Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā

    નિદાનકથાવણ્ણના

    Nidānakathāvaṇṇanā

    વચનત્થજાનનેન વિદિતપ્પકરણત્થસામઞ્ઞત્થસ્સ પકરણકથા વુચ્ચમાના સોભેય્યાતિ નેત્તિપદત્થપરિજાનનમેવ આદિમ્હિ યુત્તરૂપન્તિ તદત્થં પુચ્છતિ ‘‘તત્થ કેનટ્ઠેન નેત્તી’’તિ. તત્થ તત્થાતિ ‘‘તસ્સા નેત્તિયા કરિસ્સામત્થવણ્ણન’’ન્તિ યદિદં વુત્તં, તસ્મિં; યસ્સા કરિસ્સામત્થવણ્ણનન્તિ પટિઞ્ઞાતં, સા નેત્તિ કેનટ્ઠેન નેત્તીતિ અત્થો. તત્થાતિ વા ‘‘નેત્તિપ્પકરણસ્સા’’તિ એતસ્મિં વચને યા નેત્તિ વુત્તા, સા કેનટ્ઠેન નેત્તીતિ અત્થો. ‘‘નયનટ્ઠેના’’તિ ઇદં કત્તુકરણાધિકરણસાધનાનં સાધારણવચનન્તિ ‘‘અરિયધમ્મં નયતી’’તિ કત્તુસાધનવસેન તાવ નેત્તિસદ્દસ્સ અત્થં વત્વા ઇદાનિ કરણાધિકરણસાધનવસેન વત્તું ‘‘નયન્તિ તાયા’’તિઆદિ વુત્તં.

    Vacanatthajānanena viditappakaraṇatthasāmaññatthassa pakaraṇakathā vuccamānā sobheyyāti nettipadatthaparijānanameva ādimhi yuttarūpanti tadatthaṃ pucchati ‘‘tattha kenaṭṭhena nettī’’ti. Tattha tatthāti ‘‘tassā nettiyā karissāmatthavaṇṇana’’nti yadidaṃ vuttaṃ, tasmiṃ; yassā karissāmatthavaṇṇananti paṭiññātaṃ, sā netti kenaṭṭhena nettīti attho. Tatthāti vā ‘‘nettippakaraṇassā’’ti etasmiṃ vacane yā netti vuttā, sā kenaṭṭhena nettīti attho. ‘‘Nayanaṭṭhenā’’ti idaṃ kattukaraṇādhikaraṇasādhanānaṃ sādhāraṇavacananti ‘‘ariyadhammaṃ nayatī’’ti kattusādhanavasena tāva nettisaddassa atthaṃ vatvā idāni karaṇādhikaraṇasādhanavasena vattuṃ ‘‘nayanti tāyā’’tiādi vuttaṃ.

    તથા હિ વુત્તન્તિ નેત્તિઉપદેસાધીનત્તા એવ સુત્તાવબોધસ્સ વુત્તં. પેટકે ‘‘તસ્મા નિબ્બાયિતુકામેન સુતમયેન અત્થા પરિયેસિતબ્બા, તત્થ પરિયેસનાય અયં અનુપુબ્બી ભવતિ સોળસ હારા પઞ્ચ નયા અટ્ઠારસ મૂલપદાની’’તિઆદિ (પેટકો॰ ૩). હારનયવિચારણા વિનિમુત્તો અત્થસંવણ્ણનાવિસેસો નત્થીતિ આહ ‘‘સુત્તસ્સ અત્થસંવણ્ણના નેત્તિઉપદેસાયત્તા’’તિ. સ્વાયમત્થો પરતો પકિણ્ણકકથાયં આવિ ભવિસ્સતિ. એવં મહાવિસયા ચાયં નેત્તિ કુતો પભવાતિ આહ ‘‘સુત્તપ્પભવા’’તિ, એતેન નેત્તિયા પમાણભૂતતં દસ્સેતિ. ઇદઞ્ચ સુત્તસ્સ નેત્તિસન્નિસ્સયતાપરિદીપનપરં, ન થેરપ્પભવતાપટિક્ખેપપરં. થેરો હિ પઞ્ચ મહાનિકાયે ઓગાહેત્વા તંસન્નિસ્સયેનેવ તેસં સંવણ્ણનાભૂતં ઇમં પકરણં અભાસિ, તસ્મા અયમેવ સંવણ્ણનાધમ્મો, યદિદં સંવણ્ણેતબ્બધમ્મસન્નિસ્સયતા.

    Tathā hi vuttanti nettiupadesādhīnattā eva suttāvabodhassa vuttaṃ. Peṭake ‘‘tasmā nibbāyitukāmena sutamayena atthā pariyesitabbā, tattha pariyesanāya ayaṃ anupubbī bhavati soḷasa hārā pañca nayā aṭṭhārasa mūlapadānī’’tiādi (peṭako. 3). Hāranayavicāraṇā vinimutto atthasaṃvaṇṇanāviseso natthīti āha ‘‘suttassa atthasaṃvaṇṇanā nettiupadesāyattā’’ti. Svāyamattho parato pakiṇṇakakathāyaṃ āvi bhavissati. Evaṃ mahāvisayā cāyaṃ netti kuto pabhavāti āha ‘‘suttappabhavā’’ti, etena nettiyā pamāṇabhūtataṃ dasseti. Idañca suttassa nettisannissayatāparidīpanaparaṃ, na therappabhavatāpaṭikkhepaparaṃ. Thero hi pañca mahānikāye ogāhetvā taṃsannissayeneva tesaṃ saṃvaṇṇanābhūtaṃ imaṃ pakaraṇaṃ abhāsi, tasmā ayameva saṃvaṇṇanādhammo, yadidaṃ saṃvaṇṇetabbadhammasannissayatā.

    પકરણપરિચ્છેદતોતિ પકરણસ્સ વિભાગતો. હારવિચારાદયો હિ તયો નેત્તિપ્પકરણસ્સ વિભાગા, પકરણભૂતપરિચ્છેદતો વા. તીણિ હિ એતાનિ પકરણાનિ તયો અધિકારા, યદિદં હારવિચારાદયો. પાળિવવત્થાનતોતિ પાઠસન્નિવેસતો.

    Pakaraṇaparicchedatoti pakaraṇassa vibhāgato. Hāravicārādayo hi tayo nettippakaraṇassa vibhāgā, pakaraṇabhūtaparicchedato vā. Tīṇi hi etāni pakaraṇāni tayo adhikārā, yadidaṃ hāravicārādayo. Pāḷivavatthānatoti pāṭhasannivesato.

    ‘‘સબ્બો હિ પકરણત્થો’’તિઆદિના સઙ્ગહવારસ્સ અન્વત્થસઞ્ઞતં દસ્સેતિ. ‘‘નનુ ચેત્થ પટ્ઠાનં અસઙ્ગહિત’’ન્તિ ચોદકો બ્યભિચારમાહ. ઇતરો યદિપિ સરૂપતો અસઙ્ગહિતં, અત્થતો પન સઙ્ગહિતન્તિ દસ્સેન્તો ‘‘નયિદમેવ’’તિઆદિના પરિહરતિ. પુન ‘‘તથા હી’’તિઆદિના તમેવત્થં પાળિયા પાકટતરં કરોતિ. અત્થનયા નન્દિયાવટ્ટાદયો. સઙ્ખારત્તિકા પુઞ્ઞાભિસઙ્ખારાદયો, કાયસઙ્ખારાદયો ચ. તેસુ અત્થનયાનં અઞ્ઞમઞ્ઞસઙ્ગહો પરતો આવિ ભવિસ્સતિ. ઇતરે પન કામાવચરા, રૂપાવચરા ચ કુસલા ચેતના પુઞ્ઞાભિસઙ્ખારો, અકુસલા ચેતના અપુઞ્ઞાભિસઙ્ખારો, અરૂપાવચરા કુસલા ચેતના આનેઞ્જાભિસઙ્ખારો. પુઞ્ઞાભિસઙ્ખારો ચ અપુઞ્ઞાભિસઙ્ખારો ચ કાયદ્વારપ્પવત્તો કાયસઙ્ખારો, સો એવ વચીદ્વારપ્પવત્તો વચીસઙ્ખારો, મનોદ્વારપ્પવત્તો પન તિવિધોપિ ચિત્તસઙ્ખારો. ઇતિ જાતિવસેન પુરિમત્તિકે વુત્તા એવ ધમ્મા દ્વારવસેન દુતિયત્તિકે વુત્તા, તે એવ ચ પુરિમત્તિકેતિ અઞ્ઞમઞ્ઞસઙ્ગહો વેદિતબ્બો.

    ‘‘Sabbohi pakaraṇattho’’tiādinā saṅgahavārassa anvatthasaññataṃ dasseti. ‘‘Nanu cettha paṭṭhānaṃ asaṅgahita’’nti codako byabhicāramāha. Itaro yadipi sarūpato asaṅgahitaṃ, atthato pana saṅgahitanti dassento ‘‘nayidameva’’tiādinā pariharati. Puna ‘‘tathā hī’’tiādinā tamevatthaṃ pāḷiyā pākaṭataraṃ karoti. Atthanayā nandiyāvaṭṭādayo. Saṅkhārattikā puññābhisaṅkhārādayo, kāyasaṅkhārādayo ca. Tesu atthanayānaṃ aññamaññasaṅgaho parato āvi bhavissati. Itare pana kāmāvacarā, rūpāvacarā ca kusalā cetanā puññābhisaṅkhāro, akusalā cetanā apuññābhisaṅkhāro, arūpāvacarā kusalā cetanā āneñjābhisaṅkhāro. Puññābhisaṅkhāro ca apuññābhisaṅkhāro ca kāyadvārappavatto kāyasaṅkhāro, so eva vacīdvārappavatto vacīsaṅkhāro, manodvārappavatto pana tividhopi cittasaṅkhāro. Iti jātivasena purimattike vuttā eva dhammā dvāravasena dutiyattike vuttā, te eva ca purimattiketi aññamaññasaṅgaho veditabbo.

    યત્થાતિ યસ્મિં વારે. પેટકેતિ પેટકોપદેસે. સમ્પતમાનાતિ સંવણ્ણનાવસેન સન્નિપતન્તા. ‘‘બ્યઞ્જનવિધિપુથુત્તા’’તિ ઇદં એકસ્મિં સુત્તે અનેકેસં હારાનં સન્નિપતનસ્સ કારણવચનં. તથા હિ ‘‘અનેકસામત્થિયનિચિતા સદ્દા’’તિ અક્ખરચિન્તકા વદન્તિ.

    Yatthāti yasmiṃ vāre. Peṭaketi peṭakopadese. Sampatamānāti saṃvaṇṇanāvasena sannipatantā. ‘‘Byañjanavidhiputhuttā’’ti idaṃ ekasmiṃ sutte anekesaṃ hārānaṃ sannipatanassa kāraṇavacanaṃ. Tathā hi ‘‘anekasāmatthiyanicitā saddā’’ti akkharacintakā vadanti.

    ‘‘ન સરૂપતો’’તિ ઇમિના સઙ્ગહવારે વિય ઉદ્દેસનિદ્દેસવારેસુપિ પટ્ઠાનસ્સ અત્થતો ઉદ્ધટતં દસ્સેતિ. મૂલપદગ્ગહણેનેવ ગહિતત્તા ઉદ્દેસવારે તાવ એવં હોતુ, નિદ્દેસવારે પન કથન્તિ? તત્થાપિ નયગ્ગહણેનેવ મૂલપદાનિપિ ગહિતાનીતિ વેદિતબ્બં. ન હિ મૂલપદેહિ વિના કાચિ નયયોજના સમ્ભવતિ. અપરે પન ‘‘હારનયા વિય પટ્ઠાનં ન સુત્તસ્સ સંવણ્ણનાવિસેસો, અથ ખો તસ્મિં તસ્મિં સુત્તે સંકિલેસભાગિયતાદિલબ્ભમાનવિસેસમત્તન્તિ ન તસ્સ પકરણસ્સ પદત્થસઙ્ગહો. એવઞ્ચ કત્વા તેત્તિંસાય નેત્તિપદત્થેસુ પટ્ઠાનં અસઙ્ગહિતં, ઉદ્દેસનિદ્દેસવારેસુ ચ અનુદ્ધટમેવા’’તિ વદન્તિ.

    ‘‘Na sarūpato’’ti iminā saṅgahavāre viya uddesaniddesavāresupi paṭṭhānassa atthato uddhaṭataṃ dasseti. Mūlapadaggahaṇeneva gahitattā uddesavāre tāva evaṃ hotu, niddesavāre pana kathanti? Tatthāpi nayaggahaṇeneva mūlapadānipi gahitānīti veditabbaṃ. Na hi mūlapadehi vinā kāci nayayojanā sambhavati. Apare pana ‘‘hāranayā viya paṭṭhānaṃ na suttassa saṃvaṇṇanāviseso, atha kho tasmiṃ tasmiṃ sutte saṃkilesabhāgiyatādilabbhamānavisesamattanti na tassa pakaraṇassa padatthasaṅgaho. Evañca katvā tettiṃsāya nettipadatthesu paṭṭhānaṃ asaṅgahitaṃ, uddesaniddesavāresu ca anuddhaṭamevā’’ti vadanti.

    ‘‘પાળિતો એવ વિઞ્ઞાયતી’’તિ વુત્તમત્થં સમત્થેન્તો ‘‘તથા હિ…પે॰… આભત’’ન્તિ આહ, તેન થેરેન ભાસિતભાવો વિય ભગવતા અનુમોદિતભાવોપિ પાળિઅનુગતો એવાતિ દસ્સેતિ. સાવકભાસિતત્તા નિદાનં ન વુત્તન્તિ ન સક્કા વત્તુન્તિ ચોદેન્તો ‘‘સાવક…પે॰… ભાસિત’’ન્તિ આહ. નયિદં એકન્તિકન્તિ ચ સાવકભાસિતબુદ્ધભાસિતભાવો નિદાનાવચનસ્સ, નિદાનવચનસ્સ ચ અકારણં ઉભયત્થાપિ ઉભયસ્સ દસ્સનતો. તસ્મા નિદાનાવચનેન નેત્તિયા અસાવકભાસિતતા ન સિજ્ઝતીતિ દસ્સેતિ. તેનાહ ‘‘ન ચ તાવતા તાનિ અપ્પમાણં, એવમિધાપિ દટ્ઠબ્બ’’ન્તિ.

    ‘‘Pāḷito eva viññāyatī’’ti vuttamatthaṃ samatthento ‘‘tathā hi…pe… ābhata’’nti āha, tena therena bhāsitabhāvo viya bhagavatā anumoditabhāvopi pāḷianugato evāti dasseti. Sāvakabhāsitattā nidānaṃ na vuttanti na sakkā vattunti codento ‘‘sāvaka…pe… bhāsita’’nti āha. Nayidaṃ ekantikanti ca sāvakabhāsitabuddhabhāsitabhāvo nidānāvacanassa, nidānavacanassa ca akāraṇaṃ ubhayatthāpi ubhayassa dassanato. Tasmā nidānāvacanena nettiyā asāvakabhāsitatā na sijjhatīti dasseti. Tenāha ‘‘na ca tāvatā tāni appamāṇaṃ, evamidhāpi daṭṭhabba’’nti.

    યેનેવ કારણેન નિદાનાવચનસ્સ પમાણભાવસાધનતા, તેનેવ કારણેન ઇમસ્સ પકરણસ્સ પમાણભાવસિદ્ધીતિ દસ્સેતિ ‘‘નિદાનઞ્ચ નામા’’તિઆદિના. ઇદાનિ ‘‘અથ વા’’તિઆદિના નેત્તિયા નિદાનાવચનેન અબ્યભિચારહેતુમાહ. અયઞ્હેત્થ પયોગો ન નેત્તિયા નિદાનં વત્તબ્બં પાળિયા અત્થસંવણ્ણનાભાવતો. યા હિ પાળિયા અત્થસંવણ્ણના ન તસ્સા નિદાનવચનં દિટ્ઠં યથા પટિસમ્ભિદામગ્ગસ્સ, નિદ્દેસાદીનઞ્ચાતિ.

    Yeneva kāraṇena nidānāvacanassa pamāṇabhāvasādhanatā, teneva kāraṇena imassa pakaraṇassa pamāṇabhāvasiddhīti dasseti ‘‘nidānañca nāmā’’tiādinā. Idāni ‘‘atha vā’’tiādinā nettiyā nidānāvacanena abyabhicārahetumāha. Ayañhettha payogo na nettiyā nidānaṃ vattabbaṃ pāḷiyā atthasaṃvaṇṇanābhāvato. Yā hi pāḷiyā atthasaṃvaṇṇanā na tassā nidānavacanaṃ diṭṭhaṃ yathā paṭisambhidāmaggassa, niddesādīnañcāti.

    ‘‘અયં વિભાગો’’તિઆદિના એકવિધતો પટ્ઠાય યાવ ચતુરાસીતિસહસ્સપ્પભેદા, તાવ યથાદસ્સિતસ્સ પકરણવિભાગસ્સ પુન ‘‘આદિના નયેન પકરણવિભાગો વેદિતબ્બો’’તિ ઇદં નિગમનં. તત્થ આદિના નયેનાતિ આદિસદ્દેન અભિઞ્ઞેય્યધમ્મનિદ્દેસતો પઞ્ઞત્તિપઞ્ઞપેતબ્બધમ્મવિભજનતો તિયદ્ધપરિયાપન્નધમ્મવિચારતો ચતુરોઘનિત્થરણત્થતો પઞ્ચાભિનન્દનાદિપ્પહાનતો છતણ્હાકાયુપસમનતો સઙ્ગહવારાદિસત્તવારસઙ્ગહતો અટ્ઠમિચ્છત્તસમુગ્ઘાતદીપનતોતિ એવમાદીનં સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો.

    ‘‘Ayaṃ vibhāgo’’tiādinā ekavidhato paṭṭhāya yāva caturāsītisahassappabhedā, tāva yathādassitassa pakaraṇavibhāgassa puna ‘‘ādinā nayena pakaraṇavibhāgo veditabbo’’ti idaṃ nigamanaṃ. Tattha ādinā nayenāti ādisaddena abhiññeyyadhammaniddesato paññattipaññapetabbadhammavibhajanato tiyaddhapariyāpannadhammavicārato caturoghanittharaṇatthato pañcābhinandanādippahānato chataṇhākāyupasamanato saṅgahavārādisattavārasaṅgahato aṭṭhamicchattasamugghātadīpanatoti evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact