Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૪૧૬] ૧૧. પરન્તપજાતકવણ્ણના

    [416] 11. Parantapajātakavaṇṇanā

    આગમિસ્સતિ મે પાપન્તિ ઇદં સત્થા વેળુવને વિહરન્તો દેવદત્તસ્સ વધાય પરિસક્કનં આરબ્ભ કથેસિ. તદા હિ ધમ્મસભાયં કથં સમુટ્ઠાપેસું ‘‘આવુસો, દેવદત્તો તથાગતસ્સ મારણત્થમેવ પરિસક્કતિ, ધનુગ્ગહે પયોજેસિ, સિલં પવિજ્ઝિ, નાળાગિરિં વિસ્સજ્જાપેસિ, તથાગતસ્સ વિનાસત્થમેવ ઉપાયં કરોતી’’તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપેસ મમ વધાય પરિસક્કિ, તાસમત્તમ્પિ પન કાતું અસક્કોન્તો અત્તનાવ દુક્ખં અનુભોસી’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.

    Āgamissatime pāpanti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattassa vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadatto tathāgatassa māraṇatthameva parisakkati, dhanuggahe payojesi, silaṃ pavijjhi, nāḷāgiriṃ vissajjāpesi, tathāgatassa vināsatthameva upāyaṃ karotī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa mama vadhāya parisakki, tāsamattampi pana kātuṃ asakkonto attanāva dukkhaṃ anubhosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો તસ્સ અગ્ગમહેસિયા કુચ્છિમ્હિ નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો તક્કસિલાયં સબ્બસિપ્પાનિ સિક્ખિ, સબ્બરુતજાનનમન્તં ઉગ્ગણ્હિ. સો આચરિયસ્સ અનુયોગં દત્વા બારાણસિં પચ્ચાગચ્છિ, પિતા તં ઓપરજ્જે ઠપેસિ. કિઞ્ચાપિ ઓપરજ્જે ઠપેતિ, મારાપેતુકામો પન નં હુત્વા દટ્ઠુમ્પિ ન ઇચ્છિ. અથેકા સિઙ્ગાલી દ્વે પોતકે ગહેત્વા રત્તિં મનુસ્સેસુ પટિસલ્લીનેસુ નિદ્ધમનેન નગરં પાવિસિ. બોધિસત્તસ્સ ચ પાસાદે સયનગબ્ભસ્સ અવિદૂરે એકા સાલા અત્થિ, તત્થેકો અદ્ધિકમનુસ્સો ઉપાહના ઓમુઞ્ચિત્વા પાદમૂલે ભૂમિયં ઠપેત્વા એકસ્મિં ફલકે નિપજ્જિ, ન તાવ નિદ્દાયતિ. તદા સિઙ્ગાલિયા પોતકા છાતા વિરવિંસુ. અથ તેસં માતા ‘‘તાતા, મા સદ્દં કરિત્થ, એતિસ્સા સાલાય એકો મનુસ્સો ઉપાહના ઓમુઞ્ચિત્વા ભૂમિયં ઠપેત્વા ફલકે નિપન્નો ન તાવ નિદ્દાયતિ, એતસ્સ નિદ્દાયનકાલે એતા ઉપાહના આહરિત્વા તુમ્હે ખાદાપેસ્સામી’’તિ અત્તનો ભાસાય આહ. બોધિસત્તો મન્તાનુભાવેન તસ્સા ભાસં જાનિત્વા સયનગબ્ભા નિક્ખમ્મ વાતપાનં વિવરિત્વા ‘‘કો એત્થા’’તિ આહ. ‘‘અહં, દેવ, અદ્ધિકમનુસ્સો’’તિ. ‘‘ઉપાહના તે કુહિ’’ન્તિ? ‘‘ભૂમિયં, દેવા’’તિ. ‘‘ઉક્ખિત્વા ઓલમ્બેત્વા ઠપેહી’’તિ. તં સુત્વા સિઙ્ગાલી બોધિસત્તસ્સ કુજ્ઝિ.

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni sikkhi, sabbarutajānanamantaṃ uggaṇhi. So ācariyassa anuyogaṃ datvā bārāṇasiṃ paccāgacchi, pitā taṃ oparajje ṭhapesi. Kiñcāpi oparajje ṭhapeti, mārāpetukāmo pana naṃ hutvā daṭṭhumpi na icchi. Athekā siṅgālī dve potake gahetvā rattiṃ manussesu paṭisallīnesu niddhamanena nagaraṃ pāvisi. Bodhisattassa ca pāsāde sayanagabbhassa avidūre ekā sālā atthi, tattheko addhikamanusso upāhanā omuñcitvā pādamūle bhūmiyaṃ ṭhapetvā ekasmiṃ phalake nipajji, na tāva niddāyati. Tadā siṅgāliyā potakā chātā viraviṃsu. Atha tesaṃ mātā ‘‘tātā, mā saddaṃ karittha, etissā sālāya eko manusso upāhanā omuñcitvā bhūmiyaṃ ṭhapetvā phalake nipanno na tāva niddāyati, etassa niddāyanakāle etā upāhanā āharitvā tumhe khādāpessāmī’’ti attano bhāsāya āha. Bodhisatto mantānubhāvena tassā bhāsaṃ jānitvā sayanagabbhā nikkhamma vātapānaṃ vivaritvā ‘‘ko etthā’’ti āha. ‘‘Ahaṃ, deva, addhikamanusso’’ti. ‘‘Upāhanā te kuhi’’nti? ‘‘Bhūmiyaṃ, devā’’ti. ‘‘Ukkhitvā olambetvā ṭhapehī’’ti. Taṃ sutvā siṅgālī bodhisattassa kujjhi.

    પુન એકદિવસં સા તથેવ નગરં પાવિસિ. તદા ચેકો મત્તમનુસ્સો ‘‘પાનીયં પિવિસ્સામી’’તિ પોક્ખરણિં ઓતરન્તો પતિત્વા નિમુગ્ગો નિરસ્સાસો મરિ. નિવત્થા પનસ્સ દ્વે સાટકા નિવાસનન્તરે કહાપણસહસ્સં અઙ્ગુલિયા ચ મુદ્દિકા અત્થિ. તદાપિ સા પુત્તકે ‘‘છાતમ્હા, અમ્મા’’તિ વિરવન્તે ‘‘તાતા, મા સદ્દં કરિત્થ, એતિસ્સા પોક્ખરણિયા મનુસ્સો મતો, તસ્સ ઇદઞ્ચિદઞ્ચ અત્થિ, સો પન મરિત્વા સોપાનેયેવ નિપન્નો, તુમ્હે એતં મનુસ્સં ખાદાપેસ્સામી’’તિ આહ. બોધિસત્તો તં સુત્વા વાતપાનં વિવરિત્વા ‘‘સાલાય કો અત્થી’’તિ વત્વા એકેનુટ્ઠાય ‘‘અહં, દેવા’’તિ વુત્તે ‘‘ગચ્છ એતિસ્સા પોક્ખરણિયા મતમનુસ્સસ્સ સાટકે ચ કહાપણસહસ્સઞ્ચ અઙ્ગુલિમુદ્દિકઞ્ચ ગહેત્વા સરીરમસ્સ યથા ન ઉટ્ઠહતિ, એવં ઉદકે ઓસીદાપેહી’’તિ આહ. સો તથા અકાસિ. સા પુનપિ કુજ્ઝિત્વા ‘‘પુરિમદિવસે તાવ મે પુત્તકાનં ઉપાહના ખાદિતું ન અદાસિ, અજ્જ મતમનુસ્સં ખાદિતું ન દેતિ, હોતુ, ઇતો દાનિ તતિયદિવસે એકો સપત્તરાજા આગન્ત્વા નગરં પરિક્ખિપિસ્સતિ. અથ નં પિતા યુદ્ધત્થાય પેસેસ્સતિ, તત્ર તે સીસં છિન્દિસ્સન્તિ, અથ તે ગલલોહિતં પિવિત્વા વેરં મુઞ્ચિસ્સામિ. ત્વં મયા સદ્ધિં વેરં બન્ધસિ, જાનિસ્સામી’’તિ વિરવિત્વા બોધિસત્તં તજ્જેત્વા પુત્તકે ગહેત્વા નિક્ખમતિ.

    Puna ekadivasaṃ sā tatheva nagaraṃ pāvisi. Tadā ceko mattamanusso ‘‘pānīyaṃ pivissāmī’’ti pokkharaṇiṃ otaranto patitvā nimuggo nirassāso mari. Nivatthā panassa dve sāṭakā nivāsanantare kahāpaṇasahassaṃ aṅguliyā ca muddikā atthi. Tadāpi sā puttake ‘‘chātamhā, ammā’’ti viravante ‘‘tātā, mā saddaṃ karittha, etissā pokkharaṇiyā manusso mato, tassa idañcidañca atthi, so pana maritvā sopāneyeva nipanno, tumhe etaṃ manussaṃ khādāpessāmī’’ti āha. Bodhisatto taṃ sutvā vātapānaṃ vivaritvā ‘‘sālāya ko atthī’’ti vatvā ekenuṭṭhāya ‘‘ahaṃ, devā’’ti vutte ‘‘gaccha etissā pokkharaṇiyā matamanussassa sāṭake ca kahāpaṇasahassañca aṅgulimuddikañca gahetvā sarīramassa yathā na uṭṭhahati, evaṃ udake osīdāpehī’’ti āha. So tathā akāsi. Sā punapi kujjhitvā ‘‘purimadivase tāva me puttakānaṃ upāhanā khādituṃ na adāsi, ajja matamanussaṃ khādituṃ na deti, hotu, ito dāni tatiyadivase eko sapattarājā āgantvā nagaraṃ parikkhipissati. Atha naṃ pitā yuddhatthāya pesessati, tatra te sīsaṃ chindissanti, atha te galalohitaṃ pivitvā veraṃ muñcissāmi. Tvaṃ mayā saddhiṃ veraṃ bandhasi, jānissāmī’’ti viravitvā bodhisattaṃ tajjetvā puttake gahetvā nikkhamati.

    તતિયદિવસે એકો સપત્તરાજા આગન્ત્વા નગરં પરિવારેસિ. રાજા બોધિસત્તં ‘‘ગચ્છ, તાત, તેન સદ્ધિં યુજ્ઝા’’તિ આહ. ‘‘મયા, દેવ, એકં દિટ્ઠં અત્થિ, ગન્તું ન વિસહામિ, જીવિતન્તરાયં ભાયામી’’તિ. ‘‘મય્હં તયિ મતે વા અમતે વા કિં, ગચ્છાહેવ ત્વ’’ન્તિ? સો ‘‘સાધુ, દેવા’’તિ મહાસત્તો પરિસં ગહેત્વા સપત્તરઞ્ઞો ઠિતદ્વારેન અનિક્ખમિત્વા અઞ્ઞં દ્વારં વિવરિત્વા નિક્ખમિ. તસ્મિં ગચ્છન્તે સકલનગરં તુચ્છં વિય અહોસિ. સબ્બે તેનેવ સદ્ધિં નિક્ખમિંસુ. સો એકસ્મિં સભાગટ્ઠાને ખન્ધાવારં નિવાસેત્વા અચ્છિ. રાજા ચિન્તેસિ ‘‘ઉપરાજા નગરં તુચ્છં કત્વા બલં ગહેત્વા પલાયિ, સપત્તરાજાપિ નગરં પરિવારેત્વા ઠિતો, ઇદાનિ મય્હં જીવિતં નત્થી’’તિ. સો ‘‘જીવિતં રક્ખિસ્સામી’’તિ દેવિઞ્ચ પુરોહિતઞ્ચ પરન્તપં નામેકં પાદમૂલિકઞ્ચ દાસં ગહેત્વા રત્તિભાગે અઞ્ઞાતકવેસેન પલાયિત્વા અરઞ્ઞં પાવિસિ. બોધિસત્તો તસ્સ પલાતભાવં ઞત્વા નગરં પવિસિત્વા યુદ્ધં કત્વા સપત્તં પલાપેત્વા રજ્જં ગણ્હિ. પિતાપિસ્સ એકસ્મિં નદીતીરે પણ્ણસાલં કારેત્વા ફલાફલેન યાપેન્તો વસિ. રાજા ચ પુરોહિતો ચ ફલાફલત્થાય ગચ્છન્તિ. પરન્તપદાસો દેવિયા સદ્ધિં પણ્ણસાલાયમેવ હોતિ. તત્રાપિ રાજાનં પટિચ્ચ દેવિયા કુચ્છિસ્મિં ગબ્ભો પતિટ્ઠાસિ. સા અભિણ્હસંસગ્ગવસેન પરન્તપેન સદ્ધિં અતિચરિ. સા એકદિવસં પરન્તપં આહ ‘‘રઞ્ઞા ઞાતે નેવ તવ, ન મય્હં જીવિતં અત્થિ, તસ્મા મારેહિ ન’’ન્તિ. ‘‘કથં મારેમી’’તિ? એસ તં ખગ્ગઞ્ચ ન્હાનસાટકઞ્ચ ગાહાપેત્વા ન્હાયિતું ગચ્છતિ, તત્રસ્સ ન્હાનટ્ઠાને પમાદં ઞત્વા ખગ્ગેન સીસં છિન્દિત્વા સરીરં ખણ્ડાખણ્ડિકં કત્વા ભૂમિયં નિખણાહીતિ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિ.

    Tatiyadivase eko sapattarājā āgantvā nagaraṃ parivāresi. Rājā bodhisattaṃ ‘‘gaccha, tāta, tena saddhiṃ yujjhā’’ti āha. ‘‘Mayā, deva, ekaṃ diṭṭhaṃ atthi, gantuṃ na visahāmi, jīvitantarāyaṃ bhāyāmī’’ti. ‘‘Mayhaṃ tayi mate vā amate vā kiṃ, gacchāheva tva’’nti? So ‘‘sādhu, devā’’ti mahāsatto parisaṃ gahetvā sapattarañño ṭhitadvārena anikkhamitvā aññaṃ dvāraṃ vivaritvā nikkhami. Tasmiṃ gacchante sakalanagaraṃ tucchaṃ viya ahosi. Sabbe teneva saddhiṃ nikkhamiṃsu. So ekasmiṃ sabhāgaṭṭhāne khandhāvāraṃ nivāsetvā acchi. Rājā cintesi ‘‘uparājā nagaraṃ tucchaṃ katvā balaṃ gahetvā palāyi, sapattarājāpi nagaraṃ parivāretvā ṭhito, idāni mayhaṃ jīvitaṃ natthī’’ti. So ‘‘jīvitaṃ rakkhissāmī’’ti deviñca purohitañca parantapaṃ nāmekaṃ pādamūlikañca dāsaṃ gahetvā rattibhāge aññātakavesena palāyitvā araññaṃ pāvisi. Bodhisatto tassa palātabhāvaṃ ñatvā nagaraṃ pavisitvā yuddhaṃ katvā sapattaṃ palāpetvā rajjaṃ gaṇhi. Pitāpissa ekasmiṃ nadītīre paṇṇasālaṃ kāretvā phalāphalena yāpento vasi. Rājā ca purohito ca phalāphalatthāya gacchanti. Parantapadāso deviyā saddhiṃ paṇṇasālāyameva hoti. Tatrāpi rājānaṃ paṭicca deviyā kucchismiṃ gabbho patiṭṭhāsi. Sā abhiṇhasaṃsaggavasena parantapena saddhiṃ aticari. Sā ekadivasaṃ parantapaṃ āha ‘‘raññā ñāte neva tava, na mayhaṃ jīvitaṃ atthi, tasmā mārehi na’’nti. ‘‘Kathaṃ māremī’’ti? Esa taṃ khaggañca nhānasāṭakañca gāhāpetvā nhāyituṃ gacchati, tatrassa nhānaṭṭhāne pamādaṃ ñatvā khaggena sīsaṃ chinditvā sarīraṃ khaṇḍākhaṇḍikaṃ katvā bhūmiyaṃ nikhaṇāhīti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.

    અથેકદિવસં પુરોહિતોયેવ ફલાફલત્થાય ગન્ત્વા અવિદૂરે રઞ્ઞો ન્હાનતિત્થસામન્તે એકં રુક્ખં આરુય્હ ફલાફલં ગણ્હાતિ. રાજા ‘‘ન્હાયિસ્સામી’’તિ પરન્તપં ખગ્ગઞ્ચ ન્હાનસાટકઞ્ચ ગાહાપેત્વા નદીતીરં અગમાસિ. તત્થ નં ન્હાનકાલે પમાદમાપન્નં ‘‘મારેસ્સામી’’તિ પરન્તપો ગીવાય ગહેત્વા ખગ્ગં ઉક્ખિપિ. સો મરણભયેન વિરવિ. પુરોહિતો તં સદ્દં સુત્વા ઓલોકેન્તો પરન્તપં રાજાનં મારેન્તં દિસ્વા ભીતતસિતો સાખં વિસ્સજ્જેત્વા રુક્ખતો ઓરુય્હ એકં ગુમ્બં પવિસિત્વા નિલીયિ. પરન્તપો તસ્સ સાખાવિસ્સજ્જનસદ્દં સુત્વા રાજાનં મારેત્વા ભૂમિયં ખણિત્વા ‘‘ઇમસ્મિં ઠાને સાખાવિસ્સજ્જનસદ્દો અહોસિ, કો નુ ખો એત્થા’’તિ વિચિનન્તો કઞ્ચિ અદિસ્વા ન્હત્વા ગતો. તસ્સ ગતકાલે પુરોહિતો નિસિન્નટ્ઠાના નિક્ખમિત્વા રઞ્ઞો સરીરં ખણ્ડાખણ્ડિકં છિન્દિત્વા આવાટે નિખાતભાવં ઞત્વા ન્હત્વા અત્તનો વધભયેન અન્ધવેસં ગહેત્વા પણ્ણસાલં અગમાસિ. તં દિસ્વા પરન્તપો ‘‘કિં તે, બ્રાહ્મણ, કત’’ન્તિ આહ. સો અજાનન્તો વિય ‘‘દેવ, અક્ખીનિ મે નાસેત્વા આગતોમ્હિ, ઉસ્સન્નાસીવિસે અરઞ્ઞે એકસ્મિં વમ્મિકપસ્સે અટ્ઠાસિં, તત્રેકેન આસીવિસેન નાસવાતો વિસ્સટ્ઠો મે ભવિસ્સતી’’તિ આહ. પરન્તપો ‘‘ન મં સઞ્જાનાતિ, ‘દેવા’તિ વદતિ, સમસ્સાસેસ્સામિ ન’’ન્તિ ચિન્તેત્વા ‘‘બ્રાહ્મણ, મા ચિન્તયિ, અહં તં પટિજગ્ગિસ્સામી’’તિ અસ્સાસેત્વા ફલાફલં દત્વા સન્તપ્પેસિ. તતો પટ્ઠાય પરન્તપદાસો ફલાફલં આહરિ, દેવીપિ પુત્તં વિજાયિ. સા પુત્તે વડ્ઢન્તે એકદિવસં પચ્ચૂસસમયે સુખનિસિન્ના સણિકં પરન્તપદાસં એતદવોચ ‘‘ત્વં રાજાનં મારેન્તો કેનચિ દિટ્ઠો’’તિ. ‘‘ન મં કોચિ અદ્દસ, સાખાવિસ્સજ્જનસદ્દં પન અસ્સોસિં, તસ્સા સાખાય મનુસ્સેન વા તિરચ્છાનેન વા વિસ્સટ્ઠભાવં ન જાનામિ, યદા કદાચિ પન મે ભયં આગચ્છન્તં સાખાવિસ્સટ્ઠટ્ઠાનતો આગમિસ્સતી’’તિ તાય સદ્ધિં સલ્લપન્તો પઠમં ગાથમાહ –

    Athekadivasaṃ purohitoyeva phalāphalatthāya gantvā avidūre rañño nhānatitthasāmante ekaṃ rukkhaṃ āruyha phalāphalaṃ gaṇhāti. Rājā ‘‘nhāyissāmī’’ti parantapaṃ khaggañca nhānasāṭakañca gāhāpetvā nadītīraṃ agamāsi. Tattha naṃ nhānakāle pamādamāpannaṃ ‘‘māressāmī’’ti parantapo gīvāya gahetvā khaggaṃ ukkhipi. So maraṇabhayena viravi. Purohito taṃ saddaṃ sutvā olokento parantapaṃ rājānaṃ mārentaṃ disvā bhītatasito sākhaṃ vissajjetvā rukkhato oruyha ekaṃ gumbaṃ pavisitvā nilīyi. Parantapo tassa sākhāvissajjanasaddaṃ sutvā rājānaṃ māretvā bhūmiyaṃ khaṇitvā ‘‘imasmiṃ ṭhāne sākhāvissajjanasaddo ahosi, ko nu kho etthā’’ti vicinanto kañci adisvā nhatvā gato. Tassa gatakāle purohito nisinnaṭṭhānā nikkhamitvā rañño sarīraṃ khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā āvāṭe nikhātabhāvaṃ ñatvā nhatvā attano vadhabhayena andhavesaṃ gahetvā paṇṇasālaṃ agamāsi. Taṃ disvā parantapo ‘‘kiṃ te, brāhmaṇa, kata’’nti āha. So ajānanto viya ‘‘deva, akkhīni me nāsetvā āgatomhi, ussannāsīvise araññe ekasmiṃ vammikapasse aṭṭhāsiṃ, tatrekena āsīvisena nāsavāto vissaṭṭho me bhavissatī’’ti āha. Parantapo ‘‘na maṃ sañjānāti, ‘devā’ti vadati, samassāsessāmi na’’nti cintetvā ‘‘brāhmaṇa, mā cintayi, ahaṃ taṃ paṭijaggissāmī’’ti assāsetvā phalāphalaṃ datvā santappesi. Tato paṭṭhāya parantapadāso phalāphalaṃ āhari, devīpi puttaṃ vijāyi. Sā putte vaḍḍhante ekadivasaṃ paccūsasamaye sukhanisinnā saṇikaṃ parantapadāsaṃ etadavoca ‘‘tvaṃ rājānaṃ mārento kenaci diṭṭho’’ti. ‘‘Na maṃ koci addasa, sākhāvissajjanasaddaṃ pana assosiṃ, tassā sākhāya manussena vā tiracchānena vā vissaṭṭhabhāvaṃ na jānāmi, yadā kadāci pana me bhayaṃ āgacchantaṃ sākhāvissaṭṭhaṭṭhānato āgamissatī’’ti tāya saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gāthamāha –

    ૧૫૪.

    154.

    ‘‘આગમિસ્સતિ મે પાપં, આગમિસ્સતિ મે ભયં;

    ‘‘Āgamissati me pāpaṃ, āgamissati me bhayaṃ;

    તદા હિ ચલિતા સાખા, મનુસ્સેન મિગેન વા’’તિ.

    Tadā hi calitā sākhā, manussena migena vā’’ti.

    તત્થ પાપન્તિ લામકં અનિટ્ઠં અકન્તં. ભયન્તિ ચિત્તુત્રાસભયમ્પિ મે આગમિસ્સતિ, ન સક્કા નાગન્તું. કિંકારણા? તદા હિ ચલિતા સાખા મનુસ્સેન મિગેન વાતિ ન પઞ્ઞાયતિ, તસ્મા તતો મં ભયં આગમિસ્સતિ.

    Tattha pāpanti lāmakaṃ aniṭṭhaṃ akantaṃ. Bhayanti cittutrāsabhayampi me āgamissati, na sakkā nāgantuṃ. Kiṃkāraṇā? Tadā hi calitā sākhā manussena migena vāti na paññāyati, tasmā tato maṃ bhayaṃ āgamissati.

    તે ‘‘પુરોહિતો નિદ્દાયતી’’તિ મઞ્ઞિંસુ. સો પન અનિદ્દાયમાનોવ તેસં કથં અસ્સોસિ. અથેકદિવસં પુરોહિતો પરન્તપદાસે ફલાફલત્થાય ગતે અત્તનો બ્રાહ્મણિં સરિત્વા વિલપન્તો દુતિયં ગાથમાહ –

    Te ‘‘purohito niddāyatī’’ti maññiṃsu. So pana aniddāyamānova tesaṃ kathaṃ assosi. Athekadivasaṃ purohito parantapadāse phalāphalatthāya gate attano brāhmaṇiṃ saritvā vilapanto dutiyaṃ gāthamāha –

    ૧૫૫.

    155.

    ‘‘ભીરુયા નૂન મે કામો, અવિદૂરે વસન્તિયા;

    ‘‘Bhīruyā nūna me kāmo, avidūre vasantiyā;

    કરિસ્સતિ કિસં પણ્ડું, સાવ સાખા પરન્તપ’’ન્તિ.

    Karissati kisaṃ paṇḍuṃ, sāva sākhā parantapa’’nti.

    તત્થ ભીરુયાતિ ઇત્થી ચ નામ અપ્પમત્તકેનાપિ ભાયતિ, તસ્મા ‘‘ભીરૂ’’તિ વુચ્ચતિ. અવિદૂરેતિ નાતિદૂરે ઇતો કતિપયયોજનમત્થકે વસન્તિયા ભીરુયા મય્હં બ્રાહ્મણિયા યો મમ કામો ઉપ્પન્નો, સો નૂન મં કિસઞ્ચ પણ્ડુઞ્ચ કરિસ્સતીતિ દસ્સેતિ. ‘‘સાવ સાખા’’તિ ઇમિના પન ઓપમ્મં દસ્સેતિ, યથા સાખા પરન્તપં કિસં પણ્ડું કરોતિ, એવન્તિ અત્થો.

    Tattha bhīruyāti itthī ca nāma appamattakenāpi bhāyati, tasmā ‘‘bhīrū’’ti vuccati. Avidūreti nātidūre ito katipayayojanamatthake vasantiyā bhīruyā mayhaṃ brāhmaṇiyā yo mama kāmo uppanno, so nūna maṃ kisañca paṇḍuñca karissatīti dasseti. ‘‘Sāva sākhā’’ti iminā pana opammaṃ dasseti, yathā sākhā parantapaṃ kisaṃ paṇḍuṃ karoti, evanti attho.

    ઇતિ બ્રાહ્મણો ગાથમેવ વદતિ, અત્થં પન ન કથેતિ, તસ્મા ઇમાય ગાથાય કિચ્ચં દેવિયા અપાકટં. અથ નં ‘‘કિં કથેસિ બ્રાહ્મણા’’તિ આહ. સોપિ ‘‘સલ્લક્ખિતં મે’’તિ વત્વા પુન એકદિવસં તતિયં ગાથમાહ –

    Iti brāhmaṇo gāthameva vadati, atthaṃ pana na katheti, tasmā imāya gāthāya kiccaṃ deviyā apākaṭaṃ. Atha naṃ ‘‘kiṃ kathesi brāhmaṇā’’ti āha. Sopi ‘‘sallakkhitaṃ me’’ti vatvā puna ekadivasaṃ tatiyaṃ gāthamāha –

    ૧૫૬.

    156.

    ‘‘સોચયિસ્સતિ મં કન્તા, ગામે વસમનિન્દિતા;

    ‘‘Socayissati maṃ kantā, gāme vasamaninditā;

    કરિસ્સતિ કિસં પણ્ડું, સાવ સાખા પરન્તપ’’ન્તિ.

    Karissati kisaṃ paṇḍuṃ, sāva sākhā parantapa’’nti.

    તત્થ સોચયિસ્સતીતિ સોકુપ્પાદનેન સુક્ખાપેસ્સતિ. કન્તાતિ ઇટ્ઠભરિયા. ગામે વસન્તિ બારાણસિયં વસન્તીતિ અધિપ્પાયો. અનિન્દિતાતિ અગરહિતા ઉત્તમરૂપધરા.

    Tattha socayissatīti sokuppādanena sukkhāpessati. Kantāti iṭṭhabhariyā. Gāme vasanti bārāṇasiyaṃ vasantīti adhippāyo. Aninditāti agarahitā uttamarūpadharā.

    પુનેકદિવસં ચતુત્થં ગાથમાહ –

    Punekadivasaṃ catutthaṃ gāthamāha –

    ૧૫૭.

    157.

    ‘‘તયા મં અસિતાપઙ્ગિ, સિતાનિ ભણિતાનિ ચ;

    ‘‘Tayā maṃ asitāpaṅgi, sitāni bhaṇitāni ca;

    કિસં પણ્ડું કરિસ્સન્તિ, સાવ સાખા પરન્તપ’’ન્તિ.

    Kisaṃ paṇḍuṃ karissanti, sāva sākhā parantapa’’nti.

    તત્થ તયા મં અસિતાપઙ્ગીતિ તયા મં અસિતા અપઙ્ગિ. ઇદં વુત્તં હોતિ – ભદ્દે, અક્ખિકોટિતો અઞ્જનસલાકાય નીહરિત્વા અભિસઙ્ખતઅસિતાપઙ્ગિ તયા પવત્તિતાનિ મન્દહસિતાનિ ચ મધુરભાસિતાનિ ચ મં સા વિસ્સટ્ઠસાખા વિરવમાના પરન્તપં વિય કિસં પણ્ડું કરિસ્સતીતિ. પ-કારસ્સ વ-કારં કત્વા ‘‘વઙ્ગી’’તિપિ પાઠોયેવ.

    Tattha tayā maṃ asitāpaṅgīti tayā maṃ asitā apaṅgi. Idaṃ vuttaṃ hoti – bhadde, akkhikoṭito añjanasalākāya nīharitvā abhisaṅkhataasitāpaṅgi tayā pavattitāni mandahasitāni ca madhurabhāsitāni ca maṃ sā vissaṭṭhasākhā viravamānā parantapaṃ viya kisaṃ paṇḍuṃ karissatīti. Pa-kārassa va-kāraṃ katvā ‘‘vaṅgī’’tipi pāṭhoyeva.

    અપરભાગે કુમારો વયપ્પત્તો અહોસિ સોળસવસ્સુદ્દેસિકો. અથ નં બ્રાહ્મણો યટ્ઠિકોટિં ગાહાપેત્વા ન્હાનતિત્થં ગન્ત્વા અક્ખીનિ ઉમ્મીલેત્વા ઓલોકેસિ. કુમારો ‘‘નનુ ત્વં બ્રાહ્મણ, અન્ધો’’તિ આહ. સો ‘‘નાહં અન્ધો, ઇમિના મે ઉપાયેન જીવિતં રક્ખામી’’તિ વત્વા ‘‘તવ પિતરં જાનાસી’’તિ આહ. ‘‘અયં મે પિતા’’તિ વુત્તે ‘‘નાયં તવ પિતા, પિતા પન તે બારાણસિરાજા, અયં તુમ્હાકં દાસો, સો માતરિ તે વિપ્પટિપજ્જિત્વા ઇમસ્મિં ઠાને તવ પિતરં મારેત્વા નિખણી’’તિ અટ્ઠીનિ નીહરિત્વા દસ્સેસિ. કુમારસ્સ બલવકોધો ઉપ્પજ્જિ. અથ નં ‘‘ઇદાનિ કિં કરોમી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘યં તે ઇસ્મિંયેવ તિત્થે પિતુ તેન કતં, તં કરોહી’’તિ સબ્બં પવત્તિં આચિક્ખિત્વા કુમારં કતિપાહં થરુગણ્હનં સિક્ખાપેસિ. અથેકદિવસં કુમારો ખગ્ગઞ્ચ ન્હાનસાટકઞ્ચ ગહેત્વા ‘‘ન્હાયિતું ગચ્છામ, તાતા’’તિ આહ. પરન્તપો ‘‘સાધૂ’’તિ તેન સદ્ધિં ગતો. અથસ્સ ન્હાયિતું ઓતિણ્ણકાલે દક્ખિણહત્થેન અસિં, વામહત્થેન ચૂળં ગહેત્વા ‘‘ત્વં કિર ઇમસ્મિંયેવ તિત્થે મમ પિતરં ચૂળાય ગહેત્વા વિરવન્તં મારેસિ, અહમ્પિ તં તથેવ કરિસ્સામી’’તિ આહ. સો મરણભયભીતો પરિદેવમાનો દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Aparabhāge kumāro vayappatto ahosi soḷasavassuddesiko. Atha naṃ brāhmaṇo yaṭṭhikoṭiṃ gāhāpetvā nhānatitthaṃ gantvā akkhīni ummīletvā olokesi. Kumāro ‘‘nanu tvaṃ brāhmaṇa, andho’’ti āha. So ‘‘nāhaṃ andho, iminā me upāyena jīvitaṃ rakkhāmī’’ti vatvā ‘‘tava pitaraṃ jānāsī’’ti āha. ‘‘Ayaṃ me pitā’’ti vutte ‘‘nāyaṃ tava pitā, pitā pana te bārāṇasirājā, ayaṃ tumhākaṃ dāso, so mātari te vippaṭipajjitvā imasmiṃ ṭhāne tava pitaraṃ māretvā nikhaṇī’’ti aṭṭhīni nīharitvā dassesi. Kumārassa balavakodho uppajji. Atha naṃ ‘‘idāni kiṃ karomī’’ti pucchi. ‘‘Yaṃ te ismiṃyeva titthe pitu tena kataṃ, taṃ karohī’’ti sabbaṃ pavattiṃ ācikkhitvā kumāraṃ katipāhaṃ tharugaṇhanaṃ sikkhāpesi. Athekadivasaṃ kumāro khaggañca nhānasāṭakañca gahetvā ‘‘nhāyituṃ gacchāma, tātā’’ti āha. Parantapo ‘‘sādhū’’ti tena saddhiṃ gato. Athassa nhāyituṃ otiṇṇakāle dakkhiṇahatthena asiṃ, vāmahatthena cūḷaṃ gahetvā ‘‘tvaṃ kira imasmiṃyeva titthe mama pitaraṃ cūḷāya gahetvā viravantaṃ māresi, ahampi taṃ tatheva karissāmī’’ti āha. So maraṇabhayabhīto paridevamāno dve gāthā abhāsi –

    ૧૫૮.

    158.

    ‘‘આગમા નૂન સો સદ્દો, અસંસિ નૂન સો તવ;

    ‘‘Āgamā nūna so saddo, asaṃsi nūna so tava;

    અક્ખાતં નૂન તં તેન, યો તં સાખમકમ્પયિ.

    Akkhātaṃ nūna taṃ tena, yo taṃ sākhamakampayi.

    ૧૫૯.

    159.

    ‘‘ઇદં ખો તં સમાગમ્મ, મમ બાલસ્સ ચિન્તિતં;

    ‘‘Idaṃ kho taṃ samāgamma, mama bālassa cintitaṃ;

    તદા હિ ચલિતા સાખા, મનુસ્સેન મિગેન વા’’તિ.

    Tadā hi calitā sākhā, manussena migena vā’’ti.

    તત્થ આગમાતિ સો સાખસદ્દો નૂન તં આગતો સમ્પત્તો. અસંસિ નૂન સો તવાતિ સો સદ્દો તવ આરોચેસિ મઞ્ઞે. અક્ખાતં નૂન તં તેનાતિ યો સત્તો તદા તં સાખં અકમ્પયિ, તેન ‘‘એવં તે પિતા મારિતો’’તિ નૂન તં કારણં અક્ખાતં. સમાગમ્માતિ સઙ્ગમ્મ, સમાગતન્તિ અત્થો. યં મમ બાલસ્સ ‘‘તદા ચલિતા સાખા મનુસ્સેન મિગેન વા, તતો મે ભયં ઉપ્પજ્જિસ્સતી’’તિ ચિન્તિતં પરિવિતક્કિતં અહોસિ, ઇદં તયા સદ્ધિં સમાગતન્તિ વુત્તં હોતિ.

    Tattha āgamāti so sākhasaddo nūna taṃ āgato sampatto. Asaṃsi nūna so tavāti so saddo tava ārocesi maññe. Akkhātaṃ nūna taṃ tenāti yo satto tadā taṃ sākhaṃ akampayi, tena ‘‘evaṃ te pitā mārito’’ti nūna taṃ kāraṇaṃ akkhātaṃ. Samāgammāti saṅgamma, samāgatanti attho. Yaṃ mama bālassa ‘‘tadā calitā sākhā manussena migena vā, tato me bhayaṃ uppajjissatī’’ti cintitaṃ parivitakkitaṃ ahosi, idaṃ tayā saddhiṃ samāgatanti vuttaṃ hoti.

    તતો કુમારો ઓસાનગાથમાહ –

    Tato kumāro osānagāthamāha –

    ૧૬૦.

    160.

    ‘‘તથેવ ત્વં અવેદેસિ, અવઞ્ચિ પિતરં મમ;

    ‘‘Tatheva tvaṃ avedesi, avañci pitaraṃ mama;

    હન્ત્વા સાખાહિ છાદેન્તો, આગમિસ્સતિ મે ભય’’ન્તિ.

    Hantvā sākhāhi chādento, āgamissati me bhaya’’nti.

    તત્થ તથેવ ત્વં અવેદેસીતિ તથેવ ત્વં અઞ્ઞાસિ. અવઞ્ચિ પિતરં મમાતિ ત્વં મમ પિતરં ‘‘ન્હાયિતું ગચ્છામા’’તિ વિસ્સાસેત્વા ન્હાયન્તં મારેત્વા ખણ્ડાખણ્ડિકં છિન્દિત્વા નિખણિત્વા ‘‘સચે કોચિ જાનિસ્સતિ, મય્હમ્પિ એવરૂપં ભયં આગચ્છિસ્સતી’’તિ વઞ્ચેસિ, ઇદં ખો પન મરણભયં ઇદાનિ તવાગતન્તિ.

    Tattha tatheva tvaṃ avedesīti tatheva tvaṃ aññāsi. Avañci pitaraṃ mamāti tvaṃ mama pitaraṃ ‘‘nhāyituṃ gacchāmā’’ti vissāsetvā nhāyantaṃ māretvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā nikhaṇitvā ‘‘sace koci jānissati, mayhampi evarūpaṃ bhayaṃ āgacchissatī’’ti vañcesi, idaṃ kho pana maraṇabhayaṃ idāni tavāgatanti.

    ઇતિ તં વત્વા તત્થેવ જીવિતક્ખયં પાપેત્વા નિખણિત્વા સાખાહિ પટિચ્છાદેત્વા ખગ્ગં ધોવિત્વા ન્હત્વા પણ્ણસાલં ગન્ત્વા તસ્સ મારિતભાવં પુરોહિતસ્સ કથેત્વા માતરં પરિભાસિત્વા ‘‘ઇધ કિં કરિસ્સામા’’તિ તયો જના બારાણસિમેવ અગમંસુ. બોધિસત્તો કનિટ્ઠસ્સ ઓપરજ્જં દત્વા દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા સગ્ગપદં પૂરેસિ.

    Iti taṃ vatvā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpetvā nikhaṇitvā sākhāhi paṭicchādetvā khaggaṃ dhovitvā nhatvā paṇṇasālaṃ gantvā tassa māritabhāvaṃ purohitassa kathetvā mātaraṃ paribhāsitvā ‘‘idha kiṃ karissāmā’’ti tayo janā bārāṇasimeva agamaṃsu. Bodhisatto kaniṭṭhassa oparajjaṃ datvā dānādīni puññāni katvā saggapadaṃ pūresi.

    સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા પિતુરાજા દેવદત્તો અહોસિ, પુરોહિતો આનન્દો, પુત્તરાજા પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā piturājā devadatto ahosi, purohito ānando, puttarājā pana ahameva ahosi’’nti.

    પરન્તપજાતકવણ્ણના એકાદસમા.

    Parantapajātakavaṇṇanā ekādasamā.

    ગન્ધારવગ્ગો દુતિયો.

    Gandhāravaggo dutiyo.

    જાતકુદ્દાનં –

    Jātakuddānaṃ –

    કુક્કુ મનોજ સુતનો, ગિજ્ઝ દબ્ભપુપ્ફ પણ્ણકો;

    Kukku manoja sutano, gijjha dabbhapuppha paṇṇako;

    સત્તુભસ્ત અટ્ઠિસેનો, કપિ બકબ્રહ્મા દસ.

    Sattubhasta aṭṭhiseno, kapi bakabrahmā dasa.

    ગન્ધારો મહાકપિ ચ, કુમ્ભકારો દળ્હધમ્મો;

    Gandhāro mahākapi ca, kumbhakāro daḷhadhammo;

    સોમદત્તો સુસીમો ચ, કોટસિમ્બલિ ધૂમકારી;

    Somadatto susīmo ca, koṭasimbali dhūmakārī;

    જાગરો કુમ્માસપિણ્ડો, પરન્તપા એકાદસ.

    Jāgaro kummāsapiṇḍo, parantapā ekādasa.

    સત્તકનિપાતવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Sattakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૧૬. પરન્તપજાતકં • 416. Parantapajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact