Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરીગાથા-અટ્ઠકથા • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
૬. મહાપજાપતિગોતમીથેરીગાથાવણ્ણના
6. Mahāpajāpatigotamītherīgāthāvaṇṇanā
બુદ્ધ વીર નમો ત્યત્થૂતિઆદિકા મહાપજાપતિગોતમિયા ગાથા. અયમ્પિ કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે હંસવતીનગરે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્વા સત્થુ સન્તિકે ધમ્મં સુણન્તી સત્થારં એકં ભિક્ખુનિં રત્તઞ્ઞૂનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેન્તં દિસ્વા, અધિકારકમ્મં કત્વા તં ઠાનન્તરં પત્થેત્વા યાવજીવં દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા કપ્પસતસહસ્સં દેવમનુસ્સેસુ સંસરિત્વા, કસ્સપસ્સ ચ ભગવતો અન્તરે અમ્હાકઞ્ચ ભગવતો બુદ્ધસુઞ્ઞે લોકે બારાણસિયં પઞ્ચન્નં દાસિસતાનં જેટ્ઠિકા હુત્વા નિબ્બત્તિ. અથ સા વસ્સૂપનાયિકસમયે પઞ્ચ પચ્ચેકબુદ્ધે નન્દમૂલકપબ્ભારતો ઇસિપતને ઓતરિત્વા, નગરે પિણ્ડાય ચરિત્વા ઇસિપતનમેવ ગન્ત્વા, વસ્સૂપનાયિકસમયે કુટિયા અત્થાય હત્થકમ્મં પરિયેસન્તે દિસ્વા, તા દાસિયો તાસં અત્તનો ચ સામિકે સમાદપેત્વા ચઙ્કમાદિપરિવારસમ્પન્ના પઞ્ચ કુટિયો કારેત્વા, મઞ્ચપીઠપાનીયપરિભોજનીયભાજનાદીનિ ઉપટ્ઠપેત્વા પચ્ચેકબુદ્ધે તેમાસં તત્થેવ વસનત્થાય પટિઞ્ઞં કારેત્વા વારભિક્ખં પટ્ઠપેસું. યા અત્તનો વારદિવસે ભિક્ખં દાતું ન સક્કોતિ, તસ્સા સયં સકગેહતો નીહરિત્વા દેતિ. એવં તેમાસં પટિજગ્ગિત્વા પવારણાય સમ્પત્તાય એકેકં દાસિં એકેકં સાટકં વિસ્સજ્જાપેસિ. પઞ્ચથૂલસાટકસતાનિ અહેસું. તાનિ પરિવત્તાપેત્વા પઞ્ચન્નં પચ્ચેકબુદ્ધાનં તિચીવરાનિ કત્વા અદાસિ. પચ્ચેકબુદ્ધા તાસં પસ્સન્તીનંયેવ આકાસેન ગન્ધમાદનપબ્બતં અગમંસુ.
Buddhavīra namo tyatthūtiādikā mahāpajāpatigotamiyā gāthā. Ayampi kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā satthu santike dhammaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ rattaññūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā, adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ dānādīni puññāni katvā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā, kassapassa ca bhagavato antare amhākañca bhagavato buddhasuññe loke bārāṇasiyaṃ pañcannaṃ dāsisatānaṃ jeṭṭhikā hutvā nibbatti. Atha sā vassūpanāyikasamaye pañca paccekabuddhe nandamūlakapabbhārato isipatane otaritvā, nagare piṇḍāya caritvā isipatanameva gantvā, vassūpanāyikasamaye kuṭiyā atthāya hatthakammaṃ pariyesante disvā, tā dāsiyo tāsaṃ attano ca sāmike samādapetvā caṅkamādiparivārasampannā pañca kuṭiyo kāretvā, mañcapīṭhapānīyaparibhojanīyabhājanādīni upaṭṭhapetvā paccekabuddhe temāsaṃ tattheva vasanatthāya paṭiññaṃ kāretvā vārabhikkhaṃ paṭṭhapesuṃ. Yā attano vāradivase bhikkhaṃ dātuṃ na sakkoti, tassā sayaṃ sakagehato nīharitvā deti. Evaṃ temāsaṃ paṭijaggitvā pavāraṇāya sampattāya ekekaṃ dāsiṃ ekekaṃ sāṭakaṃ vissajjāpesi. Pañcathūlasāṭakasatāni ahesuṃ. Tāni parivattāpetvā pañcannaṃ paccekabuddhānaṃ ticīvarāni katvā adāsi. Paccekabuddhā tāsaṃ passantīnaṃyeva ākāsena gandhamādanapabbataṃ agamaṃsu.
તાપિ સબ્બા યાવજીવં કુસલં કત્વા દેવલોકે નિબ્બત્તિંસુ. તાસં જેટ્ઠિકા તતો ચવિત્વા બારાણસિયા અવિદૂરે પેસકારગામે પેસકારજેટ્ઠકસ્સ ગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્વા, પદુમવતિયા પુત્તે પઞ્ચસતે પચ્ચેકબુદ્ધે દિસ્વા સમ્પિયાયમાના સબ્બે વન્દિત્વા ભિક્ખં અદાસિ. તે ભત્તકિચ્ચં કત્વા ગન્ધમાદનમેવ અગમંસુ. સાપિ યાવજીવં કુસલં કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તી અમ્હાકં સત્થુ નિબ્બત્તિતો પુરેતરમેવ દેવદહનગરે મહાસુપ્પબુદ્ધસ્સ ગેહે પટિસન્ધિં ગણ્હિ, ગોતમીતિસ્સા ગોત્તાગતમેવ નામં અહોસિ; મહામાયાય કનિટ્ઠભગિની. લક્ખણપાઠકાપિ ‘‘ઇમાસં દ્વિન્નમ્પિ કુચ્છિયં વસિતા દારકા ચક્કવત્તિનો ભવિસ્સન્તી’’તિ બ્યાકરિંસુ. સુદ્ધોદનમહારાજા વયપ્પત્તકાલે દ્વેપિ મઙ્ગલં કત્વા અત્તનો ઘરં અભિનેસિ.
Tāpi sabbā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattiṃsu. Tāsaṃ jeṭṭhikā tato cavitvā bārāṇasiyā avidūre pesakāragāme pesakārajeṭṭhakassa gehe nibbattitvā viññutaṃ patvā, padumavatiyā putte pañcasate paccekabuddhe disvā sampiyāyamānā sabbe vanditvā bhikkhaṃ adāsi. Te bhattakiccaṃ katvā gandhamādanameva agamaṃsu. Sāpi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsarantī amhākaṃ satthu nibbattito puretarameva devadahanagare mahāsuppabuddhassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi, gotamītissā gottāgatameva nāmaṃ ahosi; mahāmāyāya kaniṭṭhabhaginī. Lakkhaṇapāṭhakāpi ‘‘imāsaṃ dvinnampi kucchiyaṃ vasitā dārakā cakkavattino bhavissantī’’ti byākariṃsu. Suddhodanamahārājā vayappattakāle dvepi maṅgalaṃ katvā attano gharaṃ abhinesi.
અપરભાગે અમ્હાકં સત્થરિ ઉપ્પજ્જિત્વા પવત્તિતવરધમ્મચક્કે અનુપુબ્બેન તત્થ તત્થ વેનેય્યાનં અનુગ્ગહં કરોન્તે વેસાલિં ઉપનિસ્સાય કૂટાગારસાલાયં વિહરન્તે સુદ્ધોદનમહારાજા સેતચ્છત્તસ્સ હેટ્ઠા અરહત્તં સચ્છિકત્વા પરિનિબ્બાયિ. અથ મહાપજાપતિગોતમી પબ્બજિતુકામા હુત્વા સત્થારં એકવારં પબ્બજ્જં યાચમાના અલભિત્વા દુતિયવારં કેસે છિન્દાપેત્વા કાસાયાનિ અચ્છાદેત્વા કલહવિવાદસુત્તન્તદેસનાપરિયોસાને (સુ॰ નિ॰ ૮૬૮ આદયો) નિક્ખમિત્વા પબ્બજિતાનં પઞ્ચન્નં સક્યકુમારસતાનં પાદપરિચારિકાહિ સદ્ધિં વેસાલિં ગન્ત્વા આનન્દત્થેરં સત્થારં યાચાપેત્વા અટ્ઠહિ ગરુધમ્મેહિ (અ॰ નિ॰ ૮.૫૧; ચૂળવ॰ ૪૦૩) પબ્બજ્જઞ્ચ ઉપસમ્પદઞ્ચ પટિલભિ. ઇતરા પન સબ્બાપિ એકતોઉપસમ્પન્ના અહેસું. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારતો પનેતં વત્થુ પાળિયં આગતમેવ.
Aparabhāge amhākaṃ satthari uppajjitvā pavattitavaradhammacakke anupubbena tattha tattha veneyyānaṃ anuggahaṃ karonte vesāliṃ upanissāya kūṭāgārasālāyaṃ viharante suddhodanamahārājā setacchattassa heṭṭhā arahattaṃ sacchikatvā parinibbāyi. Atha mahāpajāpatigotamī pabbajitukāmā hutvā satthāraṃ ekavāraṃ pabbajjaṃ yācamānā alabhitvā dutiyavāraṃ kese chindāpetvā kāsāyāni acchādetvā kalahavivādasuttantadesanāpariyosāne (su. ni. 868 ādayo) nikkhamitvā pabbajitānaṃ pañcannaṃ sakyakumārasatānaṃ pādaparicārikāhi saddhiṃ vesāliṃ gantvā ānandattheraṃ satthāraṃ yācāpetvā aṭṭhahi garudhammehi (a. ni. 8.51; cūḷava. 403) pabbajjañca upasampadañca paṭilabhi. Itarā pana sabbāpi ekatoupasampannā ahesuṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ vatthu pāḷiyaṃ āgatameva.
એવં ઉપસમ્પન્ના પન મહાપજાપતિગોતમી સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા અભિવાદેત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. અથસ્સા સત્થા ધમ્મં દેસેસિ. સા સત્થુ સન્તિકે કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા ભાવનમનુયુઞ્જન્તી ન ચિરસ્સેવ અભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદાપરિવારં અરહત્તં પાપુણિ. સેસા પન પઞ્ચસતા ભિક્ખુનિયો નન્દકોવાદપરિયોસાને (મ॰ નિ॰ ૩.૩૯૮ આદયો) છળભિઞ્ઞા અહેસું. અથેકદિવસં સત્થા જેતવનમહાવિહારે અરિયગણમજ્ઝે નિસિન્નો ભિક્ખુનિયો ઠાનન્તરે ઠપેન્તો મહાપજાપતિગોતમિં રત્તઞ્ઞૂનં ભિક્ખુનીનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેસિ. સા ફલસુખેન નિબ્બાનસુખેન ચ વીતિનામેન્તી કતઞ્ઞુતાય ઠત્વા એકદિવસં સત્થુ ગુણાભિત્થવનપુબ્બકઉપકારકવિભાવનામુખેન અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તી –
Evaṃ upasampannā pana mahāpajāpatigotamī satthāraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Athassā satthā dhammaṃ desesi. Sā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā bhāvanamanuyuñjantī na cirasseva abhiññāpaṭisambhidāparivāraṃ arahattaṃ pāpuṇi. Sesā pana pañcasatā bhikkhuniyo nandakovādapariyosāne (ma. ni. 3.398 ādayo) chaḷabhiññā ahesuṃ. Athekadivasaṃ satthā jetavanamahāvihāre ariyagaṇamajjhe nisinno bhikkhuniyo ṭhānantare ṭhapento mahāpajāpatigotamiṃ rattaññūnaṃ bhikkhunīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Sā phalasukhena nibbānasukhena ca vītināmentī kataññutāya ṭhatvā ekadivasaṃ satthu guṇābhitthavanapubbakaupakārakavibhāvanāmukhena aññaṃ byākarontī –
૧૫૭.
157.
‘‘બુદ્ધવીર નમો ત્યત્થુ, સબ્બસત્તાનમુત્તમ;
‘‘Buddhavīra namo tyatthu, sabbasattānamuttama;
યો મં દુક્ખા પમોચેસિ, અઞ્ઞઞ્ચ બહુકં જનં.
Yo maṃ dukkhā pamocesi, aññañca bahukaṃ janaṃ.
૧૫૮.
158.
‘‘સબ્બદુક્ખં પરિઞ્ઞાતં, હેતુતણ્હા વિસોસિતા;
‘‘Sabbadukkhaṃ pariññātaṃ, hetutaṇhā visositā;
ભાવિતો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, નિરોધો ફુસિતો મયા.
Bhāvito aṭṭhaṅgiko maggo, nirodho phusito mayā.
૧૫૯.
159.
‘‘માતા પુત્તો પિતા ભાતા, અય્યકા ચ પુરે અહું;
‘‘Mātā putto pitā bhātā, ayyakā ca pure ahuṃ;
યથાભુચ્ચમજાનન્તી, સંસરિંહં અનિબ્બિસં.
Yathābhuccamajānantī, saṃsariṃhaṃ anibbisaṃ.
૧૬૦.
160.
‘‘દિટ્ઠો હિ મે સો ભગવા, અન્તિમોયં સમુસ્સયો;
‘‘Diṭṭho hi me so bhagavā, antimoyaṃ samussayo;
વિક્ખીણો જાતિસંસારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો.
Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo.
૧૬૧.
161.
‘‘આરદ્ધવીરિયે પહિતત્તે, નિચ્ચં દળ્હપરક્કમે;
‘‘Āraddhavīriye pahitatte, niccaṃ daḷhaparakkame;
સમગ્ગે સાવકે પસ્સે, એસા બુદ્ધાન વન્દના.
Samagge sāvake passe, esā buddhāna vandanā.
૧૬૨.
162.
‘‘બહૂનં વત અત્થાય, માયા જનયિ ગોતમં;
‘‘Bahūnaṃ vata atthāya, māyā janayi gotamaṃ;
બ્યાધિમરણતુન્નાનં, દુક્ખક્ખન્ધં બ્યપાનુદી’’તિ. – ઇમા ગાથા અભાસિ;
Byādhimaraṇatunnānaṃ, dukkhakkhandhaṃ byapānudī’’ti. – imā gāthā abhāsi;
તત્થ બુદ્ધવીરાતિ ચતુસચ્ચબુદ્ધેસુ વીર, સબ્બબુદ્ધા હિ ઉત્તમવીરિયેહિ ચતુસચ્ચબુદ્ધેહિ વા ચતુબ્બિધસમ્મપ્પધાનવીરિયનિપ્ફત્તિયા વિજિતવિજયત્તા વીરા નામ. ભગવા પન વીરિયપારમિપારિપૂરિયા ચતુરઙ્ગસમન્નાગતવીરિયાધિટ્ઠાનેન સાતિસયચતુબ્બિધસમ્મપ્પધાનકિચ્ચનિપ્ફત્તિયા તસ્સા ચ વેનેય્યસન્તાને સમ્મદેવ પતિટ્ઠાપિતત્તા વિસેસતો વીરિયયુત્તતાય વીરોતિ વત્તબ્બતં અરહતિ. નમો ત્યત્થૂતિ નમો નમક્કારો તે હોતુ. સબ્બસત્તાનમુત્તમાતિ અપદાદિભેદેસુ સત્તેસુ સીલાદિગુણેહિ ઉત્તમો ભગવા. તદેકદેસં સત્થુપકારગુણં દસ્સેતું, ‘‘યો મં દુક્ખા પમોચેસિ, અઞ્ઞઞ્ચ બહુકં જન’’ન્તિ વત્વા અત્તનો દુક્ખા પમુત્તભાવં વિભાવેન્તી ‘‘સબ્બદુક્ખ’’ન્તિ ગાથમાહ.
Tattha buddhavīrāti catusaccabuddhesu vīra, sabbabuddhā hi uttamavīriyehi catusaccabuddhehi vā catubbidhasammappadhānavīriyanipphattiyā vijitavijayattā vīrā nāma. Bhagavā pana vīriyapāramipāripūriyā caturaṅgasamannāgatavīriyādhiṭṭhānena sātisayacatubbidhasammappadhānakiccanipphattiyā tassā ca veneyyasantāne sammadeva patiṭṭhāpitattā visesato vīriyayuttatāya vīroti vattabbataṃ arahati. Namo tyatthūti namo namakkāro te hotu. Sabbasattānamuttamāti apadādibhedesu sattesu sīlādiguṇehi uttamo bhagavā. Tadekadesaṃ satthupakāraguṇaṃ dassetuṃ, ‘‘yo maṃ dukkhā pamocesi, aññañca bahukaṃ jana’’nti vatvā attano dukkhā pamuttabhāvaṃ vibhāventī ‘‘sabbadukkha’’nti gāthamāha.
પુન યતો પમોચેસિ, તં વટ્ટદુક્ખં એકદેસેન દસ્સેન્તી ‘‘માતા પુત્તો’’તિ ગાથમાહ. તત્થ યથાભુચ્ચમજાનન્તીતિ પવત્તિહેતુઆદિં યથાભૂતં અનવબુજ્ઝન્તી. સંસરિંહં અનિબ્બિસન્તિ સંસારસમુદ્દે પતિટ્ઠં અવિન્દન્તી અલભન્તી ભવાદીસુ અપરાપરુપ્પત્તિવસેન સંસરિં અહન્તિ કથેન્તી આહ ‘‘માતા પુત્તો’’તિઆદિ. યસ્મિં ભવે એતસ્સ માતા અહોસિ, તતો અઞ્ઞસ્મિં ભવે તસ્સેવ પુત્તો, તતો અઞ્ઞસ્મિં ભવે પિતા ભાતા અહૂતિ અત્થો.
Puna yato pamocesi, taṃ vaṭṭadukkhaṃ ekadesena dassentī ‘‘mātā putto’’ti gāthamāha. Tattha yathābhuccamajānantīti pavattihetuādiṃ yathābhūtaṃ anavabujjhantī. Saṃsariṃhaṃ anibbisanti saṃsārasamudde patiṭṭhaṃ avindantī alabhantī bhavādīsu aparāparuppattivasena saṃsariṃ ahanti kathentī āha ‘‘mātā putto’’tiādi. Yasmiṃ bhave etassa mātā ahosi, tato aññasmiṃ bhave tasseva putto, tato aññasmiṃ bhave pitā bhātā ahūti attho.
‘‘દિટ્ઠો હિ મે’’તિ ગાથાયપિ અત્તનો દુક્ખતો પમુત્તભાવમેવ વિભાવેતિ. તત્થ દિટ્ઠો હિ મે સો ભગવાતિ સો ભગવા સમ્માસમ્બુદ્ધો અત્તના દિટ્ઠલોકુત્તરધમ્મદસ્સનેન ઞાણચક્ખુના મયા પચ્ચક્ખતો દિટ્ઠો. યો હિ ધમ્મં પસ્સતિ, સો ભગવન્તં પસ્સતિ નામ. યથાહ – ‘‘યો ખો, વક્કલિ, ધમ્મં પસ્સતિ, સો મં પસ્સતી’’તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૩.૮૭).
‘‘Diṭṭhohi me’’ti gāthāyapi attano dukkhato pamuttabhāvameva vibhāveti. Tattha diṭṭho hi me so bhagavāti so bhagavā sammāsambuddho attanā diṭṭhalokuttaradhammadassanena ñāṇacakkhunā mayā paccakkhato diṭṭho. Yo hi dhammaṃ passati, so bhagavantaṃ passati nāma. Yathāha – ‘‘yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’tiādi (saṃ. ni. 3.87).
આરદ્ધવીરિયેતિ પગ્ગહિતવીરિયે. પહિતત્તેતિ નિબ્બાનં પેસિતચિત્તે. નિચ્ચં દળ્હપરક્કમેતિ અપત્તસ્સ પત્તિયા પત્તસ્સ વેપુલ્લત્થાય સબ્બકાલં થિરપરક્કમે. સમગ્ગેતિ સીલદિટ્ઠિસામઞ્ઞેન સંહતભાવેન સમગ્ગે. સત્થુદેસનાય સવનન્તે જાતત્તા સાવકે, ‘‘ઇમે મગ્ગટ્ઠા ઇમે ફલટ્ઠા’’તિ યાથાવતો પસ્સતિ. એસા બુદ્ધાન વન્દનાતિ યા સત્થુ ધમ્મસરીરભૂતસ્સ અરિયસાવકાનં અરિયભાવભૂતસ્સ ચ લોકુત્તરધમ્મસ્સ અત્તપચ્ચક્ખકિરિયા, એસા સમ્માસમ્બુદ્ધાનં સાવકબુદ્ધાનઞ્ચ વન્દના યાથાવતો ગુણનિન્નતા.
Āraddhavīriyeti paggahitavīriye. Pahitatteti nibbānaṃ pesitacitte. Niccaṃ daḷhaparakkameti apattassa pattiyā pattassa vepullatthāya sabbakālaṃ thiraparakkame. Samaggeti sīladiṭṭhisāmaññena saṃhatabhāvena samagge. Satthudesanāya savanante jātattā sāvake, ‘‘ime maggaṭṭhā ime phalaṭṭhā’’ti yāthāvato passati. Esā buddhāna vandanāti yā satthu dhammasarīrabhūtassa ariyasāvakānaṃ ariyabhāvabhūtassa ca lokuttaradhammassa attapaccakkhakiriyā, esā sammāsambuddhānaṃ sāvakabuddhānañca vandanā yāthāvato guṇaninnatā.
‘‘બહૂનં વત અત્થાયા’’તિ ઓસાનગાથાયપિ સત્થુ લોકસ્સ બહૂપકારતંયેવ વિભાવેતિ. યં પનેત્થ અત્થતો ન વિભત્તં, તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
‘‘Bahūnaṃ vata atthāyā’’ti osānagāthāyapi satthu lokassa bahūpakārataṃyeva vibhāveti. Yaṃ panettha atthato na vibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
અથેકદા મહાપજાપતિગોતમી સત્થરિ વેસાલિયં વિહરન્તે મહાવને કૂટાગારસાલાયં સયં વેસાલિયં ભિક્ખુનુપસ્સયે વિહરન્તી પુબ્બણ્હસમયં વેસાલિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા ભત્તં ભુઞ્જિત્વા અત્તનો દિવાટ્ઠાને યથાપરિચ્છિન્નકાલં ફલસમાપત્તિસુખેન વીતિનામેત્વા ફલસમાપત્તિતો વુટ્ઠાય અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા સોમનસ્સજાતા અત્તનો આયુસઙ્ખારે આવજ્જેન્તી તેસં ખીણભાવં ઞત્વા એવં ચિન્તેસિ – ‘‘યંનૂનાહં વિહારં ગન્ત્વા ભગવન્તં અનુજાનાપેત્વા મનોભાવનીયે ચ થેરે સબ્બેવ સબ્રહ્મચરિયે આપુચ્છિત્વા ઇધેવ આગન્ત્વા પરિનિબ્બાયેય્ય’’ન્તિ. યથા ચ થેરિયા, એવં તસ્સા પરિવારભૂતાનં પઞ્ચન્નં ભિક્ખુનિસતાનં પરિવિતક્કો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેરી ૨.૨.૯૭-૨૮૮) –
Athekadā mahāpajāpatigotamī satthari vesāliyaṃ viharante mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ sayaṃ vesāliyaṃ bhikkhunupassaye viharantī pubbaṇhasamayaṃ vesāliyaṃ piṇḍāya caritvā bhattaṃ bhuñjitvā attano divāṭṭhāne yathāparicchinnakālaṃ phalasamāpattisukhena vītināmetvā phalasamāpattito vuṭṭhāya attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā somanassajātā attano āyusaṅkhāre āvajjentī tesaṃ khīṇabhāvaṃ ñatvā evaṃ cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ vihāraṃ gantvā bhagavantaṃ anujānāpetvā manobhāvanīye ca there sabbeva sabrahmacariye āpucchitvā idheva āgantvā parinibbāyeyya’’nti. Yathā ca theriyā, evaṃ tassā parivārabhūtānaṃ pañcannaṃ bhikkhunisatānaṃ parivitakko ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.2.97-288) –
‘‘એકદા લોકપજ્જોતો, વેસાલિયં મહાવને;
‘‘Ekadā lokapajjoto, vesāliyaṃ mahāvane;
કૂટાગારે કુસાલાયં, વસતે નરસારથિ.
Kūṭāgāre kusālāyaṃ, vasate narasārathi.
‘‘તદા જિનસ્સ માતુચ્છા, મહાગોતમિ ભિક્ખુની;
‘‘Tadā jinassa mātucchā, mahāgotami bhikkhunī;
તહિં કતે પુરે રમ્મે, વસી ભિક્ખુનુપસ્સયે.
Tahiṃ kate pure ramme, vasī bhikkhunupassaye.
‘‘ભિક્ખુનીહિ વિમુત્તાહિ, સતેહિ સહ પઞ્ચહિ;
‘‘Bhikkhunīhi vimuttāhi, satehi saha pañcahi;
રહોગતાય તસ્સેવં, ચિતસ્સાસિ વિતક્કિતં.
Rahogatāya tassevaṃ, citassāsi vitakkitaṃ.
‘‘બુદ્ધસ્સ પરિનિબ્બાનં, સાવકગ્ગયુગસ્સ વા;
‘‘Buddhassa parinibbānaṃ, sāvakaggayugassa vā;
રાહુલાનન્દનન્દાનં, નાહં લચ્છામિ પસ્સિતું.
Rāhulānandanandānaṃ, nāhaṃ lacchāmi passituṃ.
‘‘બુદ્ધસ્સ પરિનિબ્બાના, સાવકગ્ગયુગસ્સ વા;
‘‘Buddhassa parinibbānā, sāvakaggayugassa vā;
મહાકસ્સપનન્દાનં, આનન્દરાહુલાન ચ.
Mahākassapanandānaṃ, ānandarāhulāna ca.
‘‘પટિકચ્ચાયુસઙ્ખારં, ઓસજ્જિત્વાન નિબ્બુતિં;
‘‘Paṭikaccāyusaṅkhāraṃ, osajjitvāna nibbutiṃ;
ગચ્છેય્યં લોકનાથેન, અનુઞ્ઞાતા મહેસિના.
Gaccheyyaṃ lokanāthena, anuññātā mahesinā.
‘‘તથા પઞ્ચસતાનમ્પિ, ભિક્ખુનીનં વિતક્કિતં;
‘‘Tathā pañcasatānampi, bhikkhunīnaṃ vitakkitaṃ;
આસિ ખેમાદિકાનમ્પિ, એતદેવ વિતક્કિતં.
Āsi khemādikānampi, etadeva vitakkitaṃ.
‘‘ભૂમિચાલો તદા અસિ, નાદિતા દેવદુન્દુભી;
‘‘Bhūmicālo tadā asi, nāditā devadundubhī;
ઉપસ્સયાધિવત્થાયો, દેવતા સોકપીળિતા.
Upassayādhivatthāyo, devatā sokapīḷitā.
‘‘વિલપન્તા સુકરુણં, તત્થસ્સૂનિ પવત્તયું;
‘‘Vilapantā sukaruṇaṃ, tatthassūni pavattayuṃ;
મિત્તા ભિક્ખુનિયો તાહિ, ઉપગન્ત્વાન ગોતમિં.
Mittā bhikkhuniyo tāhi, upagantvāna gotamiṃ.
‘‘નિપચ્ચ સિરસા પાદે, ઇદં વચનમબ્રવું;
‘‘Nipacca sirasā pāde, idaṃ vacanamabravuṃ;
તત્થ તોયલવાસિત્તા, મયમય્યે રહોગતા.
Tattha toyalavāsittā, mayamayye rahogatā.
‘‘સા ચલા ચલિતા ભૂમિ, નાદિતા દેવદુન્દુભી;
‘‘Sā calā calitā bhūmi, nāditā devadundubhī;
પરિદેવા ચ સુય્યન્તે, કિમત્થં નૂન ગોતમી.
Paridevā ca suyyante, kimatthaṃ nūna gotamī.
‘‘તદા અવોચ સા સબ્બં, યથાપરિવિતક્કિતં;
‘‘Tadā avoca sā sabbaṃ, yathāparivitakkitaṃ;
તાયોપિ સબ્બા આહંસુ, યથાપરિવિતક્કિતં.
Tāyopi sabbā āhaṃsu, yathāparivitakkitaṃ.
‘‘યદિ તે રુચિતં અય્યે, નિબ્બાનં પરમં સિવં;
‘‘Yadi te rucitaṃ ayye, nibbānaṃ paramaṃ sivaṃ;
નિબ્બાયિસ્સામ સબ્બાપિ, બુદ્ધાનુઞ્ઞાય સુબ્બતે.
Nibbāyissāma sabbāpi, buddhānuññāya subbate.
‘‘મયં સહાવ નિક્ખન્તા, ઘરાપિ ચ ભવાપિ ચ;
‘‘Mayaṃ sahāva nikkhantā, gharāpi ca bhavāpi ca;
સહાયેવ ગમિસ્સામ, નિબ્બાનં પદમુત્તમં.
Sahāyeva gamissāma, nibbānaṃ padamuttamaṃ.
‘‘નિબ્બાનાય વજન્તીનં, કિં વક્ખામીતિ સા વદં;
‘‘Nibbānāya vajantīnaṃ, kiṃ vakkhāmīti sā vadaṃ;
સહ સબ્બાહિ નિગ્ગઞ્છિ, ભિક્ખુનીનિલયા તદા.
Saha sabbāhi niggañchi, bhikkhunīnilayā tadā.
‘‘ઉપસ્સયે યાધિવત્થા, દેવતા તા ખમન્તુ મે;
‘‘Upassaye yādhivatthā, devatā tā khamantu me;
ભિક્ખુનીનિલયસ્સેદં, પચ્છિમં દસ્સનં મમ.
Bhikkhunīnilayassedaṃ, pacchimaṃ dassanaṃ mama.
‘‘ન જરા મચ્ચુ વા યત્થ, અપ્પિયેહિ સમાગમો;
‘‘Na jarā maccu vā yattha, appiyehi samāgamo;
પિયેહિ ન વિયોગોત્થિ, તં વજિસ્સં અસઙ્ખતં.
Piyehi na viyogotthi, taṃ vajissaṃ asaṅkhataṃ.
‘‘અવીતરાગા તં સુત્વા, વચનં સુગતોરસા;
‘‘Avītarāgā taṃ sutvā, vacanaṃ sugatorasā;
સોકટ્ટા પરિદેવિંસુ, અહો નો અપ્પપુઞ્ઞતા.
Sokaṭṭā parideviṃsu, aho no appapuññatā.
‘‘ભિક્ખુનીનિલયો સુઞ્ઞો, ભૂતો તાહિ વિના અયં;
‘‘Bhikkhunīnilayo suñño, bhūto tāhi vinā ayaṃ;
પભાતે વિય તારાયો, ન દિસ્સન્તિ જિનોરસા.
Pabhāte viya tārāyo, na dissanti jinorasā.
‘‘નિબ્બાનં ગોતમી યાતિ, સતેહિ સહ પઞ્ચહિ;
‘‘Nibbānaṃ gotamī yāti, satehi saha pañcahi;
નદીસતેહિવ સહ, ગઙ્ગા પઞ્ચહિ સાગરં.
Nadīsatehiva saha, gaṅgā pañcahi sāgaraṃ.
‘‘રથિયાય વજન્તિયો, દિસ્વા સદ્ધા ઉપાસિકા;
‘‘Rathiyāya vajantiyo, disvā saddhā upāsikā;
ઘરા નિક્ખમ્મ પાદેસુ, નિપચ્ચ ઇદમબ્રવું.
Gharā nikkhamma pādesu, nipacca idamabravuṃ.
‘‘પસીદસ્સુ મહાભોગે, અનાથાયો વિહાય નો;
‘‘Pasīdassu mahābhoge, anāthāyo vihāya no;
તયા ન યુત્તા નિબ્બાતું, ઇચ્છટ્ટા વિલપિંસુ તા.
Tayā na yuttā nibbātuṃ, icchaṭṭā vilapiṃsu tā.
‘‘તાસં સોકપહાનત્થં, અવોચ મધુરં ગિરં;
‘‘Tāsaṃ sokapahānatthaṃ, avoca madhuraṃ giraṃ;
રુદિતેન અલં પુત્તા, હાસકાલોયમજ્જ વો.
Ruditena alaṃ puttā, hāsakāloyamajja vo.
‘‘પરિઞ્ઞાતં મયા દુક્ખં, દુક્ખહેતુ વિવજ્જિતો;
‘‘Pariññātaṃ mayā dukkhaṃ, dukkhahetu vivajjito;
નિરોધો મે સચ્છિકતો, મગ્ગો ચાપિ સુભાવિતો.
Nirodho me sacchikato, maggo cāpi subhāvito.
‘‘પરિચિણ્ણો મયા સત્થા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં;
‘‘Pariciṇṇo mayā satthā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;
ઓહિતો ગરુકો ભારો, ભવનેત્તિ સમૂહતા.
Ohito garuko bhāro, bhavanetti samūhatā.
‘‘યસ્સત્થાય પબ્બજિતા, અગારસ્માનગારિયં;
‘‘Yassatthāya pabbajitā, agārasmānagāriyaṃ;
સો મે અત્થો અનુપ્પત્તો, સબ્બસંયોજનક્ખયો.
So me attho anuppatto, sabbasaṃyojanakkhayo.
‘‘બુદ્ધો તસ્સ ચ સદ્ધમ્મો, અનૂનો યાવ તિટ્ઠતિ;
‘‘Buddho tassa ca saddhammo, anūno yāva tiṭṭhati;
નિબ્બાતું તાવ કાલો મે, મા મં સોચથ પુત્તિકા.
Nibbātuṃ tāva kālo me, mā maṃ socatha puttikā.
‘‘કોણ્ડઞ્ઞાનન્દનન્દાદી , તિટ્ઠન્તિ રાહુલો જિનો;
‘‘Koṇḍaññānandanandādī , tiṭṭhanti rāhulo jino;
સુખિતો સહિતો સઙ્ઘો, હતદબ્બા ચ તિત્થિયા.
Sukhito sahito saṅgho, hatadabbā ca titthiyā.
‘‘ઓક્કાકવંસસ્સ યસો, ઉસ્સિતો મારમદ્દનો;
‘‘Okkākavaṃsassa yaso, ussito māramaddano;
નનુ સમ્પતિ કાલો મે, નિબ્બાનત્થાય પુત્તિકા.
Nanu sampati kālo me, nibbānatthāya puttikā.
‘‘ચિરપ્પભુતિ યં મય્હં, પત્થિતં અજ્જ સિજ્ઝતે;
‘‘Cirappabhuti yaṃ mayhaṃ, patthitaṃ ajja sijjhate;
આનન્દભેરિકાલોયં, કિં વો અસ્સૂહિ પુત્તિકા.
Ānandabherikāloyaṃ, kiṃ vo assūhi puttikā.
‘‘સચે મયિ દયા અત્થિ, યદિ ચત્થિ કતઞ્ઞુતા;
‘‘Sace mayi dayā atthi, yadi catthi kataññutā;
સદ્ધમ્મટ્ઠિતિયા સબ્બા, કરોથ વીરિયં દળ્હં.
Saddhammaṭṭhitiyā sabbā, karotha vīriyaṃ daḷhaṃ.
‘‘થીનં અદાસિ પબ્બજ્જં, સમ્બુદ્ધો યાચિતો મયા;
‘‘Thīnaṃ adāsi pabbajjaṃ, sambuddho yācito mayā;
તસ્મા યથાહં નન્દિસ્સં, તથા તમનુતિટ્ઠથ.
Tasmā yathāhaṃ nandissaṃ, tathā tamanutiṭṭhatha.
‘‘તા એવમનુસાસિત્વા, ભિક્ખુનીહિ પુરક્ખતા;
‘‘Tā evamanusāsitvā, bhikkhunīhi purakkhatā;
ઉપેચ્ચ બુદ્ધં વન્દિત્વા, ઇદં વચનમબ્રવિ.
Upecca buddhaṃ vanditvā, idaṃ vacanamabravi.
‘‘અહં સુગત તે માતા, ત્વઞ્ચ વીર પિતા મમ;
‘‘Ahaṃ sugata te mātā, tvañca vīra pitā mama;
સદ્ધમ્મસુખદ નાથ, તયિ જાતામ્હિ ગોતમ.
Saddhammasukhada nātha, tayi jātāmhi gotama.
‘‘સંવદ્ધિતોયં સુગત, રૂપકાયો મયા તવ;
‘‘Saṃvaddhitoyaṃ sugata, rūpakāyo mayā tava;
અનિન્દિતો ધમ્મકાયો, મમ સંવદ્ધિતો તયા.
Anindito dhammakāyo, mama saṃvaddhito tayā.
‘‘મુહુત્તં તણ્હાસમણં, ખીરં ત્વં પાયિતો મયા;
‘‘Muhuttaṃ taṇhāsamaṇaṃ, khīraṃ tvaṃ pāyito mayā;
તયાહં સન્તમચ્ચન્તં, ધમ્મખીરઞ્હિ પાયિતા.
Tayāhaṃ santamaccantaṃ, dhammakhīrañhi pāyitā.
‘‘બન્ધનારક્ખણે મય્હં, અણણો ત્વં મહામુને;
‘‘Bandhanārakkhaṇe mayhaṃ, aṇaṇo tvaṃ mahāmune;
પુત્તકામા થિયો યાચં, લભન્તિ તાદિસં સુતં.
Puttakāmā thiyo yācaṃ, labhanti tādisaṃ sutaṃ.
‘‘મન્ધાતાદિનરિન્દાનં, યા માતા સા ભવણ્ણવે;
‘‘Mandhātādinarindānaṃ, yā mātā sā bhavaṇṇave;
નિમુગ્ગાહં તયા પુત્ત, તારિતા ભવસાગરા.
Nimuggāhaṃ tayā putta, tāritā bhavasāgarā.
‘‘રઞ્ઞો માતા મહેસીતિ, સુલભં નામમિત્થિનં;
‘‘Rañño mātā mahesīti, sulabhaṃ nāmamitthinaṃ;
બુદ્ધમાતાતિ યં નામં, એતં પરમદુલ્લભં.
Buddhamātāti yaṃ nāmaṃ, etaṃ paramadullabhaṃ.
‘‘તઞ્ચ લદ્ધં મહાવીર, પણિધાનં મમં તયા;
‘‘Tañca laddhaṃ mahāvīra, paṇidhānaṃ mamaṃ tayā;
અણુકં વા મહન્તં વા, તં સબ્બં પૂરિતં મયા.
Aṇukaṃ vā mahantaṃ vā, taṃ sabbaṃ pūritaṃ mayā.
‘‘પરિનિબ્બાતુમિચ્છામિ , વિહાયેમં કળેવરં;
‘‘Parinibbātumicchāmi , vihāyemaṃ kaḷevaraṃ;
અનુજાનાહિ મે વીર, દુક્ખન્તકર નાયક.
Anujānāhi me vīra, dukkhantakara nāyaka.
‘‘ચક્કઙ્કુસધજાકિણ્ણે, પાદે કમલકોમલે;
‘‘Cakkaṅkusadhajākiṇṇe, pāde kamalakomale;
પસારેહિ પણામં તે, કરિસ્સં પુત્તઉત્તમે.
Pasārehi paṇāmaṃ te, karissaṃ puttauttame.
‘‘સુવણ્ણરાસિસઙ્કાસં, સરીરં કુરુ પાકટં;
‘‘Suvaṇṇarāsisaṅkāsaṃ, sarīraṃ kuru pākaṭaṃ;
કત્વા દેહં સુદિટ્ઠં તે, સન્તિં ગચ્છામિ નાયક.
Katvā dehaṃ sudiṭṭhaṃ te, santiṃ gacchāmi nāyaka.
‘‘દ્વત્તિંસલક્ખણૂપેતં, સુપ્પભાલઙ્કતં તનું;
‘‘Dvattiṃsalakkhaṇūpetaṃ, suppabhālaṅkataṃ tanuṃ;
સઞ્ઝાઘનાવ બાલક્કં, માતુચ્છં દસ્સયી જિનો.
Sañjhāghanāva bālakkaṃ, mātucchaṃ dassayī jino.
‘‘ફુલ્લારવિન્દસંકાસે , તરુણાદિચ્ચસપ્પભે;
‘‘Phullāravindasaṃkāse , taruṇādiccasappabhe;
ચક્કઙ્કિતે પાદતલે, તતો સા સિરસા પતિ.
Cakkaṅkite pādatale, tato sā sirasā pati.
‘‘પણમામિ નરાદિચ્ચ, આદિચ્ચકુલકેતુકં;
‘‘Paṇamāmi narādicca, ādiccakulaketukaṃ;
પચ્છિમે મરણે મય્હં, ન તં ઇક્ખામહં પુનો.
Pacchime maraṇe mayhaṃ, na taṃ ikkhāmahaṃ puno.
‘‘ઇત્થિયો નામ લોકગ્ગ, સબ્બદોસાકરા મતા;
‘‘Itthiyo nāma lokagga, sabbadosākarā matā;
યદિ કો ચત્થિ દોસો મે, ખમસ્સુ કરુણાકર.
Yadi ko catthi doso me, khamassu karuṇākara.
‘‘ઇત્થિકાનઞ્ચ પબ્બજ્જં, હં તં યાચિં પુનપ્પુનં;
‘‘Itthikānañca pabbajjaṃ, haṃ taṃ yāciṃ punappunaṃ;
તત્થ ચે અત્થિ દોસો મે, તં ખમસ્સુ નરાસભ.
Tattha ce atthi doso me, taṃ khamassu narāsabha.
‘‘મયા ભિક્ખુનિયો વીર, તવાનુઞ્ઞાય સાસિતા;
‘‘Mayā bhikkhuniyo vīra, tavānuññāya sāsitā;
તત્ર ચે અત્થિ દુન્નીતં, તં ખમસ્સુ ખમાધિપ.
Tatra ce atthi dunnītaṃ, taṃ khamassu khamādhipa.
‘‘અક્ખન્તે નામ ખન્તબ્બં, કિં ભવે ગુણભૂસને;
‘‘Akkhante nāma khantabbaṃ, kiṃ bhave guṇabhūsane;
કિમુત્તરં તે વત્થામિ, નિબ્બાનાય વજન્તિયા.
Kimuttaraṃ te vatthāmi, nibbānāya vajantiyā.
‘‘સુદ્ધે અનૂને મમ ભિક્ખુસઙ્ઘે, લોકા ઇતો નિસ્સરિતું ખમન્તે;
‘‘Suddhe anūne mama bhikkhusaṅghe, lokā ito nissarituṃ khamante;
પભાતકાલે બ્યસનઙ્ગતાનં, દિસ્વાન નિય્યાતિવ ચન્દલેખા.
Pabhātakāle byasanaṅgatānaṃ, disvāna niyyātiva candalekhā.
‘‘તદેતરા ભિક્ખુનિયો જિનગ્ગં, તારાવ ચન્દાનુગતા સુમેરું;
‘‘Tadetarā bhikkhuniyo jinaggaṃ, tārāva candānugatā sumeruṃ;
પદક્ખિણં કચ્ચ નિપચ્ચ પાદે, ઠિતા મુખન્તં સમુદિક્ખમાના.
Padakkhiṇaṃ kacca nipacca pāde, ṭhitā mukhantaṃ samudikkhamānā.
‘‘ન તિત્તિપુબ્બં તવ દસ્સનેન, ચક્ખું ન સોતં તવ ભાસિતેન;
‘‘Na tittipubbaṃ tava dassanena, cakkhuṃ na sotaṃ tava bhāsitena;
ચિત્તં મમં કેવલમેકમેવ, પપ્પુય્ય તં ધમ્મરસેન તિત્તિ.
Cittaṃ mamaṃ kevalamekameva, pappuyya taṃ dhammarasena titti.
‘‘નદતો પરિસાયં તે, વાદિતબ્બપહારિનો;
‘‘Nadato parisāyaṃ te, vāditabbapahārino;
યે તે દક્ખન્તિ વદનં, ધઞ્ઞા તે નરપુઙ્ગવ.
Ye te dakkhanti vadanaṃ, dhaññā te narapuṅgava.
‘‘દીઘઙ્ગુલી તમ્બનખે, સુભે આયતપણ્હિકે;
‘‘Dīghaṅgulī tambanakhe, subhe āyatapaṇhike;
યે પાદે પણમિસ્સન્તિ, તેપિ ધઞ્ઞા ગુણન્ધર.
Ye pāde paṇamissanti, tepi dhaññā guṇandhara.
‘‘મધુરાનિ પહટ્ઠાનિ, દોસગ્ઘાનિ હિતાનિ ચ;
‘‘Madhurāni pahaṭṭhāni, dosagghāni hitāni ca;
યે તે વાક્યાનિ સુય્યન્તિ, તેપિ ધઞ્ઞા નરુત્તમ.
Ye te vākyāni suyyanti, tepi dhaññā naruttama.
‘‘ધઞ્ઞાહં તે મહાવીર, પાદપૂજનતપ્પરા;
‘‘Dhaññāhaṃ te mahāvīra, pādapūjanatapparā;
તિણ્ણસંસારકન્તારા, સુવાક્યેન સિરીમતો.
Tiṇṇasaṃsārakantārā, suvākyena sirīmato.
‘‘તતો સા અનુસાવેત્વા, ભિક્ખુસઙ્ઘમ્પિ સુબ્બતા;
‘‘Tato sā anusāvetvā, bhikkhusaṅghampi subbatā;
રાહુલાનન્દનન્દે ચ, વન્દિત્વા ઇદમબ્રવિ.
Rāhulānandanande ca, vanditvā idamabravi.
‘‘આસીવિસાલયસમે, રોગાવાસે કળેવરે;
‘‘Āsīvisālayasame, rogāvāse kaḷevare;
નિબ્બિન્દા દુક્ખસઙ્ઘાટે, જરામરણગોચરે.
Nibbindā dukkhasaṅghāṭe, jarāmaraṇagocare.
‘‘નાનાકલિમલાકિણ્ણે, પરાયત્તે નિરીહકે;
‘‘Nānākalimalākiṇṇe, parāyatte nirīhake;
તેન નિબ્બાતુમિચ્છામિ, અનુમઞ્ઞથ પુત્તકા.
Tena nibbātumicchāmi, anumaññatha puttakā.
‘‘નન્દો રાહુલભદ્દો ચ, વીતસોકા નિરાસવા;
‘‘Nando rāhulabhaddo ca, vītasokā nirāsavā;
ઠિતાચલટ્ઠિતિ થિરા, ધમ્મતમનુચિન્તયું.
Ṭhitācalaṭṭhiti thirā, dhammatamanucintayuṃ.
‘‘ધિરત્થુ સઙ્ખતં લોલં, અસારં કદલૂપમં;
‘‘Dhiratthu saṅkhataṃ lolaṃ, asāraṃ kadalūpamaṃ;
માયામરીચિસદિસં, ઇત્તરં અનવટ્ઠિતં.
Māyāmarīcisadisaṃ, ittaraṃ anavaṭṭhitaṃ.
‘‘યત્થ નામ જિનસ્સાયં, માતુચ્છા બુદ્ધપોસિકા;
‘‘Yattha nāma jinassāyaṃ, mātucchā buddhaposikā;
ગોતમી નિધનં યાતિ, અનિચ્ચં સબ્બસઙ્ખતં.
Gotamī nidhanaṃ yāti, aniccaṃ sabbasaṅkhataṃ.
‘‘આનન્દો ચ તદા સેખો, સોકટ્ટો જિનવચ્છલો;
‘‘Ānando ca tadā sekho, sokaṭṭo jinavacchalo;
તત્થસ્સૂનિ કરોન્તો સો, કરુણં પરિદેવતિ.
Tatthassūni karonto so, karuṇaṃ paridevati.
‘‘હા સન્તિં ગોતમી યાતિ, નૂન બુદ્ધોપિ નિબ્બુતિં;
‘‘Hā santiṃ gotamī yāti, nūna buddhopi nibbutiṃ;
ગચ્છતિ ન ચિરેનેવ, અગ્ગિરિવ નિરિન્ધનો.
Gacchati na cireneva, aggiriva nirindhano.
‘‘એવં વિલાપમાનં તં, આનન્દં આહ ગોતમી;
‘‘Evaṃ vilāpamānaṃ taṃ, ānandaṃ āha gotamī;
સુતસાગરગમ્ભીર, બુદ્ધોપટ્ઠાન તપ્પર.
Sutasāgaragambhīra, buddhopaṭṭhāna tappara.
‘‘ન યુત્તં સોચિતું પુત્ત, હાસકાલે ઉપટ્ઠિતે;
‘‘Na yuttaṃ socituṃ putta, hāsakāle upaṭṭhite;
તયા મે સરણં પુત્ત, નિબ્બાનં તમુપાગતં.
Tayā me saraṇaṃ putta, nibbānaṃ tamupāgataṃ.
‘‘તયા તાત સમજ્ઝિટ્ઠો, પબ્બજ્જં અનુજાનિ નો;
‘‘Tayā tāta samajjhiṭṭho, pabbajjaṃ anujāni no;
મા પુત્ત વિમનો હોહિ, સફલો તે પરિસ્સમો.
Mā putta vimano hohi, saphalo te parissamo.
‘‘યં ન દિટ્ઠં પુરાણેહિ, તિત્થિકાચરિયેહિપિ;
‘‘Yaṃ na diṭṭhaṃ purāṇehi, titthikācariyehipi;
તં પદં સુકુમારીહિ, સત્તવસ્સાહિ વેદિતં.
Taṃ padaṃ sukumārīhi, sattavassāhi veditaṃ.
‘‘બુદ્ધસાસનપાલેત, પચ્છિમં દસ્સનં તવ;
‘‘Buddhasāsanapāleta, pacchimaṃ dassanaṃ tava;
તત્થ ગચ્છામહં પુત્ત, ગતો યત્થ ન દિસ્સતે.
Tattha gacchāmahaṃ putta, gato yattha na dissate.
‘‘કદાચિ ધમ્મં દેસેન્તો, ખિપી લોકગ્ગનાયકો;
‘‘Kadāci dhammaṃ desento, khipī lokagganāyako;
તદાહં આસીસવાચં, અવોચં અનુકમ્પિકા.
Tadāhaṃ āsīsavācaṃ, avocaṃ anukampikā.
‘‘ચિરં જીવ મહાવીર, કપ્પં તિટ્ઠ મહામુને;
‘‘Ciraṃ jīva mahāvīra, kappaṃ tiṭṭha mahāmune;
સબ્બલોકસ્સ અત્થાય, ભવસ્સુ અજરામરો.
Sabbalokassa atthāya, bhavassu ajarāmaro.
‘‘તં તથાવાદિનિં બુદ્ધો, મમં સો એતદબ્રવિ;
‘‘Taṃ tathāvādiniṃ buddho, mamaṃ so etadabravi;
ન હેવં વન્દિયા બુદ્ધા, યથા વન્દસિ ગોતમી.
Na hevaṃ vandiyā buddhā, yathā vandasi gotamī.
‘‘કથં ચરહિ સબ્બઞ્ઞૂ, વન્દિતબ્બા તથાગતા;
‘‘Kathaṃ carahi sabbaññū, vanditabbā tathāgatā;
કથં અવન્દિયા બુદ્ધા, તં મે અક્ખાહિ પુચ્છિતો.
Kathaṃ avandiyā buddhā, taṃ me akkhāhi pucchito.
‘‘આરદ્ધવીરિયે પહિતત્તે, નિચ્ચં દળ્હપરક્કમે;
‘‘Āraddhavīriye pahitatte, niccaṃ daḷhaparakkame;
સમગ્ગે સાવકે પસ્સ, એતં બુદ્ધાનવન્દનં.
Samagge sāvake passa, etaṃ buddhānavandanaṃ.
‘‘તતો ઉપસ્સયં ગન્ત્વા, એકિકાહં વિચિન્તયિં;
‘‘Tato upassayaṃ gantvā, ekikāhaṃ vicintayiṃ;
સમગ્ગપરિસં નાથો, રોધેસિ તિભવન્તગો.
Samaggaparisaṃ nātho, rodhesi tibhavantago.
‘‘હન્દાહં પરિનિબ્બિસ્સં, મા વિપત્તિતમદ્દસં;
‘‘Handāhaṃ parinibbissaṃ, mā vipattitamaddasaṃ;
એવાહં ચિન્તયિત્વાન, દિસ્વાન ઇસિસત્તમં.
Evāhaṃ cintayitvāna, disvāna isisattamaṃ.
‘‘પરિનિબ્બાનકાલં મે, આરોચેસિં વિનાયકં;
‘‘Parinibbānakālaṃ me, ārocesiṃ vināyakaṃ;
તતો સો સમનુઞ્ઞાસિ, કાલં જાનાહિ ગોતમી.
Tato so samanuññāsi, kālaṃ jānāhi gotamī.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં, ભવા સબ્બે સમૂહતા;
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
નાગોવ બન્ધનં છેત્વા, વિહરામિ અનાસવા.
Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavā.
‘‘સ્વાગતં વત મે આસિ, મમ બુદ્ધસ્સ સન્તિકે;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, mama buddhassa santike;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘પટિસમ્ભિદા ચતસ્સો, વિમોક્ખાપિ ચ અટ્ઠિમે;
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
છળભિઞ્ઞા સચ્છિકતા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘થીનં ધમ્માભિસમયે, યે બાલા વિમતિં ગતા;
‘‘Thīnaṃ dhammābhisamaye, ye bālā vimatiṃ gatā;
તેસં દિટ્ઠિપ્પહાનત્થં, ઇદ્ધિં દસ્સેહિ ગોતમી.
Tesaṃ diṭṭhippahānatthaṃ, iddhiṃ dassehi gotamī.
‘‘તદા નિપચ્ચ સમ્બુદ્ધં, ઉપ્પતિત્વાન અમ્બરં;
‘‘Tadā nipacca sambuddhaṃ, uppatitvāna ambaraṃ;
ઇદ્ધી અનેકા દસ્સેસિ, બુદ્ધાનુઞ્ઞાય ગોતમી.
Iddhī anekā dassesi, buddhānuññāya gotamī.
‘‘એકિકા બહુધા આસિ, બહુધા ચેકિકા તથા;
‘‘Ekikā bahudhā āsi, bahudhā cekikā tathā;
આવિભાવં તિરોભાવં, તિરોકુટ્ટં તિરોનગં.
Āvibhāvaṃ tirobhāvaṃ, tirokuṭṭaṃ tironagaṃ.
‘‘અસજ્જમાના અગમા, ભૂમિયમ્પિ નિમુજ્જથ;
‘‘Asajjamānā agamā, bhūmiyampi nimujjatha;
અભિજ્જમાને ઉદકે, અગઞ્છિ મહિયા યથા.
Abhijjamāne udake, agañchi mahiyā yathā.
‘‘સકુણીવ તથાકાસે, પલ્લઙ્કેન કમી તદા;
‘‘Sakuṇīva tathākāse, pallaṅkena kamī tadā;
વસં વત્તેસિ કાયેન, યાવ બ્રહ્મનિવેસનં.
Vasaṃ vattesi kāyena, yāva brahmanivesanaṃ.
‘‘સિનેરું દણ્ડં કત્વાન, છત્તં કત્વા મહામહિં;
‘‘Sineruṃ daṇḍaṃ katvāna, chattaṃ katvā mahāmahiṃ;
સમૂલં પરિવત્તેત્વા, ધારયં ચઙ્કમી નભે.
Samūlaṃ parivattetvā, dhārayaṃ caṅkamī nabhe.
‘‘છસ્સૂરોદયકાલેવ, લોકઞ્ચાકાસિ ધૂમિકં;
‘‘Chassūrodayakāleva, lokañcākāsi dhūmikaṃ;
યુગન્તે વિય લોકં સા, જાલામાલાકુલં અકા.
Yugante viya lokaṃ sā, jālāmālākulaṃ akā.
‘‘મુચલિન્દં મહાસેલં, મેરુમૂલનદન્તરે;
‘‘Mucalindaṃ mahāselaṃ, merumūlanadantare;
સાસપારિવ સબ્બાનિ, એકેનગ્ગહિ મુટ્ઠિના.
Sāsapāriva sabbāni, ekenaggahi muṭṭhinā.
‘‘અઙ્ગુલગ્ગેન છાદેસિ, ભાકરં સનિસાકરં;
‘‘Aṅgulaggena chādesi, bhākaraṃ sanisākaraṃ;
ચન્દસૂરસહસ્સાનિ, આવેળમિવ ધારયિ.
Candasūrasahassāni, āveḷamiva dhārayi.
‘‘ચતુસાગરતોયાનિ, ધારયી એકપાણિના;
‘‘Catusāgaratoyāni, dhārayī ekapāṇinā;
યુગન્તજલદાકારં, મહાવસ્સં પવસ્સથ.
Yugantajaladākāraṃ, mahāvassaṃ pavassatha.
‘‘ચક્કવત્તિં સપરિસં, માપયી સા નભત્તલે;
‘‘Cakkavattiṃ saparisaṃ, māpayī sā nabhattale;
ગરુળં દ્વિરદં સીહં, વિનદન્તં પદસ્સયિ.
Garuḷaṃ dviradaṃ sīhaṃ, vinadantaṃ padassayi.
‘‘એકિકા અભિનિમ્મિત્વા, અપ્પમેય્યં ભિક્ખુનીગણં;
‘‘Ekikā abhinimmitvā, appameyyaṃ bhikkhunīgaṇaṃ;
પુન અન્તરધાપેત્વા, એકિકા મુનિમબ્રવિ.
Puna antaradhāpetvā, ekikā munimabravi.
‘‘માતુચ્છા તે મહાવીર, તવ સાસનકારિકા;
‘‘Mātucchā te mahāvīra, tava sāsanakārikā;
અનુપ્પત્તા સકં અત્થં, પાદે વન્દામિ ચક્ખુમ.
Anuppattā sakaṃ atthaṃ, pāde vandāmi cakkhuma.
‘‘દસ્સેત્વા વિવિધા ઇદ્ધી, ઓરોહિત્વા નભત્તલા;
‘‘Dassetvā vividhā iddhī, orohitvā nabhattalā;
વન્દિત્વા લોકપજ્જોતં, એકમન્તં નિસીદિ સા.
Vanditvā lokapajjotaṃ, ekamantaṃ nisīdi sā.
‘‘સા વીસવસ્સસતિકા, જાતિયાહં મહામુને;
‘‘Sā vīsavassasatikā, jātiyāhaṃ mahāmune;
અલમેત્તાવતા વીર, નિબ્બાયિસ્સામિ નાયક.
Alamettāvatā vīra, nibbāyissāmi nāyaka.
‘‘તદાતિવિમ્હિતા સબ્બા, પરિસા સા કતઞ્જલી;
‘‘Tadātivimhitā sabbā, parisā sā katañjalī;
અવોચય્યે કથં આસિ, અતુલિદ્ધિપરક્કમા.
Avocayye kathaṃ āsi, atuliddhiparakkamā.
‘‘પદુમુત્તરો નામ જિનો, સબ્બધમ્મેસુ ચક્ખુમા;
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbadhammesu cakkhumā;
ઇતો સતસહસ્સમ્હિ, કપ્પે ઉપ્પજ્જિ નાયકો.
Ito satasahassamhi, kappe uppajji nāyako.
‘‘તદાહં હંસવતિયં, જાતામચ્ચકુલે અહું;
‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ, jātāmaccakule ahuṃ;
સબ્બોપકારસમ્પન્ને, ઇદ્ધે ફીતે મહદ્ધને.
Sabbopakārasampanne, iddhe phīte mahaddhane.
‘‘કદાચિ પિતુના સદ્ધિં, દાસીગણપુરક્ખતા;
‘‘Kadāci pitunā saddhiṃ, dāsīgaṇapurakkhatā;
મહતા પરિવારેન, તં ઉપેચ્ચ નરાસભં.
Mahatā parivārena, taṃ upecca narāsabhaṃ.
‘‘વાસવં વિય વસ્સન્તં, ધમ્મમેઘં અનાસવં;
‘‘Vāsavaṃ viya vassantaṃ, dhammameghaṃ anāsavaṃ;
સરદાદિચ્ચસદિસં, રંસિજાલસમુજ્જલં.
Saradādiccasadisaṃ, raṃsijālasamujjalaṃ.
‘‘દિસ્વા ચિત્તં પસાદેત્વા, સુત્વા ચસ્સ સુભાસિતં;
‘‘Disvā cittaṃ pasādetvā, sutvā cassa subhāsitaṃ;
માતુચ્છં ભિક્ખુનિં અગ્ગે, ઠપેન્તં નરનાયકં.
Mātucchaṃ bhikkhuniṃ agge, ṭhapentaṃ naranāyakaṃ.
‘‘સુત્વા દત્વા મહાદાનં, સત્તાહં તસ્સ તાદિનો;
‘‘Sutvā datvā mahādānaṃ, sattāhaṃ tassa tādino;
સસઙ્ઘસ્સ નરગ્ગસ્સ, પચ્ચયાનિ બહૂનિ ચ.
Sasaṅghassa naraggassa, paccayāni bahūni ca.
‘‘નિપચ્ચ પાદમૂલમ્હિ, તં ઠાનમભિપત્થયિં;
‘‘Nipacca pādamūlamhi, taṃ ṭhānamabhipatthayiṃ;
તતો મહાપરિસતિં, અવોચ ઇસિસત્તમો.
Tato mahāparisatiṃ, avoca isisattamo.
‘‘યા સસઙ્ઘં અભોજેસિ, સત્તાહં લોકનાયકં;
‘‘Yā sasaṅghaṃ abhojesi, sattāhaṃ lokanāyakaṃ;
તમહં કિત્તયિસ્સામિ, સુણાથ મમ ભાસતો.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘સતસહસ્સિતો કપ્પે, ઓક્કાકકુલસમ્ભવો;
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ગોતમો નામ ગોત્તેન, સત્થા લોકે ભવિસ્સતિ.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
તસ્સ ધમ્મેસુ દાયાદા, ઓરસા ધમ્મનિમ્મિતા;
Tassa dhammesu dāyādā, orasā dhammanimmitā;
ગોતમી નામ નામેન, હેસ્સતિ સત્થુ સાવિકા.
Gotamī nāma nāmena, hessati satthu sāvikā.
‘‘તસ્સ બુદ્ધસ્સ માતુચ્છા, જીવિતાપાદિકા અયં;
‘‘Tassa buddhassa mātucchā, jīvitāpādikā ayaṃ;
રત્તઞ્ઞૂનઞ્ચ અગ્ગત્તં, ભિક્ખુનીનં લભિસ્સતિ.
Rattaññūnañca aggattaṃ, bhikkhunīnaṃ labhissati.
‘‘તં સુત્વાન પમોદિત્વા, યાવજીવં તદા જિનં;
‘‘Taṃ sutvāna pamoditvā, yāvajīvaṃ tadā jinaṃ;
પચ્ચયેહિ ઉપટ્ઠિત્વા, તતો કાલઙ્કતા અહં.
Paccayehi upaṭṭhitvā, tato kālaṅkatā ahaṃ.
‘‘તાવતિંસેસુ દેવેસુ, સબ્બકામસમિદ્ધિસુ;
‘‘Tāvatiṃsesu devesu, sabbakāmasamiddhisu;
નિબ્બત્તા દસહઙ્ગેહિ, અઞ્ઞે અભિભવિં અહં.
Nibbattā dasahaṅgehi, aññe abhibhaviṃ ahaṃ.
‘‘રૂપસદ્દેહિ ગન્ધેહિ, રસેહિ ફુસનેહિ ચ;
‘‘Rūpasaddehi gandhehi, rasehi phusanehi ca;
આયુનાપિ ચ વણ્ણેન, સુખેન યસસાપિ ચ.
Āyunāpi ca vaṇṇena, sukhena yasasāpi ca.
‘‘તથેવાધિપતેય્યેન, અધિગય્હ વિરોચહં;
‘‘Tathevādhipateyyena, adhigayha virocahaṃ;
અહોસિં અમરિન્દસ્સ, મહેસી દયિતા તહિં.
Ahosiṃ amarindassa, mahesī dayitā tahiṃ.
‘‘સંસારે સંસરન્તીહં, કમ્મવાયુસમેરિતા;
‘‘Saṃsāre saṃsarantīhaṃ, kammavāyusameritā;
કાસિસ્સ રઞ્ઞો વિસયે, અજાયિં દાસગામકે.
Kāsissa rañño visaye, ajāyiṃ dāsagāmake.
‘‘પઞ્ચદાસસતાનૂના, નિવસન્તિ તહિં તદા;
‘‘Pañcadāsasatānūnā, nivasanti tahiṃ tadā;
સબ્બેસં તત્થ યો જેટ્ઠો, તસ્સ જાયા અહોસહં.
Sabbesaṃ tattha yo jeṭṭho, tassa jāyā ahosahaṃ.
‘‘સયમ્ભુનો પઞ્ચસતા, ગામં પિણ્ડાય પાવિસું;
‘‘Sayambhuno pañcasatā, gāmaṃ piṇḍāya pāvisuṃ;
તે દિસ્વાન અહં તુટ્ઠા, સહ સબ્બાહિ ઇત્થિભિ.
Te disvāna ahaṃ tuṭṭhā, saha sabbāhi itthibhi.
‘‘પૂગા હુત્વાવ સબ્બાયો, ચતુમાસે ઉપટ્ઠહું;
‘‘Pūgā hutvāva sabbāyo, catumāse upaṭṭhahuṃ;
તિચીવરાનિ દત્વાન, સંસરિમ્હ સસામિકા.
Ticīvarāni datvāna, saṃsarimha sasāmikā.
‘‘તતો ચુતા સબ્બાપિ તા, તાવતિંસગતા મયં;
‘‘Tato cutā sabbāpi tā, tāvatiṃsagatā mayaṃ;
પચ્છિમે ચ ભવે દાનિ, જાતા દેવદહે પુરે.
Pacchime ca bhave dāni, jātā devadahe pure.
‘‘પિતા અઞ્જનસક્કો મે, માતા મમ સુલક્ખણા;
‘‘Pitā añjanasakko me, mātā mama sulakkhaṇā;
તતો કપિલવત્થુસ્મિં, સુદ્ધોદનઘરં ગતા.
Tato kapilavatthusmiṃ, suddhodanagharaṃ gatā.
‘‘સેસા સક્યકુલે જાતા, સક્યાનં ઘરમાગમું;
‘‘Sesā sakyakule jātā, sakyānaṃ gharamāgamuṃ;
અહં વિસિટ્ઠા સબ્બાસં, જિનસ્સાપાદિકા અહું.
Ahaṃ visiṭṭhā sabbāsaṃ, jinassāpādikā ahuṃ.
‘‘મમ પુત્તોભિનિક્ખમ્મ, બુદ્ધો આસિ વિનાયકો;
‘‘Mama puttobhinikkhamma, buddho āsi vināyako;
પચ્છાહં પબ્બજિત્વાન, સતેહિ સહ પઞ્ચહિ.
Pacchāhaṃ pabbajitvāna, satehi saha pañcahi.
‘‘સાકિયાનીહિ ધીરાહિ, સહ સન્તિસુખં ફુસિં;
‘‘Sākiyānīhi dhīrāhi, saha santisukhaṃ phusiṃ;
યે તદા પુબ્બજાતિયં, અમ્હાકં આસુ સામિનો.
Ye tadā pubbajātiyaṃ, amhākaṃ āsu sāmino.
‘‘સહપુઞ્ઞસ્સ કત્તારો, મહાસમયકારકા;
‘‘Sahapuññassa kattāro, mahāsamayakārakā;
ફુસિંસુ અરહત્તં તે, સુગતેનાનુકમ્પિતા.
Phusiṃsu arahattaṃ te, sugatenānukampitā.
‘‘તદેતરા ભિક્ખુનિયો, આરુહિંસુ નભત્તલં;
‘‘Tadetarā bhikkhuniyo, āruhiṃsu nabhattalaṃ;
સંગતા વિય તારાયો, વિરોચિંસુ મહિદ્ધિકા.
Saṃgatā viya tārāyo, virociṃsu mahiddhikā.
‘‘ઇદ્ધી અનેકા દસ્સેસું, પિળન્ધવિકતિં યથા;
‘‘Iddhī anekā dassesuṃ, piḷandhavikatiṃ yathā;
કમ્મારો કનકસ્સેવ, કમ્મઞ્ઞસ્સ સુસિક્ખિતો.
Kammāro kanakasseva, kammaññassa susikkhito.
‘‘દસ્સેત્વા પાટિહીરાનિ, વિચિત્તાનિ બહૂનિ ચ;
‘‘Dassetvā pāṭihīrāni, vicittāni bahūni ca;
તોસેત્વા વાદિપવરં, મુનિં સપરિસં તદા.
Tosetvā vādipavaraṃ, muniṃ saparisaṃ tadā.
‘‘ઓરોહિત્વાન ગગના, વન્દિત્વા ઇસિસત્તમં;
‘‘Orohitvāna gaganā, vanditvā isisattamaṃ;
અનુઞ્ઞાતા નરગ્ગેન, યથાઠાને નિસીદિસું.
Anuññātā naraggena, yathāṭhāne nisīdisuṃ.
‘‘અહોનુકમ્પિકા અમ્હં, સબ્બાસં ચિર ગોતમી;
‘‘Ahonukampikā amhaṃ, sabbāsaṃ cira gotamī;
વાસિતા તવ પુઞ્ઞેહિ, પત્તા નો આસવક્ખયં.
Vāsitā tava puññehi, pattā no āsavakkhayaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા અમ્હં, ભવા સબ્બે સમૂહતા;
‘‘Kilesā jhāpitā amhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
નાગીવ બન્ધનં છેત્વા, વિહરામ અનાસવા.
Nāgīva bandhanaṃ chetvā, viharāma anāsavā.
‘‘સ્વાગતં વત નો આસિ, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ સન્તિકે;
‘‘Svāgataṃ vata no āsi, buddhaseṭṭhassa santike;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘પટિસમ્ભિદા ચતસ્સો, વિમોક્ખાપિ ચ અટ્ઠિમે;
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
છળભિઞ્ઞા સચ્છિકતા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘ઇદ્ધીસુ ચ વસી હોમ, દિબ્બાય સોતધાતુયા;
‘‘Iddhīsu ca vasī homa, dibbāya sotadhātuyā;
ચેતોપરિયઞાણસ્સ, વસી હોમ મહામુને.
Cetopariyañāṇassa, vasī homa mahāmune.
‘‘પુબ્બેનિવાસં જાનામ, દિબ્બચક્ખુ વિસોધિતં;
‘‘Pubbenivāsaṃ jānāma, dibbacakkhu visodhitaṃ;
સબ્બાસવપરિક્ખીણા, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવા.
Sabbāsavaparikkhīṇā, natthi dāni punabbhavā.
‘‘અત્થે ધમ્મે ચ નેરુત્તે, પટિભાને ચ વિજ્જતિ;
‘‘Atthe dhamme ca nerutte, paṭibhāne ca vijjati;
ઞાણં અમ્હં મહાવીર, ઉપ્પન્નં તવ સન્તિકે.
Ñāṇaṃ amhaṃ mahāvīra, uppannaṃ tava santike.
‘‘અસ્માભિ પરિચિણ્ણોસિ, મેત્તચિત્તા હિ નાયક;
‘‘Asmābhi pariciṇṇosi, mettacittā hi nāyaka;
અનુજાનાહિ સબ્બાસં, નિબ્બાનાય મહામુને.
Anujānāhi sabbāsaṃ, nibbānāya mahāmune.
‘‘નિબ્બાયિસ્સામ ઇચ્ચેવં, કિં વક્ખામિ વદન્તિયો;
‘‘Nibbāyissāma iccevaṃ, kiṃ vakkhāmi vadantiyo;
યસ્સ દાનિ ચ વો કાલં, મઞ્ઞથાતિ જિનોબ્રવિ.
Yassa dāni ca vo kālaṃ, maññathāti jinobravi.
‘‘ગોતમીઆદિકા તાયો, તદા ભિક્ખુનિયો જિનં;
‘‘Gotamīādikā tāyo, tadā bhikkhuniyo jinaṃ;
વન્દિત્વા આસના તમ્હા, વુટ્ઠાય આગમિંસુ તા.
Vanditvā āsanā tamhā, vuṭṭhāya āgamiṃsu tā.
‘‘મહતા જનકાયેન, સહ લોકગ્ગનાયકો;
‘‘Mahatā janakāyena, saha lokagganāyako;
અનુસંયાયી સો વીરો, માતુચ્છં યાવકોટ્ઠકં.
Anusaṃyāyī so vīro, mātucchaṃ yāvakoṭṭhakaṃ.
‘‘તદા નિપતિ પાદેસુ, ગોતમી લોકબન્ધુનો;
‘‘Tadā nipati pādesu, gotamī lokabandhuno;
સહેવ તાહિ સબ્બાહિ, પચ્છિમં પાદવન્દનં.
Saheva tāhi sabbāhi, pacchimaṃ pādavandanaṃ.
‘‘ઇદં પચ્છિમકં મય્હં, લોકનાથસ્સ દસ્સનં;
‘‘Idaṃ pacchimakaṃ mayhaṃ, lokanāthassa dassanaṃ;
ન પુનો અમતાકારં, પસ્સિસ્સામિ મુખં તવ.
Na puno amatākāraṃ, passissāmi mukhaṃ tava.
‘‘ન ચ મે વન્દનં વીર, તવ પાદે સુકોમલે;
‘‘Na ca me vandanaṃ vīra, tava pāde sukomale;
સમ્ફુસિસ્સતિ લોકગ્ગ, અજ્જ ગચ્છામિ નિબ્બુતિં.
Samphusissati lokagga, ajja gacchāmi nibbutiṃ.
‘‘રૂપેન કિં તવાનેન, દિટ્ઠે ધમ્મે યથાતથે;
‘‘Rūpena kiṃ tavānena, diṭṭhe dhamme yathātathe;
સબ્બં સઙ્ખતમેવેતં, અનસ્સાસિકમિત્તરં.
Sabbaṃ saṅkhatamevetaṃ, anassāsikamittaraṃ.
‘‘સા સહ તાહિ ગન્ત્વાન, ભિક્ખુનુપસ્સયં સકં;
‘‘Sā saha tāhi gantvāna, bhikkhunupassayaṃ sakaṃ;
અડ્ઢપલ્લઙ્કમાભુજ્જ, નિસીદિ પરમાસને.
Aḍḍhapallaṅkamābhujja, nisīdi paramāsane.
‘‘તદા ઉપાસિકા તત્થ, બુદ્ધસાસનવચ્છલા;
‘‘Tadā upāsikā tattha, buddhasāsanavacchalā;
તસ્સા પવત્તિં સુત્વાન, ઉપેસું પાદવન્દિકા.
Tassā pavattiṃ sutvāna, upesuṃ pādavandikā.
‘‘કરેહિ ઉરં પહન્તા, છિન્નમૂલા યથા લતા;
‘‘Karehi uraṃ pahantā, chinnamūlā yathā latā;
રોદન્તા કરુણં રવં, સોકટ્ટા ભૂમિપાતિતા.
Rodantā karuṇaṃ ravaṃ, sokaṭṭā bhūmipātitā.
‘‘મા નો સરણદે નાથે, વિહાય ગમિ નિબ્બુતિં;
‘‘Mā no saraṇade nāthe, vihāya gami nibbutiṃ;
નિપતિત્વાન યાચામ, સબ્બાયો સિરસા મયં.
Nipatitvāna yācāma, sabbāyo sirasā mayaṃ.
‘‘યા પધાનતમા તાસં, સદ્ધા પઞ્ઞા ઉપાસિકા;
‘‘Yā padhānatamā tāsaṃ, saddhā paññā upāsikā;
તસ્સા સીસં પમજ્જન્તી, ઇદં વચનમબ્રવિ.
Tassā sīsaṃ pamajjantī, idaṃ vacanamabravi.
‘‘અલં પુત્તા વિસાદેન, મારપાસાનુવત્તિના;
‘‘Alaṃ puttā visādena, mārapāsānuvattinā;
અનિચ્ચં સઙ્ખતં સબ્બં, વિયોગન્તં ચલાચલં.
Aniccaṃ saṅkhataṃ sabbaṃ, viyogantaṃ calācalaṃ.
‘‘તતો સા તા વિસજ્જિત્વા, પઠમં ઝાનમુત્તમં;
‘‘Tato sā tā visajjitvā, paṭhamaṃ jhānamuttamaṃ;
દુતિયઞ્ચ તતિયઞ્ચ, સમાપજ્જિ ચતુત્થકં.
Dutiyañca tatiyañca, samāpajji catutthakaṃ.
‘‘આકાસાયતનઞ્ચેવ, વિઞ્ઞાણાયતનં તથા;
‘‘Ākāsāyatanañceva, viññāṇāyatanaṃ tathā;
આકિઞ્ચં નેવસઞ્ઞઞ્ચ, સમાપજ્જિ યથાક્કમં.
Ākiñcaṃ nevasaññañca, samāpajji yathākkamaṃ.
‘‘પટિલોમેન ઝાનાનિ, સમાપજ્જિત્થ ગોતમી;
‘‘Paṭilomena jhānāni, samāpajjittha gotamī;
યાવતા પઠમં ઝાનં, તતો યાવચતુત્થકં.
Yāvatā paṭhamaṃ jhānaṃ, tato yāvacatutthakaṃ.
‘‘તતો વુટ્ઠાય નિબ્બાયિ, દીપચ્ચીવ નિરાસવા;
‘‘Tato vuṭṭhāya nibbāyi, dīpaccīva nirāsavā;
ભૂમિચાલો મહા આસિ, નભસા વિજ્જુતા પતિ.
Bhūmicālo mahā āsi, nabhasā vijjutā pati.
‘‘પનાદિતા દુન્દુભિયો, પરિદેવિંસુ દેવતા;
‘‘Panāditā dundubhiyo, parideviṃsu devatā;
પુપ્ફવુટ્ઠી ચ ગગના, અભિવસ્સથ મેદનિં.
Pupphavuṭṭhī ca gaganā, abhivassatha medaniṃ.
‘‘કમ્પિતો મેરુરાજાપિ, રઙ્ગમજ્ઝે યથા નટો;
‘‘Kampito merurājāpi, raṅgamajjhe yathā naṭo;
સોકેન ચાતિદીનોવ, વિરવો આસિ સાગરો.
Sokena cātidīnova, viravo āsi sāgaro.
‘‘દેવા નાગાસુરા બ્રહ્મા, સંવિગ્ગાહિંસુ તઙ્ખણે;
‘‘Devā nāgāsurā brahmā, saṃviggāhiṃsu taṅkhaṇe;
અનિચ્ચા વત સઙ્ખારા, યથાયં વિલયં ગતા.
Aniccā vata saṅkhārā, yathāyaṃ vilayaṃ gatā.
‘‘યા ચે મં પરિવારિંસુ, સત્થુ સાસનકારિકા;
‘‘Yā ce maṃ parivāriṃsu, satthu sāsanakārikā;
તયોપિ અનુપાદાના, દીપચ્ચિ વિય નિબ્બુતા.
Tayopi anupādānā, dīpacci viya nibbutā.
‘‘હા યોગા વિપ્પયોગન્તા, હાનિચ્ચં સબ્બસઙ્ખતં;
‘‘Hā yogā vippayogantā, hāniccaṃ sabbasaṅkhataṃ;
હા જીવિતં વિનાસન્તં, ઇચ્ચાસિ પરિદેવના.
Hā jīvitaṃ vināsantaṃ, iccāsi paridevanā.
‘‘તતો દેવા ચ બ્રહ્મા ચ, લોકધમ્માનુવત્તનં;
‘‘Tato devā ca brahmā ca, lokadhammānuvattanaṃ;
કાલાનુરૂપં કુબ્બન્તિ, ઉપેત્વા ઇસિસત્તમં.
Kālānurūpaṃ kubbanti, upetvā isisattamaṃ.
‘‘તદા આમન્તયી સત્થા, આનન્દં સુતસાગરં;
‘‘Tadā āmantayī satthā, ānandaṃ sutasāgaraṃ;
ગચ્છાનન્દ નિવેદેહિ, ભિક્ખૂનં માતુ નિબ્બુતિં.
Gacchānanda nivedehi, bhikkhūnaṃ mātu nibbutiṃ.
‘‘તદાનન્દો નિરાનન્દો, અસ્સુના પુણ્ણલોચનો;
‘‘Tadānando nirānando, assunā puṇṇalocano;
ગગ્ગરેન સરેનાહ, સમાગચ્છન્તુ ભિક્ખવો.
Gaggarena sarenāha, samāgacchantu bhikkhavo.
‘‘પુબ્બદક્ખિણપચ્છાસુ, ઉત્તરાય ચ સન્તિકે;
‘‘Pubbadakkhiṇapacchāsu, uttarāya ca santike;
સુણન્તુ ભાસિતં મય્હં, ભિક્ખવો સુગતોરસા.
Suṇantu bhāsitaṃ mayhaṃ, bhikkhavo sugatorasā.
‘‘યા વડ્ઢયિ પયત્તેન, સરીરં પચ્છિમં મુને;
‘‘Yā vaḍḍhayi payattena, sarīraṃ pacchimaṃ mune;
સા ગોતમી ગતા સન્તિં, તારાવ સૂરિયોદયે.
Sā gotamī gatā santiṃ, tārāva sūriyodaye.
‘‘બુદ્ધમાતાપિ પઞ્ઞત્તિં, ઠપયિત્વા ગતાસમં;
‘‘Buddhamātāpi paññattiṃ, ṭhapayitvā gatāsamaṃ;
ન યત્થ પઞ્ચનેત્તોપિ, ગતિં દક્ખતિ નાયકો.
Na yattha pañcanettopi, gatiṃ dakkhati nāyako.
‘‘યસ્સત્થિ સુગતે સદ્ધા, યો ચ પિયો મહામુને;
‘‘Yassatthi sugate saddhā, yo ca piyo mahāmune;
બુદ્ધમાતુસ્સ સક્કારં, કરોતુ સુગતોરસો.
Buddhamātussa sakkāraṃ, karotu sugatoraso.
‘‘સુદૂરટ્ઠાપિ તં સુત્વા, સીઘમાગચ્છુ ભિક્ખવો;
‘‘Sudūraṭṭhāpi taṃ sutvā, sīghamāgacchu bhikkhavo;
કેચિ બુદ્ધાનુભાવેન, કેચિ ઇદ્ધીસુ કોવિદા.
Keci buddhānubhāvena, keci iddhīsu kovidā.
‘‘કૂટાગારવરે રમ્મે, સબ્બસોણ્ણમયે સુભે;
‘‘Kūṭāgāravare ramme, sabbasoṇṇamaye subhe;
મઞ્ચકં સમારોપેસું, યત્થ સુત્તાસિ ગોતમી.
Mañcakaṃ samāropesuṃ, yattha suttāsi gotamī.
‘‘ચત્તારો લોકપાલા તે, અંસેહિ સમધારયું;
‘‘Cattāro lokapālā te, aṃsehi samadhārayuṃ;
સેસા સક્કાદિકા દેવા, કૂટાગારે સમગ્ગહું.
Sesā sakkādikā devā, kūṭāgāre samaggahuṃ.
‘‘કૂટાગારાનિ સબ્બાનિ, આસું પઞ્ચસતાનિપિ;
‘‘Kūṭāgārāni sabbāni, āsuṃ pañcasatānipi;
સરદાદિચ્ચવણ્ણાનિ, વિસ્સકમ્મકતાનિ હિ.
Saradādiccavaṇṇāni, vissakammakatāni hi.
‘‘સબ્બા તાપિ ભિક્ખુનિયો, આસું મઞ્ચેસુ સાયિતા;
‘‘Sabbā tāpi bhikkhuniyo, āsuṃ mañcesu sāyitā;
દેવાનં ખન્ધમારુળ્હા, નિય્યન્તિ અનુપુબ્બસો.
Devānaṃ khandhamāruḷhā, niyyanti anupubbaso.
‘‘સબ્બસો છાદિતં આસિ, વિતાનેન નભત્તલં;
‘‘Sabbaso chāditaṃ āsi, vitānena nabhattalaṃ;
સતારા ચન્દસૂરા ચ, લઞ્છિતા કનકામયા.
Satārā candasūrā ca, lañchitā kanakāmayā.
‘‘પટાકા ઉસ્સિતાનેકા, વિતતા પુપ્ફકઞ્ચુકા;
‘‘Paṭākā ussitānekā, vitatā pupphakañcukā;
ઓગતાકાસપદુમા, મહિયા પુપ્ફમુગ્ગતં.
Ogatākāsapadumā, mahiyā pupphamuggataṃ.
‘‘દિસ્સન્તિ ચન્દસૂરિયા, પજ્જલન્તિ ચ તારકા;
‘‘Dissanti candasūriyā, pajjalanti ca tārakā;
મજ્ઝં ગતોપિ ચાદિચ્ચો, ન તાપેસિ સસી યથા.
Majjhaṃ gatopi cādicco, na tāpesi sasī yathā.
‘‘દેવા દિબ્બેહિ ગન્ધેહિ, માલેહિ સુરભીહિ ચ;
‘‘Devā dibbehi gandhehi, mālehi surabhīhi ca;
વાદિતેહિ ચ નચ્ચેહિ, સઙ્ગીતીહિ ચ પૂજયું.
Vāditehi ca naccehi, saṅgītīhi ca pūjayuṃ.
‘‘નાગાસુરા ચ બ્રહ્માનો, યથાસત્તિ યથાબલં;
‘‘Nāgāsurā ca brahmāno, yathāsatti yathābalaṃ;
પૂજયિંસુ ચ નિય્યન્તિં, નિબ્બુતં બુદ્ધમાતરં.
Pūjayiṃsu ca niyyantiṃ, nibbutaṃ buddhamātaraṃ.
‘‘સબ્બાયો પુરતો નીતા, નિબ્બુતા સુગતોરસા;
‘‘Sabbāyo purato nītā, nibbutā sugatorasā;
ગોતમી નિય્યતે પચ્છા, સક્કતા બુદ્ધપોસિકા.
Gotamī niyyate pacchā, sakkatā buddhaposikā.
‘‘પુરતો દેવમનુજા, સનાગાસુરબ્રહ્મકા;
‘‘Purato devamanujā, sanāgāsurabrahmakā;
પચ્છા સસાવકો બુદ્ધો, પૂજત્થં યાતિ માતુયા.
Pacchā sasāvako buddho, pūjatthaṃ yāti mātuyā.
‘‘બુદ્ધસ્સ પરિનિબ્બાનં, નેદિસં આસિ યાદિસં;
‘‘Buddhassa parinibbānaṃ, nedisaṃ āsi yādisaṃ;
ગોતમીપરિનિબ્બાનં, અતેવચ્છરિયં અહુ.
Gotamīparinibbānaṃ, atevacchariyaṃ ahu.
‘‘બુદ્ધો બુદ્ધસ્સ નિબ્બાને, નોપટિયાદિ ભિક્ખવો;
‘‘Buddho buddhassa nibbāne, nopaṭiyādi bhikkhavo;
બુદ્ધો ગોતમિનિબ્બાને, સારિપુત્તાદિકા તથા.
Buddho gotaminibbāne, sāriputtādikā tathā.
‘‘ચિતકાનિ કરિત્વાન, સબ્બગન્ધમયાનિ તે;
‘‘Citakāni karitvāna, sabbagandhamayāni te;
ગન્ધચુણ્ણપકિણ્ણાનિ, ઝાપયિંસુ ચ તા તહિં.
Gandhacuṇṇapakiṇṇāni, jhāpayiṃsu ca tā tahiṃ.
‘‘સેસભાગાનિ ડય્હિંસુ, અટ્ઠી સેસાનિ સબ્બસો;
‘‘Sesabhāgāni ḍayhiṃsu, aṭṭhī sesāni sabbaso;
આનન્દો ચ તદાવોચ, સંવેગજનકં વચો.
Ānando ca tadāvoca, saṃvegajanakaṃ vaco.
‘‘ગોતમી નિધનં યાતા, ડય્હઞ્ચસ્સ સરીરકં;
‘‘Gotamī nidhanaṃ yātā, ḍayhañcassa sarīrakaṃ;
સઙ્કેતં બુદ્ધનિબ્બાનં, ન ચિરેન ભવિસ્સતિ.
Saṅketaṃ buddhanibbānaṃ, na cirena bhavissati.
‘‘તતો ગોતમિધાતૂનિ, તસ્સા પત્તગતાનિ સો;
‘‘Tato gotamidhātūni, tassā pattagatāni so;
ઉપનામેસિ નાથસ્સ, આનન્દો બુદ્ધચોદિતો.
Upanāmesi nāthassa, ānando buddhacodito.
‘‘પાણિના તાનિ પગ્ગય્હ, અવોચ ઇસિસત્તમો;
‘‘Pāṇinā tāni paggayha, avoca isisattamo;
મહતો સારવન્તસ્સ, યથા રુક્ખસ્સ તિટ્ઠતો.
Mahato sāravantassa, yathā rukkhassa tiṭṭhato.
‘‘યો સો મહત્તરો ખન્ધો, પલુજ્જેય્ય અનિચ્ચતા;
‘‘Yo so mahattaro khandho, palujjeyya aniccatā;
તથા ભિક્ખુનિસઙ્ઘસ્સ, ગોતમી પરિનિબ્બુતા.
Tathā bhikkhunisaṅghassa, gotamī parinibbutā.
‘‘અહો અચ્છરિયં મય્હં, નિબ્બુતાયપિ માતુયા;
‘‘Aho acchariyaṃ mayhaṃ, nibbutāyapi mātuyā;
સારીરમત્તસેસાય, નત્થિ સોકપરિદ્દવો.
Sārīramattasesāya, natthi sokapariddavo.
‘‘ન સોચિયા પરેસં સા, તિણ્ણસંસારસાગરા;
‘‘Na sociyā paresaṃ sā, tiṇṇasaṃsārasāgarā;
પરિવજ્જિતસન્તાપા, સીતિભૂતા સુનિબ્બુતા.
Parivajjitasantāpā, sītibhūtā sunibbutā.
‘‘પણ્ડિતાસિ મહાપઞ્ઞા, પુથુપઞ્ઞા તથેવ ચ;
‘‘Paṇḍitāsi mahāpaññā, puthupaññā tatheva ca;
રત્તઞ્ઞૂ ભિક્ખુનીનં સા, એવં ધારેથ ભિક્ખવો.
Rattaññū bhikkhunīnaṃ sā, evaṃ dhāretha bhikkhavo.
‘‘ઇદ્ધીસુ ચ વસી આસિ, દિબ્બાય સોતધાતુયા;
‘‘Iddhīsu ca vasī āsi, dibbāya sotadhātuyā;
ચેતોપરિયઞાણસ્સ, વસી આસિ ચ ગોતમી.
Cetopariyañāṇassa, vasī āsi ca gotamī.
‘‘પુબ્બેનિવાસમઞ્ઞાસિ, દિબ્બચક્ખુ વિસોધિતં;
‘‘Pubbenivāsamaññāsi, dibbacakkhu visodhitaṃ;
સબ્બાસવપરિક્ખીણા, નત્થિ તસ્સા પુનબ્ભવો.
Sabbāsavaparikkhīṇā, natthi tassā punabbhavo.
‘‘અત્થધમ્મનિરુત્તીસુ , પટિભાને તથેવ ચ;
‘‘Atthadhammaniruttīsu , paṭibhāne tatheva ca;
પરિસુદ્ધં અહુ ઞાણં, તસ્મા સોચનિયા ન સા.
Parisuddhaṃ ahu ñāṇaṃ, tasmā socaniyā na sā.
‘‘અયોઘનહતસ્સેવ , જલતો જાતવેદસ્સ;
‘‘Ayoghanahatasseva , jalato jātavedassa;
અનુપુબ્બૂપસન્તસ્સ, યથા ન ઞાયતે ગતિ.
Anupubbūpasantassa, yathā na ñāyate gati.
‘‘એવં સમ્મા વિમુત્તાનં, કામબન્ધોઘતારિનં;
‘‘Evaṃ sammā vimuttānaṃ, kāmabandhoghatārinaṃ;
પઞ્ઞાપેતું ગતિ નત્થિ, પત્તાનં અચલં સુખં.
Paññāpetuṃ gati natthi, pattānaṃ acalaṃ sukhaṃ.
‘‘અત્તદીપા તતો હોથ, સતિપટ્ઠાનગોચરા;
‘‘Attadīpā tato hotha, satipaṭṭhānagocarā;
ભાવેત્વા સત્તબોજ્ઝઙ્ગે, દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સથા’’તિ. (અપ॰ થેરી ૨.૨.૯૭-૨૮૮);
Bhāvetvā sattabojjhaṅge, dukkhassantaṃ karissathā’’ti. (apa. therī 2.2.97-288);
મહાપજાપતિગોતમીથેરીગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Mahāpajāpatigotamītherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરીગાથાપાળિ • Therīgāthāpāḷi / ૬. મહાપજાપતિગોતમીથેરીગાથા • 6. Mahāpajāpatigotamītherīgāthā