Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૫૩૬] ૪. કુણાલજાતકવણ્ણના
[536] 4. Kuṇālajātakavaṇṇanā
એવમક્ખાયતીતિ ઇદં સત્થા કુણાલદહે વિહરન્તો અનભિરતિપીળિતે પઞ્ચસતે ભિક્ખૂ આરબ્ભ કથેસિ. તત્રાયં અનુપુબ્બિકથા – સાકિયકોલિયા કિર કપિલવત્થુનગરસ્સ ચ કોલિયનગરસ્સ ચ અન્તરે રોહિણિં નામ નદિં એકેનેવાવરણેન બન્ધાપેત્વા સસ્સાનિ કારેન્તિ. અથ જેટ્ઠમૂલમાસે સસ્સેસુ મિલાયન્તેસુ ઉભયનગરવાસીનમ્પિ કમ્મકારા સન્નિપતિંસુ. તત્થ કોલિયનગરવાસિનો વદિંસુ – ‘‘ઇદં ઉદકં ઉભયતો નીહરિયમાનં નેવ તુમ્હાકં, ન અમ્હાકં પહોસ્સતિ, અમ્હાકં પન સસ્સં એકઉદકેનેવ નિપ્ફજ્જિસ્સતિ, ઇદં ઉદકં અમ્હાકં દેથા’’તિ. કપિલવત્થુવાસિનો વદિંસુ – ‘‘તુમ્હેસુ કોટ્ઠે પૂરેત્વા ઠિતેસુ મયં રત્તસુવણ્ણનીલમણિકાળકહાપણે ગહેત્વા ન સક્ખિસ્સામ પચ્છિપસિબ્બકાદિહત્થા તુમ્હાકં ઘરદ્વારે વિચરિતું, અમ્હાકમ્પિ સસ્સં એકેનેવ ઉદકેન નિપ્ફજ્જિસ્સતિ, ઇદં ઉદકં અમ્હાકં દેથા’’તિ. ‘‘ન મયં દસ્સામા’’તિ? ‘‘મયમ્પિ ન દસ્સામા’’તિ. એવં કલહં વડ્ઢેત્વા એકો ઉટ્ઠાય એકસ્સ પહારં અદાસિ, સોપિ અઞ્ઞસ્સાતિ એવં અઞ્ઞમઞ્ઞં પહરિત્વા રાજકુલાનં જાતિં ઘટ્ટેત્વા કલહં પવત્તેસું.
Evamakkhāyatīti idaṃ satthā kuṇāladahe viharanto anabhiratipīḷite pañcasate bhikkhū ārabbha kathesi. Tatrāyaṃ anupubbikathā – sākiyakoliyā kira kapilavatthunagarassa ca koliyanagarassa ca antare rohiṇiṃ nāma nadiṃ ekenevāvaraṇena bandhāpetvā sassāni kārenti. Atha jeṭṭhamūlamāse sassesu milāyantesu ubhayanagaravāsīnampi kammakārā sannipatiṃsu. Tattha koliyanagaravāsino vadiṃsu – ‘‘idaṃ udakaṃ ubhayato nīhariyamānaṃ neva tumhākaṃ, na amhākaṃ pahossati, amhākaṃ pana sassaṃ ekaudakeneva nipphajjissati, idaṃ udakaṃ amhākaṃ dethā’’ti. Kapilavatthuvāsino vadiṃsu – ‘‘tumhesu koṭṭhe pūretvā ṭhitesu mayaṃ rattasuvaṇṇanīlamaṇikāḷakahāpaṇe gahetvā na sakkhissāma pacchipasibbakādihatthā tumhākaṃ gharadvāre vicarituṃ, amhākampi sassaṃ ekeneva udakena nipphajjissati, idaṃ udakaṃ amhākaṃ dethā’’ti. ‘‘Na mayaṃ dassāmā’’ti? ‘‘Mayampi na dassāmā’’ti. Evaṃ kalahaṃ vaḍḍhetvā eko uṭṭhāya ekassa pahāraṃ adāsi, sopi aññassāti evaṃ aññamaññaṃ paharitvā rājakulānaṃ jātiṃ ghaṭṭetvā kalahaṃ pavattesuṃ.
કોલિયકમ્મકારા વદન્તિ – ‘‘તુમ્હે કપિલવત્થુવાસિકે સાકિયદારકે ગહેત્વા ગજ્જથ , યે સોણસિઙ્ગાલાદયો વિય અત્તનો ભગિનીહિ સદ્ધિં વસિંસુ, એતેસં હત્થિઅસ્સાદયો વા ફલકાવુધાનિ વા અમ્હાકં કિં કરિસ્સન્તી’’તિ? સાકિયકમ્મકારા વદન્તિ – ‘‘તુમ્હે દાનિ કુટ્ઠિનો દારકે ગહેત્વા ગજ્જથ, યે અનાથા નિગ્ગતિકા તિરચ્છાના વિય કોલરુક્ખે વસિંસુ, એતેસં હત્થિઅસ્સાદયો વા ફલકાવુધાનિ વા અમ્હાકં કિં કરિસ્સન્તી’’તિ? તે ગન્ત્વા તસ્મિં કમ્મે નિયુત્તઅમચ્ચાનં કથેસું, અમચ્ચા રાજકુલાનં કથેસું. તતો સાકિયા ‘‘ભગિનીહિ સદ્ધિં સંવાસિકાનં થામઞ્ચ બલઞ્ચ દસ્સેસ્સામા’’તિ યુદ્ધસજ્જા નિક્ખમિંસુ. કોલિયાપિ ‘‘કોલરુક્ખવાસીનં થામઞ્ચ બલઞ્ચ દસ્સેસ્સામા’’તિ યુદ્ધસજ્જા નિક્ખમિંસુ. અપરે પનાચરિયા ‘‘સાકિયકોલિયાનં દાસીસુ ઉદકત્થાય નદિં ગન્ત્વા ચુમ્બટાનિ ભૂમિયં નિક્ખિપિત્વા સુખકથાય સન્નિસિન્નાસુ એકિસ્સા ચુમ્બટં એકા સકસઞ્ઞાય ગણ્હિ, તં નિસ્સાય ‘મમ ચુમ્બટં, તવ ચુમ્બટ’ન્તિ કલહે પવત્તે કમેન ઉભયનગરવાસિનો દાસકમ્મકારા ચેવ સેવકગામભોજકામચ્ચઉપરાજાનો ચાતિ સબ્બે યુદ્ધસજ્જા નિક્ખમિંસૂ’’તિ વદન્તિ. ઇમમ્હા પન નયા પુરિમનયોવ બહૂસુ અટ્ઠકથાસુ આગતો, યુત્તરૂપો ચાતિ સ્વેવ ગહેતબ્બો.
Koliyakammakārā vadanti – ‘‘tumhe kapilavatthuvāsike sākiyadārake gahetvā gajjatha , ye soṇasiṅgālādayo viya attano bhaginīhi saddhiṃ vasiṃsu, etesaṃ hatthiassādayo vā phalakāvudhāni vā amhākaṃ kiṃ karissantī’’ti? Sākiyakammakārā vadanti – ‘‘tumhe dāni kuṭṭhino dārake gahetvā gajjatha, ye anāthā niggatikā tiracchānā viya kolarukkhe vasiṃsu, etesaṃ hatthiassādayo vā phalakāvudhāni vā amhākaṃ kiṃ karissantī’’ti? Te gantvā tasmiṃ kamme niyuttaamaccānaṃ kathesuṃ, amaccā rājakulānaṃ kathesuṃ. Tato sākiyā ‘‘bhaginīhi saddhiṃ saṃvāsikānaṃ thāmañca balañca dassessāmā’’ti yuddhasajjā nikkhamiṃsu. Koliyāpi ‘‘kolarukkhavāsīnaṃ thāmañca balañca dassessāmā’’ti yuddhasajjā nikkhamiṃsu. Apare panācariyā ‘‘sākiyakoliyānaṃ dāsīsu udakatthāya nadiṃ gantvā cumbaṭāni bhūmiyaṃ nikkhipitvā sukhakathāya sannisinnāsu ekissā cumbaṭaṃ ekā sakasaññāya gaṇhi, taṃ nissāya ‘mama cumbaṭaṃ, tava cumbaṭa’nti kalahe pavatte kamena ubhayanagaravāsino dāsakammakārā ceva sevakagāmabhojakāmaccauparājāno cāti sabbe yuddhasajjā nikkhamiṃsū’’ti vadanti. Imamhā pana nayā purimanayova bahūsu aṭṭhakathāsu āgato, yuttarūpo cāti sveva gahetabbo.
તે પન સાયન્હસમયે યુદ્ધસજ્જા નિક્ખમિસ્સન્તીતિ તસ્મિં સમયે ભગવા સાવત્થિયં વિહરન્તો પચ્ચૂસસમયે લોકં વોલોકેન્તો ઇમે એવં યુદ્ધસજ્જે નિક્ખન્તે અદ્દસ, દિસ્વા ચ ‘‘મયિ ગતે એસ કલહો વૂપસમિસ્સતિ નુ ખો, નો’’તિ ઉપધારેન્તો ‘‘અહમેત્થ ગન્ત્વા કલહવૂપસમત્થં તીણિ જાતકાનિ કથેસ્સામિ, તતો કલહો વૂપસમિસ્સતિ, અથ સામગ્ગિદીપનત્થાય દ્વે જાતકાનિ કથેત્વા અત્તદણ્ડસુત્તં (સુ॰ નિ॰ ૯૪૧ આદયો) દેસેસ્સામિ, દેસનં સુત્વા ઉભયનગરવાસિનો અડ્ઢતેય્યાનિ અડ્ઢતેય્યાનિ કુમારસતાનિ દસ્સન્તિ, અહં તે પબ્બાજેસ્સામિ, મહન્તો સમાગમો ભવિસ્સતી’’તિ સન્નિટ્ઠાનં કત્વા પાતોવ સરીરપટિજગ્ગનં કત્વા સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો સાયન્હસમયે ગન્ધકુટિતો નિક્ખમિત્વા કસ્સચિ અનારોચેત્વા સયમેવ પત્તચીવરમાદાય દ્વિન્નં સેનાનં અન્તરે આકાસે પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા તેસં સંવેગજનનત્થં દિવા અન્ધકારં કાતું કેસરંસિયો વિસ્સજ્જેન્તો નિસીદિ. અથ નેસં સંવિગ્ગમાનસાનં અત્તાનં દસ્સેન્તો છબ્બણ્ણા બુદ્ધરંસિયો વિસ્સજ્જેસિ. કપિલવત્થુવાસિનોપિ ભગવન્તં દિસ્વા ‘‘અમ્હાકં ઞાતિસેટ્ઠો સત્થા આગતો, દિટ્ઠો નુ ખો તેન અમ્હાકં કલહકરણભાવો’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘ન ખો પન સક્કા સત્થરિ આગતે અમ્હેહિ પરસ્સ સરીરે સત્થં પાતેતું, કોલિયનગરવાસિનો અમ્હે હનન્તુ વા બજ્ઝન્તુ વા’’તિ આવુધાનિ છડ્ડેસું. કોલિયનગરવાસિનોપિ તથેવ અકંસુ.
Te pana sāyanhasamaye yuddhasajjā nikkhamissantīti tasmiṃ samaye bhagavā sāvatthiyaṃ viharanto paccūsasamaye lokaṃ volokento ime evaṃ yuddhasajje nikkhante addasa, disvā ca ‘‘mayi gate esa kalaho vūpasamissati nu kho, no’’ti upadhārento ‘‘ahamettha gantvā kalahavūpasamatthaṃ tīṇi jātakāni kathessāmi, tato kalaho vūpasamissati, atha sāmaggidīpanatthāya dve jātakāni kathetvā attadaṇḍasuttaṃ (su. ni. 941 ādayo) desessāmi, desanaṃ sutvā ubhayanagaravāsino aḍḍhateyyāni aḍḍhateyyāni kumārasatāni dassanti, ahaṃ te pabbājessāmi, mahanto samāgamo bhavissatī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto sāyanhasamaye gandhakuṭito nikkhamitvā kassaci anārocetvā sayameva pattacīvaramādāya dvinnaṃ senānaṃ antare ākāse pallaṅkaṃ ābhujitvā tesaṃ saṃvegajananatthaṃ divā andhakāraṃ kātuṃ kesaraṃsiyo vissajjento nisīdi. Atha nesaṃ saṃviggamānasānaṃ attānaṃ dassento chabbaṇṇā buddharaṃsiyo vissajjesi. Kapilavatthuvāsinopi bhagavantaṃ disvā ‘‘amhākaṃ ñātiseṭṭho satthā āgato, diṭṭho nu kho tena amhākaṃ kalahakaraṇabhāvo’’ti cintetvā ‘‘na kho pana sakkā satthari āgate amhehi parassa sarīre satthaṃ pātetuṃ, koliyanagaravāsino amhe hanantu vā bajjhantu vā’’ti āvudhāni chaḍḍesuṃ. Koliyanagaravāsinopi tatheva akaṃsu.
અથ ભગવા ઓતરિત્વા રમણીયે પદેસે વાલુકપુલિને પઞ્ઞત્તવરબુદ્ધાસને નિસીદિ અનોપમાય બુદ્ધસિરિયા વિરોચમાનો. તેપિ રાજાનો ભગવન્તં વન્દિત્વા નિસીદિંસુ. અથ ને સત્થા જાનન્તોવ ‘‘કસ્મા આગતત્થ, મહારાજા’’તિ પુચ્છિ. ‘‘નેવ, ભન્તે, નદિદસ્સનત્થાય, ન કીળનત્થાય, અપિચ ખો પન ઇમસ્મિં ઠાને સઙ્ગામં પચ્ચુપટ્ઠાપેત્વા આગતમ્હા’’તિ. ‘‘કિં નિસ્સાય વો કલહો, મહારાજા’’તિ? ‘‘ઉદકં નિસ્સાય ભન્તે’’તિ. ‘‘ઉદકં કિં અગ્ઘતિ મહારાજા’’તિ? ‘‘અપ્પગ્ઘં, ભન્તે’’તિ. ‘‘પથવી નામ કિં અગ્ઘતિ, મહારાજા’’તિ? ‘‘અનગ્ઘા, ભન્તે’’તિ. ‘‘ખત્તિયા કિં અગ્ઘન્તિ, મહારાજા’’તિ? ‘‘ખત્તિયા નામ અનગ્ઘા, ભન્તે’’તિ. ‘‘અપ્પગ્ઘં ઉદકં નિસ્સાય કસ્મા અનગ્ઘે ખત્તિયે નાસેથ, મહારાજ, કલહસ્મિઞ્હિ અસ્સાદો નામ નત્થિ, કલહવસેન હિ મહારાજા એકાય રુક્ખદેવતાય કાળસીહેન સદ્ધિં બદ્ધાઘાતો સકલમ્પિ ઇમં કપ્પં અનુપ્પત્તોયેવા’’તિ વત્વા ફન્દનજાતકં (જા॰ ૧.૧૩.૧૪ આદયો) કથેસિ. તતો ‘‘પરપત્તિયેન નામ મહારાજા ન ભવિતબ્બં, પરપત્તિયા હિ હુત્વા એકસ્સ સસસ્સ કથાય તિયોજનસહસ્સવિત્થતે હિમવન્તે ચતુપ્પદગણા મહાસમુદ્દં પક્ખન્દિનો અહેસું, તસ્મા પરપત્તિયેન ન ભવિતબ્બ’’ન્તિ વત્વા દદ્દરજાતકં (જા॰ ૧.૨૪૩-૪૪; ૧.૪.૧૩-૧૬; ૧.૯.૧૦૫ આદયો) કથેસિ. તતો ‘‘કદાચિ મહારાજા દુબ્બલોપિ મહબ્બલસ્સ રન્ધં પસ્સતિ, કદાચિ મહબ્બલોપિ દુબ્બલસ્સ રન્ધં પસ્સતિ, લટુકિકાપિ હિ સકુણિકા હત્થિનાગં ઘાતેસી’’તિ વત્વા લટુકિકજાતકં (જા॰ ૧.૫.૩૯ આદયો) કથેસિ. એવં કલહવૂપસમનત્થાય તીણિ જાતકાનિ કથેત્વા સામગ્ગિપરિદીપનત્થાય દ્વે જાતકાનિ કથેસિ. ‘‘સમગ્ગાનઞ્હિ મહારાજા કોચિ ઓતારં નામ પસ્સિતું ન સક્કોતી’’તિ વત્વા રુક્ખધમ્મજાતકં (જા॰ ૧.૧.૭૪) કથેસિ. તતો ‘‘સમગ્ગાનં મહારાજા કોચિ વિવરં પસ્સિતું નાસક્ખિ, યદા પન અઞ્ઞમઞ્ઞં વિવાદમકંસુ, અથ ને એકો નેસાદપુત્તો જીવિતક્ખયં પાપેત્વા આદાય ગતો, વિવાદે અસ્સાદો નામ નત્થી’’તિ વત્વા વટ્ટકજાતકં (જા॰ ૧.૧.૩૫, ૧૧૮; ૧.૬.૧૨૮-૧૩૩) કથેસિ. એવં ઇમાનિ પઞ્ચ જાતકાનિ કથેત્વા અવસાને અત્તદણ્ડસુત્તં (સુ॰ નિ॰ ૯૪૧ આદયો) કથેસિ.
Atha bhagavā otaritvā ramaṇīye padese vālukapuline paññattavarabuddhāsane nisīdi anopamāya buddhasiriyā virocamāno. Tepi rājāno bhagavantaṃ vanditvā nisīdiṃsu. Atha ne satthā jānantova ‘‘kasmā āgatattha, mahārājā’’ti pucchi. ‘‘Neva, bhante, nadidassanatthāya, na kīḷanatthāya, apica kho pana imasmiṃ ṭhāne saṅgāmaṃ paccupaṭṭhāpetvā āgatamhā’’ti. ‘‘Kiṃ nissāya vo kalaho, mahārājā’’ti? ‘‘Udakaṃ nissāya bhante’’ti. ‘‘Udakaṃ kiṃ agghati mahārājā’’ti? ‘‘Appagghaṃ, bhante’’ti. ‘‘Pathavī nāma kiṃ agghati, mahārājā’’ti? ‘‘Anagghā, bhante’’ti. ‘‘Khattiyā kiṃ agghanti, mahārājā’’ti? ‘‘Khattiyā nāma anagghā, bhante’’ti. ‘‘Appagghaṃ udakaṃ nissāya kasmā anagghe khattiye nāsetha, mahārāja, kalahasmiñhi assādo nāma natthi, kalahavasena hi mahārājā ekāya rukkhadevatāya kāḷasīhena saddhiṃ baddhāghāto sakalampi imaṃ kappaṃ anuppattoyevā’’ti vatvā phandanajātakaṃ (jā. 1.13.14 ādayo) kathesi. Tato ‘‘parapattiyena nāma mahārājā na bhavitabbaṃ, parapattiyā hi hutvā ekassa sasassa kathāya tiyojanasahassavitthate himavante catuppadagaṇā mahāsamuddaṃ pakkhandino ahesuṃ, tasmā parapattiyena na bhavitabba’’nti vatvā daddarajātakaṃ (jā. 1.243-44; 1.4.13-16; 1.9.105 ādayo) kathesi. Tato ‘‘kadāci mahārājā dubbalopi mahabbalassa randhaṃ passati, kadāci mahabbalopi dubbalassa randhaṃ passati, laṭukikāpi hi sakuṇikā hatthināgaṃ ghātesī’’ti vatvā laṭukikajātakaṃ (jā. 1.5.39 ādayo) kathesi. Evaṃ kalahavūpasamanatthāya tīṇi jātakāni kathetvā sāmaggiparidīpanatthāya dve jātakāni kathesi. ‘‘Samaggānañhi mahārājā koci otāraṃ nāma passituṃ na sakkotī’’ti vatvā rukkhadhammajātakaṃ (jā. 1.1.74) kathesi. Tato ‘‘samaggānaṃ mahārājā koci vivaraṃ passituṃ nāsakkhi, yadā pana aññamaññaṃ vivādamakaṃsu, atha ne eko nesādaputto jīvitakkhayaṃ pāpetvā ādāya gato, vivāde assādo nāma natthī’’ti vatvā vaṭṭakajātakaṃ (jā. 1.1.35, 118; 1.6.128-133) kathesi. Evaṃ imāni pañca jātakāni kathetvā avasāne attadaṇḍasuttaṃ (su. ni. 941 ādayo) kathesi.
અથ રાજાનો પસન્ના ‘‘સચે સત્થા નાગમિસ્સ, મયં અઞ્ઞમઞ્ઞં વધિત્વા લોહિતનદિં પવત્તયિસ્સામ, સત્થારં નિસ્સાય નો જીવિતં લદ્ધં. સચે પન સત્થા અગારં અજ્ઝાવસિસ્સ, દ્વિસહસ્સદીપપરિવારં ચતુમહાદીપરજ્જં હત્થગતં અભવિસ્સ, અતિરેકસહસ્સં ખો પનસ્સ પુત્તા અભવિસ્સંસુ, તતો ખત્તિયપરિવારોવ અવિચરિસ્સ, તં ખો પનેસ સમ્પત્તિં પહાય નિક્ખમિત્વા સમ્બોધિં પત્તો, ઇદાનિપિ ખત્તિયપરિવારોવ વિચરતૂ’’તિ ઉભયનગરવાસિનો અડ્ઢતેય્યાનિ અડ્ઢતેય્યાનિ કુમારસતાનિ અદંસુ. ભગવા તે પબ્બાજેત્વા મહાવનં અગમાસિ. પુનદિવસતો પટ્ઠાય તેહિ પરિવુતો એકદા કપિલવત્થુનગરે એકદા કોલિયનગરેતિ દ્વીસુ નગરેસુ પિણ્ડાય ચરતિ. ઉભયનગરવાસિનો મહાસક્કારં કરિંસુ. તેસં ગરુગારવેન ન અત્તનો રુચિયા પબ્બજિતાનં અનભિરતિ ઉપ્પજ્જિ. પુરાણદુતિયિકાયોપિ નેસં અનભિરતિજનનત્થાય તં તં વત્વા સાસનં પેસેસું. તે અતિરેકતરં ઉક્કણ્ઠિંસુ. ભગવા આવજ્જેન્તો તેસં અનભિરતભાવં ઞત્વા ‘‘ઇમે ભિક્ખૂ માદિસેન બુદ્ધેન સદ્ધિં એકતો વસન્તા ઉક્કણ્ઠન્તિ, કથં રૂપા નુ ખો તેસં ધમ્મકથા સપ્પાયા’’તિ ઉપધારેન્તો કુણાલધમ્મદેસનં પસ્સિ. અથસ્સ એતદહોસિ – ‘‘અહં ઇમે ભિક્ખૂ હિમવન્તં નેત્વા કુણાલકથાય નેસં માતુગામદોસં પકાસેત્વા અનભિરતિં હરિત્વા સોતાપત્તિમગ્ગં દસ્સામી’’તિ.
Atha rājāno pasannā ‘‘sace satthā nāgamissa, mayaṃ aññamaññaṃ vadhitvā lohitanadiṃ pavattayissāma, satthāraṃ nissāya no jīvitaṃ laddhaṃ. Sace pana satthā agāraṃ ajjhāvasissa, dvisahassadīpaparivāraṃ catumahādīparajjaṃ hatthagataṃ abhavissa, atirekasahassaṃ kho panassa puttā abhavissaṃsu, tato khattiyaparivārova avicarissa, taṃ kho panesa sampattiṃ pahāya nikkhamitvā sambodhiṃ patto, idānipi khattiyaparivārova vicaratū’’ti ubhayanagaravāsino aḍḍhateyyāni aḍḍhateyyāni kumārasatāni adaṃsu. Bhagavā te pabbājetvā mahāvanaṃ agamāsi. Punadivasato paṭṭhāya tehi parivuto ekadā kapilavatthunagare ekadā koliyanagareti dvīsu nagaresu piṇḍāya carati. Ubhayanagaravāsino mahāsakkāraṃ kariṃsu. Tesaṃ garugāravena na attano ruciyā pabbajitānaṃ anabhirati uppajji. Purāṇadutiyikāyopi nesaṃ anabhiratijananatthāya taṃ taṃ vatvā sāsanaṃ pesesuṃ. Te atirekataraṃ ukkaṇṭhiṃsu. Bhagavā āvajjento tesaṃ anabhiratabhāvaṃ ñatvā ‘‘ime bhikkhū mādisena buddhena saddhiṃ ekato vasantā ukkaṇṭhanti, kathaṃ rūpā nu kho tesaṃ dhammakathā sappāyā’’ti upadhārento kuṇāladhammadesanaṃ passi. Athassa etadahosi – ‘‘ahaṃ ime bhikkhū himavantaṃ netvā kuṇālakathāya nesaṃ mātugāmadosaṃ pakāsetvā anabhiratiṃ haritvā sotāpattimaggaṃ dassāmī’’ti.
સો પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય કપિલવત્થું પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો ભત્તકિચ્ચવેલાયમેવ તે પઞ્ચસતે ભિક્ખૂ આમન્તેત્વા ‘‘દિટ્ઠપુબ્બો વો, ભિક્ખવે, રમણીયો હિમવન્તપદેસો’’તિ પુચ્છિ. ‘‘નોહેતં, ભન્તે’’તિ. ‘‘ગચ્છિસ્સથ પન હિમવન્તચારિક’’ન્તિ? ‘‘ભન્તે, અનિદ્ધિમન્તો મયં કથં ગમિસ્સામા’’તિ. ‘‘સચે પન વો કોચિ ગહેત્વા ગચ્છેય્ય, ગચ્છેય્યાથા’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ. સત્થા સબ્બેપિ તે અત્તનો ઇદ્ધિયા ગહેત્વા આકાસે ઉપ્પતિત્વા હિમવન્તં ગન્ત્વા ગગનતલે ઠિતોવ રમણીયે હિમવન્તપદેસે કઞ્ચનપબ્બતં રજતપબ્બતં મણિપબ્બતં હિઙ્ગુલિકપબ્બતં અઞ્જનપબ્બતં સાનુપબ્બતં ફલિકપબ્બતન્તિ નાનાવિધે પબ્બતે, પઞ્ચ મહાનદિયો, કણ્ણમુણ્ડકં રથકારં સીહપપાતં છદ્દન્તં તિયગ્ગળં અનોતત્તં કુણાલદહન્તિ સત્ત દહે દસ્સેસિ. હિમવન્તો ચ નામ મહા પઞ્ચયોજનસતુબ્બેધો તિયોજનસહસ્સવિત્થતો, તસ્સ ઇમં રમણીયં એકદેસં અત્તનો આનુભાવેન દસ્સેસિ. તત્થ કતનિવાસાનિ સીહબ્યગ્ઘહત્થિકુલાદીનિ ચતુપ્પદાનિપિ એકદેસતો દસ્સેસિ. તત્થ આરામરામણેય્યકાદીનિ પુપ્ફૂપગફલૂપગે રુક્ખે નાનાવિધે સકુણસઙ્ઘે જલજથલજપુપ્ફાનિ હિમવન્તસ્સ પુરત્થિમપસ્સે સુવણ્ણતલં, પુચ્છિમપસ્સે હિઙ્ગુલતલં દસ્સેસિ. ઇમેસં રામણેય્યકાનં દિટ્ઠકાલતો પટ્ઠાય તેસં ભિક્ખૂનં પુરાણદુતિયિકાસુ છન્દરાગો પહીનો.
So pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya kapilavatthuṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto bhattakiccavelāyameva te pañcasate bhikkhū āmantetvā ‘‘diṭṭhapubbo vo, bhikkhave, ramaṇīyo himavantapadeso’’ti pucchi. ‘‘Nohetaṃ, bhante’’ti. ‘‘Gacchissatha pana himavantacārika’’nti? ‘‘Bhante, aniddhimanto mayaṃ kathaṃ gamissāmā’’ti. ‘‘Sace pana vo koci gahetvā gaccheyya, gaccheyyāthā’’ti? ‘‘Āma, bhante’’ti. Satthā sabbepi te attano iddhiyā gahetvā ākāse uppatitvā himavantaṃ gantvā gaganatale ṭhitova ramaṇīye himavantapadese kañcanapabbataṃ rajatapabbataṃ maṇipabbataṃ hiṅgulikapabbataṃ añjanapabbataṃ sānupabbataṃ phalikapabbatanti nānāvidhe pabbate, pañca mahānadiyo, kaṇṇamuṇḍakaṃ rathakāraṃ sīhapapātaṃ chaddantaṃ tiyaggaḷaṃ anotattaṃ kuṇāladahanti satta dahe dassesi. Himavanto ca nāma mahā pañcayojanasatubbedho tiyojanasahassavitthato, tassa imaṃ ramaṇīyaṃ ekadesaṃ attano ānubhāvena dassesi. Tattha katanivāsāni sīhabyagghahatthikulādīni catuppadānipi ekadesato dassesi. Tattha ārāmarāmaṇeyyakādīni pupphūpagaphalūpage rukkhe nānāvidhe sakuṇasaṅghe jalajathalajapupphāni himavantassa puratthimapasse suvaṇṇatalaṃ, pucchimapasse hiṅgulatalaṃ dassesi. Imesaṃ rāmaṇeyyakānaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya tesaṃ bhikkhūnaṃ purāṇadutiyikāsu chandarāgo pahīno.
અથ સત્થા તે ભિક્ખૂ ગહેત્વા આકાસતો ઓતરિત્વા હિમવન્તપચ્છિમપસ્સે સટ્ઠિયોજનિકે મનોસિલાતલે સત્તયોજનિકસ્સ કપ્પટ્ઠિકસાલરુક્ખસ્સ હેટ્ઠા તિયોજનિકાય મનોસિલાતલાય તેહિ ભિક્ખૂહિ પરિવુતો છબ્બણ્ણરસ્મિયો વિસ્સજ્જેન્તો અણ્ણવકુચ્છિં ખોભેત્વા જલમાનો સૂરિયો વિય નિસીદિત્વા મધુરસ્સરં નિચ્છારેન્તો તે ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવે, ઇમસ્મિં હિમવન્તે તુમ્હેહિ અદિટ્ઠપુબ્બં પુચ્છથા’’તિ. તસ્મિં ખણે દ્વે ચિત્રકોકિલા ઉભોસુ કોટીસુ દણ્ડકં મુખેન ડંસિત્વા મજ્ઝે અત્તનો સામિકં નિસીદાપેત્વા અટ્ઠ ચિત્રકોકિલા પુરતો, અટ્ઠ પચ્છતો, અટ્ઠ વામતો, અટ્ઠ દક્ખિણતો, અટ્ઠ હેટ્ઠા, અટ્ઠ ઉપરિ છાયં કત્વા એવં ચિત્રકોકિલં પરિવારેત્વા આકાસેનાગચ્છન્તિ. અથ તે ભિક્ખૂ તં સકુણસઙ્ઘં દિસ્વા સત્થારં પુચ્છિંસુ – ‘‘કે નામેતે, ભન્તે સકુણા’’તિ? ‘‘ભિક્ખવે, એસ મમ પોરાણકો વંસો, મયા ઠપિતા પવેણી, મં તાવ પુબ્બે એવં પરિચરિંસુ, તદા પનેસ સકુણગણો મહા અહોસિ, અડ્ઢુડ્ઢાનિ દિજકઞ્ઞાસહસ્સાનિ મં પરિચરિંસુ. અનુપુબ્બેન પરિહાયિત્વા ઇદાનિ એત્તકો જાતો’’તિ. ‘‘કથં એવરૂપે પન, ભન્તે, વનસણ્ડે એતા દિજકઞ્ઞાયો તુમ્હે પરિચરિંસૂ’’તિ? અથ નેસં સત્થા ‘‘તેન હિ, ભિક્ખવે, સુણાથા’’તિ સતિં ઉપટ્ઠાપેત્વા અતીતં આહરિત્વા દસ્સેન્તો આહ –
Atha satthā te bhikkhū gahetvā ākāsato otaritvā himavantapacchimapasse saṭṭhiyojanike manosilātale sattayojanikassa kappaṭṭhikasālarukkhassa heṭṭhā tiyojanikāya manosilātalāya tehi bhikkhūhi parivuto chabbaṇṇarasmiyo vissajjento aṇṇavakucchiṃ khobhetvā jalamāno sūriyo viya nisīditvā madhurassaraṃ nicchārento te bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhave, imasmiṃ himavante tumhehi adiṭṭhapubbaṃ pucchathā’’ti. Tasmiṃ khaṇe dve citrakokilā ubhosu koṭīsu daṇḍakaṃ mukhena ḍaṃsitvā majjhe attano sāmikaṃ nisīdāpetvā aṭṭha citrakokilā purato, aṭṭha pacchato, aṭṭha vāmato, aṭṭha dakkhiṇato, aṭṭha heṭṭhā, aṭṭha upari chāyaṃ katvā evaṃ citrakokilaṃ parivāretvā ākāsenāgacchanti. Atha te bhikkhū taṃ sakuṇasaṅghaṃ disvā satthāraṃ pucchiṃsu – ‘‘ke nāmete, bhante sakuṇā’’ti? ‘‘Bhikkhave, esa mama porāṇako vaṃso, mayā ṭhapitā paveṇī, maṃ tāva pubbe evaṃ paricariṃsu, tadā panesa sakuṇagaṇo mahā ahosi, aḍḍhuḍḍhāni dijakaññāsahassāni maṃ paricariṃsu. Anupubbena parihāyitvā idāni ettako jāto’’ti. ‘‘Kathaṃ evarūpe pana, bhante, vanasaṇḍe etā dijakaññāyo tumhe paricariṃsū’’ti? Atha nesaṃ satthā ‘‘tena hi, bhikkhave, suṇāthā’’ti satiṃ upaṭṭhāpetvā atītaṃ āharitvā dassento āha –
‘‘એવમક્ખાયતિ એવમનુસૂયતિ, સબ્બોસધધરણિધરે નેકપુપ્ફમાલ્યવિતતે ગજગવજમહિંસરુરુચમરપસદખગ્ગગોકણ્ણસીહબ્યગ્ઘદીપિઅચ્છકોકતરચ્છઉદ્દારકદલિ- મિગબિળારસસકણ્ણિકાનુચરિતે આકિણ્ણનેલમણ્ડલમહાવરાહનાગકુલકરેણુસઙ્ઘાધિવુટ્ઠે ઇસ્સમિગસાખમિગસરભમિગએણીમિગવાતમિગપસદમિગપુરિસાલુકિમ્પુરિસયક્ખરક્ખ- સનિસેવિતે અમજ્જવમઞ્જરીધરપહટ્ઠપુપ્ફફુસિતગ્ગાનેકપાદપગણવિતકે કુરરચકોરવારણમયૂરપરભતજીવઞ્જીવકચેલાવકભિઙ્કારકરવીકમત્તવિહઙ્ગગણસતતસમ્પઘુટ્ઠે અઞ્જનમનોસિલાહરિતાલહિઙ્ગુલકહેમરજતકનકાનેકધાતુ- સતવિનદ્ધપટિમણ્ડિતપદેસે એવરૂપે ખલુ, ભો, રમ્મે વનસણ્ડે કુણાલો નામ સકુણો પટિવસતિ અતિવિય ચિત્તો અતિવિય ચિત્તપત્તચ્છદનો’’.
‘‘Evamakkhāyati evamanusūyati, sabbosadhadharaṇidhare nekapupphamālyavitate gajagavajamahiṃsarurucamarapasadakhaggagokaṇṇasīhabyagghadīpiacchakokataracchauddārakadali- migabiḷārasasakaṇṇikānucarite ākiṇṇanelamaṇḍalamahāvarāhanāgakulakareṇusaṅghādhivuṭṭhe issamigasākhamigasarabhamigaeṇīmigavātamigapasadamigapurisālukimpurisayakkharakkha- sanisevite amajjavamañjarīdharapahaṭṭhapupphaphusitaggānekapādapagaṇavitake kuraracakoravāraṇamayūraparabhatajīvañjīvakacelāvakabhiṅkārakaravīkamattavihaṅgagaṇasatatasampaghuṭṭhe añjanamanosilāharitālahiṅgulakahemarajatakanakānekadhātu- satavinaddhapaṭimaṇḍitapadese evarūpe khalu, bho, ramme vanasaṇḍe kuṇālo nāma sakuṇo paṭivasati ativiya citto ativiya cittapattacchadano’’.
‘‘તસ્સેવ ખલુ, ભો, કુણાલસ્સ સકુણસ્સ અડ્ઢુડ્ઢાનિ ઇત્થિસહસ્સાનિ પરિચારિકા દિજકઞ્ઞાયો, અથ ખલુ, ભો, દ્વે દિજકઞ્ઞાયો કટ્ઠં મુખેન ડંસિત્વા તં કુણાલં સકુણં મજ્ઝે નિસીદાપેત્વા ઉડ્ડેન્તિમા નં કુણાલં સકુણં અદ્ધાનપરિયાયપથે કિલમથો ઉબ્બાહેત્થા’’તિ.
‘‘Tasseva khalu, bho, kuṇālassa sakuṇassa aḍḍhuḍḍhāni itthisahassāni paricārikā dijakaññāyo, atha khalu, bho, dve dijakaññāyo kaṭṭhaṃ mukhena ḍaṃsitvā taṃ kuṇālaṃ sakuṇaṃ majjhe nisīdāpetvā uḍḍentimā naṃ kuṇālaṃ sakuṇaṃ addhānapariyāyapathe kilamatho ubbāhetthā’’ti.
‘‘પઞ્ચસતા દિજકઞ્ઞાયો હેટ્ઠતો હેટ્ઠતો ઉડ્ડેન્તિ ‘સચાયં કુણાલો સકુણો આસના પરિપતિસ્સતિ, મયં તં પક્ખેહિ પટિગ્ગહેસ્સામા’તિ.
‘‘Pañcasatā dijakaññāyo heṭṭhato heṭṭhato uḍḍenti ‘sacāyaṃ kuṇālo sakuṇo āsanā paripatissati, mayaṃ taṃ pakkhehi paṭiggahessāmā’ti.
‘‘પઞ્ચસતા દિજકઞ્ઞાયો ઉપરૂપરિ ઉડ્ડેન્તિ ‘મા નં કુણાલં સકુણં આતપો પરિતાપેસી’તિ.
‘‘Pañcasatā dijakaññāyo uparūpari uḍḍenti ‘mā naṃ kuṇālaṃ sakuṇaṃ ātapo paritāpesī’ti.
‘‘પઞ્ચસતા દિજકઞ્ઞાયો ઉભતોપસ્સેન ઉડ્ડેન્તિ ‘મા નં કુણાલં સકુણં સીતં વા ઉણ્હં વા તિણં વા રજો વા વાતો વા ઉસ્સાવો વા ઉપપ્ફુસી’તિ.
‘‘Pañcasatā dijakaññāyo ubhatopassena uḍḍenti ‘mā naṃ kuṇālaṃ sakuṇaṃ sītaṃ vā uṇhaṃ vā tiṇaṃ vā rajo vā vāto vā ussāvo vā upapphusī’ti.
‘‘પઞ્ચસતા દિજકઞ્ઞાયો પુરતો પુરતો ઉડ્ડેન્તિ ‘મા નં કુણાલં સકુણં ગોપાલકા વા પસુપાલકા વા તિણહારકા વા કટ્ઠહારકા વા વનકમ્મિકા વા કટ્ઠેન વા કઠલેન વા પાણિના વા લેડ્ડુના વા દણ્ડેન વા સત્થેન વા સક્ખરાહિ વા પહારં અદંસુ, માયં કુણાલો સકુણો ગચ્છેહિ વા લતાહિ વા રુક્ખેહિ વા સાખાહિ વા થમ્ભેહિ વા પાસાણેહિ વા બલવન્તેહિ વા પક્ખીહિ સઙ્ગમેસી’તિ.
‘‘Pañcasatā dijakaññāyo purato purato uḍḍenti ‘mā naṃ kuṇālaṃ sakuṇaṃ gopālakā vā pasupālakā vā tiṇahārakā vā kaṭṭhahārakā vā vanakammikā vā kaṭṭhena vā kaṭhalena vā pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā sakkharāhi vā pahāraṃ adaṃsu, māyaṃ kuṇālo sakuṇo gacchehi vā latāhi vā rukkhehi vā sākhāhi vā thambhehi vā pāsāṇehi vā balavantehi vā pakkhīhi saṅgamesī’ti.
‘‘પઞ્ચસતા દિજકઞ્ઞાયો પચ્છતો પચ્છતો ઉડ્ડેન્તિ સણ્હાહિ સખિલાહિ મઞ્જૂહિ મધુરાહિ વાચાહિ સમુદાચરન્તિયો ‘માયં કુણાલો સકુણો આસને પરિયુક્કણ્ઠી’તિ.
‘‘Pañcasatā dijakaññāyo pacchato pacchato uḍḍenti saṇhāhi sakhilāhi mañjūhi madhurāhi vācāhi samudācarantiyo ‘māyaṃ kuṇālo sakuṇo āsane pariyukkaṇṭhī’ti.
‘‘પઞ્ચસતા દિજકઞ્ઞાયો દિસોદિસં ઉડ્ડેન્તિ અનેકરુક્ખવિવિધવિકતિફલમાહરન્તિયો ‘માયં કુણાલો સકુણો ખુદાય પરિકિલમિત્થા’તિ.
‘‘Pañcasatā dijakaññāyo disodisaṃ uḍḍenti anekarukkhavividhavikatiphalamāharantiyo ‘māyaṃ kuṇālo sakuṇo khudāya parikilamitthā’ti.
‘‘અથ ખલુ, ભો, તા દિજકઞ્ઞાયો તં કુણાલં સકુણં આરામેનેવ આરામં, ઉય્યાનેનેવ ઉય્યાનં, નદીતિત્થેનેવ નદીતિત્થં, પબ્બતસિખરેનેવ પબ્બતસિખરં, અમ્બવનેનેવ અમ્બવનં, જમ્બુવનેનેવ જમ્બુવનં, લબુજવનેનેવ લબુજવનં, નાળિકેરસઞ્ચારિયેનેવ નાળિકેરસઞ્ચારિયં ખિપ્પમેવ અભિસમ્ભોન્તિ રતિત્થાય.
‘‘Atha khalu, bho, tā dijakaññāyo taṃ kuṇālaṃ sakuṇaṃ ārāmeneva ārāmaṃ, uyyāneneva uyyānaṃ, nadītittheneva nadītitthaṃ, pabbatasikhareneva pabbatasikharaṃ, ambavaneneva ambavanaṃ, jambuvaneneva jambuvanaṃ, labujavaneneva labujavanaṃ, nāḷikerasañcāriyeneva nāḷikerasañcāriyaṃ khippameva abhisambhonti ratitthāya.
‘‘અથ ખલુ, ભો, કુણાલો સકુણો તાહિ દિજકઞ્ઞાહિ દિવસં પરિબ્યૂળ્હો એવં અપસાદેતિ ‘નસ્સથ તુમ્હે વસલિયો, વિનસ્સથ તુમ્હે વસિલિયો ચોરિયો ધુત્તિયો અસતિયો લહુચિત્તાયો કતસ્સ અપ્પટિકારિકાયો અનિલો વિય યેનકામંગમાયો’’’ તિ.
‘‘Atha khalu, bho, kuṇālo sakuṇo tāhi dijakaññāhi divasaṃ paribyūḷho evaṃ apasādeti ‘nassatha tumhe vasaliyo, vinassatha tumhe vasiliyo coriyo dhuttiyo asatiyo lahucittāyo katassa appaṭikārikāyo anilo viya yenakāmaṃgamāyo’’’ ti.
તત્રાયં અત્થવણ્ણના – ભિક્ખવે, સો વનસણ્ડો એવં અક્ખાયતિ એવઞ્ચ અનુસૂયતિ. કિન્તિ? સબ્બોસધધરણિધરેતિ વિત્થારો. તત્થ સબ્બોસધધરણિધરેતિ મૂલતચપત્તપુપ્ફાદિસબ્બોસધધરાય ધરણિયા સમન્નાગતેતિ અત્થો, સબ્બોસધયુત્તો વા ધરણિધરો. સો હિ પદેસો સબ્બોસધધરણિધરોતિ એવમક્ખાયતિ એવઞ્ચ અનુસૂયતિ, તસ્મિં વનસણ્ડેતિ વુત્તં હોતિ. સેસપદયોજનાયપિ એસેવ નયો. નેકપુપ્ફમાલ્યવિતતેતિ અનેકેહિ ફલત્થાય ઉપ્પન્નપુપ્ફેહિ ચેવ પિળન્ધનમાલ્યેહિ ચ વિતતે. રુરૂતિ સુવણ્ણવણ્ણા મિગા. ઉદ્દારાતિ ઉદ્દા. બિળારાતિ મહાબિળારા. નેલમણ્ડલં વુચ્ચતિ તરુણભિઙ્કચ્છાપમણ્ડલં. મહાવરાહાતિ મહાહત્થિનો, આકિણ્ણનેલમણ્ડલમહાવરાહેન ગોચરિયાદિભેદેન દસવિધેન નાગકુલેન ચેવ કરેણુસઙ્ઘેન ચ અધિવુટ્ઠેતિ અત્થો. ઇસ્સમિગાતિ કાળસીહા. વાતમિગાતિ મહાવાતમિગા. પસદમિગાતિ ચિત્રમિગા. પુરિસાલૂતિ વળવામુખયક્ખિનિયો. કિમ્પુરિસાતિ દેવકિન્નરચન્દકિન્નરદુમકિન્નરદણ્ડમાણવકકોન્તિ- સકુણકણ્ણપાવુરણાદિભેદા કિન્નરા. અમજ્જવમઞ્જરીધરપહટ્ઠપુપ્ફફુસિતગ્ગાનેકપાદપગણવિતતેતિ મકુલધરેહિ ચેવ મઞ્જરીધરેહિ ચ સુપુપ્ફિતેહિ ચ અગ્ગમત્તપુપ્ફિતેહિ ચ અનેકેહિ પાદપગણેહિ વિતતે. વારણા નામ હત્થિલિઙ્ગસકુણા. ચેલાવકાતિપિ એતે સકુણાયેવ. હેમઞ્ચ કનકઞ્ચાતિ દ્વે સુવણ્ણજાતિયો. એતેહિ અઞ્જનાદીહિ અનેકધાતુસતેહિ અનેકેહિ વણ્ણધાતુરાસીહિ વિનદ્ધપટિમણ્ડિતપદેસે. ભોતિ ધમ્માલપનમત્તમેતં. ચિત્તોતિ મુખતુણ્ડકેપિ હેટ્ઠાઉદરભાગેપિ ચિત્રોવ.
Tatrāyaṃ atthavaṇṇanā – bhikkhave, so vanasaṇḍo evaṃ akkhāyati evañca anusūyati. Kinti? Sabbosadhadharaṇidhareti vitthāro. Tattha sabbosadhadharaṇidhareti mūlatacapattapupphādisabbosadhadharāya dharaṇiyā samannāgateti attho, sabbosadhayutto vā dharaṇidharo. So hi padeso sabbosadhadharaṇidharoti evamakkhāyati evañca anusūyati, tasmiṃ vanasaṇḍeti vuttaṃ hoti. Sesapadayojanāyapi eseva nayo. Nekapupphamālyavitateti anekehi phalatthāya uppannapupphehi ceva piḷandhanamālyehi ca vitate. Rurūti suvaṇṇavaṇṇā migā. Uddārāti uddā. Biḷārāti mahābiḷārā. Nelamaṇḍalaṃ vuccati taruṇabhiṅkacchāpamaṇḍalaṃ. Mahāvarāhāti mahāhatthino, ākiṇṇanelamaṇḍalamahāvarāhena gocariyādibhedena dasavidhena nāgakulena ceva kareṇusaṅghena ca adhivuṭṭheti attho. Issamigāti kāḷasīhā. Vātamigāti mahāvātamigā. Pasadamigāti citramigā. Purisālūti vaḷavāmukhayakkhiniyo. Kimpurisāti devakinnaracandakinnaradumakinnaradaṇḍamāṇavakakonti- sakuṇakaṇṇapāvuraṇādibhedā kinnarā. Amajjavamañjarīdharapahaṭṭhapupphaphusitaggānekapādapagaṇavitateti makuladharehi ceva mañjarīdharehi ca supupphitehi ca aggamattapupphitehi ca anekehi pādapagaṇehi vitate. Vāraṇā nāma hatthiliṅgasakuṇā. Celāvakātipi ete sakuṇāyeva. Hemañca kanakañcāti dve suvaṇṇajātiyo. Etehi añjanādīhi anekadhātusatehi anekehi vaṇṇadhāturāsīhi vinaddhapaṭimaṇḍitapadese. Bhoti dhammālapanamattametaṃ. Cittoti mukhatuṇḍakepi heṭṭhāudarabhāgepi citrova.
અડ્ઢુડ્ઢાનીતિ અડ્ઢચતુત્થાનિ, તીણિ સહસ્સાનિ પઞ્ચેવ સતાનીતિ અત્થો. અદ્ધાનપરિયાયપથેતિ અદ્ધાનસઙ્ખાતે ગમનમગ્ગે. ઉબ્બાહેત્થાતિ બાધયિત્થ. ઉપપ્ફુસીતિ ઉપગન્ત્વા ફુસિ. પહારં અદંસૂતિ એત્થ ‘‘મા ન’’ન્તિ પદસ્સ સામિવસેન અત્થો વેદિતબ્બો. સઙ્ગમેસીતિ સમાગચ્છિ. સણ્હાહીતિ મટ્ઠાહિ. સખિલાહીતિ પિયાહિ. મઞ્જૂહીતિ સખિલાહિ. મધુરાહીતિ મધુરસ્સરાહિ. સમુદાચરન્તિયોતિ ગન્ધબ્બકરણવસેન પરિચરન્તિયો. અનેકરુક્ખવિવિધવિકતિફલન્તિ અનેકેહિ રુક્ખેહિ વિવિધવિકતિફલં. આરામેનેવ આરામન્તિ પુપ્ફારામાદીસુ અઞ્ઞતરેન આરામેનેવ અઞ્ઞતરં આરામં નેન્તીતિ અત્થો. ઉય્યાનાદીસુપિ એસેવ નયો. નાળિકેરસઞ્ચારિયેનેવાતિ નાળિકેરવનેનેવ અઞ્ઞં નાળિકેરવનં. અતિસમ્ભોન્તીતિ એવં નેત્વા તત્થ નં ખિપ્પઞ્ઞેવ રતિત્થાય પાપુણન્તિ.
Aḍḍhuḍḍhānīti aḍḍhacatutthāni, tīṇi sahassāni pañceva satānīti attho. Addhānapariyāyapatheti addhānasaṅkhāte gamanamagge. Ubbāhetthāti bādhayittha. Upapphusīti upagantvā phusi. Pahāraṃ adaṃsūti ettha ‘‘mā na’’nti padassa sāmivasena attho veditabbo. Saṅgamesīti samāgacchi. Saṇhāhīti maṭṭhāhi. Sakhilāhīti piyāhi. Mañjūhīti sakhilāhi. Madhurāhīti madhurassarāhi. Samudācarantiyoti gandhabbakaraṇavasena paricarantiyo. Anekarukkhavividhavikatiphalanti anekehi rukkhehi vividhavikatiphalaṃ. Ārāmeneva ārāmanti pupphārāmādīsu aññatarena ārāmeneva aññataraṃ ārāmaṃ nentīti attho. Uyyānādīsupi eseva nayo. Nāḷikerasañcāriyenevāti nāḷikeravaneneva aññaṃ nāḷikeravanaṃ. Atisambhontīti evaṃ netvā tattha naṃ khippaññeva ratitthāya pāpuṇanti.
દિવસં પરિબ્યૂળ્હોતિ સકલદિવસં પરિબ્યૂળ્હો. અપસાદેતીતિ તા કિર તં એવં દિવસં પરિચરિત્વા નિવાસરુક્ખે ઓતારેત્વા પરિવારેત્વા રુક્ખસાખાસુ નિસીદિત્વા ‘‘અપ્પેવ નામ મધુરવચનં લભેય્યામા’’તિ પત્થયન્તિયો ઇમિના ઉય્યોજિતકાલે અત્તનો વસનટ્ઠાનં ગમિસ્સામાતિ વસન્તિ. કુણાલરાજા પન તા ઉય્યોજેન્તો ‘‘નસ્સથા’’તિઆદિવચનેહિ અપસાદેતિ. તત્થ નસ્સથાતિ ગચ્છથ. વિનસ્સથાતિ સબ્બતોભાગેન નસ્સથ. ગેહે ધનધઞ્ઞાદીનં નાસનેન ચોરિયો, બહુમાયતાય ધુત્તિયો, નટ્ઠસ્સતિતાય અસતિયો, અનવટ્ઠિતચિત્તતાય લહુચિત્તાયો, કતવિનાસનેન મિત્તદુબ્ભિતાય કતસ્સ અપ્પટિકારિકાયોતિ.
Divasaṃ paribyūḷhoti sakaladivasaṃ paribyūḷho. Apasādetīti tā kira taṃ evaṃ divasaṃ paricaritvā nivāsarukkhe otāretvā parivāretvā rukkhasākhāsu nisīditvā ‘‘appeva nāma madhuravacanaṃ labheyyāmā’’ti patthayantiyo iminā uyyojitakāle attano vasanaṭṭhānaṃ gamissāmāti vasanti. Kuṇālarājā pana tā uyyojento ‘‘nassathā’’tiādivacanehi apasādeti. Tattha nassathāti gacchatha. Vinassathāti sabbatobhāgena nassatha. Gehe dhanadhaññādīnaṃ nāsanena coriyo, bahumāyatāya dhuttiyo, naṭṭhassatitāya asatiyo, anavaṭṭhitacittatāya lahucittāyo, katavināsanena mittadubbhitāya katassa appaṭikārikāyoti.
એવઞ્ચ પન વત્વા ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, અહં તિરચ્છાનગતોપિ ઇત્થીનં અકતઞ્ઞુતં બહુમાયતં અનાચારતં દુસ્સીલતઞ્ચ જાનામિ, તદાપાહં તાસં વસે અવત્તિત્વા તા એવ અત્તનો વસે વત્તેમી’’તિ ઇમાય કથાય તેસં ભિક્ખૂનં અનભિરતિં હરિત્વા સત્થા તુણ્હી અહોસિ. તસ્મિં ખણે દ્વે કાળકોકિલા સામિકં દણ્ડકેન ઉક્ખિપિત્વા હેટ્ઠાભાગાદીસુ ચતસ્સો ચતસ્સો હુત્વા તં પદેસં આગમિંસુ. તે ભિક્ખૂ તાપિ દિસ્વા સત્થારં પુચ્છિંસુ. સત્થા ‘‘પુબ્બે, ભિક્ખવે, મમ સહાયો પુણ્ણમુખો નામ ફુસ્સકોકિલો અહોસિ, તસ્સાયં વંસો’’તિ વત્વા પુરિમનયેનેવ તેહિ ભિક્ખૂહિ પુચ્છિતો આહ –
Evañca pana vatvā ‘‘iti kho, bhikkhave, ahaṃ tiracchānagatopi itthīnaṃ akataññutaṃ bahumāyataṃ anācārataṃ dussīlatañca jānāmi, tadāpāhaṃ tāsaṃ vase avattitvā tā eva attano vase vattemī’’ti imāya kathāya tesaṃ bhikkhūnaṃ anabhiratiṃ haritvā satthā tuṇhī ahosi. Tasmiṃ khaṇe dve kāḷakokilā sāmikaṃ daṇḍakena ukkhipitvā heṭṭhābhāgādīsu catasso catasso hutvā taṃ padesaṃ āgamiṃsu. Te bhikkhū tāpi disvā satthāraṃ pucchiṃsu. Satthā ‘‘pubbe, bhikkhave, mama sahāyo puṇṇamukho nāma phussakokilo ahosi, tassāyaṃ vaṃso’’ti vatvā purimanayeneva tehi bhikkhūhi pucchito āha –
‘‘તસ્સેવ ખલુ, ભો, હિમવતો પબ્બતરાજસ્સ પુરત્થિમદિસાભાગે સુસુખુમસુનિપુણગિરિપ્પભવહરિતુપયન્તિયો’’તિ.
‘‘Tasseva khalu, bho, himavato pabbatarājassa puratthimadisābhāge susukhumasunipuṇagirippabhavaharitupayantiyo’’ti.
તત્થ સુટ્ઠુ સુખુમસણ્હસલિલતાય સુસુખુમસુનિપુણા, ગિરિ એતાસં પભવોતિ ગિરિપ્પભવા , હિમવન્તતો સન્દમાનહરિતતિણમિસ્સઓઘતાય હરિતા, કુણાલદહં ઉપગમનેન ઉપયન્તિયોતિ સુસુખુમસુનિપુણગિરિપ્પભવહરિતુપયન્તિયો, એવરૂપા નદિયો યસ્મિં સન્દન્તીતિ અત્થો.
Tattha suṭṭhu sukhumasaṇhasalilatāya susukhumasunipuṇā, giri etāsaṃ pabhavoti girippabhavā , himavantato sandamānaharitatiṇamissaoghatāya haritā, kuṇāladahaṃ upagamanena upayantiyoti susukhumasunipuṇagirippabhavaharitupayantiyo, evarūpā nadiyo yasmiṃ sandantīti attho.
ઇદાનિ યં કુણાલદહં તા ઉપયન્તિ, તત્થ પુપ્ફાનિ વણ્ણેન્તો આહ –
Idāni yaṃ kuṇāladahaṃ tā upayanti, tattha pupphāni vaṇṇento āha –
‘‘ઉપ્પલપદુમકુમુદનલિનસતપત્તસોગન્ધિકમન્દાલકસમ્પતિવિરુળ્હ- સુચિગન્ઠમનુઞ્ઞમાવકપ્પદેસે’’તિ.
‘‘Uppalapadumakumudanalinasatapattasogandhikamandālakasampativiruḷha- suciganṭhamanuññamāvakappadese’’ti.
તત્થ ઉપ્પલન્તિ નીલુપ્પલં. નલિનન્તિ સેતપદુમં. સતપત્તન્તિ પરિપુણ્ણસતપત્તપદુમં. સમ્પતીતિ એતેહિ સમ્પતિવિરુળ્હેહિ અભિનવજાતેહિ સુચિગન્ધેન ચેવ મનુઞ્ઞેન ચ હદયબન્ધનસમત્થતાય માવકેન ચ પદેસેન સમન્નાગતેતિ અત્થો.
Tattha uppalanti nīluppalaṃ. Nalinanti setapadumaṃ. Satapattanti paripuṇṇasatapattapadumaṃ. Sampatīti etehi sampativiruḷhehi abhinavajātehi sucigandhena ceva manuññena ca hadayabandhanasamatthatāya māvakena ca padesena samannāgateti attho.
ઇદાનિ તસ્મિં દહે રુક્ખાદયો વણ્ણેન્તો આહ –
Idāni tasmiṃ dahe rukkhādayo vaṇṇento āha –
‘‘કુરવકમુચલિન્દકેતકવેદિસવઞ્જુલપુન્નાગબકુલતિલકપિયકહસનસાલસળલ- ચમ્પકઅસોકનાગરુક્ખતિરીટિભુજપત્તલોદ્દચન્દનોઘવને કાળાગરુપદ્મકપિયઙ્ગુદેવદારુકચોચગહને કકુધકુટજઅઙ્કોલકચ્ચિકારકણિકારકણ્ણિકાર- કનવેરકોરણ્ડકકોવિળારકિંસુકયોધિકવનમલ્લિકમનઙ્ગણમનવજ્જભણ્ડિસુરુચિર- ભગિનિમાલામલ્યધરે જાતિસુમનમધુગન્ધિકધનુતક્કારિતાલીસતગરમુસીરકોટ્ઠકચ્છવિતતે અતિમુત્તકસંકુસુમિતલતાવિતતપટિમણ્ડિતપ્પદેસે હંસપિલવકાદમ્બકારણ્ડવાભિનદિતે વિજ્જાધરસિદ્ધસમણતાપસગણાધિવુટ્ઠે વરદેવયક્ખરક્ખસદાનવગન્ધબ્બકિન્નરમહોરગાનુચિણ્ણપ્પદેસે – એવરૂપે ખલુ, ભો, રમ્મે વનસણ્ડે પુણ્ણમુખો નામ ફુસ્સકોકિલો પતિવસતિ અતિવિય મધુરગિરો વિલાસિતનયનો મત્તક્ખો.
‘‘Kuravakamucalindaketakavedisavañjulapunnāgabakulatilakapiyakahasanasālasaḷala- campakaasokanāgarukkhatirīṭibhujapattaloddacandanoghavane kāḷāgarupadmakapiyaṅgudevadārukacocagahane kakudhakuṭajaaṅkolakaccikārakaṇikārakaṇṇikāra- kanaverakoraṇḍakakoviḷārakiṃsukayodhikavanamallikamanaṅgaṇamanavajjabhaṇḍisurucira- bhaginimālāmalyadhare jātisumanamadhugandhikadhanutakkāritālīsatagaramusīrakoṭṭhakacchavitate atimuttakasaṃkusumitalatāvitatapaṭimaṇḍitappadese haṃsapilavakādambakāraṇḍavābhinadite vijjādharasiddhasamaṇatāpasagaṇādhivuṭṭhe varadevayakkharakkhasadānavagandhabbakinnaramahoragānuciṇṇappadese – evarūpe khalu, bho, ramme vanasaṇḍe puṇṇamukho nāma phussakokilo pativasati ativiya madhuragiro vilāsitanayano mattakkho.
‘‘તસ્સેવ ખલુ, ભો, પુણ્ણમુખસ્સ ફુસ્સકોકિલસ્સ અડ્ઢુડ્ઢાનિ ઇત્થિસતાનિ પરિચારિકા દિજકઞ્ઞાયો. અથ ખલુ, ભો, દ્વે દિજકઞ્ઞાયો કટ્ઠં મુખેન ડંસિત્વા તં પુણ્ણમુખં ફુસ્સકોકિલં મજ્ઝે નિસીદાપેત્વા ઉડ્ડેન્તિ ‘મા નં પુણ્ણમુખં ફુસ્સકોકિલં અદ્ધાનપરિયાયપથે કિલમથો ઉબ્બાહેત્થા’તિ.
‘‘Tasseva khalu, bho, puṇṇamukhassa phussakokilassa aḍḍhuḍḍhāni itthisatāni paricārikā dijakaññāyo. Atha khalu, bho, dve dijakaññāyo kaṭṭhaṃ mukhena ḍaṃsitvā taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ majjhe nisīdāpetvā uḍḍenti ‘mā naṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ addhānapariyāyapathe kilamatho ubbāhetthā’ti.
‘‘પઞ્ઞાસ દિજકઞ્ઞાયો હેટ્ઠતો હેટ્ઠતો ઉડ્ડેન્તિ ‘સચાયં પુણ્ણમુખો ફુસ્સકોકિલો સકુણો આસના પરિપતિસ્સતિ, મયં તં પક્ખેહિ પટિગ્ગહેસ્સામા’તિ.
‘‘Paññāsa dijakaññāyo heṭṭhato heṭṭhato uḍḍenti ‘sacāyaṃ puṇṇamukho phussakokilo sakuṇo āsanā paripatissati, mayaṃ taṃ pakkhehi paṭiggahessāmā’ti.
‘‘પઞ્ઞાસ દિજકઞ્ઞાયો ઉપરૂપરિ ઉડ્ડેન્તિ ‘મા નં પુણ્ણમુખં ફુસ્સકોકિલં આતપો પરિતાપેસી’તિ.
‘‘Paññāsa dijakaññāyo uparūpari uḍḍenti ‘mā naṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ ātapo paritāpesī’ti.
‘‘પઞ્ઞાસ પઞ્ઞાસ દિજકઞ્ઞાયો ઉભતોપસ્સેન ઉડ્ડેન્તિ ‘માનં પુણ્ણમુખં ફુસ્સકોકિલં સીતં વા ઉણ્હં વા તિણં વા રજો વા વાતો વા ઉસ્સાવો વા ઉપપ્ફુસી’તિ.
‘‘Paññāsa paññāsa dijakaññāyo ubhatopassena uḍḍenti ‘mānaṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ sītaṃ vā uṇhaṃ vā tiṇaṃ vā rajo vā vāto vā ussāvo vā upapphusī’ti.
‘‘પઞ્ઞાસ દિજકઞ્ઞાયો પુરતો પુરતો ઉડ્ડેન્તિ ‘મા નં પુણ્ણમુખં ફુસ્સકોકિલં ગોપાલકા વા પસુપાલકા વા તિણહારકા વા કટ્ઠહારકા વા વનકમ્મિકા વા કટ્ઠેન વા કઠલાય વા પાણિના વા લેડ્ડુના વા દણ્ડેન વા સત્થેન વા સક્ખરાહિ વા પહારમદંસુ, માયં પુણ્ણમુખો ફુસ્સકોકિલો ગચ્છેહિ વા લતાહિ વા રુક્ખેહિ વા સાખાહિ વા થમ્ભેહિ વા પાસાણેહિ વા બલવન્તેહિ વા પક્ખીહિ સઙ્ગમેસી’તિ.
‘‘Paññāsa dijakaññāyo purato purato uḍḍenti ‘mā naṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ gopālakā vā pasupālakā vā tiṇahārakā vā kaṭṭhahārakā vā vanakammikā vā kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā sakkharāhi vā pahāramadaṃsu, māyaṃ puṇṇamukho phussakokilo gacchehi vā latāhi vā rukkhehi vā sākhāhi vā thambhehi vā pāsāṇehi vā balavantehi vā pakkhīhi saṅgamesī’ti.
‘‘પઞ્ઞાસ દિજકઞ્ઞાયો પચ્છતો પચ્છતો ઉડ્ડેન્તિ સણ્હાહિ સખિલાહિ મઞ્જૂહિ મધુરાહિ વાચાહિ સમુદાચરન્તિયો ‘માયં પુણ્ણમુખો ફુસ્સકોકિલો આસને પરિયુક્કણ્ઠી’તિ.
‘‘Paññāsa dijakaññāyo pacchato pacchato uḍḍenti saṇhāhi sakhilāhi mañjūhi madhurāhi vācāhi samudācarantiyo ‘māyaṃ puṇṇamukho phussakokilo āsane pariyukkaṇṭhī’ti.
‘‘પઞ્ઞાસ દિજકઞ્ઞાયો દિસોદિસં ઉડ્ડેન્તિ અનેકરુક્ખવિવિધવિકતિફલમાહરન્તિયો ‘માયં પુણ્ણમુખો ફુસ્સકોકિલો ખુદાય પરિકિલમિત્થા’તિ.
‘‘Paññāsa dijakaññāyo disodisaṃ uḍḍenti anekarukkhavividhavikatiphalamāharantiyo ‘māyaṃ puṇṇamukho phussakokilo khudāya parikilamitthā’ti.
‘‘અથ ખલુ, ભો, તા દિજકઞ્ઞાયો તં પુણ્ણમુખં ફુસ્સકોકિલં આરામેનેવ આરામં, ઉય્યાનેનેવ ઉય્યાનં, નદીતિત્થેનેવ નદીતિત્થં, પબ્બતસિખરેનેવ પબ્બતસિખરં, અમ્બવનેનેવ અમ્બવનં, જમ્બુવનેનેવ જમ્બુવનં, લબુજવનેનેવ લબુજવનં, નાળિકેરસઞ્ચારિયેનેવ નાળિકેરસઞ્ચારિયં ખિપ્પમેવ અભિસમ્ભોન્તિ રતિત્થાય.
‘‘Atha khalu, bho, tā dijakaññāyo taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ ārāmeneva ārāmaṃ, uyyāneneva uyyānaṃ, nadītittheneva nadītitthaṃ, pabbatasikhareneva pabbatasikharaṃ, ambavaneneva ambavanaṃ, jambuvaneneva jambuvanaṃ, labujavaneneva labujavanaṃ, nāḷikerasañcāriyeneva nāḷikerasañcāriyaṃ khippameva abhisambhonti ratitthāya.
‘‘અથ ખલુ, ભો, પુણ્ણમુખો ફુસ્સકોકિલો તાહિ દિજકઞ્ઞાહિ દિવસં પરિબ્યૂળ્હો એવં પસંસતિ ‘સાધુ સાધુ, ભગિનિયો, એતં ખો ભગિનિયો તુમ્હાકં પતિરૂપં કુલધીતાનં, યં તુમ્હે ભત્તારં પરિચરેય્યાથા’તિ.
‘‘Atha khalu, bho, puṇṇamukho phussakokilo tāhi dijakaññāhi divasaṃ paribyūḷho evaṃ pasaṃsati ‘sādhu sādhu, bhaginiyo, etaṃ kho bhaginiyo tumhākaṃ patirūpaṃ kuladhītānaṃ, yaṃ tumhe bhattāraṃ paricareyyāthā’ti.
‘‘અથ ખલુ, ભો, પુણ્ણમુખો ફુસ્સકોકિલો યેન કુણાલો સકુણો તેનુપસઙ્કમિ. અદ્દસંસુ ખો કુણાલસ્સ સકુણસ્સ પરિચારિકા દિજકઞ્ઞાયો તં પુણ્ણમુખં ફુસ્સકોકિલં દૂરતોવ આગચ્છન્તં, દિસ્વાન યેન પુણ્ણમુખો ફુસ્સકોકિલો તેનુપસઙ્કમિંસુ, ઉપસઙ્કમિત્વા તં પુણ્ણમુખં ફુસ્સકોકિલં એતદવોચું – ‘અયં, સમ્મ પુણ્ણમુખ, કુણાલો સકુણો અતિવિય ફરુસો અતિવિય ફરુસવાચો, અપ્પેવ નામ તવમ્પિ આગમ્મ પિયવાચં લભેય્યામા’તિ. ‘અપ્પેવ નામ ભગિનિયો’તિ વત્વા યેન કુણાલો સકુણો તેનુપસઙ્કમિ, ઉપસઙ્કમિત્વા કુણાલેન સકુણેન સદ્ધિં પટિસમ્મોદિત્વા એકમન્તં નિસીદિ, એકમન્તં નિસિન્નો ખો પુણ્ણમુખો ફુસ્સકોકિલો તં કુણાલં સકુણં એતદવોચ – ‘કિસ્સ ત્વં, સમ્મ કુણાલ, ઇત્થીનં સુજાતાનં કુલધીતાનં સમ્માપટિપન્નાનં મિચ્છાપટિપન્નોસિ, અમનાપભાણીનમ્પિ કિર, સમ્મ કુણાલ, ઇત્થીનં મનાપભાણિના ભવિતબ્બં, કિમઙ્ગં પન મનાપભાણીન’ન્તિ.
‘‘Atha khalu, bho, puṇṇamukho phussakokilo yena kuṇālo sakuṇo tenupasaṅkami. Addasaṃsu kho kuṇālassa sakuṇassa paricārikā dijakaññāyo taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ dūratova āgacchantaṃ, disvāna yena puṇṇamukho phussakokilo tenupasaṅkamiṃsu, upasaṅkamitvā taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ etadavocuṃ – ‘ayaṃ, samma puṇṇamukha, kuṇālo sakuṇo ativiya pharuso ativiya pharusavāco, appeva nāma tavampi āgamma piyavācaṃ labheyyāmā’ti. ‘Appeva nāma bhaginiyo’ti vatvā yena kuṇālo sakuṇo tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā kuṇālena sakuṇena saddhiṃ paṭisammoditvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho puṇṇamukho phussakokilo taṃ kuṇālaṃ sakuṇaṃ etadavoca – ‘kissa tvaṃ, samma kuṇāla, itthīnaṃ sujātānaṃ kuladhītānaṃ sammāpaṭipannānaṃ micchāpaṭipannosi, amanāpabhāṇīnampi kira, samma kuṇāla, itthīnaṃ manāpabhāṇinā bhavitabbaṃ, kimaṅgaṃ pana manāpabhāṇīna’nti.
‘‘એવં વુત્તે કુણાલો સકુણો તં પુણ્ણમુખં ફુસ્સકોકિલં એવં અપસાદેસિ – ‘નસ્સ ત્વં, સમ્મ જમ્મ વસલ, વિનસ્સ ત્વં, સમ્મ જમ્મ વસલ, કો નુ તયા વિયત્તો જાયાજિનેના’તિ. એવં અપસાદિતો ચ પન પુણ્ણમુખો ફુસ્સકોકિલો તતોયેવ પટિનિવત્તિ.
‘‘Evaṃ vutte kuṇālo sakuṇo taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ evaṃ apasādesi – ‘nassa tvaṃ, samma jamma vasala, vinassa tvaṃ, samma jamma vasala, ko nu tayā viyatto jāyājinenā’ti. Evaṃ apasādito ca pana puṇṇamukho phussakokilo tatoyeva paṭinivatti.
‘‘અથ ખલુ, ભો, પુણ્ણમુખસ્સ ફુસ્સકોકિલસ્સ અપરેન સમયેન નચિરસ્સેવ ખરો આબાધો ઉપ્પજ્જિ, લોહિતપક્ખન્દિકા બાળ્હા વેદના વત્તન્તિ મારણન્તિકા. અથ ખલુ, ભો, પુણ્ણમુખસ્સ ફુસ્સકોકિલસ્સ પરિચારિકાનં દિજકઞ્ઞાનં એતદહોસિ – ‘આબાધિકો ખો અયં પુણ્ણમુખો ફુસ્સકોકિલો, અપ્પેવ નામ ઇમમ્હા આબાધા વુટ્ઠહેય્યા’તિ એકં અદુતિયં ઓહાય યેન કુણાલો સકુણો તેનુપસઙ્કમિંસુ. અદ્દસા ખો કુણાલો સકુણો તા દિજકઞ્ઞાયો દૂરતોવ આગચ્છન્તિયો, દિસ્વાન તા દિજકઞ્ઞાયો એતદવોચ – ‘કહં પન તુમ્હં વસલિયો ભત્તા’તિ. ‘આબાધિકો ખો, સમ્મ કુણાલ, પુણ્ણમુખો ફુસ્સકોકિલો અપ્પેવ નામ તમ્હા આબાધા વુટ્ઠહેય્યા’તિ. એવં વુત્તે કુણાલો સકુણો તા દિજકઞ્ઞાયો એવં અપસાદેસિ – ‘નસ્સથ તુમ્હે વસલિયો, વિનસ્સથ તુમ્હે વસલિયો ચોરિયો ધુત્તિયો અસતિયો લહુચિત્તાયો કતસ્સ અપ્પટિકારિકાયો અનિલો વિય યેનકામંગમાયો’તિ વત્વા યેન પુણ્ણમુખો ફુસ્સકોકિલો તેનુપસઙ્કમિ, ઉપસઙ્કમિત્વા તં પુણ્ણમુખં ફુસ્સકોકિલં એતદવોચ – ‘હં, સમ્મ, પુણ્ણમુખા’તિ. ‘હં, સમ્મ, કુણાલા’તિ.
‘‘Atha khalu, bho, puṇṇamukhassa phussakokilassa aparena samayena nacirasseva kharo ābādho uppajji, lohitapakkhandikā bāḷhā vedanā vattanti māraṇantikā. Atha khalu, bho, puṇṇamukhassa phussakokilassa paricārikānaṃ dijakaññānaṃ etadahosi – ‘ābādhiko kho ayaṃ puṇṇamukho phussakokilo, appeva nāma imamhā ābādhā vuṭṭhaheyyā’ti ekaṃ adutiyaṃ ohāya yena kuṇālo sakuṇo tenupasaṅkamiṃsu. Addasā kho kuṇālo sakuṇo tā dijakaññāyo dūratova āgacchantiyo, disvāna tā dijakaññāyo etadavoca – ‘kahaṃ pana tumhaṃ vasaliyo bhattā’ti. ‘Ābādhiko kho, samma kuṇāla, puṇṇamukho phussakokilo appeva nāma tamhā ābādhā vuṭṭhaheyyā’ti. Evaṃ vutte kuṇālo sakuṇo tā dijakaññāyo evaṃ apasādesi – ‘nassatha tumhe vasaliyo, vinassatha tumhe vasaliyo coriyo dhuttiyo asatiyo lahucittāyo katassa appaṭikārikāyo anilo viya yenakāmaṃgamāyo’ti vatvā yena puṇṇamukho phussakokilo tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ etadavoca – ‘haṃ, samma, puṇṇamukhā’ti. ‘Haṃ, samma, kuṇālā’ti.
‘‘અથ ખલુ, ભો, કુણાલો સકુણો તં પુણ્ણમુખં ફુસ્સકોકિલં પક્ખેહિ ચ મુખતુણ્ડકેન ચ પરિગ્ગહેત્વા વુટ્ઠાપેત્વા નાનાભેસજ્જાનિ પાયાપેસિ. અથ ખલુ, ભો, પુણ્ણમુખસ્સ ફુસ્સકોકિલસ્સ સો આબાધો પટિપ્પસ્સમ્ભી’’તિ.
‘‘Atha khalu, bho, kuṇālo sakuṇo taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ pakkhehi ca mukhatuṇḍakena ca pariggahetvā vuṭṭhāpetvā nānābhesajjāni pāyāpesi. Atha khalu, bho, puṇṇamukhassa phussakokilassa so ābādho paṭippassambhī’’ti.
તત્થ પિયકાતિ સેતપુપ્ફા. હસનાતિ હ-કારો સન્ધિકરો, અસનાયેવ. તિરીટીતિ એકા રુક્ખજાતિ. ચન્દનાતિ રત્તસુરભિચન્દના. ઓઘવનેતિ એતેસં ઓઘેન ઘટાય સમન્નાગતવને. દેવદારુકચોચગહનેતિ દેવદારુરુક્ખેહિ ચેવ કદલીહિ ચ ગહને. કચ્ચિકારાતિ એકા રુક્ખજાતિ. કણિકારાતિ મહાપુપ્ફા. કણ્ણિકારાતિ ખુદ્દકપુપ્ફા. કિંસુકાતિ વાતઘાતકા. યોધિકાતિ યૂથિકા. વનમલ્લિકમનઙ્ગણમનવજ્જભણ્ડિસુરુચિરભગિનિમાલામલ્યધરેતિ મલ્લિકાનઞ્ચ અનઙ્ગણાનં અનવજ્જાનઞ્ચ ભણ્ડીનં સુરુચિરાનઞ્ચ ભગિનીનં પુપ્ફેહિ માલ્યધારયમાને. ધનુતક્કારીતિ ધનુપાટલિ. તાલીસાતિ તાલીસપત્તરુક્ખા. કચ્છવિતતેતિ એતેહિ જાતિસુમનાદીહિ વિતતે નદિકચ્છપબ્બતકચ્છે. સંકુસુમિતલતાતિ તેસુ તેસુ ઠાનેસુ સુટ્ઠુ કુસુમિતઅતિમુત્તકેહિ ચેવ નાનાવિધલતાહિ ચ વિતતપટિમણ્ડિતપદેસે. ગણાધિવુટ્ઠેતિ એતેસં વિજ્જાધરાદીનં ગણેહિ અધિવુટ્ઠે. પુણ્ણમુખોતિ મુખપરિપુણ્ણતાય પુણ્ણમુખો. પરેહિ ફુટ્ઠતાય ફુસ્સકોકિલો. વિલાસિતનયનોતિ વિલાસિતનેત્તો. મત્તક્ખોતિ યથા મત્તાનં અક્ખીનિ રત્તાનિ હોન્તિ, એવં રત્તક્ખો, પમાણયુત્તનેત્તો વા.
Tattha piyakāti setapupphā. Hasanāti ha-kāro sandhikaro, asanāyeva. Tirīṭīti ekā rukkhajāti. Candanāti rattasurabhicandanā. Oghavaneti etesaṃ oghena ghaṭāya samannāgatavane. Devadārukacocagahaneti devadārurukkhehi ceva kadalīhi ca gahane. Kaccikārāti ekā rukkhajāti. Kaṇikārāti mahāpupphā. Kaṇṇikārāti khuddakapupphā. Kiṃsukāti vātaghātakā. Yodhikāti yūthikā. Vanamallikamanaṅgaṇamanavajjabhaṇḍisurucirabhaginimālāmalyadhareti mallikānañca anaṅgaṇānaṃ anavajjānañca bhaṇḍīnaṃ surucirānañca bhaginīnaṃ pupphehi mālyadhārayamāne. Dhanutakkārīti dhanupāṭali. Tālīsāti tālīsapattarukkhā. Kacchavitateti etehi jātisumanādīhi vitate nadikacchapabbatakacche. Saṃkusumitalatāti tesu tesu ṭhānesu suṭṭhu kusumitaatimuttakehi ceva nānāvidhalatāhi ca vitatapaṭimaṇḍitapadese. Gaṇādhivuṭṭheti etesaṃ vijjādharādīnaṃ gaṇehi adhivuṭṭhe. Puṇṇamukhoti mukhaparipuṇṇatāya puṇṇamukho. Parehi phuṭṭhatāya phussakokilo. Vilāsitanayanoti vilāsitanetto. Mattakkhoti yathā mattānaṃ akkhīni rattāni honti, evaṃ rattakkho, pamāṇayuttanetto vā.
ભગિનિયોતિ અરિયવોહારેન આલપનં. પરિચરેય્યાથાતિ સકલદિવસં ગહેત્વા વિચરેય્યાથ. ઇતિ સો પિયકથં કથેત્વા ઉય્યોજેતિ. કદાચિ પન કુણાલો સપરિવારો પુણ્ણમુખં દસ્સનાય ગચ્છતિ, કદાચિ પુણ્ણમુખો કુણાલસ્સ સન્તિકં આગચ્છતિ. તેનાહ ‘‘અથ ખલુ, ભો’’તિ. સમ્માતિ વયસ્સ. આગમ્માતિ પટિચ્ચ ઉપનિસ્સાય. લભેય્યામાતિ કુણાલસ્સ સન્તિકા પિયવચનં લભેય્યામ. અપ્પેવ નામાતિ અપિ નામ લભેય્યાથ, વક્ખામિ નન્તિ. સુજાતાનન્તિ સમજાતિકાનં.
Bhaginiyoti ariyavohārena ālapanaṃ. Paricareyyāthāti sakaladivasaṃ gahetvā vicareyyātha. Iti so piyakathaṃ kathetvā uyyojeti. Kadāci pana kuṇālo saparivāro puṇṇamukhaṃ dassanāya gacchati, kadāci puṇṇamukho kuṇālassa santikaṃ āgacchati. Tenāha ‘‘atha khalu, bho’’ti. Sammāti vayassa. Āgammāti paṭicca upanissāya. Labheyyāmāti kuṇālassa santikā piyavacanaṃ labheyyāma. Appeva nāmāti api nāma labheyyātha, vakkhāmi nanti. Sujātānanti samajātikānaṃ.
નસ્સાતિ પલાય. જમ્માતિ લામક. વિયત્તોતિ કો નુ તયા સદિસો અઞ્ઞો બ્યત્તો નામ અત્થિ. જાયાજિનેનાતિ જાયાજિતેન, અયમેવ વા પાઠો. એવં ઇત્થિપરાજિતેન તયા સદિસો કો નામ બ્યત્તો અત્થીતિ તં પુન એવરૂપસ્સ વચનસ્સ અભણનત્થાય અપસાદેતિ. તતોયેવાતિ ‘‘કુદ્ધો મે કુણાલો’’તિ ચિન્તેત્વા તતોયેવ પટિનિવત્તિ, સો નિવત્તિત્વા સપરિવારો અત્તનો નિવાસટ્ઠાનમેવ અગમાસિ.
Nassāti palāya. Jammāti lāmaka. Viyattoti ko nu tayā sadiso añño byatto nāma atthi. Jāyājinenāti jāyājitena, ayameva vā pāṭho. Evaṃ itthiparājitena tayā sadiso ko nāma byatto atthīti taṃ puna evarūpassa vacanassa abhaṇanatthāya apasādeti. Tatoyevāti ‘‘kuddho me kuṇālo’’ti cintetvā tatoyeva paṭinivatti, so nivattitvā saparivāro attano nivāsaṭṭhānameva agamāsi.
અપ્પેવ નામાતિ સંસયપરિવિતક્કો, ઇમમ્હા આબાધા વુટ્ઠહેય્ય વા નો વાતિ એવં ચિન્તેત્વા તં ઓહાય પક્કમિંસુ. તુમ્હન્તિ તુમ્હાકં. અપ્પેવ નામાતિ તમ્હા આબાધા વુટ્ઠહેય્ય વા નો વા, અમ્હાકં આગતકાલે મતો ભવિસ્સતિ. મયઞ્હિ ઇદાનેવ સો મરિસ્સતીતિ ઞત્વા તુમ્હાકં પાદપરિચારિકા ભવિતું આગતા. તેનુપસઙ્કમીતિ ઇમા ઇત્થિયો સામિકસ્સ મતકાલે આગતા પટિક્કૂલા ભવિસ્સામાતિ તં પહાય આગતા, અહં ગન્ત્વા મમ સહાયકં પુપ્ફફલાદીનિ નાનાભેસજ્જાનિ સંહરિત્વા અરોગં કરિસ્સામીતિ ચિન્તેત્વા નાગબલો મહાસત્તો આકાસે ઉપ્પતિત્વા યેન સો તેનુપસઙ્કમિ. હન્તિ નિપાતો, ‘‘જીવસિ, સમ્મા’’તિ પુચ્છન્તો એવમાહ. ઇતરોપિસ્સ ‘‘જીવામી’’તિ વદન્તો ‘‘હં સમ્મા’’તિ આહ. પાયાપેસીતિ પાયેસિ. પટિપ્પસ્સમ્ભીતિ વૂપસમીતિ.
Appeva nāmāti saṃsayaparivitakko, imamhā ābādhā vuṭṭhaheyya vā no vāti evaṃ cintetvā taṃ ohāya pakkamiṃsu. Tumhanti tumhākaṃ. Appeva nāmāti tamhā ābādhā vuṭṭhaheyya vā no vā, amhākaṃ āgatakāle mato bhavissati. Mayañhi idāneva so marissatīti ñatvā tumhākaṃ pādaparicārikā bhavituṃ āgatā. Tenupasaṅkamīti imā itthiyo sāmikassa matakāle āgatā paṭikkūlā bhavissāmāti taṃ pahāya āgatā, ahaṃ gantvā mama sahāyakaṃ pupphaphalādīni nānābhesajjāni saṃharitvā arogaṃ karissāmīti cintetvā nāgabalo mahāsatto ākāse uppatitvā yena so tenupasaṅkami. Hanti nipāto, ‘‘jīvasi, sammā’’ti pucchanto evamāha. Itaropissa ‘‘jīvāmī’’ti vadanto ‘‘haṃ sammā’’ti āha. Pāyāpesīti pāyesi. Paṭippassambhīti vūpasamīti.
તાપિ દિજકઞ્ઞાયો અસ્મિં અરોગે જાતે આગતા. કુણાલોપિ પુણ્ણમુખં કતિપાહં ફલાફલાનિ ખાદાપેત્વા તસ્સ બલપ્પત્તકાલે, ‘‘સમ્મ, ઇદાનિ ત્વં અરોગો, અત્તનો પરિચારિકાહિ સદ્ધિં વસ, અહમ્પિ અત્તનો વસનટ્ઠાનં ગમિસ્સામી’’તિ આહ. અથ નં સો ‘‘ઇમા, સમ્મ, મં બાળ્હગિલાનં પહાય પલાયન્તિ, ન મે એતાહિ ધુત્તીહિ અત્થો’’તિ આહ. તં સુત્વા મહાસત્તો ‘‘તેન હિ તે, સમ્મ, ઇત્થીનં પાપભાવં આચિક્ખિસ્સામી’’તિ પુણ્ણમુખં ગહેત્વા હિમવન્તપસ્સે મનોસિલાતલં નેત્વા સત્તયોજનિકસાલરુક્ખમૂલે મનોસિલાસને નિસીદિ. એકસ્મિં પસ્સે પુણ્ણમુખો સપરિવારો નિસીદિ. સકલહિમવન્તે દેવઘોસના ચરિ – ‘‘અજ્જ કુણાલો સકુણરાજા હિમવન્તે મનોસિલાસને નિસીદિત્વા બુદ્ધલીલાય ધમ્મં દેસેસ્સતિ, તં સુણાથા’’તિ. પરમ્પરઘોસેન છ કામાવચરદેવા સુત્વા યેભુય્યેન તત્થ સન્નિપતિંસુ. બહુનાગસુપણ્ણકિન્નરવિજ્જાધરાદીનમ્પિ દેવતા તમત્થં ઉગ્ઘોસેસું. તદા આનન્દો નામ ગિજ્ઝરાજા દસસહસ્સગિજ્ઝપરિવારો ગિજ્ઝપબ્બતે પટિવસતિ. સોપિ તં કોલાહલં સુત્વા ‘‘ધમ્મં સુણિસ્સામી’’તિ સપરિવારો આગન્ત્વા એકમન્તં નિસીદિ. નારદોપિ પઞ્ચાભિઞ્ઞો તાપસો દસસહસ્સતાપસપરિવુતો હિમવન્તપદેસે વિહરન્તો તં દેવઘોસનં સુત્વા ‘‘સહાયો કિર મે કુણાલો ઇત્થીનં અગુણં કથેસ્સતિ, મહાસમાગમો ભવિસ્સતિ, મયાપિ તં દેસનં સોતું વટ્ટતી’’તિ તાપસદસસહસ્સેન સદ્ધિં ઇદ્ધિયા તત્થ ગન્ત્વા એકમન્તં નિસીદિ. બુદ્ધાનં દેસનાસન્નિપાતસદિસો મહાસમાગમો અહોસિ. અથ મહાસત્તો જાતિસ્સરઞાણેન ઇત્થિદોસપટિસંયુત્તં અતીતભવે દિટ્ઠકારણં પુણ્ણમુખં કાયસક્ખિં કત્વા કથેસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Tāpi dijakaññāyo asmiṃ aroge jāte āgatā. Kuṇālopi puṇṇamukhaṃ katipāhaṃ phalāphalāni khādāpetvā tassa balappattakāle, ‘‘samma, idāni tvaṃ arogo, attano paricārikāhi saddhiṃ vasa, ahampi attano vasanaṭṭhānaṃ gamissāmī’’ti āha. Atha naṃ so ‘‘imā, samma, maṃ bāḷhagilānaṃ pahāya palāyanti, na me etāhi dhuttīhi attho’’ti āha. Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘tena hi te, samma, itthīnaṃ pāpabhāvaṃ ācikkhissāmī’’ti puṇṇamukhaṃ gahetvā himavantapasse manosilātalaṃ netvā sattayojanikasālarukkhamūle manosilāsane nisīdi. Ekasmiṃ passe puṇṇamukho saparivāro nisīdi. Sakalahimavante devaghosanā cari – ‘‘ajja kuṇālo sakuṇarājā himavante manosilāsane nisīditvā buddhalīlāya dhammaṃ desessati, taṃ suṇāthā’’ti. Paramparaghosena cha kāmāvacaradevā sutvā yebhuyyena tattha sannipatiṃsu. Bahunāgasupaṇṇakinnaravijjādharādīnampi devatā tamatthaṃ ugghosesuṃ. Tadā ānando nāma gijjharājā dasasahassagijjhaparivāro gijjhapabbate paṭivasati. Sopi taṃ kolāhalaṃ sutvā ‘‘dhammaṃ suṇissāmī’’ti saparivāro āgantvā ekamantaṃ nisīdi. Nāradopi pañcābhiñño tāpaso dasasahassatāpasaparivuto himavantapadese viharanto taṃ devaghosanaṃ sutvā ‘‘sahāyo kira me kuṇālo itthīnaṃ aguṇaṃ kathessati, mahāsamāgamo bhavissati, mayāpi taṃ desanaṃ sotuṃ vaṭṭatī’’ti tāpasadasasahassena saddhiṃ iddhiyā tattha gantvā ekamantaṃ nisīdi. Buddhānaṃ desanāsannipātasadiso mahāsamāgamo ahosi. Atha mahāsatto jātissarañāṇena itthidosapaṭisaṃyuttaṃ atītabhave diṭṭhakāraṇaṃ puṇṇamukhaṃ kāyasakkhiṃ katvā kathesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
‘‘અથ ખલુ, ભો, કુણાલો સકુણો તં પુણ્ણમુખં ફુસ્સકોકિલં ગિલાનવુટ્ઠિતં અચિરવુટ્ઠિતં ગેલઞ્ઞા એતદવોચ –
‘‘Atha khalu, bho, kuṇālo sakuṇo taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ gilānavuṭṭhitaṃ aciravuṭṭhitaṃ gelaññā etadavoca –
‘‘‘દિટ્ઠા મયા, સમ્મ પુણ્ણમુખ, કણ્હા દ્વેપિતિકા પઞ્ચપતિકાય છટ્ઠે પુરિસે ચિત્તં પટિબન્ધન્તિયા, યદિદં કબન્ધે પીઠસપ્પિમ્હી’’’તિ. ભવતિ ચ પનુત્તરેત્થ વાક્યં –
‘‘‘Diṭṭhā mayā, samma puṇṇamukha, kaṇhā dvepitikā pañcapatikāya chaṭṭhe purise cittaṃ paṭibandhantiyā, yadidaṃ kabandhe pīṭhasappimhī’’’ti. Bhavati ca panuttarettha vākyaṃ –
૨૯૦.
290.
‘‘અથજ્જુનો નકુલો ભીમસેનો, યુધિટ્ઠિલો સહદેવો ચ રાજા;
‘‘Athajjuno nakulo bhīmaseno, yudhiṭṭhilo sahadevo ca rājā;
એતે પતી પઞ્ચ મતિચ્ચ નારી, અકાસિ ખુજ્જવામનકેન પાપ’ન્તિ.
Ete patī pañca maticca nārī, akāsi khujjavāmanakena pāpa’nti.
‘‘દિટ્ઠા મયા, સમ્મ પુણ્ણમુખ, સચ્ચતપાપી નામ સમણી સુસાનમજ્ઝે વસન્તી ચતુત્થભત્તં પરિણામયમાના સુરાધુત્તકેન પાપમકાસિ.
‘‘Diṭṭhā mayā, samma puṇṇamukha, saccatapāpī nāma samaṇī susānamajjhe vasantī catutthabhattaṃ pariṇāmayamānā surādhuttakena pāpamakāsi.
‘‘દિટ્ઠા મયા, સમ્મ પુણ્ણમુખ, કાકવતી નામ દેવી સમુદ્દમજ્ઝે વસન્તી ભરિયા વેનતેય્યસ્સ નટકુવેરેન પાપમકાસિ.
‘‘Diṭṭhā mayā, samma puṇṇamukha, kākavatī nāma devī samuddamajjhe vasantī bhariyā venateyyassa naṭakuverena pāpamakāsi.
‘‘દિટ્ઠા મયા, સમ્મ પુણ્ણમુખ, કુરુઙ્ગદેવી નામ લોમસુદ્દરી એળિકકુમારં કામયમાના છળઙ્ગકુમારધનન્તેવાસિના પાપમકાસિ.
‘‘Diṭṭhā mayā, samma puṇṇamukha, kuruṅgadevī nāma lomasuddarī eḷikakumāraṃ kāmayamānā chaḷaṅgakumāradhanantevāsinā pāpamakāsi.
‘‘એવઞ્હેતં મયા ઞાતં, બ્રહ્મદત્તસ્સ માતરં;
‘‘Evañhetaṃ mayā ñātaṃ, brahmadattassa mātaraṃ;
ઓહાય કોસલરાજં, પઞ્ચાલચણ્ડેન પાપમકાસિ.
Ohāya kosalarājaṃ, pañcālacaṇḍena pāpamakāsi.
૨૯૧.
291.
‘‘એતા ચ અઞ્ઞા ચ અકંસુ પાપં, તસ્માહમિત્થીનં ન વિસ્સસે નપ્પસંસે;
‘‘Etā ca aññā ca akaṃsu pāpaṃ, tasmāhamitthīnaṃ na vissase nappasaṃse;
મહી યથા જગતિ સમાનરત્તા, વસુન્ધરા ઇતરીતરાપતિટ્ઠા;
Mahī yathā jagati samānarattā, vasundharā itarītarāpatiṭṭhā;
સબ્બસહા અફન્દના અકુપ્પા, તથિત્થિયો તાયો ન વિસ્સસે નરો.
Sabbasahā aphandanā akuppā, tathitthiyo tāyo na vissase naro.
૨૯૨.
292.
‘‘સીહો યથા લોહિતમંસભોજનો, વાળમિગો પઞ્ચાવુધો સુરુદ્ધો;
‘‘Sīho yathā lohitamaṃsabhojano, vāḷamigo pañcāvudho suruddho;
પસય્હખાદી પરહિંસને રતો, તથિત્થિયો તાયો ન વિસ્સસે નરો.
Pasayhakhādī parahiṃsane rato, tathitthiyo tāyo na vissase naro.
‘‘ન ખલુ, સમ્મ પુણ્ણમુખ, વેસિયો નારિયો ગમનિયો, ન હેતા બન્ધકિયો નામ, વધિકાયો નામ એતાયો, યદિદં વેસિયો નારિયો ગમનિયો’’તિ.
‘‘Na khalu, samma puṇṇamukha, vesiyo nāriyo gamaniyo, na hetā bandhakiyo nāma, vadhikāyo nāma etāyo, yadidaṃ vesiyo nāriyo gamaniyo’’ti.
‘‘ચોરો વિય વેણિકતા મદિરાવ દિદ્ધા વાણિજો વિય વાચાસન્થુતિયો ઇસ્સસિઙ્ગમિવ વિપરિવત્તાયો ઉરગમિવ દુજિવ્હાયો. સોબ્ભમિવ પટિચ્છન્ના પાતાલમિવ દુપ્પૂરા રક્ખસી વિય દુત્તોસા યમોવેકન્તહારિયો. સિખીરિવ સબ્બભક્ખા નદીરિવ સબ્બવાહી અનિલો વિય યેનકામંચરા નેરુ વિય અવિસેસકરા વિસરુક્ખો વિય નિચ્ચફલિતાયોતિ. ભવતિ ચ પનુત્તરેત્થ વાક્યં –
‘‘Coro viya veṇikatā madirāva diddhā vāṇijo viya vācāsanthutiyo issasiṅgamiva viparivattāyo uragamiva dujivhāyo. Sobbhamiva paṭicchannā pātālamiva duppūrā rakkhasī viya duttosā yamovekantahāriyo. Sikhīriva sabbabhakkhā nadīriva sabbavāhī anilo viya yenakāmaṃcarā neru viya avisesakarā visarukkho viya niccaphalitāyoti. Bhavati ca panuttarettha vākyaṃ –
૨૯૩.
293.
‘‘‘યથા ચોરો યથા દિદ્ધો, વાણિજોવ વિકત્થની;
‘‘‘Yathā coro yathā diddho, vāṇijova vikatthanī;
ઇસ્સસિઙ્ગમિવ પરિવત્તા, દુજિવ્હા ઉરગો વિય.
Issasiṅgamiva parivattā, dujivhā urago viya.
૨૯૪.
294.
‘‘‘સોબ્ભમિવ પટિચ્છન્ના, પાતાલમિવ દુપ્પુરા;
‘‘‘Sobbhamiva paṭicchannā, pātālamiva duppurā;
રક્ખસી વિય દુત્તોસા, યમોવેકન્તહારિયો.
Rakkhasī viya duttosā, yamovekantahāriyo.
૨૯૫.
295.
‘‘યથા સિખી નદી વાતો, નેરુનાવ સમાગતા;
‘‘Yathā sikhī nadī vāto, nerunāva samāgatā;
વિસરુક્ખો વિય નિચ્ચફલા, નાસયન્તિ ઘરે ભોગં;
Visarukkho viya niccaphalā, nāsayanti ghare bhogaṃ;
રતનન્તકરિત્થિયો’’’તિ.
Ratanantakaritthiyo’’’ti.
તત્થ ગિલાનવુટ્ઠિતન્તિ પઠમં ગિલાનં પચ્છા વુટ્ઠિતં. દિટ્ઠા મયાતિ અતીતે કિર બ્રહ્મદત્તો કાસિરાજા સમ્પન્નબલવાહનતાય કોસલરજ્જં ગહેત્વા કોસલરાજાનં મારેત્વા તસ્સ અગ્ગમહેસિં સગબ્ભં ગહેત્વા બારાણસિં ગન્ત્વા તં અત્તનો અગ્ગમહેસિં અકાસિ. સા અપરભાગે ધીતરં વિજાયિ. રઞ્ઞો પન પકતિયા ધીતા વા પુત્તો વા નત્થિ, સો તુસ્સિત્વા, ‘‘ભદ્દે, વરં ગણ્હાહી’’તિ આહ. સા ગહિતકં કત્વા ઠપેસિ. તસ્સા પન કુમારિકાય ‘‘કણ્હા’’તિ નામં કરિંસુ. અથસ્સા વયપ્પત્તાય માતા તં આહ – ‘‘અમ્મ, પિતરા તવ વરો દિન્નો, તમહં ગહેત્વા ઠપેસિં, તવ રુચ્ચનકં વરં ગણ્હા’’તિ. સા ‘‘અમ્મ, મય્હં અઞ્ઞં અવિજ્જમાનં નત્થિ, પતિગ્ગહણત્થાય મે સયં વરં કારેહી’’તિ કિલેસબહુલતાય હિરોત્તપ્પં ભિન્દિત્વા માતરં આહ. સા રઞ્ઞો આરોચેસિ. રાજા ‘‘યથારુચિતં પતિં ગણ્હતૂ’’તિ વત્વા સયં વરં ઘોસાપેસિ. રાજઙ્ગણે સબ્બાલઙ્કારપટિમણ્ડિતા બહૂ પુરિસા સન્નિપતિંસુ. કણ્હા પુપ્ફસમુગ્ગં આદાય ઉત્તરસીહપઞ્જરે ઠિતા ઓલોકેન્તી એકમ્પિ ન રોચેસિ.
Tattha gilānavuṭṭhitanti paṭhamaṃ gilānaṃ pacchā vuṭṭhitaṃ. Diṭṭhā mayāti atīte kira brahmadatto kāsirājā sampannabalavāhanatāya kosalarajjaṃ gahetvā kosalarājānaṃ māretvā tassa aggamahesiṃ sagabbhaṃ gahetvā bārāṇasiṃ gantvā taṃ attano aggamahesiṃ akāsi. Sā aparabhāge dhītaraṃ vijāyi. Rañño pana pakatiyā dhītā vā putto vā natthi, so tussitvā, ‘‘bhadde, varaṃ gaṇhāhī’’ti āha. Sā gahitakaṃ katvā ṭhapesi. Tassā pana kumārikāya ‘‘kaṇhā’’ti nāmaṃ kariṃsu. Athassā vayappattāya mātā taṃ āha – ‘‘amma, pitarā tava varo dinno, tamahaṃ gahetvā ṭhapesiṃ, tava ruccanakaṃ varaṃ gaṇhā’’ti. Sā ‘‘amma, mayhaṃ aññaṃ avijjamānaṃ natthi, patiggahaṇatthāya me sayaṃ varaṃ kārehī’’ti kilesabahulatāya hirottappaṃ bhinditvā mātaraṃ āha. Sā rañño ārocesi. Rājā ‘‘yathārucitaṃ patiṃ gaṇhatū’’ti vatvā sayaṃ varaṃ ghosāpesi. Rājaṅgaṇe sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā bahū purisā sannipatiṃsu. Kaṇhā pupphasamuggaṃ ādāya uttarasīhapañjare ṭhitā olokentī ekampi na rocesi.
તદા પણ્ડુરાજગોત્તતો અજ્જુનો નકુલો ભીમસેનો યુધિટ્ઠિલો સહદેવોતિ ઇમે પઞ્ચ પણ્ડુરાજપુત્તા તક્કસિલાયં દિસાપામોક્ખસ્સ આચરિયસ્સ સન્તિકે સિપ્પં ઉગ્ગહેત્વા ‘‘દેસચારિત્તં જાનિસ્સામા’’તિ વિચરન્તા બારાણસિં પત્વા અન્તોનગરે કોલાહલં સુત્વા પુચ્છિત્વા તમત્થં ઞત્વા ‘‘મયમ્પિ ગમિસ્સામા’’તિ કઞ્ચનરૂપસમાનરૂપા તત્થ ગન્ત્વા પટિપાટિયા અટ્ઠંસુ. કણ્હા તે દિસ્વા પઞ્ચસુપિ તેસુ પટિબદ્ધચિત્તા હુત્વા પઞ્ચન્નમ્પિ સીસેસુ માલાચુમ્બટકાનિ ખિપિત્વા, ‘‘અમ્મ, ઇમે પઞ્ચ જને વરેમી’’તિ આહ. સાપિ રઞ્ઞો આરોચેસિ. રાજા વરસ્સ દિન્નત્તા ‘‘ન લભિસ્સતી’’તિ અવત્વા અનત્તમનોવ ‘‘કિંજાતિકા કસ્સ પુત્તા’’તિ પુચ્છિત્વા પણ્ડુરાજપુત્તભાવં ઞત્વા તેસં સક્કારં કત્વા તં પાદપરિચારિકં અદાસિ.
Tadā paṇḍurājagottato ajjuno nakulo bhīmaseno yudhiṭṭhilo sahadevoti ime pañca paṇḍurājaputtā takkasilāyaṃ disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippaṃ uggahetvā ‘‘desacārittaṃ jānissāmā’’ti vicarantā bārāṇasiṃ patvā antonagare kolāhalaṃ sutvā pucchitvā tamatthaṃ ñatvā ‘‘mayampi gamissāmā’’ti kañcanarūpasamānarūpā tattha gantvā paṭipāṭiyā aṭṭhaṃsu. Kaṇhā te disvā pañcasupi tesu paṭibaddhacittā hutvā pañcannampi sīsesu mālācumbaṭakāni khipitvā, ‘‘amma, ime pañca jane varemī’’ti āha. Sāpi rañño ārocesi. Rājā varassa dinnattā ‘‘na labhissatī’’ti avatvā anattamanova ‘‘kiṃjātikā kassa puttā’’ti pucchitvā paṇḍurājaputtabhāvaṃ ñatvā tesaṃ sakkāraṃ katvā taṃ pādaparicārikaṃ adāsi.
સા સત્તભૂમિકપાસાદે તે કિલેસવસેન સઙ્ગણ્હિ. એકો પનસ્સા પરિચારકો ખુજ્જો પીઠસપ્પી અત્થિ. સા પઞ્ચ રાજપુત્તે કિલેસવસેન સઙ્ગણ્હિત્વા તેસં બહિ નિક્ખન્તકાલે ઓકાસં લભિત્વા કિલેસેન અનુડય્હમાના ખુજ્જેન સદ્ધિં પાપં કરોતિ, તેન ચ સદ્ધિં કથેન્તી – ‘‘મય્હં તયા સદિસો પિયો નત્થિ, રાજપુત્તે મારાપેત્વા તેસં ગલલોહિતેન તવ પાદે મક્ખાપેસ્સામી’’તિ વદતિ. ઇતરેસુપિ જેટ્ઠભાતિકેન મિસ્સીભૂતકાલે – ‘‘ઇમેહિ ચતૂહિ ત્વમેવ મય્હં પિયતરો, મયા જીવિતમ્પિ તવત્થાય પરિચ્ચત્તં, મમ પિતુ અચ્ચયેન તુય્હઞ્ઞેવ રજ્જં દાપેસ્સામી’’તિ વદતિ. ઇતરેહિ સદ્ધિં મિસ્સીભૂતકાલેપિ એસેવ નયો. તે ‘‘અયં અમ્હે પિયાયતિ, ઇસ્સરિયઞ્ચ નો એતં નિસ્સાય જાત’’ન્તિ તસ્સા અતિવિય તુસ્સન્તિ.
Sā sattabhūmikapāsāde te kilesavasena saṅgaṇhi. Eko panassā paricārako khujjo pīṭhasappī atthi. Sā pañca rājaputte kilesavasena saṅgaṇhitvā tesaṃ bahi nikkhantakāle okāsaṃ labhitvā kilesena anuḍayhamānā khujjena saddhiṃ pāpaṃ karoti, tena ca saddhiṃ kathentī – ‘‘mayhaṃ tayā sadiso piyo natthi, rājaputte mārāpetvā tesaṃ galalohitena tava pāde makkhāpessāmī’’ti vadati. Itaresupi jeṭṭhabhātikena missībhūtakāle – ‘‘imehi catūhi tvameva mayhaṃ piyataro, mayā jīvitampi tavatthāya pariccattaṃ, mama pitu accayena tuyhaññeva rajjaṃ dāpessāmī’’ti vadati. Itarehi saddhiṃ missībhūtakālepi eseva nayo. Te ‘‘ayaṃ amhe piyāyati, issariyañca no etaṃ nissāya jāta’’nti tassā ativiya tussanti.
સા એકદિવસં આબાધિકા અહોસિ. અથ નં તે પરિવારેત્વા એકો સીસં સમ્બાહન્તો નિસીદિ, સેસા એકેકં હત્થઞ્ચ પાદઞ્ચ. ખુજ્જો પન પાદમૂલે નિસીદિ. સા સીસં સમ્બાહમાનસ્સ જેટ્ઠભાતિકસ્સ અજ્જુનકુમારસ્સ – ‘‘મય્હં તયા પિયતરો નત્થિ, જીવમાના તુય્હં જીવિસ્સામિ, પિતુ અચ્ચયેન તુય્હં રજ્જં દાપેસ્સામી’’તિ સીસેન સઞ્ઞં દદમાના તં સઙ્ગણ્હિ, ઇતરેસમ્પિ હત્થપાદેહિ તથેવ સઞ્ઞં અદાસિ. ખુજ્જસ્સ પન – ‘‘ત્વઞ્ઞેવ મમ પિયો, તવત્થાય અહં જીવિસ્સામી’’તિ જિવ્હાય સઞ્ઞં અદાસિ. તે સબ્બેપિ પુબ્બે કથિતભાવેન તાય સઞ્ઞાય તમત્થં જાનિંસુ. તેસુ સેસા અત્તનો દિન્નસઞ્ઞાયેવ જાનિંસુ. અજ્જુનકુમારો પન તસ્સા હત્થપાદજિવ્હાવિકારે દિસ્વા – ‘‘યથા મય્હં, એવં સેસાનમ્પિ ઇમાય સઞ્ઞા દિન્ના ભવિસ્સતિ, ખુજ્જેન ચાપિ સદ્ધિં એતિસ્સાય સન્થવેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ ચિન્તેત્વા ભાતરો ગહેત્વા બહિ નિક્ખમિત્વા પુચ્છિ – ‘‘દિટ્ઠા વો પઞ્ચપતિકા મમ સીસવિકારં દસ્સેન્તી’’તિ? ‘‘આમ, દિટ્ઠા’’તિ. ‘‘કિંકારણં જાનાથા’’તિ? ‘‘ન જાનામા’’તિ. ‘‘ઇદં નામેત્થ કારણં, તુમ્હાકં પન હત્થપાદેહિ દિન્નસઞ્ઞાય કારણં જાનાથા’’તિ? ‘‘આમ, જાનામા’’તિ. ‘‘અમ્હાકમ્પિ તેનેવ કારણેન અદાસિ, ખુજ્જસ્સ જિવ્હાવિકારેન સઞ્ઞાદાનસ્સ કારણં જાનાથા’’તિ? ‘‘ન જાનામા’’તિ. અથ નેસં આચિક્ખિત્વા ‘‘ઇમિનાપિ સદ્ધિં એતાય પાપકમ્મં કત’’ન્તિ વત્વા તેસુ અસદ્દહન્તેસુ ખુજ્જં પક્કોસિત્વા પુચ્છિ. સો સબ્બં પવત્તિં કથેસિ.
Sā ekadivasaṃ ābādhikā ahosi. Atha naṃ te parivāretvā eko sīsaṃ sambāhanto nisīdi, sesā ekekaṃ hatthañca pādañca. Khujjo pana pādamūle nisīdi. Sā sīsaṃ sambāhamānassa jeṭṭhabhātikassa ajjunakumārassa – ‘‘mayhaṃ tayā piyataro natthi, jīvamānā tuyhaṃ jīvissāmi, pitu accayena tuyhaṃ rajjaṃ dāpessāmī’’ti sīsena saññaṃ dadamānā taṃ saṅgaṇhi, itaresampi hatthapādehi tatheva saññaṃ adāsi. Khujjassa pana – ‘‘tvaññeva mama piyo, tavatthāya ahaṃ jīvissāmī’’ti jivhāya saññaṃ adāsi. Te sabbepi pubbe kathitabhāvena tāya saññāya tamatthaṃ jāniṃsu. Tesu sesā attano dinnasaññāyeva jāniṃsu. Ajjunakumāro pana tassā hatthapādajivhāvikāre disvā – ‘‘yathā mayhaṃ, evaṃ sesānampi imāya saññā dinnā bhavissati, khujjena cāpi saddhiṃ etissāya santhavena bhavitabba’’nti cintetvā bhātaro gahetvā bahi nikkhamitvā pucchi – ‘‘diṭṭhā vo pañcapatikā mama sīsavikāraṃ dassentī’’ti? ‘‘Āma, diṭṭhā’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇaṃ jānāthā’’ti? ‘‘Na jānāmā’’ti. ‘‘Idaṃ nāmettha kāraṇaṃ, tumhākaṃ pana hatthapādehi dinnasaññāya kāraṇaṃ jānāthā’’ti? ‘‘Āma, jānāmā’’ti. ‘‘Amhākampi teneva kāraṇena adāsi, khujjassa jivhāvikārena saññādānassa kāraṇaṃ jānāthā’’ti? ‘‘Na jānāmā’’ti. Atha nesaṃ ācikkhitvā ‘‘imināpi saddhiṃ etāya pāpakammaṃ kata’’nti vatvā tesu asaddahantesu khujjaṃ pakkositvā pucchi. So sabbaṃ pavattiṃ kathesi.
તે તસ્સ વચનં સુત્વા તસ્સા વિગતચ્છન્દરાગા હુત્વા – ‘‘અહો માતુગામો નામ પાપો દુસ્સીલો, માદિસે નામ જાતિસમ્પન્ને સોભગ્ગપ્પત્તે પહાય એવરૂપેન જેગુચ્છપટિકૂલેન ખુજ્જેન સદ્ધિં પાપકમ્મં કરોતિ, કો નામ પણ્ડિતજાતિકો એવં નિલ્લજ્જાહિ પાપધમ્માહિ ઇત્થીહિ સદ્ધિં રમિસ્સતી’’તિ અનેકપરિયાયેન માતુગામં ગરહિત્વા ‘‘અલં નો ઘરાવાસેના’’તિ પઞ્ચ જના હિમવન્તં પવિસિત્વા પબ્બજિત્વા કસિણપરિકમ્મં કત્વા આયુપરિયોસાને યથાકમ્મં ગતા. કુણાલો પન સકુણરાજા તદા અજ્જુનકુમારો અહોસિ. તસ્મા અત્તના દિટ્ઠકારણં દસ્સેન્તો ‘‘દિટ્ઠા મયા’’તિઆદિમાહ.
Te tassa vacanaṃ sutvā tassā vigatacchandarāgā hutvā – ‘‘aho mātugāmo nāma pāpo dussīlo, mādise nāma jātisampanne sobhaggappatte pahāya evarūpena jegucchapaṭikūlena khujjena saddhiṃ pāpakammaṃ karoti, ko nāma paṇḍitajātiko evaṃ nillajjāhi pāpadhammāhi itthīhi saddhiṃ ramissatī’’ti anekapariyāyena mātugāmaṃ garahitvā ‘‘alaṃ no gharāvāsenā’’ti pañca janā himavantaṃ pavisitvā pabbajitvā kasiṇaparikammaṃ katvā āyupariyosāne yathākammaṃ gatā. Kuṇālo pana sakuṇarājā tadā ajjunakumāro ahosi. Tasmā attanā diṭṭhakāraṇaṃ dassento ‘‘diṭṭhā mayā’’tiādimāha.
તત્થ દ્વેપિતિકાતિ કોસલરઞ્ઞો ચ કાસિરઞ્ઞો ચ વસેનેતં વુત્તં. પઞ્ચપતિકાયાતિ પઞ્ચપતિકા, ય-કારો નિપાતમત્તો. પટિબન્ધન્તિયાતિ પટિબન્ધમાના. કબન્ધેતિ તસ્સ કિર ગીવા ઓનમિત્વા ઉરં અલ્લીના, તસ્મા છિન્નસીસો વિય ખાયતિ. પઞ્ચ મતિચ્ચાતિ એતે પઞ્ચ અતિક્કમિત્વા. ખુજ્જવામનકેનાતિ ખુજ્જેન વામનકેન.
Tattha dvepitikāti kosalarañño ca kāsirañño ca vasenetaṃ vuttaṃ. Pañcapatikāyāti pañcapatikā, ya-kāro nipātamatto. Paṭibandhantiyāti paṭibandhamānā. Kabandheti tassa kira gīvā onamitvā uraṃ allīnā, tasmā chinnasīso viya khāyati. Pañca maticcāti ete pañca atikkamitvā. Khujjavāmanakenāti khujjena vāmanakena.
ઇદં વત્વા અપરાનિપિ દિટ્ઠપુબ્બાનિ દસ્સેન્તો પુન ‘‘દિટ્ઠા’’તિઆદિમાહ. તત્થ દુતિયવત્થુસ્મિં તાવ અયં વિભાવના – અતીતે કિર બારાણસિં નિસ્સાય સચ્ચતપાપી નામ સેતસમણી સુસાને પણ્ણસાલં કારેત્વા તત્થ વસમાના ચત્તારિ ભત્તાનિ અતિક્કમિત્વા ભુઞ્જતિ, સકલનગરે ચન્દો વિય સૂરિયો વિય ચ પાકટા અહોસિ. બારાણસિવાસિનો ખિપિત્વાપિ ખલિત્વાપિ ‘‘નમો સચ્ચતપાપિયા’’તિ વદન્તિ. અથેકસ્મિં છણકાલે પઠમદિવસે તાવ સુવણ્ણકારા ગણબન્ધેન એકસ્મિં પદેસે મણ્ડપં કત્વા મચ્છમંસસુરાગન્ધમાલાદીનિ આહરિત્વા સુરાપાનં આરભિંસુ. અથેકો સુવણ્ણકારો સુરાપિટ્ઠકં છડ્ડેન્તો – ‘‘નમો સચ્ચતપાપિયા’’તિ વત્વા એકેન પણ્ડિતેન – ‘‘અમ્ભો અન્ધબાલ, ચલચિત્તાય ઇત્થિયા નમો કરોસિ, અહો બાલો’’તિ વુત્તે – ‘‘સમ્મ, મા એવં અવચ, મા નિરયસંવત્તનિકં કમ્મં કરી’’તિ આહ. અથ નં સો ‘‘દુબ્બુદ્ધિ તુણ્હી હોહિ, સહસ્સેન અબ્ભુતં કરોહિ, અહં તે સચ્ચતપાપિં ઇતો સત્તમે દિવસે અલઙ્કતપટિયત્તં ઇમસ્મિંયેવ ઠાને નિસિન્નો સુરાપિટ્ઠકં ગાહાપેત્વા સુરં પિવિસ્સામિ , માતુગામો ધુવસીલો નામ નત્થી’’તિ આહ. સો ‘‘ન સક્ખિસ્સસી’’તિ વત્વા તેન સદ્ધિં સહસ્સેન અબ્ભુતમકાસિ. સો તં અઞ્ઞેસં સુવણ્ણકારાનં આરોચેત્વા પુનદિવસે પાતોવ તાપસવેસેન સુસાનં પવિસિત્વા તસ્સા વસનટ્ઠાનસ્સ અવિદૂરે સૂરિયં નમસ્સન્તો અટ્ઠાસિ.
Idaṃ vatvā aparānipi diṭṭhapubbāni dassento puna ‘‘diṭṭhā’’tiādimāha. Tattha dutiyavatthusmiṃ tāva ayaṃ vibhāvanā – atīte kira bārāṇasiṃ nissāya saccatapāpī nāma setasamaṇī susāne paṇṇasālaṃ kāretvā tattha vasamānā cattāri bhattāni atikkamitvā bhuñjati, sakalanagare cando viya sūriyo viya ca pākaṭā ahosi. Bārāṇasivāsino khipitvāpi khalitvāpi ‘‘namo saccatapāpiyā’’ti vadanti. Athekasmiṃ chaṇakāle paṭhamadivase tāva suvaṇṇakārā gaṇabandhena ekasmiṃ padese maṇḍapaṃ katvā macchamaṃsasurāgandhamālādīni āharitvā surāpānaṃ ārabhiṃsu. Atheko suvaṇṇakāro surāpiṭṭhakaṃ chaḍḍento – ‘‘namo saccatapāpiyā’’ti vatvā ekena paṇḍitena – ‘‘ambho andhabāla, calacittāya itthiyā namo karosi, aho bālo’’ti vutte – ‘‘samma, mā evaṃ avaca, mā nirayasaṃvattanikaṃ kammaṃ karī’’ti āha. Atha naṃ so ‘‘dubbuddhi tuṇhī hohi, sahassena abbhutaṃ karohi, ahaṃ te saccatapāpiṃ ito sattame divase alaṅkatapaṭiyattaṃ imasmiṃyeva ṭhāne nisinno surāpiṭṭhakaṃ gāhāpetvā suraṃ pivissāmi , mātugāmo dhuvasīlo nāma natthī’’ti āha. So ‘‘na sakkhissasī’’ti vatvā tena saddhiṃ sahassena abbhutamakāsi. So taṃ aññesaṃ suvaṇṇakārānaṃ ārocetvā punadivase pātova tāpasavesena susānaṃ pavisitvā tassā vasanaṭṭhānassa avidūre sūriyaṃ namassanto aṭṭhāsi.
સા ભિક્ખાય ગચ્છમાના નં દિસ્વા – ‘‘મહિદ્ધિકો તાપસો ભવિસ્સતિ, અહં તાવ સુસાનપસ્સે વસામિ, અયં મજ્ઝે સુસાનસ્સ વસતિ, ભવિતબ્બમસ્સબ્ભન્તરે સન્તધમ્મેન, વન્દિસ્સામિ ન’’ન્તિ ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિ. સો નેવ ઓલોકેસિ ન આલપિ. દુતિયદિવસેપિ તથેવ અકાસિ. તતિયદિવસે પન વન્દિતકાલે અધોમુખોવ ‘‘ગચ્છાહી’’તિ આહ. ચતુત્થદિવસે ‘‘કચ્ચિ ભિક્ખાય ન કિલમસી’’તિ પટિસન્થારમકાસિ. સા ‘‘પટિસન્થારો મે લદ્ધો’’તિ તુટ્ઠા પક્કામિ. પઞ્ચમદિવસે બહુતરં પટિસન્થારં લભિત્વા થોકં નિસીદિત્વા ગતા. છટ્ઠે દિવસે પન તં આગન્ત્વા વન્દિત્વા નિસિન્નં – ‘‘ભગિનિ, કિં નુ ખો અજ્જ બારાણસિયં મહાગીતવાદિતસદ્દો’’તિ વત્વા – ‘‘અય્ય, તુમ્હે ન જાનાથ, નગરે છણો ઘુટ્ઠો, તત્થ કીળન્તાનં એસ સદ્દો’’તિ વુત્તે – ‘‘એત્થ નામેસો સદ્દો’’તિ અજાનન્તો વિય હુત્વા – ‘‘ભગિનિ, કતિ ભત્તાનિ અતિક્કમેસી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘ચત્તારિ, અય્ય, તુમ્હે પન કતિ અતિક્કમેથા’’તિ? ‘‘સત્ત ભગિની’’તિ. ઇદં સો મુસા અભાસિ. દેવસિકં હેસ રત્તિં ભુઞ્જતિ. સો તં ‘‘કતિ તે ભગિનિ વસ્સાનિ પબ્બજિતાયા’’તિ પુચ્છિત્વા તાય ‘‘દ્વાદસ વસ્સાની’’તિ વત્વા ‘‘તુમ્હાકં કતિ વસ્સાની’’તિ વુત્તો ‘‘ઇદં મે છટ્ઠં વસ્સ’’ન્તિ આહ. અથ નં ‘‘અત્થિ પન તે ભગિનિ સન્તધમ્માધિગમો’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘નત્થિ, અય્ય, તુમ્હાકં પન અત્થી’’તિ વુત્તે ‘‘મય્હમ્પિ નત્થી’’તિ વત્વા – ‘‘ભગિનિ, મયં નેવ કામસુખં લભામ, ન નેક્ખમ્મસુખં, કિં અમ્હાકંયેવ ઉણ્હો નિરયો, મહાજનસ્સ કિરિયં કરોમ, અહં ગિહી ભવિસ્સામિ, અત્થિ મે માતુ સન્તકં ધનં, ન સક્કોમિ દુક્ખં અનુભવિતુ’’ન્તિ આહ. સા તસ્સ વચનં સુત્વા અત્તનો ચલચિત્તતાય તસ્મિં પટિબદ્ધચિત્તા હુત્વા – ‘‘અય્ય, અહમ્પિ ઉક્કણ્ઠિતા, સચે પન મં ન છડ્ડેસ્સથ, અહમ્પિ ગિહિની ભવિસ્સામી’’તિ આહ. અથ નં સો ‘‘એહિ તં ન છડ્ડેસ્સામિ, ભરિયા મે ભવિસ્સસી’’તિ તં નગરં પવેસેત્વા સંવસિત્વા સુરાપાનમણ્ડપં ગન્ત્વા તાય સુરાપિટ્ઠકં ગાહાપેત્વા સુરં પિવિ. ઇતરો સહસ્સં જિતો. સા તં પટિચ્ચ પુત્તધીતાહિ વડ્ઢિ. તદા કુણાલો સુરાધુત્તકો અહોસિ. તસ્મા અત્તના દિટ્ઠં પકાસેન્તો ‘‘દિટ્ઠા મયા’’તિઆદિમાહ.
Sā bhikkhāya gacchamānā naṃ disvā – ‘‘mahiddhiko tāpaso bhavissati, ahaṃ tāva susānapasse vasāmi, ayaṃ majjhe susānassa vasati, bhavitabbamassabbhantare santadhammena, vandissāmi na’’nti upasaṅkamitvā vandi. So neva olokesi na ālapi. Dutiyadivasepi tatheva akāsi. Tatiyadivase pana vanditakāle adhomukhova ‘‘gacchāhī’’ti āha. Catutthadivase ‘‘kacci bhikkhāya na kilamasī’’ti paṭisanthāramakāsi. Sā ‘‘paṭisanthāro me laddho’’ti tuṭṭhā pakkāmi. Pañcamadivase bahutaraṃ paṭisanthāraṃ labhitvā thokaṃ nisīditvā gatā. Chaṭṭhe divase pana taṃ āgantvā vanditvā nisinnaṃ – ‘‘bhagini, kiṃ nu kho ajja bārāṇasiyaṃ mahāgītavāditasaddo’’ti vatvā – ‘‘ayya, tumhe na jānātha, nagare chaṇo ghuṭṭho, tattha kīḷantānaṃ esa saddo’’ti vutte – ‘‘ettha nāmeso saddo’’ti ajānanto viya hutvā – ‘‘bhagini, kati bhattāni atikkamesī’’ti pucchi. ‘‘Cattāri, ayya, tumhe pana kati atikkamethā’’ti? ‘‘Satta bhaginī’’ti. Idaṃ so musā abhāsi. Devasikaṃ hesa rattiṃ bhuñjati. So taṃ ‘‘kati te bhagini vassāni pabbajitāyā’’ti pucchitvā tāya ‘‘dvādasa vassānī’’ti vatvā ‘‘tumhākaṃ kati vassānī’’ti vutto ‘‘idaṃ me chaṭṭhaṃ vassa’’nti āha. Atha naṃ ‘‘atthi pana te bhagini santadhammādhigamo’’ti pucchitvā ‘‘natthi, ayya, tumhākaṃ pana atthī’’ti vutte ‘‘mayhampi natthī’’ti vatvā – ‘‘bhagini, mayaṃ neva kāmasukhaṃ labhāma, na nekkhammasukhaṃ, kiṃ amhākaṃyeva uṇho nirayo, mahājanassa kiriyaṃ karoma, ahaṃ gihī bhavissāmi, atthi me mātu santakaṃ dhanaṃ, na sakkomi dukkhaṃ anubhavitu’’nti āha. Sā tassa vacanaṃ sutvā attano calacittatāya tasmiṃ paṭibaddhacittā hutvā – ‘‘ayya, ahampi ukkaṇṭhitā, sace pana maṃ na chaḍḍessatha, ahampi gihinī bhavissāmī’’ti āha. Atha naṃ so ‘‘ehi taṃ na chaḍḍessāmi, bhariyā me bhavissasī’’ti taṃ nagaraṃ pavesetvā saṃvasitvā surāpānamaṇḍapaṃ gantvā tāya surāpiṭṭhakaṃ gāhāpetvā suraṃ pivi. Itaro sahassaṃ jito. Sā taṃ paṭicca puttadhītāhi vaḍḍhi. Tadā kuṇālo surādhuttako ahosi. Tasmā attanā diṭṭhaṃ pakāsento ‘‘diṭṭhā mayā’’tiādimāha.
તતિયવત્થુસ્મિં અતીતકથા ચતુક્કનિપાતે કાકવતીજાતકવણ્ણનાયં (જા॰ અટ્ઠ॰ ૩.૪.કાકવતીજાતકવણ્ણના) વિત્થારિતા. તદા પન કુણાલો ગરુળો અહોસિ. તસ્મા અત્તના દિટ્ઠં પકાસેન્તો ‘‘દિટ્ઠા મયા’’તિઆદિમાહ.
Tatiyavatthusmiṃ atītakathā catukkanipāte kākavatījātakavaṇṇanāyaṃ (jā. aṭṭha. 3.4.kākavatījātakavaṇṇanā) vitthāritā. Tadā pana kuṇālo garuḷo ahosi. Tasmā attanā diṭṭhaṃ pakāsento ‘‘diṭṭhā mayā’’tiādimāha.
ચતુત્થવત્થુસ્મિં અતીતે બ્રહ્મદત્તો કોસલરાજાનં વધિત્વા રજ્જં ગહેત્વા તસ્સ અગ્ગમહેસિં ગબ્ભિનિં આદાય બારાણસિં પચ્ચાગન્ત્વા તસ્સા ગબ્ભિનિભાવં જાનન્તોપિ તં અગ્ગમહેસિં અકાસિ. સા પરિપક્કગબ્ભા સુવણ્ણરૂપકસદિસં પુત્તં વિજાયિત્વા – ‘‘વુદ્ધિપ્પત્તમ્પિ નં બારાણસિરાજા ‘એસ મે પચ્ચામિત્તસ્સ પુત્તો, કિં ઇમિના’તિ મારાપેસ્સતિ, મા મે પુત્તો પરહત્થે મરતૂ’’તિ ચિન્તેત્વા ધાતિં આહ – ‘‘અમ્મ, ઇમં દારકં પિલોતિકં અત્થરિત્વા આમકસુસાને નિપજ્જાપેત્વા એહી’’તિ. ધાતી તથા કત્વા ન્હત્વા પચ્ચાગમિ. કોસલરાજાપિ મરિત્વા પુત્તસ્સ આરક્ખદેવતા હુત્વા નિબ્બત્તિ. તસ્સાનુભાવેન એકસ્સ એળકપાલકસ્સ તસ્મિં પદેસે એળકે ચારેન્તસ્સ એકા એળિકા તં કુમારં દિસ્વા સિનેહં ઉપ્પાદેત્વા ખીરં પાયેત્વા થોકં ચરિત્વા પુન ગન્ત્વા દ્વે તયો ચત્તારો વારે પાયેસિ. એળકપાલકો તસ્સા કિરિયં દિસ્વા તં ઠાનં ગન્ત્વા તં દારકં દિસ્વા પુત્તસિનેહં પચ્ચુપટ્ઠપેત્વા નેત્વા અત્તનો ભરિયાય અદાસિ. સા પન અપુત્તિકા, તેનસ્સા થઞ્ઞં નત્થિ, અથ નં એળિકખીરમેવ પાયેસિ. તતો પટ્ઠાય પન દેવસિકં દ્વે તિસ્સો એળિકા મરન્તિ. એળકપાલો – ‘‘ઇમસ્મિં પટિજગ્ગિયમાને સબ્બા એળિકા મરિસ્સન્તિ, કિં નો ઇમિના’’તિ તં એકસ્મિં મત્તિકાભાજને નિપજ્જાપેત્વા અપરેન પિદહિત્વા માસચુણ્ણેન મુખં નિબ્બિવરં વિલિમ્પિત્વા નદિયં વિસ્સજ્જેસિ. તમેનં વુય્હમાનં હેટ્ઠાતિત્થે રાજનિવેસને જિણ્ણપટિસઙ્ખારકો એકો ચણ્ડાલો સપજાપતિકો મકચિં ધોવન્તો દિસ્વાવ વેગેન ગન્ત્વા આહરિત્વા તીરે ઠપેત્વા ‘‘કિમેત્થા’’તિ વિવરિત્વા ઓલોકેન્તો દારકં પસ્સિ. ભરિયાપિસ્સ અપુત્તિકા, તસ્સા તસ્મિં પુત્તસિનેહો નિબ્બત્તિ, અથ નં ગેહં નેત્વા પટિજગ્ગિ. તં સત્તટ્ઠવસ્સકાલતો પટ્ઠાય માતાપિતરો રાજકુલં ગચ્છન્તા આદાય ગચ્છન્તિ. સોળસવસ્સકાલતો પન પટ્ઠાય સ્વેવ બહુલં ગન્ત્વા જિણ્ણપટિસઙ્ખરણં કરોતિ.
Catutthavatthusmiṃ atīte brahmadatto kosalarājānaṃ vadhitvā rajjaṃ gahetvā tassa aggamahesiṃ gabbhiniṃ ādāya bārāṇasiṃ paccāgantvā tassā gabbhinibhāvaṃ jānantopi taṃ aggamahesiṃ akāsi. Sā paripakkagabbhā suvaṇṇarūpakasadisaṃ puttaṃ vijāyitvā – ‘‘vuddhippattampi naṃ bārāṇasirājā ‘esa me paccāmittassa putto, kiṃ iminā’ti mārāpessati, mā me putto parahatthe maratū’’ti cintetvā dhātiṃ āha – ‘‘amma, imaṃ dārakaṃ pilotikaṃ attharitvā āmakasusāne nipajjāpetvā ehī’’ti. Dhātī tathā katvā nhatvā paccāgami. Kosalarājāpi maritvā puttassa ārakkhadevatā hutvā nibbatti. Tassānubhāvena ekassa eḷakapālakassa tasmiṃ padese eḷake cārentassa ekā eḷikā taṃ kumāraṃ disvā sinehaṃ uppādetvā khīraṃ pāyetvā thokaṃ caritvā puna gantvā dve tayo cattāro vāre pāyesi. Eḷakapālako tassā kiriyaṃ disvā taṃ ṭhānaṃ gantvā taṃ dārakaṃ disvā puttasinehaṃ paccupaṭṭhapetvā netvā attano bhariyāya adāsi. Sā pana aputtikā, tenassā thaññaṃ natthi, atha naṃ eḷikakhīrameva pāyesi. Tato paṭṭhāya pana devasikaṃ dve tisso eḷikā maranti. Eḷakapālo – ‘‘imasmiṃ paṭijaggiyamāne sabbā eḷikā marissanti, kiṃ no iminā’’ti taṃ ekasmiṃ mattikābhājane nipajjāpetvā aparena pidahitvā māsacuṇṇena mukhaṃ nibbivaraṃ vilimpitvā nadiyaṃ vissajjesi. Tamenaṃ vuyhamānaṃ heṭṭhātitthe rājanivesane jiṇṇapaṭisaṅkhārako eko caṇḍālo sapajāpatiko makaciṃ dhovanto disvāva vegena gantvā āharitvā tīre ṭhapetvā ‘‘kimetthā’’ti vivaritvā olokento dārakaṃ passi. Bhariyāpissa aputtikā, tassā tasmiṃ puttasineho nibbatti, atha naṃ gehaṃ netvā paṭijaggi. Taṃ sattaṭṭhavassakālato paṭṭhāya mātāpitaro rājakulaṃ gacchantā ādāya gacchanti. Soḷasavassakālato pana paṭṭhāya sveva bahulaṃ gantvā jiṇṇapaṭisaṅkharaṇaṃ karoti.
રઞ્ઞો ચ અગ્ગમહેસિયા કુરુઙ્ગદેવી નામ ધીતા અહોસિ ઉત્તમરૂપધરા. સા તસ્સ દિટ્ઠકાલતો પટ્ઠાય તસ્મિં પટિબદ્ધચિત્તા હુત્વા અઞ્ઞત્થ અનભિરતા તસ્સ કમ્મકરણટ્ઠાનમેવ આગચ્છતિ. તેસં અભિણ્હદસ્સનેન અઞ્ઞમઞ્ઞં પટિબદ્ધચિત્તાનં અન્તોરાજકુલેયેવ પટિચ્છન્નોકાસે અજ્ઝાચારો પવત્તિ. ગચ્છન્તે કાલે પરિચારિકાયો ઞત્વા રઞ્ઞો આરોચેસું. રાજા કુજ્ઝિત્વા અમચ્ચે સન્નિપાતેત્વા – ‘‘ઇમિના ચણ્ડાલપુત્તેન ઇદં નામ કતં, ઇમસ્સ કત્તબ્બં જાનાથા’’તિ આહ. અમચ્ચા ‘‘મહાપરાધો એસ, નાનાવિધકમ્મકારણા કારેત્વા પચ્છા મારેતું વટ્ટતી’’તિ વદિંસુ. તસ્મિં ખણે કુમારસ્સ પિતા આરક્ખદેવતા તસ્સેવ કુમારસ્સ માતુ સરીરે અધિમુચ્ચિ. સા દેવતાનુભાવેન રાજાનં ઉપસઙ્કમિત્વા આહ – ‘‘મહારાજ, નાયં કુમારો ચણ્ડાલો, એસ કુમારો મમ કુચ્છિમ્હિ નિબ્બત્તો કોસલરઞ્ઞો પુત્તો, અહં ‘પુત્તો મે મતો’તિ તુમ્હાકં મુસા અવચં, અહમેતં ‘તુમ્હાકં પચ્ચામિત્તસ્સ પુત્તો’તિ ધાતિયા દત્વા આમકસુસાને છડ્ડાપેસિં, અથ નં એકો એળકપાલકો પટિજગ્ગિ, સો અત્તનો એળિકાસુ મરન્તીસુ નદિયા પવાહેસિ, અથ નં વુય્હમાનં તુમ્હાકં ગેહે જિણ્ણપટિસઙ્ખારકો ચણ્ડાલો દિસ્વા પોસેસિ, સચે ન સદ્દહથ, તે સબ્બે પક્કોસાપેત્વા પુચ્છથા’’તિ.
Rañño ca aggamahesiyā kuruṅgadevī nāma dhītā ahosi uttamarūpadharā. Sā tassa diṭṭhakālato paṭṭhāya tasmiṃ paṭibaddhacittā hutvā aññattha anabhiratā tassa kammakaraṇaṭṭhānameva āgacchati. Tesaṃ abhiṇhadassanena aññamaññaṃ paṭibaddhacittānaṃ antorājakuleyeva paṭicchannokāse ajjhācāro pavatti. Gacchante kāle paricārikāyo ñatvā rañño ārocesuṃ. Rājā kujjhitvā amacce sannipātetvā – ‘‘iminā caṇḍālaputtena idaṃ nāma kataṃ, imassa kattabbaṃ jānāthā’’ti āha. Amaccā ‘‘mahāparādho esa, nānāvidhakammakāraṇā kāretvā pacchā māretuṃ vaṭṭatī’’ti vadiṃsu. Tasmiṃ khaṇe kumārassa pitā ārakkhadevatā tasseva kumārassa mātu sarīre adhimucci. Sā devatānubhāvena rājānaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘mahārāja, nāyaṃ kumāro caṇḍālo, esa kumāro mama kucchimhi nibbatto kosalarañño putto, ahaṃ ‘putto me mato’ti tumhākaṃ musā avacaṃ, ahametaṃ ‘tumhākaṃ paccāmittassa putto’ti dhātiyā datvā āmakasusāne chaḍḍāpesiṃ, atha naṃ eko eḷakapālako paṭijaggi, so attano eḷikāsu marantīsu nadiyā pavāhesi, atha naṃ vuyhamānaṃ tumhākaṃ gehe jiṇṇapaṭisaṅkhārako caṇḍālo disvā posesi, sace na saddahatha, te sabbe pakkosāpetvā pucchathā’’ti.
રાજા ધાતિં આદિં કત્વા સબ્બે પક્કોસાપેત્વા પુચ્છિત્વા તથેવ તં પવત્તિં સુત્વા ‘‘જાતિસમ્પન્નોયં કુમારો’’તિ તુટ્ઠો તં ન્હાપેત્વા અલઙ્કારાપેત્વા તસ્સેવ ધીતરં અદાસિ. તસ્સ પન એળિકાનં મારિતત્તા ‘‘એળિકકુમારો’’તિ નામં અકંસુ. અથસ્સ રાજા સસેનવાહનં દત્વા – ‘‘ગચ્છ અત્તનો પિતુ સન્તકં રજ્જં ગણ્હા’’તિ તં ઉય્યોજેસિ. સોપિ કુરુઙ્ગદેવિં આદાય ગન્ત્વા રજ્જે પતિટ્ઠાસિ. અથસ્સ બારાણસિરાજા ‘‘અનુગ્ગહિતસિપ્પો અય’’ન્તિ સિપ્પસિક્ખાપનત્થં છળઙ્ગકુમારં નામ આચરિયં પેસેસિ. સો તસ્સ ‘‘આચરિયો મે’’તિ સેનાપતિટ્ઠાનં અદાસિ. અપરભાગે કુરુઙ્ગદેવી તેન સદ્ધિં અનાચારમકાસિ. સેનાપતિનોપિ પરિચારકો ધનન્તેવાસી નામ અત્થિ. સો તસ્સ હત્થે કુરુઙ્ગદેવિયા વત્થાલઙ્કારાદીનિ પેસેસિ. સા તેનપિ સદ્ધિં પાપમકાસિ. કુણાલો તં કારણં આહરિત્વા દસ્સેન્તો ‘‘દિટ્ઠા મયા’’તિઆદિમાહ.
Rājā dhātiṃ ādiṃ katvā sabbe pakkosāpetvā pucchitvā tatheva taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘jātisampannoyaṃ kumāro’’ti tuṭṭho taṃ nhāpetvā alaṅkārāpetvā tasseva dhītaraṃ adāsi. Tassa pana eḷikānaṃ māritattā ‘‘eḷikakumāro’’ti nāmaṃ akaṃsu. Athassa rājā sasenavāhanaṃ datvā – ‘‘gaccha attano pitu santakaṃ rajjaṃ gaṇhā’’ti taṃ uyyojesi. Sopi kuruṅgadeviṃ ādāya gantvā rajje patiṭṭhāsi. Athassa bārāṇasirājā ‘‘anuggahitasippo aya’’nti sippasikkhāpanatthaṃ chaḷaṅgakumāraṃ nāma ācariyaṃ pesesi. So tassa ‘‘ācariyo me’’ti senāpatiṭṭhānaṃ adāsi. Aparabhāge kuruṅgadevī tena saddhiṃ anācāramakāsi. Senāpatinopi paricārako dhanantevāsī nāma atthi. So tassa hatthe kuruṅgadeviyā vatthālaṅkārādīni pesesi. Sā tenapi saddhiṃ pāpamakāsi. Kuṇālo taṃ kāraṇaṃ āharitvā dassento ‘‘diṭṭhā mayā’’tiādimāha.
તત્થ લોમસુદ્દરીતિ લોમરાજિયા મણ્ડિતઉદરા. છળઙ્ગકુમારધનન્તેવાસિનાતિ એળિકકુમારકં પત્થયમાનાપિ છળઙ્ગકુમારસેનાપતિના ચ તસ્સેવ પરિચારકેન ધનન્તેવાસિના ચ સદ્ધિં પાપમકાસિ. એવં અનાચારા ઇત્થિયો દુસ્સીલા પાપધમ્મા, તેનાહં તા નપ્પસંસામીતિ ઇદં મહાસત્તો અતીતં આહરિત્વા દસ્સેસિ. સો હિ તદા છળઙ્ગકુમારો અહોસિ, તસ્મા અત્તના દિટ્ઠકારણં આહરિ.
Tattha lomasuddarīti lomarājiyā maṇḍitaudarā. Chaḷaṅgakumāradhanantevāsināti eḷikakumārakaṃ patthayamānāpi chaḷaṅgakumārasenāpatinā ca tasseva paricārakena dhanantevāsinā ca saddhiṃ pāpamakāsi. Evaṃ anācārā itthiyo dussīlā pāpadhammā, tenāhaṃ tā nappasaṃsāmīti idaṃ mahāsatto atītaṃ āharitvā dassesi. So hi tadā chaḷaṅgakumāro ahosi, tasmā attanā diṭṭhakāraṇaṃ āhari.
પઞ્ચમવત્થુસ્મિમ્પિ અતીતે કોસલરાજા બારાણસિરજ્જં ગહેત્વા બારાણસિરઞ્ઞો અગ્ગમહેસિં ગબ્ભિનિમ્પિ અગ્ગમહેસિં કત્વા સકનગરમેવ ગતો . સા અપરભાગે પુત્તં વિજાયિ. રાજા અપુત્તકત્તા તં પુત્તસિનેહેન પોસેત્વા સબ્બસિપ્પાનિ સિક્ખાપેત્વા વયપ્પત્તં ‘‘અત્તનો પિતુ સન્તકં રજ્જં ગણ્હા’’તિ પેસેસિ. સો તત્થ ગન્ત્વા રજ્જં કારેસિ. અથસ્સ માતા ‘‘પુત્તં પસ્સિતુકામામ્હી’’તિ કોસલરાજાનં આપુચ્છિત્વા મહાપરિવારા બારાણસિં ગચ્છન્તી દ્વિન્નં રટ્ઠાનં અન્તરે એકસ્મિં નિગમે નિવાસં ગણ્હિ. તત્થેવેકો પઞ્ચાલચણ્ડો નામ બ્રાહ્મણકુમારો અત્થિ અભિરૂપો. સો તસ્સા પણ્ણાકારં ઉપનામેસિ. સા તં દિસ્વા પટિબદ્ધચિત્તા તેન સદ્ધિં પાપકમ્મં કત્વા કતિપાહં તત્થેવ વીતિનામેત્વા બારાણસિં ગન્ત્વા પુત્તં દિસ્વા ખિપ્પં નિવત્તિત્વા પુન તસ્મિંયેવ નિગમે નિવાસં ગહેત્વા કતિપાહં તેન સદ્ધિં અનાચારં ચરિત્વા કોસલનગરં ગતા. સા તતો પટ્ઠાય નચિરસ્સેવ તં તં કારણં વત્વા ‘‘પુત્તસ્સ સન્તિકં ગચ્છામી’’તિ રાજાનં આપુચ્છિત્વા ગચ્છન્તી ચ આગચ્છન્તી ચ તસ્મિં નિગમે અડ્ઢમાસમત્તં તેન સદ્ધિં અનાચારં ચરિ. સમ્મ પુણ્ણમુખ, ઇત્થિયો નામેતા દુસ્સીલા મુસાવાદિનિયોતિ ઇદમ્પિ અતીતં દસ્સેન્તો મહાસત્તો ‘‘એવઞ્હેત’’ન્તિઆદિમાહ.
Pañcamavatthusmimpi atīte kosalarājā bārāṇasirajjaṃ gahetvā bārāṇasirañño aggamahesiṃ gabbhinimpi aggamahesiṃ katvā sakanagarameva gato . Sā aparabhāge puttaṃ vijāyi. Rājā aputtakattā taṃ puttasinehena posetvā sabbasippāni sikkhāpetvā vayappattaṃ ‘‘attano pitu santakaṃ rajjaṃ gaṇhā’’ti pesesi. So tattha gantvā rajjaṃ kāresi. Athassa mātā ‘‘puttaṃ passitukāmāmhī’’ti kosalarājānaṃ āpucchitvā mahāparivārā bārāṇasiṃ gacchantī dvinnaṃ raṭṭhānaṃ antare ekasmiṃ nigame nivāsaṃ gaṇhi. Tattheveko pañcālacaṇḍo nāma brāhmaṇakumāro atthi abhirūpo. So tassā paṇṇākāraṃ upanāmesi. Sā taṃ disvā paṭibaddhacittā tena saddhiṃ pāpakammaṃ katvā katipāhaṃ tattheva vītināmetvā bārāṇasiṃ gantvā puttaṃ disvā khippaṃ nivattitvā puna tasmiṃyeva nigame nivāsaṃ gahetvā katipāhaṃ tena saddhiṃ anācāraṃ caritvā kosalanagaraṃ gatā. Sā tato paṭṭhāya nacirasseva taṃ taṃ kāraṇaṃ vatvā ‘‘puttassa santikaṃ gacchāmī’’ti rājānaṃ āpucchitvā gacchantī ca āgacchantī ca tasmiṃ nigame aḍḍhamāsamattaṃ tena saddhiṃ anācāraṃ cari. Samma puṇṇamukha, itthiyo nāmetā dussīlā musāvādiniyoti idampi atītaṃ dassento mahāsatto ‘‘evañheta’’ntiādimāha.
તત્થ બ્રહ્મદત્તસ્સ માતરન્તિ બારાણસિરજ્જં કારેન્તસ્સ બ્રહ્મદત્તકુમારસ્સ માતરં. તદા કિર કુણાલો પઞ્ચાલચણ્ડો અહોસિ, તસ્મા તં અત્તના ઞાતકારણં દસ્સેન્તો એવમાહ.
Tattha brahmadattassa mātaranti bārāṇasirajjaṃ kārentassa brahmadattakumārassa mātaraṃ. Tadā kira kuṇālo pañcālacaṇḍo ahosi, tasmā taṃ attanā ñātakāraṇaṃ dassento evamāha.
એતા ચાતિ, સમ્મ પુણ્ણમુખ, એતાવ પઞ્ચ ઇત્થિયો પાપમકંસુ, ન અઞ્ઞાતિ સઞ્ઞં મા કરિ, અથ ખો એતા ચ અઞ્ઞા ચ બહૂ પાપકમ્મકારિકાતિ. ઇમસ્મિં ઠાને ઠત્વા લોકે અતિચારિનીનં વત્થૂનિ કથેતબ્બાનિ. જગતીતિ યથા જગતિસઙ્ખાતા મહી સમાનરત્તા પટિઘાભાવેન સબ્બેસુ સમાનરત્તા હુત્વા સા વસુન્ધરા ઇતરીતરાપતિટ્ઠા ઉત્તમાનઞ્ચ અધમાનઞ્ચ પતિટ્ઠા હોતિ, તથા ઇત્થિયોપિ કિલેસવસેન સબ્બેસમ્પિ ઉત્તમાધમાનં પતિટ્ઠા હોન્તિ. ઇત્થિયો હિ ઓકાસં લભમાના કેનચિ સદ્ધિં પાપકં કરોન્તિ નામ. સબ્બસહાતિ યથા ચ સા સબ્બમેવ સહતિ ન ફન્દતિ ન કુપ્પતિ ન ચલતિ, તથા ઇત્થિયો સબ્બેપિ પુરિસે લોકસ્સાદવસેન સહન્તિ. સચે તાસં કોચિ પુરિસો ચિત્તે પતિટ્ઠિતો હોતિ, તસ્સ રક્ખણત્થં ન ફન્દન્તિ ન ચલન્તિ ન કોલાહલં કરોન્તિ . યથા ચ સા ન કુપ્પતિ ન ચલતિ, એવં ઇત્થિયોપિ મેથુનધમ્મેન ન કુપ્પન્તિ ન ચલન્તિ, ન સક્કા તેન પૂરેતું.
Etā cāti, samma puṇṇamukha, etāva pañca itthiyo pāpamakaṃsu, na aññāti saññaṃ mā kari, atha kho etā ca aññā ca bahū pāpakammakārikāti. Imasmiṃ ṭhāne ṭhatvā loke aticārinīnaṃ vatthūni kathetabbāni. Jagatīti yathā jagatisaṅkhātā mahī samānarattā paṭighābhāvena sabbesu samānarattā hutvā sā vasundharā itarītarāpatiṭṭhā uttamānañca adhamānañca patiṭṭhā hoti, tathā itthiyopi kilesavasena sabbesampi uttamādhamānaṃ patiṭṭhā honti. Itthiyo hi okāsaṃ labhamānā kenaci saddhiṃ pāpakaṃ karonti nāma. Sabbasahāti yathā ca sā sabbameva sahati na phandati na kuppati na calati, tathā itthiyo sabbepi purise lokassādavasena sahanti. Sace tāsaṃ koci puriso citte patiṭṭhito hoti, tassa rakkhaṇatthaṃ na phandanti na calanti na kolāhalaṃ karonti . Yathā ca sā na kuppati na calati, evaṃ itthiyopi methunadhammena na kuppanti na calanti, na sakkā tena pūretuṃ.
વાળમિગોતિ દુટ્ઠમિગો. પઞ્ચાવુધોતિ મુખસ્સ ચેવ ચતુન્નઞ્ચ ચરણાનં વસેનેતં વુત્તં. સુરુદ્ધોતિ સુલુદ્ધો સુફરુસો. તથિત્થિયોતિ યથા હિ સીહસ્સ મુખઞ્ચેવ ચત્તારો ચ હત્થપાદાતિ પઞ્ચાવુધાનિ, તથા ઇત્થીનમ્પિ રૂપસદ્દગન્ધરસફોટ્ઠબ્બાનિ પઞ્ચાવુધાનિ. યથા સો અત્તનો ભક્ખં ગણ્હન્તો તેહિપિ પઞ્ચહિ ગણ્હાતિ, તથા તાપિ કિલેસભક્ખં ગણ્હમાના રૂપાદીહિ આવુધેહિ પહરિત્વા ગણ્હન્તિ. યથા સો કક્ખળો પસય્હ ખાદતિ, એવં એતાપિ કક્ખળા પસય્હ ખાદિકા. તથા હેતા થિરસીલેપિ પુરિસે અત્તનો બલેન પસય્હકારં કત્વા સીલવિનાસં પાપેન્તિ. યથા સો પરહિંસને રતો, એવમેતાપિ કિલેસવસેન પરહિંસને રતા. તાયોતિ તા એવં અગુણસમ્મન્નાગતા ન વિસ્સસે નરો.
Vāḷamigoti duṭṭhamigo. Pañcāvudhoti mukhassa ceva catunnañca caraṇānaṃ vasenetaṃ vuttaṃ. Suruddhoti suluddho supharuso. Tathitthiyoti yathā hi sīhassa mukhañceva cattāro ca hatthapādāti pañcāvudhāni, tathā itthīnampi rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbāni pañcāvudhāni. Yathā so attano bhakkhaṃ gaṇhanto tehipi pañcahi gaṇhāti, tathā tāpi kilesabhakkhaṃ gaṇhamānā rūpādīhi āvudhehi paharitvā gaṇhanti. Yathā so kakkhaḷo pasayha khādati, evaṃ etāpi kakkhaḷā pasayha khādikā. Tathā hetā thirasīlepi purise attano balena pasayhakāraṃ katvā sīlavināsaṃ pāpenti. Yathā so parahiṃsane rato, evametāpi kilesavasena parahiṃsane ratā. Tāyoti tā evaṃ aguṇasammannāgatā na vissase naro.
ગમનિયોતિ ગણિકાયો. ઇદં વુત્તં હોતિ – સમ્મ પુણ્ણમુખ, યાનેતાનિ ઇત્થીનં ‘‘વેસિયો’’તિઆદીનિ નામાનિ, ન એતાનિ તાસં સભાવનામાનિ. ન હેતા વેસિયો નામ ગમનિયો નામ બન્ધકિયો નામ, સભાવનામતો પન વધિકાયો નામ એતાયો, યા એતા વેસિયો નારિયો ગમનિયોતિ વુચ્ચન્તિ. વધિકાયોતિ સામિકઘાતિકાયો. સ્વાયમત્થો મહાહંસજાતકેન દીપેતબ્બો. વુત્તઞ્હેતં –
Gamaniyoti gaṇikāyo. Idaṃ vuttaṃ hoti – samma puṇṇamukha, yānetāni itthīnaṃ ‘‘vesiyo’’tiādīni nāmāni, na etāni tāsaṃ sabhāvanāmāni. Na hetā vesiyo nāma gamaniyo nāma bandhakiyo nāma, sabhāvanāmato pana vadhikāyo nāma etāyo, yā etā vesiyo nāriyo gamaniyoti vuccanti. Vadhikāyoti sāmikaghātikāyo. Svāyamattho mahāhaṃsajātakena dīpetabbo. Vuttañhetaṃ –
‘‘માયા ચેતા મરીચી ચ, સોકા રોગા ચુપદ્દવા;
‘‘Māyā cetā marīcī ca, sokā rogā cupaddavā;
ખરા ચ બન્ધના ચેતા, મચ્ચુપાસા ગુહાસયા;
Kharā ca bandhanā cetā, maccupāsā guhāsayā;
તાસુ યો વિસ્સસે પોસો, સો નરેસુ નરાધમો’’તિ. (જા॰ ૨.૨૧.૧૧૮);
Tāsu yo vissase poso, so naresu narādhamo’’ti. (jā. 2.21.118);
વેણિકતાતિ કતવેણિયો. યથા હિ મોળિં બન્ધિત્વા અટવિયં ઠિતચોરો ધનં વિલુમ્પતિ, એવમેતાપિ કિલેસવસં નેત્વા ધનં વિલુમ્પન્તિ. મદિરાવ દિદ્ધાતિ વિસમિસ્સકા સુરા વિય. યથા સા વિકારં દસ્સેતિ, એવમેતાપિ અઞ્ઞેસુ પુરિસેસુ સારત્તા કિચ્ચાકિચ્ચં અજાનન્તિયો અઞ્ઞસ્મિં કત્તબ્બે અઞ્ઞમેવ કરોન્તિયો વિકારં દસ્સેન્તિ. વાચાસન્થુતિયોતિ યથા વાણિજો અત્તનો ભણ્ડસ્સ વણ્ણમેવ ભણતિ, એવમેતાપિ અત્તનો અગુણં પટિચ્છાદેત્વા ગુણમેવ પકાસેન્તિ. વિપરિવત્તાયોતિ યથા ઇસ્સમિગસ્સ સિઙ્ગં પરિવત્તિત્વા ઠિતં, એવં લહુચિત્તતાય વિપરિવત્તાયોવ હોન્તિ. ઉરગમિવાતિ ઉરગો વિય મુસાવાદિતાય દુજિવ્હા નામ. સોબ્ભમિવાતિ યથા પદરપટિચ્છન્નો ગૂથકૂપો, એવં વત્થાલઙ્કારપટિચ્છન્ના હુત્વા વિચરન્તિ. યથા ચ કચવરેહિ પટિચ્છન્નો આવાટો અક્કન્તો પાદદુક્ખં જનેતિ, એવમેતાપિ વિસ્સાસેન ઉપસેવિયમાના. પાતાલમિવાતિ યથા મહાસમુદ્દે પાતાલં દુપ્પૂરં, એવમેતાપિ મેથુનેન વિજાયનેન અલઙ્કારેનાતિ તીહિ દુપ્પૂરા. તેનેવાહ – ‘‘તિણ્ણં, ભિક્ખવે, ધમ્માનં અતિત્તો માતુગામો’’તિઆદિ.
Veṇikatāti kataveṇiyo. Yathā hi moḷiṃ bandhitvā aṭaviyaṃ ṭhitacoro dhanaṃ vilumpati, evametāpi kilesavasaṃ netvā dhanaṃ vilumpanti. Madirāva diddhāti visamissakā surā viya. Yathā sā vikāraṃ dasseti, evametāpi aññesu purisesu sārattā kiccākiccaṃ ajānantiyo aññasmiṃ kattabbe aññameva karontiyo vikāraṃ dassenti. Vācāsanthutiyoti yathā vāṇijo attano bhaṇḍassa vaṇṇameva bhaṇati, evametāpi attano aguṇaṃ paṭicchādetvā guṇameva pakāsenti. Viparivattāyoti yathā issamigassa siṅgaṃ parivattitvā ṭhitaṃ, evaṃ lahucittatāya viparivattāyova honti. Uragamivāti urago viya musāvāditāya dujivhā nāma. Sobbhamivāti yathā padarapaṭicchanno gūthakūpo, evaṃ vatthālaṅkārapaṭicchannā hutvā vicaranti. Yathā ca kacavarehi paṭicchanno āvāṭo akkanto pādadukkhaṃ janeti, evametāpi vissāsena upaseviyamānā. Pātālamivāti yathā mahāsamudde pātālaṃ duppūraṃ, evametāpi methunena vijāyanena alaṅkārenāti tīhi duppūrā. Tenevāha – ‘‘tiṇṇaṃ, bhikkhave, dhammānaṃ atitto mātugāmo’’tiādi.
રક્ખસી વિયાતિ યથા રક્ખસી નામ મંસગિદ્ધતાય ધનેન ન સક્કા તોસેતું, બહુમ્પિ ધનં પટિક્ખિપિત્વા મંસમેવ પત્થેતિ, એવમેતાપિ મેથુનગિદ્ધતાય બહુનાપિ ધનેન ન તુસ્સન્તિ, ધનં અગણેત્વા મેથુનમેવ પત્થેન્તિ. યમોવાતિ યથા યમો એકન્તહરો ન કિઞ્ચિ પરિહરતિ, એવમેતાપિ જાતિસમ્પન્નાદીસુ ન કઞ્ચિ પરિહરન્તિ, સબ્બં કિલેસવસેન સીલાદિવિનાસં પાપેત્વા દુતિયચિત્તવારે નિરયં ઉપનેન્તિ. સિખીરિવાતિ યથા સિખી સુચિમ્પિ અસુચિમ્પિ સબ્બં ભક્ખયતિ, તથેતાપિ હીનુત્તમે સબ્બે સેવન્તિ. નદીઉપમાયમ્પિ એસેવ નયો. યેનકા મંચરાતિ ભુમ્મત્થે કરણવચનં, યત્થ એતાસં કામો હોતિ, તત્થેવ ધાવન્તિ. નેરૂતિ હિમવતિ એકો સુવણ્ણપબ્બતો, તં ઉપગતા કાકાપિ સુવણ્ણવણ્ણાવ હોન્તિ. યથા સો, એવં એતાપિ નિબ્બિસેસકરા અત્તાનં ઉપગતં એકસદિસં કત્વા પસ્સન્તિ.
Rakkhasīviyāti yathā rakkhasī nāma maṃsagiddhatāya dhanena na sakkā tosetuṃ, bahumpi dhanaṃ paṭikkhipitvā maṃsameva pattheti, evametāpi methunagiddhatāya bahunāpi dhanena na tussanti, dhanaṃ agaṇetvā methunameva patthenti. Yamovāti yathā yamo ekantaharo na kiñci pariharati, evametāpi jātisampannādīsu na kañci pariharanti, sabbaṃ kilesavasena sīlādivināsaṃ pāpetvā dutiyacittavāre nirayaṃ upanenti. Sikhīrivāti yathā sikhī sucimpi asucimpi sabbaṃ bhakkhayati, tathetāpi hīnuttame sabbe sevanti. Nadīupamāyampi eseva nayo. Yenakā maṃcarāti bhummatthe karaṇavacanaṃ, yattha etāsaṃ kāmo hoti, tattheva dhāvanti. Nerūti himavati eko suvaṇṇapabbato, taṃ upagatā kākāpi suvaṇṇavaṇṇāva honti. Yathā so, evaṃ etāpi nibbisesakarā attānaṃ upagataṃ ekasadisaṃ katvā passanti.
વિસરુક્ખોતિ અમ્બસદિસો કિંપક્કરુક્ખો. સો નિચ્ચમેવ ફલતિ, વણ્ણાદિસમ્પન્નો ચ હોતિ, તેન નં નિરાસઙ્કા પરિભુઞ્જિત્વા મરન્તિ, એવમેવ તાપિ રૂપાદિવસેન નિચ્ચફલિતા રમણીયા વિય ખાયન્તિ. સેવિયમાના પન પમાદં ઉપ્પાદેત્વા અપાયેસુ પાતેન્તિ. તેન વુત્તં –
Visarukkhoti ambasadiso kiṃpakkarukkho. So niccameva phalati, vaṇṇādisampanno ca hoti, tena naṃ nirāsaṅkā paribhuñjitvā maranti, evameva tāpi rūpādivasena niccaphalitā ramaṇīyā viya khāyanti. Seviyamānā pana pamādaṃ uppādetvā apāyesu pātenti. Tena vuttaṃ –
‘‘આયતિં દોસં નઞ્ઞાય, યો કામે પટિસેવતિ;
‘‘Āyatiṃ dosaṃ naññāya, yo kāme paṭisevati;
વિપાકન્તે હનન્તિ નં, કિંપક્કમિવ ભક્ખિત’’ન્તિ. (જા॰ ૧.૧.૮૫);
Vipākante hananti naṃ, kiṃpakkamiva bhakkhita’’nti. (jā. 1.1.85);
યથા વા વિસરુક્ખો નિચ્ચફલિતો સદા અનત્થાવહો હોતિ, એવમેતાપિ સીલાદિવિનાસનવસેન. યથા વિસરુક્ખસ્સ મૂલમ્પિ તચોપિ પત્તમ્પિ પુપ્ફમ્પિ ફલમ્પિ વિસમેવાતિ નિચ્ચફલો, તથેવ તાસં રૂપમ્પિ…પે॰… ફોટ્ઠબ્બમ્પિ વિસમેવાતિ વિસરુક્ખો વિય નિચ્ચફલિતાયોતિ.
Yathā vā visarukkho niccaphalito sadā anatthāvaho hoti, evametāpi sīlādivināsanavasena. Yathā visarukkhassa mūlampi tacopi pattampi pupphampi phalampi visamevāti niccaphalo, tatheva tāsaṃ rūpampi…pe… phoṭṭhabbampi visamevāti visarukkho viya niccaphalitāyoti.
‘‘પનુત્તરેત્થા’’તિ ગાથાબન્ધેન તમત્થં પાકટં કાતું એવમાહ. તત્થ રતનન્તકરિત્થિયોતિ સામિકેહિ દુક્ખસમ્ભતાનં રતનાનં અન્તરાયકરા ઇત્થિયો એતાનિ પરેસં દત્વા અનાચારં ચરન્તિ.
‘‘Panuttaretthā’’ti gāthābandhena tamatthaṃ pākaṭaṃ kātuṃ evamāha. Tattha ratanantakaritthiyoti sāmikehi dukkhasambhatānaṃ ratanānaṃ antarāyakarā itthiyo etāni paresaṃ datvā anācāraṃ caranti.
ઇતો પરં નાનપ્પકારેન અત્તનો ધમ્મકથાવિલાસં દસ્સેન્તો આહ –
Ito paraṃ nānappakārena attano dhammakathāvilāsaṃ dassento āha –
‘‘ચત્તારિમાનિ, સમ્મ પુણ્ણમુખ, યાનિ વત્થૂનિ કિચ્ચે જાતે અનત્થચરાનિ ભવન્તિ , તાનિ પરકુલે ન વાસેતબ્બાનિ, ગોણં ધેનું યાનં ભરિયા. ચત્તારિ એતાનિ પણ્ડિતો ધનાનિ ઘરા ન વિપ્પવાસયે. ભવતિ ચ પનુત્તરેત્થ વાક્યં –
‘‘Cattārimāni, samma puṇṇamukha, yāni vatthūni kicce jāte anatthacarāni bhavanti , tāni parakule na vāsetabbāni, goṇaṃ dhenuṃ yānaṃ bhariyā. Cattāri etāni paṇḍito dhanāni gharā na vippavāsaye. Bhavati ca panuttarettha vākyaṃ –
૨૯૬.
296.
‘ગોણં ધેનુઞ્ચ યાનઞ્ચ, ભરિયં ઞાતિકુલે ન વાસયે;
‘Goṇaṃ dhenuñca yānañca, bhariyaṃ ñātikule na vāsaye;
ભઞ્જન્તિ રથં અયાનકા, અતિવાહેન હનન્તિ પુઙ્ગવં;
Bhañjanti rathaṃ ayānakā, ativāhena hananti puṅgavaṃ;
દોહેન હનન્તિ વચ્છકં, ભરિયા ઞાતિકુલે પદુસ્સતી’’’તિ.
Dohena hananti vacchakaṃ, bhariyā ñātikule padussatī’’’ti.
‘‘છ ઇમાનિ, સમ્મ પુણ્ણમુખ, યાનિ વત્થૂનિ કિચ્ચે જાતે અનત્થચરાનિ ભવન્તિ –
‘‘Cha imāni, samma puṇṇamukha, yāni vatthūni kicce jāte anatthacarāni bhavanti –
૨૯૭.
297.
‘અગુણં ધનુ ઞાતિકુલે ચ ભરિયા, પારં નાવા અક્ખભગ્ગઞ્ચ યાનં;
‘Aguṇaṃ dhanu ñātikule ca bhariyā, pāraṃ nāvā akkhabhaggañca yānaṃ;
દૂરે મિત્તો પાપસહાયકો ચ, કિચ્ચે જાતે અનત્થચરાનિ ભવન્તી’’’તિ.
Dūre mitto pāpasahāyako ca, kicce jāte anatthacarāni bhavantī’’’ti.
‘‘અટ્ઠહિ ખલુ, સમ્મ પુણ્ણમુખ ઠાનેહિ ઇત્થી સામિકં અવજાનાતિ – દલિદ્દતા, આતુરતા, જિણ્ણતા, સુરાસોણ્ડતા, મુદ્ધતા, પમત્તતા, સબ્બકિચ્ચેસુ અનુવત્તનતા, સબ્બધનઅનુપ્પદાનેન. ઇમેહિ ખલુ, સમ્મ પુણ્ણમુખ, અટ્ઠહિ ઠાનેહિ ઇત્થી સામિકં અવજાનાતિ. ભવતિ ચ પનુત્તરેત્થ વાક્યં –
‘‘Aṭṭhahi khalu, samma puṇṇamukha ṭhānehi itthī sāmikaṃ avajānāti – daliddatā, āturatā, jiṇṇatā, surāsoṇḍatā, muddhatā, pamattatā, sabbakiccesu anuvattanatā, sabbadhanaanuppadānena. Imehi khalu, samma puṇṇamukha, aṭṭhahi ṭhānehi itthī sāmikaṃ avajānāti. Bhavati ca panuttarettha vākyaṃ –
૨૯૮.
298.
‘‘‘દલિદ્દં આતુરઞ્ચાપિ, જિણ્ણકં સુરસોણ્ડકં;
‘‘‘Daliddaṃ āturañcāpi, jiṇṇakaṃ surasoṇḍakaṃ;
પમત્તં મુદ્ધપત્તઞ્ચ, સબ્બકિચ્ચેસુ હાપનં;
Pamattaṃ muddhapattañca, sabbakiccesu hāpanaṃ;
સબ્બકામપ્પદાનેન, અવજાનાતિ સામિક’’’ન્તિ.
Sabbakāmappadānena, avajānāti sāmika’’’nti.
‘‘નવહિ ખલુ, સમ્મ પુણ્ણમુખ ઠાનેહિ ઇત્થી પદોસમાહરતિ – આરામગમનસીલા ચ હોતિ, ઉય્યાનગમનસીલા ચ હોતિ, નદીતિત્થગમનસીલા ચ હોતિ, ઞાતિકુલગમનસીલા ચ હોતિ, પરકુલગમનસીલા ચ હોતિ, આદાસદુસ્સમણ્ડનાનુયોગમનુયુત્તસીલા ચ હોતિ, મજ્જપાયિની ચ હોતિ, નિલ્લોકનસીલા ચ હોતિ, સદ્વારટ્ઠાયિની ચ હોતિ. ઇમેહિ ખલુ, સમ્મ પુણ્ણમુખ, નવહિ ઠાનેહિ ઇત્થી પદોસમાહરતિ. ભવતિ ચ પનુત્તરેત્થ વાક્યં –
‘‘Navahi khalu, samma puṇṇamukha ṭhānehi itthī padosamāharati – ārāmagamanasīlā ca hoti, uyyānagamanasīlā ca hoti, nadītitthagamanasīlā ca hoti, ñātikulagamanasīlā ca hoti, parakulagamanasīlā ca hoti, ādāsadussamaṇḍanānuyogamanuyuttasīlā ca hoti, majjapāyinī ca hoti, nillokanasīlā ca hoti, sadvāraṭṭhāyinī ca hoti. Imehi khalu, samma puṇṇamukha, navahi ṭhānehi itthī padosamāharati. Bhavati ca panuttarettha vākyaṃ –
૨૯૯.
299.
‘આરામસીલા ચ ઉય્યાનં, નદી ઞાતિ પરકુલં;
‘Ārāmasīlā ca uyyānaṃ, nadī ñāti parakulaṃ;
આદાસદુસ્સમણ્ડનમનુયુત્તા, યા ચિત્થી મજ્જપાયિની.
Ādāsadussamaṇḍanamanuyuttā, yā citthī majjapāyinī.
૩૦૦.
300.
‘‘‘યા ચ નિલ્લોકનસીલા, યા ચ સદ્વારઠાયિની;
‘‘‘Yā ca nillokanasīlā, yā ca sadvāraṭhāyinī;
નવહેતેહિ ઠાનેહિ, પદોસમાહરન્તિ ઇત્થિયો’’’તિ.
Navahetehi ṭhānehi, padosamāharanti itthiyo’’’ti.
‘‘ચત્તાલીસાય ખલુ, સમ્મ પુણ્ણમુખ, ઠાનેહિ ઇત્થી પુરિસં અચ્ચાચરતિ – વિજમ્ભતિ, વિનમતિ, વિલસતિ, વિલજ્જતિ, નખેન નખં ઘટ્ટેતિ, પાદેન પાદં અક્કમતિ, કટ્ઠેન પથવિં વિલિખતિ, દારકં ઉલ્લઙ્ઘતિ ઉલ્લઙ્ઘાપેતિ , કીળતિ કીળાપેતિ, ચુમ્બતિ ચુમ્બાપેતિ, ભુઞ્જતિ ભુઞ્જાપેતિ, દદાતિ, યાચતિ, કતમનુકરોતિ, ઉચ્ચં ભાસતિ, નીચં ભાસતિ, અવિચ્ચં ભાસતિ, વિવિચ્ચં ભાસતિ, નચ્ચેન ગીતેન વાદિતેન રોદનેન વિલસિતેન વિભૂસિતેન જગ્ઘતિ, પેક્ખતિ, કટિં ચાલેતિ, ગુય્હભણ્ડકં સઞ્ચાલેતિ, ઊરું વિવરતિ, ઊરું પિદહતિ, થનં દસ્સેતિ, કચ્છં દસ્સેતિ, નાભિં દસ્સેતિ, અક્ખિં નિખનતિ, ભમુકં ઉક્ખિપતિ, ઓટ્ઠં ઉપલિખતિ, જિવ્હં નિલ્લાલેતિ, દુસ્સં મુઞ્ચતિ, દુસ્સં પટિબન્ધતિ, સિરસં મુઞ્ચતિ, સિરસં બન્ધતિ. ઇમેહિ ખલુ, સમ્મ પુણ્ણમુખ, ચત્તાલીસાય ઠાનેહિ ઇત્થી પુરિસં અચ્ચાચરતિ.
‘‘Cattālīsāya khalu, samma puṇṇamukha, ṭhānehi itthī purisaṃ accācarati – vijambhati, vinamati, vilasati, vilajjati, nakhena nakhaṃ ghaṭṭeti, pādena pādaṃ akkamati, kaṭṭhena pathaviṃ vilikhati, dārakaṃ ullaṅghati ullaṅghāpeti , kīḷati kīḷāpeti, cumbati cumbāpeti, bhuñjati bhuñjāpeti, dadāti, yācati, katamanukaroti, uccaṃ bhāsati, nīcaṃ bhāsati, aviccaṃ bhāsati, viviccaṃ bhāsati, naccena gītena vāditena rodanena vilasitena vibhūsitena jagghati, pekkhati, kaṭiṃ cāleti, guyhabhaṇḍakaṃ sañcāleti, ūruṃ vivarati, ūruṃ pidahati, thanaṃ dasseti, kacchaṃ dasseti, nābhiṃ dasseti, akkhiṃ nikhanati, bhamukaṃ ukkhipati, oṭṭhaṃ upalikhati, jivhaṃ nillāleti, dussaṃ muñcati, dussaṃ paṭibandhati, sirasaṃ muñcati, sirasaṃ bandhati. Imehi khalu, samma puṇṇamukha, cattālīsāya ṭhānehi itthī purisaṃ accācarati.
‘‘પઞ્ચવીસાય ખલુ, સમ્મ પુણ્ણમુખ, ઠાનેહિ ઇત્થી પદુટ્ઠા વેદિતબ્બા ભવતિ – સામિકસ્સ પવાસં વણ્ણેતિ, પવુટ્ઠં ન સરતિ, આગતં નાભિનન્દતિ, અવણ્ણં તસ્સ ભણતિ, વણ્ણં તસ્સ ન ભણતિ, અનત્થં તસ્સ ચરતિ, અત્થં તસ્સ ન ચરતિ, અકિચ્ચં તસ્સ કરોતિ, કિચ્ચં તસ્સ ન કરોતિ, પરિદહિત્વા સયતિ, પરમ્મુખી નિપજ્જતિ, પરિવત્તકજાતા ખો પન હોતિ કુઙ્કુમિયજાતા, દીઘં અસ્સસતિ, દુક્ખં વેદયતિ, ઉચ્ચારપસ્સાવં અભિણ્હં ગચ્છતિ, વિલોમમાચરતિ, પરપુરિસસદ્દં સુત્વા કણ્ણસોતં વિવરમોદહતિ, નિહતભોગા ખો પન હોતિ, પટિવિસ્સકેહિ સન્થવં કરોતિ, નિક્ખન્તપાદા ખો પન હોતિ વિસિખાનુચારિની, અતિચારિની ખો પન હોતિ નિચ્ચં સામિકે અગારવા પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પા, અભિણ્હં દ્વારે તિટ્ઠતિ, કચ્છાનિ અઙ્ગાનિ થનાનિ દસ્સેતિ, દિસોદિસં ગન્ત્વા પેક્ખતિ. ઇમેહિ ખલુ સમ્મ પુણ્ણમુખ, પઞ્ચવીસાય ઠાનેહિ ઇત્થી પદુટ્ઠા વેદિતબ્બા ભવતિ. ભવતિ ચ પનુત્તરેત્થ વાક્યં –
‘‘Pañcavīsāya khalu, samma puṇṇamukha, ṭhānehi itthī paduṭṭhā veditabbā bhavati – sāmikassa pavāsaṃ vaṇṇeti, pavuṭṭhaṃ na sarati, āgataṃ nābhinandati, avaṇṇaṃ tassa bhaṇati, vaṇṇaṃ tassa na bhaṇati, anatthaṃ tassa carati, atthaṃ tassa na carati, akiccaṃ tassa karoti, kiccaṃ tassa na karoti, paridahitvā sayati, parammukhī nipajjati, parivattakajātā kho pana hoti kuṅkumiyajātā, dīghaṃ assasati, dukkhaṃ vedayati, uccārapassāvaṃ abhiṇhaṃ gacchati, vilomamācarati, parapurisasaddaṃ sutvā kaṇṇasotaṃ vivaramodahati, nihatabhogā kho pana hoti, paṭivissakehi santhavaṃ karoti, nikkhantapādā kho pana hoti visikhānucārinī, aticārinī kho pana hoti niccaṃ sāmike agāravā paduṭṭhamanasaṅkappā, abhiṇhaṃ dvāre tiṭṭhati, kacchāni aṅgāni thanāni dasseti, disodisaṃ gantvā pekkhati. Imehi khalu samma puṇṇamukha, pañcavīsāya ṭhānehi itthī paduṭṭhā veditabbā bhavati. Bhavati ca panuttarettha vākyaṃ –
૩૦૧.
301.
‘પવાસં તસ્સ વણ્ણેતિ, ગતં તસ્સ ન સોચતિ;
‘Pavāsaṃ tassa vaṇṇeti, gataṃ tassa na socati;
દિસ્વાન પતિમાગતં નાભિનન્દતિ, ભત્તારવણ્ણં ન કદાચિ ભાસતિ;
Disvāna patimāgataṃ nābhinandati, bhattāravaṇṇaṃ na kadāci bhāsati;
એતે પદુટ્ઠાય ભવન્તિ લક્ખણા.
Ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
૩૦૨.
302.
‘અનત્થં તસ્સ ચરતિ અસઞ્ઞતા, અત્થઞ્ચ હાપેતિ અકિચ્ચકારિની;
‘Anatthaṃ tassa carati asaññatā, atthañca hāpeti akiccakārinī;
પરિદહિત્વા સયતિ પરમ્મુખી, એતે પદુટ્ઠાય ભવન્તિ લક્ખણા.
Paridahitvā sayati parammukhī, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
૩૦૩.
303.
‘પરિવત્તજાતા ચ ભવતિ કુઙ્કુમી, દીઘઞ્ચ અસ્સસતિ દુક્ખવેદિની;
‘Parivattajātā ca bhavati kuṅkumī, dīghañca assasati dukkhavedinī;
ઉચ્ચારપસ્સાવમભિણ્હં ગચ્છતિ, એતે પદુટ્ઠાય ભવન્તિ લક્ખણા.
Uccārapassāvamabhiṇhaṃ gacchati, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
૩૦૪.
304.
‘વિલોમમાચરતિ અકિચ્ચકારિની, સદ્દં નિસામેતિ પરસ્સ ભાસતો;
‘Vilomamācarati akiccakārinī, saddaṃ nisāmeti parassa bhāsato;
નિહતભોગા ચ કરોતિ સન્થવં, એતે પદુટ્ઠાય ભવન્તિ લક્ખણા.
Nihatabhogā ca karoti santhavaṃ, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
૩૦૫.
305.
‘કિચ્છેન લદ્ધં કસિરાભતં ધનં, વિત્તં વિનાસેતિ દુક્ખેન સમ્ભતં;
‘Kicchena laddhaṃ kasirābhataṃ dhanaṃ, vittaṃ vināseti dukkhena sambhataṃ;
પટિવિસ્સકેહિ ચ કરોતિ સન્થવં, એતે પદુટ્ઠાય ભવન્તિ લક્ખણા.
Paṭivissakehi ca karoti santhavaṃ, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
૩૦૬.
306.
‘નિક્ખન્તપાદા વિસિખાનુચારિની, નિચ્ચઞ્ચ સામિમ્હિ પદુટ્ઠમાનસા;
‘Nikkhantapādā visikhānucārinī, niccañca sāmimhi paduṭṭhamānasā;
અતિચારિની હોતિ અપેતગારવા, એતે પદુટ્ઠાય ભવન્તિ લક્ખણા.
Aticārinī hoti apetagāravā, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
૩૦૭.
307.
‘અભિક્ખણં તિટ્ઠતિ દ્વારમૂલે, થનાનિ કચ્છાનિ ચ દસ્સયન્તી;
‘Abhikkhaṇaṃ tiṭṭhati dvāramūle, thanāni kacchāni ca dassayantī;
દિસોદિસં પેક્ખતિ ભન્તચિત્તા, એતે પદુટ્ઠાય ભવન્તિ લક્ખણા.
Disodisaṃ pekkhati bhantacittā, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
૩૦૮.
308.
‘સબ્બા નદી વઙ્કગતી, સબ્બે કટ્ઠમયા વના;
‘Sabbā nadī vaṅkagatī, sabbe kaṭṭhamayā vanā;
સબ્બિત્થિયો કરે પાપં, લભમાને નિવાતકે.
Sabbitthiyo kare pāpaṃ, labhamāne nivātake.
૩૦૯.
309.
‘સચે લભેથ ખણં વા રહો વા, નિવાતકં વાપિ લભેથ તાદિસં;
‘Sace labhetha khaṇaṃ vā raho vā, nivātakaṃ vāpi labhetha tādisaṃ;
સબ્બાવ ઇત્થી કયિરું નુ પાપં, અઞ્ઞં અલત્થ પીઠસપ્પિનાપિ સદ્ધિં.
Sabbāva itthī kayiruṃ nu pāpaṃ, aññaṃ alattha pīṭhasappināpi saddhiṃ.
૩૧૦.
310.
‘નરાનમારામકરાસુ નારિસુ, અનેકચિત્તાસુ અનિગ્ગહાસુ ચ;
‘Narānamārāmakarāsu nārisu, anekacittāsu aniggahāsu ca;
સબ્બત્થ નાપીતિકરાપિ ચે સિયા, ન વિસ્સસે તિત્થસમા હિ નારિયો’’’તિ.
Sabbattha nāpītikarāpi ce siyā, na vissase titthasamā hi nāriyo’’’ti.
તત્થ ગોણં ધેનુન્તિ લિઙ્ગવિપલ્લાસેન વુત્તં. ઞાતિકુલે પદુસ્સતીતિ તત્થ સા નિબ્ભયા હુત્વા તરુણકાલતો પટ્ઠાય વિસ્સાસકેહિ દાસાદીહિપિ સદ્ધિં અનાચારં ચરતિ, ઞાતકા ઞત્વાપિ નિગ્ગહં ન કરોન્તિ, અત્તનો અકિત્તિં પરિહરમાના અજાનન્તા વિય હોન્તિ. અનત્થચરાનીતિ અચરિતબ્બાનિ અત્થાનિ, અકિચ્ચકારાનીતિ અત્થો. અગુણન્તિ જિયારહિતં. પાપસહાયકોતિ દુમ્મિત્તો.
Tattha goṇaṃ dhenunti liṅgavipallāsena vuttaṃ. Ñātikule padussatīti tattha sā nibbhayā hutvā taruṇakālato paṭṭhāya vissāsakehi dāsādīhipi saddhiṃ anācāraṃ carati, ñātakā ñatvāpi niggahaṃ na karonti, attano akittiṃ pariharamānā ajānantā viya honti. Anatthacarānīti acaritabbāni atthāni, akiccakārānīti attho. Aguṇanti jiyārahitaṃ. Pāpasahāyakoti dummitto.
દલિદ્દતાતિ દલિદ્દતાય. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો. તત્થ દલિદ્દો અલઙ્કારાદીનં અભાવતો કિલેસેન સઙ્ગણ્હિતું ન સક્કોતીતિ તં અવજાનાતિ. ગિલાનો વત્થુકામકિલેસકામેહિ સઙ્ગણ્હિતું ન સક્કોતિ. જરાજિણ્ણો કાયિકવાચસિકખિડ્ડારતિસમત્થો ન હોતિ. સુરાસોણ્ડો તસ્સા હત્થપિળન્ધનાદીનિપિ સુરાઘરઞ્ઞેવ પવેસેતિ. મુદ્ધો અન્ધબાલો રતિકુસલો ન હોતિ. પમત્તો દાસિસોણ્ડો હુત્વા ઘરદાસીહિ સદ્ધિં સંવસતિ, ભરિયં પન અક્કોસતિ પરિભાસતિ, તેન નં અવજાનાતિ. સબ્બકિચ્ચેસુ અનુવત્તન્તં ‘‘અયં નિત્તેજો, મમેવ અનુવત્તતી’’તિ તં અક્કોસતિ પરિભાસતિ. યો પન સબ્બં ધનં અનુપ્પદેતિ કુટુમ્બં પટિચ્છાપેતિ, તસ્સ ભરિયા સબ્બં ધનસારં હત્થે કત્વા તં દાસં વિય અવજાનાતિ, ઇચ્છમાના ‘‘કો તયા અત્થો’’તિ ઘરતોપિ નં નિક્કડ્ઢતિ. મુદ્ધપત્તન્તિ મુદ્ધભાવપ્પત્તં.
Daliddatāti daliddatāya. Sesapadesupi eseva nayo. Tattha daliddo alaṅkārādīnaṃ abhāvato kilesena saṅgaṇhituṃ na sakkotīti taṃ avajānāti. Gilāno vatthukāmakilesakāmehi saṅgaṇhituṃ na sakkoti. Jarājiṇṇo kāyikavācasikakhiḍḍāratisamattho na hoti. Surāsoṇḍo tassā hatthapiḷandhanādīnipi surāgharaññeva paveseti. Muddho andhabālo ratikusalo na hoti. Pamatto dāsisoṇḍo hutvā gharadāsīhi saddhiṃ saṃvasati, bhariyaṃ pana akkosati paribhāsati, tena naṃ avajānāti. Sabbakiccesu anuvattantaṃ ‘‘ayaṃ nittejo, mameva anuvattatī’’ti taṃ akkosati paribhāsati. Yo pana sabbaṃ dhanaṃ anuppadeti kuṭumbaṃ paṭicchāpeti, tassa bhariyā sabbaṃ dhanasāraṃ hatthe katvā taṃ dāsaṃ viya avajānāti, icchamānā ‘‘ko tayā attho’’ti gharatopi naṃ nikkaḍḍhati. Muddhapattanti muddhabhāvappattaṃ.
પદોસમાહરતીતિ સામિકે પદોસં આહરતિ દુસ્સતિ, પાપકમ્મં કરોતીતિ અત્થો. આરામગમનસીલાતિ સામિકં આપુચ્છા વા અનાપુચ્છા વા અભિણ્હં પુપ્ફારામાદીસુ અઞ્ઞતરં ગન્ત્વા તત્થ અનાચારં ચરિત્વા ‘‘અજ્જ મયા આરામે રુક્ખદેવતાય બલિકમ્મં કત’’ન્તિઆદીનિ વત્વા બાલસામિકં સઞ્ઞાપેતિ. પણ્ડિતો પન ‘‘અદ્ધા એસા તત્થ અનાચારં ચરતી’’તિ પુન તસ્સા ગન્તું ન દેતિ. એવં સબ્બપદેસુપિ અત્થો વેદિતબ્બો. પરકુલન્તિ સન્દિટ્ઠસમ્ભત્તાદીનં ગેહં. તં સા ‘‘અસુકકુલે મે વડ્ઢિ પયોજિતા અત્થિ, તાવકાલિકં દિન્નકં અત્થિ, તં સાધેમી’’તિઆદીનિ વત્વા ગચ્છતિ. નિલ્લોકનસીલાતિ વાતપાનન્તરાદીહિ ઓલોકનસીલા. સદ્વારટ્ઠાયિનીતિ અત્તનો અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનિ દસ્સેન્તી સદ્વારે તિટ્ઠતિ.
Padosamāharatīti sāmike padosaṃ āharati dussati, pāpakammaṃ karotīti attho. Ārāmagamanasīlāti sāmikaṃ āpucchā vā anāpucchā vā abhiṇhaṃ pupphārāmādīsu aññataraṃ gantvā tattha anācāraṃ caritvā ‘‘ajja mayā ārāme rukkhadevatāya balikammaṃ kata’’ntiādīni vatvā bālasāmikaṃ saññāpeti. Paṇḍito pana ‘‘addhā esā tattha anācāraṃ caratī’’ti puna tassā gantuṃ na deti. Evaṃ sabbapadesupi attho veditabbo. Parakulanti sandiṭṭhasambhattādīnaṃ gehaṃ. Taṃ sā ‘‘asukakule me vaḍḍhi payojitā atthi, tāvakālikaṃ dinnakaṃ atthi, taṃ sādhemī’’tiādīni vatvā gacchati. Nillokanasīlāti vātapānantarādīhi olokanasīlā. Sadvāraṭṭhāyinīti attano aṅgapaccaṅgāni dassentī sadvāre tiṭṭhati.
અચ્ચાચરતીતિ અતિક્કમ્મ ચરતિ, સામિકસ્સ સન્તિકે ઠિતાવ અઞ્ઞસ્સ નિમિત્તં દસ્સેતીતિ અત્થો. વિજમ્ભતીતિ ‘‘અહં તં દિસ્વા વિજમ્ભિસ્સામિ, તાય સઞ્ઞાય ઓકાસસ્સ અત્થિભાવં વા નત્થિભાવં વા જાનેય્યાસી’’તિ પઠમમેવ કતસઙ્કેતા વા હુત્વા અકતસઙ્કેતા વાપિ ‘‘એવં એસ મયિ બજ્ઝિસ્સતી’’તિ સામિકસ્સ પસ્સે ઠિતાવ વિજમ્ભતિ વિજમ્ભનં દસ્સેતિ. વિનમતીતિ કિઞ્ચિદેવ ભૂમિયં પાતેત્વા તં ઉક્ખિપન્તી વિય ઓનમિત્વા પિટ્ઠિં દસ્સેતિ. વિલસતીતિ ગમનાદીહિ વા ઇરિયાપથેહિ અલઙ્કારેન વા વિલાસં દસ્સેતિ. વિલજ્જતીતિ લજ્જન્તી વિય વત્થેન સરીરં છાદેતિ, કવાટં વા ભિત્તિં વા અલ્લીયતિ. નખેનાતિ પાદનખેન પાદનખં, હત્થનખેન હત્થનખં ઘટ્ટેતિ. કટ્ઠેનાતિ દણ્ડકેન. દારકન્તિ અત્તનો વા પુત્તં અઞ્ઞસ્સ વા પુત્તં ગહેત્વા ઉક્ખિપતિ વા ઉક્ખિપાપેતિ વા. કીળતીતિ સયં વા કીળતિ, દારકં વા કીળાપેતિ. ચુમ્બનાદીસુપિ એસેવ નયો. દદાતીતિ તસ્સ કિઞ્ચિદેવ ફલં વા પુપ્ફં વા દેતિ. યાચતીતિ તમેવ પટિયાચતિ. અનુકરોતીતિ દારકેન કતં કતં અનુકરોતિ. ઉચ્ચન્તિ મહાસદ્દવસેન વા થોમનવસેન વા ઉચ્ચં. નીચન્તિ મન્દસદ્દવસેન વા અમનાપવચનેન વા પરિભવવચનેન વા નીચં. અવિચ્ચન્તિ બહુજનમજ્ઝે અપ્પટિચ્છન્નં. વિવિચ્ચન્તિ રહો પટિચ્છન્નં. નચ્ચેનાતિ એતેહિ નચ્ચાદીહિ નિમિત્તં કરોતિ. તત્થ રોદિતેન નિમિત્તકરણેન રત્તિં દેવે વસ્સન્તે વાતપાનેન હત્થિં આરોપેત્વા સેટ્ઠિપુત્તેન નીતાય પુરોહિતબ્રાહ્મણિયા વત્થુ કથેતબ્બં. જગ્ઘતીતિ મહાહસિતં હસતિ, એવમ્પિ નિમિત્તં કરોતિ . કચ્છન્તિ ઉપકચ્છકં. ઉપલિખતીતિ દન્તેહિ ઉપલિખતિ. સિરસન્તિ કેસવટ્ટિં. એવં કેસાનં મોચનબન્ધનેહિપિ પરપુરિસાનં નિમિત્તં કરોતિ, નિયામેત્વા વા અનિયામેત્વા વા કોચિદેવ સારજ્જિસ્સતીતિપિ કરોતિયેવ.
Accācaratīti atikkamma carati, sāmikassa santike ṭhitāva aññassa nimittaṃ dassetīti attho. Vijambhatīti ‘‘ahaṃ taṃ disvā vijambhissāmi, tāya saññāya okāsassa atthibhāvaṃ vā natthibhāvaṃ vā jāneyyāsī’’ti paṭhamameva katasaṅketā vā hutvā akatasaṅketā vāpi ‘‘evaṃ esa mayi bajjhissatī’’ti sāmikassa passe ṭhitāva vijambhati vijambhanaṃ dasseti. Vinamatīti kiñcideva bhūmiyaṃ pātetvā taṃ ukkhipantī viya onamitvā piṭṭhiṃ dasseti. Vilasatīti gamanādīhi vā iriyāpathehi alaṅkārena vā vilāsaṃ dasseti. Vilajjatīti lajjantī viya vatthena sarīraṃ chādeti, kavāṭaṃ vā bhittiṃ vā allīyati. Nakhenāti pādanakhena pādanakhaṃ, hatthanakhena hatthanakhaṃ ghaṭṭeti. Kaṭṭhenāti daṇḍakena. Dārakanti attano vā puttaṃ aññassa vā puttaṃ gahetvā ukkhipati vā ukkhipāpeti vā. Kīḷatīti sayaṃ vā kīḷati, dārakaṃ vā kīḷāpeti. Cumbanādīsupi eseva nayo. Dadātīti tassa kiñcideva phalaṃ vā pupphaṃ vā deti. Yācatīti tameva paṭiyācati. Anukarotīti dārakena kataṃ kataṃ anukaroti. Uccanti mahāsaddavasena vā thomanavasena vā uccaṃ. Nīcanti mandasaddavasena vā amanāpavacanena vā paribhavavacanena vā nīcaṃ. Aviccanti bahujanamajjhe appaṭicchannaṃ. Viviccanti raho paṭicchannaṃ. Naccenāti etehi naccādīhi nimittaṃ karoti. Tattha roditena nimittakaraṇena rattiṃ deve vassante vātapānena hatthiṃ āropetvā seṭṭhiputtena nītāya purohitabrāhmaṇiyā vatthu kathetabbaṃ. Jagghatīti mahāhasitaṃ hasati, evampi nimittaṃ karoti . Kacchanti upakacchakaṃ. Upalikhatīti dantehi upalikhati. Sirasanti kesavaṭṭiṃ. Evaṃ kesānaṃ mocanabandhanehipi parapurisānaṃ nimittaṃ karoti, niyāmetvā vā aniyāmetvā vā kocideva sārajjissatītipi karotiyeva.
પદુટ્ઠા વેદિતબ્બા ભવતીતિ અયં મયિ પદુટ્ઠા કુદ્ધા, કુજ્ઝિત્વા ચ પન મિચ્છાચારં ચરતીતિ પણ્ડિતેન વેદિતબ્બા ભવતિ. પવાસન્તિ ‘‘અસુકગામે પયુત્તં ધનં નસ્સતિ, ગચ્છ તં સાધેહિ, વોહારં કરોહી’’તિઆદીનિ વત્વા તસ્મિં ગતે અનાચારં ચરિતુકામા પવાસં વણ્ણેતિ. અનત્થન્તિ અવડ્ઢિં. અકિચ્ચન્તિ અકત્તબ્બયુત્તકં. પરિદહિત્વાતિ ગાળ્હં નિવાસેત્વા. પરિવત્તકજાતાતિ ઇતો ચિતો ચ પરિવત્તમાના. કુઙ્કુમિયજાતાતિ કોલાહલજાતા પાદમૂલે નિપન્ના પરિચારિકા ઉટ્ઠાપેતિ, દીપં જાલાપેતિ, નાનપ્પકારં કોલાહલં કરોતિ, તસ્સ કિલેસરતિં નાસેતિ. દુક્ખં વેદયતીતિ સીસં મે રુજ્જતીતિઆદીનિ વદતિ. વિલોમમાચરતીતિ આહારં સીતલં ઇચ્છન્તસ્સ ઉણ્હં દેતીતિઆદીનં વસેન પચ્ચનીકવુત્તિ હોતિ. નિહતભોગાતિ સામિકેન દુક્ખસમ્ભતાનં ભોગાનં સુરાલોલતાદીહિ વિનાસિકા. સન્થવન્તિ કિલેસવસેન સન્થવં કરોતિ. નિક્ખન્તપાદાતિ જારસ્સ ઉપધારણત્થાય નિક્ખન્તપાદા. સામિકેતિ પતિમ્હિ અગારવેન ચ પદુટ્ઠમાનસાય ચ અતિચારિની હોતિ.
Paduṭṭhā veditabbā bhavatīti ayaṃ mayi paduṭṭhā kuddhā, kujjhitvā ca pana micchācāraṃ caratīti paṇḍitena veditabbā bhavati. Pavāsanti ‘‘asukagāme payuttaṃ dhanaṃ nassati, gaccha taṃ sādhehi, vohāraṃ karohī’’tiādīni vatvā tasmiṃ gate anācāraṃ caritukāmā pavāsaṃ vaṇṇeti. Anatthanti avaḍḍhiṃ. Akiccanti akattabbayuttakaṃ. Paridahitvāti gāḷhaṃ nivāsetvā. Parivattakajātāti ito cito ca parivattamānā. Kuṅkumiyajātāti kolāhalajātā pādamūle nipannā paricārikā uṭṭhāpeti, dīpaṃ jālāpeti, nānappakāraṃ kolāhalaṃ karoti, tassa kilesaratiṃ nāseti. Dukkhaṃ vedayatīti sīsaṃ me rujjatītiādīni vadati. Vilomamācaratīti āhāraṃ sītalaṃ icchantassa uṇhaṃ detītiādīnaṃ vasena paccanīkavutti hoti. Nihatabhogāti sāmikena dukkhasambhatānaṃ bhogānaṃ surālolatādīhi vināsikā. Santhavanti kilesavasena santhavaṃ karoti. Nikkhantapādāti jārassa upadhāraṇatthāya nikkhantapādā. Sāmiketi patimhi agāravena ca paduṭṭhamānasāya ca aticārinī hoti.
સબ્બિત્થિયોતિ ઠપેત્વા વિપસ્સનાય તનુકતકિલેસા સેસા સબ્બા ઇત્થિયો પાપં કરેય્યું. લભમાનેતિ લબ્ભમાને, સંવિજ્જમાનેતિ અત્થો. નિવાતકેતિ રહોમન્તનકે પરિભેદકે. ખણં વા રહો વાતિ પાપકરણત્થાય ઓકાસં વા પટિચ્છન્નટ્ઠાનં વા. કયિરું નૂતિ એત્થ નૂ-તિ નિપાતમત્તં. અલત્થાતિ અલદ્ધા. અયમેવ વા પાઠો, અઞ્ઞં સમ્પન્નપુરિસં અલભિત્વા પીઠસપ્પિનાપિ તતો પટિક્કૂલતરેનાપિ પાપં કરેય્યું. આરામકરાસૂતિ અભિરતિકારિકાસુ. અનિગ્ગહાસૂતિ નિગ્ગહેન વિનેતું અસક્કુણેય્યાસુ. તિત્થસમાતિ યથા તિત્થં ઉત્તમાધમેસુ ન કઞ્ચિ ન્હાયન્તં વારેતિ, તથા એતાપિ રહો વા ખણે વા નિવાતકે વા સતિ ન કઞ્ચિ પટિક્ખિપન્તિ.
Sabbitthiyoti ṭhapetvā vipassanāya tanukatakilesā sesā sabbā itthiyo pāpaṃ kareyyuṃ. Labhamāneti labbhamāne, saṃvijjamāneti attho. Nivātaketi rahomantanake paribhedake. Khaṇaṃ vā rahovāti pāpakaraṇatthāya okāsaṃ vā paṭicchannaṭṭhānaṃ vā. Kayiruṃ nūti ettha nū-ti nipātamattaṃ. Alatthāti aladdhā. Ayameva vā pāṭho, aññaṃ sampannapurisaṃ alabhitvā pīṭhasappināpi tato paṭikkūlatarenāpi pāpaṃ kareyyuṃ. Ārāmakarāsūti abhiratikārikāsu. Aniggahāsūti niggahena vinetuṃ asakkuṇeyyāsu. Titthasamāti yathā titthaṃ uttamādhamesu na kañci nhāyantaṃ vāreti, tathā etāpi raho vā khaṇe vā nivātake vā sati na kañci paṭikkhipanti.
તથા હિ અતીતે બારાણસિયં કણ્ડરી નામ રાજા અહોસિ ઉત્તમરૂપધરો. તસ્સ દેવસિકં અમચ્ચા ગન્ધકરણ્ડકસહસ્સં આહરન્તિ. તેનસ્સ નિવેસને પરિભણ્ડં કત્વા ગન્ધકરણ્ડકે ફાલેત્વા ગન્ધદારૂનિ કત્વા આહારં પચન્તિ. ભરિયાપિસ્સ અભિરૂપા અહોસિ નામેન કિન્નરા નામ. પુરોહિતોપિસ્સ સમવયો પઞ્ચાલચણ્ડો નામ બુદ્ધિસમ્પન્નો અહોસિ. રઞ્ઞો પન પાસાદં નિસ્સાય અન્તોપાકારે જમ્બુરુક્ખો નિબ્બત્તિ, તસ્સ સાખા પાકારમત્થકે ઓલમ્બતિ. તસ્સ છાયાય જેગુચ્છો દુસ્સણ્ઠાનો પીઠસપ્પી વસતિ. અથેકદિવસં કિન્નરા દેવી વાતપાનેન ઓલોકેન્તી તં દિત્વા પટિબદ્ધચિત્તા હુત્વા રત્તિં રાજાનં રતિયા સઙ્ગણ્હિત્વા તસ્મિં નિદ્દં ઓક્કન્તે સણિકં ઉટ્ઠાયાસના નાનગ્ગરસભોજનં સુવણ્ણસરકે પક્ખિપિત્વા ઉચ્છઙ્ગે કત્વા સાટકરજ્જુયા વાતપાનેન ઓતરિત્વા જમ્બું આરુય્હ સાખાય ઓરુય્હ પીઠસપ્પિં ભોજેત્વા પાપં કત્વા આગતમગ્ગેનેવ પાસાદં આરુય્હ ગન્ધેહિ સરીરં ઉબ્બટ્ટેત્વા રઞ્ઞા સદ્ધિં નિપજ્જિ. એતેનુપાયેન નિબદ્ધં તેન સદ્ધિં પાપં કરોતિ. રાજા પન ન જાનાતિ.
Tathā hi atīte bārāṇasiyaṃ kaṇḍarī nāma rājā ahosi uttamarūpadharo. Tassa devasikaṃ amaccā gandhakaraṇḍakasahassaṃ āharanti. Tenassa nivesane paribhaṇḍaṃ katvā gandhakaraṇḍake phāletvā gandhadārūni katvā āhāraṃ pacanti. Bhariyāpissa abhirūpā ahosi nāmena kinnarā nāma. Purohitopissa samavayo pañcālacaṇḍo nāma buddhisampanno ahosi. Rañño pana pāsādaṃ nissāya antopākāre jamburukkho nibbatti, tassa sākhā pākāramatthake olambati. Tassa chāyāya jeguccho dussaṇṭhāno pīṭhasappī vasati. Athekadivasaṃ kinnarā devī vātapānena olokentī taṃ ditvā paṭibaddhacittā hutvā rattiṃ rājānaṃ ratiyā saṅgaṇhitvā tasmiṃ niddaṃ okkante saṇikaṃ uṭṭhāyāsanā nānaggarasabhojanaṃ suvaṇṇasarake pakkhipitvā ucchaṅge katvā sāṭakarajjuyā vātapānena otaritvā jambuṃ āruyha sākhāya oruyha pīṭhasappiṃ bhojetvā pāpaṃ katvā āgatamaggeneva pāsādaṃ āruyha gandhehi sarīraṃ ubbaṭṭetvā raññā saddhiṃ nipajji. Etenupāyena nibaddhaṃ tena saddhiṃ pāpaṃ karoti. Rājā pana na jānāti.
સો એકદિવસં નગરં પદક્ખિણં કત્વા નિવેસનં પવેસન્તો જમ્બુછાયાય સયિતં પરમકારુઞ્ઞપ્પત્તં પીઠસપ્પિં દિસ્વા પુરોહિતં આહ – ‘‘પસ્સેતં મનુસ્સપેત’’ન્તિ. ‘‘આમ, પસ્સામિ દેવા’’તિ. ‘‘અપિ નુ ખો, સમ્મ, એવરૂપં પટિક્કૂલં કાચિ ઇત્થી છન્દરાગવસેન ઉપગચ્છેય્યા’’તિ. તં કથં સુત્વા પીઠસપ્પી માનં જનેત્વા ‘‘અયં રાજા કિં કથેતિ, અત્તનો દેવિયા મમ સન્તિકં આગમનં ન જાનાતિ મઞ્ઞે’’તિ જમ્બુરુક્ખસ્સ અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા ‘‘સુણ સામિ, જમ્બુરુક્ખે નિબ્બત્તદેવતે, ઠપેત્વા તં અઞ્ઞો એતં કારણં ન જાનાતી’’તિ આહ. પુરોહિતો તસ્સ કિરિયં દિસ્વા ચિન્તેસિ – ‘‘અદ્ધા રઞ્ઞો અગ્ગમહેસી જમ્બુરુક્ખેન ગન્ત્વા ઇમિના સદ્ધિં પાપં કરોતી’’તિ. સો રાજાનં પુચ્છિ – ‘‘મહારાજ, દેવિયા તે રત્તિભાગે સરીરસમ્ફસ્સો કીદિસો હોતી’’તિ? ‘‘સમ્મ, અઞ્ઞં ન પસ્સામિ, મજ્ઝિમયામે પનસ્સા સરીરં સીતલં હોતી’’તિ. ‘‘તેન હિ, દેવ, તિટ્ઠતુ અઞ્ઞા ઇત્થી, અગ્ગમહેસી તે કિન્નરાદેવી ઇમિના સદ્ધિં પાપં કરોતી’’તિ. ‘‘સમ્મ, કિં વદેસિ, એવરૂપા પરમવિલાસસમ્પન્ના કિં ઇમિના પરમજેગુચ્છેન સદ્ધિં અભિરમિસ્સતી’’તિ? ‘‘તેન હિ નં, દેવ, પરિગ્ગણ્હાહી’’તિ.
So ekadivasaṃ nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā nivesanaṃ pavesanto jambuchāyāya sayitaṃ paramakāruññappattaṃ pīṭhasappiṃ disvā purohitaṃ āha – ‘‘passetaṃ manussapeta’’nti. ‘‘Āma, passāmi devā’’ti. ‘‘Api nu kho, samma, evarūpaṃ paṭikkūlaṃ kāci itthī chandarāgavasena upagaccheyyā’’ti. Taṃ kathaṃ sutvā pīṭhasappī mānaṃ janetvā ‘‘ayaṃ rājā kiṃ katheti, attano deviyā mama santikaṃ āgamanaṃ na jānāti maññe’’ti jamburukkhassa añjaliṃ paggahetvā ‘‘suṇa sāmi, jamburukkhe nibbattadevate, ṭhapetvā taṃ añño etaṃ kāraṇaṃ na jānātī’’ti āha. Purohito tassa kiriyaṃ disvā cintesi – ‘‘addhā rañño aggamahesī jamburukkhena gantvā iminā saddhiṃ pāpaṃ karotī’’ti. So rājānaṃ pucchi – ‘‘mahārāja, deviyā te rattibhāge sarīrasamphasso kīdiso hotī’’ti? ‘‘Samma, aññaṃ na passāmi, majjhimayāme panassā sarīraṃ sītalaṃ hotī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, tiṭṭhatu aññā itthī, aggamahesī te kinnarādevī iminā saddhiṃ pāpaṃ karotī’’ti. ‘‘Samma, kiṃ vadesi, evarūpā paramavilāsasampannā kiṃ iminā paramajegucchena saddhiṃ abhiramissatī’’ti? ‘‘Tena hi naṃ, deva, pariggaṇhāhī’’ti.
સો ‘‘સાધૂ’’તિ રત્તિં ભુત્તસાયમાસો તાય સદ્ધિં નિપ્પજ્જિત્વા ‘‘પરિગ્ગણ્હિસ્સામિ ન’’ન્તિ પકતિયા નિદ્દુપગમનવેલાય નિદ્દુપગતો વિય અહોસિ. સાપિ ઉટ્ઠાય તથેવ અકાસિ. રાજા તસ્સા અનુપદઞ્ઞેવ ગન્ત્વા જમ્બુછાયં નિસ્સાય અટ્ઠાસિ. પીઠસપ્પી દેવિયા કુજ્ઝિત્વા ‘‘ત્વં અજ્જ અતિચિરાયિત્વા આગતા’’તિ હત્થેન કણ્ણસઙ્ખલિકં પહરિ. અથ નં ‘‘મા મં કુજ્ઝિ, સામિ, રઞ્ઞો નિદ્દુપગમનં ઓલોકેસિ’’ન્તિ વત્વા તસ્સ ગેહે પાદપરિચારિકા વિય અહોસિ. તેન પનસ્સા પહારેન સીહમુખકુણ્ડલં કણ્ણતો ગળિત્વા રઞ્ઞો પાદમૂલે પતિ. રાજા ‘‘વટ્ટિસ્સતિ એત્તક’’ન્તિ તં ગહેત્વા ગતો. સાપિ તેન સદ્ધિં અતિચરિત્વા પુરિમનિયામેનેવ ગન્ત્વા રઞ્ઞા સદ્ધિં નિપજ્જિતું આરભિ. રાજા પટિક્ખિપિત્વા પુનદિવસે ‘‘કિન્નરાદેવી મયા દિન્નં સબ્બાલઙ્કારં અલઙ્કરિત્વા એતૂ’’તિ આણાપેસિ. સા ‘‘સીહમુખકુણ્ડલં મે સુવણ્ણકારસ્સ સન્તિકે’’તિ વત્વા નાગમિ, પુન પેસિતે ચ પન એકકુણ્ડલાવ આગમાસિ . રાજા પુચ્છિ – ‘‘કહં તે કુણ્ડલ’’ન્તિ? ‘‘સુવણ્ણકારસ્સ સન્તિકે’’તિ . સુવણ્ણકારં પક્કોસાપેત્વા ‘‘કિંકારણા ઇમિસ્સા કુણ્ડલં ન દેસી’’તિ આહ. ‘‘નાહં ગણ્હામિ દેવા’’તિ. રાજા તસ્સા કુજ્ઝિત્વા ‘‘પાપે ચણ્ડાલિ માદિસેન તે સુવણ્ણકારેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ વત્વા તં કુણ્ડલં તસ્સા પુરથો ખિપિત્વા પુરોહિતં આહ – ‘‘સમ્મ, સચ્ચં તયા વુત્તં, ગચ્છ સીસમસ્સા છેદાપેહી’’તિ. સો તં રાજગેહેયેવ એકસ્મિં પદેસે ઠપેત્વા રાજાનં ઉપસઙ્કમિત્વા – ‘‘દેવ, મા કિન્નરાદેવિયા કુજ્ઝિત્થ, સબ્બા ઇત્થિયો એવરૂપાયેવ. સચેપિ ઇત્થીનં દુસ્સીલભાવં ઞાતુકામોસિ, દસ્સેસ્સામિ તે એતાસં પાપકઞ્ચેવ બહુમાયાભાવઞ્ચ, એહિ અઞ્ઞાતકવેસેન જનપદં ચરામા’’તિ આહ.
So ‘‘sādhū’’ti rattiṃ bhuttasāyamāso tāya saddhiṃ nippajjitvā ‘‘pariggaṇhissāmi na’’nti pakatiyā niddupagamanavelāya niddupagato viya ahosi. Sāpi uṭṭhāya tatheva akāsi. Rājā tassā anupadaññeva gantvā jambuchāyaṃ nissāya aṭṭhāsi. Pīṭhasappī deviyā kujjhitvā ‘‘tvaṃ ajja aticirāyitvā āgatā’’ti hatthena kaṇṇasaṅkhalikaṃ pahari. Atha naṃ ‘‘mā maṃ kujjhi, sāmi, rañño niddupagamanaṃ olokesi’’nti vatvā tassa gehe pādaparicārikā viya ahosi. Tena panassā pahārena sīhamukhakuṇḍalaṃ kaṇṇato gaḷitvā rañño pādamūle pati. Rājā ‘‘vaṭṭissati ettaka’’nti taṃ gahetvā gato. Sāpi tena saddhiṃ aticaritvā purimaniyāmeneva gantvā raññā saddhiṃ nipajjituṃ ārabhi. Rājā paṭikkhipitvā punadivase ‘‘kinnarādevī mayā dinnaṃ sabbālaṅkāraṃ alaṅkaritvā etū’’ti āṇāpesi. Sā ‘‘sīhamukhakuṇḍalaṃ me suvaṇṇakārassa santike’’ti vatvā nāgami, puna pesite ca pana ekakuṇḍalāva āgamāsi . Rājā pucchi – ‘‘kahaṃ te kuṇḍala’’nti? ‘‘Suvaṇṇakārassa santike’’ti . Suvaṇṇakāraṃ pakkosāpetvā ‘‘kiṃkāraṇā imissā kuṇḍalaṃ na desī’’ti āha. ‘‘Nāhaṃ gaṇhāmi devā’’ti. Rājā tassā kujjhitvā ‘‘pāpe caṇḍāli mādisena te suvaṇṇakārena bhavitabba’’nti vatvā taṃ kuṇḍalaṃ tassā puratho khipitvā purohitaṃ āha – ‘‘samma, saccaṃ tayā vuttaṃ, gaccha sīsamassā chedāpehī’’ti. So taṃ rājageheyeva ekasmiṃ padese ṭhapetvā rājānaṃ upasaṅkamitvā – ‘‘deva, mā kinnarādeviyā kujjhittha, sabbā itthiyo evarūpāyeva. Sacepi itthīnaṃ dussīlabhāvaṃ ñātukāmosi, dassessāmi te etāsaṃ pāpakañceva bahumāyābhāvañca, ehi aññātakavesena janapadaṃ carāmā’’ti āha.
રાજા ‘‘સાધૂ’’તિ માતરં રજ્જં પટિચ્છાપેત્વા તેન સદ્ધિં ચારિકં પક્કામિ. તેસં યોજનં મગ્ગં ગન્ત્વા મહામગ્ગે નિસિન્નાનંયેવ એકો કુટુમ્બિકો પુત્તસ્સત્થાય મઙ્ગલં કત્વા એકં કુમારિકં પટિચ્છન્નયાને નિસીદાપેત્વા મહન્તેન પરિવારેન ગચ્છતિ. તં દિસ્વા પુરોહિતો રાજાનં આહ – ‘‘સચે ઇચ્છસિ, ઇમં કુમારિકં તયા સદ્ધિં પાપં કારેતું સક્કા દેવા’’તિ. ‘‘કિં કથેસિ, મહાપરિવારા એસા, ન સક્કા સમ્મા’’તિ? પુરોહિતો ‘‘તેન હિ પસ્સ, દેવા’’તિ પુરતો ગન્ત્વા મગ્ગતો અવિદૂરે સાણિયા પરિક્ખિપિત્વા રાજાનં અન્તોસાણિયં કત્વા સયં મગ્ગપસ્સે રોદન્તો નિસીદિ. અથ નં સો કુટુમ્બિકો દિસ્વા ‘‘તાત, કસ્મા રોદસી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘ભરિયા મે ગરુભારા, તં કુલઘરં નેતું મગ્ગપટિપન્નોસ્મિ, તસ્સા અન્તરામગ્ગેયેવ ગબ્ભો ચલિ, એસા અન્તોસાણિયં કિલમતિ, કાચિસ્સા ઇત્થી સન્તિકે નત્થિ, મયાપિ તત્થ ગન્તું ન સક્કા, ન જાનામિ ‘કિં ભવિસ્સતી’તિ, એકં ઇત્થિં લદ્ધું વટ્ટતી’’તિ? ‘‘મા રોદિ, બહૂ મે ઇત્થિયો, એકા ગમિસ્સતી’’તિ. ‘‘તેન હિ અયમેવ કુમારિકા ગચ્છતુ, એતિસ્સાપિ મઙ્ગલં ભવિસ્સતી’’તિ. સો ચિન્તેસિ – ‘‘સચ્ચં વદતિ, સુણિસાયપિ મે મઙ્ગલમેવ, ઇમિના હિ નિમિત્તેન સા પુત્તધીતાહિ વડ્ઢિસ્સતી’’તિ તમેવ પેસેસિ. સા તત્થ પવિસિત્વા રાજાનં દિસ્વાવ પટિબદ્ધચિત્તા હુત્વા પાપમકાસિ. રાજાપિસ્સા અઙ્ગુલિમુદ્દિકં અદાસિ. અથ નં કતકિચ્ચં નિક્ખમિત્વા આગતં પુચ્છિંસુ – ‘‘કિં વિજાતા’’તિ? ‘‘સુવણ્ણવણ્ણં પુત્ત’’ન્તિ. કુટુમ્બિકો તં આદાય પાયાસિ . પુરોહિતોપિ રઞ્ઞો સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘દિટ્ઠા તે, દેવ, કુમારિકાપિ એવં પાપા, કિમઙ્ગં પન અઞ્ઞા, અપિ પન તે કિઞ્ચિ દિન્ન’’ન્તિ પુચ્છિ. ‘‘આમ, અઙ્ગુલિમુદ્દિકા દિન્ના’’તિ. ‘‘નાસ્સા તં દસ્સામી’’તિ વેગેન ગન્ત્વા યાનકં ગણ્હિત્વા ‘‘કિમેત’’ન્તિ વુત્તે ‘‘અયં મે બ્રાહ્મણિયા ઉસ્સીસકે ઠપિતં મુદ્દિકં ગહેત્વા આગતા, દેહિ, અમ્મ, મુદ્દિક’’ન્તિ આહ. સા તં દદમાના બ્રાહ્મણં હત્થે નખેન વિજ્ઝિત્વા ‘‘ગણ્હ ચોરા’’તિ અદાસિ.
Rājā ‘‘sādhū’’ti mātaraṃ rajjaṃ paṭicchāpetvā tena saddhiṃ cārikaṃ pakkāmi. Tesaṃ yojanaṃ maggaṃ gantvā mahāmagge nisinnānaṃyeva eko kuṭumbiko puttassatthāya maṅgalaṃ katvā ekaṃ kumārikaṃ paṭicchannayāne nisīdāpetvā mahantena parivārena gacchati. Taṃ disvā purohito rājānaṃ āha – ‘‘sace icchasi, imaṃ kumārikaṃ tayā saddhiṃ pāpaṃ kāretuṃ sakkā devā’’ti. ‘‘Kiṃ kathesi, mahāparivārā esā, na sakkā sammā’’ti? Purohito ‘‘tena hi passa, devā’’ti purato gantvā maggato avidūre sāṇiyā parikkhipitvā rājānaṃ antosāṇiyaṃ katvā sayaṃ maggapasse rodanto nisīdi. Atha naṃ so kuṭumbiko disvā ‘‘tāta, kasmā rodasī’’ti pucchi. ‘‘Bhariyā me garubhārā, taṃ kulagharaṃ netuṃ maggapaṭipannosmi, tassā antarāmaggeyeva gabbho cali, esā antosāṇiyaṃ kilamati, kācissā itthī santike natthi, mayāpi tattha gantuṃ na sakkā, na jānāmi ‘kiṃ bhavissatī’ti, ekaṃ itthiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti? ‘‘Mā rodi, bahū me itthiyo, ekā gamissatī’’ti. ‘‘Tena hi ayameva kumārikā gacchatu, etissāpi maṅgalaṃ bhavissatī’’ti. So cintesi – ‘‘saccaṃ vadati, suṇisāyapi me maṅgalameva, iminā hi nimittena sā puttadhītāhi vaḍḍhissatī’’ti tameva pesesi. Sā tattha pavisitvā rājānaṃ disvāva paṭibaddhacittā hutvā pāpamakāsi. Rājāpissā aṅgulimuddikaṃ adāsi. Atha naṃ katakiccaṃ nikkhamitvā āgataṃ pucchiṃsu – ‘‘kiṃ vijātā’’ti? ‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ putta’’nti. Kuṭumbiko taṃ ādāya pāyāsi . Purohitopi rañño santikaṃ gantvā ‘‘diṭṭhā te, deva, kumārikāpi evaṃ pāpā, kimaṅgaṃ pana aññā, api pana te kiñci dinna’’nti pucchi. ‘‘Āma, aṅgulimuddikā dinnā’’ti. ‘‘Nāssā taṃ dassāmī’’ti vegena gantvā yānakaṃ gaṇhitvā ‘‘kimeta’’nti vutte ‘‘ayaṃ me brāhmaṇiyā ussīsake ṭhapitaṃ muddikaṃ gahetvā āgatā, dehi, amma, muddika’’nti āha. Sā taṃ dadamānā brāhmaṇaṃ hatthe nakhena vijjhitvā ‘‘gaṇha corā’’ti adāsi.
એવં બ્રાહ્મણો નાનાવિધેહિ ઉપાયેહિ અઞ્ઞાપિ બહૂ અતિચારિનિયો રઞ્ઞો દસ્સેત્વા ‘‘ઇધ તાવ એત્તકં હોતુ, અઞ્ઞત્થ ગમિસ્સામ, દેવા’’તિ આહ. રાજા ‘‘સકલજમ્બુદીપે ચરિતેપિ સબ્બા ઇત્થિયો એવરૂપાવ ભવિસ્સન્તિ, કિં નો એતાહિ, નિવત્તામા’’તિ બારાણસિમેવ પચ્ચાગન્ત્વા – ‘‘મહારાજ, ઇત્થિયો નામ એવં પાપધમ્મા, પકતિ એસા એતાસં, ખમથ, દેવ, કિન્નરાદેવિયા’’તિ પુરોહિતેન યાચિતો ખમિત્વા રાજનિવેસનતો નં નિક્કડ્ઢાપેસિ, ઠાનતો પન તં અપનેત્વા અઞ્ઞં અગ્ગમહેસિં અકાસિ. તઞ્ચ પીઠસપ્પિં નિક્કડ્ઢાપેત્વા જમ્બુસાખં છેદાપેસિ. તદા કુણાલો પઞ્ચાલચણ્ડો અહોસિ. ઇતિ અત્તના દિટ્ઠકારણમેવ આહરિત્વા દસ્સેન્તો ગાથમાહ –
Evaṃ brāhmaṇo nānāvidhehi upāyehi aññāpi bahū aticāriniyo rañño dassetvā ‘‘idha tāva ettakaṃ hotu, aññattha gamissāma, devā’’ti āha. Rājā ‘‘sakalajambudīpe caritepi sabbā itthiyo evarūpāva bhavissanti, kiṃ no etāhi, nivattāmā’’ti bārāṇasimeva paccāgantvā – ‘‘mahārāja, itthiyo nāma evaṃ pāpadhammā, pakati esā etāsaṃ, khamatha, deva, kinnarādeviyā’’ti purohitena yācito khamitvā rājanivesanato naṃ nikkaḍḍhāpesi, ṭhānato pana taṃ apanetvā aññaṃ aggamahesiṃ akāsi. Tañca pīṭhasappiṃ nikkaḍḍhāpetvā jambusākhaṃ chedāpesi. Tadā kuṇālo pañcālacaṇḍo ahosi. Iti attanā diṭṭhakāraṇameva āharitvā dassento gāthamāha –
૩૧૧.
311.
‘‘યં વે દિસ્વા કણ્ડરીકિન્નરાનં, સબ્બિત્થિયો ન રમન્તિ અગારે;
‘‘Yaṃ ve disvā kaṇḍarīkinnarānaṃ, sabbitthiyo na ramanti agāre;
તં તાદિસં મચ્ચં ચજિત્વા ભરિયા, અઞ્ઞં દિસ્વા પુરિસં પીઠસપ્પિ’’ન્તિ.
Taṃ tādisaṃ maccaṃ cajitvā bhariyā, aññaṃ disvā purisaṃ pīṭhasappi’’nti.
તસ્સત્થો – યં વે કણ્ડરિસ્સ રઞ્ઞો કિન્નરાય દેવિયા ચાતિ ઇમેસં કણ્ડરિકિન્નરાનં વિરાગકારણં અહોસિ, તં દિસ્વા જાનિતબ્બં – સબ્બિત્થિયો અત્તનો સામિકાનં ન રમન્તિ અગારે . તથા હિ અઞ્ઞં પીઠસપ્પિં પુરિસં દિસ્વા તં રાજાનં તાદિસં રતિકુસલં મચ્ચં ચજિત્વા ભરિયા તેન મનુસ્સપેતેન સદ્ધિં પાપમકાસીતિ.
Tassattho – yaṃ ve kaṇḍarissa rañño kinnarāya deviyā cāti imesaṃ kaṇḍarikinnarānaṃ virāgakāraṇaṃ ahosi, taṃ disvā jānitabbaṃ – sabbitthiyo attano sāmikānaṃ na ramanti agāre . Tathā hi aññaṃ pīṭhasappiṃ purisaṃ disvā taṃ rājānaṃ tādisaṃ ratikusalaṃ maccaṃ cajitvā bhariyā tena manussapetena saddhiṃ pāpamakāsīti.
અપરોપિ અતીતે બારાણસિયં બકો નામ રાજા ધમ્મેન રજ્જં કારેસિ. તદા બારાણસિયા પાચીનદ્વારવાસિનો એકસ્સ દલિદ્દસ્સ પઞ્ચપાપી નામ ધીતા અહોસિ. સા કિર પુબ્બેપિ એકા દલિદ્દધીતા મત્તિકં મદ્દિત્વા ગેહે ભિત્તિં વિલિમ્પતિ. અથેકો પચ્ચેકબુદ્ધો અત્તનો પબ્ભારપરિભણ્ડકરણત્થં ‘‘કહં મત્તિકં લભિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘બારાણસિયં લદ્ધું સક્કા’’તિ ચીવરં પારુપિત્વા પત્તહત્થો નગરં પવિસિત્વા તસ્સા અવિદૂરે અટ્ઠાસિ. સા કુજ્ઝિત્વા ઉલ્લોકેન્તી પદુટ્ઠેન મનસા ‘‘મત્તિકમ્પિ ભિક્ખતી’’તિ અવોચ. પચ્ચેકબુદ્ધો નિચ્ચલોવ અહોસિ. અથ સા પચ્ચેકબુદ્ધં નિચ્ચલિતં દિસ્વા પુન ચિત્તં પસાદેત્વા, ‘‘સમણ, મત્તિકમ્પિ ન લભસી’’તિ વત્વા મહન્તં મત્તિકાપિણ્ડં આહરિત્વા પત્તે ઠપેસિ. સો તાય મત્તિકાય પબ્ભારે પરિભણ્ડમકાસિ. સા નચિરસ્સેવ તતો ચવિત્વા તસ્મિંયેવ નગરે બહિદ્વારગામે દુગ્ગતિત્થિયા કુચ્છિમ્હિ પટિસન્ધિં ગણ્હિ. સા દસમાસચ્ચયેન માતુ કુચ્છિતો નિક્ખમિ. તસ્સા મત્તિકાપિણ્ડફલેન સરીરં ફસ્સસમ્પન્નં અહોસિ, કુજ્ઝિત્વા ઉલ્લોકિતત્તા પન હત્થપાદમુખઅક્ખિનાસાનિ પાપાનિ વિરૂપાનિ અહેસું. તેન તં ‘‘પઞ્ચપાપી’’ત્વેવ સઞ્જાનિંસુ.
Aparopi atīte bārāṇasiyaṃ bako nāma rājā dhammena rajjaṃ kāresi. Tadā bārāṇasiyā pācīnadvāravāsino ekassa daliddassa pañcapāpī nāma dhītā ahosi. Sā kira pubbepi ekā daliddadhītā mattikaṃ madditvā gehe bhittiṃ vilimpati. Atheko paccekabuddho attano pabbhāraparibhaṇḍakaraṇatthaṃ ‘‘kahaṃ mattikaṃ labhissāmī’’ti cintetvā ‘‘bārāṇasiyaṃ laddhuṃ sakkā’’ti cīvaraṃ pārupitvā pattahattho nagaraṃ pavisitvā tassā avidūre aṭṭhāsi. Sā kujjhitvā ullokentī paduṭṭhena manasā ‘‘mattikampi bhikkhatī’’ti avoca. Paccekabuddho niccalova ahosi. Atha sā paccekabuddhaṃ niccalitaṃ disvā puna cittaṃ pasādetvā, ‘‘samaṇa, mattikampi na labhasī’’ti vatvā mahantaṃ mattikāpiṇḍaṃ āharitvā patte ṭhapesi. So tāya mattikāya pabbhāre paribhaṇḍamakāsi. Sā nacirasseva tato cavitvā tasmiṃyeva nagare bahidvāragāme duggatitthiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā dasamāsaccayena mātu kucchito nikkhami. Tassā mattikāpiṇḍaphalena sarīraṃ phassasampannaṃ ahosi, kujjhitvā ullokitattā pana hatthapādamukhaakkhināsāni pāpāni virūpāni ahesuṃ. Tena taṃ ‘‘pañcapāpī’’tveva sañjāniṃsu.
અથેકદિવસં બારાણસિરાજા રત્તિં અઞ્ઞાતકવેસેન નગરં પરિગ્ગણ્હન્તો તં પદેસં ગતો. સાપિ ગામદારિકાહિ સદ્ધિં કીળન્તી અજાનિત્વાવ રાજાનં હત્થે ગણ્હિ. સો તસ્સા હત્થસમ્ફસ્સેન સકભાવેન સણ્ઠાતું નાસક્ખિ, દિબ્બસમ્ફસ્સેન ફુટ્ઠો વિય અહોસિ. સો ફસ્સરાગરત્તો તથાવિરૂપમ્પિ તં હત્થે ગહેત્વા ‘‘કસ્સ ધીતાસી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘દ્વારવાસિનો’’તિ વુત્તે અસ્સામિકભાવં પુચ્છિત્વા ‘‘અહં તે સામિકો ભવિસ્સામિ, ગચ્છ માતાપિતરો અનુજાનાપેહી’’તિ આહ. સા માતાપિતરો ઉપગન્ત્વા ‘‘એકો, અમ્મ, પુરિસો મં ઇચ્છતી’’તિ વત્વા ‘‘સોપિ દુગ્ગતો ભવિસ્સતિ, સચે તાદિસમ્પિ ઇચ્છતિ, સાધૂ’’તિ વુત્તે ગન્ત્વા માતાપિતૂહિ અનુઞ્ઞાતભાવં આરોચેસિ. સો તસ્મિંયેવ ગેહે તાય સદ્ધિં વસિત્વા પાતોવ રાજનિવેસનં પાવિસિ. તતો પટ્ઠાયેવ અઞ્ઞાતકવેસેન નિબદ્ધં તત્થ ગચ્છતિ, અઞ્ઞં ઇત્થિં ઓલોકેતુમ્પિ ન ઇચ્છતિ.
Athekadivasaṃ bārāṇasirājā rattiṃ aññātakavesena nagaraṃ pariggaṇhanto taṃ padesaṃ gato. Sāpi gāmadārikāhi saddhiṃ kīḷantī ajānitvāva rājānaṃ hatthe gaṇhi. So tassā hatthasamphassena sakabhāvena saṇṭhātuṃ nāsakkhi, dibbasamphassena phuṭṭho viya ahosi. So phassarāgaratto tathāvirūpampi taṃ hatthe gahetvā ‘‘kassa dhītāsī’’ti pucchitvā ‘‘dvāravāsino’’ti vutte assāmikabhāvaṃ pucchitvā ‘‘ahaṃ te sāmiko bhavissāmi, gaccha mātāpitaro anujānāpehī’’ti āha. Sā mātāpitaro upagantvā ‘‘eko, amma, puriso maṃ icchatī’’ti vatvā ‘‘sopi duggato bhavissati, sace tādisampi icchati, sādhū’’ti vutte gantvā mātāpitūhi anuññātabhāvaṃ ārocesi. So tasmiṃyeva gehe tāya saddhiṃ vasitvā pātova rājanivesanaṃ pāvisi. Tato paṭṭhāyeva aññātakavesena nibaddhaṃ tattha gacchati, aññaṃ itthiṃ oloketumpi na icchati.
અથેકદિવસં તસ્સા પિતુ લોહિતપક્ખન્દિકા ઉપ્પજ્જિ. અસમ્ભિન્નખીરસપ્પિમધુસક્ખરયુત્તપાયાસોવ એતસ્સ ભેસજ્જં, તં તે દલિદ્દતાય ઉપ્પાદેતું ન સક્કોન્તિ . તતો પઞ્ચપાપિમાતા ધીતરં આહ – ‘‘કિં, અમ્મ, તવ સામિકો પાયાસં ઉપ્પાદેતું સક્ખિસ્સતી’’તિ? ‘‘અમ્મ, મમ સામિકેન અમ્હેહિપિ દુગ્ગતતરેન ભવિતબ્બં, એવં સન્તેપિ પુચ્છિસ્સામિ નં, મા ચિન્તયી’’તિ વત્વા તસ્સાગમનવેલાયં દુમ્મના હુત્વા નિસીદિ. અથ નં રાજા આગન્ત્વા ‘‘કિં દુમ્મનાસી’’તિ પુચ્છિ. સા તમત્થં આરોચેસિ. તં સુત્વા રાજા ‘‘ભદ્દે ઇદં અતિરસભેસજ્જં, કુતો લભિસ્સામી’’તિ વત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘ન સક્કા મયા નિચ્ચકાલં એવં ચરિતું, અન્તરામગ્ગે પરિસ્સયોપિ દટ્ઠબ્બો, સચે ખો પન એતં અન્તેપુરં નેસ્સામિ, એતિસ્સા ફસ્સસમ્પદં અજાનન્તા ‘અમ્હાકં રાજા યક્ખિનિં ગહેત્વા આગતો’તિ કેળિં કરિસ્સન્તિ, સકલનગરવાસિનો એતિસ્સા સમ્ફસ્સં જાનાપેત્વા ગરહં મોચેસ્સામી’’તિ. અથ નં રાજા – ‘‘ભદ્દે, મા ચિન્તયિ, આહરિસ્સામિ તે પિતુ પાયાસ’’ન્તિ વત્વા તાય સદ્ધિં અભિરમિત્વા રાજનિવેસનં ગન્ત્વા પુનદિવસે તાદિસં પાયાસં પચાપેત્વા પણ્ણાનિ આહરાપેત્વા દ્વે પુટે કત્વા એકસ્મિં પાયાસં પક્ખિપિત્વા એકસ્મિં ચૂળામણિં ઠપેત્વા બન્ધિત્વા રત્તિભાગે ગન્ત્વા, ‘‘ભદ્દે, મયં દલિદ્દા, કિચ્છેન સમ્પાદિતં, તવ પિતરં ‘અજ્જ ઇમમ્હા પુટા પાયાસં ભુઞ્જ, સ્વે ઇમમ્હા’તિ વદેય્યાસી’’તિ આહ. સા તથા અકાસિ. અથસ્સા પિતા ઓજસમ્પન્નત્તા પાયાસસ્સ થોકમેવ ભુઞ્જિત્વા સુહિતો જાતો. સેસં માતુ દત્વા સયમ્પિ ભુઞ્જિ. તયોપિ સુહિતા અહેસું. ચૂળામણિપુટં પન પુનદિવસત્થાય ઠપેસું.
Athekadivasaṃ tassā pitu lohitapakkhandikā uppajji. Asambhinnakhīrasappimadhusakkharayuttapāyāsova etassa bhesajjaṃ, taṃ te daliddatāya uppādetuṃ na sakkonti . Tato pañcapāpimātā dhītaraṃ āha – ‘‘kiṃ, amma, tava sāmiko pāyāsaṃ uppādetuṃ sakkhissatī’’ti? ‘‘Amma, mama sāmikena amhehipi duggatatarena bhavitabbaṃ, evaṃ santepi pucchissāmi naṃ, mā cintayī’’ti vatvā tassāgamanavelāyaṃ dummanā hutvā nisīdi. Atha naṃ rājā āgantvā ‘‘kiṃ dummanāsī’’ti pucchi. Sā tamatthaṃ ārocesi. Taṃ sutvā rājā ‘‘bhadde idaṃ atirasabhesajjaṃ, kuto labhissāmī’’ti vatvā cintesi – ‘‘na sakkā mayā niccakālaṃ evaṃ carituṃ, antarāmagge parissayopi daṭṭhabbo, sace kho pana etaṃ antepuraṃ nessāmi, etissā phassasampadaṃ ajānantā ‘amhākaṃ rājā yakkhiniṃ gahetvā āgato’ti keḷiṃ karissanti, sakalanagaravāsino etissā samphassaṃ jānāpetvā garahaṃ mocessāmī’’ti. Atha naṃ rājā – ‘‘bhadde, mā cintayi, āharissāmi te pitu pāyāsa’’nti vatvā tāya saddhiṃ abhiramitvā rājanivesanaṃ gantvā punadivase tādisaṃ pāyāsaṃ pacāpetvā paṇṇāni āharāpetvā dve puṭe katvā ekasmiṃ pāyāsaṃ pakkhipitvā ekasmiṃ cūḷāmaṇiṃ ṭhapetvā bandhitvā rattibhāge gantvā, ‘‘bhadde, mayaṃ daliddā, kicchena sampāditaṃ, tava pitaraṃ ‘ajja imamhā puṭā pāyāsaṃ bhuñja, sve imamhā’ti vadeyyāsī’’ti āha. Sā tathā akāsi. Athassā pitā ojasampannattā pāyāsassa thokameva bhuñjitvā suhito jāto. Sesaṃ mātu datvā sayampi bhuñji. Tayopi suhitā ahesuṃ. Cūḷāmaṇipuṭaṃ pana punadivasatthāya ṭhapesuṃ.
રાજા નિવેસનં ગન્ત્વા મુખં ધોવિત્વાવ ‘‘ચૂળામણિં મે આહરથા’’તિ વત્વા ‘‘ન પસ્સામ, દેવા’’તિ વુત્તે ‘‘સકલનગરં વિચિનથા’’તિ આહ. તે વિચિનિત્વાપિ ન પસ્સિંસુ. તેન હિ બહિનગરે દલિદ્દગેહેસુ ભત્તપણ્ણપુટે ઉપાદાય વિચિનથાતિ. વિચિનન્તા તસ્મિં ઘટે ચૂળામણિં દિસ્વા તસ્સા માતાપિતરો ‘‘ચોરા’’તિ બન્ધિત્વા નયિંસુ. અથસ્સા પિતા, ‘‘સામિ, ન મયં ચોરા, અઞ્ઞેનાયં મણિ આભતો’’તિ વત્વા ‘‘કેના’’તિ વુત્તે ‘‘જામાતરા મે’’તિ આચિક્ખિત્વા ‘‘કહં સો’’તિ પુચ્છિતો ‘‘ધીતા મે જાનાતી’’તિ આહ. તતો ધીતાય સદ્ધિં કથેસિ – ‘‘અમ્મ, સામિકં તે જાનાસી’’તિ? ‘‘ન જાનામી’’તિ. ‘‘એવં સન્તે અમ્હાકં જીવિતં નત્થી’’તિ. ‘‘તાત, સો અન્ધકારે આગન્ત્વા અન્ધકારે એવ યાતિ, તેનસ્સ રૂપં ન જાનામિ, હત્થસમ્ફસ્સેન પન નં જાનિતું સક્કોમી’’તિ. સો રાજપુરિસાનં આરોચેસિ. તેપિ રઞ્ઞો આરોચેસું. રાજા અજાનન્તો વિય હુત્વા ‘‘તેન હિ તં ઇત્થિં રાજઙ્ગણે અન્તોસાણિયં ઠપેત્વા સાણિયા હત્થપ્પમાણં છિદ્દં કત્વા નગરવાસિનો સન્નિપાતેત્વા હત્થસમ્ફસ્સેન ચોરં ગણ્હથા’’તિ આહ. રાજપુરિસા તથા કાતું તસ્સા સન્તિકં ગન્ત્વા રૂપં દિસ્વાવ વિપ્પટિસારિનો હુત્વા – ‘‘ધી, ધી પિસાચી’’તિ જિગુચ્છિત્વા ફુસિતું ન ઉસ્સહિંસુ, આનેત્વા પન નં રાજઙ્ગણે અન્તોસાણિયં ઠપેત્વા સકલનગરવાસિનો સન્નિપાતેસું. સા આગતાગતસ્સ છિદ્દેન પસારિતહત્થં ગહેત્વાવ ‘‘નો એસો’’તિ વદતિ. પુરિસા તસ્સા દિબ્બફસ્સસદિસે ફસ્સે બજ્ઝિત્વા અપગન્તું ન સક્ખિંસુ, ‘‘સચાયં દણ્ડારહા, દણ્ડં દત્વાપિ દાસકમ્મકારભાવં ઉપગન્ત્વાપિ એતં ઘરે કરિસ્સામા’’તિ ચિન્તયિંસુ. અથ ને રાજપુરિસા દણ્ડેહિ કોટ્ટેત્વા પલાપેસું. ઉપરાજાનં આદિં કત્વા સબ્બે ઉમ્મત્તકા વિય અહેસું.
Rājā nivesanaṃ gantvā mukhaṃ dhovitvāva ‘‘cūḷāmaṇiṃ me āharathā’’ti vatvā ‘‘na passāma, devā’’ti vutte ‘‘sakalanagaraṃ vicinathā’’ti āha. Te vicinitvāpi na passiṃsu. Tena hi bahinagare daliddagehesu bhattapaṇṇapuṭe upādāya vicinathāti. Vicinantā tasmiṃ ghaṭe cūḷāmaṇiṃ disvā tassā mātāpitaro ‘‘corā’’ti bandhitvā nayiṃsu. Athassā pitā, ‘‘sāmi, na mayaṃ corā, aññenāyaṃ maṇi ābhato’’ti vatvā ‘‘kenā’’ti vutte ‘‘jāmātarā me’’ti ācikkhitvā ‘‘kahaṃ so’’ti pucchito ‘‘dhītā me jānātī’’ti āha. Tato dhītāya saddhiṃ kathesi – ‘‘amma, sāmikaṃ te jānāsī’’ti? ‘‘Na jānāmī’’ti. ‘‘Evaṃ sante amhākaṃ jīvitaṃ natthī’’ti. ‘‘Tāta, so andhakāre āgantvā andhakāre eva yāti, tenassa rūpaṃ na jānāmi, hatthasamphassena pana naṃ jānituṃ sakkomī’’ti. So rājapurisānaṃ ārocesi. Tepi rañño ārocesuṃ. Rājā ajānanto viya hutvā ‘‘tena hi taṃ itthiṃ rājaṅgaṇe antosāṇiyaṃ ṭhapetvā sāṇiyā hatthappamāṇaṃ chiddaṃ katvā nagaravāsino sannipātetvā hatthasamphassena coraṃ gaṇhathā’’ti āha. Rājapurisā tathā kātuṃ tassā santikaṃ gantvā rūpaṃ disvāva vippaṭisārino hutvā – ‘‘dhī, dhī pisācī’’ti jigucchitvā phusituṃ na ussahiṃsu, ānetvā pana naṃ rājaṅgaṇe antosāṇiyaṃ ṭhapetvā sakalanagaravāsino sannipātesuṃ. Sā āgatāgatassa chiddena pasāritahatthaṃ gahetvāva ‘‘no eso’’ti vadati. Purisā tassā dibbaphassasadise phasse bajjhitvā apagantuṃ na sakkhiṃsu, ‘‘sacāyaṃ daṇḍārahā, daṇḍaṃ datvāpi dāsakammakārabhāvaṃ upagantvāpi etaṃ ghare karissāmā’’ti cintayiṃsu. Atha ne rājapurisā daṇḍehi koṭṭetvā palāpesuṃ. Uparājānaṃ ādiṃ katvā sabbe ummattakā viya ahesuṃ.
અથ રાજા – ‘‘કચ્ચિ અહં ભવેય્ય’’ન્તિ હત્થં પસારેસિ. તં હત્થે ગહેત્વાવ ‘‘ચોરો મે ગહિતો’’તિ મહાસદ્દં કરિ. રાજા તેપિ પુચ્છિ – ‘‘તુમ્હે એતાય હત્થે ગહિતા કિં ચિન્તયિત્થા’’તિ. તે યથાભૂતં આરોચેસું. અથ ને રાજા આહ – ‘‘અહં એતં અત્તનો ગેહં આનેતું એવં કારેસિં ‘એતિસ્સા ફસ્સં અજાનન્તા મં પરિભવેય્યુ’ન્તિ ચિન્તેત્વા, તસ્મા મયા સબ્બે તુમ્હે જાનાપિતા, વદથ, ભો દાનિ, સા કસ્સ ગેહે ભવિતું યુત્તા’’તિ? ‘‘તુમ્હાકં, દેવા’’તિ. અથ નં અભિસિઞ્ચિત્વા અગ્ગમહેસિં અકાસિ. માતાપિતૂનમ્પિસ્સા ઇસ્સરિયં દાપેસિ. તતો પટ્ઠાય ચ પન તાય સમ્મત્તો નેવ વિનિચ્છયં પટ્ઠપેસિ, ન અઞ્ઞં ઇત્થિં ઓલોકેસિ. તા તસ્સા અન્તરં પરિયેસિંસુ. સા એકદિવસં દ્વિન્નં રાજૂનં અગ્ગમહેસિભાવસ્સ સુપિને નિમિત્તં દિસ્વા રઞ્ઞો આરોચેસિ. રાજા સુપિનપાઠકે પક્કોસાપેત્વા ‘‘એવરૂપે સુપિને દિટ્ઠે કિં હોતી’’તિ પુચ્છિ. તે ઇતરાસં ઇત્થીનં સન્તિકા લઞ્જં ગહેત્વા – ‘‘મહારાજ, દેવિયા સબ્બસેતસ્સ હત્થિનો ખન્ધે નિસિન્નભાવો તુમ્હાકં મરણસ્સ પુબ્બનિમિત્તં, હત્થિખન્ધગતાય પન ચન્દપરામસનં તુમ્હાકં પચ્ચામિત્તરાજાનયનસ્સ પુબ્બનિમિત્ત’’ન્તિ વત્વા ‘‘ઇદાનિ કિં કાતબ્બ’’ન્તિ વુત્તે ‘‘દેવ ઇમં મારેતું ન સક્કા, નાવાય પન નં ઠપેત્વા નદિયં વિસ્સજ્જેતું વટ્ટતી’’તિ વદિંસુ. રાજા આહારવત્થાલઙ્કારેહિ સદ્ધિં રત્તિભાગે નં નાવાય ઠપેત્વા નદિયં વિસ્સજ્જેસિ.
Atha rājā – ‘‘kacci ahaṃ bhaveyya’’nti hatthaṃ pasāresi. Taṃ hatthe gahetvāva ‘‘coro me gahito’’ti mahāsaddaṃ kari. Rājā tepi pucchi – ‘‘tumhe etāya hatthe gahitā kiṃ cintayitthā’’ti. Te yathābhūtaṃ ārocesuṃ. Atha ne rājā āha – ‘‘ahaṃ etaṃ attano gehaṃ ānetuṃ evaṃ kāresiṃ ‘etissā phassaṃ ajānantā maṃ paribhaveyyu’nti cintetvā, tasmā mayā sabbe tumhe jānāpitā, vadatha, bho dāni, sā kassa gehe bhavituṃ yuttā’’ti? ‘‘Tumhākaṃ, devā’’ti. Atha naṃ abhisiñcitvā aggamahesiṃ akāsi. Mātāpitūnampissā issariyaṃ dāpesi. Tato paṭṭhāya ca pana tāya sammatto neva vinicchayaṃ paṭṭhapesi, na aññaṃ itthiṃ olokesi. Tā tassā antaraṃ pariyesiṃsu. Sā ekadivasaṃ dvinnaṃ rājūnaṃ aggamahesibhāvassa supine nimittaṃ disvā rañño ārocesi. Rājā supinapāṭhake pakkosāpetvā ‘‘evarūpe supine diṭṭhe kiṃ hotī’’ti pucchi. Te itarāsaṃ itthīnaṃ santikā lañjaṃ gahetvā – ‘‘mahārāja, deviyā sabbasetassa hatthino khandhe nisinnabhāvo tumhākaṃ maraṇassa pubbanimittaṃ, hatthikhandhagatāya pana candaparāmasanaṃ tumhākaṃ paccāmittarājānayanassa pubbanimitta’’nti vatvā ‘‘idāni kiṃ kātabba’’nti vutte ‘‘deva imaṃ māretuṃ na sakkā, nāvāya pana naṃ ṭhapetvā nadiyaṃ vissajjetuṃ vaṭṭatī’’ti vadiṃsu. Rājā āhāravatthālaṅkārehi saddhiṃ rattibhāge naṃ nāvāya ṭhapetvā nadiyaṃ vissajjesi.
સા નદિયા વુય્હમાના હેટ્ઠાનદિયા નાવાય ઉદકં કીળન્તસ્સ બાવરિકરઞ્ઞો અભિમુખટ્ઠાનં પત્તા. તસ્સ સેનાપતિ નાવં દિસ્વા ‘‘અયં નાવા મય્હ’’ન્તિ આહ. રાજા ‘‘નાવાય ભણ્ડં મય્હ’’ન્તિ વત્વા આગતાય નાવાય તં દિસ્વા ‘‘કા નામ ત્વં પિસાચીસદિસા’’તિ પુચ્છિ. સા સિતં કત્વા બકસ્સ રઞ્ઞો અગ્ગમહેસિભાવં કથેત્વા સબ્બં તં પવત્તિં તસ્સ કથેસિ. સા પન પઞ્ચપાપીતિ સકલજમ્બુદીપે પાકટા. અથ નં રાજા હત્થે ગહેત્વા ઉક્ખિપિ, સહ ગહણેનેવ ફસ્સરાગરત્તો અઞ્ઞાસુ ઇત્થીસુ ઇત્થિસઞ્ઞં અકત્વા તં અગ્ગમહેસિટ્ઠાને ઠપેસિ. સા તસ્સ પાણસમા અહોસિ. બકો તં પવત્તિં સુત્વા ‘‘નાહં તસ્સ અગ્ગમહેસિં કાતું દસ્સામી’’તિ સેનં સઙ્કડ્ઢિત્વા તસ્સ પટિતિત્થે નિવેસનં કત્વા પણ્ણં પેસેસિ – ‘‘ભરિયં વા મે દેતુ યુદ્ધં વા’’તિ. સો ‘‘યુદ્ધં દસ્સામિ, ન ભરિય’’ન્તિ વત્વા યુદ્ધસજ્જો અહોસિ. ઉભિન્નં અમચ્ચા ‘‘માતુગામં નિસ્સાય મરણકિચ્ચં નત્થિ, પુરિમસામિકત્તા એસા બકસ્સ પાપુણાતિ, નાવાય લદ્ધત્તા બાવરિકસ્સ, તસ્મા એકેકસ્સ ગેહે સત્ત સત્ત દિવસાનિ હોતૂ’’તિ મન્તેત્વા દ્વેપિ રાજાનો સઞ્ઞાપેસું. તે ઉભોપિ અત્તમના હુત્વા તિત્થપટિતિત્થે નગરાનિ માપેત્વા વસિંસુ. સા દ્વિન્નમ્પિ તેસં અગ્ગમહેસિત્તં કારેસિ. દ્વેપિ તસ્સા સમ્મત્તા અહેસું. સા પન એકસ્સ ઘરે સત્તાહં વસિત્વા નાવાય ઇતરસ્સ ઘરં ગચ્છન્તી નાવં પાજેત્વા નેન્તેન એકેન મહલ્લકખુજ્જકેવટ્ટેન સદ્ધિં નદીમજ્ઝે પાપં કરોતિ. તદા કુણાલો સકુણરાજા બકો અહોસિ, તસ્મા ઇદં અત્તના દિટ્ઠકારણં આહરિત્વા દસ્સેન્તો ગાથમાહ –
Sā nadiyā vuyhamānā heṭṭhānadiyā nāvāya udakaṃ kīḷantassa bāvarikarañño abhimukhaṭṭhānaṃ pattā. Tassa senāpati nāvaṃ disvā ‘‘ayaṃ nāvā mayha’’nti āha. Rājā ‘‘nāvāya bhaṇḍaṃ mayha’’nti vatvā āgatāya nāvāya taṃ disvā ‘‘kā nāma tvaṃ pisācīsadisā’’ti pucchi. Sā sitaṃ katvā bakassa rañño aggamahesibhāvaṃ kathetvā sabbaṃ taṃ pavattiṃ tassa kathesi. Sā pana pañcapāpīti sakalajambudīpe pākaṭā. Atha naṃ rājā hatthe gahetvā ukkhipi, saha gahaṇeneva phassarāgaratto aññāsu itthīsu itthisaññaṃ akatvā taṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Sā tassa pāṇasamā ahosi. Bako taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘nāhaṃ tassa aggamahesiṃ kātuṃ dassāmī’’ti senaṃ saṅkaḍḍhitvā tassa paṭititthe nivesanaṃ katvā paṇṇaṃ pesesi – ‘‘bhariyaṃ vā me detu yuddhaṃ vā’’ti. So ‘‘yuddhaṃ dassāmi, na bhariya’’nti vatvā yuddhasajjo ahosi. Ubhinnaṃ amaccā ‘‘mātugāmaṃ nissāya maraṇakiccaṃ natthi, purimasāmikattā esā bakassa pāpuṇāti, nāvāya laddhattā bāvarikassa, tasmā ekekassa gehe satta satta divasāni hotū’’ti mantetvā dvepi rājāno saññāpesuṃ. Te ubhopi attamanā hutvā titthapaṭititthe nagarāni māpetvā vasiṃsu. Sā dvinnampi tesaṃ aggamahesittaṃ kāresi. Dvepi tassā sammattā ahesuṃ. Sā pana ekassa ghare sattāhaṃ vasitvā nāvāya itarassa gharaṃ gacchantī nāvaṃ pājetvā nentena ekena mahallakakhujjakevaṭṭena saddhiṃ nadīmajjhe pāpaṃ karoti. Tadā kuṇālo sakuṇarājā bako ahosi, tasmā idaṃ attanā diṭṭhakāraṇaṃ āharitvā dassento gāthamāha –
૩૧૨.
312.
‘‘બકસ્સ ચ બાવરિકસ્સ ચ રઞ્ઞો, અચ્ચન્તકામાનુગતસ્સ ભરિયા;
‘‘Bakassa ca bāvarikassa ca rañño, accantakāmānugatassa bhariyā;
અવાચરી પટ્ઠવસાનુગસ્સ, કં વાપિ ઇત્થી નાતિચરે તદઞ્ઞ’’ન્તિ.
Avācarī paṭṭhavasānugassa, kaṃ vāpi itthī nāticare tadañña’’nti.
તત્થ અચ્ચન્તકામાનુગતસ્સાતિ અચ્ચન્તં કામં અનુગતસ્સ. અવાચરીતિ અનાચારં ચરિ. પટ્ઠવસાનુગસ્સાતિ પટ્ઠસ્સ અત્તનો વસાનુગતસ્સ, અત્તનો પેસનકારસ્સ સન્તિકેતિ અત્થો. કરણત્થે વા સામિવચનં , તેન સદ્ધિં પાપમકાસીતિ વુત્તં હોતિ. તદઞ્ઞન્તિ કતરં તં અઞ્ઞં પુરિસં નાતિચરેય્યાતિ અત્થો.
Tattha accantakāmānugatassāti accantaṃ kāmaṃ anugatassa. Avācarīti anācāraṃ cari. Paṭṭhavasānugassāti paṭṭhassa attano vasānugatassa, attano pesanakārassa santiketi attho. Karaṇatthe vā sāmivacanaṃ , tena saddhiṃ pāpamakāsīti vuttaṃ hoti. Tadaññanti kataraṃ taṃ aññaṃ purisaṃ nāticareyyāti attho.
અપરાપિ અતીતે બ્રહ્મદત્તસ્સ ભરિયા પિઙ્ગિયાની નામ અગ્ગમહેસી સીહપઞ્જરં વિવરિત્વા ઓલોકેન્તી મઙ્ગલઅસ્સગોપકં દિસ્વા રઞ્ઞો નિદ્દુપગમનકાલે વાતપાનેન ઓરુય્હ તેન સદ્ધિં અતિચરિત્વા પુન પાસાદં આરુય્હ ગન્ધેહિ સરીરં ઉબ્બટ્ટેત્વા રઞ્ઞા સદ્ધિં નિપજ્જિ. અથેકદિવસં રાજા ‘‘કિં નુ ખો દેવિયા અડ્ઢરત્તસમયે નિચ્ચં સરીરં સીતં હોતિ, પરિગ્ગણ્હિસ્સામિ ન’’ન્તિ એકદિવસં નિદ્દુપગતો વિય હુત્વા તં ઉટ્ઠાય ગચ્છન્તિં અનુગન્ત્વા અસ્સબન્ધેન સદ્ધિં અતિચરન્તિં દિસ્વા નિવત્તિત્વા સયનં અભિરુહિ. સાપિ અતિચરિત્વા આગન્ત્વા ચૂળસયનકે નિપજ્જિ. પુનદિવસે રાજા અમચ્ચગણમજ્ઝેયેવ તં પક્કોસાપેત્વા તં કિચ્ચં આવિકત્વા ‘‘સબ્બાવ ઇત્થિયો પાપધમ્મા’’તિ તસ્સા વધબન્ધછેજ્જભેજ્જારહં દોસં ખમિત્વા ઠાના ચાવેત્વા અઞ્ઞં અગ્ગમહેસિં અકાસિ. તદા કુણાલો રાજા બ્રહ્મદત્તો અહોસિ, તેન તં અત્તના દિટ્ઠં આહરિત્વા દસ્સેન્તો ગાથમાહ –
Aparāpi atīte brahmadattassa bhariyā piṅgiyānī nāma aggamahesī sīhapañjaraṃ vivaritvā olokentī maṅgalaassagopakaṃ disvā rañño niddupagamanakāle vātapānena oruyha tena saddhiṃ aticaritvā puna pāsādaṃ āruyha gandhehi sarīraṃ ubbaṭṭetvā raññā saddhiṃ nipajji. Athekadivasaṃ rājā ‘‘kiṃ nu kho deviyā aḍḍharattasamaye niccaṃ sarīraṃ sītaṃ hoti, pariggaṇhissāmi na’’nti ekadivasaṃ niddupagato viya hutvā taṃ uṭṭhāya gacchantiṃ anugantvā assabandhena saddhiṃ aticarantiṃ disvā nivattitvā sayanaṃ abhiruhi. Sāpi aticaritvā āgantvā cūḷasayanake nipajji. Punadivase rājā amaccagaṇamajjheyeva taṃ pakkosāpetvā taṃ kiccaṃ āvikatvā ‘‘sabbāva itthiyo pāpadhammā’’ti tassā vadhabandhachejjabhejjārahaṃ dosaṃ khamitvā ṭhānā cāvetvā aññaṃ aggamahesiṃ akāsi. Tadā kuṇālo rājā brahmadatto ahosi, tena taṃ attanā diṭṭhaṃ āharitvā dassento gāthamāha –
૩૧૩.
313.
‘‘પિઙ્ગિયાની સબ્બલોકિસ્સરસ્સ, રઞ્ઞો પિયા બ્રહ્મદત્તસ્સ ભરિયા;
‘‘Piṅgiyānī sabbalokissarassa, rañño piyā brahmadattassa bhariyā;
અવાચરી પટ્ઠવસાનુગસ્સ, તં વાપિ સા નાજ્ઝગા કામકામિની’’તિ.
Avācarī paṭṭhavasānugassa, taṃ vāpi sā nājjhagā kāmakāminī’’ti.
તત્થ તં વાતિ સા એવં અતિચરન્તી તં વા અસ્સબન્ધં તં વા અગ્ગમહેસિટ્ઠાનન્તિ ઉભયમ્પિ નાજ્ઝગા, ઉભતો ભટ્ઠા અહોસિ. કામકામિનીતિ કામે પત્થયમાના.
Tattha taṃ vāti sā evaṃ aticarantī taṃ vā assabandhaṃ taṃ vā aggamahesiṭṭhānanti ubhayampi nājjhagā, ubhato bhaṭṭhā ahosi. Kāmakāminīti kāme patthayamānā.
એવં પાપધમ્મા ઇત્થિયોતિ અતીતવત્થૂહિ ઇત્થીનં દોસં કથેત્વા અપરેનપિ પરિયાયેન તાસં દોસમેવ કથેન્તો આહ –
Evaṃ pāpadhammā itthiyoti atītavatthūhi itthīnaṃ dosaṃ kathetvā aparenapi pariyāyena tāsaṃ dosameva kathento āha –
૩૧૪.
314.
‘‘લુદ્ધાનં લહુચિત્તાનં, અકતઞ્ઞૂન દુબ્ભિનં;
‘‘Luddhānaṃ lahucittānaṃ, akataññūna dubbhinaṃ;
નાદેવસત્તો પુરિસો, થીનં સદ્ધાતુમરહતિ.
Nādevasatto puriso, thīnaṃ saddhātumarahati.
૩૧૫.
315.
‘‘ન તા પજાનન્તિ કતં ન કિચ્ચં, ન માતરં પિતરં ભાતરં વા;
‘‘Na tā pajānanti kataṃ na kiccaṃ, na mātaraṃ pitaraṃ bhātaraṃ vā;
અનરિયા સમતિક્કન્તધમ્મા, સસ્સેવ ચિત્તસ્સ વસં વજન્તિ.
Anariyā samatikkantadhammā, sasseva cittassa vasaṃ vajanti.
૩૧૬.
316.
‘‘ચિરાનુવુટ્ઠમ્પિ પિયં મનાપં, અનુકમ્પકં પાણસમમ્પિ ભત્તું;
‘‘Cirānuvuṭṭhampi piyaṃ manāpaṃ, anukampakaṃ pāṇasamampi bhattuṃ;
આવાસુ કિચ્ચેસુ ચ નં જહન્તિ, તસ્માહમિત્થીનં ન વિસ્સસામિ.
Āvāsu kiccesu ca naṃ jahanti, tasmāhamitthīnaṃ na vissasāmi.
૩૧૭.
317.
‘‘થીનઞ્હિ ચિત્તં યથા વાનરસ્સ, કન્નપ્પકન્નં યથા રુક્ખછાયા;
‘‘Thīnañhi cittaṃ yathā vānarassa, kannappakannaṃ yathā rukkhachāyā;
ચલાચલં હદયમિત્થિયાનં, ચક્કસ્સ નેમિ વિય પરિવત્તતિ.
Calācalaṃ hadayamitthiyānaṃ, cakkassa nemi viya parivattati.
૩૧૮.
318.
‘‘યદા તા પસ્સન્તિ સમેક્ખમાના, આદેય્યરૂપં પુરિસસ્સ વિત્તં;
‘‘Yadā tā passanti samekkhamānā, ādeyyarūpaṃ purisassa vittaṃ;
સણ્હાહિ વાચાહિ નયન્તિ મેનં, કમ્બોજકા જલજેનેવ અસ્સં.
Saṇhāhi vācāhi nayanti menaṃ, kambojakā jalajeneva assaṃ.
૩૧૯.
319.
‘‘યદા ન પસ્સન્તિ સમેક્ખમાના, આદેય્યરૂપં પુરિસસ્સ વિત્તં;
‘‘Yadā na passanti samekkhamānā, ādeyyarūpaṃ purisassa vittaṃ;
સમન્તતો નં પરિવજ્જયન્તિ, તિણ્ણો નદીપારગતોવ કુલ્લં.
Samantato naṃ parivajjayanti, tiṇṇo nadīpāragatova kullaṃ.
૩૨૦.
320.
‘‘સિલેસૂપમા સિખિરિવ સબ્બભક્ખા, તિક્ખમાયા નદીરિવ સીઘસોતા;
‘‘Silesūpamā sikhiriva sabbabhakkhā, tikkhamāyā nadīriva sīghasotā;
સેવન્તિ હેતા પિયમપ્પિયઞ્ચ, નાવા યથા ઓરકુલં પરઞ્ચ.
Sevanti hetā piyamappiyañca, nāvā yathā orakulaṃ parañca.
૩૨૧.
321.
‘‘ન તા એકસ્સ ન દ્વિન્નં, આપણોવ પસારિતો;
‘‘Na tā ekassa na dvinnaṃ, āpaṇova pasārito;
યો તા મય્હન્તિ મઞ્ઞેય્ય, વાતં જાલેન બાધયે.
Yo tā mayhanti maññeyya, vātaṃ jālena bādhaye.
૩૨૨.
322.
‘‘યથા નદી ચ પન્થો ચ, પાનાગારં સભા પપા;
‘‘Yathā nadī ca pantho ca, pānāgāraṃ sabhā papā;
એવં લોકિત્થિયો નામ, વેલા તાસં ન વિજ્જતિ.
Evaṃ lokitthiyo nāma, velā tāsaṃ na vijjati.
૩૨૩.
323.
‘‘ઘતાસનસમા એતા, કણ્હસપ્પસિરૂપમા;
‘‘Ghatāsanasamā etā, kaṇhasappasirūpamā;
ગાવો બહિ તિણસ્સેવ, ઓમસન્તિ વરં વરં.
Gāvo bahi tiṇasseva, omasanti varaṃ varaṃ.
૩૨૪.
324.
‘‘ઘતાસનં કુઞ્જરં કણ્હસપ્પં, મુદ્ધાભિસિત્તં પમદા ચ સબ્બા;
‘‘Ghatāsanaṃ kuñjaraṃ kaṇhasappaṃ, muddhābhisittaṃ pamadā ca sabbā;
એતે નરો નિચ્ચયતો ભજેથ, તેસં હવે દુબ્બિદુ સબ્બભાવો.
Ete naro niccayato bhajetha, tesaṃ have dubbidu sabbabhāvo.
૩૨૫.
325.
‘‘નચ્ચન્તવણ્ણા ન બહૂન કન્તા, ન દક્ખિણા પમદા સેવિતબ્બા;
‘‘Naccantavaṇṇā na bahūna kantā, na dakkhiṇā pamadā sevitabbā;
ન પરસ્સ ભરિયા ન ધનસ્સ હેતુ, એતિત્થિયો પઞ્ચ ન સેવિતબ્બા’’તિ.
Na parassa bhariyā na dhanassa hetu, etitthiyo pañca na sevitabbā’’ti.
તત્થ લુદ્ધાનન્તિ લુબ્ભાનં. કણવેરજાતકે (જા॰ ૧.૪.૬૯-૭૨) વિય બદ્ધચોરેપિ સારજ્જનં સન્ધાયેતં વુત્તં. લહુચિત્તાનન્તિ મુહુત્તમેવ પરિવત્તનચિત્તાનં. ચૂળધનુગ્ગહજાતકેન (જા॰ ૧.૫.૧૨૮ આદયો) એતં દીપેતબ્બં. અકતઞ્ઞુતા પન એતાસં એકકનિપાતે તક્કારિયજાતકેન (જા॰ ૧.૧૩.૧૦૪ આદયો) દીપેતબ્બા. નાદેવસત્તોતિ ન અદેવસત્તો દેવેન અનાસત્તો અયક્ખગહિતકો અભૂતવિટ્ઠો પુરિસો થીનં સીલવન્તતં સદ્ધાતું નારહતિ, ભૂતવિટ્ઠો પન સદ્દહેય્ય. કતન્તિ અત્તનો કતં ઉપકારં. કિચ્ચન્તિ અત્તના કત્તબ્બં કિચ્ચં. ન માતરન્તિ સબ્બેપિ ઞાતકે છડ્ડેત્વા યસ્મિં પટિબદ્ધચિત્તા હોન્તિ, તઞ્ઞેવ અનુબન્ધનતો એતે માતાદયો ન જાનન્તિ નામ મહાપન્થકમાતા વિય. અનરિયાતિ નિલ્લજ્જા. સસ્સેવાતિ સકસ્સ. આવાસૂતિ આપદાસુ. કિચ્ચેસૂતિ તેસુ તેસુ કરણીયેસુ.
Tattha luddhānanti lubbhānaṃ. Kaṇaverajātake (jā. 1.4.69-72) viya baddhacorepi sārajjanaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Lahucittānanti muhuttameva parivattanacittānaṃ. Cūḷadhanuggahajātakena (jā. 1.5.128 ādayo) etaṃ dīpetabbaṃ. Akataññutā pana etāsaṃ ekakanipāte takkāriyajātakena (jā. 1.13.104 ādayo) dīpetabbā. Nādevasattoti na adevasatto devena anāsatto ayakkhagahitako abhūtaviṭṭho puriso thīnaṃ sīlavantataṃ saddhātuṃ nārahati, bhūtaviṭṭho pana saddaheyya. Katanti attano kataṃ upakāraṃ. Kiccanti attanā kattabbaṃ kiccaṃ. Na mātaranti sabbepi ñātake chaḍḍetvā yasmiṃ paṭibaddhacittā honti, taññeva anubandhanato ete mātādayo na jānanti nāma mahāpanthakamātā viya. Anariyāti nillajjā. Sassevāti sakassa. Āvāsūti āpadāsu. Kiccesūti tesu tesu karaṇīyesu.
કન્નપ્પકન્નન્તિ ઓતિણ્ણોતિણ્ણં. યથા હિ વિસમે પદેસે રુક્ખછાયા નિન્નમ્પિઓરોહતિ, થલમ્પિ અભિરુહતિ, તથા એતાસમ્પિ ચિત્તં ન કઞ્ચિ ઉત્તમાધમં વજ્જેતિ. ચલાચલન્તિ એકસ્મિંયેવ અપતિટ્ઠિતં. નેમિ વિયાતિ સકટસ્સ ગચ્છતો ચક્કનેમિ વિય. આદેય્યરૂપન્તિ ગહેતબ્બજાતિકં. વિત્તન્તિ ધનં. નયન્તીતિ અત્તનો વસં નેન્તિ. જલજેનાતિ જલજાતસેવાલેન. કમ્બોજરટ્ઠવાસિનો કિર યદા અટવિતો અસ્સે ગણ્હિતુકામા હોન્તિ, તદા એકસ્મિં ઠાને વતિં પરિક્ખિપિત્વા દ્વારં યોજેત્વા અસ્સાનં ઉદકપાનતિત્થે સેવાલં મધુના મક્ખેત્વા સેવાલસમ્બન્ધાનિ તીરે તિણાનિ આદિં કત્વા યાવ પરિક્ખેપદ્વારા મક્ખેન્તિ, અસ્સા પાનીયં પિવિત્વા રસગિદ્ધેન મધુના મક્ખિતાનિ તાનિ તિણાનિ ખાદન્તા અનુક્કમેન તં ઠાનં પવિસન્તિ. ઇતિ યથા તે જલજેન પલોભેત્વા અસ્સે વસં નેન્તિ, તથા એતાપિ ધનં દિસ્વા તસ્સ ગહણત્થાય સણ્હાહિ વાચાહિપિ પુરિસં વસં નેન્તીતિ અત્થો. કુલ્લન્તિ તરણત્થાય ગહિતં યં કિઞ્ચિ.
Kannappakannanti otiṇṇotiṇṇaṃ. Yathā hi visame padese rukkhachāyā ninnampiorohati, thalampi abhiruhati, tathā etāsampi cittaṃ na kañci uttamādhamaṃ vajjeti. Calācalanti ekasmiṃyeva apatiṭṭhitaṃ. Nemi viyāti sakaṭassa gacchato cakkanemi viya. Ādeyyarūpanti gahetabbajātikaṃ. Vittanti dhanaṃ. Nayantīti attano vasaṃ nenti. Jalajenāti jalajātasevālena. Kambojaraṭṭhavāsino kira yadā aṭavito asse gaṇhitukāmā honti, tadā ekasmiṃ ṭhāne vatiṃ parikkhipitvā dvāraṃ yojetvā assānaṃ udakapānatitthe sevālaṃ madhunā makkhetvā sevālasambandhāni tīre tiṇāni ādiṃ katvā yāva parikkhepadvārā makkhenti, assā pānīyaṃ pivitvā rasagiddhena madhunā makkhitāni tāni tiṇāni khādantā anukkamena taṃ ṭhānaṃ pavisanti. Iti yathā te jalajena palobhetvā asse vasaṃ nenti, tathā etāpi dhanaṃ disvā tassa gahaṇatthāya saṇhāhi vācāhipi purisaṃ vasaṃ nentīti attho. Kullanti taraṇatthāya gahitaṃ yaṃ kiñci.
સિલેસૂપમાતિ પુરિસાનં ચિત્તબન્ધનેન સિલેસસદિસા. તિક્ખમાયાતિ તિખિણમાયા સીઘમાયા. નદીરિવાતિ યથા પબ્બતેય્યા નદી સીઘસોતા, એવં સીઘમાયાતિ અત્થો. આપણોવાતિ યથા ચ પસારિતાપણો યેસં મૂલં અત્થિ, તેસઞ્ઞેવ ઉપકારો, તથેવ તાપિ. યો તાતિ યો પુરિસો તા ઇત્થિયો. બાધયેતિ સો વાતં જાલેન બાધેય્ય. વેલા તાસં ન વિજ્જતીતિ યથા એતેસં નદીઆદીનં ‘‘અસુકવેલાયમેવ એત્થ ગન્તબ્બ’’ન્તિ વેલા નત્થિ, રત્તિમ્પિ દિવાપિ ઇચ્છિતિચ્છિતક્ખણે ઉપગન્તબ્બાનેવ, અસુકેનેવાતિપિ મરિયાદા નત્થિ, અત્થિકેન ઉપગન્તબ્બાનેવ, તથા તાસમ્પીતિ અત્થો.
Silesūpamāti purisānaṃ cittabandhanena silesasadisā. Tikkhamāyāti tikhiṇamāyā sīghamāyā. Nadīrivāti yathā pabbateyyā nadī sīghasotā, evaṃ sīghamāyāti attho. Āpaṇovāti yathā ca pasāritāpaṇo yesaṃ mūlaṃ atthi, tesaññeva upakāro, tatheva tāpi. Yo tāti yo puriso tā itthiyo. Bādhayeti so vātaṃ jālena bādheyya. Velā tāsaṃ na vijjatīti yathā etesaṃ nadīādīnaṃ ‘‘asukavelāyameva ettha gantabba’’nti velā natthi, rattimpi divāpi icchiticchitakkhaṇe upagantabbāneva, asukenevātipi mariyādā natthi, atthikena upagantabbāneva, tathā tāsampīti attho.
ઘતાસનસમા એતાતિ યથા અગ્ગિ ઇન્ધનેન ન તપ્પતિ, એવમેતાપિ કિલેસરતિયા. કણ્હસપ્પસિરૂપમાતિ કોધનતાય ઉપનાહિતાય ઘોરવિસતાય દુજિવ્હતાય મિત્તદુબ્ભિતાયાતિ પઞ્ચહિ કારણેહિ કણ્હસપ્પસિરસદિસા. તત્થ બહુલરાગતાય ઘોરવિસતા, પિસુણતાય દુજિવ્હતા, અતિચારિતાય મિત્તદુબ્ભિતા વેદિતબ્બા. ગાવો બહિ તિણસ્સેવાતિ યથા ગાવો ખાદિતટ્ઠાનં છડ્ડેત્વા બહિ મનાપમનાપસ્સ તિણસ્સ વરં વરં ઓમસન્તિ ખાદન્તિ, એવમેતાપિ નિદ્ધનં છડ્ડેત્વા અઞ્ઞં સધનમેવ ભજન્તીતિ અત્થો. મુદ્ધાભિસિત્તન્તિ રાજાનં. પમદા ચ સબ્બાતિ સબ્બા ચ ઇત્થિયો. એતેતિ એતે પઞ્ચ જને. નિચ્ચયતોતિ નિચ્ચસઞ્ઞતો, ઉપટ્ઠિતસ્સતિ અપ્પમત્તોવ હુત્વાતિ અત્થો. દુબ્બિદૂતિ દુજ્જાનો. સબ્બભાવોતિ અજ્ઝાસયો. ચિરપરિચિણ્ણોપિ હિ અગ્ગિ દહતિ, ચિરવિસ્સાસિકોપિ કુઞ્જરો ઘાતેતિ, ચિરપરિચિતોપિ સપ્પો ડંસતિ, ચિરવિસ્સાસિકોપિ રાજા અનત્થકરો હોતિ, એવં ચિરાચિણ્ણાપિ ઇત્થિયો વિકારં દસ્સેન્તીતિ.
Ghatāsanasamā etāti yathā aggi indhanena na tappati, evametāpi kilesaratiyā. Kaṇhasappasirūpamāti kodhanatāya upanāhitāya ghoravisatāya dujivhatāya mittadubbhitāyāti pañcahi kāraṇehi kaṇhasappasirasadisā. Tattha bahularāgatāya ghoravisatā, pisuṇatāya dujivhatā, aticāritāya mittadubbhitā veditabbā. Gāvo bahi tiṇassevāti yathā gāvo khāditaṭṭhānaṃ chaḍḍetvā bahi manāpamanāpassa tiṇassa varaṃ varaṃ omasanti khādanti, evametāpi niddhanaṃ chaḍḍetvā aññaṃ sadhanameva bhajantīti attho. Muddhābhisittanti rājānaṃ. Pamadā ca sabbāti sabbā ca itthiyo. Eteti ete pañca jane. Niccayatoti niccasaññato, upaṭṭhitassati appamattova hutvāti attho. Dubbidūti dujjāno. Sabbabhāvoti ajjhāsayo. Cirapariciṇṇopi hi aggi dahati, ciravissāsikopi kuñjaro ghāteti, ciraparicitopi sappo ḍaṃsati, ciravissāsikopi rājā anatthakaro hoti, evaṃ cirāciṇṇāpi itthiyo vikāraṃ dassentīti.
નચ્ચન્તવણ્ણાતિ અભિરૂપવતી. ન બહૂન કન્તાતિ અડ્ઢકાસિગણિકા વિય બહૂનં પિયા મનાપા. ન દક્ખિણાતિ નચ્ચગીતકુસલા. તથારૂપા હિ બહુપત્થિતા બહુમિત્તા હોન્તિ, તસ્મા ન સેવિતબ્બા. ન ધનસ્સ હેતૂતિ યા ધનહેતુયેવ ભજતિ, સા અપરિગ્ગહાપિ ન સેવિતબ્બા. સા હિ ધનં અલભમાના કુજ્ઝતીતિ.
Naccantavaṇṇāti abhirūpavatī. Na bahūna kantāti aḍḍhakāsigaṇikā viya bahūnaṃ piyā manāpā. Na dakkhiṇāti naccagītakusalā. Tathārūpā hi bahupatthitā bahumittā honti, tasmā na sevitabbā. Na dhanassa hetūti yā dhanahetuyeva bhajati, sā apariggahāpi na sevitabbā. Sā hi dhanaṃ alabhamānā kujjhatīti.
એવં વુત્તે મહાજનો મહાસત્તસ્સ ‘‘અહો સુકથિત’’ન્તિ સાધુકારમદાસિ. સોપિ એત્તકેહિ કારણેહિ ઇત્થીનં અગુણં કથેત્વા તુણ્હી અહોસિ. તં સુત્વા આનન્દો ગિજ્ઝરાજા, ‘‘સમ્મ કુણાલ, અહમ્પિ અત્તનો ઞાણબલેન ઇત્થીનં અગુણં કથેસ્સામી’’તિ વત્વા અગુણકથં આરભિ. તં દસ્સેન્તો સત્થા આહ –
Evaṃ vutte mahājano mahāsattassa ‘‘aho sukathita’’nti sādhukāramadāsi. Sopi ettakehi kāraṇehi itthīnaṃ aguṇaṃ kathetvā tuṇhī ahosi. Taṃ sutvā ānando gijjharājā, ‘‘samma kuṇāla, ahampi attano ñāṇabalena itthīnaṃ aguṇaṃ kathessāmī’’ti vatvā aguṇakathaṃ ārabhi. Taṃ dassento satthā āha –
‘‘અથ ખલુ, ભો, આનન્દો ગિજ્ઝરાજા કુણાલસ્સ આદિમજ્ઝકથાપરિયોસાનં વિદિત્વા તાયં વેલાયં ઇમા ગાથા અભાસિ –
‘‘Atha khalu, bho, ānando gijjharājā kuṇālassa ādimajjhakathāpariyosānaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imā gāthā abhāsi –
૩૨૬.
326.
‘‘પુણ્ણમ્પિ ચેમં પથવિં ધનેન, દજ્જિત્થિયા પુરિસો સમ્મતાય;
‘‘Puṇṇampi cemaṃ pathaviṃ dhanena, dajjitthiyā puriso sammatāya;
લદ્ધા ખણં અતિમઞ્ઞેય્ય તમ્પિ, તાસં વસં અસતીનં ન ગચ્છે.
Laddhā khaṇaṃ atimaññeyya tampi, tāsaṃ vasaṃ asatīnaṃ na gacche.
૩૨૭.
327.
‘‘ઉટ્ઠાહકં ચેપિ અલીનવુત્તિં, કોમારભત્તારં પિયં મનાપં;
‘‘Uṭṭhāhakaṃ cepi alīnavuttiṃ, komārabhattāraṃ piyaṃ manāpaṃ;
આવાસુ કિચ્ચેસુ ચ નં જહન્તિ, તસ્માહમિત્થીનં ન વિસ્સસામિ.
Āvāsu kiccesu ca naṃ jahanti, tasmāhamitthīnaṃ na vissasāmi.
૩૨૮.
328.
‘‘ન વિસ્સસે ‘ઇચ્છતિ મ’ન્તિ પોસો, ન વિસ્સસે ‘રોદતિ મે સકાસે’;
‘‘Na vissase ‘icchati ma’nti poso, na vissase ‘rodati me sakāse’;
સેવન્તિ હેતા પિયમપ્પિયઞ્ચ, નાવા યથા ઓરકૂલં પરઞ્ચ.
Sevanti hetā piyamappiyañca, nāvā yathā orakūlaṃ parañca.
૩૨૯.
329.
‘‘ન વિસ્સસે સાખપુરાણસન્થતં, ન વિસ્સસે મિત્તપુરાણચોરં;
‘‘Na vissase sākhapurāṇasanthataṃ, na vissase mittapurāṇacoraṃ;
ન વિસ્સસે રાજાનં ‘સખા મમ’ન્તિ, ન વિસ્સસે ઇત્થિ દસન્ન માતરં.
Na vissase rājānaṃ ‘sakhā mama’nti, na vissase itthi dasanna mātaraṃ.
૩૩૦.
330.
‘‘ન વિસ્સસે રામકરાસુ નારિસુ, અચ્ચન્તસીલાસુ અસઞ્ઞતાસુ;
‘‘Na vissase rāmakarāsu nārisu, accantasīlāsu asaññatāsu;
અચ્ચન્તપેમાનુગતસ્સ ભરિયા, ન વિસ્સસે તિત્થસમા હિ નારિયો.
Accantapemānugatassa bhariyā, na vissase titthasamā hi nāriyo.
૩૩૧.
331.
‘‘હનેય્યું છિન્દેય્યું છેદાપેય્યુમ્પિ, કણ્ઠેપિ છેત્વા રુધિરં પિવેય્યું;
‘‘Haneyyuṃ chindeyyuṃ chedāpeyyumpi, kaṇṭhepi chetvā rudhiraṃ piveyyuṃ;
મા દીનકામાસુ અસઞ્ઞતાસુ, ભાવં કરે ગઙ્ગતિત્થૂપમાસુ.
Mā dīnakāmāsu asaññatāsu, bhāvaṃ kare gaṅgatitthūpamāsu.
૩૩૨.
332.
‘‘મુસા તાસં યથા સચ્ચં, સચ્ચં તાસં યથા મુસા;
‘‘Musā tāsaṃ yathā saccaṃ, saccaṃ tāsaṃ yathā musā;
ગાવો બહિ તિણસ્સેવ, ઓમસન્તિ વરં વરં.
Gāvo bahi tiṇasseva, omasanti varaṃ varaṃ.
૩૩૩.
333.
‘‘ગતેનેતા પલોભેન્તિ, પેક્ખિતેન મ્હિતેન ચ;
‘‘Gatenetā palobhenti, pekkhitena mhitena ca;
અથોપિ દુન્નિવત્થેન, મઞ્જુના ભણિતેન ચ.
Athopi dunnivatthena, mañjunā bhaṇitena ca.
૩૩૪.
334.
‘‘ચોરિયો કથિના હેતા, વાળા ચ લપસક્ખરા;
‘‘Coriyo kathinā hetā, vāḷā ca lapasakkharā;
ન તા કિઞ્ચિ ન જાનન્તિ, યં મનુસ્સેસુ વઞ્ચનં.
Na tā kiñci na jānanti, yaṃ manussesu vañcanaṃ.
૩૩૫.
335.
‘‘અસા લોકિત્થિયો નામ, વેલા તાસં ન વિજ્જતિ;
‘‘Asā lokitthiyo nāma, velā tāsaṃ na vijjati;
સારત્તા ચ પગબ્ભા ચ, સિખી સબ્બઘસો યથા.
Sārattā ca pagabbhā ca, sikhī sabbaghaso yathā.
૩૩૬.
336.
‘‘નત્થિત્થીનં પિયો નામ, અપ્પિયોપિ ન વિજ્જતિ;
‘‘Natthitthīnaṃ piyo nāma, appiyopi na vijjati;
સેવન્તિ હેતા પિયમપ્પિયઞ્ચ, નાવા યથા ઓરકૂલં પરઞ્ચ.
Sevanti hetā piyamappiyañca, nāvā yathā orakūlaṃ parañca.
૩૩૭.
337.
‘‘નત્થિત્થીનં પિયો નામ, અપ્પિયોપિ ન વિજ્જતિ;
‘‘Natthitthīnaṃ piyo nāma, appiyopi na vijjati;
ધનત્તા પટિવલ્લન્તિ, લતાવ દુમનિસ્સિતા.
Dhanattā paṭivallanti, latāva dumanissitā.
૩૩૮.
338.
‘‘હત્થિબન્ધં અસ્સબન્ધં, ગોપુરિસઞ્ચ મણ્ડલં;
‘‘Hatthibandhaṃ assabandhaṃ, gopurisañca maṇḍalaṃ;
છવડાહકં પુપ્ફછડ્ડકં, સધનમનુપતન્તિ નારિયો.
Chavaḍāhakaṃ pupphachaḍḍakaṃ, sadhanamanupatanti nāriyo.
૩૩૯.
339.
‘‘કુલપુત્તમ્પિ જહન્તિ અકિઞ્ચનં, છવકસમસદિસમ્પિ;
‘‘Kulaputtampi jahanti akiñcanaṃ, chavakasamasadisampi;
અનુગચ્છન્તિ અનુપતન્તિ, ધનહેતુ હિ નારિયો’’તિ.
Anugacchanti anupatanti, dhanahetu hi nāriyo’’ti.
તત્થ આદિમજ્ઝકથાપરિયોસાનન્તિ કથાય આદિમજ્ઝપરિયોસાનં. લદ્ધા ખણન્તિ ઓકાસં લભિત્વા. ઇચ્છતિ મન્તિ મં એસા ઇચ્છતીતિ પુરિસો ઇત્થિં ન વિસ્સસેય્ય. સાખપુરાણસન્થતન્તિ હિય્યો વા પરે વા સન્થતં પુરાણસાખાસન્થતં ન વિસ્સસે, અપપ્ફોટેત્વા અપચ્ચવેક્ખિત્વા ન પરિભુઞ્જેય્ય. તત્ર હિ દીઘજાતિકો વા પવિસિત્વા તિટ્ઠેય્યે, પચ્ચામિત્તો વા સત્થં નિક્ખિપેય્ય. મિત્તપુરાણચોરન્તિ પન્થદૂહનટ્ઠાને ઠિતં ચોરં ‘‘પુરાણમિત્તો મે’’તિ ન વિસ્સસેય્ય. ચોરા હિ યે સઞ્જાનન્તિ તેયેવ મારેન્તિ. સખા મમન્તિ સો હિ ખિપ્પમેવ કુજ્ઝતિ, તસ્મા રાજાનં ‘‘સખા મે’’તિ ન વિસ્સસે. દસન્નમાતરન્તિ ‘‘અયં મહલ્લિકા ઇદાનિ મં ન અતિચરિસ્સતિ, અત્તાનં રક્ખિસ્સતી’’તિ ન વિસ્સસેતબ્બા. રામકરાસૂતિ બાલાનં રતિકરાસુ. અચ્ચન્તસીલાસૂતિ અતિક્કન્તસીલાસુ. અચ્ચન્તપેમાનુગતસ્સાતિ સચેપિ અચ્ચન્તં અનુગતપેમા અસ્સ, તથાપિ તં ન વિસ્સસે. કિંકારણા? તિત્થસમા હિ નારિયોતિ સમ્બન્ધો, તિત્થં વિય સબ્બસાધારણાતિ અત્થો.
Tattha ādimajjhakathāpariyosānanti kathāya ādimajjhapariyosānaṃ. Laddhā khaṇanti okāsaṃ labhitvā. Icchati manti maṃ esā icchatīti puriso itthiṃ na vissaseyya. Sākhapurāṇasanthatanti hiyyo vā pare vā santhataṃ purāṇasākhāsanthataṃ na vissase, apapphoṭetvā apaccavekkhitvā na paribhuñjeyya. Tatra hi dīghajātiko vā pavisitvā tiṭṭheyye, paccāmitto vā satthaṃ nikkhipeyya. Mittapurāṇacoranti panthadūhanaṭṭhāne ṭhitaṃ coraṃ ‘‘purāṇamitto me’’ti na vissaseyya. Corā hi ye sañjānanti teyeva mārenti. Sakhā mamanti so hi khippameva kujjhati, tasmā rājānaṃ ‘‘sakhā me’’ti na vissase. Dasannamātaranti ‘‘ayaṃ mahallikā idāni maṃ na aticarissati, attānaṃ rakkhissatī’’ti na vissasetabbā. Rāmakarāsūti bālānaṃ ratikarāsu. Accantasīlāsūti atikkantasīlāsu. Accantapemānugatassāti sacepi accantaṃ anugatapemā assa, tathāpi taṃ na vissase. Kiṃkāraṇā? Titthasamā hi nāriyoti sambandho, titthaṃ viya sabbasādhāraṇāti attho.
હનેય્યુન્તિ કુદ્ધા વા અઞ્ઞપુરિસસારત્તા વા હુત્વા સબ્બમેતં હનનાદિં કરેય્યું. મા દીનકામાસૂતિ હીનજ્ઝાસયાસુ સંકિલિટ્ઠઆસયાસુ. ભાવન્તિ એવરૂપાસુ સિનેહં મા કરે. ગઙ્ગતિત્થૂપમાસૂતિ સબ્બસાધારણટ્ઠેન ગઙ્ગાતિત્થસદિસાસુ. મુસાતિ મુસાવાદો તાસં સચ્ચસદિસોવ. ગતેનાતિઆદીસુ પેક્ખિતેન પલોભને ઉમ્માદન્તીજાતકં, (જા॰ ૨.૧૮.૫૭ આદયો) દુન્નિવત્થેન નિળિનિકાજાતકં, (જા॰ ૨.૧૮.૧ આદયો) મઞ્જુના ભણિતેન ‘‘તુવટં ખો, અય્યપુત્ત, આગચ્છેય્યાસી’’તિ નન્દત્થેરસ્સ વત્થુ (ઉદા॰ ૨૨) કથેતબ્બં. ચોરિયોતિ સમ્ભતસ્સ ધનસ્સ વિનાસનેન ચોરિયો. કથિનાતિ થદ્ધહદયા. વાળાતિ દુટ્ઠા અપ્પકેનેવ કુજ્ઝનસીલા. લપસક્ખરાતિ નિરત્થકલપનેન સક્ખરા વિય મધુરા. અસાતિ અસતિયો લામકા. સારત્તાતિ સબ્બદા સારત્તા. પગબ્ભાતિ કાયપાગબ્ભિયાદીહિ પગબ્ભા. યથાતિ યથા સિખી સબ્બઘસો, એવમેતાપિ સબ્બઘસા. પટિવલ્લન્તીતિ પરિસ્સજન્તિ ઉપગૂહન્તિ વેઠેન્તિ. લતાવાતિ યથા લતા રુક્ખનિસ્સિતા રુક્ખં વેઠેન્તિ, એવમેતા પુરિસં પરિસ્સજન્તિ નામ.
Haneyyunti kuddhā vā aññapurisasārattā vā hutvā sabbametaṃ hananādiṃ kareyyuṃ. Mā dīnakāmāsūti hīnajjhāsayāsu saṃkiliṭṭhaāsayāsu. Bhāvanti evarūpāsu sinehaṃ mā kare. Gaṅgatitthūpamāsūti sabbasādhāraṇaṭṭhena gaṅgātitthasadisāsu. Musāti musāvādo tāsaṃ saccasadisova. Gatenātiādīsu pekkhitena palobhane ummādantījātakaṃ, (jā. 2.18.57 ādayo) dunnivatthena niḷinikājātakaṃ, (jā. 2.18.1 ādayo) mañjunā bhaṇitena ‘‘tuvaṭaṃ kho, ayyaputta, āgaccheyyāsī’’ti nandattherassa vatthu (udā. 22) kathetabbaṃ. Coriyoti sambhatassa dhanassa vināsanena coriyo. Kathināti thaddhahadayā. Vāḷāti duṭṭhā appakeneva kujjhanasīlā. Lapasakkharāti niratthakalapanena sakkharā viya madhurā. Asāti asatiyo lāmakā. Sārattāti sabbadā sārattā. Pagabbhāti kāyapāgabbhiyādīhi pagabbhā. Yathāti yathā sikhī sabbaghaso, evametāpi sabbaghasā. Paṭivallantīti parissajanti upagūhanti veṭhenti. Latāvāti yathā latā rukkhanissitā rukkhaṃ veṭhenti, evametā purisaṃ parissajanti nāma.
હત્થિબન્ધન્તિઆદીસુ ગોપુરિસો વુચ્ચતિ ગોપાલકો. છવડાહકન્તિ છવાનં ડાહકં, સુસાનપાલન્તિ વુત્તં હોતિ. પુપ્ફછડ્ડકન્તિ વચ્ચટ્ઠાનસોધકં. સધનન્તિ એતેસુપિ સધનં અનુગચ્છન્તિયેવ . અકિઞ્ચનન્તિ અધનં. છવકસમસદિસન્તિ સુનખમંસખાદચણ્ડાલેન સમં સદિસં, તેન નિબ્બિસેસમ્પિ પુરિસં ગચ્છન્તિ ભજન્તિ. કસ્મા? યસ્મા અનુપતન્તિ ધનહેતુ નારિયોતિ.
Hatthibandhantiādīsu gopuriso vuccati gopālako. Chavaḍāhakanti chavānaṃ ḍāhakaṃ, susānapālanti vuttaṃ hoti. Pupphachaḍḍakanti vaccaṭṭhānasodhakaṃ. Sadhananti etesupi sadhanaṃ anugacchantiyeva . Akiñcananti adhanaṃ. Chavakasamasadisanti sunakhamaṃsakhādacaṇḍālena samaṃ sadisaṃ, tena nibbisesampi purisaṃ gacchanti bhajanti. Kasmā? Yasmā anupatanti dhanahetu nāriyoti.
એવં અત્તનો ઞાણે ઠત્વા આનન્દો ગિજ્ઝરાજા ઇત્થીનં અગુણં કથેત્વા તુણ્હી અહોસિ. તસ્સ વચનં સુત્વા નારદોપિ અત્તનો ઞાણે ઠત્વા તાસં અગુણં કથેસિ. તં દસ્સેન્તો સત્થા આહ –
Evaṃ attano ñāṇe ṭhatvā ānando gijjharājā itthīnaṃ aguṇaṃ kathetvā tuṇhī ahosi. Tassa vacanaṃ sutvā nāradopi attano ñāṇe ṭhatvā tāsaṃ aguṇaṃ kathesi. Taṃ dassento satthā āha –
‘‘અથ ખલુ, ભો, નારદો દેવબ્રાહ્મણો આનન્દસ્સ ગિજ્ઝરાજસ્સ આદિમજ્ઝકથાપરિયોસાનં વિદિત્વા તાયં વેલાયં ઇમા ગાથા અભાસિ –
‘‘Atha khalu, bho, nārado devabrāhmaṇo ānandassa gijjharājassa ādimajjhakathāpariyosānaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imā gāthā abhāsi –
૩૪૦.
340.
‘‘‘ચત્તારોમે ન પૂરેન્તિ, તે મે સુણાથ ભાસતો;
‘‘‘Cattārome na pūrenti, te me suṇātha bhāsato;
સમુદ્દો બ્રાહ્મણો રાજા, ઇત્થી ચાપિ દિજમ્પતિ.
Samuddo brāhmaṇo rājā, itthī cāpi dijampati.
૩૪૧.
341.
‘‘સરિતા સાગરં યન્તિ, યા કાચિ પથવિસ્સિતા;
‘‘Saritā sāgaraṃ yanti, yā kāci pathavissitā;
તા સમુદ્દં ન પૂરેન્તિ, ઊનત્તા હિ ન પૂરતિ.
Tā samuddaṃ na pūrenti, ūnattā hi na pūrati.
૩૪૨.
342.
‘‘બ્રાહ્મણો ચ અધીયાન, વેદમક્ખાનપઞ્ચમં;
‘‘Brāhmaṇo ca adhīyāna, vedamakkhānapañcamaṃ;
ભિય્યોપિ સુતમિચ્છેય્ય, ઊનત્તા હિ ન પૂરતિ.
Bhiyyopi sutamiccheyya, ūnattā hi na pūrati.
૩૪૩.
343.
‘‘રાજા ચ પથવિં સબ્બં, સસમુદ્દં સપબ્બતં;
‘‘Rājā ca pathaviṃ sabbaṃ, sasamuddaṃ sapabbataṃ;
અજ્ઝાવસં વિજિનિત્વા, અનન્તરતનોચિતં;
Ajjhāvasaṃ vijinitvā, anantaratanocitaṃ;
પારં સમુદ્દં પત્થેતિ ઊનત્તા હિ ન પૂરતિ.
Pāraṃ samuddaṃ pattheti ūnattā hi na pūrati.
૩૪૪.
344.
‘‘એકમેકાય ઇત્થિયા, અટ્ઠટ્ઠ પતિનો સિયા;
‘‘Ekamekāya itthiyā, aṭṭhaṭṭha patino siyā;
સૂરા ચ બલવન્તો ચ, સબ્બકામરસાહરા;
Sūrā ca balavanto ca, sabbakāmarasāharā;
કરેય્ય નવમે છન્દં, ઊનત્તા હિ ન પૂરતિ.
Kareyya navame chandaṃ, ūnattā hi na pūrati.
૩૪૫.
345.
‘‘સબ્બિત્થિયો સિખીરિવ સબ્બભક્ખા, સબ્બિત્થિયો નદીરિવ સબ્બવાહી;
‘‘Sabbitthiyo sikhīriva sabbabhakkhā, sabbitthiyo nadīriva sabbavāhī;
સબ્બિત્થિયો કણ્ટકાનંવ સાખા, સબ્બિત્થિયો ધનહેતુ વજન્તિ.
Sabbitthiyo kaṇṭakānaṃva sākhā, sabbitthiyo dhanahetu vajanti.
૩૪૬.
346.
‘‘વાતઞ્ચ જાલેન નરો પરામસે, ઓસિઞ્ચયે સાગરમેકપાણિના;
‘‘Vātañca jālena naro parāmase, osiñcaye sāgaramekapāṇinā;
સકેન હત્થેન કરેય્ય ઘોસં, યો સબ્બભાવં પમદાસુ ઓસ્સજે.
Sakena hatthena kareyya ghosaṃ, yo sabbabhāvaṃ pamadāsu ossaje.
૩૪૭.
347.
‘‘ચોરીનં બહુબુદ્ધીનં, યાસુ સચ્ચં સુદુલ્લભં;
‘‘Corīnaṃ bahubuddhīnaṃ, yāsu saccaṃ sudullabhaṃ;
થીનં ભાવો દુરાજાનો, મચ્છસ્સેવોદકે ગતં.
Thīnaṃ bhāvo durājāno, macchassevodake gataṃ.
૩૪૮.
348.
‘‘અનલા મુદુસમ્ભાસા, દુપ્પૂરા તા નદીસમા;
‘‘Analā mudusambhāsā, duppūrā tā nadīsamā;
સીદન્તિ નં વિદિત્વાન, આરકા પરિવજ્જયે.
Sīdanti naṃ viditvāna, ārakā parivajjaye.
૩૪૯.
349.
‘‘આવટ્ટની મહામાયા, બ્રહ્મચરિયવિકોપના;
‘‘Āvaṭṭanī mahāmāyā, brahmacariyavikopanā;
સીદન્તિ નં વિદિત્વાન, આરકા પરિવજ્જયે.
Sīdanti naṃ viditvāna, ārakā parivajjaye.
૩૫૦.
350.
‘‘યં એતા ઉપસેવન્તિ, છન્દસા વા ધનેન વા;
‘‘Yaṃ etā upasevanti, chandasā vā dhanena vā;
જાતવેદોવ સંઠાનં, ખિપ્પં અનુદહન્તિ ન’’’ન્તિ.
Jātavedova saṃṭhānaṃ, khippaṃ anudahanti na’’’nti.
તત્થ દિજમ્પતીતિ દિજજેટ્ઠકં કુણાલં આલપતિ. ‘‘સરિતા’’તિઆદિ ઠપિતમાતિકાય ભાજનત્થં વુત્તં. ઊનત્તાતિ ઉદકપતિટ્ઠાનસ્સ મહન્તતાય ઊના એવ. અધીયાનાતિ સજ્ઝાયિત્વા. વેદમક્ખાનપઞ્ચમન્તિ ઇતિહાસપઞ્ચમં વેદચતુક્કં. ઊનત્તાતિ સો હિ અજ્ઝાસયમહન્તતાય સિક્ખિતબ્બસ્સ ન પૂરતિ. અનન્તરતનોચિતન્તિ નાનારતનેહિ ઓચિતં પરિપુણ્ણં. ઊનત્તાતિ સો હિ તણ્હામહન્તતાય ન પૂરતિ. સિયાતિ સિયું, અયમેવ વા પાઠો. સબ્બકામરસાહરાતિ સબ્બેસં કામરસાનં આહરકા. ‘‘નવમે’’તિ અટ્ઠહિ અતિત્તભાવદસ્સનત્થં વુત્તં. સા પન દસમેપિ વીસતિમેપિ તતો ઉત્તરિતરેપિ છન્દં કરોતેવ. ઊનત્તાતિ સા હિ કામતણ્હાય મહન્તતાય ન પૂરતિ. કણ્ડકાનંવ સાખાતિ સમ્બાધમગ્ગે કણ્ટકસાખસદિસા. યથા હિ સાખા લગ્ગિત્વા આકડ્ઢતિ, એવં એતાપિ રૂપાદીહિ કડ્ઢન્તિ. યથા સાખા હત્થાદીસુ વિજ્ઝિત્વા દુક્ખં ઉપ્પાદેતિ, એવં એતાપિ ફુટ્ઠમત્તા સરીરસમ્ફસ્સેન વિજ્ઝિત્વા મહાવિનાસં પાપેન્તિ. વજન્તીતિ પરપુરિસં વજન્તિ.
Tattha dijampatīti dijajeṭṭhakaṃ kuṇālaṃ ālapati. ‘‘Saritā’’tiādi ṭhapitamātikāya bhājanatthaṃ vuttaṃ. Ūnattāti udakapatiṭṭhānassa mahantatāya ūnā eva. Adhīyānāti sajjhāyitvā. Vedamakkhānapañcamanti itihāsapañcamaṃ vedacatukkaṃ. Ūnattāti so hi ajjhāsayamahantatāya sikkhitabbassa na pūrati. Anantaratanocitanti nānāratanehi ocitaṃ paripuṇṇaṃ. Ūnattāti so hi taṇhāmahantatāya na pūrati. Siyāti siyuṃ, ayameva vā pāṭho. Sabbakāmarasāharāti sabbesaṃ kāmarasānaṃ āharakā. ‘‘Navame’’ti aṭṭhahi atittabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ. Sā pana dasamepi vīsatimepi tato uttaritarepi chandaṃ karoteva. Ūnattāti sā hi kāmataṇhāya mahantatāya na pūrati. Kaṇḍakānaṃva sākhāti sambādhamagge kaṇṭakasākhasadisā. Yathā hi sākhā laggitvā ākaḍḍhati, evaṃ etāpi rūpādīhi kaḍḍhanti. Yathā sākhā hatthādīsu vijjhitvā dukkhaṃ uppādeti, evaṃ etāpi phuṭṭhamattā sarīrasamphassena vijjhitvā mahāvināsaṃ pāpenti. Vajantīti parapurisaṃ vajanti.
પરામસેતિ ગણ્હેય્ય. ઓસિઞ્ચયેતિ ન્હાયિતું ઓતિણ્ણો એકેન પાણિના સકલસમુદ્દઉદકં ઓસિઞ્ચેય્ય ગહેત્વા છડ્ડેય્ય. સકેનાતિ એકેન અત્તનો હત્થેન તમેવ હત્થં હરિત્વા ઘોસં ઉપ્પાદેય્ય. સબ્બભાવન્તિ ‘‘ત્વમેવ ઇટ્ઠો કન્તો પિયો મનાપો’’તિ વુચ્ચમાનો યો પુરિસો ‘‘એવમેત’’ન્તિ સદ્દહન્તો સબ્બં અત્તનો અજ્ઝાસયં પમદાસુ ઓસ્સજેય્ય, સો જાલાદીહિ વાતગ્ગહણાદીનિ કરેય્યાતિ અત્થો. ગતન્તિ ગમનં. અનલાતિ તીહિ ધમ્મેહિ અલન્તિ વચનવિરહિતા. દુપ્પુરા તાતિ યથા મહાનદી ઉદકેન, એવં કિલેસરતિયા તા દુપ્પૂરા. સીદન્તિ નં વિદિત્વાનાતિ એત્થ નન્તિ નિપાતમત્તં, ઇત્થિયો અલ્લીના ચતૂસુ અપાયેસુ સીદન્તીતિ વિદિત્વા. આવટ્ટનીતિ યથા આવટ્ટની મહાજનસ્સ હદયં મોહેત્વા અત્તનો વસે વત્તેતિ, એવમેતાપીતિ અત્થો. વિકોપનાતિ નાસનત્થેન ચ ગરહત્થેન ચ બ્રહ્મચરિયસ્સ કોપિકા. છન્દસા વાતિ પિયસંવાસેન વા. ધનેન વાતિ ધનહેતુ વા. સંઠાનન્તિ યથા જાતવેદો અત્તનો ઠાનં યં યં પદેસં અલ્લીયતિ, તં તં દહતિ, તથા એતાપિ યં યં પુરિસં કિલેસવસેન અલ્લીયન્તિ, તં તં અનુદહન્તિ મહાવિનાસં પાપેન્તિ.
Parāmaseti gaṇheyya. Osiñcayeti nhāyituṃ otiṇṇo ekena pāṇinā sakalasamuddaudakaṃ osiñceyya gahetvā chaḍḍeyya. Sakenāti ekena attano hatthena tameva hatthaṃ haritvā ghosaṃ uppādeyya. Sabbabhāvanti ‘‘tvameva iṭṭho kanto piyo manāpo’’ti vuccamāno yo puriso ‘‘evameta’’nti saddahanto sabbaṃ attano ajjhāsayaṃ pamadāsu ossajeyya, so jālādīhi vātaggahaṇādīni kareyyāti attho. Gatanti gamanaṃ. Analāti tīhi dhammehi alanti vacanavirahitā. Duppurā tāti yathā mahānadī udakena, evaṃ kilesaratiyā tā duppūrā. Sīdanti naṃ viditvānāti ettha nanti nipātamattaṃ, itthiyo allīnā catūsu apāyesu sīdantīti viditvā. Āvaṭṭanīti yathā āvaṭṭanī mahājanassa hadayaṃ mohetvā attano vase vatteti, evametāpīti attho. Vikopanāti nāsanatthena ca garahatthena ca brahmacariyassa kopikā. Chandasā vāti piyasaṃvāsena vā. Dhanena vāti dhanahetu vā. Saṃṭhānanti yathā jātavedo attano ṭhānaṃ yaṃ yaṃ padesaṃ allīyati, taṃ taṃ dahati, tathā etāpi yaṃ yaṃ purisaṃ kilesavasena allīyanti, taṃ taṃ anudahanti mahāvināsaṃ pāpenti.
એવં નારદેન ઇત્થીનં અગુણે પકાસિતે પુન મહાસત્તો વિસેસેત્વા તાસં અગુણં પકાસેતિ. તં દસ્સેતું સત્થા આહ –
Evaṃ nāradena itthīnaṃ aguṇe pakāsite puna mahāsatto visesetvā tāsaṃ aguṇaṃ pakāseti. Taṃ dassetuṃ satthā āha –
‘‘અથ ખલુ, ભો, કુણાલો સકુણો નારદસ્સ દેવબ્રાહ્મણસ્સ આદિમજ્ઝકથાપરિયોસાનં વિદિત્વા તાયં વેલાયં ઇમા ગાથાયો અજ્ઝભાસિ –
‘‘Atha khalu, bho, kuṇālo sakuṇo nāradassa devabrāhmaṇassa ādimajjhakathāpariyosānaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imā gāthāyo ajjhabhāsi –
૩૫૧.
351.
‘‘‘સલ્લપે નિસિતખગ્ગપાણિના, પણ્ડિતો અપિ પિસાચદોસિના;
‘‘‘Sallape nisitakhaggapāṇinā, paṇḍito api pisācadosinā;
ઉગ્ગતેજમુરગમ્પિ આસિદે, એકો એકાય પમદાય નાલપે.
Uggatejamuragampi āside, eko ekāya pamadāya nālape.
૩૫૨.
352.
‘‘લોકચિત્તમથના હિ નારિયો, નચ્ચગીતભણિતમ્હિતાવુધા;
‘‘Lokacittamathanā hi nāriyo, naccagītabhaṇitamhitāvudhā;
બાધયન્તિ અનુપટ્ઠિતસ્સતિં, દીપે રક્ખસિગણોવ વાણિજે.
Bādhayanti anupaṭṭhitassatiṃ, dīpe rakkhasigaṇova vāṇije.
૩૫૩.
353.
‘‘નત્થિ તાસં વિનયો ન સંવરો, મજ્જમંસનિરતા અસઞ્ઞતા;
‘‘Natthi tāsaṃ vinayo na saṃvaro, majjamaṃsaniratā asaññatā;
તા ગિલન્તિ પુરિસસ્સ પાભતં, સાગરેવ મકરં તિમિઙ્ગલો.
Tā gilanti purisassa pābhataṃ, sāgareva makaraṃ timiṅgalo.
૩૫૪.
354.
‘‘પઞ્ચકામગુણસાતગોચરા, ઉદ્ધતા અનિયતા અસઞ્ઞતા;
‘‘Pañcakāmaguṇasātagocarā, uddhatā aniyatā asaññatā;
ઓસરન્તિ પમદા પમાદિનં, લોણતોયવતિયંવ આપકા.
Osaranti pamadā pamādinaṃ, loṇatoyavatiyaṃva āpakā.
૩૫૫.
355.
‘‘યં નરં ઉપલપેન્તિ નારિયો, છન્દસા વા રતિયા ધનેન વા;
‘‘Yaṃ naraṃ upalapenti nāriyo, chandasā vā ratiyā dhanena vā;
જાતવેદસદિસમ્પિ તાદિસં, રાગદોસવધિયો દહન્તિ નં.
Jātavedasadisampi tādisaṃ, rāgadosavadhiyo dahanti naṃ.
૩૫૬.
356.
‘‘અડ્ઢં ઞત્વા પુરિસં મહદ્ધનં, ઓસરન્તિ સધનં સહત્તના;
‘‘Aḍḍhaṃ ñatvā purisaṃ mahaddhanaṃ, osaranti sadhanaṃ sahattanā;
રત્તચિત્તમતિવેઠયન્તિ નં, સાલ માલુવલતાવ કાનને.
Rattacittamativeṭhayanti naṃ, sāla māluvalatāva kānane.
૩૫૭.
357.
‘‘તા ઉપેન્તિ વિવિધેન છન્દસા, ચિત્રબિમ્બમુખિયો અલઙ્કતા;
‘‘Tā upenti vividhena chandasā, citrabimbamukhiyo alaṅkatā;
ઉહસન્તિ પહસન્તિ નારિયો, સમ્બરોવ સતમાયકોવિદા.
Uhasanti pahasanti nāriyo, sambarova satamāyakovidā.
૩૫૮.
358.
‘‘જાતરૂપમણિમુત્તભૂસિતા, સક્કતા પતિકુલેસુ નારિયો;
‘‘Jātarūpamaṇimuttabhūsitā, sakkatā patikulesu nāriyo;
રક્ખિતા અતિચરન્તિ સામિકં, દાનવંવ હદયન્તરસ્સિતા.
Rakkhitā aticaranti sāmikaṃ, dānavaṃva hadayantarassitā.
૩૫૯.
359.
‘‘તેજવાપિ હિ નરો વિચક્ખણો, સક્કતો બહુજનસ્સ પૂજિતો;
‘‘Tejavāpi hi naro vicakkhaṇo, sakkato bahujanassa pūjito;
નારિનં વસગતો ન ભાસતિ, રાહુના ઉપહતોવ ચન્દિમા.
Nārinaṃ vasagato na bhāsati, rāhunā upahatova candimā.
૩૬૦.
360.
‘‘યં કરેય્ય કુપિતો દિસો દિસં, દુટ્ઠચિત્તો વસમાગતં અરિં;
‘‘Yaṃ kareyya kupito diso disaṃ, duṭṭhacitto vasamāgataṃ ariṃ;
તેન ભિય્યો બ્યસનં નિગચ્છતિ, નારિનં વસગતો અપેક્ખવા.
Tena bhiyyo byasanaṃ nigacchati, nārinaṃ vasagato apekkhavā.
૩૬૧.
361.
‘‘કેસલૂનનખછિન્નતજ્જિતા, પાદપાણિકસદણ્ડતાળિતા;
‘‘Kesalūnanakhachinnatajjitā, pādapāṇikasadaṇḍatāḷitā;
હીનમેવુપગતા હિ નારિયો, તા રમન્તિ કુણપેવ મક્ખિકા.
Hīnamevupagatā hi nāriyo, tā ramanti kuṇapeva makkhikā.
૩૬૨.
362.
‘‘તા કુલેસુ વિસિખન્તરેસુ વા, રાજધાનિનિગમેસુ વા પુન;
‘‘Tā kulesu visikhantaresu vā, rājadhāninigamesu vā puna;
ઓડ્ડિતં નમુચિપાસવાકરં, ચક્ખુમા પરિવજ્જે સુખત્થિકો.
Oḍḍitaṃ namucipāsavākaraṃ, cakkhumā parivajje sukhatthiko.
૩૬૩.
363.
‘‘ઓસ્સજિત્વ કુસલં તપોગુણં, યો અનરિયચરિતાનિ માચરિ;
‘‘Ossajitva kusalaṃ tapoguṇaṃ, yo anariyacaritāni mācari;
દેવતાહિ નિરયં નિમિસ્સતિ, છેદગામિમણિયંવ વાણિજો.
Devatāhi nirayaṃ nimissati, chedagāmimaṇiyaṃva vāṇijo.
૩૬૪.
364.
‘‘સો ઇધ ગરહિતો પરત્થ ચ, દુમ્મતી ઉપહતો સકમ્મુના;
‘‘So idha garahito parattha ca, dummatī upahato sakammunā;
ગચ્છતી અનિયતો ગળાગળં, દુટ્ઠગદ્રભરથોવ ઉપ્પથે.
Gacchatī aniyato gaḷāgaḷaṃ, duṭṭhagadrabharathova uppathe.
૩૬૫.
365.
‘‘સો ઉપેતિ નિરયં પતાપનં, સત્તિસિમ્બલિવનઞ્ચ આયસં;
‘‘So upeti nirayaṃ patāpanaṃ, sattisimbalivanañca āyasaṃ;
આવસિત્વા તિરચ્છાનયોનિયં, પેતરાજવિસયં ન મુઞ્ચતિ.
Āvasitvā tiracchānayoniyaṃ, petarājavisayaṃ na muñcati.
૩૬૬.
366.
‘‘દિબ્યખિડ્ડરતિયો ચ નન્દને, ચક્કવત્તિચરિતઞ્ચ માનુસે;
‘‘Dibyakhiḍḍaratiyo ca nandane, cakkavatticaritañca mānuse;
નાસયન્તિ પમદા પમાદિનં, દુગ્ગતિઞ્ચ પટિપાદયન્તિ નં.
Nāsayanti pamadā pamādinaṃ, duggatiñca paṭipādayanti naṃ.
૩૬૭.
367.
‘‘દિબ્યખિડ્ડરતિયો ન દુલ્લભા, ચક્કવત્તિચરિતઞ્ચ માનુસે;
‘‘Dibyakhiḍḍaratiyo na dullabhā, cakkavatticaritañca mānuse;
સોણ્ણબ્યમ્હનિલયા ચ અચ્છરા, યે ચરન્તિ પમદાહનત્થિકા.
Soṇṇabyamhanilayā ca accharā, ye caranti pamadāhanatthikā.
૩૬૮.
368.
‘‘કામધાતુસમતિક્કમા ગતિ, રૂપધાતુયા ભાવો ન દુલ્લભો;
‘‘Kāmadhātusamatikkamā gati, rūpadhātuyā bhāvo na dullabho;
વીતરાગવિસયૂપપત્તિ યા, યે ચરન્તિ પમદાહનત્થિકા.
Vītarāgavisayūpapatti yā, ye caranti pamadāhanatthikā.
૩૬૯.
369.
‘‘સબ્બદુક્ખસમત્તિક્કમં સિવં, અચ્ચન્તમચલિતં અસઙ્ખતં;
‘‘Sabbadukkhasamattikkamaṃ sivaṃ, accantamacalitaṃ asaṅkhataṃ;
નિબ્બુતેહિ સુચિહી ન દુલ્લભં, યે ચરન્તિ પમદાહનત્થિકા’’’તિ.
Nibbutehi sucihī na dullabhaṃ, ye caranti pamadāhanatthikā’’’ti.
તત્થ સલ્લપેતિ ‘‘સચે મયા સદ્ધિં સલ્લપેસ્સસિ, સીસં તે પાતેસ્સામી’’તિ વત્વા ખગ્ગં આદાય ઠિતેનાપિ, ‘‘સલ્લપિતમત્તેયેવ તં ખાદિત્વા જીવિતવિનાસં પાપેસ્સામી’’તિ દોસિના હુત્વા ઠિતેનાપિ પિસાચેન સદ્ધિં સલ્લપે. ‘‘ઉપગતં ડંસિત્વા નાસેસ્સામી’’તિ ઠિતં ઉગ્ગતેજં ઉરગમ્પિ આસિદે. એકો પન હુત્વા રહો એકાય પમદાય ન હિ આલપે. લોકચિત્તમથનાતિ લોકસ્સ ચિત્તઘાતિકા. દીપે રક્ખસિગણોતિ યથા દીપે રક્ખસિગણો મનુસ્સવેસેન વાણિજે ઉપલાપેત્વા અત્તનો વસે ગતે કત્વા ખાદતિ, એવં ઇમાપિ પઞ્ચહિ કામગુણેહિ અત્તનો વસે કત્વા સત્તે મહાવિનાસં પાપેન્તીતિ અત્થો. વિનયોતિ આચારો. સંવરોતિ મરિયાદો. પુરિસસ્સ પાભતન્તિ દુક્ખસમ્ભતં ધનં ગિલન્તિ નાસેન્તિ.
Tattha sallapeti ‘‘sace mayā saddhiṃ sallapessasi, sīsaṃ te pātessāmī’’ti vatvā khaggaṃ ādāya ṭhitenāpi, ‘‘sallapitamatteyeva taṃ khāditvā jīvitavināsaṃ pāpessāmī’’ti dosinā hutvā ṭhitenāpi pisācena saddhiṃ sallape. ‘‘Upagataṃ ḍaṃsitvā nāsessāmī’’ti ṭhitaṃ uggatejaṃ uragampi āside. Eko pana hutvā raho ekāya pamadāya na hi ālape. Lokacittamathanāti lokassa cittaghātikā. Dīpe rakkhasigaṇoti yathā dīpe rakkhasigaṇo manussavesena vāṇije upalāpetvā attano vase gate katvā khādati, evaṃ imāpi pañcahi kāmaguṇehi attano vase katvā satte mahāvināsaṃ pāpentīti attho. Vinayoti ācāro. Saṃvaroti mariyādo. Purisassa pābhatanti dukkhasambhataṃ dhanaṃ gilanti nāsenti.
અનિયતાતિ અનિયતચિત્તા. લોણતોયવતિયન્તિ લોણતોયવન્તં સમુદ્દન્તિ અત્થો. આપકાતિ આપગા, અયમેવ વા પાઠો. યથા સમુદ્દં નદિયો ઓસરન્તિ, એવં પમાદિનં પમદાતિ અત્થો. છન્દસાતિ પેમેન. રતિયાતિ પઞ્ચકામગુણરતિયા. ધનેન વાતિ ધનહેતુ વા. જાતવેદસદિસન્તિ ગુણસમ્પત્તિયા અગ્ગિમિવ જલિતમ્પિ. રાગદોસવધિયોતિ કામરાગદોસેહિ વધિકા. રાગદોસગતિયોતિપિ પાઠો. ઓસરન્તીતિ ધનગહણત્થાય મધુરવચનેન તં બન્ધન્તિયો ઉપગચ્છન્તિ. સધનન્તિ સધના. અયમેવ વા પાઠો, વત્થાલઙ્કારત્થાય કિઞ્ચિ અત્તનો ધનં દત્વાપિ ઓસરન્તીતિ અત્થો. સહત્તનાતિ અત્તભાવેન સદ્ધિં અત્તભાવમ્પિ તસ્સેવ પરિચ્ચજન્તિયો વિય હોન્તિ. અતિવેઠયન્તીતિ ધનગહણત્થાય અતિવિય વેઠેન્તિ પીળેન્તિ.
Aniyatāti aniyatacittā. Loṇatoyavatiyanti loṇatoyavantaṃ samuddanti attho. Āpakāti āpagā, ayameva vā pāṭho. Yathā samuddaṃ nadiyo osaranti, evaṃ pamādinaṃ pamadāti attho. Chandasāti pemena. Ratiyāti pañcakāmaguṇaratiyā. Dhanena vāti dhanahetu vā. Jātavedasadisanti guṇasampattiyā aggimiva jalitampi. Rāgadosavadhiyoti kāmarāgadosehi vadhikā. Rāgadosagatiyotipi pāṭho. Osarantīti dhanagahaṇatthāya madhuravacanena taṃ bandhantiyo upagacchanti. Sadhananti sadhanā. Ayameva vā pāṭho, vatthālaṅkāratthāya kiñci attano dhanaṃ datvāpi osarantīti attho. Sahattanāti attabhāvena saddhiṃ attabhāvampi tasseva pariccajantiyo viya honti. Ativeṭhayantīti dhanagahaṇatthāya ativiya veṭhenti pīḷenti.
વિવિધેન છન્દસાતિ નાનાવિધેન આકારેન. ચિત્રબિમ્બમુખિયોતિ અલઙ્કારવસેન ચિત્રસરીરા ચિત્રમુખિયો હુત્વા. ઉહસન્તીતિ મહાહસિતં હસન્તિ. પહસન્તીતિ મન્દહસિતં હસન્તિ. સમ્બરોવાતિ માયાકારપુરિસો વિય અસુરિન્દો વિય ચ . દાનવંવ હદયન્તરસ્સિતાતિ યથા ‘‘કુતો નુ આગચ્છથ, ભો, તયો જના’’તિ કરણ્ડકજાતકે (જા॰ ૧.૯.૮૭ આદયો) હદયન્તરનિસ્સિતા અન્તોઉદરગતાપિ દાનવં અતિચરિ, એવં અતિચરન્તિ. અરક્ખિતા હેતાતિ દીપેતિ. ન ભાસતીતિ ન વિરોચતિ હરિતચલોમસકસ્સપકુસરાજાનો વિય. તેનાતિ તમ્હા અમિત્તેન કતા બ્યસના અતિરેકતરં બ્યસનન્તિ અત્થો. અપેક્ખવાતિ સતણ્હો.
Vividhena chandasāti nānāvidhena ākārena. Citrabimbamukhiyoti alaṅkāravasena citrasarīrā citramukhiyo hutvā. Uhasantīti mahāhasitaṃ hasanti. Pahasantīti mandahasitaṃ hasanti. Sambarovāti māyākārapuriso viya asurindo viya ca . Dānavaṃva hadayantarassitāti yathā ‘‘kuto nu āgacchatha, bho, tayo janā’’ti karaṇḍakajātake (jā. 1.9.87 ādayo) hadayantaranissitā antoudaragatāpi dānavaṃ aticari, evaṃ aticaranti. Arakkhitā hetāti dīpeti. Na bhāsatīti na virocati haritacalomasakassapakusarājāno viya. Tenāti tamhā amittena katā byasanā atirekataraṃ byasananti attho. Apekkhavāti sataṇho.
કેસલૂનનખછિન્નતજ્જિતાતિ આકડ્ઢિત્વા લૂનકેસા નખેહિ છિન્નગત્તા તજ્જિતા પાદાદીહિ ચ તાળિતાવ હુત્વા. યો કિલેસવસેન એતેપિ વિપ્પકારે કરોતિ, તાદિસં હીનમેવ ઉપગતા નારિયો રમન્તિ, ન એતે વિપ્પકારે પરિહરન્તિ, મધુરસમાચારે કિંકારણા તા ન રમન્તિ. કુણપેવ મક્ખિકાતિ યસ્મા જેગુચ્છહત્થિકુણપાદિમ્હિ મક્ખિકા વિય તા હીનેયેવ રમન્તીતિ અત્થો. ઓડ્ડિતન્તિ ન એતા ઇત્થિયો નામ, અથ ખો ઇમેસુ ઠાનેસુ નમુચિનો કિલેસમારસ્સ મિગપક્ખિગહણત્થં લુદ્દકેહિ ઓડ્ડિતં પાસઞ્ચ વાકરઞ્ચાતિ મઞ્ઞમાનો પઞ્ઞાચક્ખુમા પુરિસો દિબ્બમાનુસિકેન સુખેન અત્થિકો પરિવજ્જેય્ય.
Kesalūnanakhachinnatajjitāti ākaḍḍhitvā lūnakesā nakhehi chinnagattā tajjitā pādādīhi ca tāḷitāva hutvā. Yo kilesavasena etepi vippakāre karoti, tādisaṃ hīnameva upagatā nāriyo ramanti, na ete vippakāre pariharanti, madhurasamācāre kiṃkāraṇā tā na ramanti. Kuṇapeva makkhikāti yasmā jegucchahatthikuṇapādimhi makkhikā viya tā hīneyeva ramantīti attho. Oḍḍitanti na etā itthiyo nāma, atha kho imesu ṭhānesu namucino kilesamārassa migapakkhigahaṇatthaṃ luddakehi oḍḍitaṃ pāsañca vākarañcāti maññamāno paññācakkhumā puriso dibbamānusikena sukhena atthiko parivajjeyya.
ઓસ્સજિત્વાતિ દેવમનુસ્સેસુ મહાસમ્પત્તિદાયકં તપોગુણં છડ્ડેત્વા. યોતિ યો પુરિસો અનરિયેસુ અપરિસુદ્ધેસુ કામગુણેસુ કામરતિચરિતાનિ આચરતિ. દેવતાહિ નિરયં નિમિસ્સતીતિ સો દેવલોકેન પરિવત્તિત્વા નિરયં ગણ્હિસ્સતિ. છેદગામિમણિયંવ વાણિજોતિ યથા બાલવાણિજો સતસહસ્સગ્ઘભણ્ડં દત્વા છેદગામિમણિકં ગણ્હાતિ, તથારૂપો અયં હોતીતિ અત્થો. સોતિ સો ઇત્થીનં વસં ગતો. અનિયતોતિ એત્તકં નામ કાલં અપાયેસુ પચ્ચિસ્સતીતિ અનિયતો. ગળાગળન્તિ દેવલોકા વા મનુસ્સલોકા વા ગળિત્વા અપાયમેવ ગચ્છતીતિ અત્થો. યથા કિં? દુટ્ઠગદ્રભરથોવ ઉપ્પથેતિ, યથા કૂટગદ્રભયુત્તરથો મગ્ગા ઓક્કમિત્વા ઉપ્પથેયેવ ગચ્છતિ, તથા. સત્તિસિમ્બલિવનન્તિ સત્તિસદિસેહિ કણ્ટકેહિ યુત્તં આયસં સિમ્બલિવનં. પેતરાજવિસયન્તિ પેતવિસયઞ્ચ કાલકઞ્ચિકઅસુરવિસયઞ્ચ.
Ossajitvāti devamanussesu mahāsampattidāyakaṃ tapoguṇaṃ chaḍḍetvā. Yoti yo puriso anariyesu aparisuddhesu kāmaguṇesu kāmaraticaritāni ācarati. Devatāhi nirayaṃ nimissatīti so devalokena parivattitvā nirayaṃ gaṇhissati. Chedagāmimaṇiyaṃva vāṇijoti yathā bālavāṇijo satasahassagghabhaṇḍaṃ datvā chedagāmimaṇikaṃ gaṇhāti, tathārūpo ayaṃ hotīti attho. Soti so itthīnaṃ vasaṃ gato. Aniyatoti ettakaṃ nāma kālaṃ apāyesu paccissatīti aniyato. Gaḷāgaḷanti devalokā vā manussalokā vā gaḷitvā apāyameva gacchatīti attho. Yathā kiṃ? Duṭṭhagadrabharathova uppatheti, yathā kūṭagadrabhayuttaratho maggā okkamitvā uppatheyeva gacchati, tathā. Sattisimbalivananti sattisadisehi kaṇṭakehi yuttaṃ āyasaṃ simbalivanaṃ. Petarājavisayanti petavisayañca kālakañcikaasuravisayañca.
પમાદિનન્તિ પમત્તાનં. તે હિ પમદાસુ પમત્તા તાસં સમ્પત્તીનં મૂલભૂતં કુસલં ન કરોન્તિ, ઇતિ તેસં પમદા સબ્બા તા નાસેન્તિ નામ. પટિપાદયન્તીતિ તથાવિધં પુરિસં તા પમાદવસેનેવ અકુસલં કારેત્વા દુગ્ગતિં પટિપાદેન્તિ નામ. સોણ્ણબ્યમ્હનિલયાતિ સુવણ્ણમયવિમાનવાસિનિયો. પમદાહનત્થિકાતિ યે પુરિસા પમદાહિ અનત્થિકા હુત્વા બ્રહ્મચરિયં ચરન્તિ. કામધાતુસમતિક્કમાતિ કામધાતુસમતિક્કમા યા ગતિ. રૂપધાતુયા ભાવોતિ યો કામધાતુસમતિક્કમગતિસઙ્ખાતો રૂપધાતુયા ભાવો, સો તેસં ન દુલ્લભો. વીતરાગવિસયૂપપત્તિ યાતિ યા વીતરાગવિસયે સુદ્ધાવાસલોકે ઉપપત્તિ, સાપિ તેસં ન દુલ્લભાતિ અત્થો. અચ્ચન્તન્તિ અન્તાતીતં અવિનાસધમ્મં. અચલિતન્તિ કિલેસેહિ અકમ્પિતં. નિબ્બુતેહીતિ નિબ્બુતકિલેસેહિ. સુચિહીતિ સુચીહિ પરિસુદ્ધેહિ એવરૂપં નિબ્બાનં ન દુલ્લભન્તિ.
Pamādinanti pamattānaṃ. Te hi pamadāsu pamattā tāsaṃ sampattīnaṃ mūlabhūtaṃ kusalaṃ na karonti, iti tesaṃ pamadā sabbā tā nāsenti nāma. Paṭipādayantīti tathāvidhaṃ purisaṃ tā pamādavaseneva akusalaṃ kāretvā duggatiṃ paṭipādenti nāma. Soṇṇabyamhanilayāti suvaṇṇamayavimānavāsiniyo. Pamadāhanatthikāti ye purisā pamadāhi anatthikā hutvā brahmacariyaṃ caranti. Kāmadhātusamatikkamāti kāmadhātusamatikkamā yā gati. Rūpadhātuyā bhāvoti yo kāmadhātusamatikkamagatisaṅkhāto rūpadhātuyā bhāvo, so tesaṃ na dullabho. Vītarāgavisayūpapatti yāti yā vītarāgavisaye suddhāvāsaloke upapatti, sāpi tesaṃ na dullabhāti attho. Accantanti antātītaṃ avināsadhammaṃ. Acalitanti kilesehi akampitaṃ. Nibbutehīti nibbutakilesehi. Sucihīti sucīhi parisuddhehi evarūpaṃ nibbānaṃ na dullabhanti.
એવં મહાસત્તો અમતમહાનિબ્બાનં પાપેત્વા દેસનં નિટ્ઠાપેસિ. હિમવન્તે કિન્નરમહોરગાદયો આકાસે ઠિતા દેવતા ચ ‘‘અહો બુદ્ધલીલાય કથિતા’’તિ સાધુકારં અદંસુ . આનન્દો ગિજ્ઝરાજા નારદો દેવબ્રાહ્મણો પુણ્ણમુખો ચ ફુસ્સકોકિલો અત્તનો અત્તનો પરિસં આદાય યથાઠાનમેવ ગમિંસુ. મહાસત્તોપિ સકટ્ઠાનમેવ ગતો. ઇતરે પન અન્તરન્તરા ગન્ત્વા મહાસત્તસ્સ સન્તિકે ઓવાદં ગહેત્વા તસ્મિં ઓવાદે ઠત્વા સગ્ગપરાયણા અહેસું.
Evaṃ mahāsatto amatamahānibbānaṃ pāpetvā desanaṃ niṭṭhāpesi. Himavante kinnaramahoragādayo ākāse ṭhitā devatā ca ‘‘aho buddhalīlāya kathitā’’ti sādhukāraṃ adaṃsu . Ānando gijjharājā nārado devabrāhmaṇo puṇṇamukho ca phussakokilo attano attano parisaṃ ādāya yathāṭhānameva gamiṃsu. Mahāsattopi sakaṭṭhānameva gato. Itare pana antarantarā gantvā mahāsattassa santike ovādaṃ gahetvā tasmiṃ ovāde ṭhatvā saggaparāyaṇā ahesuṃ.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેન્તો ઓસાનગાથા અભાસિ –
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānento osānagāthā abhāsi –
૩૭૦.
370.
‘‘કુણાલોહં તદા આસિં, ઉદાયી ફુસ્સકોકિલો;
‘‘Kuṇālohaṃ tadā āsiṃ, udāyī phussakokilo;
આનન્દો ગિજ્ઝરાજાસિ, સારિપુત્તો ચ નારદો;
Ānando gijjharājāsi, sāriputto ca nārado;
પરિસા બુદ્ધપરિસા, એવં ધારેથ જાતક’’ન્તિ.
Parisā buddhaparisā, evaṃ dhāretha jātaka’’nti.
તે પન ભિક્ખૂ ગમનકાલે સત્થાનુભાવેન ગન્ત્વા આગમનકાલે અત્તનો અત્તનોવ આનુભાવેન આગતા. તેસં સત્થા મહાવનેયેવ કમ્મટ્ઠાનં કથેસિ. સબ્બેપિ તે તં દિવસમેવ અરહત્તં પાપુણિંસુ. મહાદેવતાસમાગમો અહોસિ. અથસ્સ ભગવા મહાસમયસુત્તં (દી॰ નિ॰ ૨.૩૩૧ આદયો) કથેસિ.
Te pana bhikkhū gamanakāle satthānubhāvena gantvā āgamanakāle attano attanova ānubhāvena āgatā. Tesaṃ satthā mahāvaneyeva kammaṭṭhānaṃ kathesi. Sabbepi te taṃ divasameva arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Mahādevatāsamāgamo ahosi. Athassa bhagavā mahāsamayasuttaṃ (dī. ni. 2.331 ādayo) kathesi.
કુણાલજાતકવણ્ણના ચતુત્થા.
Kuṇālajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૫૩૬. કુણાલજાતકં • 536. Kuṇālajātakaṃ