Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
૩. મહાવચ્છસુત્તવણ્ણના
3. Mahāvacchasuttavaṇṇanā
૧૯૩. એવં મે સુતન્તિ મહાવચ્છસુત્તં. તત્થ સહકથીતિ સદ્ધિંવાદો, બહું મયા તુમ્હેહિ સદ્ધિં કથિતપુબ્બન્તિ કથં સારેતિ મેત્તિં ઘટેતિ. પુરિમાનિ હિ દ્વે સુત્તાનિ એતસ્સેવ કથિતાનિ, સંયુત્તકે અબ્યાકતસંયુત્તં (સં॰ નિ॰ ૪.૪૧૬ આદયો) નામ એતસ્સેવ કથિતં – ‘‘કિં નુ ખો, ભો ગોતમ, સસ્સતો લોકો ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ અબ્યાકતમેત’’ન્તિ એવં એકુત્તરનિકાયેપિ ઇમિના સદ્ધિં કથિતં અત્થિયેવ. તસ્મા એવમાહ. સમ્માસમ્બુદ્ધોપિ તસ્સ આગતાગતસ્સ સઙ્ગહં કત્વા ઓકાસમકાસિયેવ. કસ્મા? અયઞ્હિ સસ્સતદિટ્ઠિકો, સસ્સતદિટ્ઠિકા ચ સીઘં લદ્ધિં ન વિસ્સજ્જેન્તિ, વસાતેલમક્ખિતપિલોતિકા વિય ચિરેન સુજ્ઝન્તિ. પસ્સતિ ચ ભગવા – ‘‘અયં પરિબ્બાજકો કાલે ગચ્છન્તે ગચ્છન્તે લદ્ધિં વિસ્સજ્જેત્વા મમ સન્તિકે પબ્બજિત્વા છ અભિઞ્ઞાયો સચ્છિકત્વા અભિઞ્ઞાતસાવકો ભવિસ્સતી’’તિ. તસ્મા તસ્સ આગતાગતસ્સ સઙ્ગહં કત્વા ઓકાસમકાસિયેવ. ઇદં પનસ્સ પચ્છિમગમનં. સો હિ ઇમસ્મિં સુત્તે તરણં વા હોતુ અતરણં વા, યટ્ઠિં ઓતરિત્વા ઉદકે પતમાનો વિય સમણસ્સ ગોતમસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા પબ્બજિસ્સામીતિ સન્નિટ્ઠાનં કત્વા આગતો. તસ્મા ધમ્મદેસનં યાચન્તો સાધુ મે ભવં ગોતમોતિઆદિમાહ. તસ્સ ભગવા મૂલવસેન સંખિત્તદેસનં, કમ્મપથવસેન વિત્થારદેસનં દેસેસિ. મૂલવસેન ચેત્થ અતિસંખિત્તા દેસના, કમ્મપથવસેન સંખિત્તા વિત્થારસદિસા. બુદ્ધાનં પન નિપ્પરિયાયેન વિત્થારદેસના નામ નત્થિ. ચતુવીસતિસમન્તપટ્ઠાનમ્પિ હિ સત્તપકરણે અભિધમ્મપિટકે ચ સબ્બં સંખિત્તમેવ. તસ્મા મૂલવસેનાપિ કમ્મપથવસેનાપિ સંખિત્તમેવ દેસેસીતિ વેદિતબ્બો.
193.Evaṃme sutanti mahāvacchasuttaṃ. Tattha sahakathīti saddhiṃvādo, bahuṃ mayā tumhehi saddhiṃ kathitapubbanti kathaṃ sāreti mettiṃ ghaṭeti. Purimāni hi dve suttāni etasseva kathitāni, saṃyuttake abyākatasaṃyuttaṃ (saṃ. ni. 4.416 ādayo) nāma etasseva kathitaṃ – ‘‘kiṃ nu kho, bho gotama, sassato loko idameva saccaṃ moghamaññanti abyākatameta’’nti evaṃ ekuttaranikāyepi iminā saddhiṃ kathitaṃ atthiyeva. Tasmā evamāha. Sammāsambuddhopi tassa āgatāgatassa saṅgahaṃ katvā okāsamakāsiyeva. Kasmā? Ayañhi sassatadiṭṭhiko, sassatadiṭṭhikā ca sīghaṃ laddhiṃ na vissajjenti, vasātelamakkhitapilotikā viya cirena sujjhanti. Passati ca bhagavā – ‘‘ayaṃ paribbājako kāle gacchante gacchante laddhiṃ vissajjetvā mama santike pabbajitvā cha abhiññāyo sacchikatvā abhiññātasāvako bhavissatī’’ti. Tasmā tassa āgatāgatassa saṅgahaṃ katvā okāsamakāsiyeva. Idaṃ panassa pacchimagamanaṃ. So hi imasmiṃ sutte taraṇaṃ vā hotu ataraṇaṃ vā, yaṭṭhiṃ otaritvā udake patamāno viya samaṇassa gotamassa santikaṃ gantvā pabbajissāmīti sanniṭṭhānaṃ katvā āgato. Tasmā dhammadesanaṃ yācanto sādhu me bhavaṃ gotamotiādimāha. Tassa bhagavā mūlavasena saṃkhittadesanaṃ, kammapathavasena vitthāradesanaṃ desesi. Mūlavasena cettha atisaṃkhittā desanā, kammapathavasena saṃkhittā vitthārasadisā. Buddhānaṃ pana nippariyāyena vitthāradesanā nāma natthi. Catuvīsatisamantapaṭṭhānampi hi sattapakaraṇe abhidhammapiṭake ca sabbaṃ saṃkhittameva. Tasmā mūlavasenāpi kammapathavasenāpi saṃkhittameva desesīti veditabbo.
૧૯૪. તત્થ પાણાતિપાતા વેરમણી કુસલન્તિઆદીસુ પટિપાટિયા સત્તધમ્મા કામાવચરા, અનભિજ્ઝાદયો તયો ચતુભૂમિકાપિ વટ્ટન્તિ.
194. Tattha pāṇātipātā veramaṇī kusalantiādīsu paṭipāṭiyā sattadhammā kāmāvacarā, anabhijjhādayo tayo catubhūmikāpi vaṭṭanti.
યતો ખો, વચ્છ, ભિક્ખુનોતિ કિઞ્ચાપિ અનિયમેત્વા વુત્તં, યથા પન જીવકસુત્તે ચ ચઙ્કીસુત્તે ચ, એવં ઇમસ્મિં સુત્તે ચ અત્તાનમેવ સન્ધાયેતં ભગવતા વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં.
Yatokho, vaccha, bhikkhunoti kiñcāpi aniyametvā vuttaṃ, yathā pana jīvakasutte ca caṅkīsutte ca, evaṃ imasmiṃ sutte ca attānameva sandhāyetaṃ bhagavatā vuttanti veditabbaṃ.
૧૯૫. અત્થિ પનાતિ કિં પુચ્છામીતિ પુચ્છતિ? અયં કિરસ્સ લદ્ધિ – ‘‘તસ્મિં તસ્મિં સાસને સત્થાવ અરહા હોતિ, સાવકો પન અરહત્તં પત્તું સમત્થો નત્થિ. સમણો ચ ગોતમો ‘યતો ખો, વચ્છ, ભિક્ખુનો’તિ એકં ભિક્ખું કથેન્તો વિય કથેતિ, અત્થિ નુ ખો સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકો અરહત્તપ્પત્તો’’તિ. એતમત્થં પુચ્છિસ્સામીતિ પુચ્છતિ. તત્થ તિટ્ઠતૂતિ ભવં તાવ ગોતમો તિટ્ઠતુ, ભવઞ્હિ લોકે પાકટો અરહાતિ અત્થો. તસ્મિં બ્યાકતે ઉત્તરિ ભિક્ખુનીઆદીનં વસેન પઞ્હં પુચ્છિ, ભગવાપિસ્સ બ્યાકાસિ.
195.Atthipanāti kiṃ pucchāmīti pucchati? Ayaṃ kirassa laddhi – ‘‘tasmiṃ tasmiṃ sāsane satthāva arahā hoti, sāvako pana arahattaṃ pattuṃ samattho natthi. Samaṇo ca gotamo ‘yato kho, vaccha, bhikkhuno’ti ekaṃ bhikkhuṃ kathento viya katheti, atthi nu kho samaṇassa gotamassa sāvako arahattappatto’’ti. Etamatthaṃ pucchissāmīti pucchati. Tattha tiṭṭhatūti bhavaṃ tāva gotamo tiṭṭhatu, bhavañhi loke pākaṭo arahāti attho. Tasmiṃ byākate uttari bhikkhunīādīnaṃ vasena pañhaṃ pucchi, bhagavāpissa byākāsi.
૧૯૬. આરાધકોતિ સમ્પાદકો પરિપૂરકો.
196.Ārādhakoti sampādako paripūrako.
૧૯૭. સેખાય વિજ્જાય પત્તબ્બન્તિ હેટ્ઠિમફલત્તયં પત્તબ્બં. તં સબ્બં મયા અનુપ્પત્તન્તિ વદતિ. વિતણ્ડવાદી પનાહ – ‘‘કતમે ધમ્મા સેક્ખા? ચત્તારો મગ્ગા અપરિયાપન્ના હેટ્ઠિમાનિ ચ તીણિ સામઞ્ઞફલાની’’તિ (ધ॰ સ॰ ૧૦૨૩) વચનતો અરહત્તમગ્ગોપિ અનેન પત્તોયેવ. ફલં પન અપત્તં, તસ્સ પત્તિયા ઉત્તરિ યોગં કથાપેતીતિ. સો એવં સઞ્ઞાપેતબ્બો –
197.Sekhāya vijjāya pattabbanti heṭṭhimaphalattayaṃ pattabbaṃ. Taṃ sabbaṃ mayā anuppattanti vadati. Vitaṇḍavādī panāha – ‘‘katame dhammā sekkhā? Cattāro maggā apariyāpannā heṭṭhimāni ca tīṇi sāmaññaphalānī’’ti (dha. sa. 1023) vacanato arahattamaggopi anena pattoyeva. Phalaṃ pana apattaṃ, tassa pattiyā uttari yogaṃ kathāpetīti. So evaṃ saññāpetabbo –
‘‘યો વે કિલેસાનિ પહાય પઞ્ચ,
‘‘Yo ve kilesāni pahāya pañca,
પરિપુણ્ણસેખો અપરિહાનધમ્મો;
Paripuṇṇasekho aparihānadhammo;
ચેતોવસિપ્પત્તો સમાહિતિન્દ્રિયો,
Cetovasippatto samāhitindriyo,
સ વે ઠિતત્તોતિ નરો પવુચ્ચતી’’તિ. (અ॰ નિ॰ ૪.૫);
Sa ve ṭhitattoti naro pavuccatī’’ti. (a. ni. 4.5);
અનાગામિપુગ્ગલો હિ એકન્તપરિપુણ્ણસેખો. તં સન્ધાય ‘‘સેખાય વિજ્જાય પત્તબ્બ’’ન્તિ આહ. મગ્ગસ્સ પન એકચિત્તક્ખણિકત્તા તત્થ ઠિતસ્સ પુચ્છા નામ નત્થિ. ઇમિના સુત્તેન મગ્ગોપિ બહુચિત્તક્ખણિકો હોતૂતિ ચે. એતં ન બુદ્ધવચનં, વુત્તગાથાય ચ અત્થો વિરુજ્ઝતિ. તસ્મા અનાગામિફલે ઠત્વા અરહત્તમગ્ગસ્સ વિપસ્સનં કથાપેતીતિ વેદિતબ્બો. યસ્મા પનસ્સ ન કેવલં સુદ્ધઅરહત્તસ્સેવ ઉપનિસ્સયો, છન્નમ્પિ અભિઞ્ઞાનં ઉપનિસ્સયો અત્થિ, તસ્મા ભગવા – ‘‘એવમયં સમથે કમ્મં કત્વા પઞ્ચ અભિઞ્ઞા નિબ્બત્તેસ્સતિ , વિપસ્સનાય કમ્મં કત્વા અરહત્તં પાપુણિસ્સતિ. એવં છળભિઞ્ઞો મહાસાવકો ભવિસ્સતી’’તિ વિપસ્સનામત્તં અકથેત્વા સમથવિપસ્સના આચિક્ખિ.
Anāgāmipuggalo hi ekantaparipuṇṇasekho. Taṃ sandhāya ‘‘sekhāya vijjāya pattabba’’nti āha. Maggassa pana ekacittakkhaṇikattā tattha ṭhitassa pucchā nāma natthi. Iminā suttena maggopi bahucittakkhaṇiko hotūti ce. Etaṃ na buddhavacanaṃ, vuttagāthāya ca attho virujjhati. Tasmā anāgāmiphale ṭhatvā arahattamaggassa vipassanaṃ kathāpetīti veditabbo. Yasmā panassa na kevalaṃ suddhaarahattasseva upanissayo, channampi abhiññānaṃ upanissayo atthi, tasmā bhagavā – ‘‘evamayaṃ samathe kammaṃ katvā pañca abhiññā nibbattessati , vipassanāya kammaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇissati. Evaṃ chaḷabhiñño mahāsāvako bhavissatī’’ti vipassanāmattaṃ akathetvā samathavipassanā ācikkhi.
૧૯૮. સતિ સતિઆયતનેતિ સતિ સતિકારણે. કિઞ્ચેત્થ કારણં? અભિઞ્ઞા વા અભિઞ્ઞાપાદકજ્ઝાનં વા અવસાને પન અરહત્તં વા કારણં અરહત્તસ્સ વિપસ્સના વાતિ વેદિતબ્બં.
198.Satisatiāyataneti sati satikāraṇe. Kiñcettha kāraṇaṃ? Abhiññā vā abhiññāpādakajjhānaṃ vā avasāne pana arahattaṃ vā kāraṇaṃ arahattassa vipassanā vāti veditabbaṃ.
૨૦૦. પરિચિણ્ણો મે ભગવાતિ સત્ત હિ સેખા ભગવન્તં પરિચરન્તિ નામ, ખીણાસવેન ભગવા પરિચિણ્ણો હોતિ. ઇતિ સઙ્ખેપેન અરહત્તં બ્યાકરોન્તો થેરો એવમાહ. તે પન ભિક્ખૂ તમત્થં ન જાનિંસુ, અજાનન્તાવ તસ્સ વચનં સમ્પટિચ્છિત્વા. ભગવતો આરોચેસું. દેવતાતિ તેસં ગુણાનં લાભી દેવતા. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવાતિ.
200.Pariciṇṇo me bhagavāti satta hi sekhā bhagavantaṃ paricaranti nāma, khīṇāsavena bhagavā pariciṇṇo hoti. Iti saṅkhepena arahattaṃ byākaronto thero evamāha. Te pana bhikkhū tamatthaṃ na jāniṃsu, ajānantāva tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā. Bhagavato ārocesuṃ. Devatāti tesaṃ guṇānaṃ lābhī devatā. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
મહાવચ્છસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Mahāvacchasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૩. મહાવચ્છસુત્તં • 3. Mahāvacchasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૩. મહાવચ્છસુત્તવણ્ણના • 3. Mahāvacchasuttavaṇṇanā