Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૨૮૭] ૭. લાભગરહજાતકવણ્ણના

    [287] 7. Lābhagarahajātakavaṇṇanā

    નાનુમ્મત્તોતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો સારિપુત્તત્થેરસ્સ સદ્ધિવિહારિકં આરબ્ભ કથેસિ. થેરસ્સ કિર સદ્ધિવિહારિકો થેરં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં નિસિન્નો ‘‘લાભુપ્પત્તિપટિપદં મે, ભન્તે, કથેથ, કિં કરોન્તો ચીવરાદીનં લાભી હોતી’’તિ પુચ્છિ. અથસ્સ થેરો ‘‘આવુસો, ચતૂહઙ્ગેહિ સમન્નાગતસ્સ લાભસક્કારો ઉપ્પજ્જતિ, અત્તનો અબ્ભન્તરે હિરોત્તપ્પં ભિન્દિત્વા સામઞ્ઞં પહાય અનુમ્મત્તેનેવ ઉમ્મત્તેન વિય ભવિતબ્બં, પિસુણવાચા વત્તબ્બા, નટસદિસેન ભવિતબ્બં, વિકિણ્ણવાચેન કુતૂહલેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઇમં લાભુપ્પત્તિપટિપદં કથેસિ. સો તં પટિપદં ગરહિત્વા ઉટ્ઠાય પક્કન્તો. થેરો સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા તં પવત્તિં આચિક્ખિ. સત્થા ‘‘નેસો, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ ઇદાનેવ લાભં ગરહતિ, પુબ્બેપેસ ગરહિયેવા’’તિ વત્વા થેરેન યાચિતો અતીતં આહરિ.

    Nānummattoti idaṃ satthā jetavane viharanto sāriputtattherassa saddhivihārikaṃ ārabbha kathesi. Therassa kira saddhivihāriko theraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinno ‘‘lābhuppattipaṭipadaṃ me, bhante, kathetha, kiṃ karonto cīvarādīnaṃ lābhī hotī’’ti pucchi. Athassa thero ‘‘āvuso, catūhaṅgehi samannāgatassa lābhasakkāro uppajjati, attano abbhantare hirottappaṃ bhinditvā sāmaññaṃ pahāya anummatteneva ummattena viya bhavitabbaṃ, pisuṇavācā vattabbā, naṭasadisena bhavitabbaṃ, vikiṇṇavācena kutūhalena bhavitabba’’nti imaṃ lābhuppattipaṭipadaṃ kathesi. So taṃ paṭipadaṃ garahitvā uṭṭhāya pakkanto. Thero satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā taṃ pavattiṃ ācikkhi. Satthā ‘‘neso, sāriputta, bhikkhu idāneva lābhaṃ garahati, pubbepesa garahiyevā’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.

    અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો સોળસવસ્સિકકાલેયેવ તિણ્ણં વેદાનં અટ્ઠારસન્નઞ્ચ સિપ્પાનં પરિયોસાનં પત્વા દિસાપામોક્ખો આચરિયો હુત્વા પઞ્ચ માણવકસતાનિ સિપ્પં વાચેસિ. તત્રેકો માણવો સીલાચારસમ્પન્નો એકદિવસં આચરિયં ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘કથં ઇમેસં સત્તાનં લાભો ઉપ્પજ્જતી’’તિ લાભુપ્પત્તિપટિપદં પુચ્છિ. આચરિયો ‘‘તાત, ઇમેસં સત્તાનં ચતૂહિ કારણેહિ લાભો ઉપ્પજ્જતી’’તિ વત્વા પઠમં ગાથમાહ –

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto soḷasavassikakāleyeva tiṇṇaṃ vedānaṃ aṭṭhārasannañca sippānaṃ pariyosānaṃ patvā disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasatāni sippaṃ vācesi. Tatreko māṇavo sīlācārasampanno ekadivasaṃ ācariyaṃ upasaṅkamitvā ‘‘kathaṃ imesaṃ sattānaṃ lābho uppajjatī’’ti lābhuppattipaṭipadaṃ pucchi. Ācariyo ‘‘tāta, imesaṃ sattānaṃ catūhi kāraṇehi lābho uppajjatī’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –

    ૧૦૯.

    109.

    ‘‘નાનુમ્મત્તો નાપિસુણો, નાનટો નાકુતૂહલો;

    ‘‘Nānummatto nāpisuṇo, nānaṭo nākutūhalo;

    મૂળ્હેસુ લભતે લાભં, એસા તે અનુસાસની’’તિ.

    Mūḷhesu labhate lābhaṃ, esā te anusāsanī’’ti.

    તત્થ નાનુમ્મત્તોતિ ન અનુમ્મત્તો. ઇદં વુત્તં હોતિ – યથા ઉમ્મત્તકો નામ ઇત્થિપુરિસદારિકદારકે દિસ્વા તેસં વત્થાલઙ્કારાદીનિ વિલુમ્પતિ, તતો તતો મચ્છમંસપૂવાદીનિ બલક્કારેન ગહેત્વા ખાદતિ, એવમેવ યો ગિહિભૂતો અજ્ઝત્તબહિદ્ધસમુટ્ઠાનં હિરોત્તપ્પં પહાય કુસલાકુસલં અગણેત્વા નિરયભયં અભાયન્તો લોભાભિભૂતો પરિયાદિણ્ણચિત્તો કામેસુ પમત્તો સન્ધિચ્છેદાદીનિ સાહસિકકમ્માનિ કરોતિ, પબ્બજિતોપિ હિરોત્તપ્પં પહાય કુસલાકુસલં અગણેત્વા નિરયભયં અભાયન્તો સત્થારા પઞ્ઞત્તં સિક્ખાપદં મદ્દન્તો લોભેન અભિભૂતો પરિયાદિણ્ણચિત્તો ચીવરાદિમત્તં નિસ્સાય અત્તનો સામઞ્ઞં વિજહિત્વા પમત્તો વેજ્જકમ્મદૂતકમ્માદીનિ કરોતિ, વેળુદાનાદીનિ નિસ્સાય જીવિકં કપ્પેતિ, અયં અનુમ્મત્તોપિ ઉમ્મત્તસદિસત્તા ઉમ્મત્તો નામ , એવરૂપસ્સ ખિપ્પં લાભો ઉપ્પજ્જતિ. યો પન એવં અનુમ્મત્તો લજ્જી કુક્કુચ્ચકો, એસ મૂળ્હેસુ અપણ્ડિતેસુ પુરિસેસુ લાભં ન લભતિ, તસ્મા લાભત્થિકેન ઉમ્મત્તકેન વિય ભવિતબ્બન્તિ.

    Tattha nānummattoti na anummatto. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ummattako nāma itthipurisadārikadārake disvā tesaṃ vatthālaṅkārādīni vilumpati, tato tato macchamaṃsapūvādīni balakkārena gahetvā khādati, evameva yo gihibhūto ajjhattabahiddhasamuṭṭhānaṃ hirottappaṃ pahāya kusalākusalaṃ agaṇetvā nirayabhayaṃ abhāyanto lobhābhibhūto pariyādiṇṇacitto kāmesu pamatto sandhicchedādīni sāhasikakammāni karoti, pabbajitopi hirottappaṃ pahāya kusalākusalaṃ agaṇetvā nirayabhayaṃ abhāyanto satthārā paññattaṃ sikkhāpadaṃ maddanto lobhena abhibhūto pariyādiṇṇacitto cīvarādimattaṃ nissāya attano sāmaññaṃ vijahitvā pamatto vejjakammadūtakammādīni karoti, veḷudānādīni nissāya jīvikaṃ kappeti, ayaṃ anummattopi ummattasadisattā ummatto nāma , evarūpassa khippaṃ lābho uppajjati. Yo pana evaṃ anummatto lajjī kukkuccako, esa mūḷhesu apaṇḍitesu purisesu lābhaṃ na labhati, tasmā lābhatthikena ummattakena viya bhavitabbanti.

    નાપિસુણોતિ એત્થાપિ યો પિસુણો હોતિ, ‘‘અસુકેન ઇદં નામ કત’’ન્તિ રાજકુલે પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરતિ, સો અઞ્ઞેસં યસં અચ્છિન્દિત્વા અત્તનો ગણ્હાતિ. રાજાનોપિ નં ‘‘અયં અમ્હેસુ સસસ્નેહો’’તિ ઉચ્ચે ઠાને ઠપેન્તિ, અમચ્ચાદયોપિસ્સ ‘‘અયં નો રાજકુલે પરિભિન્દેય્યા’’તિ ભયેન દાતબ્બં મઞ્ઞન્તિ, એવં એતરહિ પિસુણસ્સ લાભો ઉપ્પજ્જતિ. યો પન અપિસુણો, સો મૂળ્હેસુ લાભં ન લભતીતિ એવમત્થો વેદિતબ્બો.

    Nāpisuṇoti etthāpi yo pisuṇo hoti, ‘‘asukena idaṃ nāma kata’’nti rājakule pesuññaṃ upasaṃharati, so aññesaṃ yasaṃ acchinditvā attano gaṇhāti. Rājānopi naṃ ‘‘ayaṃ amhesu sasasneho’’ti ucce ṭhāne ṭhapenti, amaccādayopissa ‘‘ayaṃ no rājakule paribhindeyyā’’ti bhayena dātabbaṃ maññanti, evaṃ etarahi pisuṇassa lābho uppajjati. Yo pana apisuṇo, so mūḷhesu lābhaṃ na labhatīti evamattho veditabbo.

    નાનટોતિ લાભં ઉપ્પાદેન્તેન નટેન વિય ભવિતબ્બં. યથા નટો હિરોત્તપ્પં પહાય નચ્ચગીતવાદિતેહિ કીળં કત્વા ધનં સંહરતિ, એવમેવ લાભત્થિકેન હિરોત્તપ્પં ભિન્દિત્વા ઇત્થિપુરિસદારિકદારકાનં સોણ્ડસહાયેન વિય નાનપ્પકારં કેળિં કરોન્તેન વિચરિતબ્બં. યો એવં અનટો, સો મૂળ્હેસુ લાભં ન લભતિ.

    Nānaṭoti lābhaṃ uppādentena naṭena viya bhavitabbaṃ. Yathā naṭo hirottappaṃ pahāya naccagītavāditehi kīḷaṃ katvā dhanaṃ saṃharati, evameva lābhatthikena hirottappaṃ bhinditvā itthipurisadārikadārakānaṃ soṇḍasahāyena viya nānappakāraṃ keḷiṃ karontena vicaritabbaṃ. Yo evaṃ anaṭo, so mūḷhesu lābhaṃ na labhati.

    નાકુતૂહલોતિ કુતૂહલો નામ વિપ્પકિણ્ણવાચો. રાજાનો હિ અમચ્ચે પુચ્છન્તિ – ‘‘અસુકટ્ઠાને કિર ‘મનુસ્સો મારિતો, ઘરં વિલુત્તં, પરેસં દારા પધંસિતા’તિ સુય્યતિ, કેસં નુ ખો ઇદં કમ્મ’’ન્તિ. તત્થ સેસેસુ અકથેન્તેસુયેવ યો ઉટ્ઠહિત્વા ‘‘અસુકો ચ અસુકો ચ નામા’’તિ વદતિ, અયં કુતૂહલો નામ. રાજાનો તસ્સ વચનેન તે પુરિસે પરિયેસિત્વા નિસેધેત્વા ‘‘ઇમં નિસ્સાય નો નગરં નિચ્ચોરં જાત’’ન્તિ તસ્સ મહન્તં યસં દેન્તિ, સેસાપિ જના ‘‘અયં નો રાજપુરિસેહિ પુટ્ઠો સુયુત્તદુયુત્તં કથેય્યા’’તિ ભયેન તસ્સેવ ધનં દેન્તિ, એવં કુતૂહલસ્સ લાભો ઉપ્પજ્જતિ. યો પન અકુતૂહલો, એસ ન મૂળ્હેસુ લભતિ લાભં. એસા તે અનુસાસનીતિ એસા અમ્હાકં સન્તિકા તુય્હં લાભાનુસિટ્ઠીતિ.

    Nākutūhaloti kutūhalo nāma vippakiṇṇavāco. Rājāno hi amacce pucchanti – ‘‘asukaṭṭhāne kira ‘manusso mārito, gharaṃ viluttaṃ, paresaṃ dārā padhaṃsitā’ti suyyati, kesaṃ nu kho idaṃ kamma’’nti. Tattha sesesu akathentesuyeva yo uṭṭhahitvā ‘‘asuko ca asuko ca nāmā’’ti vadati, ayaṃ kutūhalo nāma. Rājāno tassa vacanena te purise pariyesitvā nisedhetvā ‘‘imaṃ nissāya no nagaraṃ niccoraṃ jāta’’nti tassa mahantaṃ yasaṃ denti, sesāpi janā ‘‘ayaṃ no rājapurisehi puṭṭho suyuttaduyuttaṃ katheyyā’’ti bhayena tasseva dhanaṃ denti, evaṃ kutūhalassa lābho uppajjati. Yo pana akutūhalo, esa na mūḷhesu labhati lābhaṃ. Esā te anusāsanīti esā amhākaṃ santikā tuyhaṃ lābhānusiṭṭhīti.

    અન્તેવાસિકો આચરિયસ્સ કથં સુત્વા લાભં ગરહન્તો –

    Antevāsiko ācariyassa kathaṃ sutvā lābhaṃ garahanto –

    ૧૧૦.

    110.

    ‘‘ધિરત્થુ તં યસલાભં, ધનલાભઞ્ચ બ્રાહ્મણ;

    ‘‘Dhiratthu taṃ yasalābhaṃ, dhanalābhañca brāhmaṇa;

    યા વુત્તિ વિનિપાતેન, અધમ્મચરણેન વા.

    Yā vutti vinipātena, adhammacaraṇena vā.

    ૧૧૧.

    111.

    ‘‘અપિ ચે પત્તમાદાય, અનગારો પરિબ્બજે;

    ‘‘Api ce pattamādāya, anagāro paribbaje;

    એસાવ જીવિકા સેય્યો, યા ચાધમ્મેન એસના’’તિ. – ગાથાદ્વયમાહ;

    Esāva jīvikā seyyo, yā cādhammena esanā’’ti. – gāthādvayamāha;

    તત્થ યા વુત્તીતિ યા જીવિતવુત્તિ. વિનિપાતેનાતિ અત્તનો વિનિપાતેન. અધમ્મચરણેનાતિ અધમ્મકિરિયાય વિસમકિરિયાય વધબન્ધનગરહાદીહિ અત્તાનં વિનિપાતેત્વા અધમ્મં ચરિત્વા યા વુત્તિ, તઞ્ચ યસધનલાભઞ્ચ સબ્બં ધિરત્થુ નિન્દામિ ગરહામિ, ન મે એતેનત્થોતિ અધિપ્પાયો. પત્તમાદાયાતિ ભિક્ખાભાજનં ગહેત્વા. અનગારો પરિબ્બજેતિ અગેહો પબ્બજિતો હુત્વા ચરેય્ય, ન ચ સપ્પુરિસો કાયદુચ્ચરિતાદિવસેન અધમ્મચરિયં ચરેય્ય. કિંકારણા? એસાવ જીવિકા સેય્યો. યા ચાધમ્મેન એસનાતિ, યા એસા અધમ્મેન જીવિકપરિયેસના, તતો એસા પત્તહત્થસ્સ પરકુલેસુ ભિક્ખાચરિયાવ સેય્યો, સતગુણેન સહસ્સગુણેન સુન્દરતરોતિ દસ્સેતિ.

    Tattha yā vuttīti yā jīvitavutti. Vinipātenāti attano vinipātena. Adhammacaraṇenāti adhammakiriyāya visamakiriyāya vadhabandhanagarahādīhi attānaṃ vinipātetvā adhammaṃ caritvā yā vutti, tañca yasadhanalābhañca sabbaṃ dhiratthu nindāmi garahāmi, na me etenatthoti adhippāyo. Pattamādāyāti bhikkhābhājanaṃ gahetvā. Anagāro paribbajeti ageho pabbajito hutvā careyya, na ca sappuriso kāyaduccaritādivasena adhammacariyaṃ careyya. Kiṃkāraṇā? Esāva jīvikā seyyo. Yā cādhammena esanāti, yā esā adhammena jīvikapariyesanā, tato esā pattahatthassa parakulesu bhikkhācariyāva seyyo, sataguṇena sahassaguṇena sundarataroti dasseti.

    એવં માણવો પબ્બજ્જાય ગુણં વણ્ણેત્વા નિક્ખમિત્વા ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા ધમ્મેન ભિક્ખં પરિયેસન્તો અભિઞ્ઞા ચ સમાપત્તિયો ચ નિબ્બત્તેત્વા બ્રહ્મલોકપરાયણો અહોસિ.

    Evaṃ māṇavo pabbajjāya guṇaṃ vaṇṇetvā nikkhamitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā dhammena bhikkhaṃ pariyesanto abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.

    સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા માણવો લાભગરહી ભિક્ખુ અહોસિ, આચરિયો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā māṇavo lābhagarahī bhikkhu ahosi, ācariyo pana ahameva ahosi’’nti.

    લાભગરહજાતકવણ્ણના સત્તમા.

    Lābhagarahajātakavaṇṇanā sattamā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૨૮૭. લાભગરહજાતકં • 287. Lābhagarahajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact