Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૨૪૫] ૫. મૂલપરિયાયજાતકવણ્ણના

    [245] 5. Mūlapariyāyajātakavaṇṇanā

    કાલો ઘસતિ ભૂતાનીતિ ઇદં સત્થા ઉક્કટ્ઠં નિસ્સાય સુભગવને વિહરન્તો મૂલપરિયાયસુત્તન્તં આરબ્ભ કથેસિ. તદા કિર પઞ્ચસતા બ્રાહ્મણા તિણ્ણં વેદાનં પારગૂ સાસને પબ્બજિત્વા તીણિ પિટકાનિ ઉગ્ગણ્હિત્વા માનમદમત્તા હુત્વા ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધોપિ તીણેવ પિટકાનિ જાનાતિ, મયમ્પિ તાનિ જાનામ, એવં સન્તે કિં તસ્સ અમ્હેહિ નાનાકરણ’’ન્તિ બુદ્ધુપટ્ઠાનં ન ગચ્છન્તિ, પટિપક્ખા હુત્વા ચરન્તિ.

    Kālo ghasati bhūtānīti idaṃ satthā ukkaṭṭhaṃ nissāya subhagavane viharanto mūlapariyāyasuttantaṃ ārabbha kathesi. Tadā kira pañcasatā brāhmaṇā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sāsane pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggaṇhitvā mānamadamattā hutvā ‘‘sammāsambuddhopi tīṇeva piṭakāni jānāti, mayampi tāni jānāma, evaṃ sante kiṃ tassa amhehi nānākaraṇa’’nti buddhupaṭṭhānaṃ na gacchanti, paṭipakkhā hutvā caranti.

    અથેકદિવસં સત્થા તેસુ આગન્ત્વા અત્તનો સન્તિકે નિસિન્નેસુ અટ્ઠહિ ભૂમીહિ પટિમણ્ડેત્વા મૂલપરિયાયસુત્તન્તં કથેસિ, તે ન કિઞ્ચિ સલ્લક્ખેસું. અથ નેસં એતદહોસિ – ‘‘મયં અમ્હેહિ સદિસા પણ્ડિતા નત્થી’તિ માનં કરોમ, ઇદાનિ પન ન કિઞ્ચિ જાનામ, બુદ્ધેહિ સદિસો પણ્ડિતો નામ નત્થિ, અહો બુદ્ધગુણા નામા’’તિ. તે તતો પટ્ઠાય નિહતમાના હુત્વા ઉદ્ધટદાઠા વિય સપ્પા નિબ્બિસેવના જાતા. સત્થા ઉક્કટ્ઠાયં યથાભિરન્તં વિહરિત્વા વેસાલિં ગન્ત્વા ગોતમકચેતિયે ગોતમકસુત્તન્તં નામ કથેસિ, દસસહસ્સિલોકધાતુ કમ્પિ, તં સુત્વા તે ભિક્ખૂ અરહત્તં પાપુણિંસુ. મૂલપરિયાયસુત્તન્તપરિયોસાને પન સત્થરિ ઉક્કટ્ઠાયં વિહરન્તેયેવ ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં કથં સમુટ્ઠાપેસું – ‘‘આવુસો, અહો બુદ્ધાનં આનુભાવો, તે નામ બ્રાહ્મણપબ્બજિતા તથા માનમદમત્તા ભગવતા મૂલપરિયાયદેસનાય નિહતમાના કતા’’તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપાહં ઇમે એવં માનપગ્ગહિતસિરે વિચરન્તે નિહતમાને અકાસિંયેવા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.

    Athekadivasaṃ satthā tesu āgantvā attano santike nisinnesu aṭṭhahi bhūmīhi paṭimaṇḍetvā mūlapariyāyasuttantaṃ kathesi, te na kiñci sallakkhesuṃ. Atha nesaṃ etadahosi – ‘‘mayaṃ amhehi sadisā paṇḍitā natthī’ti mānaṃ karoma, idāni pana na kiñci jānāma, buddhehi sadiso paṇḍito nāma natthi, aho buddhaguṇā nāmā’’ti. Te tato paṭṭhāya nihatamānā hutvā uddhaṭadāṭhā viya sappā nibbisevanā jātā. Satthā ukkaṭṭhāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā vesāliṃ gantvā gotamakacetiye gotamakasuttantaṃ nāma kathesi, dasasahassilokadhātu kampi, taṃ sutvā te bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Mūlapariyāyasuttantapariyosāne pana satthari ukkaṭṭhāyaṃ viharanteyeva bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, aho buddhānaṃ ānubhāvo, te nāma brāhmaṇapabbajitā tathā mānamadamattā bhagavatā mūlapariyāyadesanāya nihatamānā katā’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepāhaṃ ime evaṃ mānapaggahitasire vicarante nihatamāne akāsiṃyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો તિણ્ણં વેદાનં પારગૂ દિસાપામોક્ખો આચરિયો હુત્વા પઞ્ચ માણવકસતાનિ મન્તે વાચેસિ. તે પઞ્ચસતાપિ નિટ્ઠિતસિપ્પા સિપ્પે અનુયોગં દત્વા ‘‘યત્તકં મયં જાનામ, આચરિયોપિ તત્તકમેવ, વિસેસો નત્થી’’તિ માનત્થદ્ધા હુત્વા આચરિયસ્સ સન્તિકં ન ગચ્છન્તિ, વત્તપટિવત્તં ન કરોન્તિ. તે એકદિવસં આચરિયે બદરિરુક્ખમૂલે નિસિન્ને તં વમ્ભેતુકામા બદરિરુક્ખં નખેન આકોટેત્વા ‘‘નિસ્સારોવાયં રુક્ખો’’તિ આહંસુ. બોધિસત્તો અત્તનો વમ્ભનભાવં ઞત્વા અન્તેવાસિકે ‘‘એકં વો પઞ્હં પુચ્છિસ્સામી’’તિ આહ. તે હટ્ઠતુટ્ઠા ‘‘વદેથ, કથેસ્સામા’’તિ. આચરિયો પઞ્હં પુચ્છન્તો પઠમં ગાથમાહ –

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasatāni mante vācesi. Te pañcasatāpi niṭṭhitasippā sippe anuyogaṃ datvā ‘‘yattakaṃ mayaṃ jānāma, ācariyopi tattakameva, viseso natthī’’ti mānatthaddhā hutvā ācariyassa santikaṃ na gacchanti, vattapaṭivattaṃ na karonti. Te ekadivasaṃ ācariye badarirukkhamūle nisinne taṃ vambhetukāmā badarirukkhaṃ nakhena ākoṭetvā ‘‘nissārovāyaṃ rukkho’’ti āhaṃsu. Bodhisatto attano vambhanabhāvaṃ ñatvā antevāsike ‘‘ekaṃ vo pañhaṃ pucchissāmī’’ti āha. Te haṭṭhatuṭṭhā ‘‘vadetha, kathessāmā’’ti. Ācariyo pañhaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –

    ૧૯૦.

    190.

    ‘‘કાલો ઘસતિ ભૂતાનિ, સબ્બાનેવ સહત્તના;

    ‘‘Kālo ghasati bhūtāni, sabbāneva sahattanā;

    યો ચ કાલઘસો ભૂતો, સ ભૂતપચનિં પચી’’તિ.

    Yo ca kālaghaso bhūto, sa bhūtapacaniṃ pacī’’ti.

    તત્થ કાલોતિ પુરેભત્તકાલોપિ પચ્છાભત્તકાલોપીતિ એવમાદિ. ભૂતાનીતિ સત્તાધિવચનમેતં, ન કાલો ભૂતાનં ચમ્મમંસાદીનિ લુઞ્ચિત્વા ખાદતિ, અપિચ ખો નેસં આયુવણ્ણબલાનિ ખેપેન્તો યોબ્બઞ્ઞં મદ્દન્તો આરોગ્યં વિનાસેન્તો ઘસતિ ખાદતીતિ વુચ્ચતિ. એવં ઘસન્તો ચ ન કિઞ્ચિ વજ્જેતિ, સબ્બાનેવ ઘસતિ. ન કેવલઞ્ચ ભૂતાનેવ, અપિચ ખો સહત્તના અત્તાનમ્પિ ઘસતિ, પુરેભત્તકાલો પચ્છાભત્તકાલં ન પાપુણાતિ. એસ નયો પચ્છાભત્તકાલાદીસુ. યો ચ કાલઘસો ભૂતોતિ ખીણાસવસ્સેતં અધિવચનં . સો હિ અરિયમગ્ગેન આયતિં પટિસન્ધિકાલં ખેપેત્વા ખાદિત્વા ઠિતત્તા ‘‘કાલઘસો ભૂતો’’તિ વુચ્ચતિ . સ ભૂતપચનિં પચીતિ સો યાયં તણ્હા અપાયેસુ ભૂતે પચતિ, તં ઞાણગ્ગિના પચિ દહિ ભસ્મમકાસિ, તેન ‘‘ભૂતપચનિં પચી’’તિ વુચ્ચતિ. ‘‘પજનિ’’ન્તિપિ પાઠો, જનિકં નિબ્બત્તકિન્તિ અત્થો.

    Tattha kāloti purebhattakālopi pacchābhattakālopīti evamādi. Bhūtānīti sattādhivacanametaṃ, na kālo bhūtānaṃ cammamaṃsādīni luñcitvā khādati, apica kho nesaṃ āyuvaṇṇabalāni khepento yobbaññaṃ maddanto ārogyaṃ vināsento ghasati khādatīti vuccati. Evaṃ ghasanto ca na kiñci vajjeti, sabbāneva ghasati. Na kevalañca bhūtāneva, apica kho sahattanā attānampi ghasati, purebhattakālo pacchābhattakālaṃ na pāpuṇāti. Esa nayo pacchābhattakālādīsu. Yo ca kālaghaso bhūtoti khīṇāsavassetaṃ adhivacanaṃ . So hi ariyamaggena āyatiṃ paṭisandhikālaṃ khepetvā khāditvā ṭhitattā ‘‘kālaghaso bhūto’’ti vuccati . Sa bhūtapacaniṃ pacīti so yāyaṃ taṇhā apāyesu bhūte pacati, taṃ ñāṇagginā paci dahi bhasmamakāsi, tena ‘‘bhūtapacaniṃ pacī’’ti vuccati. ‘‘Pajani’’ntipi pāṭho, janikaṃ nibbattakinti attho.

    ઇમં પઞ્હં સુત્વા માણવેસુ એકોપિ જાનિતું સમત્થો નામ નાહોસિ. અથ ને બોધિસત્તો ‘‘મા ખો તુમ્હે ‘અયં પઞ્હો તીસુ વેદેસુ અત્થી’તિ સઞ્ઞં અકત્થ, તુમ્હે ‘યમહં જાનામિ, તં સબ્બં જાનામા’તિ મઞ્ઞમાના મં બદરિરુક્ખસદિસં કરોથ, મમ તુમ્હેહિ અઞ્ઞાતસ્સ બહુનો જાનનભાવં ન જાનાથ, ગચ્છથ સત્તમે દિવસે કાલં દમ્મિ, એત્તકેન કાલેન ઇમં પઞ્હં ચિન્તેથા’’તિ. તે બોધિસત્તં વન્દિત્વા અત્તનો અત્તનો વસનટ્ઠાનં ગન્ત્વા સત્તાહં ચિન્તેત્વાપિ પઞ્હસ્સ નેવ અન્તં, ન કોટિં પસ્સિંસુ. તે સત્તમદિવસે આચરિયસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા વન્દિત્વા નિસીદિત્વા ‘‘કિં, ભદ્રમુખા, જાનિત્થ પઞ્હ’’ન્તિ વુત્તે ‘‘ન જાનામા’’તિ વદિંસુ. અથ બોધિસત્તો તે ગરહમાનો દુતિયં ગાથમાહ –

    Imaṃ pañhaṃ sutvā māṇavesu ekopi jānituṃ samattho nāma nāhosi. Atha ne bodhisatto ‘‘mā kho tumhe ‘ayaṃ pañho tīsu vedesu atthī’ti saññaṃ akattha, tumhe ‘yamahaṃ jānāmi, taṃ sabbaṃ jānāmā’ti maññamānā maṃ badarirukkhasadisaṃ karotha, mama tumhehi aññātassa bahuno jānanabhāvaṃ na jānātha, gacchatha sattame divase kālaṃ dammi, ettakena kālena imaṃ pañhaṃ cintethā’’ti. Te bodhisattaṃ vanditvā attano attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā sattāhaṃ cintetvāpi pañhassa neva antaṃ, na koṭiṃ passiṃsu. Te sattamadivase ācariyassa santikaṃ gantvā vanditvā nisīditvā ‘‘kiṃ, bhadramukhā, jānittha pañha’’nti vutte ‘‘na jānāmā’’ti vadiṃsu. Atha bodhisatto te garahamāno dutiyaṃ gāthamāha –

    ૧૯૧.

    191.

    ‘‘બહૂનિ નરસીસાનિ, લોમસાનિ બ્રહાનિ ચ;

    ‘‘Bahūni narasīsāni, lomasāni brahāni ca;

    ગીવાસુ પટિમુક્કાનિ, કોચિદેવેત્થ કણ્ણવા’’તિ.

    Gīvāsu paṭimukkāni, kocidevettha kaṇṇavā’’ti.

    તસ્સત્થો – બહૂનિ નરાનં સીસાનિ દિસ્સન્તિ, સબ્બાનિ ચ તાનિ લોમસાનિ, સબ્બાનિ મહન્તાનિ ગીવાસુયેવ ઠપિતાનિ, ન તાલફલં વિય હત્થેન ગહિતાનિ, નત્થિ તેસં ઇમેહિ ધમ્મેહિ નાનાકરણં. એત્થ પન કોચિદેવ કણ્ણવાતિ અત્તાનં સન્ધાયાહ. કણ્ણવાતિ પઞ્ઞવા, કણ્ણછિદ્દં પન ન કસ્સચિ નત્થિ. ઇતિ તે માણવકે ‘‘કણ્ણછિદ્દમત્તમેવ તુમ્હાકં બાલાનં અત્થિ, ન પઞ્ઞા’’તિ ગરહિત્વા પઞ્હં વિસ્સજ્જેસિ. તે સુત્વા – ‘‘અહો આચરિયા નામ મહન્તા’’તિ ખમાપેત્વા નિહતમાના બોધિસત્તં ઉપટ્ઠહિંસુ.

    Tassattho – bahūni narānaṃ sīsāni dissanti, sabbāni ca tāni lomasāni, sabbāni mahantāni gīvāsuyeva ṭhapitāni, na tālaphalaṃ viya hatthena gahitāni, natthi tesaṃ imehi dhammehi nānākaraṇaṃ. Ettha pana kocideva kaṇṇavāti attānaṃ sandhāyāha. Kaṇṇavāti paññavā, kaṇṇachiddaṃ pana na kassaci natthi. Iti te māṇavake ‘‘kaṇṇachiddamattameva tumhākaṃ bālānaṃ atthi, na paññā’’ti garahitvā pañhaṃ vissajjesi. Te sutvā – ‘‘aho ācariyā nāma mahantā’’ti khamāpetvā nihatamānā bodhisattaṃ upaṭṭhahiṃsu.

    સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા પઞ્ચસતા માણવકા ઇમે ભિક્ખૂ અહેસું, આચરિયો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā pañcasatā māṇavakā ime bhikkhū ahesuṃ, ācariyo pana ahameva ahosi’’nti.

    મૂલપરિયાયજાતકવણ્ણના પઞ્ચમા.

    Mūlapariyāyajātakavaṇṇanā pañcamā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૨૪૫. મૂલપરિયાયજાતકં • 245. Mūlapariyāyajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact