Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ૯. મહાઅસ્સપુરસુત્તવણ્ણના

    9. Mahāassapurasuttavaṇṇanā

    ૪૧૫. એવં મે સુતન્તિ મહાઅસ્સપુરસુત્તં. તત્થ અઙ્ગેસૂતિ અઙ્ગા નામ જાનપદિનો રાજકુમારા, તેસં નિવાસો એકોપિ જનપદો રુળ્હીસદ્દેન ‘‘અઙ્ગા’’તિ વુચ્ચતિ, તસ્મિં અઙ્ગેસુ જનપદે. અસ્સપુરં નામ અઙ્ગાનં નિગમોતિ અસ્સપુરન્તિ નગરનામેન લદ્ધવોહારો અઙ્ગાનં જનપદસ્સ એકો નિગમો, તં ગોચરગામં કત્વા વિહરતીતિ અત્થો. ભગવા એતદવોચાતિ એતં ‘‘સમણા સમણાતિ વો, ભિક્ખવે, જનો સઞ્જાનાતી’’તિઆદિવચનમવોચ.

    415.Evaṃme sutanti mahāassapurasuttaṃ. Tattha aṅgesūti aṅgā nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīsaddena ‘‘aṅgā’’ti vuccati, tasmiṃ aṅgesu janapade. Assapuraṃ nāma aṅgānaṃ nigamoti assapuranti nagaranāmena laddhavohāro aṅgānaṃ janapadassa eko nigamo, taṃ gocaragāmaṃ katvā viharatīti attho. Bhagavā etadavocāti etaṃ ‘‘samaṇā samaṇāti vo, bhikkhave, jano sañjānātī’’tiādivacanamavoca.

    કસ્મા પન એવં અવોચાતિ. તસ્મિં કિર નિગમે મનુસ્સા સદ્ધા પસન્ના બુદ્ધમામકા ધમ્મમામકા સઙ્ઘમામકા, તદહુપબ્બજિતસામણેરમ્પિ વસ્સસતિકત્થેરસદિસં કત્વા પસંસન્તિ; પુબ્બણ્હસમયં ભિક્ખુસઙ્ઘં પિણ્ડાય પવિસન્તં દિસ્વા બીજનઙ્ગલાદીનિ ગહેત્વા ખેત્તં ગચ્છન્તાપિ, ફરસુઆદીનિ ગહેત્વા અરઞ્ઞં પવિસન્તાપિ તાનિ ઉપકરણાનિ નિક્ખિપિત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ નિસીદનટ્ઠાનં આસનસાલં વા મણ્ડપં વા રુક્ખમૂલં વા સમ્મજ્જિત્વા આસનાનિ પઞ્ઞપેત્વા અરજપાનીયં પચ્ચુપટ્ઠાપેત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘં નિસીદાપેત્વા યાગુખજ્જકાદીનિ દત્વા કતભત્તકિચ્ચં ભિક્ખુસઙ્ઘં ઉય્યોજેત્વા તતો તાનિ ઉપકરણાનિ આદાય ખેત્તં વા અરઞ્ઞં વા ગન્ત્વા અત્તનો કમ્માનિ કરોન્તિ, કમ્મન્તટ્ઠાનેપિ નેસં અઞ્ઞા કથા નામ નત્થિ. ચત્તારો મગ્ગટ્ઠા ચત્તારો ફલટ્ઠાતિ અટ્ઠ પુગ્ગલા અરિયસઙ્ઘો નામ; તે ‘‘એવરૂપેન સીલેન, એવરૂપેન આચારેન, એવરૂપાય પટિપત્તિયા સમન્નાગતા લજ્જિનો પેસલા ઉળારગુણા’’તિ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સેવ વણ્ણં કથેન્તિ. કમ્મન્તટ્ઠાનતો આગન્ત્વા ભુત્તસાયમાસા ઘરદ્વારે નિસિન્નાપિ, સયનિઘરં પવિસિત્વા નિસિન્નાપિ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સેવ વણ્ણં કથેન્તિ. ભગવા તેસં મનુસ્સાનં નિપચ્ચકારં દિસ્વા ભિક્ખુસઙ્ઘં પિણ્ડપાતાપચાયને નિયોજેત્વા એતદવોચ.

    Kasmā pana evaṃ avocāti. Tasmiṃ kira nigame manussā saddhā pasannā buddhamāmakā dhammamāmakā saṅghamāmakā, tadahupabbajitasāmaṇerampi vassasatikattherasadisaṃ katvā pasaṃsanti; pubbaṇhasamayaṃ bhikkhusaṅghaṃ piṇḍāya pavisantaṃ disvā bījanaṅgalādīni gahetvā khettaṃ gacchantāpi, pharasuādīni gahetvā araññaṃ pavisantāpi tāni upakaraṇāni nikkhipitvā bhikkhusaṅghassa nisīdanaṭṭhānaṃ āsanasālaṃ vā maṇḍapaṃ vā rukkhamūlaṃ vā sammajjitvā āsanāni paññapetvā arajapānīyaṃ paccupaṭṭhāpetvā bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā yāgukhajjakādīni datvā katabhattakiccaṃ bhikkhusaṅghaṃ uyyojetvā tato tāni upakaraṇāni ādāya khettaṃ vā araññaṃ vā gantvā attano kammāni karonti, kammantaṭṭhānepi nesaṃ aññā kathā nāma natthi. Cattāro maggaṭṭhā cattāro phalaṭṭhāti aṭṭha puggalā ariyasaṅgho nāma; te ‘‘evarūpena sīlena, evarūpena ācārena, evarūpāya paṭipattiyā samannāgatā lajjino pesalā uḷāraguṇā’’ti bhikkhusaṅghasseva vaṇṇaṃ kathenti. Kammantaṭṭhānato āgantvā bhuttasāyamāsā gharadvāre nisinnāpi, sayanigharaṃ pavisitvā nisinnāpi bhikkhusaṅghasseva vaṇṇaṃ kathenti. Bhagavā tesaṃ manussānaṃ nipaccakāraṃ disvā bhikkhusaṅghaṃ piṇḍapātāpacāyane niyojetvā etadavoca.

    યે ધમ્મા સમણકરણા ચ બ્રાહ્મણકરણા ચાતિ યે ધમ્મા સમાદાય પરિપૂરિતા સમિતપાપસમણઞ્ચ બાહિતપાપબ્રાહ્મણઞ્ચ કરોન્તીતિ અત્થો. ‘‘તીણિમાનિ, ભિક્ખવે, સમણસ્સ સમણિયાનિ સમણકરણીયાનિ . કતમાનિ તીણિ? અધિસીલસિક્ખાસમાદાનં, અધિચિત્તસિક્ખાસમાદાનં , અધિપઞ્ઞાસિક્ખાસમાદાન’’ન્તિ (અ॰ નિ॰ ૩.૮૨) એત્થ પન સમણેન કત્તબ્બધમ્મા વુત્તા. તેપિ ચ સમણકરણા હોન્તિયેવ. ઇધ પન હિરોત્તપ્પાદિવસેન દેસના વિત્થારિતા. એવં નો અયં અમ્હાકન્તિ એત્થ નોતિ નિપાતમત્તં. એવં અયં અમ્હાકન્તિ અત્થો. મહપ્ફલા મહાનિસંસાતિ ઉભયમ્પિ અત્થતો એકમેવ. અવઞ્ઝાતિ અમોઘા. સફલાતિ અયં તસ્સેવ અત્થો. યસ્સા હિ ફલં નત્થિ, સા વઞ્ઝા નામ હોતિ. સઉદ્રયાતિ સવડ્ઢિ, ઇદં સફલતાય વેવચનં. એવઞ્હિ વો, ભિક્ખવે, સિક્ખિતબ્બન્તિ, ભિક્ખવે, એવં તુમ્હેહિ સિક્ખિતબ્બં. ઇતિ ભગવા ઇમિના એત્તકેન ઠાનેન હિરોત્તપ્પાદીનં ધમ્માનં વણ્ણં કથેસિ. કસ્મા? વચનપથપચ્છિન્દનત્થં. સચે હિ કોચિ અચિરપબ્બજિતો બાલભિક્ખુ એવં વદેય્ય – ‘‘ભગવા હિરોત્તપ્પાદિધમ્મે સમાદાય વત્તથાતિ વદતિ, કો નુ ખો તેસં સમાદાય વત્તને આનિસંસો’’તિ? તસ્સ વચનપથપચ્છિન્દનત્થં. અયઞ્ચ આનિસંસો, ઇમે હિ ધમ્મા સમાદાય પરિપૂરિતા સમિતપાપસમણં નામ બાહિતપાપબ્રાહ્મણં નામ કરોન્તિ, ચતુપચ્ચયલાભં ઉપ્પાદેન્તિ, પચ્ચયદાયકાનં મહપ્ફલતં સમ્પાદેન્તિ, પબ્બજ્જં અવઞ્ઝં સફલં સઉદ્રયં કરોન્તીતિ વણ્ણં અભાસિ. અયમેત્થ સઙ્ખેપો. વિત્થારતો પન વણ્ણકથા સતિપટ્ઠાને (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૩૭૩; મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૩૭૩) વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બા.

    Ye dhammā samaṇakaraṇā ca brāhmaṇakaraṇā cāti ye dhammā samādāya paripūritā samitapāpasamaṇañca bāhitapāpabrāhmaṇañca karontīti attho. ‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, samaṇassa samaṇiyāni samaṇakaraṇīyāni . Katamāni tīṇi? Adhisīlasikkhāsamādānaṃ, adhicittasikkhāsamādānaṃ , adhipaññāsikkhāsamādāna’’nti (a. ni. 3.82) ettha pana samaṇena kattabbadhammā vuttā. Tepi ca samaṇakaraṇā hontiyeva. Idha pana hirottappādivasena desanā vitthāritā. Evaṃ no ayaṃ amhākanti ettha noti nipātamattaṃ. Evaṃ ayaṃ amhākanti attho. Mahapphalā mahānisaṃsāti ubhayampi atthato ekameva. Avañjhāti amoghā. Saphalāti ayaṃ tasseva attho. Yassā hi phalaṃ natthi, sā vañjhā nāma hoti. Saudrayāti savaḍḍhi, idaṃ saphalatāya vevacanaṃ. Evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabbanti, bhikkhave, evaṃ tumhehi sikkhitabbaṃ. Iti bhagavā iminā ettakena ṭhānena hirottappādīnaṃ dhammānaṃ vaṇṇaṃ kathesi. Kasmā? Vacanapathapacchindanatthaṃ. Sace hi koci acirapabbajito bālabhikkhu evaṃ vadeyya – ‘‘bhagavā hirottappādidhamme samādāya vattathāti vadati, ko nu kho tesaṃ samādāya vattane ānisaṃso’’ti? Tassa vacanapathapacchindanatthaṃ. Ayañca ānisaṃso, ime hi dhammā samādāya paripūritā samitapāpasamaṇaṃ nāma bāhitapāpabrāhmaṇaṃ nāma karonti, catupaccayalābhaṃ uppādenti, paccayadāyakānaṃ mahapphalataṃ sampādenti, pabbajjaṃ avañjhaṃ saphalaṃ saudrayaṃ karontīti vaṇṇaṃ abhāsi. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana vaṇṇakathā satipaṭṭhāne (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 2.373) vuttanayeneva veditabbā.

    ૪૧૬. હિરોત્તપ્પેનાતિ ‘‘યં હિરીયતિ હિરીયિતબ્બેન, ઓત્તપ્પતિ ઓત્તપ્પિતબ્બેના’’તિ (ધ॰ સ॰ ૧૩૩૧) એવં વિત્થારિતાય હિરિયા ચેવ ઓત્તપ્પેન ચ. અપિચેત્થ અજ્ઝત્તસમુટ્ઠાના હિરી, બહિદ્ધાસમુટ્ઠાનં ઓત્તપ્પં. અત્તાધિપતેય્યા હિરી, લોકાધિપતેય્યં ઓત્તપ્પં. લજ્જાસભાવસણ્ઠિતા હિરી, ભયસભાવસણ્ઠિતં ઓત્તપ્પં, વિત્થારકથા પનેત્થ સબ્બાકારેન વિસુદ્ધિમગ્ગે વુત્તા. અપિચ ઇમે દ્વે ધમ્મા લોકં પાલનતો લોકપાલધમ્મા નામાતિ કથિતા. યથાહ – ‘‘દ્વેમે, ભિક્ખવે, સુક્કા ધમ્મા લોકં પાલેન્તિ. કતમે દ્વે? હિરી ચ ઓત્તપ્પઞ્ચ . ઇમે ખો, ભિક્ખવે, દ્વે સુક્કા ધમ્મા લોકં પાલેન્તિ. ઇમે ચ ખો, ભિક્ખવે, દ્વે સુક્કા ધમ્મા લોકં ન પાલેય્યું, નયિધ પઞ્ઞાયેથ, ‘માતા’તિ વા, ‘માતુચ્છા’તિ વા, ‘માતુલાની’તિ વા, ‘આચરિયભરિયા’તિ વા, ‘ગરૂનં દારા’તિ વા, સમ્ભેદં લોકો અગમિસ્સ, યથા અજેળકા કુક્કુટસૂકરા સોણસિઙ્ગાલા’’તિ (અ॰ નિ॰ ૨.૯). ઇમેયેવ જાતકે ‘‘દેવધમ્મા’’તિ કથિતા. યથાહ –

    416.Hirottappenāti ‘‘yaṃ hirīyati hirīyitabbena, ottappati ottappitabbenā’’ti (dha. sa. 1331) evaṃ vitthāritāya hiriyā ceva ottappena ca. Apicettha ajjhattasamuṭṭhānā hirī, bahiddhāsamuṭṭhānaṃ ottappaṃ. Attādhipateyyā hirī, lokādhipateyyaṃ ottappaṃ. Lajjāsabhāvasaṇṭhitā hirī, bhayasabhāvasaṇṭhitaṃ ottappaṃ, vitthārakathā panettha sabbākārena visuddhimagge vuttā. Apica ime dve dhammā lokaṃ pālanato lokapāladhammā nāmāti kathitā. Yathāha – ‘‘dveme, bhikkhave, sukkā dhammā lokaṃ pālenti. Katame dve? Hirī ca ottappañca . Ime kho, bhikkhave, dve sukkā dhammā lokaṃ pālenti. Ime ca kho, bhikkhave, dve sukkā dhammā lokaṃ na pāleyyuṃ, nayidha paññāyetha, ‘mātā’ti vā, ‘mātucchā’ti vā, ‘mātulānī’ti vā, ‘ācariyabhariyā’ti vā, ‘garūnaṃ dārā’ti vā, sambhedaṃ loko agamissa, yathā ajeḷakā kukkuṭasūkarā soṇasiṅgālā’’ti (a. ni. 2.9). Imeyeva jātake ‘‘devadhammā’’ti kathitā. Yathāha –

    ‘‘હિરિઓત્તપ્પસમ્પન્ના , સુક્કધમ્મસમાહિતા;

    ‘‘Hiriottappasampannā , sukkadhammasamāhitā;

    સન્તો સપ્પુરિસા લોકે, દેવધમ્માતિ વુચ્ચરે’’તિ. (જા॰ ૧.૧.૬);

    Santo sappurisā loke, devadhammāti vuccare’’ti. (jā. 1.1.6);

    મહાચુન્દત્થેરસ્સ પન કિલેસસલ્લેખનપટિપદાતિ કત્વા દસ્સિતા. યથાહ – ‘‘પરે અહિરિકા ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ હિરિમના ભવિસ્સામાતિ સલ્લેખો કરણીયો. પરે અનોત્તાપી ભવિસ્સન્તિ, મયમેત્થ ઓત્તાપી ભવિસ્સામાતિ સલ્લેખો કરણીયો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૮૩). ઇમેવ મહાકસ્સપત્થેરસ્સ ઓવાદૂપસમ્પદાતિ કત્વા દસ્સિતા. વુત્તઞ્હેતં – ‘‘તસ્મા તિહ તે, કસ્સપ, એવં સિક્ખિતબ્બં, તિબ્બં મે હિરોત્તપ્પં પચ્ચુપટ્ઠિતં ભવિસ્સતિ થેરેસુ નવેસુ મજ્ઝિમેસૂતિ. એવઞ્હિ તે, કસ્સપ, સિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૨.૧૫૪). ઇધ પનેતે સમણધમ્મા નામાતિ દસ્સિતા.

    Mahācundattherassa pana kilesasallekhanapaṭipadāti katvā dassitā. Yathāha – ‘‘pare ahirikā bhavissanti, mayamettha hirimanā bhavissāmāti sallekho karaṇīyo. Pare anottāpī bhavissanti, mayamettha ottāpī bhavissāmāti sallekho karaṇīyo’’ti (ma. ni. 1.83). Imeva mahākassapattherassa ovādūpasampadāti katvā dassitā. Vuttañhetaṃ – ‘‘tasmā tiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ, tibbaṃ me hirottappaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavissati theresu navesu majjhimesūti. Evañhi te, kassapa, sikkhitabba’’nti (saṃ. ni. 2.154). Idha panete samaṇadhammā nāmāti dassitā.

    યસ્મા પન એત્તાવતા સામઞ્ઞત્થો મત્થકં પત્તો નામ હોતિ, તસ્મા અપરેપિ સમણકરણધમ્મે દસ્સેતું સિયા ખો પન, ભિક્ખવે, તુમ્હાકન્તિઆદિમાહ. તત્થ સામઞ્ઞત્થોતિ સંયુત્તકે તાવ, ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, સામઞ્ઞં? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો. સેય્યથિદં, સમ્માદિટ્ઠિ…પે॰… સમ્માસમાધિ, ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સામઞ્ઞં. કતમો ચ, ભિક્ખવે, સામઞ્ઞત્થો? યો, ભિક્ખવે, રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સામઞ્ઞત્થો’’તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૩૬) મગ્ગો ‘‘સામઞ્ઞ’’ન્તિ, ફલનિબ્બાનાનિ ‘‘સામઞ્ઞત્થો’’તિ વુત્તાનિ. ઇમસ્મિં પન ઠાને મગ્ગમ્પિ ફલમ્પિ એકતો કત્વા સામઞ્ઞત્થો કથિતોતિ વેદિતબ્બો. આરોચયામીતિ કથેમિ. પટિવેદયામીતિ જાનાપેમિ.

    Yasmā pana ettāvatā sāmaññattho matthakaṃ patto nāma hoti, tasmā aparepi samaṇakaraṇadhamme dassetuṃ siyā kho pana, bhikkhave, tumhākantiādimāha. Tattha sāmaññatthoti saṃyuttake tāva, ‘‘katamañca, bhikkhave, sāmaññaṃ? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. Seyyathidaṃ, sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhi, idaṃ vuccati, bhikkhave, sāmaññaṃ. Katamo ca, bhikkhave, sāmaññattho? Yo, bhikkhave, rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo, ayaṃ vuccati, bhikkhave, sāmaññattho’’ti (saṃ. ni. 5.36) maggo ‘‘sāmañña’’nti, phalanibbānāni ‘‘sāmaññattho’’ti vuttāni. Imasmiṃ pana ṭhāne maggampi phalampi ekato katvā sāmaññattho kathitoti veditabbo. Ārocayāmīti kathemi. Paṭivedayāmīti jānāpemi.

    ૪૧૭. પરિસુદ્ધો નો કાયસમાચારોતિ એત્થ કાયસમાચારો પરિસુદ્ધો અપરિસુદ્ધોતિ દુવિધો. યો હિ ભિક્ખુ પાણં હનતિ અદિન્નં આદિયતિ, કામેસુ મિચ્છા ચરતિ, તસ્સ કાયસમાચારો અપરિસુદ્ધો નામ, અયં પન કમ્મપથવસેનેવ વારિતો. યો પન પાણિના વા લેડ્ડુના વા દણ્ડેન વા સત્થેન વા પરં પોથેતિ વિહેઠેતિ, તસ્સ કાયસમાચારો અપરિસુદ્ધો નામ, અયમ્પિ સિક્ખાપદબદ્ધેનેવ પટિક્ખિત્તો. ઇમસ્મિં સુત્તે ઉભયમ્પેતં અકથેત્વા પરમસલ્લેખો નામ કથિતો. યો હિ ભિક્ખુ પાનીયઘટે વા પાનીયં પિવન્તાનં, પત્તે વા ભત્તં ભુઞ્જન્તાનં કાકાનં નિવારણવસેન હત્થં વા દણ્ડં વા લેડ્ડું વા ઉગ્ગિરતિ, તસ્સ કાયસમાચારો અપરિસુદ્ધો. વિપરીતો પરિસુદ્ધો નામ. ઉત્તાનોતિ ઉગ્ગતો પાકટો. વિવટોતિ અનાવટો અસઞ્છન્નો. ઉભયેનાપિ પરિસુદ્ધતંયેવ દીપેતિ. ન ચ છિદ્દવાતિ સદા એકસદિસો અન્તરન્તરે છિદ્દરહિતો. સંવુતોતિ કિલેસાનં દ્વાર પિદહનેન પિદહિતો, ન વજ્જપટિચ્છાદનત્થાય.

    417.Parisuddho no kāyasamācāroti ettha kāyasamācāro parisuddho aparisuddhoti duvidho. Yo hi bhikkhu pāṇaṃ hanati adinnaṃ ādiyati, kāmesu micchā carati, tassa kāyasamācāro aparisuddho nāma, ayaṃ pana kammapathavaseneva vārito. Yo pana pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā paraṃ potheti viheṭheti, tassa kāyasamācāro aparisuddho nāma, ayampi sikkhāpadabaddheneva paṭikkhitto. Imasmiṃ sutte ubhayampetaṃ akathetvā paramasallekho nāma kathito. Yo hi bhikkhu pānīyaghaṭe vā pānīyaṃ pivantānaṃ, patte vā bhattaṃ bhuñjantānaṃ kākānaṃ nivāraṇavasena hatthaṃ vā daṇḍaṃ vā leḍḍuṃ vā uggirati, tassa kāyasamācāro aparisuddho. Viparīto parisuddho nāma. Uttānoti uggato pākaṭo. Vivaṭoti anāvaṭo asañchanno. Ubhayenāpi parisuddhataṃyeva dīpeti. Na ca chiddavāti sadā ekasadiso antarantare chiddarahito. Saṃvutoti kilesānaṃ dvāra pidahanena pidahito, na vajjapaṭicchādanatthāya.

    ૪૧૮. વચીસમાચારેપિ યો ભિક્ખુ મુસા વદતિ, પિસુણં કથેતિ, ફરુસં ભાસતિ, સમ્ફં પલપતિ, તસ્સ વચીસમાચારો અપરિસુદ્ધો નામ. અયં પન કમ્મપથવસેન વારિતો. યો પન ગહપતિકાતિ વા દાસાતિ વા પેસ્સાતિ વા આદીહિ ખુંસેન્તો વદતિ, તસ્સ વચીસમાચારો અપરિસુદ્ધો નામ. અયં પન સિક્ખાપદબદ્ધેનેવ પટિક્ખિત્તો. ઇમસ્મિં સુત્તે ઉભયમ્પેતં અકથેત્વા પરમસલ્લેખો નામ કથિતો. યો હિ ભિક્ખુ દહરેન વા સામણેરેન વા, ‘‘કચ્ચિ, ભન્તે, અમ્હાકં ઉપજ્ઝાયં પસ્સથા’’તિ વુત્તે, સમ્બહુલા, આવુસો, ભિક્ખુભિક્ખુનિયો એકસ્મિં પદેસે વિચદિંસુ, ઉપજ્ઝાયો તે વિક્કાયિકસાકભણ્ડિકં ઉક્ખિપિત્વા ગતો ભવિસ્સતી’’તિઆદિના નયેન હસાધિપ્પાયોપિ એવરૂપં કથં કથેતિ, તસ્સ વચીસમાચારો અપરિસુદ્ધો. વિપરીતો પરિસુદ્ધો નામ.

    418.Vacīsamācārepi yo bhikkhu musā vadati, pisuṇaṃ katheti, pharusaṃ bhāsati, samphaṃ palapati, tassa vacīsamācāro aparisuddho nāma. Ayaṃ pana kammapathavasena vārito. Yo pana gahapatikāti vā dāsāti vā pessāti vā ādīhi khuṃsento vadati, tassa vacīsamācāro aparisuddho nāma. Ayaṃ pana sikkhāpadabaddheneva paṭikkhitto. Imasmiṃ sutte ubhayampetaṃ akathetvā paramasallekho nāma kathito. Yo hi bhikkhu daharena vā sāmaṇerena vā, ‘‘kacci, bhante, amhākaṃ upajjhāyaṃ passathā’’ti vutte, sambahulā, āvuso, bhikkhubhikkhuniyo ekasmiṃ padese vicadiṃsu, upajjhāyo te vikkāyikasākabhaṇḍikaṃ ukkhipitvā gato bhavissatī’’tiādinā nayena hasādhippāyopi evarūpaṃ kathaṃ katheti, tassa vacīsamācāro aparisuddho. Viparīto parisuddho nāma.

    ૪૧૯. મનોસમાચારે યો ભિક્ખુ અભિજ્ઝાલુ બ્યાપન્નચિત્તો મિચ્છાદિટ્ઠિકો હોતિ, તસ્સ મનોસમાચારો અપરિસુદ્ધો નામ. અયં પન કમ્મપથવસેનેવ વારિતો. યો પન ઉપનિક્ખિત્તં જાતરૂપરજતં સાદિયતિ, તસ્સ મનોસમાચારો અપરિસુદ્ધો નામ. અયમ્પિ સિક્ખાપદબદ્ધેનેવ પટિક્ખિત્તો. ઇમસ્મિં સુત્તે ઉભયમ્પેતં અકથેત્વા પરમસલ્લેખો નામ કથિતો. યો પન ભિક્ખુ કામવિતક્કં વા બ્યાપાદવિતક્કં વા વિહિંસાવિતક્કં વા વિતક્કેતિ, તસ્સ મનોસમાચારો અપરિસુદ્ધો. વિપરીતો પરિસુદ્ધો નામ.

    419.Manosamācāre yo bhikkhu abhijjhālu byāpannacitto micchādiṭṭhiko hoti, tassa manosamācāro aparisuddho nāma. Ayaṃ pana kammapathavaseneva vārito. Yo pana upanikkhittaṃ jātarūparajataṃ sādiyati, tassa manosamācāro aparisuddho nāma. Ayampi sikkhāpadabaddheneva paṭikkhitto. Imasmiṃ sutte ubhayampetaṃ akathetvā paramasallekho nāma kathito. Yo pana bhikkhu kāmavitakkaṃ vā byāpādavitakkaṃ vā vihiṃsāvitakkaṃ vā vitakketi, tassa manosamācāro aparisuddho. Viparīto parisuddho nāma.

    ૪૨૦. આજીવસ્મિં યો ભિક્ખુ આજીવહેતુ વેજ્જકમ્મં પહિણગમનં ગણ્ડફાલનં કરોતિ, અરુમક્ખનં દેતિ, તેલં પચતીતિ એકવીસતિઅનેસનાવસેન જીવિકં કપ્પેતિ. યો વા પન વિઞ્ઞાપેત્વા ભુઞ્જતિ, તસ્સ આજીવો અપરિસુદ્ધો નામ. અયં પન સિક્ખાપદબદ્ધેનેવ પટિક્ખિત્તો. ઇમસ્મિં સુત્તે ઉભયમ્પેતં અકથેત્વા પરમસલ્લેખો નામ કથિતો. યો હિ ભિક્ખુ સપ્પિનવનીતતેલમધુફાણિતાદીનિ લભિત્વા, ‘‘સ્વે વા પુનદિવસે વા ભવિસ્સતી’’તિ સન્નિધિકારકં પરિભુઞ્જતિ, યો વા પન નિમ્બઙ્કુરાદીનિ દિસ્વા સામણેરે વદતિ – ‘‘અંઙ્કુરે ખાદથા’’તિ, સામણેરા થેરો ખાદિતુકામોતિ કપ્પિયં કત્વા દેન્તિ, દહરે પન સામણેરે વા પાનીયં પિવથ, આવુસોતિ વદતિ, તે થેરો પાનીયં પિવિતુકામોતિ પાનીયસઙ્ખં ધોવિત્વા દેન્તિ, તમ્પિ પરિભુઞ્જન્તસ્સ આજીવો અપરિસુદ્ધો નામ હોતિ. વિપરીતો પરિસુદ્ધો નામ.

    420. Ājīvasmiṃ yo bhikkhu ājīvahetu vejjakammaṃ pahiṇagamanaṃ gaṇḍaphālanaṃ karoti, arumakkhanaṃ deti, telaṃ pacatīti ekavīsatianesanāvasena jīvikaṃ kappeti. Yo vā pana viññāpetvā bhuñjati, tassa ājīvo aparisuddho nāma. Ayaṃ pana sikkhāpadabaddheneva paṭikkhitto. Imasmiṃ sutte ubhayampetaṃ akathetvā paramasallekho nāma kathito. Yo hi bhikkhu sappinavanītatelamadhuphāṇitādīni labhitvā, ‘‘sve vā punadivase vā bhavissatī’’ti sannidhikārakaṃ paribhuñjati, yo vā pana nimbaṅkurādīni disvā sāmaṇere vadati – ‘‘aṃṅkure khādathā’’ti, sāmaṇerā thero khāditukāmoti kappiyaṃ katvā denti, dahare pana sāmaṇere vā pānīyaṃ pivatha, āvusoti vadati, te thero pānīyaṃ pivitukāmoti pānīyasaṅkhaṃ dhovitvā denti, tampi paribhuñjantassa ājīvo aparisuddho nāma hoti. Viparīto parisuddho nāma.

    ૪૨૨. મત્તઞ્ઞૂતિ પરિયેસનપટિગ્ગહણપરિભોગેસુ મત્તઞ્ઞૂ, યુત્તઞ્ઞૂ, પમાણઞ્ઞૂ.

    422.Mattaññūti pariyesanapaṭiggahaṇaparibhogesu mattaññū, yuttaññū, pamāṇaññū.

    ૪૨૩. જાગરિયમનુયુત્તાતિ રત્તિન્દિવં છ કોટ્ઠાસે કત્વા એકસ્મિં કોટ્ઠાસે નિદ્દાય ઓકાસં દત્વા પઞ્ચ કોટ્ઠાસે જાગરિયમ્હિ યુત્તા પયુત્તા. સીહસેય્યન્તિ એત્થ કામભોગિસેય્યા, પેતસેય્યા, સીહસેય્યા, તથાગતસેય્યાતિ ચતસ્સો સેય્યા. તત્થ ‘‘યેભુય્યેન, ભિક્ખવે, કામભોગી સત્તા વામેન પસ્સેન સેન્તી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૨૪૬) અયં કામભોગિસેય્યા, તેસુ હિ યેભુય્યેન દક્ખિણપસ્સેન સયાનો નામ નત્થિ.

    423.Jāgariyamanuyuttāti rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā ekasmiṃ koṭṭhāse niddāya okāsaṃ datvā pañca koṭṭhāse jāgariyamhi yuttā payuttā. Sīhaseyyanti ettha kāmabhogiseyyā, petaseyyā, sīhaseyyā, tathāgataseyyāti catasso seyyā. Tattha ‘‘yebhuyyena, bhikkhave, kāmabhogī sattā vāmena passena sentī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ kāmabhogiseyyā, tesu hi yebhuyyena dakkhiṇapassena sayāno nāma natthi.

    ‘‘યેભુય્યેન, ભિક્ખવે, પેતા ઉત્તાના સેન્તી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૨૪૬) અયં પેતસેય્યા, પેતા હિ અપ્પમંસલોહિતત્તા અટ્ઠિસઙ્ઘાતજટિતા એકેન પસ્સેન સયિતું ન સક્કોન્તિ, ઉત્તાનાવ સેન્તિ.

    ‘‘Yebhuyyena, bhikkhave, petā uttānā sentī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ petaseyyā, petā hi appamaṃsalohitattā aṭṭhisaṅghātajaṭitā ekena passena sayituṃ na sakkonti, uttānāva senti.

    ‘‘યેભુય્યેન , ભિક્ખવે, સીહો મિગરાજા નઙ્ગુટ્ઠં અન્તરસત્થિમ્હિ અનુપક્ખિપિત્વા દક્ખિણેન પસ્સેન સેતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૨૪૬) અયં સીહસેય્યા. તેજુસ્સદત્તા હિ સીહો મિગરાજા દ્વે પુરિમપાદે એકસ્મિં ઠાને પચ્છિમપાદે એકસ્મિં ઠપેત્વા નઙ્ગુટ્ઠં અન્તરસત્થિમ્હિ પક્ખિપિત્વા પુરિમપાદપચ્છિમપાદનઙ્ગુટ્ઠાનં ઠિતોકાસં સલ્લક્ખેત્વા દ્વિન્નં પુરિમપાદાનં મત્થકે સીસં ઠપેત્વા સયતિ . દિવસમ્પિ સયિત્વા પબુજ્ઝમાનો ન ઉત્રાસન્તો પબુજ્ઝતિ. સીસં પન ઉક્ખિપિત્વા પુરિમપાદાનં ઠિતોકાસં સલ્લક્ખેતિ. સચે કિઞ્ચિ ઠાનં વિજહિત્વા ઠિતં હોતિ, ‘‘નયિદં તુય્હં જાતિયા, ન સૂરભાવસ્સ ચ અનુરૂપ’’ન્તિ અનત્તમનો હુત્વા તત્થેવ સયતિ, ન ગોચરાય પક્કમતિ. અવિજહિત્વા ઠિતે પન ‘‘તુય્હં જાતિયા સૂરભાવસ્સ ચ અનુરૂપમિદ’’ન્તિ હટ્ઠતુટ્ઠો ઉટ્ઠાય સીહવિજમ્ભિતં વિજમ્ભિત્વા કેસરભારં વિધુનિત્વા તિક્ખત્તું સીહનાદં નદિત્વા ગોચરાય પક્કમતિ. ચતુત્થજ્ઝાનસેય્યા પન તથાગતસેય્યાતિ વુચ્ચતિ. તાસુ ઇધ સીહસેય્યા આગતા. અયઞ્હિ તેજુસ્સદઇરિયાપથત્તા ઉત્તમસેય્યા નામ. પાદે પાદન્તિ દક્ખિણપાદે વામપાદં. અચ્ચાધાયાતિ અતિઆધાય ઈસકં અતિક્કમ્મ ઠપેત્વા, ગોપ્ફકેન હિ ગોપ્ફકે, જાણુના વા જાણુમ્હિ સઙ્ઘટ્ટિયમાને અભિણ્હં વેદના ઉપ્પજ્જતિ, ચિત્તં એકગ્ગં ન હોતિ, સેય્યા અફાસુકા હોતિ. યથા પન ન સઙ્ઘટ્ટેતિ, એવં અતિક્કમ્મ ઠપિતે વેદના નુપ્પજ્જતિ, ચિત્તં એકગ્ગં હોતિ, સેય્યા ફાસુકા હોતિ, તસ્મા એવમાહ.

    ‘‘Yebhuyyena , bhikkhave, sīho migarājā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi anupakkhipitvā dakkhiṇena passena setī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ sīhaseyyā. Tejussadattā hi sīho migarājā dve purimapāde ekasmiṃ ṭhāne pacchimapāde ekasmiṃ ṭhapetvā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi pakkhipitvā purimapādapacchimapādanaṅguṭṭhānaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkhetvā dvinnaṃ purimapādānaṃ matthake sīsaṃ ṭhapetvā sayati . Divasampi sayitvā pabujjhamāno na utrāsanto pabujjhati. Sīsaṃ pana ukkhipitvā purimapādānaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkheti. Sace kiñci ṭhānaṃ vijahitvā ṭhitaṃ hoti, ‘‘nayidaṃ tuyhaṃ jātiyā, na sūrabhāvassa ca anurūpa’’nti anattamano hutvā tattheva sayati, na gocarāya pakkamati. Avijahitvā ṭhite pana ‘‘tuyhaṃ jātiyā sūrabhāvassa ca anurūpamida’’nti haṭṭhatuṭṭho uṭṭhāya sīhavijambhitaṃ vijambhitvā kesarabhāraṃ vidhunitvā tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā gocarāya pakkamati. Catutthajjhānaseyyā pana tathāgataseyyāti vuccati. Tāsu idha sīhaseyyā āgatā. Ayañhi tejussadairiyāpathattā uttamaseyyā nāma. Pāde pādanti dakkhiṇapāde vāmapādaṃ. Accādhāyāti atiādhāya īsakaṃ atikkamma ṭhapetvā, gopphakena hi gopphake, jāṇunā vā jāṇumhi saṅghaṭṭiyamāne abhiṇhaṃ vedanā uppajjati, cittaṃ ekaggaṃ na hoti, seyyā aphāsukā hoti. Yathā pana na saṅghaṭṭeti, evaṃ atikkamma ṭhapite vedanā nuppajjati, cittaṃ ekaggaṃ hoti, seyyā phāsukā hoti, tasmā evamāha.

    ૪૨૫. અભિજ્ઝં લોકેતિઆદિ ચૂળહત્થિપદે વિત્થારિતં.

    425.Abhijjhaṃ loketiādi cūḷahatthipade vitthāritaṃ.

    ૪૨૬. યા પનાયં સેય્યથાપિ, ભિક્ખવેતિ ઉપમા વુત્તા. તત્થ ઇણં આદાયાતિ વડ્ઢિયા ધનં ગહેત્વા. બ્યન્તી કરેય્યાતિ વિગતન્તાનિ કરેય્ય. યથા તેસં કાકણિકમત્તોપિ પરિયન્તો નામ નાવસિસ્સતિ, એવં કરેય્ય, સબ્બસો પટિનિય્યાતેય્યાતિ અત્થો. તતોનિદાનન્તિ આણણ્યનિદાનં. સો હિ અણણોમ્હીતિ આવજ્જન્તો બલવપામોજ્જં લભતિ, બલવસોમનસ્સમધિગચ્છતિ. તેન વુત્તં – ‘‘લભેથ પામોજ્જં, અધિગચ્છેય્ય સોમનસ્સ’’ન્તિ.

    426. Yā panāyaṃ seyyathāpi, bhikkhaveti upamā vuttā. Tattha iṇaṃ ādāyāti vaḍḍhiyā dhanaṃ gahetvā. Byantī kareyyāti vigatantāni kareyya. Yathā tesaṃ kākaṇikamattopi pariyanto nāma nāvasissati, evaṃ kareyya, sabbaso paṭiniyyāteyyāti attho. Tatonidānanti āṇaṇyanidānaṃ. So hi aṇaṇomhīti āvajjanto balavapāmojjaṃ labhati, balavasomanassamadhigacchati. Tena vuttaṃ – ‘‘labhetha pāmojjaṃ, adhigaccheyya somanassa’’nti.

    વિસભાગવેદનુપ્પત્તિયા કકચેનેવ ચતુઇરિયાપથં છિન્દન્તો આબાધતીતિ આબાધો, સ્વાસ્સ અત્થીતિ આબાધિકો. તંસમુટ્ઠાનેન દુક્ખેન દુક્ખિતો. અધિમત્તગિલાનોતિ બાળ્હગિલાનો. નચ્છાદેય્યાતિ અધિમત્તબ્યાધિપરેતતાય ન રુચ્ચેય્ય. બલમત્તાતિ બલમેવ, બલઞ્ચસ્સ કાયે ન ભવેય્યાતિ અત્થો. તતોનિદાનન્તિ આરોગ્યનિદાનં, તસ્સ હિ અરોગોમ્હીતિ આવજ્જયતો તદુભયં હોતિ. તેન વુત્તં – ‘‘લભેથ પામોજ્જં, અધિગચ્છેય્ય સોમનસ્સ’’ન્તિ. ચસ્સ કિઞ્ચિ ભોગાનં વયોતિ કાકણિકમત્તમ્પિ ભોગાનં વયો ન ભવેય્ય. તતોનિદાનન્તિ બન્ધનામોક્ખનિદાનં, સેસં વુત્તનયેનેવ સબ્બપદેસુ યોજેતબ્બં. અનત્તાધીનોતિ ન અત્તનિ અધીનો, અત્તનો રુચિયા કિઞ્ચિ કાતું ન લભતિ. પરાધીનોતિ પરેસુ અધીનો, પરસ્સેવ રુચિયા પવત્તતિ. ન યેન કામં ગમોતિ યેન દિસાભાગેનસ્સ કામો હોતિ. ઇચ્છા ઉપ્પજ્જતિ ગમનાય, તેન ગન્તું ન લભતિ. દાસબ્યાતિ દાસભાવા. ભુજિસ્સોતિ અત્તનો સન્તકો . તતોનિદાનન્તિ ભુજિસ્સનિદાનં. કન્તારદ્ધાનમગ્ગન્તિ કન્તારં અદ્ધાનમગ્ગં, નિરુદકં દીઘમગ્ગન્તિ અત્થો. તતોનિદાનન્તિ ખેમન્તભૂમિનિદાનં.

    Visabhāgavedanuppattiyā kakaceneva catuiriyāpathaṃ chindanto ābādhatīti ābādho, svāssa atthīti ābādhiko. Taṃsamuṭṭhānena dukkhena dukkhito. Adhimattagilānoti bāḷhagilāno. Nacchādeyyāti adhimattabyādhiparetatāya na rucceyya. Balamattāti balameva, balañcassa kāye na bhaveyyāti attho. Tatonidānanti ārogyanidānaṃ, tassa hi arogomhīti āvajjayato tadubhayaṃ hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘labhetha pāmojjaṃ, adhigaccheyya somanassa’’nti. Nacassa kiñci bhogānaṃ vayoti kākaṇikamattampi bhogānaṃ vayo na bhaveyya. Tatonidānanti bandhanāmokkhanidānaṃ, sesaṃ vuttanayeneva sabbapadesu yojetabbaṃ. Anattādhīnoti na attani adhīno, attano ruciyā kiñci kātuṃ na labhati. Parādhīnoti paresu adhīno, parasseva ruciyā pavattati. Na yena kāmaṃ gamoti yena disābhāgenassa kāmo hoti. Icchā uppajjati gamanāya, tena gantuṃ na labhati. Dāsabyāti dāsabhāvā. Bhujissoti attano santako . Tatonidānanti bhujissanidānaṃ. Kantāraddhānamagganti kantāraṃ addhānamaggaṃ, nirudakaṃ dīghamagganti attho. Tatonidānanti khemantabhūminidānaṃ.

    ઇમે પઞ્ચ નીવરણે અપ્પહીનેતિ એત્થ ભગવા અપ્પહીનં કામચ્છન્દનીવરણં ઇણસદિસં, સેસાનિ રોગાદિસદિસાનિ કત્વા દસ્સેતિ. તત્રાયં સદિસતા – યો હિ પરેસં ઇણં ગહેત્વા વિનાસેતિ. સો તેહિ ઇણં દેહીતિ વુચ્ચમાનોપિ ફરુસં વુચ્ચમાનોપિ બજ્ઝમાનોપિ પહરિયમાનોપિ કિઞ્ચિ પટિબાહિતું ન સક્કોતિ, સબ્બં તિતિક્ખતિ, તિતિક્ખકારણઞ્હિસ્સ તં ઇણં હોતિ. એવમેવં યો યમ્હિ કામચ્છન્દેન રજ્જતિ, તણ્હાગણેન તં વત્થું ગણ્હાતિ, સો તેન ફરુસં વુચ્ચમાનોપિ બજ્ઝમાનોપિ પહરિયમાનોપિ સબ્બં તિતિક્ખતિ. તિતિક્ખકારણઞ્હિસ્સ સો કામચ્છન્દો હોતિ ઘરસામિકેહિ વધીયમાનાનં ઇત્થીનં વિયાતિ. એવં ઇણં વિય કામચ્છન્દો દટ્ઠબ્બો.

    Ime pañca nīvaraṇe appahīneti ettha bhagavā appahīnaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ iṇasadisaṃ, sesāni rogādisadisāni katvā dasseti. Tatrāyaṃ sadisatā – yo hi paresaṃ iṇaṃ gahetvā vināseti. So tehi iṇaṃ dehīti vuccamānopi pharusaṃ vuccamānopi bajjhamānopi pahariyamānopi kiñci paṭibāhituṃ na sakkoti, sabbaṃ titikkhati, titikkhakāraṇañhissa taṃ iṇaṃ hoti. Evamevaṃ yo yamhi kāmacchandena rajjati, taṇhāgaṇena taṃ vatthuṃ gaṇhāti, so tena pharusaṃ vuccamānopi bajjhamānopi pahariyamānopi sabbaṃ titikkhati. Titikkhakāraṇañhissa so kāmacchando hoti gharasāmikehi vadhīyamānānaṃ itthīnaṃ viyāti. Evaṃ iṇaṃ viya kāmacchando daṭṭhabbo.

    યથા પન પિત્તરોગાતુરો મધુસક્કરાદીસુપિ દિન્નેસુ પિત્તરોગાતુરતાય તેસં રસં ન વિન્દતિ, તિત્તકં તિત્તકન્તિ ઉગ્ગિરતિયેવ. એવમેવં બ્યાપન્નચિત્તો હિતકામેહિ આચરિયુપજ્ઝાયેહિ અપ્પમત્તકમ્પિ ઓવદીયમાનો ઓવાદં ન ગણ્હાતિ, ‘‘અતિ વિય મે તુમ્હે ઉપદ્દવેથા’’તિઆદીનિ વત્વા વિબ્ભમતિ. પિત્તરોગાતુરતાય સો પુરિસો મધુસક્કરાદિરસં વિય, કોધાતુરતાય ઝાનસુખાદિભેદં સાસનરસં ન વિન્દતીતિ. એવં રોગો વિય બ્યાપાદો દટ્ઠબ્બો.

    Yathā pana pittarogāturo madhusakkarādīsupi dinnesu pittarogāturatāya tesaṃ rasaṃ na vindati, tittakaṃ tittakanti uggiratiyeva. Evamevaṃ byāpannacitto hitakāmehi ācariyupajjhāyehi appamattakampi ovadīyamāno ovādaṃ na gaṇhāti, ‘‘ati viya me tumhe upaddavethā’’tiādīni vatvā vibbhamati. Pittarogāturatāya so puriso madhusakkarādirasaṃ viya, kodhāturatāya jhānasukhādibhedaṃ sāsanarasaṃ na vindatīti. Evaṃ rogo viya byāpādo daṭṭhabbo.

    યથા પન નક્ખત્તદિવસે બન્ધનાગારે બદ્ધો પુરિસો નક્ખત્તસ્સ નેવ આદિં, ન મજ્ઝં, ન પરિયોસાનં પસ્સતિ. સો દુતિયદિવસે મુત્તો, ‘‘અહો હિય્યો નક્ખત્તં મનાપં, અહો નચ્ચં, અહો ગીત’’ન્તિઆદીનિ સુત્વાપિ પટિવચનં ન દેતિ. કિં કારણા? નક્ખત્તસ્સ અનનુભૂતત્તા. એવમેવં થિનમિદ્ધાભિભૂતો ભિક્ખુ વિચિત્તનયેપિ ધમ્મસ્સવને પવત્તમાને નેવ તસ્સ આદિં, ન મજ્ઝં, ન પરિયોસાનં જાનાતિ. સો ઉટ્ઠિતે ધમ્મસ્સવને, ‘‘અહો ધમ્મસ્સવનં, અહો કારણં, અહો ઉપમા’’તિ ધમ્મસ્સવનસ્સ વણ્ણં ભણમાનાનં સુત્વાપિ પટિવચનં ન દેતિ. કિં કારણા? થિનમિદ્ધવસેન ધમ્મકથાય અનનુભૂતત્તાતિ. એવં બન્ધનાગારં વિય થિનમિદ્ધં દટ્ઠબ્બં.

    Yathā pana nakkhattadivase bandhanāgāre baddho puriso nakkhattassa neva ādiṃ, na majjhaṃ, na pariyosānaṃ passati. So dutiyadivase mutto, ‘‘aho hiyyo nakkhattaṃ manāpaṃ, aho naccaṃ, aho gīta’’ntiādīni sutvāpi paṭivacanaṃ na deti. Kiṃ kāraṇā? Nakkhattassa ananubhūtattā. Evamevaṃ thinamiddhābhibhūto bhikkhu vicittanayepi dhammassavane pavattamāne neva tassa ādiṃ, na majjhaṃ, na pariyosānaṃ jānāti. So uṭṭhite dhammassavane, ‘‘aho dhammassavanaṃ, aho kāraṇaṃ, aho upamā’’ti dhammassavanassa vaṇṇaṃ bhaṇamānānaṃ sutvāpi paṭivacanaṃ na deti. Kiṃ kāraṇā? Thinamiddhavasena dhammakathāya ananubhūtattāti. Evaṃ bandhanāgāraṃ viya thinamiddhaṃ daṭṭhabbaṃ.

    યથા પન નક્ખત્તં કીળન્તોપિ દાસો, ‘‘ઇદં નામ અચ્ચાયિકં કરણીયં અત્થિ, સીઘં, તત્થ ગચ્છ, નો ચે ગચ્છસિ, હત્થપાદં વા તે છિન્દામિ કણ્ણનાસં વા’’તિ વુત્તો સીઘં ગચ્છતિયેવ, નક્ખત્તસ્સ આદિમજ્ઝપરિયોસાનં અનુભવિતું ન લભતિ. કસ્મા? પરાધીનતાય. એવમેવં વિનયે અપ્પકતઞ્ઞુના વિવેકત્થાય અરઞ્ઞં પવિટ્ઠેનાપિ કિસ્મિઞ્ચિદેવ અન્તમસો કપ્પિયમંસેપિ અકપ્પિયમંસસઞ્ઞાય ઉપ્પન્નાય વિવેકં પહાય સીલવિસોધનત્થં વિનયધરસ્સ સન્તિકે ગન્તબ્બં હોતિ. વિવેકસુખં અનુભવિતું ન લભતિ. કસ્મા? ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચાભિભૂતતાયાતિ, એવં દાસબ્યં વિય ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં દટ્ટબ્બં.

    Yathā pana nakkhattaṃ kīḷantopi dāso, ‘‘idaṃ nāma accāyikaṃ karaṇīyaṃ atthi, sīghaṃ, tattha gaccha, no ce gacchasi, hatthapādaṃ vā te chindāmi kaṇṇanāsaṃ vā’’ti vutto sīghaṃ gacchatiyeva, nakkhattassa ādimajjhapariyosānaṃ anubhavituṃ na labhati. Kasmā? Parādhīnatāya. Evamevaṃ vinaye appakataññunā vivekatthāya araññaṃ paviṭṭhenāpi kismiñcideva antamaso kappiyamaṃsepi akappiyamaṃsasaññāya uppannāya vivekaṃ pahāya sīlavisodhanatthaṃ vinayadharassa santike gantabbaṃ hoti. Vivekasukhaṃ anubhavituṃ na labhati. Kasmā? Uddhaccakukkuccābhibhūtatāyāti, evaṃ dāsabyaṃ viya uddhaccakukkuccaṃ daṭṭabbaṃ.

    યથા પન કન્તારદ્ધાનમગ્ગપટિપન્નો પુરિસો ચોરેહિ મનુસ્સાનં વિલુત્તોકાસં પહતોકાસઞ્ચ દિસ્વા દણ્ડકસદ્દેનપિ સકુણસદ્દેનપિ ચોરા આગતાતિ ઉસ્સઙ્કિતપરિસઙ્કિતો હોતિ, ગચ્છતિપિ, તિટ્ઠતિપિ, નિવત્તતિપિ, ગતટ્ઠાનતો આગતટ્ઠાનમેવ બહુતરં હોતિ. સો કિચ્છેન કસિરેન ખેમન્તભૂમિં પાપુણાતિ વા, ન વા પાપુણાતિ. એવમેવં યસ્સ અટ્ઠસુ ઠાનેસુ વિચિકિચ્છા ઉપ્પન્ના હોતિ. સો ‘‘બુદ્ધો નુ ખો, ન નુ ખો બુદ્ધો’’તિઆદિના નયેન વિચિકિચ્છન્તો અધિમુચ્ચિત્વા સદ્ધાય ગણ્હિતું ન સક્કોતિ. અસક્કોન્તો મગ્ગં વા ફલં વા ન પાપુણાતીતિ યથા કન્તારદ્ધાનમગ્ગે ‘‘ચોરા અત્થિ નત્થી’’તિ પુનપ્પુનં આસપ્પનપરિસપ્પનં અપરિયોગાહનં છમ્ભિતત્ત ચિત્તસ્સ ઉપ્પાદેન્તો ખેમન્તપત્તિયા અન્તરાયં કરોતિ, એવં વિચિકિચ્છાપિ ‘‘બુદ્ધો નુ ખો ન બુદ્ધો’’તિઆદિના નયેન પુનપ્પુનં આસપ્પનપરિસપ્પનં અપરિયોગાહનં છમ્ભિતત્તં ચિત્તસ્સ ઉપ્પાદયમાના અરિયભૂમિપ્પત્તિયા અન્તરાયં કરોતીતિ કન્તારદ્ધાનમગ્ગો વિય દટ્ઠબ્બા.

    Yathā pana kantāraddhānamaggapaṭipanno puriso corehi manussānaṃ viluttokāsaṃ pahatokāsañca disvā daṇḍakasaddenapi sakuṇasaddenapi corā āgatāti ussaṅkitaparisaṅkito hoti, gacchatipi, tiṭṭhatipi, nivattatipi, gataṭṭhānato āgataṭṭhānameva bahutaraṃ hoti. So kicchena kasirena khemantabhūmiṃ pāpuṇāti vā, na vā pāpuṇāti. Evamevaṃ yassa aṭṭhasu ṭhānesu vicikicchā uppannā hoti. So ‘‘buddho nu kho, na nu kho buddho’’tiādinā nayena vicikicchanto adhimuccitvā saddhāya gaṇhituṃ na sakkoti. Asakkonto maggaṃ vā phalaṃ vā na pāpuṇātīti yathā kantāraddhānamagge ‘‘corā atthi natthī’’ti punappunaṃ āsappanaparisappanaṃ apariyogāhanaṃ chambhitatta cittassa uppādento khemantapattiyā antarāyaṃ karoti, evaṃ vicikicchāpi ‘‘buddho nu kho na buddho’’tiādinā nayena punappunaṃ āsappanaparisappanaṃ apariyogāhanaṃ chambhitattaṃ cittassa uppādayamānā ariyabhūmippattiyā antarāyaṃ karotīti kantāraddhānamaggo viya daṭṭhabbā.

    ઇદાનિ સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, આણણ્યન્તિ એત્થ ભગવા પહીનકામચ્છન્દનીવરણં આણણ્યસદિસં, સેસાનિ આરોગ્યાદિસદિસાનિ કત્વા દસ્સેતિ. તત્રાયં સદિસતા – યથા હિ પુરિસો ઇણં આદાય કમ્મન્તે પયોજેત્વા સમિદ્ધકમ્મન્તો, ‘‘ઇદં ઇણં નામ પલિબોધમૂલ’’ન્તિ ચિન્તેત્વા સવડ્ઢિકં ઇણં નિય્યાતેત્વા પણ્ણં ફાલાપેય્ય. અથસ્સ તતો પટ્ઠાય નેવ કોચિ દૂતં પેસેતિ, ન પણ્ણં, સો ઇણસામિકે દિસ્વાપિ સચે ઇચ્છતિ, આસના ઉટ્ઠહતિ, નો ચે, ન ઉટ્ઠહતિ. કસ્મા? તેહિ સદ્ધિં નિલ્લેપતાય અલગ્ગતાય. એવમેવ ભિક્ખુ, ‘‘અયં કામચ્છન્દો નામ પલિબોધમૂલ’’ન્તિ સતિપટ્ઠાને વુત્તનયેનેવ છ ધમ્મે ભાવેત્વા કામચ્છન્દનીવરણં પજહતિ. તસ્સેવં પહીનકામચ્છન્દસ્સ યથા ઇણમુત્તસ્સ પુરિસસ્સ ઇણસામિકે દિસ્વા નેવ ભયં ન છમ્ભિતત્તં હોતિ. એવમેવ પરવત્થુમ્હિ નેવ સઙ્ગો ન બન્ધો હોતિ. દિબ્બાનિપિ રૂપાનિ પસ્સતો કિલેસો ન સમુદાચરતિ. તસ્મા ભગવા આણણ્યમિવ કામચ્છન્દપ્પહાનમાહ.

    Idāni seyyathāpi, bhikkhave, āṇaṇyanti ettha bhagavā pahīnakāmacchandanīvaraṇaṃ āṇaṇyasadisaṃ, sesāni ārogyādisadisāni katvā dasseti. Tatrāyaṃ sadisatā – yathā hi puriso iṇaṃ ādāya kammante payojetvā samiddhakammanto, ‘‘idaṃ iṇaṃ nāma palibodhamūla’’nti cintetvā savaḍḍhikaṃ iṇaṃ niyyātetvā paṇṇaṃ phālāpeyya. Athassa tato paṭṭhāya neva koci dūtaṃ peseti, na paṇṇaṃ, so iṇasāmike disvāpi sace icchati, āsanā uṭṭhahati, no ce, na uṭṭhahati. Kasmā? Tehi saddhiṃ nillepatāya alaggatāya. Evameva bhikkhu, ‘‘ayaṃ kāmacchando nāma palibodhamūla’’nti satipaṭṭhāne vuttanayeneva cha dhamme bhāvetvā kāmacchandanīvaraṇaṃ pajahati. Tassevaṃ pahīnakāmacchandassa yathā iṇamuttassa purisassa iṇasāmike disvā neva bhayaṃ na chambhitattaṃ hoti. Evameva paravatthumhi neva saṅgo na bandho hoti. Dibbānipi rūpāni passato kileso na samudācarati. Tasmā bhagavā āṇaṇyamiva kāmacchandappahānamāha.

    યથા પન સો પિત્તરોગાતુરો પુરિસો ભેસજ્જકિરિયાય તં રોગં વૂપસમેત્વા તતો પટ્ઠાય મધુસક્કરાદીનં રસં વિન્દતિ. એવમેવં ભિક્ખુ, ‘‘અયં બ્યાપાદો નામ અનત્થકારકો’’તિ છ ધમ્મે ભાવેત્વા બ્યાપાદનીવરણં પજહતિ. સો એવં પહીનબ્યાપાદો યથા પિત્તરોગવિમુત્તો પુરિસો મધુસક્કરાદીનિ મધુરાનિ સમ્પિયાયમાનો પટિસેવતિ. એવમેવં આચારપણ્ણત્તિઆદીનિ સિક્ખાપિયમાનો સિરસા સમ્પટિચ્છિત્વા સમ્પિયાયમાનો સિક્ખતિ. તસ્મા ભગવા આરોગ્યમિવ બ્યાપાદપ્પહાનમાહ.

    Yathā pana so pittarogāturo puriso bhesajjakiriyāya taṃ rogaṃ vūpasametvā tato paṭṭhāya madhusakkarādīnaṃ rasaṃ vindati. Evamevaṃ bhikkhu, ‘‘ayaṃ byāpādo nāma anatthakārako’’ti cha dhamme bhāvetvā byāpādanīvaraṇaṃ pajahati. So evaṃ pahīnabyāpādo yathā pittarogavimutto puriso madhusakkarādīni madhurāni sampiyāyamāno paṭisevati. Evamevaṃ ācārapaṇṇattiādīni sikkhāpiyamāno sirasā sampaṭicchitvā sampiyāyamāno sikkhati. Tasmā bhagavā ārogyamiva byāpādappahānamāha.

    યથા સો નક્ખત્તદિવસે બન્ધનાગારં પવેસિતો પુરિસો અપરસ્મિં નક્ખત્તદિવસે, ‘‘પુબ્બેપિ અહં પમાદદોસેન બદ્ધો તં નક્ખત્તં નાનુભવામિ, ઇદાનિ અપ્પમત્તો ભવિસ્સામી’’તિ યથાસ્સ પચ્ચત્થિકા ઓકાસં ન લભન્તિ. એવં અપ્પમત્તો હુત્વા નક્ખત્તં અનુભવિત્વા – ‘‘અહો નક્ખત્તં અહો નક્ખત્ત’’ન્તિ ઉદાનં ઉદાનેસિ. એવમેવ ભિક્ખુ, ‘‘ઇદં થિનમિદ્ધં નામ મહાઅનત્થકર’’ન્તિ છ ધમ્મે ભાવેત્વા થિનમિદ્ધનીવરણં પજહતિ. સો એવં પહીનથિનમિદ્ધો યથા બન્ધના મુત્તો પુરિસો સત્તાહમ્પિ નક્ખત્તસ્સ આદિમજ્ઝપરિયોસાનં અનુભવતિ. એવમેવં ભિક્ખુ ધમ્મનક્ખત્તસ્સ આદિમજ્ઝપરિયોસાનં અનુભવન્તો સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણાતિ. તસ્મા ભગવા બન્ધના મોક્ખમિવ થિનમિદ્ધપ્પહાનમાહ.

    Yathā so nakkhattadivase bandhanāgāraṃ pavesito puriso aparasmiṃ nakkhattadivase, ‘‘pubbepi ahaṃ pamādadosena baddho taṃ nakkhattaṃ nānubhavāmi, idāni appamatto bhavissāmī’’ti yathāssa paccatthikā okāsaṃ na labhanti. Evaṃ appamatto hutvā nakkhattaṃ anubhavitvā – ‘‘aho nakkhattaṃ aho nakkhatta’’nti udānaṃ udānesi. Evameva bhikkhu, ‘‘idaṃ thinamiddhaṃ nāma mahāanatthakara’’nti cha dhamme bhāvetvā thinamiddhanīvaraṇaṃ pajahati. So evaṃ pahīnathinamiddho yathā bandhanā mutto puriso sattāhampi nakkhattassa ādimajjhapariyosānaṃ anubhavati. Evamevaṃ bhikkhu dhammanakkhattassa ādimajjhapariyosānaṃ anubhavanto saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇāti. Tasmā bhagavā bandhanā mokkhamiva thinamiddhappahānamāha.

    યથા પન દાસો કઞ્ચિદેવ મિત્તં ઉપનિસ્સાય સામિકાનં ધનં દત્વા અત્તાનં ભુજિસ્સં કત્વા તતો પટ્ઠાય યં ઇચ્છતિ, તં કરેય્ય. એવમેવ ભિક્ખુ, ‘‘ઇદં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં નામ મહાઅનત્થકર’’ન્તિ છ ધમ્મે ભાવેત્વા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં પજહતિ. સો એવં પહીનુદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચો યથા ભુજિસ્સો પુરિસો યં ઇચ્છતિ, તં કરોતિ. ન તં કોચિ બલક્કારેન તતો નિવત્તેતિ. એવમેવં ભિક્ખુ યથાસુખં નેક્ખમ્મપટિપદં પટિપજ્જતિ, ન નં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં બલક્કારેન તતો નિવત્તેતિ. તસ્મા ભગવા ભુજિસ્સં વિય ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચપ્પહાનમાહ.

    Yathā pana dāso kañcideva mittaṃ upanissāya sāmikānaṃ dhanaṃ datvā attānaṃ bhujissaṃ katvā tato paṭṭhāya yaṃ icchati, taṃ kareyya. Evameva bhikkhu, ‘‘idaṃ uddhaccakukkuccaṃ nāma mahāanatthakara’’nti cha dhamme bhāvetvā uddhaccakukkuccaṃ pajahati. So evaṃ pahīnuddhaccakukkucco yathā bhujisso puriso yaṃ icchati, taṃ karoti. Na taṃ koci balakkārena tato nivatteti. Evamevaṃ bhikkhu yathāsukhaṃ nekkhammapaṭipadaṃ paṭipajjati, na naṃ uddhaccakukkuccaṃ balakkārena tato nivatteti. Tasmā bhagavā bhujissaṃ viya uddhaccakukkuccappahānamāha.

    યથા બલવા પુરિસો હત્થસારં ગહેત્વા સજ્જાવુધો સપરિવારો કન્તારં પટિપજ્જેય્ય. તં ચોરા દૂરતોવ દિસ્વા પલાયેય્યું. સો સોત્થિના તં કન્તારં નિત્થરિત્વા ખેમન્તં પત્તો હટ્ઠતુટ્ઠો અસ્સ. એવમેવં ભિક્ખુ, ‘‘અયં વિચિકિચ્છા નામ અનત્થકારિકા’’તિ છ ધમ્મે ભાવેત્વા વિચિકિચ્છં પજહતિ. સો એવં પહીનવિચિકિચ્છો યથા બલવા સજ્જાવુધો સપરિવારો પુરિસો નિબ્ભયો ચોરે તિણં વિય અગણેત્વા સોત્થિના નિક્ખમિત્વા ખેમન્તભૂમિં પાપુણાતિ. એવમેવં દુચ્ચરિતકન્તારં નિત્થરિત્વા પરમખેમન્તભૂમિં અમતં નિબ્બાનં પાપુણાતિ. તસ્મા ભગવા ખેમન્તભૂમિં વિય વિચિકિચ્છાપહાનમાહ.

    Yathā balavā puriso hatthasāraṃ gahetvā sajjāvudho saparivāro kantāraṃ paṭipajjeyya. Taṃ corā dūratova disvā palāyeyyuṃ. So sotthinā taṃ kantāraṃ nittharitvā khemantaṃ patto haṭṭhatuṭṭho assa. Evamevaṃ bhikkhu, ‘‘ayaṃ vicikicchā nāma anatthakārikā’’ti cha dhamme bhāvetvā vicikicchaṃ pajahati. So evaṃ pahīnavicikiccho yathā balavā sajjāvudho saparivāro puriso nibbhayo core tiṇaṃ viya agaṇetvā sotthinā nikkhamitvā khemantabhūmiṃ pāpuṇāti. Evamevaṃ duccaritakantāraṃ nittharitvā paramakhemantabhūmiṃ amataṃ nibbānaṃ pāpuṇāti. Tasmā bhagavā khemantabhūmiṃ viya vicikicchāpahānamāha.

    ૪૨૭. ઇમમેવ કાયન્તિ ઇમં કરજકાયં. અભિસન્દેતીતિ તેમેતિ સ્નેહેતિ, સબ્બત્થ પવત્તપીતિસુખં કરોતિ. પરિસન્દેતીતિ સમન્તતો સન્દેતિ. પરિપૂરેતીતિ વાયુના ભસ્તં વિય પૂરેતિ. પરિપ્ફરતીતિ સમન્તતો ફુસતિ . સબ્બાવતો કાયસ્સાતિ અસ્સ ભિક્ખુનો સબ્બકોટ્ઠાસવતો કાયસ્સ. કિઞ્ચિ ઉપાદિન્નકસન્તતિપવત્તિટ્ઠાને છવિમંસલોહિતાનુગતં અણુમત્તમ્પિ ઠાનં પઠમજ્ઝાનસુખેન અફુટ્ઠં નામ ન હોતિ. દક્ખોતિ છેકો પટિબલો ન્હાનીયચુણ્ણાનિ કાતુઞ્ચેવ યોજેતુઞ્ચ સન્નેતુઞ્ચ. કંસથાલેતિ યેન કેનચિ લોહેન કતભાજને. મત્તિકભાજનં પન થિરં ન હોતિ, સન્નેન્તસ્સ ભિજ્જતિ, તસ્મા તં ન દસ્સેતિ. પરિપ્ફોસકં પરિપ્ફોસકન્તિ સિઞ્ચિત્વા સિઞ્ચિત્વા. સન્નેય્યાતિ વામહત્થેન કંસથાલં ગહેત્વા દક્ખિણેન હત્થેન પમાણયુત્તં ઉદકં સિઞ્ચિત્વા સિઞ્ચિત્વા પરિમદ્દન્તો પિણ્ડં કરેય્ય. સ્નેહાનુગતાતિ ઉદકસિનેહેન અનુગતા. સ્નેહપરેતાતિ ઉદકસિનેહેન પરિગતા. સન્તરબાહિરાતિ સદ્ધિં અન્તોપદેસેન ચેવ બહિપદેસેન ચ, સબ્બત્થકમેવ ઉદકસિનેહેન ફુટાતિ અત્થો. ન ચ પગ્ઘરિણીતિ ન બિન્દુ બિન્દુ ઉદકં પગ્ઘરતિ, સક્કા હોતિ હત્થેનપિ દ્વીહિપિ તીહિપિ અઙ્ગુલીહિ ગહેતું ઓવટ્ટિકમ્પિ કાતુન્તિ અત્થો.

    427.Imameva kāyanti imaṃ karajakāyaṃ. Abhisandetīti temeti sneheti, sabbattha pavattapītisukhaṃ karoti. Parisandetīti samantato sandeti. Paripūretīti vāyunā bhastaṃ viya pūreti. Parippharatīti samantato phusati . Sabbāvato kāyassāti assa bhikkhuno sabbakoṭṭhāsavato kāyassa. Kiñci upādinnakasantatipavattiṭṭhāne chavimaṃsalohitānugataṃ aṇumattampi ṭhānaṃ paṭhamajjhānasukhena aphuṭṭhaṃ nāma na hoti. Dakkhoti cheko paṭibalo nhānīyacuṇṇāni kātuñceva yojetuñca sannetuñca. Kaṃsathāleti yena kenaci lohena katabhājane. Mattikabhājanaṃ pana thiraṃ na hoti, sannentassa bhijjati, tasmā taṃ na dasseti. Paripphosakaṃ paripphosakanti siñcitvā siñcitvā. Sanneyyāti vāmahatthena kaṃsathālaṃ gahetvā dakkhiṇena hatthena pamāṇayuttaṃ udakaṃ siñcitvā siñcitvā parimaddanto piṇḍaṃ kareyya. Snehānugatāti udakasinehena anugatā. Snehaparetāti udakasinehena parigatā. Santarabāhirāti saddhiṃ antopadesena ceva bahipadesena ca, sabbatthakameva udakasinehena phuṭāti attho. Na ca pagghariṇīti na bindu bindu udakaṃ paggharati, sakkā hoti hatthenapi dvīhipi tīhipi aṅgulīhi gahetuṃ ovaṭṭikampi kātunti attho.

    ૪૨૮. દુતિયજ્ઝાનસુખઉપમાયં ઉબ્ભિતોદકોતિ ઉબ્ભિન્નઉદકો, ન હેટ્ઠા ઉબ્ભિજ્જિત્વા ઉગ્ગચ્છનઉદકો, અન્તોયેવ પન ઉબ્ભિજ્જનઉદકોતિ અત્થો. આયમુખન્તિ આગમનમગ્ગો. દેવોતિ મેઘો. કાલેનકાલન્તિ કાલે કાલે, અન્વદ્ધમાસં વા અનુદસાહં વાતિ અત્થો. ધારન્તિ વુટ્ઠિં. નાનુપ્પવેચ્છેય્યાતિ ન પવેસેય્ય, ન વસ્સેય્યાતિ અત્થો. સીતા વારિધારા ઉબ્ભિજ્જિત્વાતિ સીતં વારિ તં ઉદકરહદં પૂરયમાનં ઉબ્ભિજ્જિત્વા. હેટ્ઠા ઉગ્ગચ્છનઉદકઞ્હિ ઉગ્ગન્ત્વા ઉગ્ગન્ત્વા ભિજ્જન્તં ઉદકં ખોભેતિ. ચતૂહિ દિસાહિ પવિસનઉદકં પુરાણપણ્ણતિણકટ્ઠદણ્ડકાદીહિ ઉદકં ખોભેતિ. વુટ્ઠિઉદકં ધારાનિપાતપુપ્ફુળકેહિ ઉદકં ખોભેતિ. સન્નિસિન્નમેવ પન હુત્વા ઇદ્ધિનિમ્મિતમિવ ઉપ્પજ્જમાનં ઉદકં ઇમં પદેસં ફરતિ, ઇમં પદેસં ન ફરતીતિ નત્થિ. તેન અફુટોકાસો નામ ન હોતીતિ. તત્થ રહદો વિય કરજકાયો, ઉદકં વિય દુતિયજ્ઝાનસુખં. સેસં પુરિમનયેનેવ વેદિતબ્બં.

    428. Dutiyajjhānasukhaupamāyaṃ ubbhitodakoti ubbhinnaudako, na heṭṭhā ubbhijjitvā uggacchanaudako, antoyeva pana ubbhijjanaudakoti attho. Āyamukhanti āgamanamaggo. Devoti megho. Kālenakālanti kāle kāle, anvaddhamāsaṃ vā anudasāhaṃ vāti attho. Dhāranti vuṭṭhiṃ. Nānuppaveccheyyāti na paveseyya, na vasseyyāti attho. Sītā vāridhārā ubbhijjitvāti sītaṃ vāri taṃ udakarahadaṃ pūrayamānaṃ ubbhijjitvā. Heṭṭhā uggacchanaudakañhi uggantvā uggantvā bhijjantaṃ udakaṃ khobheti. Catūhi disāhi pavisanaudakaṃ purāṇapaṇṇatiṇakaṭṭhadaṇḍakādīhi udakaṃ khobheti. Vuṭṭhiudakaṃ dhārānipātapupphuḷakehi udakaṃ khobheti. Sannisinnameva pana hutvā iddhinimmitamiva uppajjamānaṃ udakaṃ imaṃ padesaṃ pharati, imaṃ padesaṃ na pharatīti natthi. Tena aphuṭokāso nāma na hotīti. Tattha rahado viya karajakāyo, udakaṃ viya dutiyajjhānasukhaṃ. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.

    ૪૨૯. તતિયજ્ઝાનસુખઉપમાયં ઉપ્પલાનિ એત્થ સન્તીતિ ઉપ્પલિની. સેસપદદ્વયેસુપિ એસેવ નયો. એત્થ ચ સેતરત્તનીલેસુ યંકિઞ્ચિ ઉપ્પલં ઉપ્પલમેવ, ઊનકસતપત્તં પુણ્ડરીકં, સતપત્તં પદુમં. પત્તનિયમં વા વિનાપિ સેતં પદુમં, રત્તં પુણ્ડરીકન્તિ અયમેત્થ વિનિચ્છયો. ઉદકાનુગ્ગતાનીતિ ઉદકતો ન ઉગ્ગતાનિ. અન્તોનિમુગ્ગપોસીનીતિ ઉદકતલસ્સ અન્તો નિમુગ્ગાનિયેવ હુત્વા પોસીનિ, વડ્ઢીનીતિ અત્થો. સેસં પુરિમનયેનેવ વેદિતબ્બં.

    429. Tatiyajjhānasukhaupamāyaṃ uppalāni ettha santīti uppalinī. Sesapadadvayesupi eseva nayo. Ettha ca setarattanīlesu yaṃkiñci uppalaṃ uppalameva, ūnakasatapattaṃ puṇḍarīkaṃ, satapattaṃ padumaṃ. Pattaniyamaṃ vā vināpi setaṃ padumaṃ, rattaṃ puṇḍarīkanti ayamettha vinicchayo. Udakānuggatānīti udakato na uggatāni. Antonimuggaposīnīti udakatalassa anto nimuggāniyeva hutvā posīni, vaḍḍhīnīti attho. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.

    ૪૩૦. ચતુત્થજ્ઝાનસુખઉપમાયં પરિસુદ્ધેન ચેતસા પરિયોદાતેનાતિ એત્થ નિરુપક્કિલેસટ્ઠેન પરિસુદ્ધં. પભસ્સરટ્ઠેન પરિયોદાતં વેદિતબ્બં. ઓદાતેન વત્થેનાતિ ઇદં ઉતુફરણત્થં વુત્તં. કિલિટ્ઠવત્થેન હિ ઉતુફરણં ન હોતિ, તઙ્ખણધોતપરિસુદ્ધેન ઉતુફરણં બલવં હોતિ. ઇમિસ્સા હિ ઉપમાય વત્થં વિય કરજકાયો. ઉતુફરણં વિય ચતુત્થજ્ઝાનસુખં. તસ્મા યથા સુન્હાતસ્સ પુરિસસ્સ પરિસુદ્ધં વત્થં સસીસં પારુપિત્વા નિસિન્નસ્સ સરીરતો ઉતુ સબ્બમેવ વત્થં ફરતિ, ન કોચિ વત્થસ્સ અફુટોકાસો હોતિ. એવં ચતુત્થજ્ઝાનસુખેન ભિક્ખુનો કરજકાયસ્સ ન કોચિ ઓકાસો અફુટો હોતીતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ચતુત્થજ્ઝાનચિત્તમેવ વા વત્થં વિય, તંસમુટ્ઠાનરૂપં ઉતુફરણં વિય. યથા હિ કત્થચિ ઓદાતવત્થે કાયં અપ્ફુસન્તેપિ તંસમુટ્ઠાનેન ઉતુના સબ્બત્થકમેવ કાયો ફુટ્ઠો હોતિ. એવં ચતુત્થજ્ઝાનસમુટ્ઠિતેન સુખુમરૂપેન સબ્બત્થકમેવ ભિક્ખુનો કરજકાયો ફુટો હોતીતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો.

    430. Catutthajjhānasukhaupamāyaṃ parisuddhena cetasā pariyodātenāti ettha nirupakkilesaṭṭhena parisuddhaṃ. Pabhassaraṭṭhena pariyodātaṃ veditabbaṃ. Odātena vatthenāti idaṃ utupharaṇatthaṃ vuttaṃ. Kiliṭṭhavatthena hi utupharaṇaṃ na hoti, taṅkhaṇadhotaparisuddhena utupharaṇaṃ balavaṃ hoti. Imissā hi upamāya vatthaṃ viya karajakāyo. Utupharaṇaṃ viya catutthajjhānasukhaṃ. Tasmā yathā sunhātassa purisassa parisuddhaṃ vatthaṃ sasīsaṃ pārupitvā nisinnassa sarīrato utu sabbameva vatthaṃ pharati, na koci vatthassa aphuṭokāso hoti. Evaṃ catutthajjhānasukhena bhikkhuno karajakāyassa na koci okāso aphuṭo hotīti evamettha attho daṭṭhabbo. Catutthajjhānacittameva vā vatthaṃ viya, taṃsamuṭṭhānarūpaṃ utupharaṇaṃ viya. Yathā hi katthaci odātavatthe kāyaṃ apphusantepi taṃsamuṭṭhānena utunā sabbatthakameva kāyo phuṭṭho hoti. Evaṃ catutthajjhānasamuṭṭhitena sukhumarūpena sabbatthakameva bhikkhuno karajakāyo phuṭo hotīti evamettha attho daṭṭhabbo.

    ૪૩૧. પુબ્બેનિવાસઞાણઉપમાયં તંદિવસં કતકિરિયા પાકટા હોતીતિ તંદિવસં ગતગામત્તયમેવ ગહિતં. તત્થ ગામત્તયં ગતપુરિસો વિય પુબ્બેનિવાસઞાણલાભી દટ્ઠબ્બો. તયો ગામા વિય તયો ભવા દટ્ઠબ્બા. તસ્સ પુરિસસ્સ તીસુ ગામેસુ તંદિવસં કતકિરિયાય આવિભાવો વિય પુબ્બેનિવાસાય ચિત્તં અભિનીહરિત્વા નિસિન્નસ્સ ભિક્ખુનો તીસુ ભવેસુ કતકિરિયાય આવિભાવો દટ્ઠબ્બો.

    431. Pubbenivāsañāṇaupamāyaṃ taṃdivasaṃ katakiriyā pākaṭā hotīti taṃdivasaṃ gatagāmattayameva gahitaṃ. Tattha gāmattayaṃ gatapuriso viya pubbenivāsañāṇalābhī daṭṭhabbo. Tayo gāmā viya tayo bhavā daṭṭhabbā. Tassa purisassa tīsu gāmesu taṃdivasaṃ katakiriyāya āvibhāvo viya pubbenivāsāya cittaṃ abhinīharitvā nisinnassa bhikkhuno tīsu bhavesu katakiriyāya āvibhāvo daṭṭhabbo.

    ૪૩૨. દિબ્બચક્ખુઉપમાયં દ્વે અગારાતિ દ્વે ઘરા. સદ્વારાતિ સમ્મુખદ્વારા. અનુચઙ્કમન્તેતિ અપરાપરં સઞ્ચરન્તે. અનુવિચરન્તેતિ ઇતો ચિતો ચ વિચરન્તે, ઇતો પન ગેહા નિક્ખમિત્વા એતં ગેહં, એતસ્મા વા નિક્ખમિત્વા ઇમં ગેહં પવિસનવસેનપિ દટ્ઠબ્બા. તત્થ દ્વે અગારા સદ્વારા વિય ચુતિપટિસન્ધિયો, ચક્ખુમા પુરિસો વિય દિબ્બચક્ખુઞાણલાભી, ચક્ખુમતો પુરિસસ્સ દ્વિન્નં ગેહાનં અન્તરે ઠત્વા પસ્સતો દ્વે અગારે પવિસનકનિક્ખમનકપુરિસાનં પાકટકાલો વિય દિબ્બચક્ખુલાભિનો આલોકં વડ્ઢેત્વા ઓલોકેન્તસ્સ ચવનકઉપપજ્જનકસત્તાનં પાકટકાલો. કિં પન તે ઞાણસ્સ પાકટા, પુગ્ગલસ્સાતિ? ઞાણસ્સ. તસ્સ પાકટત્તા પન પુગ્ગલસ્સ પાકટાયેવાતિ.

    432. Dibbacakkhuupamāyaṃ dve agārāti dve gharā. Sadvārāti sammukhadvārā. Anucaṅkamanteti aparāparaṃ sañcarante. Anuvicaranteti ito cito ca vicarante, ito pana gehā nikkhamitvā etaṃ gehaṃ, etasmā vā nikkhamitvā imaṃ gehaṃ pavisanavasenapi daṭṭhabbā. Tattha dve agārā sadvārā viya cutipaṭisandhiyo, cakkhumā puriso viya dibbacakkhuñāṇalābhī, cakkhumato purisassa dvinnaṃ gehānaṃ antare ṭhatvā passato dve agāre pavisanakanikkhamanakapurisānaṃ pākaṭakālo viya dibbacakkhulābhino ālokaṃ vaḍḍhetvā olokentassa cavanakaupapajjanakasattānaṃ pākaṭakālo. Kiṃ pana te ñāṇassa pākaṭā, puggalassāti? Ñāṇassa. Tassa pākaṭattā pana puggalassa pākaṭāyevāti.

    ૪૩૩. આસવક્ખયઞાણઉપમાયં પબ્બતસઙ્ખેપેતિ પબ્બતમત્થકે. અનાવિલોતિ નિક્કદ્દમો. સિપ્પિયો ચ સમ્બુકા ચ સિપ્પિસમ્બુકં. સક્ખરા ચ કથલા ચ સક્ખરકથલં. મચ્છાનં ગુમ્બા ઘટાતિ મચ્છગુમ્બં. તિટ્ઠન્તમ્પિ ચરન્તમ્પીતિ એત્થ સક્ખરકથલં તિટ્ઠતિયેવ, ઇતરાનિ ચરન્તિપિ તિટ્ઠન્તિપિ. યથા પન અન્તરન્તરા ઠિતાસુપિ નિસિન્નાસુપિ વિજ્જમાનાસુપિ, ‘‘એતા ગાવો ચરન્તી’’તિ ચરન્તિયો ઉપાદાય ઇતરાપિ ચરન્તીતિ વુચ્ચન્તિ. એવં તિટ્ઠન્તમેવ સક્ખરકથલં ઉપાદાય ઇતરમ્પિ દ્વયં તિટ્ઠન્તન્તિ વુત્તં. ઇતરઞ્ચ દ્વયં ચરન્તં ઉપાદાય સક્ખરકથલમ્પિ ચરન્તન્તિ વુત્તં. તત્થ ચક્ખુમતો પુરિસસ્સ તીરે ઠત્વા પસ્સતો સિપ્પિસમ્બુકાદીનં વિભૂતકાલો વિય આસવાનં ખયાય ચિત્તં નીહરિત્વા નિસિન્નસ્સ ભિક્ખુનો ચતુન્નં સચ્ચાનં વિભૂતકાલો દટ્ઠબ્બો.

    433. Āsavakkhayañāṇaupamāyaṃ pabbatasaṅkhepeti pabbatamatthake. Anāviloti nikkaddamo. Sippiyo ca sambukā ca sippisambukaṃ. Sakkharā ca kathalā ca sakkharakathalaṃ. Macchānaṃ gumbā ghaṭāti macchagumbaṃ. Tiṭṭhantampi carantampīti ettha sakkharakathalaṃ tiṭṭhatiyeva, itarāni carantipi tiṭṭhantipi. Yathā pana antarantarā ṭhitāsupi nisinnāsupi vijjamānāsupi, ‘‘etā gāvo carantī’’ti carantiyo upādāya itarāpi carantīti vuccanti. Evaṃ tiṭṭhantameva sakkharakathalaṃ upādāya itarampi dvayaṃ tiṭṭhantanti vuttaṃ. Itarañca dvayaṃ carantaṃ upādāya sakkharakathalampi carantanti vuttaṃ. Tattha cakkhumato purisassa tīre ṭhatvā passato sippisambukādīnaṃ vibhūtakālo viya āsavānaṃ khayāya cittaṃ nīharitvā nisinnassa bhikkhuno catunnaṃ saccānaṃ vibhūtakālo daṭṭhabbo.

    ૪૩૪. ઇદાનિ સત્તહાકારેહિ સલિઙ્ગતો સગુણતો ખીણાસવસ્સ નામં ગણ્હન્તો, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમણો ઇતિપીતિઆદિમાહ. તત્થ એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમણો હોતીતિઆદીસુ, ભિક્ખવે, એવં ભિક્ખુ સમિતપાપત્તા સમણો હોતિ. બાહિતપાપત્તા બ્રાહ્મણો હોતિ. ન્હાતકિલેસત્તા ન્હાતકો હોતિ, ધોતકિલેસત્તાતિ અત્થો. ચતુમગ્ગઞાણસઙ્ખાતેહિ વેદેહિ અકુસલધમ્માનં ગતત્તા વેદગૂ હોતિ, વિદિતત્તાતિ અત્થો. તેનેવ વિદિતાસ્સ હોન્તીતિઆદિમાહ. કિલેસાનં સુતત્તા સોત્તિયો હોતિ, નિસ્સુતત્તા અપહતત્તાતિ અત્થો. કિલેસાનં આરકત્તા અરિયો હોતિ, હતત્તાતિ અત્થો. તેહિ આરકત્તા અરહં હોતિ, દૂરીભૂતત્તાતિ અત્થો. સેસં સબત્થ પાકટમેવાતિ.

    434. Idāni sattahākārehi saliṅgato saguṇato khīṇāsavassa nāmaṃ gaṇhanto, ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu samaṇo itipītiādimāha. Tattha evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu samaṇohotītiādīsu, bhikkhave, evaṃ bhikkhu samitapāpattā samaṇo hoti. Bāhitapāpattā brāhmaṇo hoti. Nhātakilesattā nhātako hoti, dhotakilesattāti attho. Catumaggañāṇasaṅkhātehi vedehi akusaladhammānaṃ gatattā vedagū hoti, viditattāti attho. Teneva viditāssa hontītiādimāha. Kilesānaṃ sutattā sottiyo hoti, nissutattā apahatattāti attho. Kilesānaṃ ārakattā ariyo hoti, hatattāti attho. Tehi ārakattā arahaṃ hoti, dūrībhūtattāti attho. Sesaṃ sabattha pākaṭamevāti.

    પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    મહાઅસ્સપુરસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Mahāassapurasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૯. મહાઅસ્સપુરસુત્તં • 9. Mahāassapurasuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૯. મહાઅસ્સપુરસુત્તવણ્ણના • 9. Mahāassapurasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact