Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ચૂળનિદ્દેસ-અટ્ઠકથા • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
૧૮. પારાયનાનુગીતિગાથાનિદ્દેસવણ્ણના
18. Pārāyanānugītigāthāniddesavaṇṇanā
૧૦૨. પારાયનમનુગાયિસ્સન્તિ અસ્સ અયં સમ્બન્ધો – ભગવતા હિ પારાયને દેસિતે સોળસસહસ્સજટિલા અરહત્તં પાપુણિંસુ, અવસેસાનઞ્ચ ચુદ્દસકોટિસઙ્ખાનં દેવમનુસ્સાનં ધમ્માભિસમયો અહોસિ. વુત્તઞ્હેતં પોરાણેહિ –
102.Pārāyanamanugāyissanti assa ayaṃ sambandho – bhagavatā hi pārāyane desite soḷasasahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, avasesānañca cuddasakoṭisaṅkhānaṃ devamanussānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘તતો પાસાણકે રમ્મે, પારાયનસમાગમે;
‘‘Tato pāsāṇake ramme, pārāyanasamāgame;
અમતં પાપયી બુદ્ધો, ચુદ્દસ પાણકોટિયો’’તિ. (સુ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૧૧૩૮);
Amataṃ pāpayī buddho, cuddasa pāṇakoṭiyo’’ti. (su. ni. aṭṭha. 2.1138);
નિટ્ઠિતાય પન ધમ્મદેસનાય તતો તતો આગતા મનુસ્સા ભગવતો આનુભાવેન અત્તનો અત્તનો ગામનિગમાદીસ્વેવ પાતુરહેસું. ભગવાપિ સાવત્થિમેવ અગમાસિ પરિચારકસોળસાદીહિ અનેકેહિ ભિક્ખુસહસ્સેહિ પરિવુતો. તત્થ પિઙ્ગિયો ભગવન્તં વન્દિત્વા આહ – ‘‘ગચ્છામહં, ભન્તે, બાવરિસ્સ બુદ્ધુપ્પાદં આરોચેતું, પટિસ્સુતઞ્હિ તસ્સેવ મયા’’તિ. અથ ભગવતા અનુઞ્ઞાતો ઞાણગમનેનેવ ગોધાવરીતીરં ગન્ત્વા પાદગમનેન અસ્સમાભિમુખો અગમાસિ. તમેનં બાવરી બ્રાહ્મણો મગ્ગં ઓલોકેન્તો નિસિન્નો દૂરતોવ તં ખારિજટાદિવિરહિતં ભિક્ખુવેસેનાગચ્છન્તં દિસ્વા ‘‘બુદ્ધો લોકે ઉપ્પન્નો’’તિ નિટ્ઠમગમાસિ. સમ્પત્તઞ્ચાપિ નં પુચ્છિ – ‘‘કિં, પિઙ્ગિય, બુદ્ધો લોકે ઉપ્પન્નો’’તિ? ‘‘આમ, બ્રાહ્મણ, ઉપ્પન્નો, પાસાણકે ચેતિયે નિસિન્નો અમ્હાકં ધમ્મં દેસેસિ, તમહં તુય્હં દેસેસ્સામી’’તિ. તતો બાવરી મહતા સક્કારેન સપરિસો તં પૂજેત્વા આસનં પઞ્ઞાપેસિ. તત્થ નિસીદિત્વા પિઙ્ગિયો ‘‘પારાયનમનુગાયિસ્સ’’ન્તિઆદિમાહ.
Niṭṭhitāya pana dhammadesanāya tato tato āgatā manussā bhagavato ānubhāvena attano attano gāmanigamādīsveva pāturahesuṃ. Bhagavāpi sāvatthimeva agamāsi paricārakasoḷasādīhi anekehi bhikkhusahassehi parivuto. Tattha piṅgiyo bhagavantaṃ vanditvā āha – ‘‘gacchāmahaṃ, bhante, bāvarissa buddhuppādaṃ ārocetuṃ, paṭissutañhi tasseva mayā’’ti. Atha bhagavatā anuññāto ñāṇagamaneneva godhāvarītīraṃ gantvā pādagamanena assamābhimukho agamāsi. Tamenaṃ bāvarī brāhmaṇo maggaṃ olokento nisinno dūratova taṃ khārijaṭādivirahitaṃ bhikkhuvesenāgacchantaṃ disvā ‘‘buddho loke uppanno’’ti niṭṭhamagamāsi. Sampattañcāpi naṃ pucchi – ‘‘kiṃ, piṅgiya, buddho loke uppanno’’ti? ‘‘Āma, brāhmaṇa, uppanno, pāsāṇake cetiye nisinno amhākaṃ dhammaṃ desesi, tamahaṃ tuyhaṃ desessāmī’’ti. Tato bāvarī mahatā sakkārena sapariso taṃ pūjetvā āsanaṃ paññāpesi. Tattha nisīditvā piṅgiyo ‘‘pārāyanamanugāyissa’’ntiādimāha.
તત્થ અનુગાયિસ્સન્તિ ભગવતો ગીતં અનુગાયિસ્સં. યથાદ્દક્ખીતિ યથા સામં સચ્ચાભિસમ્બોધેન અસાધારણઞાણેન ચ અદ્દક્ખિ. નિક્કામોતિ પહીનકામો. ‘‘નિક્કમો’’તિપિ પાઠો, વીરિયવાતિ અત્થો. નિક્ખન્તો વા અકુસલપક્ખા. નિબ્બનોતિ કિલેસવનવિરહિતો, તણ્હાવિરહિતો એવ વા. કિસ્સ હેતુ મુસા ભણેતિ યેહિ કિલેસેહિ મુસા ભણેય્ય, એતે તસ્સ પહીનાતિ દસ્સેતિ. એતેન બ્રાહ્મણસ્સ સવને ઉસ્સાહં જનેતિ (સુ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૧૧૩૮).
Tattha anugāyissanti bhagavato gītaṃ anugāyissaṃ. Yathāddakkhīti yathā sāmaṃ saccābhisambodhena asādhāraṇañāṇena ca addakkhi. Nikkāmoti pahīnakāmo. ‘‘Nikkamo’’tipi pāṭho, vīriyavāti attho. Nikkhanto vā akusalapakkhā. Nibbanoti kilesavanavirahito, taṇhāvirahito eva vā. Kissa hetu musā bhaṇeti yehi kilesehi musā bhaṇeyya, ete tassa pahīnāti dasseti. Etena brāhmaṇassa savane ussāhaṃ janeti (su. ni. aṭṭha. 2.1138).
અમલોતિ કિલેસમલવિરહિતો. વિમલોતિ વિગતકિલેસમલો. નિમ્મલોતિ કિલેસમલસુદ્ધો. મલાપગતોતિ કિલેસમલા દૂરીભૂતો હુત્વા ચરતિ. મલવિપ્પહીનોતિ કિલેસમલપ્પહીનો. મલવિમુત્તોતિ કિલેસેહિ વિમુત્તો. સબ્બમલવીતિવત્તોતિ વાસનાદિસબ્બકિલેસમલં અતિક્કન્તો. તે વનાતિ એતે વુત્તપ્પકારા કિલેસા.
Amaloti kilesamalavirahito. Vimaloti vigatakilesamalo. Nimmaloti kilesamalasuddho. Malāpagatoti kilesamalā dūrībhūto hutvā carati. Malavippahīnoti kilesamalappahīno. Malavimuttoti kilesehi vimutto. Sabbamalavītivattoti vāsanādisabbakilesamalaṃ atikkanto. Te vanāti ete vuttappakārā kilesā.
૧૦૩. વણ્ણૂપસંહિતન્તિ ગુણૂપસંહિતં.
103. Vaṇṇūpasaṃhitanti guṇūpasaṃhitaṃ.
૧૦૪. સચ્ચવ્હયોતિ બુદ્ધો હિ સચ્ચેનેવ અવ્હાનેન નામેન યુત્તો. બ્રહ્મેતિ તં બ્રાહ્મણં આલપતિ.
104.Saccavhayoti buddho hi sacceneva avhānena nāmena yutto. Brahmeti taṃ brāhmaṇaṃ ālapati.
તત્થ લોકોતિ લુજ્જનટ્ઠેન લોકો. એકો લોકો ભવલોકોતિ તેભૂમકવિપાકો. સો હિ ભવતીતિ ભવો, ભવો એવ લોકો ભવલોકો. ભવલોકો ચ સમ્ભવલોકો ચાતિ એત્થ એકેકો દ્વે દ્વે હોતિ. ભવલોકો હિ સમ્પત્તિભવવિપત્તિભવવસેન દુવિધો. સમ્ભવલોકોપિ સમ્પત્તિસમ્ભવવિપત્તિસમ્ભવવસેન દુવિધો. તત્થ સમ્પત્તિભવલોકોતિ સુગતિલોકો. સો હિ ઇટ્ઠફલત્તા સુન્દરો લોકોતિ સમ્પત્તિ, ભવતીતિ ભવો, સમ્પત્તિ એવ ભવો સમ્પત્તિભવો, સો એવ લોકો સમ્પત્તિભવલોકો. સમ્પત્તિસમ્ભવલોકોતિ સુગતૂપગં કમ્મં. તઞ્હિ સમ્ભવતિ એતસ્મા ફલન્તિ સમ્ભવો, સમ્પત્તિયા સમ્ભવો સમ્પત્તિસમ્ભવો, સમ્પત્તિસમ્ભવો એવ લોકો સમ્પત્તિસમ્ભવલોકોતિ.
Tattha lokoti lujjanaṭṭhena loko. Eko loko bhavalokoti tebhūmakavipāko. So hi bhavatīti bhavo, bhavo eva loko bhavaloko. Bhavaloko ca sambhavaloko cāti ettha ekeko dve dve hoti. Bhavaloko hi sampattibhavavipattibhavavasena duvidho. Sambhavalokopi sampattisambhavavipattisambhavavasena duvidho. Tattha sampattibhavalokoti sugatiloko. So hi iṭṭhaphalattā sundaro lokoti sampatti, bhavatīti bhavo, sampatti eva bhavo sampattibhavo, so eva loko sampattibhavaloko. Sampattisambhavalokoti sugatūpagaṃ kammaṃ. Tañhi sambhavati etasmā phalanti sambhavo, sampattiyā sambhavo sampattisambhavo, sampattisambhavo eva loko sampattisambhavalokoti.
વિપત્તિભવલોકોતિ અપાયલોકો. સો હિ અનિટ્ઠફલત્તા વિરૂપો લોકોતિ વિપત્તિ, ભવતીતિ ભવો, વિપત્તિ એવ ભવો વિપત્તિભવો, વિપત્તિભવો એવ લોકો વિપત્તિભવલોકો. વિપત્તિસમ્ભવલોકોતિ અપાયૂપગં કમ્મં. તઞ્હિ સમ્ભવતિ એતસ્મા ફલન્તિ સમ્ભવો, વિપત્તિયા સમ્ભવો વિપત્તિસમ્ભવો, વિપત્તિસમ્ભવો એવ લોકો વિપત્તિસમ્ભવલોકોતિ. તિસ્સો વેદનાતિ સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના, અદુક્ખમસુખા વેદના લોકિયા એવ. આહારાતિ પચ્ચયા. પચ્ચયા હિ અત્તનો ફલં આહરન્તીતિ આહારા. કબળીકારાહારો ફસ્સાહારો મનોસઞ્ચેતનાહારો વિઞ્ઞાણાહારોતિ ચત્તારો. વત્થુવસેન કબળીકત્તબ્બત્તા કબળીકારો, અજ્ઝોહરિતબ્બત્તા આહારો, ઓદનકુમ્માસાદિવત્થુકાય ઓજાયેતં નામં. સા હિ ઓજટ્ઠમકરૂપાનિ આહરતીતિ આહારો. ચક્ખુસમ્ફસ્સાદિકો છબ્બિધો ફસ્સો તિસ્સો વેદના આહરતીતિ આહારો. મનસો સઞ્ચેતના ન સત્તસ્સાતિ મનોસઞ્ચેતના યથા ચિત્તેકગ્ગતા, મનસા વા સમ્પયુત્તા સઞ્ચેતના મનોસઞ્ચેતના યથા આજઞ્ઞરથો, તેભૂમકકુસલાકુસલચેતના. સા હિ તયો ભવે આહરતીતિ આહારો. વિઞ્ઞાણન્તિ એકૂનવીસતિભેદં પટિસન્ધિવિઞ્ઞાણં. તઞ્હિ પટિસન્ધિનામરૂપં આહરતીતિ આહારો.
Vipattibhavalokoti apāyaloko. So hi aniṭṭhaphalattā virūpo lokoti vipatti, bhavatīti bhavo, vipatti eva bhavo vipattibhavo, vipattibhavo eva loko vipattibhavaloko. Vipattisambhavalokoti apāyūpagaṃ kammaṃ. Tañhi sambhavati etasmā phalanti sambhavo, vipattiyā sambhavo vipattisambhavo, vipattisambhavo eva loko vipattisambhavalokoti. Tisso vedanāti sukhā vedanā, dukkhā vedanā, adukkhamasukhā vedanā lokiyā eva. Āhārāti paccayā. Paccayā hi attano phalaṃ āharantīti āhārā. Kabaḷīkārāhāro phassāhāro manosañcetanāhāro viññāṇāhāroti cattāro. Vatthuvasena kabaḷīkattabbattā kabaḷīkāro, ajjhoharitabbattā āhāro, odanakummāsādivatthukāya ojāyetaṃ nāmaṃ. Sā hi ojaṭṭhamakarūpāni āharatīti āhāro. Cakkhusamphassādiko chabbidho phasso tisso vedanā āharatīti āhāro. Manaso sañcetanā na sattassāti manosañcetanā yathā cittekaggatā, manasā vā sampayuttā sañcetanā manosañcetanā yathā ājaññaratho, tebhūmakakusalākusalacetanā. Sā hi tayo bhave āharatīti āhāro. Viññāṇanti ekūnavīsatibhedaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ. Tañhi paṭisandhināmarūpaṃ āharatīti āhāro.
ઉપાદાનક્ખન્ધાતિ ઉપાદાનગોચરા ખન્ધા ઉપાદાનક્ખન્ધા, મજ્ઝે પદલોપો દટ્ઠબ્બો. ઉપાદાનસમ્ભૂતા વા ખન્ધા ઉપાદાનક્ખન્ધા યથા તિણગ્ગિ, થુસગ્ગિ. ઉપાદાનવિધેય્યા વા ખન્ધા ઉપાદાનક્ખન્ધા યથા રાજપુરિસો. ઉપાદાનપ્પભવા વા ખન્ધા ઉપાદાનક્ખન્ધા યથા પુપ્ફરુક્ખો, ફલરુક્ખો. ઉપાદાનાનિ પન કામુપાદાનં દિટ્ઠુપાદાનં સીલબ્બતુપાદાનં અત્તવાદુપાદાનન્તિ ચત્તારિ. અત્થતો પન ભુસં આદાનન્તિ ઉપાદાનં. રૂપુપાદાનક્ખન્ધો, વેદનુપાદાનક્ખન્ધો, સઞ્ઞુપાદાનક્ખન્ધો, સઙ્ખારુપાદાનક્ખન્ધો, વિઞ્ઞાણુપાદાનક્ખન્ધોતિ પઞ્ચ. છ અજ્ઝત્તિકાનિ આયતનાનીતિ ચક્ખાયતનં, સોતાયતનં, ઘાનાયતનં, જિવ્હાયતનં, કાયાયતનં, મનાયતનં. સત્ત વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો વુત્તનયા એવ. તથા અટ્ઠ લોકધમ્મા. અપિ ચ – લાભો, અલાભો, યસો, અયસો, નિન્દા, પસંસા, સુખં, દુક્ખન્તિ ઇમે અટ્ઠ લોકપ્પવત્તિયા સતિ અનુપરિવત્તનધમ્મકત્તા લોકસ્સ ધમ્માતિ લોકધમ્મા. એતેહિ મુત્તો સત્તો નામ નત્થિ, બુદ્ધાનમ્પિ હોન્તિયેવ. યથાહ –
Upādānakkhandhāti upādānagocarā khandhā upādānakkhandhā, majjhe padalopo daṭṭhabbo. Upādānasambhūtā vā khandhā upādānakkhandhā yathā tiṇaggi, thusaggi. Upādānavidheyyā vā khandhā upādānakkhandhā yathā rājapuriso. Upādānappabhavā vā khandhā upādānakkhandhā yathā puppharukkho, phalarukkho. Upādānāni pana kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti cattāri. Atthato pana bhusaṃ ādānanti upādānaṃ. Rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, saṅkhārupādānakkhandho, viññāṇupādānakkhandhoti pañca. Cha ajjhattikāni āyatanānīti cakkhāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, manāyatanaṃ. Satta viññāṇaṭṭhitiyo vuttanayā eva. Tathā aṭṭhalokadhammā. Api ca – lābho, alābho, yaso, ayaso, nindā, pasaṃsā, sukhaṃ, dukkhanti ime aṭṭha lokappavattiyā sati anuparivattanadhammakattā lokassa dhammāti lokadhammā. Etehi mutto satto nāma natthi, buddhānampi hontiyeva. Yathāha –
‘‘અટ્ઠિમે, ભિક્ખવે, લોકધમ્મા લોકં અનુપરિવત્તન્તિ, લોકો ચ અટ્ઠ લોકધમ્મે અનુપરિવત્તતિ. કતમે અટ્ઠ? લાભો ચ અલાભો ચ…પે॰… સુખઞ્ચ દુક્ખઞ્ચ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠ લોકધમ્મા લોકં અનુપરિવત્તન્તિ, લોકો ચ ઇમે અટ્ઠ લોકધમ્મે અનુપરિવત્તતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૮.૬).
‘‘Aṭṭhime, bhikkhave, lokadhammā lokaṃ anuparivattanti, loko ca aṭṭha lokadhamme anuparivattati. Katame aṭṭha? Lābho ca alābho ca…pe… sukhañca dukkhañca. Ime kho, bhikkhave, aṭṭha lokadhammā lokaṃ anuparivattanti, loko ca ime aṭṭha lokadhamme anuparivattatī’’ti (a. ni. 8.6).
તત્થ અનુપરિવત્તન્તીતિ અનુબન્ધન્તિ નપ્પજહન્તિ, લોકતો ન નિવત્તન્તીતિ અત્થો. લાભોતિ પબ્બજિતસ્સ ચીવરાદિ, ગહટ્ઠસ્સ ધનધઞ્ઞાદિલાભો. સોયેવ અલબ્ભમાનો લાભો અલાભો ન લાભો અલાભોતિ વુચ્ચતિ, નો ચ અત્તાભાવપ્પત્તિતો પરિઞ્ઞેય્યો સિયા. યસોતિ પરિવારો. સોયેવ અલબ્ભમાનો યસો અયસો. નિન્દાતિ અવણ્ણભણનં. પસંસાતિ વણ્ણભણનં. સુખન્તિ કામાવચરકાયિકચેતસિકં. દુક્ખન્તિ પુથુજ્જનસોતાપન્નસકદાગામીનં કાયિકચેતસિકં, અનાગામિઅરહન્તાનં કાયિકમેવ. સત્તાવાસાતિ સત્તાનં આવાસા, વસનટ્ઠાનાનીતિ અત્થો. તાનિ પન તથા પકાસિતા ખન્ધા એવ. સત્તસુ વિઞ્ઞાણટ્ઠિતીસુ અસઞ્ઞસત્તેન ચ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનેન ચ સદ્ધિં નવ સત્તાવાસા. દસાયતનાનીતિ ચક્ખાયતનં, રૂપાયતનં, સોતાયતનં, સદ્દાયતનં, ઘાનાયતનં, ગન્ધાયતનં, જિવ્હાયતનં, રસાયતનં, કાયાયતનં, ફોટ્ઠબ્બાયતનન્તિ એવં દસ. દ્વાદસાયતનાનીતિ મનાયતનધમ્માયતનેહિ સદ્ધિં એવં દ્વાદસ. અટ્ઠારસ ધાતુયોતિ ચક્ખુધાતુ, રૂપધાતુ, ચક્ખુવિઞ્ઞાણધાતુ…પે॰… મનોધાતુ, ધમ્મધાતુ, મનોવિઞ્ઞાણધાતૂતિ એકેકસ્મિં તીણિ તીણિ કત્વા અટ્ઠારસ ધાતુયો.
Tattha anuparivattantīti anubandhanti nappajahanti, lokato na nivattantīti attho. Lābhoti pabbajitassa cīvarādi, gahaṭṭhassa dhanadhaññādilābho. Soyeva alabbhamāno lābho alābho na lābho alābhoti vuccati, no ca attābhāvappattito pariññeyyo siyā. Yasoti parivāro. Soyeva alabbhamāno yaso ayaso. Nindāti avaṇṇabhaṇanaṃ. Pasaṃsāti vaṇṇabhaṇanaṃ. Sukhanti kāmāvacarakāyikacetasikaṃ. Dukkhanti puthujjanasotāpannasakadāgāmīnaṃ kāyikacetasikaṃ, anāgāmiarahantānaṃ kāyikameva. Sattāvāsāti sattānaṃ āvāsā, vasanaṭṭhānānīti attho. Tāni pana tathā pakāsitā khandhā eva. Sattasu viññāṇaṭṭhitīsu asaññasattena ca nevasaññānāsaññāyatanena ca saddhiṃ nava sattāvāsā. Dasāyatanānīti cakkhāyatanaṃ, rūpāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, saddāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, gandhāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, rasāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, phoṭṭhabbāyatananti evaṃ dasa. Dvādasāyatanānīti manāyatanadhammāyatanehi saddhiṃ evaṃ dvādasa. Aṭṭhārasa dhātuyoti cakkhudhātu, rūpadhātu, cakkhuviññāṇadhātu…pe… manodhātu, dhammadhātu, manoviññāṇadhātūti ekekasmiṃ tīṇi tīṇi katvā aṭṭhārasa dhātuyo.
સદિસનામોતિ તેસં સદિસનામો એકગુણવણ્ણનામો. સદિસવ્હયોતિ એકગુણવણ્ણનામેન અવ્હાયનો. સચ્ચસદિસવ્હયોતિ અવિતથએકગુણવણ્ણનામેન અવિપરીતેન અવ્હાયનો.
Sadisanāmoti tesaṃ sadisanāmo ekaguṇavaṇṇanāmo. Sadisavhayoti ekaguṇavaṇṇanāmena avhāyano. Saccasadisavhayoti avitathaekaguṇavaṇṇanāmena aviparītena avhāyano.
આસિતોતિ ઉપસઙ્કમિતો. ઉપાસિતોતિ ઉપગન્ત્વા સેવિતો. પયિરુપાસિતોતિ ભત્તિવસેન અતીવ સેવિતો.
Āsitoti upasaṅkamito. Upāsitoti upagantvā sevito. Payirupāsitoti bhattivasena atīva sevito.
૧૦૫. કુબ્બનકન્તિ પરિત્તવનં. બહુપ્ફલં કાનનમાવસેય્યાતિ અનેકફલાદિવિકતિભરિતકાનનં આગમ્મ વસેય્ય. અપ્પદસ્સેતિ બાવરિપ્પભુતિકે પરિત્તપઞ્ઞે. મહોદધિન્તિ અનોતત્તાદિં મહન્તં ઉદકરાસિં.
105.Kubbanakanti parittavanaṃ. Bahupphalaṃ kānanamāvaseyyāti anekaphalādivikatibharitakānanaṃ āgamma vaseyya. Appadasseti bāvarippabhutike parittapaññe. Mahodadhinti anotattādiṃ mahantaṃ udakarāsiṃ.
અપ્પદસ્સાતિ મન્દદસ્સિનો. પરિત્તદસ્સાતિ અતિમન્દદસ્સિનો. થોકદસ્સાતિ પરિત્તતોપિ અતિપરિત્તદસ્સિનો. ઓમકદસ્સાતિ હેટ્ઠિમદસ્સિનો. લામકદસ્સાતિ અપ્પધાનદસ્સિનો. છતુક્કદસ્સાતિ ન ઉત્તમદસ્સિનો. અપ્પમાણદસ્સન્તિ પમાણં અતિક્કમિત્વા અપ્પમાણં નિબ્બાનદસ્સં. અગ્ગદસ્સન્તિ ‘‘અગ્ગતો વે પસન્નાન’’ન્તિઆદિના (અ॰ નિ॰ ૪.૩૪; ઇતિવુ॰ ૯૦) નયેન અગ્ગધમ્મદસ્સં. સેટ્ઠદસ્સન્તિ સમ્બુદ્ધો દ્વિપદસેટ્ઠોતિ સેટ્ઠદસ્સં. વિસેટ્ઠદસ્સન્તિઆદીનિ ચત્તારિ ઉપસગ્ગેન વડ્ઢિતાનિ. અસમન્તિ ન સમં અસમં સબ્બઞ્ઞું. અસમસમન્તિ અસમેહિ અતીતબુદ્ધેહિ સમં અસમસમં. અપ્પટિસમન્તિ અત્તનો સદિસવિરહિતં. અપ્પટિભાગન્તિ અત્તનો પટિબિમ્બવિરહિતં. અપ્પટિપુગ્ગલન્તિ પટિમલ્લપુગ્ગલવિરહિતં. દેવાતિદેવન્તિ વિસુદ્ધિદેવાનમ્પિ અતિદેવં. અભિમઙ્ગલસમ્મતટ્ઠેન ઉસભં. અછમ્ભિતટ્ઠેન પુરિસસીહં. નિદ્દોસટ્ઠેન પુરિસનાગં. ઉત્તમટ્ઠેન પુરિસાજઞ્ઞં. અટ્ઠપરિસપથવિં ઉપ્પીળેત્વા સદેવકે લોકે કેનચિ પચ્ચત્થિકેન પચ્ચામિત્તેન અકમ્પિયે અચલટ્ઠાને તિટ્ઠનટ્ઠેન પુરિસનિસભં. ધમ્મદેસનાધુરવહનટ્ઠેન પુરિસધોરય્હં.
Appadassāti mandadassino. Parittadassāti atimandadassino. Thokadassāti parittatopi atiparittadassino. Omakadassāti heṭṭhimadassino. Lāmakadassāti appadhānadassino. Chatukkadassāti na uttamadassino. Appamāṇadassanti pamāṇaṃ atikkamitvā appamāṇaṃ nibbānadassaṃ. Aggadassanti ‘‘aggato ve pasannāna’’ntiādinā (a. ni. 4.34; itivu. 90) nayena aggadhammadassaṃ. Seṭṭhadassanti sambuddho dvipadaseṭṭhoti seṭṭhadassaṃ. Viseṭṭhadassantiādīni cattāri upasaggena vaḍḍhitāni. Asamanti na samaṃ asamaṃ sabbaññuṃ. Asamasamanti asamehi atītabuddhehi samaṃ asamasamaṃ. Appaṭisamanti attano sadisavirahitaṃ. Appaṭibhāganti attano paṭibimbavirahitaṃ. Appaṭipuggalanti paṭimallapuggalavirahitaṃ. Devātidevanti visuddhidevānampi atidevaṃ. Abhimaṅgalasammataṭṭhena usabhaṃ. Achambhitaṭṭhena purisasīhaṃ. Niddosaṭṭhena purisanāgaṃ. Uttamaṭṭhena purisājaññaṃ. Aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiye acalaṭṭhāne tiṭṭhanaṭṭhena purisanisabhaṃ. Dhammadesanādhuravahanaṭṭhena purisadhorayhaṃ.
માનસકં વા સરન્તિ મનસા ચિન્તેત્વા કતં પલ્લં વા નામમેવ વા. અનોતત્તં વા દહન્તિ ચન્દિમસૂરિયા દક્ખિણેન વા ઉત્તરેન વા ગચ્છન્તા પબ્બતન્તરેન તં ઓભાસેન્તિ, ઉજું ગચ્છન્તા ન ઓભાસેન્તિ, તેનેવસ્સ ‘‘અનોતત્ત’’ન્તિ સઙ્ખા ઉદપાદિ. એવરૂપં અનોતત્તં વા દહં. અક્ખોભં અમિતોદકન્તિ ચાલેતું અસક્કુણેય્યં અપરિમિતં ઉદકજલરાસિં. એવમેવાતિ ઓપમ્મસંસન્દનં, બુદ્ધં ભગવન્તં અક્ખોભં આસભં ઠાનટ્ઠાનેન ચાલેતું અસક્કુણેય્યં. અમિતતેજન્તિ અપરિમિતઞાણતેજં. પભિન્નઞાણન્તિ દસબલઞાણાદિવસેન પભેદગતઞાણં. વિવટચક્ખુન્તિ સમન્તચક્ખું.
Mānasakaṃ vā saranti manasā cintetvā kataṃ pallaṃ vā nāmameva vā. Anotattaṃ vā dahanti candimasūriyā dakkhiṇena vā uttarena vā gacchantā pabbatantarena taṃ obhāsenti, ujuṃ gacchantā na obhāsenti, tenevassa ‘‘anotatta’’nti saṅkhā udapādi. Evarūpaṃ anotattaṃ vā dahaṃ. Akkhobhaṃ amitodakanti cāletuṃ asakkuṇeyyaṃ aparimitaṃ udakajalarāsiṃ. Evamevāti opammasaṃsandanaṃ, buddhaṃ bhagavantaṃ akkhobhaṃ āsabhaṃ ṭhānaṭṭhānena cāletuṃ asakkuṇeyyaṃ. Amitatejanti aparimitañāṇatejaṃ. Pabhinnañāṇanti dasabalañāṇādivasena pabhedagatañāṇaṃ. Vivaṭacakkhunti samantacakkhuṃ.
પઞ્ઞાપભેદકુસલન્તિ ‘‘યા પઞ્ઞા પજાનના વિચયો પવિચયો’’તિઆદિના (ધ॰ સ॰ ૧૬; વિભ॰ ૫૨૫) નયેન પઞ્ઞાય પભેદજાનને છેકં. અધિગતપટિસમ્ભિદન્તિ પટિલદ્ધચતુપટિસમ્ભિદં. ચતુવેસારજ્જપ્પત્તન્તિ ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ તે પટિજાનતો ઇમે ધમ્મા અનભિસમ્બુદ્ધા’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૧.૧૫૦; અ॰ નિ॰ ૪.૮) નયેન વુત્તેસુ ચતૂસુ ઠાનેસુ વિસારદભાવપ્પત્તં. સદ્ધાધિમુત્તન્તિ પરિસુદ્ધે ફલસમાપત્તિચિત્તે અધિમુત્તં, તત્થ પવિટ્ઠં. સેતપચ્ચત્તન્તિ વાસનાય વિપ્પહીનત્તા પરિસુદ્ધં આવેણિકઅત્તભાવં. અદ્વયભાણિન્તિ પરિચ્છિન્નવચનત્તા દ્વિવચનવિરહિતં. તાદિન્તિ તાદિસં, ઇટ્ઠાનિટ્ઠેસુ અકમ્પનં વા. તથા પટિઞ્ઞા અસ્સાતિ તથાપટિઞ્ઞો, તં. અપરિત્તન્તિ ન ખુદ્દકં. મહન્તન્તિ તેધાતું અતિક્કમિત્વા મહન્તપ્પત્તં.
Paññāpabhedakusalanti ‘‘yā paññā pajānanā vicayo pavicayo’’tiādinā (dha. sa. 16; vibha. 525) nayena paññāya pabhedajānane chekaṃ. Adhigatapaṭisambhidanti paṭiladdhacatupaṭisambhidaṃ. Catuvesārajjappattanti ‘‘sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’’tiādinā (ma. ni. 1.150; a. ni. 4.8) nayena vuttesu catūsu ṭhānesu visāradabhāvappattaṃ. Saddhādhimuttanti parisuddhe phalasamāpatticitte adhimuttaṃ, tattha paviṭṭhaṃ. Setapaccattanti vāsanāya vippahīnattā parisuddhaṃ āveṇikaattabhāvaṃ. Advayabhāṇinti paricchinnavacanattā dvivacanavirahitaṃ. Tādinti tādisaṃ, iṭṭhāniṭṭhesu akampanaṃ vā. Tathā paṭiññā assāti tathāpaṭiñño, taṃ. Aparittanti na khuddakaṃ. Mahantanti tedhātuṃ atikkamitvā mahantappattaṃ.
ગમ્ભીરન્તિ અઞ્ઞેસં દુપ્પવેસં. અપ્પમેય્યન્તિ અતુલટ્ઠેન અપ્પમેય્યં. દુપ્પરિયોગાહન્તિ પરિયોગાહિતું દુક્ખપ્પવેસં. પહૂતરતનન્તિ સદ્ધાદિરતનેહિ પહૂતરતનં. સાગરસમન્તિ રતનાકરતો સમુદ્દસદિસં. છળઙ્ગુપેક્ખાય સમન્નાગતન્તિ ‘‘ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા નેવ સુમનો હોતિ ન દુમ્મનો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૬.૧) વુત્તનયેન છળઙ્ગુપેક્ખાય પરિપુણ્ણં. અતુલન્તિ તુલવિરહિતં, તુલયિતું અસક્કુણેય્યં. વિપુલન્તિ અતિમહન્તં. અપ્પમેય્યન્તિ પમેતું અસક્કુણેય્યં. તં તાદિસન્તિ તં ભગવન્તં તાદિગુણસમ્પન્નં. પવદતં મગ્ગવાદિનન્તિ પવદન્તાનં કથેન્તાનં ઉત્તમં કથયન્તં વદન્તં અધિગચ્છિન્તિ સમ્બન્ધો. મેરુમિવ નગાનન્તિ પબ્બતાનં અન્તરે સિનેરું વિય. ગરુળમિવ દિજાનન્તિ પક્ખિજાતાનં અન્તરે સુપણ્ણં વિય. સીહમિવ મિગાનન્તિ ચતુપ્પદાનમન્તરે સીહં વિય. ઉદધિમિવ અણ્ણવાનન્તિ વિત્થિણ્ણઅણ્ણવાનં અન્તરે સમુદ્દં વિય અધિગચ્છિં. જિનપવરન્તિ બુદ્ધુત્તમં.
Gambhīranti aññesaṃ duppavesaṃ. Appameyyanti atulaṭṭhena appameyyaṃ. Duppariyogāhanti pariyogāhituṃ dukkhappavesaṃ. Pahūtaratananti saddhādiratanehi pahūtaratanaṃ. Sāgarasamanti ratanākarato samuddasadisaṃ. Chaḷaṅgupekkhāya samannāgatanti ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano’’ti (a. ni. 6.1) vuttanayena chaḷaṅgupekkhāya paripuṇṇaṃ. Atulanti tulavirahitaṃ, tulayituṃ asakkuṇeyyaṃ. Vipulanti atimahantaṃ. Appameyyanti pametuṃ asakkuṇeyyaṃ. Taṃ tādisanti taṃ bhagavantaṃ tādiguṇasampannaṃ. Pavadataṃ maggavādinanti pavadantānaṃ kathentānaṃ uttamaṃ kathayantaṃ vadantaṃ adhigacchinti sambandho. Merumiva nagānanti pabbatānaṃ antare sineruṃ viya. Garuḷamiva dijānanti pakkhijātānaṃ antare supaṇṇaṃ viya. Sīhamiva migānanti catuppadānamantare sīhaṃ viya. Udadhimiva aṇṇavānanti vitthiṇṇaaṇṇavānaṃ antare samuddaṃ viya adhigacchiṃ. Jinapavaranti buddhuttamaṃ.
૧૦૬. યેમે પુબ્બેતિ યે ઇમે પુબ્બે.
106.Yeme pubbeti ye ime pubbe.
૧૦૭. તમોનુદાસીનોતિ તમોનુદો આસીનો. ભૂરિપઞ્ઞાણોતિ ઞાણદ્ધજો. ભૂરિમેધસોતિ વિપુલપઞ્ઞો.
107.Tamonudāsīnoti tamonudo āsīno. Bhūripaññāṇoti ñāṇaddhajo. Bhūrimedhasoti vipulapañño.
નિદ્દેસે પભઙ્કરોતિ તેજંકરો. આલોકકરોતિ અનન્ધકારકરો. ઓભાસકરોતિ ઓભાસં જોતિં કરોતીતિ ઓભાસકરો. દીપસદિસં આલોકં કરોતીતિ દીપઙ્કરો. પદીપસદિસં આલોકં કરોતીતિ પદીપકરો. ઉજ્જોતકરોતિ પતાપકરો. પજ્જોતકરોતિ દિસાવિદિસા પતાપકરો.
Niddese pabhaṅkaroti tejaṃkaro. Ālokakaroti anandhakārakaro. Obhāsakaroti obhāsaṃ jotiṃ karotīti obhāsakaro. Dīpasadisaṃ ālokaṃ karotīti dīpaṅkaro. Padīpasadisaṃ ālokaṃ karotīti padīpakaro. Ujjotakaroti patāpakaro. Pajjotakaroti disāvidisā patāpakaro.
ભૂરિપઞ્ઞાણોતિ પુથુલઞાણો. ઞાણપઞ્ઞાણોતિ ઞાણેન પાકટો. પઞ્ઞાધજોતિ ઉસ્સિતટ્ઠેન પઞ્ઞાવ ધજો અસ્સાતિ પઞ્ઞાધજો, ધજો રથસ્સ પઞ્ઞાણન્તિઆદીસુ (જા॰ ૨.૨૨.૧૮૪૧; ચૂળનિ॰ પારાયનાનુગીતિગાથાનિદ્દેસ ૧૦૭) વિય. વિભૂતવિહારીતિ પાકટવિહારો.
Bhūripaññāṇoti puthulañāṇo. Ñāṇapaññāṇoti ñāṇena pākaṭo. Paññādhajoti ussitaṭṭhena paññāva dhajo assāti paññādhajo, dhajo rathassa paññāṇantiādīsu (jā. 2.22.1841; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 107) viya. Vibhūtavihārīti pākaṭavihāro.
૧૦૮. સન્દિટ્ઠિકમકાલિકન્તિ સામં પસ્સિતબ્બં ફલં, ન ચ કાલન્તરે પત્તબ્બફલં. અનીતિકન્તિ કિલેસાદિઈતિવિરહિતં.
108.Sandiṭṭhikamakālikanti sāmaṃ passitabbaṃ phalaṃ, na ca kālantare pattabbaphalaṃ. Anītikanti kilesādiītivirahitaṃ.
સન્દિટ્ઠિકન્તિ લોકુત્તરધમ્મો યેન અધિગતો હોતિ, તેન પરસદ્ધાય ગન્તબ્બતં હિત્વા પચ્ચવેક્ખણઞાણેન સયં દટ્ઠબ્બોતિ સન્દિટ્ઠિકો, તં સન્દિટ્ઠિકં. અત્તનો ફલંદાનં સન્ધાય નાસ્સ કાલોતિ અકાલો, અકાલોયેવ અકાલિકો. યો એત્થ અરિયમગ્ગધમ્મો, સો અત્તનો સમનન્તરમેવ ફલં દેતીતિ અત્થો, તં અકાલિકં. એહિ પસ્સ ઇમં ધમ્મન્તિ એવં પવત્તં એહિપસ્સવિધિં અરહતીતિ એહિપસ્સિકો, તં એહિપસ્સિકં. આદિત્તં ચેલં વા સીસં વા અજ્ઝુપેક્ખિત્વાપિ અત્તનો ચિત્તે ઉપનયં અરહતીતિ ઓપનેય્યિકો, તં ઓપનેય્યિકં. સબ્બેહિપિ ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂઆદીહિ ‘‘ભાવિતો મે મગ્ગો, અધિગતં ફલં, સચ્છિકતો નિરોધો’’તિ અત્તનિ અત્તનિ વેદિતબ્બન્તિ પચ્ચત્તં વેદિતબ્બં વિઞ્ઞૂહિ.
Sandiṭṭhikanti lokuttaradhammo yena adhigato hoti, tena parasaddhāya gantabbataṃ hitvā paccavekkhaṇañāṇena sayaṃ daṭṭhabboti sandiṭṭhiko, taṃ sandiṭṭhikaṃ. Attano phalaṃdānaṃ sandhāya nāssa kāloti akālo, akāloyeva akāliko. Yo ettha ariyamaggadhammo, so attano samanantarameva phalaṃ detīti attho, taṃ akālikaṃ. Ehi passa imaṃ dhammanti evaṃ pavattaṃ ehipassavidhiṃ arahatīti ehipassiko, taṃ ehipassikaṃ. Ādittaṃ celaṃ vā sīsaṃ vā ajjhupekkhitvāpi attano citte upanayaṃ arahatīti opaneyyiko, taṃ opaneyyikaṃ. Sabbehipi ugghaṭitaññūādīhi ‘‘bhāvito me maggo, adhigataṃ phalaṃ, sacchikato nirodho’’ti attani attani veditabbanti paccattaṃ veditabbaṃ viññūhi.
૧૦૯. અથ નં બાવરી આહ ‘‘કિં નુ તમ્હા’’તિ દ્વે ગાથા.
109. Atha naṃ bāvarī āha ‘‘kiṃ nu tamhā’’ti dve gāthā.
મુહુત્તમ્પીતિ થોકમ્પિ. ખણમ્પીતિ ન બહુકમ્પિ. લયમ્પીતિ મનમ્પિ. વયમ્પીતિ કોટ્ઠાસમ્પિ. અદ્ધમ્પીતિ દિવસમ્પિ.
Muhuttampīti thokampi. Khaṇampīti na bahukampi. Layampīti manampi. Vayampīti koṭṭhāsampi. Addhampīti divasampi.
૧૧૧-૧૧૩. તતો પિઙ્ગિયો ભગવતો સન્તિકા અવિપ્પવાસમેવ દીપેન્તો ‘‘નાહં તમ્હા’’તિઆદિમાહ. નાહં યો મે…પે॰… પસ્સામિ નં મનસા ચક્ખુનાવાતિ તં બુદ્ધં મંસચક્ખુના વિય મનસા પસ્સામિ. નમસ્સમાનો વિવસેમિ રત્તિન્તિ નમસ્સમાનોવ રત્તિં અતિનામેમિ.
111-113. Tato piṅgiyo bhagavato santikā avippavāsameva dīpento ‘‘nāhaṃ tamhā’’tiādimāha. Nāhaṃ yo me…pe… passāmi naṃ manasā cakkhunāvāti taṃ buddhaṃ maṃsacakkhunā viya manasā passāmi. Namassamāno vivasemi rattinti namassamānova rattiṃ atināmemi.
૧૧૪. તેન તેનેવ નતોતિ યેન યેન દિસાભાગેન બુદ્ધો, તેન તેનેવાહમ્પિ નતો, તન્નિન્નો તપ્પોણોતિ દસ્સેતિ.
114. Tena teneva natoti yena yena disābhāgena buddho, tena tenevāhampi nato, tanninno tappoṇoti dasseti.
૧૧૫. દુબ્બલથામકસ્સાતિ અપ્પથામકસ્સ. અથ વા દુબ્બલસ્સ દુત્થામકસ્સ ચ, બલવીરિયહીનસ્સાપીતિ વુત્તં હોતિ. તેનેવ કાયો ન પલેતીતિ તેનેવ દુબ્બલત્થામકત્તેન કાયો ન ગચ્છતિ, યેન બુદ્ધો, ન તેન ગચ્છતિ. ‘‘ન પરેતી’’તિપિ પાઠો, સો એવત્થો. તત્થાતિ બુદ્ધસ્સ સન્તિકે. સઙ્કપ્પયન્તાયાતિ સઙ્કપ્પગમનેન. તેન યુત્તોતિ યેન બુદ્ધો, તેન યુત્તો પયુત્તો અનુયુત્તોતિ દસ્સેતિ.
115.Dubbalathāmakassāti appathāmakassa. Atha vā dubbalassa dutthāmakassa ca, balavīriyahīnassāpīti vuttaṃ hoti. Teneva kāyo na paletīti teneva dubbalatthāmakattena kāyo na gacchati, yena buddho, na tena gacchati. ‘‘Na paretī’’tipi pāṭho, so evattho. Tatthāti buddhassa santike. Saṅkappayantāyāti saṅkappagamanena. Tena yuttoti yena buddho, tena yutto payutto anuyuttoti dasseti.
યેન બુદ્ધોતિ યેન દિસાભાગેન બુદ્ધો ઉપસઙ્કમિતબ્બો, તેન દિસાભાગેન ન પલેતિ. અથ વા ભુમ્મત્થે કરણવચનં. યત્થ બુદ્ધો તત્થ ન પલેતિ ન ગચ્છતિ. ન વજતીતિ પુરતો ન યાતિ. ન ગચ્છતીતિ નિવત્તતિ. નાતિક્કમતીતિ ન ઉપસઙ્કમતિ.
Yena buddhoti yena disābhāgena buddho upasaṅkamitabbo, tena disābhāgena na paleti. Atha vā bhummatthe karaṇavacanaṃ. Yattha buddho tattha na paleti na gacchati. Na vajatīti purato na yāti. Na gacchatīti nivattati. Nātikkamatīti na upasaṅkamati.
૧૧૬. પઙ્કે સયાનોતિ કામકદ્દમે સયમાનો. દીપા દીપં ઉપલ્લવિન્તિ સત્થારાદિતો સત્થારાદિં અધિગચ્છિં. અથદ્દસાસિં સમ્બુદ્ધન્તિ સોહં એવં દુદિટ્ઠિં ગહેત્વા અન્વાહિણ્ડન્તો અથ પાસાણકચેતિયે બુદ્ધમદ્દક્ખિં.
116.Paṅke sayānoti kāmakaddame sayamāno. Dīpā dīpaṃ upallavinti satthārādito satthārādiṃ adhigacchiṃ. Athaddasāsiṃ sambuddhanti sohaṃ evaṃ dudiṭṭhiṃ gahetvā anvāhiṇḍanto atha pāsāṇakacetiye buddhamaddakkhiṃ.
તત્થ સેમાનોતિ નિસજ્જમાનો. સયમાનોતિ સેય્યં કપ્પયમાનો. આવસમાનોતિ વસમાનો. પરિવસમાનોતિ નિચ્ચં વસમાનો.
Tattha semānoti nisajjamāno. Sayamānoti seyyaṃ kappayamāno. Āvasamānoti vasamāno. Parivasamānoti niccaṃ vasamāno.
પલ્લવિન્તિ ઉગ્ગમિં. ઉપલ્લવિન્તિ ઉત્તરિં , સમ્પલ્લવિન્તિ ઉપસગ્ગેન પદં વડ્ઢિતં. અદ્દસન્તિ નિદ્દેસસ્સ ઉદ્દેસપદં. અદ્દસન્તિ પસ્સિં. અદ્દક્ખિન્તિ ઓલોકેસિં. અપસ્સિન્તિ એસિં. પટિવિજ્ઝિન્તિ વિનિવિજ્ઝિં.
Pallavinti uggamiṃ. Upallavinti uttariṃ , sampallavinti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Addasanti niddesassa uddesapadaṃ. Addasanti passiṃ. Addakkhinti olokesiṃ. Apassinti esiṃ. Paṭivijjhinti vinivijjhiṃ.
૧૧૭. ઇમિસ્સા ગાથાય અવસાને પિઙ્ગિયસ્સ ચ બાવરિસ્સ ચ ઇન્દ્રિયપરિપાકં વિદિત્વા ભગવા સાવત્થિયં ઠિતોયેવ સુવણ્ણોભાસં મુઞ્ચિ. પિઙ્ગિયો બાવરિસ્સ બુદ્ધગુણે વણ્ણયન્તો નિસિન્નો એવ તં ઓભાસં દિસ્વા ‘‘કિં ઇદ’’ન્તિ ઓલોકેન્તો ભગવન્તં અત્તનો પુરતો ઠિતં વિય દિસ્વા બાવરિબ્રાહ્મણસ્સ ‘‘બુદ્ધો આગતો’’તિ આરોચેસિ. બ્રાહ્મણો ઉટ્ઠાયાસના અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા અટ્ઠાસિ. ભગવાપિ ઓભાસં ફરિત્વા બ્રાહ્મણસ્સ અત્તાનં દસ્સેન્તો ઉભિન્નમ્પિ સપ્પાયં વિદિત્વા પિઙ્ગિયમેવ આલપમાનો ‘‘યથા અહૂ, વક્કલી’’તિ ઇમં ગાથમભાસિ.
117. Imissā gāthāya avasāne piṅgiyassa ca bāvarissa ca indriyaparipākaṃ viditvā bhagavā sāvatthiyaṃ ṭhitoyeva suvaṇṇobhāsaṃ muñci. Piṅgiyo bāvarissa buddhaguṇe vaṇṇayanto nisinno eva taṃ obhāsaṃ disvā ‘‘kiṃ ida’’nti olokento bhagavantaṃ attano purato ṭhitaṃ viya disvā bāvaribrāhmaṇassa ‘‘buddho āgato’’ti ārocesi. Brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā añjaliṃ paggahetvā aṭṭhāsi. Bhagavāpi obhāsaṃ pharitvā brāhmaṇassa attānaṃ dassento ubhinnampi sappāyaṃ viditvā piṅgiyameva ālapamāno ‘‘yathā ahū, vakkalī’’ti imaṃ gāthamabhāsi.
તસ્સત્થો – યથા વક્કલિત્થેરો સદ્ધાધિમુત્તો અહોસિ, સદ્ધાધુરેનેવ અરહત્તં પાપુણિ, યથા ચ સોળસન્નં એકો ભદ્રાવુધો નામ, યથા ચ આળવિગોતમો ચ. એવમેવ ત્વમ્પિ પમુઞ્ચસ્સુ સદ્ધં , તતો સદ્ધાય અધિમુચ્ચન્તો ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચા’’તિઆદિના (ધ॰ પ॰ ૨૭૭; થેરગા॰ ૬૭૬; પટિ॰ મ॰ ૧.૩૧; કથા॰ ૭૫૩) નયેન વિપસ્સનં આરભિત્વા મચ્ચુધેય્યસ્સ પારં નિબ્બાનં ગમિસ્સસીતિ અરહત્તનિકૂટેન દેસનં નિટ્ઠાપેસિ, દેસનાપરિયોસાને પિઙ્ગિયો અરહત્તે, બાવરી અનાગામિફલે પતિટ્ઠહિ, બાવરિબ્રાહ્મણસ્સ સિસ્સા પન પઞ્ચસતા સોતાપન્ના અહેસું.
Tassattho – yathā vakkalitthero saddhādhimutto ahosi, saddhādhureneva arahattaṃ pāpuṇi, yathā ca soḷasannaṃ eko bhadrāvudho nāma, yathā ca āḷavigotamo ca. Evameva tvampi pamuñcassu saddhaṃ, tato saddhāya adhimuccanto ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādinā (dha. pa. 277; theragā. 676; paṭi. ma. 1.31; kathā. 753) nayena vipassanaṃ ārabhitvā maccudheyyassa pāraṃ nibbānaṃ gamissasīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi, desanāpariyosāne piṅgiyo arahatte, bāvarī anāgāmiphale patiṭṭhahi, bāvaribrāhmaṇassa sissā pana pañcasatā sotāpannā ahesuṃ.
તત્થ મુઞ્ચસ્સૂતિ મોચસ્સુ. પમુઞ્ચસ્સૂતિ મોચેહિ. અધિમુઞ્ચસ્સૂતિ તત્થ અધિમોક્ખં કરસ્સુ. ઓકપ્પેહીતિ બહુમાનં ઉપ્પાદેહીતિ. સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચાતિ હુત્વા અભાવટ્ઠેન. સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખાતિ દુક્ખમટ્ઠેન. સબ્બે ધમ્મા અનત્તાતિ અવસવત્તનટ્ઠેન.
Tattha muñcassūti mocassu. Pamuñcassūti mocehi. Adhimuñcassūti tattha adhimokkhaṃ karassu. Okappehīti bahumānaṃ uppādehīti. Sabbe saṅkhārā aniccāti hutvā abhāvaṭṭhena. Sabbe saṅkhārā dukkhāti dukkhamaṭṭhena. Sabbe dhammā anattāti avasavattanaṭṭhena.
૧૧૮. ઇદાનિ પિઙ્ગિયો અત્તનો પસાદં નિવેદેન્તો ‘‘એસ ભિય્યોતિઆદિમાહ. તત્થ પટિભાનવાતિ પટિભાનપ્પટિસમ્ભિદાય ઉપેતો.
118. Idāni piṅgiyo attano pasādaṃ nivedento ‘‘esa bhiyyotiādimāha. Tattha paṭibhānavāti paṭibhānappaṭisambhidāya upeto.
ભિય્યો ભિય્યોતિ ઉપરૂપરિ.
Bhiyyo bhiyyoti uparūpari.
૧૧૯. અધિદેવે અભિઞ્ઞાયાતિ અધિદેવકરે ધમ્મે ઞત્વા. પરોપરન્તિ હીનપણીતં, અત્તનો ચ પરસ્સ ચ અધિદેવત્તકરં સબ્બધમ્મજાતં અવેદીતિ વુત્તં હોતિ. કઙ્ખીનં પટિજાનતન્તિ કઙ્ખીનંયેવ સતં ‘‘નિક્કઙ્ખમ્હા’’તિ પટિજાનન્તાનં.
119.Adhideve abhiññāyāti adhidevakare dhamme ñatvā. Paroparanti hīnapaṇītaṃ, attano ca parassa ca adhidevattakaraṃ sabbadhammajātaṃ avedīti vuttaṃ hoti. Kaṅkhīnaṃ paṭijānatanti kaṅkhīnaṃyeva sataṃ ‘‘nikkaṅkhamhā’’ti paṭijānantānaṃ.
નિદ્દેસે પારાયનિકપઞ્હાનન્તિ પારાયનિકબ્રાહ્મણાનં પુચ્છાનં. અવસાનં કરોતીતિ અન્તકરો. કોટિં કરોતીતિ પરિયન્તકરો. સીમં મરિયાદં કરોતીતિ પરિચ્છેદકરો. નિગમં કરોતીતિ પરિવટુમકરો. સભિયપઞ્હાનન્તિ ન કેવલં પારાયનિકબ્રાહ્મણાનં પઞ્હાનં એવ, અથ ખો સભિયપરિબ્બાજકાદીનમ્પિ પઞ્હાનં અન્તં કરોતીતિ દસ્સેતું ‘‘સભિયપઞ્હાન’’ન્તિઆદિમાહ.
Niddese pārāyanikapañhānanti pārāyanikabrāhmaṇānaṃ pucchānaṃ. Avasānaṃ karotīti antakaro. Koṭiṃ karotīti pariyantakaro. Sīmaṃ mariyādaṃ karotīti paricchedakaro. Nigamaṃ karotīti parivaṭumakaro. Sabhiyapañhānanti na kevalaṃ pārāyanikabrāhmaṇānaṃ pañhānaṃ eva, atha kho sabhiyaparibbājakādīnampi pañhānaṃ antaṃ karotīti dassetuṃ ‘‘sabhiyapañhāna’’ntiādimāha.
૧૨૦. અસંહીરન્તિ રાગાદીહિ અસંહારિયં. અસઙ્કુપ્પન્તિ અસઙ્કુપ્પં અવિપરિણામધમ્મં. દ્વીહિપિ પદેહિ નિબ્બાનં ભણતિ. અદ્ધા ગમિસ્સામીતિ એકંસેનેવ તં અનુપાદિસેસનિબ્બાનધાતું ગમિસ્સામિ. ન મેત્થ કઙ્ખાતિ નત્થિ મે એત્થ નિબ્બાને કઙ્ખા. એવં મં ધારેહિ અધિમુત્તચિત્તન્તિ પિઙ્ગિયો ‘‘એવમેવ ત્વમ્પિ પમુઞ્ચસ્સુ સદ્ધ’’ન્તિ ઇમિના ભગવતો ઓવાદેન અત્તનિ સદ્ધં ઉપ્પાદેત્વા સદ્ધાધુરેનેવ ચ વિમુઞ્ચિત્વા તં સદ્ધાધિમુત્તિં પકાસેન્તો ભગવન્તં આહ – ‘‘એવં મં ધારેહિ અધિમુત્તચિત્ત’’ન્તિ. અયઞ્હેત્થ અધિપ્પાયો ‘‘યથા મં ત્વં અવચ, એવમેવ મં અધિમુત્તચિત્તં ધારેહી’’તિ.
120.Asaṃhīranti rāgādīhi asaṃhāriyaṃ. Asaṅkuppanti asaṅkuppaṃ avipariṇāmadhammaṃ. Dvīhipi padehi nibbānaṃ bhaṇati. Addhā gamissāmīti ekaṃseneva taṃ anupādisesanibbānadhātuṃ gamissāmi. Na mettha kaṅkhāti natthi me ettha nibbāne kaṅkhā. Evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittanti piṅgiyo ‘‘evameva tvampi pamuñcassu saddha’’nti iminā bhagavato ovādena attani saddhaṃ uppādetvā saddhādhureneva ca vimuñcitvā taṃ saddhādhimuttiṃ pakāsento bhagavantaṃ āha – ‘‘evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacitta’’nti. Ayañhettha adhippāyo ‘‘yathā maṃ tvaṃ avaca, evameva maṃ adhimuttacittaṃ dhārehī’’ti.
ન સંહરિયતીતિ ગહેત્વા સંહરિતું ન સક્કા. નિયોગવચનન્તિ યુત્તવચનં. અવત્થાપનવચનન્તિ સન્નિટ્ઠાનવચનં. ઇમસ્મિં પારાયનવગ્ગે યં અન્તરન્તરા ન વુત્તં, તં હેટ્ઠા વુત્તનયેન ગહેતબ્બં. સેસં સબ્બત્થ પાકટમેવ.
Na saṃhariyatīti gahetvā saṃharituṃ na sakkā. Niyogavacananti yuttavacanaṃ. Avatthāpanavacananti sanniṭṭhānavacanaṃ. Imasmiṃ pārāyanavagge yaṃ antarantarā na vuttaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayena gahetabbaṃ. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.
સદ્ધમ્મપ્પજ્જોતિકાય ચૂળનિદ્દેસ-અટ્ઠકથાય
Saddhammappajjotikāya cūḷaniddesa-aṭṭhakathāya
પારાયનાનુગીતિગાથાનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pārāyanānugītigāthāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
પારાયનવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pārāyanavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ચૂળનિદ્દેસપાળિ • Cūḷaniddesapāḷi
૧૮. પારાયનાનુગીતિગાથા • 18. Pārāyanānugītigāthā
૧૮. પારાયનાનુગીતિગાથાનિદ્દેસો • 18. Pārāyanānugītigāthāniddeso