Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ચૂળનિદ્દેસ-અટ્ઠકથા • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
૩. પુણ્ણકમાણવસુત્તનિદ્દેસવણ્ણના
3. Puṇṇakamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
૧૨. તતિયે પુણ્ણકસુત્તનિદ્દેસે – અનેજન્તિ ઇદમ્પિ પુરિમનયેનેવ મોઘરાજાનં પટિક્ખિપિત્વા વુત્તં. તત્થ મૂલદસ્સાવિન્તિ અકુસલમૂલાદિદસ્સાવિં. ઇસયોતિ ઇસિનામકા જટિલા. યઞ્ઞન્તિ દેય્યધમ્મં. અકપ્પયિંસૂતિ પરિયેસિંસુ.
12. Tatiye puṇṇakasuttaniddese – anejanti idampi purimanayeneva mogharājānaṃ paṭikkhipitvā vuttaṃ. Tattha mūladassāvinti akusalamūlādidassāviṃ. Isayoti isināmakā jaṭilā. Yaññanti deyyadhammaṃ. Akappayiṃsūti pariyesiṃsu.
હેતુદસ્સાવીતિઆદીનિ સબ્બાનિ કારણવેવચનાનેવ. કારણઞ્હિ યસ્મા અત્તનો ફલત્થાય હિનોતિ પવત્તતિ, તસ્મા હેતૂતિ વુચ્ચતિ. યસ્મા તં ફલં નિદેતિ ‘હન્દ, ગણ્હથ ન’ન્તિ અપ્પેતિ વિય, તસ્મા નિદાનન્તિ વુચ્ચતિ. સમ્ભવદસ્સાવીતિઆદીનિ પઞ્ચ પદાનિ હેટ્ઠા દસ્સિતનયાનિ એવ. યસ્મા તં પટિચ્ચ એતિ પવત્તતિ, તઞ્ચ ફલં તતો સમુદેતિ ઉપ્પજ્જતિ, તસ્મા પચ્ચયોતિ ચ સમુદયોતિ ચ વુચ્ચતિ.
Hetudassāvītiādīni sabbāni kāraṇavevacanāneva. Kāraṇañhi yasmā attano phalatthāya hinoti pavattati, tasmā hetūti vuccati. Yasmā taṃ phalaṃ nideti ‘handa, gaṇhatha na’nti appeti viya, tasmā nidānanti vuccati. Sambhavadassāvītiādīni pañca padāni heṭṭhā dassitanayāni eva. Yasmā taṃ paṭicca eti pavattati, tañca phalaṃ tato samudeti uppajjati, tasmā paccayoti ca samudayoti ca vuccati.
યા વા પનઞ્ઞાપિ કાચિ સુગતિયોતિ ચતુઅપાયવિનિમુત્તકા ઉત્તરમાતાદયો અપ્પેસક્ખા કપણમનુસ્સા ચ દુલ્લભઘાસચ્છાદના દુક્ખપીળિતા વેદિતબ્બા. યા વા પનઞ્ઞાપિ કાચિ દુગ્ગતિયોતિ યમરાજનાગસુપણ્ણપેતમહિદ્ધિકાદયો પચ્ચેતબ્બા. અત્તભાવાભિનિબ્બત્તિયાતિ તીસુ ઠાનેસુ પટિસન્ધિવસેન અત્તભાવપટિલાભત્થાય. જાનાતીતિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણેન જાનાતિ. પસ્સતીતિ સમન્તચક્ખુના પસ્સતિ.
Yā vā panaññāpi kāci sugatiyoti catuapāyavinimuttakā uttaramātādayo appesakkhā kapaṇamanussā ca dullabhaghāsacchādanā dukkhapīḷitā veditabbā. Yā vā panaññāpi kāci duggatiyoti yamarājanāgasupaṇṇapetamahiddhikādayo paccetabbā. Attabhāvābhinibbattiyāti tīsu ṭhānesu paṭisandhivasena attabhāvapaṭilābhatthāya. Jānātīti sabbaññutaññāṇena jānāti. Passatīti samantacakkhunā passati.
અકુસલાતિ અકોસલ્લસમ્ભૂતા. અકુસલં ભજન્તીતિ અકુસલભાગિયા. અકુસલપક્ખે ભવાતિ અકુસલપક્ખિકા. સબ્બે તે અવિજ્જા મૂલં કારણં એતેસન્તિ અવિજ્જામૂલકા. અવિજ્જાય સમોસરન્તિ સમ્મા ઓસરન્તિ ગચ્છન્તીતિ અવિજ્જાસમોસરણા. અવિજ્જાસમુગ્ઘાતાતિ અરહત્તમગ્ગેન અવિજ્જાય હતાય. સબ્બે તે સમુગ્ઘાતં ગચ્છન્તીતિ વુત્તપ્પકારા અકુસલધમ્મા, તે સબ્બે હતભાવં પાપુણન્તિ.
Akusalāti akosallasambhūtā. Akusalaṃ bhajantīti akusalabhāgiyā. Akusalapakkhe bhavāti akusalapakkhikā. Sabbe te avijjā mūlaṃ kāraṇaṃ etesanti avijjāmūlakā. Avijjāya samosaranti sammā osaranti gacchantīti avijjāsamosaraṇā. Avijjāsamugghātāti arahattamaggena avijjāya hatāya. Sabbe te samugghātaṃ gacchantīti vuttappakārā akusaladhammā, te sabbe hatabhāvaṃ pāpuṇanti.
અપ્પમાદમૂલકાતિ સતિઅવિપ્પવાસો અપ્પમાદો મૂલં કારણં એતેસન્તિ અપ્પમાદમૂલકા. અપ્પમાદેસુ સમ્મા ઓસરન્તિ ગચ્છન્તીતિ અપ્પમાદસમોસરણા. અપ્પમાદો તેસં ધમ્માનં અગ્ગમક્ખાયતીતિ સયં કામાવચરોપિ સમાનો ચતુભૂમકધમ્માનં પતિટ્ઠાભાવેન અગ્ગો નામ જાતો.
Appamādamūlakāti satiavippavāso appamādo mūlaṃ kāraṇaṃ etesanti appamādamūlakā. Appamādesu sammā osaranti gacchantīti appamādasamosaraṇā. Appamādo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatīti sayaṃ kāmāvacaropi samāno catubhūmakadhammānaṃ patiṭṭhābhāvena aggo nāma jāto.
અલમત્તોતિ સમત્થચિત્તો. મયા પુચ્છિતન્તિ મયા પુટ્ઠં. વહસ્સેતં ભારન્તિ એતં આભતભારં વહસ્સુ. યે કેચિ ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિતા. ‘‘ઇસિપબ્બજ્જા પબ્બજિતા’’તિપિ પાઠો.
Alamattoti samatthacitto. Mayā pucchitanti mayā puṭṭhaṃ. Vahassetaṃ bhāranti etaṃ ābhatabhāraṃ vahassu. Ye keci isipabbajjaṃ pabbajitā. ‘‘Isipabbajjā pabbajitā’’tipi pāṭho.
આજીવકસાવકાનં આજીવકા દેવતાતિ યે આજીવકવચનં સુણન્તિ સુસ્સુસન્તિ, તે આજીવકસાવકા, તેસં આજીવકસાવકાનં. આજીવકા ચ તેસં દેય્યધમ્મં પટિગ્ગણ્હન્તિ, તે એવ આજીવકા દેવતા. એવં સબ્બત્થ. યે યેસં દક્ખિણેય્યાતિ યે આજીવકાદયો દિસાપરિયોસાના યેસં ખત્તિયાદીનં દેય્યધમ્માનુચ્છવિકા. તે તેસં દેવતાતિ તે આજીવકાદયો તેસં ખત્તિયાદીનં દેવતા.
Ājīvakasāvakānaṃ ājīvakā devatāti ye ājīvakavacanaṃ suṇanti sussusanti, te ājīvakasāvakā, tesaṃ ājīvakasāvakānaṃ. Ājīvakā ca tesaṃ deyyadhammaṃ paṭiggaṇhanti, te eva ājīvakā devatā. Evaṃ sabbattha. Ye yesaṃ dakkhiṇeyyāti ye ājīvakādayo disāpariyosānā yesaṃ khattiyādīnaṃ deyyadhammānucchavikā. Te tesaṃ devatāti te ājīvakādayo tesaṃ khattiyādīnaṃ devatā.
યેપિ યઞ્ઞં એસન્તીતિ દેય્યધમ્મં ઇચ્છન્તિ. ગવેસન્તીતિ ઓલોકેન્તિ. પરિયેસન્તીતિ ઉપ્પાદેન્તિ. યઞ્ઞા વા એતે પુથૂતિ યઞ્ઞા એવ વા એતે પુથુકા. યઞ્ઞયાજકા વા એતે પુથૂતિ દેય્યધમ્મસ્સ યાજનકા એવ વા એતે પુથુકા. દક્ખિણેય્યા વા એતે પુથૂતિ દેય્યધમ્માનુચ્છવિકા એવ વા એતે પુથુકા. તે વિત્થારતો દસ્સેતું ‘‘કથં યઞ્ઞા વા એતે પુથૂ’’તિઆદિના નયેન વિત્થારેન દસ્સેતિ.
Yepi yaññaṃ esantīti deyyadhammaṃ icchanti. Gavesantīti olokenti. Pariyesantīti uppādenti. Yaññā vā ete puthūti yaññā eva vā ete puthukā. Yaññayājakā vā ete puthūti deyyadhammassa yājanakā eva vā ete puthukā. Dakkhiṇeyyā vā ete puthūti deyyadhammānucchavikā eva vā ete puthukā. Te vitthārato dassetuṃ ‘‘kathaṃ yaññā vā ete puthū’’tiādinā nayena vitthārena dasseti.
૧૩. આસીસમાનાતિ રૂપાદીનિ પત્થયમાના. ઇત્થત્તન્તિ ઇત્થભાવઞ્ચ પત્થયમાના, મનુસ્સાદિભાવં ઇચ્છન્તાતિ વુત્તં હોતિ. જરં સિતાતિ જરં નિસ્સિતા. જરામુખેન ચેત્થ સબ્બં વટ્ટદુક્ખં વુત્તં. તેન વટ્ટદુક્ખનિસ્સિતા તતો અપરિમુચ્ચમાનાયેવ કપ્પયિંસૂતિ દીપેતિ.
13.Āsīsamānāti rūpādīni patthayamānā. Itthattanti itthabhāvañca patthayamānā, manussādibhāvaṃ icchantāti vuttaṃ hoti. Jaraṃ sitāti jaraṃ nissitā. Jarāmukhena cettha sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ vuttaṃ. Tena vaṭṭadukkhanissitā tato aparimuccamānāyeva kappayiṃsūti dīpeti.
રૂપપટિલાભં આસીસમાનાતિ વણ્ણાયતનસમ્પત્તિલાભં પત્થયમાના. સદ્દાદીસુપિ એસેવ નયો. ખત્તિયમહાસાલકુલે અત્તભાવપટિલાભન્તિ સારપ્પત્તે ખત્તિયાનં મહાસાલકુલે અત્તભાવલાભં પટિસન્ધિં પત્થયમાના. બ્રાહ્મણમહાસાલકુલાદીસુપિ એસેવ નયો. બ્રહ્મકાયિકેસુ દેવેસૂતિ એત્થ પુબ્બભવં સન્ધાય વુત્તં. એત્થાતિ ખત્તિયકુલાદીસુ.
Rūpapaṭilābhaṃ āsīsamānāti vaṇṇāyatanasampattilābhaṃ patthayamānā. Saddādīsupi eseva nayo. Khattiyamahāsālakule attabhāvapaṭilābhanti sārappatte khattiyānaṃ mahāsālakule attabhāvalābhaṃ paṭisandhiṃ patthayamānā. Brāhmaṇamahāsālakulādīsupi eseva nayo. Brahmakāyikesu devesūti ettha pubbabhavaṃ sandhāya vuttaṃ. Etthāti khattiyakulādīsu.
જરાનિસ્સિતાતિ જરં અસ્સિતા. બ્યાધિનિસ્સિતાતિઆદીસુપિ એસેવ નયો. એતેહિ સબ્બં વટ્ટદુક્ખં પરિયાદિયિત્વા દસ્સિતં હોતિ.
Jarānissitāti jaraṃ assitā. Byādhinissitātiādīsupi eseva nayo. Etehi sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ pariyādiyitvā dassitaṃ hoti.
૧૪. કચ્ચિસુ તે ભગવા યઞ્ઞપથે અપ્પમત્તા, અતારુ જાતિઞ્ચ જરઞ્ચ મારિસાતિ એત્થ યઞ્ઞો એવ યઞ્ઞપથો. ઇદં વુત્તં હોતિ – કચ્ચિ તે યઞ્ઞે અપ્પમત્તા હુત્વા યઞ્ઞં કપ્પયન્તા વટ્ટદુક્ખમુત્તરિંસૂતિ.
14.Kaccisu te bhagavā yaññapathe appamattā, atāru jātiñca jarañca mārisāti ettha yañño eva yaññapatho. Idaṃ vuttaṃ hoti – kacci te yaññe appamattā hutvā yaññaṃ kappayantā vaṭṭadukkhamuttariṃsūti.
યેપિ યઞ્ઞં દેન્તિ યજન્તીતિ દેય્યધમ્મદાનવસેન યજન્તિ. પરિચ્ચજન્તીતિ વિસ્સજ્જેન્તિ.
Yepiyaññaṃ denti yajantīti deyyadhammadānavasena yajanti. Pariccajantīti vissajjenti.
૧૫. આસીસન્તીતિ રૂપપટિલાભાદયો પત્થેન્તિ. થોમયન્તીતિ ‘‘સુચિં દિન્ન’’ન્તિઆદિના નયેન યઞ્ઞાદીનિ પસંસન્તિ. અભિજપ્પન્તીતિ રૂપાદિપટિલાભાય વાચં ગીરન્તિ. જુહન્તીતિ દેન્તિ. કામાભિજપ્પન્તિ પટિચ્ચ લાભન્તિ રૂપાદિલાભં પટિચ્ચ પુનપ્પુનં કામે એવ અભિજપ્પન્તિ, ‘‘અહો વત અમ્હાકમ્પિ સિય્યુ’’ન્તિ વદન્તિ, તણ્હઞ્ચ તત્થ વડ્ઢેન્તીતિ વુત્તં હોતિ. યાજયોગાતિ યાગાધિમુત્તા. ભવરાગરત્તાતિ એવમિમેહિ આસીસનાદીહિ ભવરાગેનેવ રત્તા, ભવરાગરત્તા વા હુત્વા એતાનિ આસીસનાદીનિ કરોન્તા નાતરિંસુ જાતિઆદિવટ્ટદુક્ખં ન ઉત્તરિંસુ.
15.Āsīsantīti rūpapaṭilābhādayo patthenti. Thomayantīti ‘‘suciṃ dinna’’ntiādinā nayena yaññādīni pasaṃsanti. Abhijappantīti rūpādipaṭilābhāya vācaṃ gīranti. Juhantīti denti. Kāmābhijappanti paṭicca lābhanti rūpādilābhaṃ paṭicca punappunaṃ kāme eva abhijappanti, ‘‘aho vata amhākampi siyyu’’nti vadanti, taṇhañca tattha vaḍḍhentīti vuttaṃ hoti. Yājayogāti yāgādhimuttā. Bhavarāgarattāti evamimehi āsīsanādīhi bhavarāgeneva rattā, bhavarāgarattā vā hutvā etāni āsīsanādīni karontā nātariṃsu jātiādivaṭṭadukkhaṃ na uttariṃsu.
યઞ્ઞં વા થોમેન્તીતિ દાનં વા વણ્ણેન્તિ. ફલં વાતિ રૂપાદિપટિલાભં. દક્ખિણેય્યે વાતિ જાતિસમ્પન્નાદીસુ. સુચિં દિન્નન્તિ સુચિં કત્વા દિન્નં. મનાપન્તિ મનવડ્ઢનકં. પણીતન્તિ ઓજવન્તં. કાલેનાતિ તત્થ તત્થ સમ્પત્તકાલે . કપ્પિયન્તિ અકપ્પિયં વજ્જેત્વા દિન્નં. અનવજ્જન્તિ નિદ્દોસં. અભિણ્હન્તિ પુનપ્પુનં. દદં ચિત્તં પસાદિતન્તિ દદતો મુઞ્ચનચિત્તં પસાદિતન્તિ. થોમેન્તિ કિત્તેન્તીતિ ગુણં પાકટં કરોન્તિ. વણ્ણેન્તીતિ વણ્ણં ભણન્તિ. પસંસન્તીતિ પસાદં પાપેન્તિ.
Yaññaṃ vā thomentīti dānaṃ vā vaṇṇenti. Phalaṃ vāti rūpādipaṭilābhaṃ. Dakkhiṇeyye vāti jātisampannādīsu. Suciṃ dinnanti suciṃ katvā dinnaṃ. Manāpanti manavaḍḍhanakaṃ. Paṇītanti ojavantaṃ. Kālenāti tattha tattha sampattakāle . Kappiyanti akappiyaṃ vajjetvā dinnaṃ. Anavajjanti niddosaṃ. Abhiṇhanti punappunaṃ. Dadaṃ cittaṃ pasāditanti dadato muñcanacittaṃ pasāditanti. Thomenti kittentīti guṇaṃ pākaṭaṃ karonti. Vaṇṇentīti vaṇṇaṃ bhaṇanti. Pasaṃsantīti pasādaṃ pāpenti.
ઇતો નિદાનન્તિ ઇતો મનુસ્સલોકતો દિન્નકારણા. અજ્ઝાયકાતિ મન્તે પરિવત્તેન્તા. મન્તધરાતિ મન્તે ધારેન્તા. તિણ્ણં વેદાનન્તિ ઇરુવેદયજુવેદસામવેદાનં. ઓટ્ઠપહટકરણવસેન પારં ગતાતિ પારગૂ. સહ નિઘણ્ડુના ચ કેટુભેન ચ સનિઘણ્ડુકેટુભાનં. નિઘણ્ડૂતિ નિઘણ્ડુરુક્ખાદીનં વેવચનપ્પકાસકં સત્થં. કેટુભન્તિ કિરિયાકપ્પવિકપ્પો કવીનં ઉપકારાવહં સત્થં . સહ અક્ખરપ્પભેદેન સાક્ખરપ્પભેદાનં. અક્ખરપ્પભેદોતિ સિક્ખા ચ નિરુત્તિ ચ. ઇતિહાસપઞ્ચમાનન્તિ આથબ્બણવેદં ચતુત્થં કત્વા ‘‘ઇતિહ આસ, ઇતિહ આસા’’તિ ઈદિસવચનપટિસંયુત્તપુરાણકથાસઙ્ખાતો ઇતિહાસો પઞ્ચમો એતેસન્તિ ઇતિહાસપઞ્ચમા, તેસં ઇતિહાસપઞ્ચમાનં વેદાનં.
Ito nidānanti ito manussalokato dinnakāraṇā. Ajjhāyakāti mante parivattentā. Mantadharāti mante dhārentā. Tiṇṇaṃ vedānanti iruvedayajuvedasāmavedānaṃ. Oṭṭhapahaṭakaraṇavasena pāraṃ gatāti pāragū. Saha nighaṇḍunā ca keṭubhena ca sanighaṇḍukeṭubhānaṃ. Nighaṇḍūti nighaṇḍurukkhādīnaṃ vevacanappakāsakaṃ satthaṃ. Keṭubhanti kiriyākappavikappo kavīnaṃ upakārāvahaṃ satthaṃ . Saha akkharappabhedena sākkharappabhedānaṃ. Akkharappabhedoti sikkhā ca nirutti ca. Itihāsapañcamānanti āthabbaṇavedaṃ catutthaṃ katvā ‘‘itiha āsa, itiha āsā’’ti īdisavacanapaṭisaṃyuttapurāṇakathāsaṅkhāto itihāso pañcamo etesanti itihāsapañcamā, tesaṃ itihāsapañcamānaṃ vedānaṃ.
પદં તદવસેસઞ્ચ બ્યાકરણં અધિયન્તિ, વેદેન્તિ વાતિ પદકા વેય્યાકરણા. લોકાયતં વુચ્ચતિ વિતણ્ડવાદસત્થં. મહાપુરિસલક્ખણન્તિ મહાપુરિસાનં બુદ્ધાદીનં લક્ખણદીપકં દ્વાદસસહસ્સગન્થપ્પમાણં સત્થં. યત્થ સોળસસહસ્સગાથાપદપરિમાણા બુદ્ધમન્તા નામ અહેસું. યેસં વસેન ‘‘ઇમિના લક્ખણેન સમન્નાગતા બુદ્ધા નામ હોન્તિ, ઇમિના પચ્ચેકબુદ્ધા, અગ્ગસાવકા , અસીતિમહાસાવકા (થેરગા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૧૨૮૮), બુદ્ધમાતા, બુદ્ધપિતા, અગ્ગુપટ્ઠાકો, અગ્ગુપટ્ઠાયિકા, રાજા ચક્કવત્તી’’તિ અયં વિસેસો ઞાયતિ. અનવયાતિ ઇમેસુ લોકાયતમહાપુરિસલક્ખણેસુ અનૂના પરિપૂરકારિનો, અવયા ન હોન્તીતિ વુત્તં હોતિ. અવયા નામ યે તાનિ અત્થતો ચ ગન્થતો ચ સન્ધારેતું ન સક્કોન્તિ. વીતરાગાતિ પહીનરાગા. એતેન અરહત્તફલટ્ઠા વુત્તા. રાગવિનયાય વા પટિપન્નાતિ એતેન અરહત્તમગ્ગટ્ઠા. વીતદોસાતિ અનાગામિફલટ્ઠા. દોસવિનયાય વા પટિપન્નાતિ એતેન અનાગામિમગ્ગટ્ઠા. વીતમોહાતિ અરહત્તફલટ્ઠા. મોહવિનયાય વા પટિપન્નાતિ અરહત્તમગ્ગટ્ઠા. સીલસમાધિપઞ્ઞાવિમુત્તિસમ્પન્નાતિ એતેહિ ચતૂહિ લોકિયલોકુત્તરમિસ્સકેહિ સીલાદીહિ સમ્પન્ના. વિમુત્તિઞાણદસ્સનસમ્પન્નાતિ એતેન પચ્ચવેક્ખણઞાણસમ્પન્ના વુત્તાતિ ઞાતબ્બં, તઞ્ચ ખો લોકિયમેવ. અભિજપ્પન્તીતિ પત્થેન્તિ. જપ્પન્તીતિ પચ્ચાસીસન્તિ. પજપ્પન્તીતિ અતીવ પચ્ચાસીસન્તિ. યાજયોગેસુ યુત્તાતિ અનુયોગે દેય્યધમ્મે દિય્યમાને અભિયોગવસેન યુત્તા.
Padaṃ tadavasesañca byākaraṇaṃ adhiyanti, vedenti vāti padakā veyyākaraṇā. Lokāyataṃ vuccati vitaṇḍavādasatthaṃ. Mahāpurisalakkhaṇanti mahāpurisānaṃ buddhādīnaṃ lakkhaṇadīpakaṃ dvādasasahassaganthappamāṇaṃ satthaṃ. Yattha soḷasasahassagāthāpadaparimāṇā buddhamantā nāma ahesuṃ. Yesaṃ vasena ‘‘iminā lakkhaṇena samannāgatā buddhā nāma honti, iminā paccekabuddhā, aggasāvakā , asītimahāsāvakā (theragā. aṭṭha. 2.1288), buddhamātā, buddhapitā, aggupaṭṭhāko, aggupaṭṭhāyikā, rājā cakkavattī’’ti ayaṃ viseso ñāyati. Anavayāti imesu lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anūnā paripūrakārino, avayā na hontīti vuttaṃ hoti. Avayā nāma ye tāni atthato ca ganthato ca sandhāretuṃ na sakkonti. Vītarāgāti pahīnarāgā. Etena arahattaphalaṭṭhā vuttā. Rāgavinayāya vā paṭipannāti etena arahattamaggaṭṭhā. Vītadosāti anāgāmiphalaṭṭhā. Dosavinayāya vā paṭipannāti etena anāgāmimaggaṭṭhā. Vītamohāti arahattaphalaṭṭhā. Mohavinayāya vā paṭipannāti arahattamaggaṭṭhā. Sīlasamādhipaññāvimuttisampannāti etehi catūhi lokiyalokuttaramissakehi sīlādīhi sampannā. Vimuttiñāṇadassanasampannāti etena paccavekkhaṇañāṇasampannā vuttāti ñātabbaṃ, tañca kho lokiyameva. Abhijappantīti patthenti. Jappantīti paccāsīsanti. Pajappantīti atīva paccāsīsanti. Yājayogesu yuttāti anuyoge deyyadhamme diyyamāne abhiyogavasena yuttā.
૧૬. અથ કો ચરહીતિ અથ ઇદાનિ કો અઞ્ઞો અતારિ.
16.Atha ko carahīti atha idāni ko añño atāri.
૧૭. સઙ્ખાયાતિ ઞાણેન વીમંસિત્વા. પરોપરાનીતિ પરાનિ ચ ઓપરાનિ ચ, પરત્તભાવસકત્તભાવાદીનિ પરાનિ ચ ઓપરાનિ ચાતિ વુત્તં હોતિ. વિધૂમોતિ કાયદુચ્ચરિતાદિધૂમવિરહિતો . અનીઘોતિ રાગાદિઈઘવિરહિતો. અતારિ સોતિ સો એવરૂપો અરહા જાતિજરં અતારિ.
17.Saṅkhāyāti ñāṇena vīmaṃsitvā. Paroparānīti parāni ca oparāni ca, parattabhāvasakattabhāvādīni parāni ca oparāni cāti vuttaṃ hoti. Vidhūmoti kāyaduccaritādidhūmavirahito . Anīghoti rāgādiīghavirahito. Atāri soti so evarūpo arahā jātijaraṃ atāri.
સકરૂપાતિ અત્તનો રૂપા. પરરૂપાતિ પરેસં રૂપા. કાયદુચ્ચરિતં વિધૂમિતન્તિ તિવિધકાયદુચ્ચરિતં વિધૂમં કતં. વિધમિતન્તિ નાસિતં.
Sakarūpāti attano rūpā. Pararūpāti paresaṃ rūpā. Kāyaduccaritaṃ vidhūmitanti tividhakāyaduccaritaṃ vidhūmaṃ kataṃ. Vidhamitanti nāsitaṃ.
માનો હિ તે, બ્રાહ્મણ, ખારિભારોતિ યથા ખારિભારો ખન્ધેન વય્હમાનો ઉપરિટ્ઠિતોપિ અક્કન્તક્કન્તટ્ઠાનં પથવિયા સદ્ધિં ફસ્સેતિ વિય, એવં જાતિગોત્તકુલાદીનિ માનવત્થૂનિ નિસ્સાય ઉસ્સાપિતો માનો, તત્થ તત્થ ઇસ્સં ઉપ્પાદેન્તો ચતૂસુ અપાયેસુ સંસીદાપેતિ. તેનાહ – ‘‘માનો હિ તે, બ્રાહ્મણ, ખારિભારો’’તિ. કોધો ધૂમોતિ તવ ઞાણગ્ગિસ્સ ઉપક્કિલેસટ્ઠેન કોધો ધૂમો. તેન હિ તે ઉપક્કિલિટ્ઠો ઞાણગ્ગિ ન વિરોચતિ. ભસ્મનિ મોસવજ્જન્તિ નિરોજટ્ઠેન મુસાવાદો છારિકા નામ. યથા હિ છારિકાય પટિચ્છન્નો અગ્ગિ ન જોતતિ, એવં તે મુસાવાદેન પટિચ્છન્નં ઞાણન્તિ દસ્સેતિ. જિવ્હા સુજાતિ યથા તુય્હં સુવણ્ણરજતલોહકટ્ઠમત્તિકાસુ અઞ્ઞતરમયા યાગયજનત્થાય સુજા હોતિ, એવં મય્હં ધમ્મયાગયજનત્થાય પહુતજિવ્હા સુજાતિ વદતિ. યથા તુય્હં નદીતીરે યજનટ્ઠાનં, એવં ધમ્મયાગયજનટ્ઠાનટ્ઠેન હદયં જોતિટ્ઠાનં. અત્તાતિ ચિત્તં.
Māno hi te, brāhmaṇa, khāribhāroti yathā khāribhāro khandhena vayhamāno upariṭṭhitopi akkantakkantaṭṭhānaṃ pathaviyā saddhiṃ phasseti viya, evaṃ jātigottakulādīni mānavatthūni nissāya ussāpito māno, tattha tattha issaṃ uppādento catūsu apāyesu saṃsīdāpeti. Tenāha – ‘‘māno hi te, brāhmaṇa, khāribhāro’’ti. Kodho dhūmoti tava ñāṇaggissa upakkilesaṭṭhena kodho dhūmo. Tena hi te upakkiliṭṭho ñāṇaggi na virocati. Bhasmani mosavajjanti nirojaṭṭhena musāvādo chārikā nāma. Yathā hi chārikāya paṭicchanno aggi na jotati, evaṃ te musāvādena paṭicchannaṃ ñāṇanti dasseti. Jivhā sujāti yathā tuyhaṃ suvaṇṇarajatalohakaṭṭhamattikāsu aññataramayā yāgayajanatthāya sujā hoti, evaṃ mayhaṃ dhammayāgayajanatthāya pahutajivhā sujāti vadati. Yathā tuyhaṃ nadītīre yajanaṭṭhānaṃ, evaṃ dhammayāgayajanaṭṭhānaṭṭhena hadayaṃ jotiṭṭhānaṃ. Attāti cittaṃ.
જાતીતિ જાયનકવસેન જાતિ. ઇદમેત્થ સભાવપચ્ચત્તં. સઞ્જાયનવસેન સઞ્જાતિ, ઉપસગ્ગેન પદં વડ્ઢિતં. ઓક્કમનવસેન ઓક્કન્તિ. જાયનટ્ઠેન વા જાતિ. સા અપરિપુણ્ણાયતનવસેન યુત્તા. સઞ્જાયનટ્ઠેન સઞ્જાતિ. સા પરિપુણ્ણાયતનવસેન યુત્તા. ઓક્કમનટ્ઠેન ઓક્કન્તિ. સા અણ્ડજજલાબુજવસેન યુત્તા. તે હિ અણ્ડકોસઞ્ચ વત્થિકોસઞ્ચ ઓક્કમન્તિ પવિસન્તિ ઓક્કમન્તા પવિસન્તા વિય પટિસન્ધિં ગણ્હન્તિ. અભિનિબ્બત્તનટ્ઠેન અભિનિબ્બત્તિ. સા સંસેદજઓપપાતિકવસેન યુત્તા. તે હિ પાકટા એવ હુત્વા નિબ્બત્તન્તિ. અયં તાવ સમ્મુતિકથા.
Jātīti jāyanakavasena jāti. Idamettha sabhāvapaccattaṃ. Sañjāyanavasena sañjāti, upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Okkamanavasena okkanti. Jāyanaṭṭhena vā jāti. Sā aparipuṇṇāyatanavasena yuttā. Sañjāyanaṭṭhena sañjāti. Sā paripuṇṇāyatanavasena yuttā. Okkamanaṭṭhena okkanti. Sā aṇḍajajalābujavasena yuttā. Te hi aṇḍakosañca vatthikosañca okkamanti pavisanti okkamantā pavisantā viya paṭisandhiṃ gaṇhanti. Abhinibbattanaṭṭhena abhinibbatti. Sā saṃsedajaopapātikavasena yuttā. Te hi pākaṭā eva hutvā nibbattanti. Ayaṃ tāva sammutikathā.
ઇદાનિ પરમત્થકથા હોતિ. ખન્ધા એવ હિ પરમત્થતો પાતુભવન્તિ, ન સત્તા. તત્થ ચ ખન્ધાનન્તિ એકવોકારભવે એકસ્સ, ચતુવોકારભવે ચતુન્નં, પઞ્ચવોકારભવે પઞ્ચન્નમ્પિ ગહણં વેદિતબ્બં. પાતુભાવોતિ ઉપ્પત્તિ. આયતનાનન્તિ એત્થ તત્ર તત્ર ઉપપજ્જમાનાયતનાનં સઙ્ગહો વેદિતબ્બો. પટિલાભોતિ સન્તતિયા પાતુભાવોયેવ. પાતુભવન્તાનેવ હિ તાનિ પટિલદ્ધાનિ નામ હોન્તિ. સા પનેસા તત્થ તત્થ ભવે પઠમાભિનિબ્બત્તિલક્ખણા જાતિ, નિય્યાતનરસા, અતીતભવતો ઇધ ઉમ્મુજ્જનપચ્ચુપટ્ઠાના, ફલવસેન દુક્ખવિચિત્તતાપચ્ચુપટ્ઠાના વા.
Idāni paramatthakathā hoti. Khandhā eva hi paramatthato pātubhavanti, na sattā. Tattha ca khandhānanti ekavokārabhave ekassa, catuvokārabhave catunnaṃ, pañcavokārabhave pañcannampi gahaṇaṃ veditabbaṃ. Pātubhāvoti uppatti. Āyatanānanti ettha tatra tatra upapajjamānāyatanānaṃ saṅgaho veditabbo. Paṭilābhoti santatiyā pātubhāvoyeva. Pātubhavantāneva hi tāni paṭiladdhāni nāma honti. Sā panesā tattha tattha bhave paṭhamābhinibbattilakkhaṇā jāti, niyyātanarasā, atītabhavato idha ummujjanapaccupaṭṭhānā, phalavasena dukkhavicittatāpaccupaṭṭhānā vā.
જરાતિ સભાવપચ્ચત્તં. જીરણતાતિ આકારભાવનિદ્દેસો. ખણ્ડિચ્ચન્તિઆદયો તયો કાલાતિક્કમે કિચ્ચનિદ્દેસા, પચ્છિમા દ્વે પકતિનિદ્દેસા. અયઞ્હિ જરાતિ ઇમિના પદેન સભાવતો દીપિતા. તેનસ્સા ઇદં સભાવપચ્ચત્તં. જીરણતાતિ ઇમિના આકારતો, તેનસ્સાયં આકારનિદ્દેસો. ખણ્ડિચ્ચન્તિ ઇમિના કાલાતિક્કમે દન્તનખાનં ખણ્ડિતભાવકરણકિચ્ચતો. પાલિચ્ચન્તિ ઇમિના કેસલોમાનં પલિતભાવકરણકિચ્ચતો. વલિત્તચતાતિ ઇમિના મંસં મિલાપેત્વા તચે વલિભાવકરણકિચ્ચતો. તેનસ્સા ઇમે ખણ્ડિચ્ચન્તિઆદયો તયો કાલાતિક્કમે કિચ્ચનિદ્દેસા. તેહિ ઇમેસં વિકારાનં દસ્સનવસેન પાકટીભૂતા પાકટજરા દસ્સિતા. યથેવ હિ ઉદકસ્સ વા વાતસ્સ વા અગ્ગિનો વા તિણરુક્ખાદીનં સંભગ્ગપલિભગ્ગતાય વા ઝામતાય વા ગતમગ્ગો પાકટો હોતિ, ન ચ સો ગતમગ્ગો તાનેવ ઉદકાદીનિ, એવમેવ જરાય દન્તાદીનં ખણ્ડિચ્ચાદિવસેન ગતમગ્ગો પાકટો, ચક્ખું ઉમ્મીલેત્વાપિ ગય્હતિ, ન ચ ખણ્ડિચ્ચાદીનેવ જરા. ન હિ જરા ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યા હોતિ.
Jarāti sabhāvapaccattaṃ. Jīraṇatāti ākārabhāvaniddeso. Khaṇḍiccantiādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā, pacchimā dve pakatiniddesā. Ayañhi jarāti iminā padena sabhāvato dīpitā. Tenassā idaṃ sabhāvapaccattaṃ. Jīraṇatāti iminā ākārato, tenassāyaṃ ākāraniddeso. Khaṇḍiccanti iminā kālātikkame dantanakhānaṃ khaṇḍitabhāvakaraṇakiccato. Pāliccanti iminā kesalomānaṃ palitabhāvakaraṇakiccato. Valittacatāti iminā maṃsaṃ milāpetvā tace valibhāvakaraṇakiccato. Tenassā ime khaṇḍiccantiādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā. Tehi imesaṃ vikārānaṃ dassanavasena pākaṭībhūtā pākaṭajarā dassitā. Yatheva hi udakassa vā vātassa vā aggino vā tiṇarukkhādīnaṃ saṃbhaggapalibhaggatāya vā jhāmatāya vā gatamaggo pākaṭo hoti, na ca so gatamaggo tāneva udakādīni, evameva jarāya dantādīnaṃ khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, cakkhuṃ ummīletvāpi gayhati, na ca khaṇḍiccādīneva jarā. Na hi jarā cakkhuviññeyyā hoti.
આયુનો સંહાનિ ઇન્દ્રિયાનં પરિપાકોતિ ઇમેહિ પન પદેહિ કાલાતિક્કમેયેવ અભિબ્યત્તાય આયુક્ખયચક્ખાદિઇન્દ્રિયપરિપાકસઙ્ખાતાય પકતિયા દીપિતા, તેનસ્સિમે પચ્છિમા દ્વે પકતિનિદ્દેસાતિ વેદિતબ્બા. તત્થ યસ્મા જરં પત્તસ્સ આયુ હાયતિ, તસ્મા જરા ‘‘આયુનો સંહાની’’તિ ફલૂપચારેન વુત્તા. યસ્મા ચ દહરકાલે સુપ્પસન્નાનિ સુખુમમ્પિ અત્તનો વિસયં સુખેનેવ ગણ્હનસમત્થાનિ ચક્ખાદીનિ ઇન્દ્રિયાનિ જરં પત્તસ્સ પરિપક્કાનિ આલુળિતાનિ અવિસદાનિ, ઓળારિકમ્પિ અત્તનો વિસયં ગહેતું અસમત્થાનિ હોન્તિ. તસ્મા ‘‘ઇન્દ્રિયાનં પરિપાકો’’તિ ફલૂપચારેનેવ વુત્તા.
Āyunosaṃhāni indriyānaṃ paripākoti imehi pana padehi kālātikkameyeva abhibyattāya āyukkhayacakkhādiindriyaparipākasaṅkhātāya pakatiyā dīpitā, tenassime pacchimā dve pakatiniddesāti veditabbā. Tattha yasmā jaraṃ pattassa āyu hāyati, tasmā jarā ‘‘āyuno saṃhānī’’ti phalūpacārena vuttā. Yasmā ca daharakāle suppasannāni sukhumampi attano visayaṃ sukheneva gaṇhanasamatthāni cakkhādīni indriyāni jaraṃ pattassa paripakkāni āluḷitāni avisadāni, oḷārikampi attano visayaṃ gahetuṃ asamatthāni honti. Tasmā ‘‘indriyānaṃ paripāko’’ti phalūpacāreneva vuttā.
સા પનેસા એવં નિદ્દિટ્ઠા સબ્બાપિ જરા પાકટા પટિચ્છન્નાતિ દુવિધા હોતિ. તત્થ દન્તાદીસુ ખણ્ડાદિભાવદસ્સનતો રૂપધમ્મેસુ જરા પાકટજરા નામ. અરૂપધમ્મેસુ પન જરા તાદિસસ્સ વિકારસ્સ અદસ્સનતો પટિચ્છન્નજરા નામ. તત્થ ય્વાયં ખણ્ડાદિભાવો દિસ્સતિ, સો તાદિસાનં દન્તાદીનં સુવિઞ્ઞેય્યત્તા વણ્ણોયેવ. તઞ્ચ ચક્ખુના દિસ્વા મનોદ્વારેન ચિન્તેત્વા ‘‘ઇમે દન્તા જરાય પહટા’’તિ જરં જાનાતિ. ઉદકટ્ઠાને બદ્ધાનિ ગોસિઙ્ગાદીનિ ઓલોકેત્વા હેટ્ઠા ઉદકસ્સ અત્થિભાવજાનનં વિય.
Sā panesā evaṃ niddiṭṭhā sabbāpi jarā pākaṭā paṭicchannāti duvidhā hoti. Tattha dantādīsu khaṇḍādibhāvadassanato rūpadhammesu jarā pākaṭajarā nāma. Arūpadhammesu pana jarā tādisassa vikārassa adassanato paṭicchannajarā nāma. Tattha yvāyaṃ khaṇḍādibhāvo dissati, so tādisānaṃ dantādīnaṃ suviññeyyattā vaṇṇoyeva. Tañca cakkhunā disvā manodvārena cintetvā ‘‘ime dantā jarāya pahaṭā’’ti jaraṃ jānāti. Udakaṭṭhāne baddhāni gosiṅgādīni oloketvā heṭṭhā udakassa atthibhāvajānanaṃ viya.
પુન અવીચિ સવીચીતિ એવમ્પિ અયં જરા દુવિધા હોતિ. તત્થ મણિકનકરજતપવાળચન્દસૂરિયાદીનં મન્દદસકાદીસુ પાણીનં વિય ચ પુપ્ફફલપલ્લવાદીસુ અપાણીનં વિય ચ અન્તરન્તરા વણ્ણવિસેસાદીનં દુબ્બિઞ્ઞેય્યત્તા જરા અવીચિજરા નામ, નિરન્તરજરાતિ અત્થો. તતો અઞ્ઞેસુ પન યથાવુત્તેસુ અન્તરન્તરા વણ્ણવિસેસાદીનં સુવિઞ્ઞેય્યત્તા જરા સવીચિજરા નામ.
Puna avīci savīcīti evampi ayaṃ jarā duvidhā hoti. Tattha maṇikanakarajatapavāḷacandasūriyādīnaṃ mandadasakādīsu pāṇīnaṃ viya ca pupphaphalapallavādīsu apāṇīnaṃ viya ca antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ dubbiññeyyattā jarā avīcijarā nāma, nirantarajarāti attho. Tato aññesu pana yathāvuttesu antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ suviññeyyattā jarā savīcijarā nāma.
તત્થ સવીચિજરા ઉપાદિન્નકઅનુપાદિન્નકવસેન એવં દીપેતબ્બા – દહરકુમારકાનઞ્હિ પઠમમેવ ખીરદન્તા નામ ઉટ્ઠહન્તિ, ન તે થિરા. તેસુ પન પતિતેસુ પુન દન્તા ઉટ્ઠહન્તિ, તે પઠમમેવ સેતા હોન્તિ, જરાવાતેન પન પહટકાલે કાળકા હોન્તિ. કેસા પન પઠમમેવ તમ્બાપિ હોન્તિ કાળકાપિ સેતકાપિ. છવિ પન સલોહિતકા હોતિ. વડ્ઢન્તાનં વડ્ઢન્તાનં ઓદાતાનં ઓદાતભાવો, કાળકાનં કાળકભાવો પઞ્ઞાયતિ. જરાવાતેન પહટકાલે ચ વલિં ગણ્હાતિ. સબ્બમ્પિ સસ્સં વપિતકાલે સેતં હોતિ, પચ્છા નીલં. જરાવાતેન પન પહટકાલે પણ્ડરં હોતિ. અમ્બઙ્કુરેનાપિ દીપેતું વટ્ટતિ એવ. સા પનેસા ખન્ધપરિપાકલક્ખણા જરા, મરણૂપનયનરસા, યોબ્બનવિનાસપચ્ચુપટ્ઠાના. સેસં સબ્બત્થ પાકટમેવ. એવં ભગવા ઇદમ્પિ સુત્તં અરહત્તનિકૂટેનેવ દેસેસિ, દેસનાપરિયોસાને અયમ્પિ બ્રાહ્મણો અરહત્તે પતિટ્ઠાસિ સદ્ધિં અન્તેવાસિકસહસ્સેન. અઞ્ઞેસઞ્ચ અનેકસહસ્સાનં ધમ્મચક્ખું ઉદપાદિ. સેસં વુત્તસદિસમેવ.
Tattha savīcijarā upādinnakaanupādinnakavasena evaṃ dīpetabbā – daharakumārakānañhi paṭhamameva khīradantā nāma uṭṭhahanti, na te thirā. Tesu pana patitesu puna dantā uṭṭhahanti, te paṭhamameva setā honti, jarāvātena pana pahaṭakāle kāḷakā honti. Kesā pana paṭhamameva tambāpi honti kāḷakāpi setakāpi. Chavi pana salohitakā hoti. Vaḍḍhantānaṃ vaḍḍhantānaṃ odātānaṃ odātabhāvo, kāḷakānaṃ kāḷakabhāvo paññāyati. Jarāvātena pahaṭakāle ca valiṃ gaṇhāti. Sabbampi sassaṃ vapitakāle setaṃ hoti, pacchā nīlaṃ. Jarāvātena pana pahaṭakāle paṇḍaraṃ hoti. Ambaṅkurenāpi dīpetuṃ vaṭṭati eva. Sā panesā khandhaparipākalakkhaṇā jarā, maraṇūpanayanarasā, yobbanavināsapaccupaṭṭhānā. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva. Evaṃ bhagavā idampi suttaṃ arahattanikūṭeneva desesi, desanāpariyosāne ayampi brāhmaṇo arahatte patiṭṭhāsi saddhiṃ antevāsikasahassena. Aññesañca anekasahassānaṃ dhammacakkhuṃ udapādi. Sesaṃ vuttasadisameva.
સદ્ધમ્મપ્પજ્જોતિકાય ચૂળનિદ્દેસ-અટ્ઠકથાય
Saddhammappajjotikāya cūḷaniddesa-aṭṭhakathāya
પુણ્ણકમાણવસુત્તનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Puṇṇakamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ચૂળનિદ્દેસપાળિ • Cūḷaniddesapāḷi
૩. પુણ્ણકમાણવપુચ્છા • 3. Puṇṇakamāṇavapucchā
૩. પુણ્ણકમાણવપુચ્છાનિદ્દેસો • 3. Puṇṇakamāṇavapucchāniddeso