ પાપકન્તિ સેક્ખવિમુત્તિ. રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ અસેક્ખવિમુત્તિ.

    Dadato puññaṃ pavaḍḍhati, saṃyamato veraṃ na cīyatīti magganiyā paṭipadā vuttā. Kusalo ca jahāti pāpakanti sekkhavimutti. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti asekkhavimutti.

    દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતિ, સંયમતો વેરં ન ચીયતીતિ દાનકથં સીલકથં મગ્ગકથં લોકિકાનં ધમ્માનં દેસનમાહ. કુસલો ચ જહાતિ પાપકન્તિ લોકે આદીનવાનુપસ્સના. રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ સામુક્કંસિકાય ધમ્મદેસનાયપિ પટિવિદ્ધા.

    Dadato puññaṃ pavaḍḍhati, saṃyamato veraṃ na cīyatīti dānakathaṃ sīlakathaṃ maggakathaṃ lokikānaṃ dhammānaṃ desanamāha. Kusalo ca jahāti pāpakanti loke ādīnavānupassanā. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti sāmukkaṃsikāya dhammadesanāyapi paṭividdhā.

    દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતીતિ પાણાનં અભયદાનેન પાણાતિપાતા વેરમણિસત્તાનં અભયં દેતિ. એવં સબ્બાનિ સિક્ખાપદાનિ કાતબ્બાનિ. સંયમતો વેરં ન ચીયતીતિ સીલે પતિટ્ઠાય ચિત્તં સંયમેતિ, તસ્સ સંયમતો પારિપૂરિં ગચ્છતિ. રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ દ્વે વિમુત્તિયો. અયં સુત્તનિદ્દેસો.

    Dadato puññaṃ pavaḍḍhatīti pāṇānaṃ abhayadānena pāṇātipātā veramaṇisattānaṃ abhayaṃ deti. Evaṃ sabbāni sikkhāpadāni kātabbāni. Saṃyamato veraṃ na cīyatīti sīle patiṭṭhāya cittaṃ saṃyameti, tassa saṃyamato pāripūriṃ gacchati. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti dve vimuttiyo. Ayaṃ suttaniddeso.

    ૧૧૬. તત્થ કતમા દેસના? ઇમમ્હિ સુત્તે કિં દેસિતં? દ્વે સુગતિયો દેવા ચ મનુસ્સા ચ, દિબ્બા ચ પઞ્ચકામગુણા, માનુસ્સકા ચ. દ્વીહિ પદેહિ નિદ્દેસો. દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતિ, સંયમતો વેરં ન ચીયતિ, કુસલો ચ જહાતિ પાપકન્તિ મગ્ગો વુત્તો. રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ દ્વે નિબ્બાનધાતુયો દેસિતા સોપાદિસેસા ચ અનુપાદિસેસા ચ. અયં દેસના.

    116. Tattha katamā desanā? Imamhi sutte kiṃ desitaṃ? Dve sugatiyo devā ca manussā ca, dibbā ca pañcakāmaguṇā, mānussakā ca. Dvīhi padehi niddeso. Dadato puññaṃ pavaḍḍhati, saṃyamato veraṃ na cīyati, kusalo ca jahāti pāpakanti maggo vutto. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti dve nibbānadhātuyo desitā sopādisesā ca anupādisesā ca. Ayaṃ desanā.

    વિચયોતિ દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતીતિ ઇમિના પઠમેન પદેન દાનમયિકપુઞ્ઞકિરિયવત્થુ વુત્તં. તેનસ્સ આનન્તરિયાનં કુસલાનં ધમ્માનં. દુતિયેન પદેન… યન્તિ, નિય્યાનિકં સાસનન્તિ, અયં અધિપ્પાયો. અસ્સવનેન ચ અમનસિકારેન ચ અપ્પટિવેધેન ચ સક્કાયસમુદયગામિની પટિપદા વુત્તા. સવનેન ચ મનસિકારેન ચ પટિવેધેન ચ સક્કાયનિરોધગામિની પટિપદા વુત્તા. અયં આવટ્ટો.

    Vicayoti dadato puññaṃ pavaḍḍhatīti iminā paṭhamena padena dānamayikapuññakiriyavatthu vuttaṃ. Tenassa ānantariyānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ. Dutiyena padena… yanti, niyyānikaṃ sāsananti, ayaṃ adhippāyo. Assavanena ca amanasikārena ca appaṭivedhena ca sakkāyasamudayagāminī paṭipadā vuttā. Savanena ca manasikārena ca paṭivedhena ca sakkāyanirodhagāminī paṭipadā vuttā. Ayaṃ āvaṭṭo.

    વિભત્તીતિ એકંસબ્યાકરણીયો. નત્થિ તત્થ વિભત્તિયા ભૂમિ. પરિવત્તનાતિ યે પઞ્ચાનિસંસા, તે પઞ્ચાદિના પટિપક્ખેન તેનેવ દિટ્ઠેવ ધમ્મે પાપુણાતિ, તં ઉપપજ્જમાના અપરો પરિયાયો.

    Vibhattīti ekaṃsabyākaraṇīyo. Natthi tattha vibhattiyā bhūmi. Parivattanāti ye pañcānisaṃsā, te pañcādinā paṭipakkhena teneva diṭṭheva dhamme pāpuṇāti, taṃ upapajjamānā aparo pariyāyo.

    વેવચનન્તિ સોતાનુગતા ધમ્માતિ યં સુત્તં દિટ્ઠમ્પિ પઞ્ઞિન્દ્રિયં વિઞ્ઞત્તમ્પિ દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધમ્પિ વિભાવિતમ્પિ.

    Vevacananti sotānugatā dhammāti yaṃ suttaṃ diṭṭhampi paññindriyaṃ viññattampi diṭṭhiyā suppaṭividdhampi vibhāvitampi.

    પઞ્ઞત્તીતિ સોતાનુગતાધમ્માતિ દેસના અવિજ્જાપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. મનસિકારો પામોજ્જપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તો, દિટ્ઠધમ્માપિ આનિસંસપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તા.

    Paññattīti sotānugatādhammāti desanā avijjāpaññattiyā paññattaṃ. Manasikāro pāmojjapaññattiyā paññatto, diṭṭhadhammāpi ānisaṃsapaññattiyā paññattā.

    ઓતરણોતિ તિસ્સો પઞ્ઞા વચસા પરિચિતેસુ સુતમયીપઞ્ઞા મનસા અનુપેક્ખિતેસુ ચિન્તામયીપઞ્ઞા દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધાસુ ભાવનામયીપઞ્ઞા. ઇમાનિ અરિયસચ્ચાનિ ઇન્દ્રિયાનિ વિજ્જુપ્પાદા અવિજ્જાનિરોધો પટિચ્ચસમુપ્પાદો ઇન્દ્રિયેસુ તીણિ ઇન્દ્રિયાનિ, આયતનેસુ ધમ્માયતનપરિયાપન્ના ધાતૂસુ ધમ્મધાતુપરિયાપન્નાતિ. સોધનોતિ યો આરમ્ભો સુત્તસ્સ પવેસો નિયુત્તો.

    Otaraṇoti tisso paññā vacasā paricitesu sutamayīpaññā manasā anupekkhitesu cintāmayīpaññā diṭṭhiyā suppaṭividdhāsu bhāvanāmayīpaññā. Imāni ariyasaccāni indriyāni vijjuppādā avijjānirodho paṭiccasamuppādo indriyesu tīṇi indriyāni, āyatanesu dhammāyatanapariyāpannā dhātūsu dhammadhātupariyāpannāti. Sodhanoti yo ārambho suttassa paveso niyutto.

    અધિટ્ઠાનોતિ પઞ્ચાનિસંસાતિ વેમત્તતાય પઞ્ઞત્તા આનિસંસા સોતા અનુગતાતિ વેમત્તતાય અરિયવોહારો પઞ્ઞત્તો, ધમ્મે ચ સવનન્તિ એકત્તતાય પઞ્ઞત્તં.

    Adhiṭṭhānoti pañcānisaṃsāti vemattatāya paññattā ānisaṃsā sotā anugatāti vemattatāya ariyavohāro paññatto, dhamme ca savananti ekattatāya paññattaṃ.

    પરિક્ખારોતિ ધમ્મસ્સવનસ્સ પયિરુપાસના પચ્ચયો, સદ્ધા હેતુ. મનસા અનુપેક્ખિતાતિ અત્થપ્પટિસંવેદિતા પચ્ચયો, ધમ્મપ્પટિસંવેદિતા હેતુ, દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધાતિ સદ્ધમ્મસ્સવનઞ્ચ મનસિકારો ચ પચ્ચયો, સુતમયી ચિન્તામયી પઞ્ઞા હેતુ. સમારોપનોતિ વિભત્તં સુત્તં અપરો પરિયાયો નિબ્બત્તિ બલે નત્થિ. તત્થ સમારોપનાય ભૂમિ.

    Parikkhāroti dhammassavanassa payirupāsanā paccayo, saddhā hetu. Manasā anupekkhitāti atthappaṭisaṃveditā paccayo, dhammappaṭisaṃveditā hetu, diṭṭhiyā suppaṭividdhāti saddhammassavanañca manasikāro ca paccayo, sutamayī cintāmayī paññā hetu. Samāropanoti vibhattaṃ suttaṃ aparo pariyāyo nibbatti bale natthi. Tattha samāropanāya bhūmi.

    ૧૧૭. તત્થ કતમં વાસનાભાગિયઞ્ચ નિબ્બેધભાગિયઞ્ચ સુત્તં? દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતીતિ ગાથા. દદતોતિ દાનમયિકપુઞ્ઞકિરિયવત્થુ વુત્તં. સંયમતો વેરં ન ચીયતીતિ સીલમયિકપુઞ્ઞકિરિયવત્થુ વુત્તં. કુસલો ચ જહાતિ પાપકન્તિ લોભસ્સ ચ મોહસ્સ ચ બ્યાપાદસ્સ ચ પહાનમાહ. રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ લોભસ્સ ચ મોહસ્સ ચ બ્યાપાદસ્સ ચ છન્દરાગવિનયમાહાતિ. દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતીતિ ગાથા અલોભો કુસલમૂલં ભવતિ. સંયમતો વેરં ન ચીયતીતિ અદોસો કુસલમૂલં ભવતિ. સંયમતો વેરં ન ચીયતીતિ અવેરા અસપત્તા અબ્યાપાદતાય સદા. કુસલો ચ જહાતિ પાપકન્તિ ઞાણુપ્પાદા અઞ્ઞાણનિરોધો. ચતુત્થપદેન રાગદોસમોહક્ખયેન રાગવિરાગા ચેતોવિમુત્તિમોહક્ખયેન અવિજ્જાવિરાગા પઞ્ઞાવિમુત્તિ, અયં વિચયો.

    117. Tattha katamaṃ vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ? Dadato puññaṃ pavaḍḍhatīti gāthā. Dadatoti dānamayikapuññakiriyavatthu vuttaṃ. Saṃyamato veraṃ na cīyatīti sīlamayikapuññakiriyavatthu vuttaṃ. Kusalo ca jahāti pāpakanti lobhassa ca mohassa ca byāpādassa ca pahānamāha. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti lobhassa ca mohassa ca byāpādassa ca chandarāgavinayamāhāti. Dadato puññaṃ pavaḍḍhatīti gāthā alobho kusalamūlaṃ bhavati. Saṃyamato veraṃ na cīyatīti adoso kusalamūlaṃ bhavati. Saṃyamato veraṃ na cīyatīti averā asapattā abyāpādatāya sadā. Kusalo ca jahāti pāpakanti ñāṇuppādā aññāṇanirodho. Catutthapadena rāgadosamohakkhayena rāgavirāgā cetovimuttimohakkhayena avijjāvirāgā paññāvimutti, ayaṃ vicayo.

    યુત્તીતિ દાને ઠિતો ઉભયં હિ પરિપૂરેતિ. મચ્છરિયઞ્ચ પજહતિ. પુઞ્ઞઞ્ચ પવડ્ઢતિ. અત્થિ એસા યુત્તિ.

    Yuttīti dāne ṭhito ubhayaṃ hi paripūreti. Macchariyañca pajahati. Puññañca pavaḍḍhati. Atthi esā yutti.

    પદટ્ઠાનન્તિ દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતીતિ ચાગાધિટ્ઠાનસ્સ પદટ્ઠાનં. સંયમતો વેરં ન ચીયતીતિ પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસ્સ પદટ્ઠાનં કુસલો ચ જહાતિ પાપકન્તિ સચ્ચાધિટ્ઠાનસ્સ પદટ્ઠાનં. રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ ઉપસમાધિટ્ઠાનસ્સ પદટ્ઠાનં. અયં પદટ્ઠાનો.

    Padaṭṭhānanti dadato puññaṃ pavaḍḍhatīti cāgādhiṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Saṃyamato veraṃ na cīyatīti paññādhiṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ kusalo ca jahāti pāpakanti saccādhiṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti upasamādhiṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Ayaṃ padaṭṭhāno.

    તત્થ કતમો લક્ખણો? દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતિ સંયમતો વેરં ન ચીયતિ. દદતોપિ વેરં ન કરિયાતિ કુસલો ચ જહાતિ પાપકં રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતો રૂપક્ખયાપિ વેદનક્ખયાપિ, યેન રૂપેન દિટ્ઠં, તેન તથાગતો પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેય્ય રૂપસ્સ ખયા વિરાગનિરોધાતિ એવં પઞ્ચક્ખન્ધા.

    Tattha katamo lakkhaṇo? Dadato puññaṃ pavaḍḍhati saṃyamato veraṃ na cīyati. Dadatopi veraṃ na kariyāti kusalo ca jahāti pāpakaṃ rāgadosamohakkhayā sa nibbuto rūpakkhayāpi vedanakkhayāpi, yena rūpena diṭṭhaṃ, tena tathāgato paññapento paññapeyya rūpassa khayā virāganirodhāti evaṃ pañcakkhandhā.

    ચતુબ્યૂહો ઇધ ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે મહાભોગાનં પત્થયિસ્સન્તિ? તે દાનં દસ્સન્તિ પરિસ્સયપહાનાય, યે અવેરાભિછન્દકા, તે પઞ્ચ વેરાનિ પજહિસ્સન્તિ, યે કુસલાભિછન્દકા, તે અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેસ્સન્તિ અટ્ઠન્નં મિચ્છત્તાનં પહાનાય. યે નિબ્બાયિતુકામા, તે રાગદોસમોહં પજહિસ્સન્તીતિ અયં ભગવતો અધિપ્પાયો.

    Catubyūho idha bhagavato ko adhippāyo? Ye mahābhogānaṃ patthayissanti? Te dānaṃ dassanti parissayapahānāya, ye averābhichandakā, te pañca verāni pajahissanti, ye kusalābhichandakā, te aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvessanti aṭṭhannaṃ micchattānaṃ pahānāya. Ye nibbāyitukāmā, te rāgadosamohaṃ pajahissantīti ayaṃ bhagavato adhippāyo.

    આવટ્ટોતિ યઞ્ચ અદદતો મચ્છરિયં યઞ્ચ અસંયમતો વેરં યઞ્ચ અકુસલસ્સ પાપસ્સ અપ્પહાનં, અયં દુક્ખનિદ્દેસો ન સમુદયો. અલોભેન ચ અદોસેન ચ અમોહેન ચ કુસલેન ઇમાનિ તીણિ કુસલમૂલાનિ. તેસં પચ્ચયો અટ્ઠ સમ્મત્તાનિ, અયં મગ્ગો. તેસં રાગદોસમોહાનં ખયા, અયં નિરોધો.

    Āvaṭṭoti yañca adadato macchariyaṃ yañca asaṃyamato veraṃ yañca akusalassa pāpassa appahānaṃ, ayaṃ dukkhaniddeso na samudayo. Alobhena ca adosena ca amohena ca kusalena imāni tīṇi kusalamūlāni. Tesaṃ paccayo aṭṭha sammattāni, ayaṃ maggo. Tesaṃ rāgadosamohānaṃ khayā, ayaṃ nirodho.

    વિભત્તીતિ દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતીતિ ન એકંસેન યો રાજદણ્ડભયેન દેતિ, યો ચ અકપ્પિયસ્સ પરિભોગેન સીલવન્તેસુ દેતિ, ન તસ્સ પુઞ્ઞં પવડ્ઢતીતિ સો ચેતં દાનં અકુસલેન દેતિ, દણ્ડદાનં સત્થદાનં અપુઞ્ઞમયં પવડ્ઢતિ, ન પુઞ્ઞં. સંયમતો વેરં ન ચીયતીતિ ન એકંસેન કિં કારણં યઞ્ચ યો પદં દિટ્ઠધમ્મિકં પસ્સતિ યદિ મમ રાજાનો ગહેત્વા હત્થં વા છિન્દેય્ય…પે॰… ન તેન સંયમેન વેરં ન કરોતિ. યો તુ એવં સમાદિયતિ પાણાતિપાતસ્સ પાપકો વિપાકોતિ, દિટ્ઠે યેવ ધમ્મે અભિસમ્પરાયે ચ એવં સબ્બસ્સ અકુસલસ્સ હેતુતો આરતિ. ઇમિના સંયમેન વેરં ન ચીયતિ.

    Vibhattīti dadato puññaṃ pavaḍḍhatīti na ekaṃsena yo rājadaṇḍabhayena deti, yo ca akappiyassa paribhogena sīlavantesu deti, na tassa puññaṃ pavaḍḍhatīti so cetaṃ dānaṃ akusalena deti, daṇḍadānaṃ satthadānaṃ apuññamayaṃ pavaḍḍhati, na puññaṃ. Saṃyamato veraṃ na cīyatīti na ekaṃsena kiṃ kāraṇaṃ yañca yo padaṃ diṭṭhadhammikaṃ passati yadi mama rājāno gahetvā hatthaṃ vā chindeyya…pe… na tena saṃyamena veraṃ na karoti. Yo tu evaṃ samādiyati pāṇātipātassa pāpako vipākoti, diṭṭhe yeva dhamme abhisamparāye ca evaṃ sabbassa akusalassa hetuto ārati. Iminā saṃyamena veraṃ na cīyati.

    પરિવત્તનાતિ દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતીતિ અદદતો પુઞ્ઞં ન પવડ્ઢતિ. યં દાનમયં, તં સંયમતો વેરં ન ચીયતિ, અસંયમતો વેરં કરીયતિ. કુસલો ચ જહાતિ પાપકં અકુસલો ન જહાતિ. રાગદોસમોહક્ખયા સનિબ્બુતોતિ દૂતં પેસેત્વા પણીતં પેસેત્વાપિ ન પક્કોસામિ, સો સયમેવ પન મહાભિક્ખુસઙ્ઘપરિવારો અમ્હાકં વસનટ્ઠાનં સમ્પત્તો અમ્હેહિ ચ સન્થાગારસાલા 103 કારિતા, એત્થ મયં દસબલં આનેત્વા મઙ્ગલં ભણાપેમાતિ ચિન્તેત્વા ઉપસઙ્કમિંસુ. યેન સન્થાગારં તેનુપસઙ્કમિંસૂતિ તં દિવસં કિર સન્થાગારે ચિત્તકમ્મં નિટ્ઠાપેત્વા અટ્ટકા મુત્તમત્તા હોન્તિ. બુદ્ધા નામ અરઞ્ઞજ્ઝાસયા અરઞ્ઞારામા અન્તોગામે વસેય્યું વા નો વાતિ તસ્મા ભગવતો મનં જાનિત્વાવ પટિજગ્ગિસ્સામાતિ ચિન્તેત્વા તે ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિંસુ. ઇદાનિ પન મનં લભિત્વા પટિજગ્ગિતુકામા યેન સન્થાગારં, તેનુપસઙ્કમિંસુ. સબ્બસન્થરિન્તિ યથા સબ્બં સન્થતં હોતિ એવં યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસૂતિ. એત્થ પન તે મલ્લરાજાનો સન્થાગારં પટિજગ્ગિત્વા નગરવીથિયોપિ સમ્મજ્જાપેત્વા ધજે ઉસ્સાપેત્વા સુવણ્ણઘટિકદલિયો ચ ઠપાપેત્વા સકલનગરં દીપમાલાહિ વિપ્પકિણ્ણતારકં વિય કત્વા ખીરપકે 104 દારકે ખીરં પાયેથ, દહરે કુમારે લહું લહું ભોજાપેત્વા સયાપેથ, ઉચ્ચાસદ્દં માકરિ, અજ્જ એકરત્તિં સત્થા અન્તોગામેવ વસિસ્સતિ, બુદ્ધા નામ અપ્પસદ્દકામા હોન્તીતિ ભેરિં ચરાપેત્વા સયં દણ્ડકદીપિકા આદાય યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ. ભગવન્તં યેવ પુરક્ખત્વાતિ ભગવન્તં પુરતો કત્વા, તત્થ ભગવા ભિક્ખૂનઞ્ચેવ ઉપાસકાનઞ્ચ મજ્ઝે નિસિન્નો અતિવિય વિરોચતિ. સમન્તપાસાદિકો સુવણ્ણવણ્ણો અભિરૂપો દસ્સનીયો પુરત્થિમકાયતો સુવણ્ણવણ્ણા રસ્મિ ઉટ્ઠહિત્વા ગગનતલે અસીતિહત્થં ઠાનં ગણ્હાતિ. પચ્છિમકાયતો દક્ખિણહત્થતો વામહત્થતો સુવણ્ણવણ્ણા હેટ્ઠા પાદતલેહિ પવાળવણ્ણરસ્મિ ઉટ્ઠહિત્વા ઘનપથવિયં અસીતિહત્થં ઠાનં ગણ્હાતિ, એવં સમન્તા અસીતિહત્થમત્તં ઠાનં છબ્બણ્ણબુદ્ધરસ્મિયો વિજ્જોતમાના વિતણ્ડમાના વિધાવન્તિ, સબ્બે દિસાભાગા સુવણ્ણચમ્પકપુપ્ફેહિ વિકિરિયમાના વિય સુવણ્ણઘટતો નિક્ખન્તસુવણ્ણરસધારાહિ સિઞ્ચમાના વિય પસારિતસુવણ્ણપટપરિક્ખિત્તા વ્વિય વેરમ્ભવાતસમુટ્ઠિતકિંસુકકિંસુકારકણિકારપુપ્ફચુણ્ણસમોકિણ્ણા વિય વિપ્પકસન્તં અસીતિઅનુબ્યઞ્જનબ્યામપ્પભા દ્વત્તિંસવરલક્ખણસમુજ્જલં સરીરં સમુગ્ગતતારકં વિય ગગનતલં વિકસિતમિવ પદુમવનં સબ્બફાલિફુલ્લો વિય યોજનસતિકો પારિચ્છત્તકો પટિપાટિયા ઠપિતાનં દ્વત્તિંસચન્દાનં દ્વત્તિંસસૂરિયાનં દ્વત્તિંસચક્કવત્તીનં દ્વત્તિંસદેવરાજાનં દ્વત્તિંસમહાબ્રહ્માનં નિબ્બુતો અસેક્ખસ્સ નત્થિ નિબ્બુતિ.

    Parivattanāti dadato puññaṃ pavaḍḍhatīti adadato puññaṃ na pavaḍḍhati. Yaṃ dānamayaṃ, taṃ saṃyamato veraṃ na cīyati, asaṃyamato veraṃ karīyati. Kusalo ca jahāti pāpakaṃ akusalo na jahāti. Rāgadosamohakkhayā sanibbutoti dūtaṃ pesetvā paṇītaṃ pesetvāpi na pakkosāmi, so sayameva pana mahābhikkhusaṅghaparivāro amhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ sampatto amhehi ca santhāgārasālā 105 kāritā, ettha mayaṃ dasabalaṃ ānetvā maṅgalaṃ bhaṇāpemāti cintetvā upasaṅkamiṃsu. Yena santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsūti taṃ divasaṃ kira santhāgāre cittakammaṃ niṭṭhāpetvā aṭṭakā muttamattā honti. Buddhā nāma araññajjhāsayā araññārāmā antogāme vaseyyuṃ vā no vāti tasmā bhagavato manaṃ jānitvāva paṭijaggissāmāti cintetvā te bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu. Idāni pana manaṃ labhitvā paṭijaggitukāmā yena santhāgāraṃ, tenupasaṅkamiṃsu. Sabbasantharinti yathā sabbaṃ santhataṃ hoti evaṃ yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti. Ettha pana te mallarājāno santhāgāraṃ paṭijaggitvā nagaravīthiyopi sammajjāpetvā dhaje ussāpetvā suvaṇṇaghaṭikadaliyo ca ṭhapāpetvā sakalanagaraṃ dīpamālāhi vippakiṇṇatārakaṃ viya katvā khīrapake 106 dārake khīraṃ pāyetha, dahare kumāre lahuṃ lahuṃ bhojāpetvā sayāpetha, uccāsaddaṃ mākari, ajja ekarattiṃ satthā antogāmeva vasissati, buddhā nāma appasaddakāmā hontīti bheriṃ carāpetvā sayaṃ daṇḍakadīpikā ādāya yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu. Bhagavantaṃ yeva purakkhatvāti bhagavantaṃ purato katvā, tattha bhagavā bhikkhūnañceva upāsakānañca majjhe nisinno ativiya virocati. Samantapāsādiko suvaṇṇavaṇṇo abhirūpo dassanīyo puratthimakāyato suvaṇṇavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā gaganatale asītihatthaṃ ṭhānaṃ gaṇhāti. Pacchimakāyato dakkhiṇahatthato vāmahatthato suvaṇṇavaṇṇā heṭṭhā pādatalehi pavāḷavaṇṇarasmi uṭṭhahitvā ghanapathaviyaṃ asītihatthaṃ ṭhānaṃ gaṇhāti, evaṃ samantā asītihatthamattaṃ ṭhānaṃ chabbaṇṇabuddharasmiyo vijjotamānā vitaṇḍamānā vidhāvanti, sabbe disābhāgā suvaṇṇacampakapupphehi vikiriyamānā viya suvaṇṇaghaṭato nikkhantasuvaṇṇarasadhārāhi siñcamānā viya pasāritasuvaṇṇapaṭaparikkhittā vviya verambhavātasamuṭṭhitakiṃsukakiṃsukārakaṇikārapupphacuṇṇasamokiṇṇā viya vippakasantaṃ asītianubyañjanabyāmappabhā dvattiṃsavaralakkhaṇasamujjalaṃ sarīraṃ samuggatatārakaṃ viya gaganatalaṃ vikasitamiva padumavanaṃ sabbaphāliphullo viya yojanasatiko pāricchattako paṭipāṭiyā ṭhapitānaṃ dvattiṃsacandānaṃ dvattiṃsasūriyānaṃ dvattiṃsacakkavattīnaṃ dvattiṃsadevarājānaṃ dvattiṃsamahābrahmānaṃ nibbuto asekkhassa natthi nibbuti.

    વેવચનન્તિ દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતિ, અનુમોદતોપિ પુઞ્ઞં પવડ્ઢતિ. ચિત્તસ્સ સમાદહતોપિ વેય્યાવચ્ચકિરિયાયપિ પુઞ્ઞં પવડ્ઢતીતિ.

    Vevacananti dadato puññaṃ pavaḍḍhati, anumodatopi puññaṃ pavaḍḍhati. Cittassa samādahatopi veyyāvaccakiriyāyapi puññaṃ pavaḍḍhatīti.

    પઞ્ઞત્તીતિ દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતિ, અલોભસ્સ પટિનિસ્સયઘાતપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. સંયમતો વેરં ન ચીયતીતિ અદોસસ્સ પટિનિસ્સયઘાતપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં કુસલો ચ જહાતિ પાપકન્તિ અમોહસ્સ પટિનિસ્સયઘાતપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં.

    Paññattīti dadato puññaṃ pavaḍḍhati, alobhassa paṭinissayaghātapaññattiyā paññattaṃ. Saṃyamato veraṃ na cīyatīti adosassa paṭinissayaghātapaññattiyā paññattaṃ kusalo ca jahāti pāpakanti amohassa paṭinissayaghātapaññattiyā paññattaṃ.

    ઓતરણોતિ પઞ્ચસુ ઇન્દ્રિયેસુ દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતિ, સંયમતો વેરં ન ચીયતિ સંયમેન સીલક્ખન્ધો. ઓતિણ્ણો છસુ ઇન્દ્રિયેસુ સંવરો, અયં સમાધિક્ખન્ધો, યં કુસલો ચ જહાતિ પાપકં, અયં પઞ્ઞાક્ખન્ધો, રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ વિમુત્તિક્ખન્ધો. ધાતૂસુ ધમ્મધાતુ, આયતનેસુ મનાયતનં.

    Otaraṇoti pañcasu indriyesu dadato puññaṃ pavaḍḍhati, saṃyamato veraṃ na cīyati saṃyamena sīlakkhandho. Otiṇṇo chasu indriyesu saṃvaro, ayaṃ samādhikkhandho, yaṃ kusalo ca jahāti pāpakaṃ, ayaṃ paññākkhandho, rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti vimuttikkhandho. Dhātūsu dhammadhātu, āyatanesu manāyatanaṃ.

    સોધનોતિ યેનારમ્ભેન ઇદં સુત્તં દેસિતં સો આરમ્ભો સુદ્ધો.

    Sodhanoti yenārambhena idaṃ suttaṃ desitaṃ so ārambho suddho.

    અધિટ્ઠાનો દાનન્તિ એકત્તતાય પઞ્ઞત્તં. ચાગો પરિચ્ચાગો ધમ્મદાનં આમિસદાનં, અટ્ઠ દાનાનિ વિત્થારેન કાતબ્બાનિ, અયં વેમત્તતા. ન ચ દદતો એકત્તપઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. ખન્તી અનવજ્જન્તિ પઞ્ઞત્તિયા પઞ્ઞત્તં. રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ રોધવીરિયપઞ્ઞત્તિયા 107 પઞ્ઞત્તા.

    Adhiṭṭhāno dānanti ekattatāya paññattaṃ. Cāgo pariccāgo dhammadānaṃ āmisadānaṃ, aṭṭha dānāni vitthārena kātabbāni, ayaṃ vemattatā. Na ca dadato ekattapaññattiyā paññattaṃ. Khantī anavajjanti paññattiyā paññattaṃ. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti rodhavīriyapaññattiyā 108 paññattā.

    પરિક્ખારોતિ દાનસ્સ પામોજ્જં પચ્ચયો, અલોભો હેતુ. સંયમતો યોનિસો મનસિકારો હેતુ, પરિચ્ચાગો પચ્ચયો. કુસલો ચ જહાતિ પાપકન્તિ યથાભૂતદસ્સનં પચ્ચયો, ઞાણપ્પટિલાભો હેતુ. રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ પરતો ચ ઘોસો અજ્ઝત્તઞ્ચ યોનિસો મનસિકારો મગ્ગો ચ હેતુ ચ પચ્ચયો ચ.

    Parikkhāroti dānassa pāmojjaṃ paccayo, alobho hetu. Saṃyamato yoniso manasikāro hetu, pariccāgo paccayo. Kusalo ca jahāti pāpakanti yathābhūtadassanaṃ paccayo, ñāṇappaṭilābho hetu. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti parato ca ghoso ajjhattañca yoniso manasikāro maggo ca hetu ca paccayo ca.

    સમારોપનોતિ દદતો પુઞ્ઞં પવડ્ઢતીતિ ગાથા તસ્સ સીલમ્પિ વડ્ઢતિ. સંયમોપિ વડ્ઢતિ. સંયમતો વેરં ન ચીયતીતિ. અઞ્ઞેપિ કિલેસા ન ચીયન્તિ યેપિસ્સ તપ્પચ્ચયા ઉપ્પજ્જેય્યું આસવા વિઘાતા, તેપિસ્સ ન ઉપ્પજ્જન્તિ. રાગદોસમોહક્ખયા સ નિબ્બુતોતિ રાગદોસસ્સાપિ ખયા રાગાનુસયસ્સપિ ખયા દોસસ્સ મોહસ્સાપિ સ નિબ્બુતોતિ સોપાદિસેસા નિબ્બાનધાતુ અનુપાદિસેસાપિ. અયં સમારોપનો.

    Samāropanoti dadato puññaṃ pavaḍḍhatīti gāthā tassa sīlampi vaḍḍhati. Saṃyamopi vaḍḍhati. Saṃyamato veraṃ na cīyatīti. Aññepi kilesā na cīyanti yepissa tappaccayā uppajjeyyuṃ āsavā vighātā, tepissa na uppajjanti. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti rāgadosassāpi khayā rāgānusayassapi khayā dosassa mohassāpi sa nibbutoti sopādisesā nibbānadhātu anupādisesāpi. Ayaṃ samāropano.

    થેરસ્સ મહાકચ્ચાયનસ્સ પેટકોપદેસે

    Therassa mahākaccāyanassa peṭakopadese

    હારસ્સ સમ્પાતભૂમિ સમત્તા.

    Hārassa sampātabhūmi samattā.







    Footnotes:
    1. પહાનભાગિયં (પી॰ ક॰)
    2. pahānabhāgiyaṃ (pī. ka.)
    3. સમ્મોહો (પી॰ ક॰)
    4. તદુપકજ્ઝાયિનો (પી॰ ક॰)
    5. સમાધિકા (પી॰)
    6. sammoho (pī. ka.)
    7. tadupakajjhāyino (pī. ka.)
    8. samādhikā (pī.)
    9. સન્દહતિ (પી॰)
    10. sandahati (pī.)
    11. કોચિ (ક॰)
    12. koci (ka.)
    13. ઉપગમિપરિચયો (પી॰)
    14. અનુવિદ્ધા પસ્સતિયા (પી॰)
    15. upagamiparicayo (pī.)
    16. anuviddhā passatiyā (pī.)
    17. ઝાયી ચ વસેન ચ ભવતિ (પી॰ ક॰)
    18. jhāyī ca vasena ca bhavati (pī. ka.)
    19. સા તસ્સ (પી॰ ક॰)
    20. sā tassa (pī. ka.)
    21. મગ્ગાહિનો (પી॰)
    22. maggāhino (pī.)
    23. ઉદા॰ ૬૩ ઉદાને પસ્સિતબ્બં
    24. udā. 63 udāne passitabbaṃ
    25. કરથમીતિ (પી॰ ક॰)
    26. karathamīti (pī. ka.)
    27. પચ્ચાપઞ્ઞત્તિયા (ક॰)
    28. paccāpaññattiyā (ka.)
    29. તણ્હાપિ (પી॰)
    30. taṇhāpi (pī.)
    31. પસ્સ સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૧૭
    32. passa saṃ. ni. 5.1017
    33. તેન (ક॰)
    34. tena (ka.)
    35. દુપ્પઞ્ઞિયં (ક॰)
    36. duppaññiyaṃ (ka.)
    37. પસ્સ ઉદા॰ ૬૧ ઉદાને
    38. ઉચ્છેદદિટ્ઠિયં (ક॰)
    39. passa udā. 61 udāne
    40. ucchedadiṭṭhiyaṃ (ka.)
    41. જાનાતિ પસ્સતિ (પી॰)
    42. jānāti passati (pī.)
    43. સમ્માદિટ્ઠિ (પી॰)
    44. sammādiṭṭhi (pī.)
    45. સતસ્સ (ક॰)
    46. satassa (ka.)
    47. આદિકા (પી॰)
    48. ādikā (pī.)
    49. પસ્સ ઉદા॰ ૩૪ ઉદાનપાળિયં
    50. passa udā. 34 udānapāḷiyaṃ
    51. નં (ક॰)
    52. naṃ (ka.)
    53. પસ્સ ઉદા॰ ૩૪ ઉદાનપાળિયં
    54. passa udā. 34 udānapāḷiyaṃ
    55. પસ્સ ઉદા॰ ૩૪ ઉદાને
    56. passa udā. 34 udāne
    57. સબ્રહ્મચારીનં (ક॰)
    58. sabrahmacārīnaṃ (ka.)
    59. યથારૂપેન (પી॰ ક॰)
    60. yathārūpena (pī. ka.)
    61. સત્તેસુ ચ પઞ્ચક્ખન્ધા (પી॰)
    62. અવતિણ્ણા (પી॰)
    63. sattesu ca pañcakkhandhā (pī.)
    64. avatiṇṇā (pī.)
    65. ધીતિકોસલ્લઞ્ચ (પી॰)
    66. dhītikosallañca (pī.)
    67. પસ્સ અ॰ નિ॰ ૪.૮૫
    68. passa a. ni. 4.85
    69. જોતિપરાયનો (પી॰)
    70. jotiparāyano (pī.)
    71. જોતિતભાવતાય (પી॰)
    72. jotitabhāvatāya (pī.)
    73. ગન્થપરિવસો (પી॰) ગન્થપરિવુતો (ક॰)
    74. અહનાવરે (પી॰), અહનાવરો (ક॰)
    75. ganthaparivaso (pī.) ganthaparivuto (ka.)
    76. ahanāvare (pī.), ahanāvaro (ka.)
    77. એવમ્પિ (પી॰ ક॰)
    78. evampi (pī. ka.)
    79. સત્તસુ (પી॰)
    80. sattasu (pī.)
    81. વિચિનયતિ (પી॰ ક॰)
    82. vicinayati (pī. ka.)
    83. પસ્સ ઉદા॰ ૩૦ ઉદાને
    84. નિચ્ચુતસ્સ (પી॰ ક॰)
    85. passa udā. 30 udāne
    86. niccutassa (pī. ka.)
    87. કોમગ્ગે (પી॰ ક॰) પસ્સ અ॰ નિ॰ ૩.૩૫
    88. komagge (pī. ka.) passa a. ni. 3.35
    89. પસ્સ અ॰ નિ॰ ૪.૫
    90. passa a. ni. 4.5
    91. પાપકં (પી॰)
    92. pāpakaṃ (pī.)
    93. અસહારિયાય (પી॰)
    94. asahāriyāya (pī.)
    95. નિટ્ઠાનપઞ્ઞત્તિયા (ક॰)
    96. niṭṭhānapaññattiyā (ka.)
    97. ઉપાદાયદિટ્ઠિ (પી॰)
    98. upādāyadiṭṭhi (pī.)
    99. પસ્સ અ॰ નિ॰ ૪.૧૯૧
    100. કત્થ (પી॰ ક॰), તત્થ (ક॰)
    101. passa a. ni. 4.191
    102. kattha (pī. ka.), tattha (ka.)
    103. સન્ધાગારસાલા (ક॰)
    104. ખીરુપકે (પી॰ ક॰)
    105. sandhāgārasālā (ka.)
    106. khīrupake (pī. ka.)
    107. યોધ વીરિયપઞ્ઞત્તિયા (પી॰ ક॰)
    108. yodha vīriyapaññattiyā (pī. ka.)

    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact