Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā |
૧૦. કોસમ્બકક્ખન્ધકો
10. Kosambakakkhandhako
કોસમ્બકવિવાદકથાવણ્ણના
Kosambakavivādakathāvaṇṇanā
૪૫૧. કોસમ્બકક્ખન્ધકે સચે હોતિ, દેસેસ્સામીતિ વિનયધરસ્સ વચનેન આપત્તિદિટ્ઠિં પટિલભિત્વા એવમાહ. તેનેવ પાળિયં ‘‘સો તસ્સા આપત્તિયા અનાપત્તિદિટ્ઠિ હોતી’’તિ વુત્તં. નત્થિ આપત્તીતિ ઉદકસ્સ ઠપનભાવં અજાનિત્વા વા ઠપિતં છડ્ડેત્વા વિસ્સરિત્વા વા ગમને અસઞ્ચિચ્ચ અસતિયા અનાપત્તિપક્ખોપિ સમ્ભવતીતિ વિનયધરો તત્થ અનાપત્તિદિટ્ઠિં પટિલભિત્વા એવમાહ. તેનેવ પાળિયં ‘‘અઞ્ઞે ભિક્ખૂ તસ્સ આપત્તિયા અનાપત્તિદિટ્ઠિનો હોન્તી’’તિ વુત્તં. પરિસાયપિસ્સ અનાપત્તિદિટ્ઠિયા ઉપ્પન્નત્તા ‘‘અઞ્ઞે’’તિ બહુવચનં કતં. અનાપત્તિદિટ્ઠિ અહોસીતિ સુત્તન્તિકત્થેરસ્સ વિનયે અપકતઞ્ઞુતાય વિનયધરસ્સ વચનમત્તેન સો એવમહોસિ, સા પનસ્સ આપત્તિ એવ ઉદકાવસેસસ્સ ઠપનભાવં ઞત્વા ઠપિતત્તા. વત્થુમત્તજાનને એવ હિ સેખિયા સચિત્તકા, ન પણ્ણત્તિવિજાનને. તેનેવ પાળિયં ‘‘તસ્સા આપત્તિયા અનાપત્તિદિટ્ઠિ હોતી’’તિ સબ્બત્થ આપત્તિ ઇચ્ચેવ વુત્તં. ‘‘આપત્તિં આપજ્જમાનો’’તિ ઇદં વિનયધરત્થેરો ‘‘તયા ઇદં ઉદકં ઠપિત’’ન્તિ અત્તના પુટ્ઠેન સુત્તન્તિકત્થેરેન ‘‘આમાવુસો’’તિ વુત્તવચનં સરિત્વા પણ્ણત્તિઅકોવિદતાય સઞ્ચિચ્ચેવ અકાસીતિ આપત્તિદિટ્ઠિ હુત્વાવ અવોચ. તેનેવ પાળિયં ‘‘અઞ્ઞે ભિક્ખૂ તસ્સા આપત્તિયા આપત્તિદિટ્ઠિનો હોન્તી’’તિ વુત્તં.
451. Kosambakakkhandhake sace hoti, desessāmīti vinayadharassa vacanena āpattidiṭṭhiṃ paṭilabhitvā evamāha. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘so tassā āpattiyā anāpattidiṭṭhi hotī’’ti vuttaṃ. Natthi āpattīti udakassa ṭhapanabhāvaṃ ajānitvā vā ṭhapitaṃ chaḍḍetvā vissaritvā vā gamane asañcicca asatiyā anāpattipakkhopi sambhavatīti vinayadharo tattha anāpattidiṭṭhiṃ paṭilabhitvā evamāha. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘aññe bhikkhū tassa āpattiyā anāpattidiṭṭhino hontī’’ti vuttaṃ. Parisāyapissa anāpattidiṭṭhiyā uppannattā ‘‘aññe’’ti bahuvacanaṃ kataṃ. Anāpattidiṭṭhi ahosīti suttantikattherassa vinaye apakataññutāya vinayadharassa vacanamattena so evamahosi, sā panassa āpatti eva udakāvasesassa ṭhapanabhāvaṃ ñatvā ṭhapitattā. Vatthumattajānane eva hi sekhiyā sacittakā, na paṇṇattivijānane. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘tassā āpattiyā anāpattidiṭṭhi hotī’’ti sabbattha āpatti icceva vuttaṃ. ‘‘Āpattiṃ āpajjamāno’’ti idaṃ vinayadharatthero ‘‘tayā idaṃ udakaṃ ṭhapita’’nti attanā puṭṭhena suttantikattherena ‘‘āmāvuso’’ti vuttavacanaṃ saritvā paṇṇattiakovidatāya sañcicceva akāsīti āpattidiṭṭhi hutvāva avoca. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘aññe bhikkhū tassā āpattiyā āpattidiṭṭhino hontī’’ti vuttaṃ.
૪૫૩. ‘‘ન તાવ ભિન્નો’’તિ ઇદં ઉક્ખિપનતદનુવત્તનમત્તેન સઙ્ઘો ભિન્નો નામ ન હોતિ, તં નિસ્સાય પન ઉભયપક્ખિકાનં પક્ખં પરિયેસિત્વા અઞ્ઞમઞ્ઞં કોધવસેન કાયવચીકલહવડ્ઢનેનેવ હોતીતિ ઇમમત્થં સન્ધાય વુત્તં. તેનાહ ‘‘સો ચ ખો કલહવસેના’’તિ. સમ્ભમઅત્થવસેનાતિ તુરિતત્થવસેન.
453.‘‘Na tāva bhinno’’ti idaṃ ukkhipanatadanuvattanamattena saṅgho bhinno nāma na hoti, taṃ nissāya pana ubhayapakkhikānaṃ pakkhaṃ pariyesitvā aññamaññaṃ kodhavasena kāyavacīkalahavaḍḍhaneneva hotīti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha ‘‘so ca kho kalahavasenā’’ti. Sambhamaatthavasenāti turitatthavasena.
૪૫૪. અકારણેતિઆદિ અનુક્ખિપિત્વાવ ઉપાયેન સઞ્ઞાપેત્વા હિતેસિતાય આપત્તિતો મોચેતું યુત્તટ્ઠાને કોધચિત્તવસેન વિહેઠનત્થાય કતભાવં સન્ધાય વુત્તં, ન પન કમ્મઙ્ગસ્સ અભાવં સન્ધાય. તેનેવ પાળિયં ‘‘આપત્તિ એસા, ભિક્ખવે, નેસા અનાપત્તિ…પે॰… ઉક્ખિત્તો એસો ભિક્ખૂ’’તિઆદિ વુત્તં.
454.Akāraṇetiādi anukkhipitvāva upāyena saññāpetvā hitesitāya āpattito mocetuṃ yuttaṭṭhāne kodhacittavasena viheṭhanatthāya katabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, na pana kammaṅgassa abhāvaṃ sandhāya. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘āpatti esā, bhikkhave, nesā anāpatti…pe… ukkhitto eso bhikkhū’’tiādi vuttaṃ.
૪૫૫. ‘‘અધમ્મવાદીનં પક્ખે નિસિન્નો’’તિ ઇદં ઉપલક્ખણમત્તં, ધમ્મવાદીનં પક્ખે નિસીદિત્વા અધમ્મવાદીનં લદ્ધિં ગણ્હન્તોપિ ધમ્મવાદીનં નાનાસંવાસકો હોતિ એવ. કમ્મં કોપેતીતિ તં વિના ગણસ્સ અપૂરણપક્ખં સન્ધાય વુત્તં. યત્થ વા તત્થ વાતિ ધમ્મવાદીનં પક્ખે વા અધમ્મવાદીનં પક્ખે વાતિ અત્થો. ઇમે ધમ્મવાદિનોતિ ગણ્હાતીતિ તંતંપક્ખગતે ભિક્ખૂ યાથાવતો વા અયાથાવતો વા ‘‘ઇમે ધમ્મવાદિનો’’તિ ગણ્હાતિ, અયં તંતંપક્ખગતાનં અત્તાનં સમાનસંવાસકં કરોતિ.
455.‘‘Adhammavādīnaṃ pakkhe nisinno’’ti idaṃ upalakkhaṇamattaṃ, dhammavādīnaṃ pakkhe nisīditvā adhammavādīnaṃ laddhiṃ gaṇhantopi dhammavādīnaṃ nānāsaṃvāsako hoti eva. Kammaṃ kopetīti taṃ vinā gaṇassa apūraṇapakkhaṃ sandhāya vuttaṃ. Yattha vā tattha vāti dhammavādīnaṃ pakkhe vā adhammavādīnaṃ pakkhe vāti attho. Ime dhammavādinoti gaṇhātīti taṃtaṃpakkhagate bhikkhū yāthāvato vā ayāthāvato vā ‘‘ime dhammavādino’’ti gaṇhāti, ayaṃ taṃtaṃpakkhagatānaṃ attānaṃ samānasaṃvāsakaṃ karoti.
૪૫૬. ઉપદંસેન્તીતિ પવત્તેન્તિ. પાળિયં એત્તાવતાતિ ‘‘એત્તકપદેસં મુઞ્ચિત્વા નિસિન્ના મયં કોધચિત્તે ઉપ્પન્નેપિ અઞ્ઞમઞ્ઞં અનનુલોમિકં કાયકમ્માદિં પવત્તેતું ન સક્ખિસ્સામા’’તિ સલ્લેક્ખેત્વા દૂરે નિસીદિતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. તેનાહ ‘‘ઉપચારં મુઞ્ચિત્વા’’તિ.
456.Upadaṃsentīti pavattenti. Pāḷiyaṃ ettāvatāti ‘‘ettakapadesaṃ muñcitvā nisinnā mayaṃ kodhacitte uppannepi aññamaññaṃ ananulomikaṃ kāyakammādiṃ pavattetuṃ na sakkhissāmā’’ti sallekkhetvā dūre nisīditabbanti adhippāyo. Tenāha ‘‘upacāraṃ muñcitvā’’ti.
૪૫૭. પાળિયં ભણ્ડનજાતાતિઆદીસુ કલહસ્સ પુબ્બભાગો ભણ્ડનં નામ. હત્થપરામાસાદિ કલહો નામ. વિરુદ્ધવાદો વિવાદો નામ.
457. Pāḷiyaṃ bhaṇḍanajātātiādīsu kalahassa pubbabhāgo bhaṇḍanaṃ nāma. Hatthaparāmāsādi kalaho nāma. Viruddhavādo vivādo nāma.
૪૫૮. પરિપુણ્ણકોસકોટ્ઠાગારોતિ એત્થ કોસો નામ સુવણ્ણમણિઆદિભણ્ડાગારસારગબ્ભો. કોટ્ઠં વુચ્ચતિ ધઞ્ઞસ્સ આવસનટ્ઠાનં, કોટ્ઠભૂતં અગારં કોટ્ઠાગારં, ધઞ્ઞસઙ્ગહટ્ઠાનં. અબ્ભુય્યાસીતિ યુદ્ધાય અભિમુખો નિક્ખમીતિ અત્થો. એકસઙ્ઘાતમ્પીતિ એકયુદ્ધમ્પિ. ધોવનન્તિ ધોવનુદકં.
458.Paripuṇṇakosakoṭṭhāgāroti ettha koso nāma suvaṇṇamaṇiādibhaṇḍāgārasāragabbho. Koṭṭhaṃ vuccati dhaññassa āvasanaṭṭhānaṃ, koṭṭhabhūtaṃ agāraṃ koṭṭhāgāraṃ, dhaññasaṅgahaṭṭhānaṃ. Abbhuyyāsīti yuddhāya abhimukho nikkhamīti attho. Ekasaṅghātampīti ekayuddhampi. Dhovananti dhovanudakaṃ.
૪૬૩. પરિયાદિન્નરૂપાતિ કોધચિત્તેન પરિગ્ગહિતસભાવા.
463.Pariyādinnarūpāti kodhacittena pariggahitasabhāvā.
૪૬૪. તં ન જાનન્તીતિ તં કલહં ન જાનન્તિ. યે ઉપનય્હન્તીતિ યથાવુત્તં કોધાકારં ચિત્તે બન્ધન્તિ. પાકટપરિસ્સયેતિ સીહાદિકે. પટિચ્છન્નપરિસ્સયેતિ રાગાદિકે. પાળિયં નત્થિ બાલે ૯૭ સહાયતાતિ બાલં નિસ્સાય સીલાદિગુણસઙ્ખાતા સહાયતા નત્થિ, ન સક્કા લદ્ધુન્તિ અત્થો.
464.Taṃ na jānantīti taṃ kalahaṃ na jānanti. Ye upanayhantīti yathāvuttaṃ kodhākāraṃ citte bandhanti. Pākaṭaparissayeti sīhādike. Paṭicchannaparissayeti rāgādike. Pāḷiyaṃ natthi bāle 97 sahāyatāti bālaṃ nissāya sīlādiguṇasaṅkhātā sahāyatā natthi, na sakkā laddhunti attho.
૪૬૬. અત્તકામરૂપાતિ અત્તનો હિતકામયમાનસભાવા. અનુરુદ્ધાતિ એકસેસનયેન તિણ્ણમ્પિ કુલપુત્તાનં આલપનં, તેનેવ બહુવચનનિદ્દેસો કતો. ખમનીયં સરીરં યાપનીયં જીવિતં ‘‘કચ્ચિ વો સરીરઞ્ચ ધારેતું, જીવિતઞ્ચ યાપેતું સક્કા’’તિ પુચ્છતિ. તગ્ઘાતિ એકંસત્થે નિપાતો, એકંસેન મયં ભન્તેતિ અત્થો. યથા કથન્તિ એત્થ યથાતિ નિપાતમત્તં, યથાકથન્તિ વા એકો નિપાતો કારણપુચ્છનત્થો, કેન પકારેનાતિ અત્થો. એકઞ્ચ પન મઞ્ઞે ચિત્તન્તિ એકસ્સ ચિત્તવસેન ઇતરેસમ્પિ પવત્તનતો સબ્બેસં નો એકં વિય ચિત્તન્તિ અત્થો. કચ્ચિ પન વો અનુરુદ્ધાતિ એત્થ વોતિ નિપાતમત્તં, પચ્ચત્તવચનં વા, કચ્ચિ તુમ્હેતિ અત્થો. અમ્હાકન્તિ નિદ્ધારણે સામિવચનં, અમ્હેસુ તીસુ યો પઠમં પટિક્કમતીતિ અત્થો.
466.Attakāmarūpāti attano hitakāmayamānasabhāvā. Anuruddhāti ekasesanayena tiṇṇampi kulaputtānaṃ ālapanaṃ, teneva bahuvacananiddeso kato. Khamanīyaṃ sarīraṃ yāpanīyaṃ jīvitaṃ ‘‘kacci vo sarīrañca dhāretuṃ, jīvitañca yāpetuṃ sakkā’’ti pucchati. Tagghāti ekaṃsatthe nipāto, ekaṃsena mayaṃ bhanteti attho. Yathā kathanti ettha yathāti nipātamattaṃ, yathākathanti vā eko nipāto kāraṇapucchanattho, kena pakārenāti attho. Ekañca pana maññe cittanti ekassa cittavasena itaresampi pavattanato sabbesaṃ no ekaṃ viya cittanti attho. Kacci pana vo anuruddhāti ettha voti nipātamattaṃ, paccattavacanaṃ vā, kacci tumheti attho. Amhākanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ, amhesu tīsu yo paṭhamaṃ paṭikkamatīti attho.
કોસમ્બકવિવાદકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Kosambakavivādakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi
૨૭૧. કોસમ્બકવિવાદકથા • 271. Kosambakavivādakathā
૨૭૨. દીઘાવુવત્થુ • 272. Dīghāvuvatthu
૨૭૪. પાચીનવંસદાયગમનકથા • 274. Pācīnavaṃsadāyagamanakathā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / કોસમ્બકવિવાદકથા • Kosambakavivādakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā
કોસમ્બકવિવાદકથાવણ્ણના • Kosambakavivādakathāvaṇṇanā
દીઘાવુવત્થુકથાવણ્ણના • Dīghāvuvatthukathāvaṇṇanā
પાચીનવંસદાયગમનકથાવણ્ણના • Pācīnavaṃsadāyagamanakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā
કોસમ્બકવિવાદકથાવણ્ણના • Kosambakavivādakathāvaṇṇanā
દીઘાવુવત્થુકથાવણ્ણના • Dīghāvuvatthukathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૨૭૧. કોસમ્બકવિવાદકથા • 271. Kosambakavivādakathā