Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
૪. સામગામસુત્તવણ્ણના
4. Sāmagāmasuttavaṇṇanā
૪૧. એવં મે સુતન્તિ સામગામસુત્તં. તત્થ સામગામેતિ સામાકાનં ઉસ્સન્નત્તા એવંલદ્ધનામે ગામે. અધુના કાલઙ્કતોતિ સમ્પતિ કાલં કતો. દ્વેધિકજાતાતિ દ્વેજ્ઝજાતા દ્વેભાગજાતા. ભણ્ડનાદીસુ ભણ્ડનં પુબ્બભાગકલહો, તં દણ્ડાદાનાદિવસેન પણ્ણત્તિવીતિક્કમવસેન ચ વદ્ધિતં કલહો, ‘‘ન ત્વં ઇમં ધમ્મવિનયં આજાનાસી’’તિઆદિકં વિરુદ્ધવચનં વિવાદો. વિતુદન્તાતિ વિતુજ્જન્તા. સહિતં મેતિ મમ વચનં અત્થસંહિતં. અધિચિણ્ણં તે વિપરાવત્તન્તિ યં તવ અધિચિણ્ણં ચિરકાલસેવનવસેન પગુણં, તં મમ વાદં આગમ્મ નિવત્તં. આરોપિતો તે વાદોતિ તુય્હં ઉપરિ મયા દોસો આરોપિતો. ચર વાદપ્પમોક્ખાયાતિ ભત્તપુટં આદાય તં તં ઉપસઙ્કમિત્વા વાદપ્પમોક્ખત્થાય ઉત્તરિ પરિયેસમાનો ચર. નિબ્બેઠેહિ વાતિ અથ મયા આરોપિતવાદતો અત્તાનં મોચેહિ. સચે પહોસીતિ સચે સક્કોસિ. વધોયેવાતિ મરણમેવ.
41.Evaṃme sutanti sāmagāmasuttaṃ. Tattha sāmagāmeti sāmākānaṃ ussannattā evaṃladdhanāme gāme. Adhunā kālaṅkatoti sampati kālaṃ kato. Dvedhikajātāti dvejjhajātā dvebhāgajātā. Bhaṇḍanādīsu bhaṇḍanaṃ pubbabhāgakalaho, taṃ daṇḍādānādivasena paṇṇattivītikkamavasena ca vaddhitaṃ kalaho, ‘‘na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsī’’tiādikaṃ viruddhavacanaṃ vivādo. Vitudantāti vitujjantā. Sahitaṃ meti mama vacanaṃ atthasaṃhitaṃ. Adhiciṇṇaṃ te viparāvattanti yaṃ tava adhiciṇṇaṃ cirakālasevanavasena paguṇaṃ, taṃ mama vādaṃ āgamma nivattaṃ. Āropito te vādoti tuyhaṃ upari mayā doso āropito. Cara vādappamokkhāyāti bhattapuṭaṃ ādāya taṃ taṃ upasaṅkamitvā vādappamokkhatthāya uttari pariyesamāno cara. Nibbeṭhehi vāti atha mayā āropitavādato attānaṃ mocehi. Sace pahosīti sace sakkosi. Vadhoyevāti maraṇameva.
નાટપુત્તિયેસૂતિ નાટપુત્તસ્સ અન્તેવાસિકેસુ. નિબ્બિન્નરૂપાતિ ઉક્કણ્ઠિતસભાવા, અભિવાદનાદીનિ ન કરોન્તિ. વિરત્તરૂપાતિ વિગતપેમા. પટિવાનરૂપાતિ તેસં નિપચ્ચકિરિયતો નિવત્તસભાવા. યથા તન્તિ યથા ચ દુરક્ખાતાદિસભાવે ધમ્મવિનયે નિબ્બિન્નવિરત્તપટિવાનરૂપેહિ ભવિતબ્બં, તથેવ જાતાતિ અત્થો. દુરક્ખાતેતિ દુક્કથિતે. દુપ્પવેદિતેતિ દુવિઞ્ઞાપિતે. અનુપસમસંવત્તનિકેતિ રાગાદીનં ઉપસમં કાતું અસમત્થો. ભિન્નથૂપેતિ ભિન્નપતિટ્ઠે. એત્થ હિ નાટપુત્તોવ નેસં પતિટ્ઠેન થૂપો, સો પન ભિન્નો મતો. તેન વુત્તં ‘‘ભિન્નથૂપે’’તિ. અપ્પટિસરણેતિ તસ્સેવ અભાવેન પટિસરણવિરહિતે.
Nāṭaputtiyesūti nāṭaputtassa antevāsikesu. Nibbinnarūpāti ukkaṇṭhitasabhāvā, abhivādanādīni na karonti. Virattarūpāti vigatapemā. Paṭivānarūpāti tesaṃ nipaccakiriyato nivattasabhāvā. Yathā tanti yathā ca durakkhātādisabhāve dhammavinaye nibbinnavirattapaṭivānarūpehi bhavitabbaṃ, tatheva jātāti attho. Durakkhāteti dukkathite. Duppavediteti duviññāpite. Anupasamasaṃvattaniketi rāgādīnaṃ upasamaṃ kātuṃ asamattho. Bhinnathūpeti bhinnapatiṭṭhe. Ettha hi nāṭaputtova nesaṃ patiṭṭhena thūpo, so pana bhinno mato. Tena vuttaṃ ‘‘bhinnathūpe’’ti. Appaṭisaraṇeti tasseva abhāvena paṭisaraṇavirahite.
નનુ ચાયં નાટપુત્તો નાળન્દવાસિકો, સો કસ્મા પાવાયં કાલંકતોતિ. સો કિર ઉપાલિના ગહપતિના પટિવિદ્ધસચ્ચેન દસહિ ગાથાહિ ભાસિતે બુદ્ધગુણે સુત્વા ઉણ્હં લોહિતં છડ્ડેસિ. અથ નં અફાસુકં ગહેત્વા પાવં અગમંસુ, સો તત્થ કાલમકાસિ. કાલં કુરુમાનો ચ ‘‘મમ લદ્ધિ અનિય્યાનિકા સારરહિતા, મયં તાવ નટ્ઠા, અવસેસજનો મા અપાયપૂરકો અહોસિ . સચે પનાહં ‘મમ સાસનં અનિય્યાનિક’ન્તિ વક્ખામિ, ન સદ્દહિસ્સન્તિ. યંનૂનાહં દ્વેપિ જને ન એકનીહારેન ઉગ્ગણ્હાપેય્યં, તે મમચ્ચયેન અઞ્ઞમઞ્ઞં વિવદિસ્સન્તિ. સત્થા તં વિવાદં પટિચ્ચ એકં ધમ્મકથં કથેસ્સતિ, તતો તે સાસનસ્સ મહન્તભાવં જાતિસ્સન્તી’’તિ.
Nanu cāyaṃ nāṭaputto nāḷandavāsiko, so kasmā pāvāyaṃ kālaṃkatoti. So kira upālinā gahapatinā paṭividdhasaccena dasahi gāthāhi bhāsite buddhaguṇe sutvā uṇhaṃ lohitaṃ chaḍḍesi. Atha naṃ aphāsukaṃ gahetvā pāvaṃ agamaṃsu, so tattha kālamakāsi. Kālaṃ kurumāno ca ‘‘mama laddhi aniyyānikā sārarahitā, mayaṃ tāva naṭṭhā, avasesajano mā apāyapūrako ahosi . Sace panāhaṃ ‘mama sāsanaṃ aniyyānika’nti vakkhāmi, na saddahissanti. Yaṃnūnāhaṃ dvepi jane na ekanīhārena uggaṇhāpeyyaṃ, te mamaccayena aññamaññaṃ vivadissanti. Satthā taṃ vivādaṃ paṭicca ekaṃ dhammakathaṃ kathessati, tato te sāsanassa mahantabhāvaṃ jātissantī’’ti.
અથ નં એકો અન્તેવાસિકો ઉપસઙ્કમિત્વા આહ ‘‘ભન્તે, તુમ્હે દુબ્બલા, મય્હં ઇમસ્મિં ધમ્મે સારં આચિક્ખથ આચરિયપ્પમાણ’’ન્તિ. આવુસો, ત્વં મમચ્ચયેન સસ્સતન્તિ ગણ્હેય્યાસીતિ. અપરોપિ તં ઉપસઙ્કમિ, તં ઉચ્છેદં ગણ્હાપેસિ. એવં દ્વેપિ જને એકલદ્ધિકે અકત્વા બહૂ નાનાનીહારેન ઉગ્ગણ્હાપેત્વા કાલમકાસિ. તે તસ્સ સરીરકિચ્ચં કત્વા સન્નિપતિત્વા અઞ્ઞમઞ્ઞં પુચ્છિંસુ ‘‘કસ્સાવુસો, આચરિયો સારમાચિક્ખી’’તિ? એકો ઉટ્ઠહિત્વા મય્હન્તિ આહ. કિં આચિક્ખીતિ? સસ્સતન્તિ. અપરો તં પટિબાહિત્વા મય્હં સારં આચિક્ખીતિ આહ. એવં સબ્બે ‘‘મય્હં સારં આચિક્ખિ, અહં જેટ્ઠકો’’તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં વિવાદં વડ્ઢેત્વા અક્કોસે ચેવ પરિભાસે ચ હત્થપાદપહારાદીનિ ચ પવત્તેત્વા એકમગ્ગેન દ્વે અગચ્છન્તા નાનાદિસાસુ પક્કમિંસુ, એકચ્ચે ગિહી અહેસું.
Atha naṃ eko antevāsiko upasaṅkamitvā āha ‘‘bhante, tumhe dubbalā, mayhaṃ imasmiṃ dhamme sāraṃ ācikkhatha ācariyappamāṇa’’nti. Āvuso, tvaṃ mamaccayena sassatanti gaṇheyyāsīti. Aparopi taṃ upasaṅkami, taṃ ucchedaṃ gaṇhāpesi. Evaṃ dvepi jane ekaladdhike akatvā bahū nānānīhārena uggaṇhāpetvā kālamakāsi. Te tassa sarīrakiccaṃ katvā sannipatitvā aññamaññaṃ pucchiṃsu ‘‘kassāvuso, ācariyo sāramācikkhī’’ti? Eko uṭṭhahitvā mayhanti āha. Kiṃ ācikkhīti? Sassatanti. Aparo taṃ paṭibāhitvā mayhaṃ sāraṃ ācikkhīti āha. Evaṃ sabbe ‘‘mayhaṃ sāraṃ ācikkhi, ahaṃ jeṭṭhako’’ti aññamaññaṃ vivādaṃ vaḍḍhetvā akkose ceva paribhāse ca hatthapādapahārādīni ca pavattetvā ekamaggena dve agacchantā nānādisāsu pakkamiṃsu, ekacce gihī ahesuṃ.
ભગવતો પન ધરમાનકાલેપિ ભિક્ખુસઙ્ઘે વિવાદો ન ઉપ્પજ્જિ. સત્થા હિ તેસં વિવાદકારણે ઉપ્પન્નમત્તેયેવ સયં વા ગન્ત્વા તે વા ભિક્ખૂ પક્કોસાપેત્વા ખન્તિ મેત્તા પટિસઙ્ખા અવિહિંસા સારણીયધમ્મેસુ એકં કારણં કથેત્વા વિવાદં વૂપસમેતિ. એવં ધરમાનોપિ સઙ્ઘસ્સ પતિટ્ઠાવ અહોસિ. પરિનિબ્બાયમાનોપિ અવિવાદકારણં કત્વાવ પરિનિબ્બાયિ. ભગવતા હિ સુત્તે દેસિતા ચત્તારો મહાપદેસા (અ॰ નિ॰ ૪.૧૮૦; દી॰ નિ॰ ૨.૧૮૭) યાવજ્જદિવસા ભિક્ખૂનં પતિટ્ઠા ચ અવસ્સયો ચ. તથા ખન્ધકે દેસિતા ચત્તારો મહાપદેસા (મહાવ॰ ૩૦૫) સુત્તે વુત્તાનિ ચત્તારિ પઞ્હબ્યાકરણાનિ (અ॰ નિ॰ ૪.૪૨) ચ. તેનેવાહ – ‘‘યો વો મયા, આનન્દ, ધમ્મો ચ વિનયો ચ દેસિતો પઞ્ઞત્તો, સો વો મમચ્ચયેન સત્થા’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૨૧૬).
Bhagavato pana dharamānakālepi bhikkhusaṅghe vivādo na uppajji. Satthā hi tesaṃ vivādakāraṇe uppannamatteyeva sayaṃ vā gantvā te vā bhikkhū pakkosāpetvā khanti mettā paṭisaṅkhā avihiṃsā sāraṇīyadhammesu ekaṃ kāraṇaṃ kathetvā vivādaṃ vūpasameti. Evaṃ dharamānopi saṅghassa patiṭṭhāva ahosi. Parinibbāyamānopi avivādakāraṇaṃ katvāva parinibbāyi. Bhagavatā hi sutte desitā cattāro mahāpadesā (a. ni. 4.180; dī. ni. 2.187) yāvajjadivasā bhikkhūnaṃ patiṭṭhā ca avassayo ca. Tathā khandhake desitā cattāro mahāpadesā (mahāva. 305) sutte vuttāni cattāri pañhabyākaraṇāni (a. ni. 4.42) ca. Tenevāha – ‘‘yo vo mayā, ānanda, dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’’ti (dī. ni. 2.216).
૪૨. અથ ખો ચુન્દો સમણુદ્દેસોતિ અયં થેરો ધમ્મસેનાપતિસ્સ કનિટ્ઠભાતિકો. તં ભિક્ખૂ અનુપસમ્પન્નકાલે ચુન્દો સમણુદ્દેસોતિ સમુદાચરિત્વા થેરકાલેપિ તથેવ સમુદાચરિંસુ. તેન વુત્તં ‘‘ચુન્દો સમણુદ્દેસો’’તિ. ઉપસઙ્કમીતિ કસ્મા ઉપસઙ્કમિ? નાટપુત્તે કિર કાલંકતે જમ્બુદીપે મનુસ્સા તત્થ તત્થ કથં પવત્તયિંસુ – ‘‘નિગણ્ઠો નાટપુત્તો એકો સત્થાતિ પઞ્ઞાયિત્થ, તસ્સ કાલકિરિયાય સાવકાનં એવરૂપો વિવાદો જાતો, સમણો પન ગોતમો જમ્બુદીપે ચન્દો વિય સૂરિયો વિય ચ પાકટોયેવ, કીદિસો નુ ખો સમણે ગોતમે પરિનિબ્બુતે સાવકાનં વિવાદો ભવિસ્સતી’’તિ. થેરો તં કથં સુત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘ઇમં કથં ગહેત્વા દસબલસ્સ આરોચેસ્સામિ, સત્થા ચ એતં અત્થુપ્પત્તિં કત્વા એકં દેસનં કથેસ્સતી’’તિ. સો નિક્ખમિત્વા યેન સામગામો, યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિ. ઉજુમેવ ભગવતો સન્તિકં અગન્ત્વા યેનસ્સ ઉપજ્ઝાયો આયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમીતિ અત્થો. એવં કિરસ્સ અહોસિ – ‘‘ઉપજ્ઝાયો મે મહાપઞ્ઞો, સો ઇમં સાસનં સત્થુ આરોચેસ્સતિ, અથ સત્થા તદનુરૂપં ધમ્મં દેસેસ્સતી’’તિ. કથાપાભતન્તિ કથામૂલં, મૂલઞ્હિ પાભતન્તિ વુચ્ચતિ. યથાહ –
42.Athakho cundo samaṇuddesoti ayaṃ thero dhammasenāpatissa kaniṭṭhabhātiko. Taṃ bhikkhū anupasampannakāle cundo samaṇuddesoti samudācaritvā therakālepi tatheva samudācariṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘cundo samaṇuddeso’’ti. Upasaṅkamīti kasmā upasaṅkami? Nāṭaputte kira kālaṃkate jambudīpe manussā tattha tattha kathaṃ pavattayiṃsu – ‘‘nigaṇṭho nāṭaputto eko satthāti paññāyittha, tassa kālakiriyāya sāvakānaṃ evarūpo vivādo jāto, samaṇo pana gotamo jambudīpe cando viya sūriyo viya ca pākaṭoyeva, kīdiso nu kho samaṇe gotame parinibbute sāvakānaṃ vivādo bhavissatī’’ti. Thero taṃ kathaṃ sutvā cintesi – ‘‘imaṃ kathaṃ gahetvā dasabalassa ārocessāmi, satthā ca etaṃ atthuppattiṃ katvā ekaṃ desanaṃ kathessatī’’ti. So nikkhamitvā yena sāmagāmo, yenāyasmā ānando tenupasaṅkami. Ujumeva bhagavato santikaṃ agantvā yenassa upajjhāyo āyasmā ānando tenupasaṅkamīti attho. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘upajjhāyo me mahāpañño, so imaṃ sāsanaṃ satthu ārocessati, atha satthā tadanurūpaṃ dhammaṃ desessatī’’ti. Kathāpābhatanti kathāmūlaṃ, mūlañhi pābhatanti vuccati. Yathāha –
‘‘અપ્પકેનપિ મેધાવી, પાભતેન વિચક્ખણો;
‘‘Appakenapi medhāvī, pābhatena vicakkhaṇo;
સમુટ્ઠાપેતિ અત્તાનં, અણું અગ્ગિંવ સન્ધમ’’ન્તિ. (જા॰ ૨.૧.૪);
Samuṭṭhāpeti attānaṃ, aṇuṃ aggiṃva sandhama’’nti. (jā. 2.1.4);
દસ્સનાયાતિ દસ્સનત્થાય. કિં પનિમિના ભગવા ન દિટ્ઠપુબ્બોતિ? નો ન દિટ્ઠપુબ્બો, અયઞ્હિ આયસ્મા દિવા નવ વારે રત્તિં નવ વારેતિ એકાહં અટ્ઠારસ વારે ઉપટ્ઠાનમેવ ગચ્છતિ. દિવસસ્સ પન સતક્ખત્તું વા સહસ્સક્ખત્તું વા ગન્તુકામો સમાનોપિ ન અકારણા ગચ્છતિ, એકં પઞ્હુદ્ધારં ગહેત્વાવ ગચ્છતિ. સો તંદિવસં તેન ગન્તુકામો એવમાહ.
Dassanāyāti dassanatthāya. Kiṃ paniminā bhagavā na diṭṭhapubboti? No na diṭṭhapubbo, ayañhi āyasmā divā nava vāre rattiṃ nava vāreti ekāhaṃ aṭṭhārasa vāre upaṭṭhānameva gacchati. Divasassa pana satakkhattuṃ vā sahassakkhattuṃ vā gantukāmo samānopi na akāraṇā gacchati, ekaṃ pañhuddhāraṃ gahetvāva gacchati. So taṃdivasaṃ tena gantukāmo evamāha.
અહિતાય દુક્ખાય દેવમનુસ્સાનન્તિ એકસ્મિં વિહારે સઙ્ઘમજ્ઝે ઉપ્પન્નો વિવાદો કથં દેવમનુસ્સાનં અહિતાય દુક્ખાય સંવત્તતિ? કોસમ્બકક્ખન્ધકે (મહાવ॰ ૪૫૧) વિય હિ દ્વીસુ ભિક્ખૂસુ વિવાદં આપન્નેસુ તસ્મિં વિહારે તેસં અન્તેવાસિકા વિવદન્તિ, તેસં ઓવાદં ગણ્હન્તો ભિક્ખુનિસઙ્ઘો વિવદતિ, તતો તેસં ઉપટ્ઠાકા વિવદન્તિ, અથ મનુસ્સાનં આરક્ખદેવતા દ્વે કોટ્ઠાસા હોન્તિ. તત્થ ધમ્મવાદીનં આરક્ખદેવતા ધમ્મવાદિનિયો હોન્તિ, અધમ્મવાદીનં અધમ્મવાદિનિયો હોન્તિ. તતો તાસં આરક્ખદેવતાનં મિત્તા ભુમ્મદેવતા ભિજ્જન્તિ. એવં પરમ્પરાય યાવ બ્રહ્મલોકા ઠપેત્વા અરિયસાવકે સબ્બે દેવમનુસ્સા દ્વે કોટ્ઠાસા હોન્તિ. ધમ્મવાદીહિ પન અધમ્મવાદિનોવ બહુતરા હોન્તિ, તતો યં બહૂહિ ગહિતં, તં ગણ્હન્તિ. ધમ્મં વિસ્સજ્જેત્વા બહુતરાવ અધમ્મં ગણ્હન્તિ. તે અધમ્મં પૂરેત્વા વિહરન્તા અપાયે નિબ્બત્તન્તિ. એવં એકસ્મિં વિહારે સઙ્ઘમજ્ઝે ઉપ્પન્નો વિવાદો બહૂનં અહિતાય દુક્ખાય હોતિ.
Ahitāya dukkhāya devamanussānanti ekasmiṃ vihāre saṅghamajjhe uppanno vivādo kathaṃ devamanussānaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattati? Kosambakakkhandhake (mahāva. 451) viya hi dvīsu bhikkhūsu vivādaṃ āpannesu tasmiṃ vihāre tesaṃ antevāsikā vivadanti, tesaṃ ovādaṃ gaṇhanto bhikkhunisaṅgho vivadati, tato tesaṃ upaṭṭhākā vivadanti, atha manussānaṃ ārakkhadevatā dve koṭṭhāsā honti. Tattha dhammavādīnaṃ ārakkhadevatā dhammavādiniyo honti, adhammavādīnaṃ adhammavādiniyo honti. Tato tāsaṃ ārakkhadevatānaṃ mittā bhummadevatā bhijjanti. Evaṃ paramparāya yāva brahmalokā ṭhapetvā ariyasāvake sabbe devamanussā dve koṭṭhāsā honti. Dhammavādīhi pana adhammavādinova bahutarā honti, tato yaṃ bahūhi gahitaṃ, taṃ gaṇhanti. Dhammaṃ vissajjetvā bahutarāva adhammaṃ gaṇhanti. Te adhammaṃ pūretvā viharantā apāye nibbattanti. Evaṃ ekasmiṃ vihāre saṅghamajjhe uppanno vivādo bahūnaṃ ahitāya dukkhāya hoti.
૪૩. અભિઞ્ઞા દેસિતાતિ મહાબોધિમૂલે નિસિન્નેન પચ્ચક્ખં કત્વા પવેદિતા. પતિસ્સયમાનરૂપા વિહરન્તીતિ ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ. ભગવતો અચ્ચયેનાતિ એતરહિ ભગવન્તં જેટ્ઠકં કત્વા સગારવા વિહરન્તિ, તુમ્હાકં, ભન્તે, ઉગ્ગતેજતાય દુરાસદતાય વિવાદં જનેતું ન સક્કોન્તિ, ભગવતો પન અચ્ચયેન વિવાદં જનેય્યુન્તિ વદતિ. યત્થ પન તં વિવાદં જનેય્યું, તં દસ્સેન્તો અજ્ઝાજીવે વા અધિપાતિમોક્ખે વાતિ આહ. તત્થ અજ્ઝાજીવેતિ આજીવહેતુ આજીવકારણા – ‘‘ભિક્ખુ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મં ઉલ્લપતિ આપત્તિ પારાજિકસ્સા’’તિઆદિના (પરિ॰ ૨૮૭) નયેન પરિવારે પઞ્ઞત્તાનિ છ સિક્ખાપદાનિ, તાનિ ઠપેત્વા સેસાનિ સબ્બસિક્ખાપદાનિ અધિપાતિમોક્ખં નામ. અપ્પમત્તકો સો આનન્દાતિ અજ્ઝાજીવં અધિપાતિમોક્ખઞ્ચ આરબ્ભ ઉપ્પન્નવિવાદો નામ યસ્મા પરસ્સ કથાયપિ અત્તનો ધમ્મતાયપિ સલ્લક્ખેત્વા સુપ્પજહો હોતિ, તસ્મા ‘‘અપ્પમત્તકો’’તિ વુત્તો.
43.Abhiññā desitāti mahābodhimūle nisinnena paccakkhaṃ katvā paveditā. Patissayamānarūpā viharantīti upanissāya viharanti. Bhagavatoaccayenāti etarahi bhagavantaṃ jeṭṭhakaṃ katvā sagāravā viharanti, tumhākaṃ, bhante, uggatejatāya durāsadatāya vivādaṃ janetuṃ na sakkonti, bhagavato pana accayena vivādaṃ janeyyunti vadati. Yattha pana taṃ vivādaṃ janeyyuṃ, taṃ dassento ajjhājīve vā adhipātimokkhe vāti āha. Tattha ajjhājīveti ājīvahetu ājīvakāraṇā – ‘‘bhikkhu uttarimanussadhammaṃ ullapati āpatti pārājikassā’’tiādinā (pari. 287) nayena parivāre paññattāni cha sikkhāpadāni, tāni ṭhapetvā sesāni sabbasikkhāpadāni adhipātimokkhaṃ nāma. Appamattako so ānandāti ajjhājīvaṃ adhipātimokkhañca ārabbha uppannavivādo nāma yasmā parassa kathāyapi attano dhammatāyapi sallakkhetvā suppajaho hoti, tasmā ‘‘appamattako’’ti vutto.
તત્રાયં નયો – ઇધેકચ્ચો ‘‘ન સક્કા ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મં અનુલ્લપન્તેન કિઞ્ચિ લદ્ધુ’’ન્તિઆદીનિ ચિન્તેત્વા આજીવહેતુ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મં વા ઉલ્લપતિ સઞ્ચરિત્તં વા આપજ્જતિ, યો તે વિહારે વસતિ, સો ભિક્ખુ અરહાતિઆદિના નયેન સામન્તજપ્પનં વા કરોતિ, અગિલાનો વા અત્તનો અત્થાય પણીતભોજનાનિ વિઞ્ઞાપેત્વા ભુઞ્જતિ, ભિક્ખુની વા પન તાનિ વિઞ્ઞાપેત્વા પાટિદેસનીયં આપજ્જતિ, યો કોચિ દુક્કટવત્થુકં યંકિઞ્ચિ સૂપોદનવિઞ્ઞત્તિમેવ વા કરોતિ, અઞ્ઞતરં વા પન પણ્ણત્તિવીતિક્કમં કરોન્તો વિહરતિ, તમેનં સબ્રહ્મચારી એવં સઞ્જાનન્તિ – ‘‘કિં ઇમસ્સ ઇમિના લાભેન લદ્ધેન, યો સાસને પબ્બજિત્વા મિચ્છાજીવેન જીવિકં કપ્પેતિ, પણ્ણત્તિવીતિક્કમં કરોતી’’તિ. અત્તનો ધમ્મતાયપિસ્સ એવં હોતિ – ‘‘કિસ્સ મય્હં ઇમિના લાભેન, ય્વાહં એવં સ્વાક્ખાતે ધમ્મવિનયે પબ્બજિત્વા મિચ્છાજીવેન જીવિકં કપ્પેમિ, પણ્ણત્તિવીતિક્કમં કરોમી’’તિ સલ્લક્ખેત્વા તતો ઓરમતિ. એવં પરસ્સ કથાયપિ અત્તનો ધમ્મતાયપિ સલ્લક્ખેત્વા સુપ્પજહો હોતિ. તેન ભગવા ‘‘અપ્પમત્તકો’’તિ આહ.
Tatrāyaṃ nayo – idhekacco ‘‘na sakkā uttarimanussadhammaṃ anullapantena kiñci laddhu’’ntiādīni cintetvā ājīvahetu uttarimanussadhammaṃ vā ullapati sañcarittaṃ vā āpajjati, yo te vihāre vasati, so bhikkhu arahātiādinā nayena sāmantajappanaṃ vā karoti, agilāno vā attano atthāya paṇītabhojanāni viññāpetvā bhuñjati, bhikkhunī vā pana tāni viññāpetvā pāṭidesanīyaṃ āpajjati, yo koci dukkaṭavatthukaṃ yaṃkiñci sūpodanaviññattimeva vā karoti, aññataraṃ vā pana paṇṇattivītikkamaṃ karonto viharati, tamenaṃ sabrahmacārī evaṃ sañjānanti – ‘‘kiṃ imassa iminā lābhena laddhena, yo sāsane pabbajitvā micchājīvena jīvikaṃ kappeti, paṇṇattivītikkamaṃ karotī’’ti. Attano dhammatāyapissa evaṃ hoti – ‘‘kissa mayhaṃ iminā lābhena, yvāhaṃ evaṃ svākkhāte dhammavinaye pabbajitvā micchājīvena jīvikaṃ kappemi, paṇṇattivītikkamaṃ karomī’’ti sallakkhetvā tato oramati. Evaṃ parassa kathāyapi attano dhammatāyapi sallakkhetvā suppajaho hoti. Tena bhagavā ‘‘appamattako’’ti āha.
મગ્ગે વા હિ, આનન્દ, પટિપદાય વાતિ લોકુત્તરમગ્ગં પત્વા વિવાદો નામ સબ્બસો વૂપસમ્મતિ, નત્થિ અધિગતમગ્ગાનં વિવાદો. પુબ્બભાગમગ્ગં પન પુબ્બભાગપટિપદઞ્ચ સન્ધાયેતં વુત્તં.
Magge vā hi, ānanda, paṭipadāya vāti lokuttaramaggaṃ patvā vivādo nāma sabbaso vūpasammati, natthi adhigatamaggānaṃ vivādo. Pubbabhāgamaggaṃ pana pubbabhāgapaṭipadañca sandhāyetaṃ vuttaṃ.
તત્રાયં નયો – એવં ભિક્ખું મનુસ્સા લોકુત્તરધમ્મે સમ્ભાવેન્તિ. સો સદ્ધિવિહારિકાદયો આગન્ત્વા વન્દિત્વા ઠિતે પુચ્છતિ ‘‘કિં આગતત્થા’’તિ. મનસિકાતબ્બકમ્મટ્ઠાનં પુચ્છિતું, ભન્તેતિ. નિસીદથ, ખણેનેવ અરહત્તં પાપેતું સમત્થકમ્મટ્ઠાનકથં આચિક્ખિસ્સામીતિ વત્વા વદતિ – ‘‘ઇધ ભિક્ખુ અત્તનો વસનટ્ઠાનં પવિસિત્વા નિસિન્નો મૂલકમ્મટ્ઠાનં મનસિ કરોતિ, તસ્સ તં મનસિકરોતો ઓભાસો ઉપ્પજ્જતિ. અયં પઠમમગ્ગો નામ. સો દુતિયં ઓભાસઞાણં નિબ્બત્તેતિ, દુતિયમગ્ગો અધિગતો હોતિ, એવં તતિયઞ્ચ ચતુત્થઞ્ચ. એત્તાવતા મગ્ગપ્પત્તો ચેવ ફલપ્પત્તો ચ હોતી’’તિ. અથ તે ભિક્ખૂ ‘‘અખીણાસવો નામ એવં કમ્મટ્ઠાનં કથેતું ન સક્કોતિ, અદ્ધાયં ખીણાસવો’’તિ નિટ્ઠં ગચ્છન્તિ.
Tatrāyaṃ nayo – evaṃ bhikkhuṃ manussā lokuttaradhamme sambhāventi. So saddhivihārikādayo āgantvā vanditvā ṭhite pucchati ‘‘kiṃ āgatatthā’’ti. Manasikātabbakammaṭṭhānaṃ pucchituṃ, bhanteti. Nisīdatha, khaṇeneva arahattaṃ pāpetuṃ samatthakammaṭṭhānakathaṃ ācikkhissāmīti vatvā vadati – ‘‘idha bhikkhu attano vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā nisinno mūlakammaṭṭhānaṃ manasi karoti, tassa taṃ manasikaroto obhāso uppajjati. Ayaṃ paṭhamamaggo nāma. So dutiyaṃ obhāsañāṇaṃ nibbatteti, dutiyamaggo adhigato hoti, evaṃ tatiyañca catutthañca. Ettāvatā maggappatto ceva phalappatto ca hotī’’ti. Atha te bhikkhū ‘‘akhīṇāsavo nāma evaṃ kammaṭṭhānaṃ kathetuṃ na sakkoti, addhāyaṃ khīṇāsavo’’ti niṭṭhaṃ gacchanti.
સો અપરેન સમયેન કાલં કરોતિ. સમન્તા ભિક્ખાચારગામેહિ મનુસ્સા આગન્ત્વા પુચ્છન્તિ ‘‘કેનચિ, ભન્તે, થેરો પઞ્હં પુચ્છિતો’’તિ. ઉપાસકા પુબ્બેવ થેરેન પઞ્હો કથિતો અમ્હાકન્તિ. તે પુપ્ફમણ્ડપં પુપ્ફકૂટાગારં સજ્જેત્વા સુવણ્ણેન અક્ખિપિધાનમુખપિધાનાદિં કરિત્વા ગન્ધમાલાદીહિ પૂજેત્વા સત્તાહં સાધુકીળિકં કીળેત્વા ઝાપેત્વા અટ્ઠીનિ આદાય ચેતિયં કરોન્તિ. અઞ્ઞે આગન્તુકા વિહારં આગન્ત્વા પાદે ધોવિત્વા ‘‘મહાથેરં પસ્સિસ્સામ, કહં, આવુસો, મહાથેરો’’તિ પુચ્છન્તિ. પરિનિબ્બુતો, ભન્તેતિ. દુક્કરં, આવુસો, થેરેન કતં મગ્ગફલાનિ નિબ્બત્તેન્તેન, પઞ્હં પુચ્છિત્થ, આવુસોતિ. ભિક્ખૂનં કમ્મટ્ઠાનં કથેન્તો ઇમિના નિયામેન કથેસિ, ભન્તેતિ. ન એસો, આવુસો, મગ્ગો, વિપસ્સનુપક્કિલેસો નામેસ, ન તુમ્હે જાનિત્થ, પુથુજ્જનો, આવુસો, થેરોતિ. તે કલહં કરોન્તા ઉટ્ઠહિત્વા ‘‘સકલવિહારે ભિક્ખૂ ચ ભિક્ખાચારગામેસુ મનુસ્સા ચ ન જાનન્તિ, તુમ્હેયેવ જાનાથ. કતરમગ્ગેન તુમ્હે આગતા, કિં વો વિહારદ્વારે ચેતિયં ન દિટ્ઠ’’ન્તિ. એવંવાદીનં પન ભિક્ખૂનં સતં વા, હોતુ સહસ્સં વા, યાવ તં લદ્ધિં નપ્પજહન્તિ, સગ્ગોપિ મગ્ગોપિ વારિતોયેવ.
So aparena samayena kālaṃ karoti. Samantā bhikkhācāragāmehi manussā āgantvā pucchanti ‘‘kenaci, bhante, thero pañhaṃ pucchito’’ti. Upāsakā pubbeva therena pañho kathito amhākanti. Te pupphamaṇḍapaṃ pupphakūṭāgāraṃ sajjetvā suvaṇṇena akkhipidhānamukhapidhānādiṃ karitvā gandhamālādīhi pūjetvā sattāhaṃ sādhukīḷikaṃ kīḷetvā jhāpetvā aṭṭhīni ādāya cetiyaṃ karonti. Aññe āgantukā vihāraṃ āgantvā pāde dhovitvā ‘‘mahātheraṃ passissāma, kahaṃ, āvuso, mahāthero’’ti pucchanti. Parinibbuto, bhanteti. Dukkaraṃ, āvuso, therena kataṃ maggaphalāni nibbattentena, pañhaṃ pucchittha, āvusoti. Bhikkhūnaṃ kammaṭṭhānaṃ kathento iminā niyāmena kathesi, bhanteti. Na eso, āvuso, maggo, vipassanupakkileso nāmesa, na tumhe jānittha, puthujjano, āvuso, theroti. Te kalahaṃ karontā uṭṭhahitvā ‘‘sakalavihāre bhikkhū ca bhikkhācāragāmesu manussā ca na jānanti, tumheyeva jānātha. Kataramaggena tumhe āgatā, kiṃ vo vihāradvāre cetiyaṃ na diṭṭha’’nti. Evaṃvādīnaṃ pana bhikkhūnaṃ sataṃ vā, hotu sahassaṃ vā, yāva taṃ laddhiṃ nappajahanti, saggopi maggopi vāritoyeva.
અપરોપિ તાદિસોવ કમ્મટ્ઠાનં કથેન્તો એવં કથેતિ – ચિત્તેનેવ તીસુ ઉદ્ધનેસુ તીણિ કપલ્લાનિ આરોપેત્વા હેટ્ઠા અગ્ગિં કત્વા ચિત્તેનેવ અત્તનો દ્વત્તિંસાકારં ઉપ્પાટેત્વા કપલ્લેસુ પક્ખિપિત્વા ચિત્તેનેવ દણ્ડકેન પરિવત્તેત્વા પરિવત્તેત્વા ભજ્જિતબ્બં, યા ઝાયમાને છારિકા હોતિ, સા મુખવાતેન પલાસેતબ્બા. એત્તકેન ધૂતપાપો નામેસ સમણો હોતિ. સેસં પુરિમનયેનેવ વિત્થારેતબ્બં.
Aparopi tādisova kammaṭṭhānaṃ kathento evaṃ katheti – citteneva tīsu uddhanesu tīṇi kapallāni āropetvā heṭṭhā aggiṃ katvā citteneva attano dvattiṃsākāraṃ uppāṭetvā kapallesu pakkhipitvā citteneva daṇḍakena parivattetvā parivattetvā bhajjitabbaṃ, yā jhāyamāne chārikā hoti, sā mukhavātena palāsetabbā. Ettakena dhūtapāpo nāmesa samaṇo hoti. Sesaṃ purimanayeneva vitthāretabbaṃ.
અપરો એવં કથેતિ – ચિત્તેનેવ મહાચાટિં ઠપેત્વા મત્થું યોજેત્વા ચિત્તેનેવ અત્તનો દ્વત્તિંસાકારં ઉપ્પાટેત્વા તત્થ પક્ખિપિત્વા મત્થું ઓતારેત્વા મન્થિતબ્બં. મથિયમાનં વિલીયતિ, વિલીને ઉપરિ ફેણો ઉગ્ગચ્છતિ. સો ફેણો પરિભુઞ્જિતબ્બો. એત્તાવતા વો અમતં પરિભુત્તં નામ ભવિસ્સતિ . ઇતો પરં ‘‘અથ તે ભિક્ખૂ’’તિઆદિ સબ્બં પુરિમનયેનેવ વિત્થારેતબ્બં.
Aparo evaṃ katheti – citteneva mahācāṭiṃ ṭhapetvā matthuṃ yojetvā citteneva attano dvattiṃsākāraṃ uppāṭetvā tattha pakkhipitvā matthuṃ otāretvā manthitabbaṃ. Mathiyamānaṃ vilīyati, vilīne upari pheṇo uggacchati. So pheṇo paribhuñjitabbo. Ettāvatā vo amataṃ paribhuttaṃ nāma bhavissati . Ito paraṃ ‘‘atha te bhikkhū’’tiādi sabbaṃ purimanayeneva vitthāretabbaṃ.
૪૪. ઇદાનિ યો એવં વિવાદો ઉપ્પજ્જેય્ય, તસ્સ મૂલં દસ્સેન્તો છયિમાનીતિઆદિમાહ. તત્થ અગારવોતિ ગારવવિરહિતો. અપ્પતિસ્સોતિ અપ્પતિસ્સયો અનીચવુત્તિ. એત્થ પન યો ભિક્ખુ સત્થરિ ધરમાને તીસુ કાલેસુ ઉપટ્ઠાનં ન યાતિ, સત્થરિ અનુપાહને ચઙ્કમન્તે સઉપાહનો ચઙ્કમતિ, નીચે ચઙ્કમે ચઙ્કમન્તે ઉચ્ચે ચઙ્કમે ચઙ્કમતિ, હેટ્ઠા વસન્તે ઉપરિ વસતિ, સત્થુ દસ્સનટ્ઠાને ઉભો અંસે પારુપતિ, છત્તં ધારેતિ, ઉપાહનં ધારેતિ, ન્હાનતિત્થે ઉચ્ચારં વા પસ્સાવં વા કરોતિ, પરિનિબ્બુતે વા પન ચેતિયં વન્દિતું ન ગચ્છતિ, ચેતિયસ્સ પઞ્ઞાયનટ્ઠાને સત્થુદસ્સનટ્ઠાને વુત્તં સબ્બં કરોતિ, અઞ્ઞેહિ ચ ભિક્ખૂહિ ‘‘કસ્મા એવં કરોસિ, ન ઇદં વટ્ટતિ, સમ્માસબુદ્ધસ્સ નામ લજ્જિતું વટ્ટતી’’તિ વુત્તે ‘‘તૂણ્હી હોતિ, કિં બુદ્ધો બુદ્ધોતિ વદસી’’તિ ભણતિ, અયં સત્થરિ અગારવો નામ.
44. Idāni yo evaṃ vivādo uppajjeyya, tassa mūlaṃ dassento chayimānītiādimāha. Tattha agāravoti gāravavirahito. Appatissoti appatissayo anīcavutti. Ettha pana yo bhikkhu satthari dharamāne tīsu kālesu upaṭṭhānaṃ na yāti, satthari anupāhane caṅkamante saupāhano caṅkamati, nīce caṅkame caṅkamante ucce caṅkame caṅkamati, heṭṭhā vasante upari vasati, satthu dassanaṭṭhāne ubho aṃse pārupati, chattaṃ dhāreti, upāhanaṃ dhāreti, nhānatitthe uccāraṃ vā passāvaṃ vā karoti, parinibbute vā pana cetiyaṃ vandituṃ na gacchati, cetiyassa paññāyanaṭṭhāne satthudassanaṭṭhāne vuttaṃ sabbaṃ karoti, aññehi ca bhikkhūhi ‘‘kasmā evaṃ karosi, na idaṃ vaṭṭati, sammāsabuddhassa nāma lajjituṃ vaṭṭatī’’ti vutte ‘‘tūṇhī hoti, kiṃ buddho buddhoti vadasī’’ti bhaṇati, ayaṃ satthari agāravo nāma.
યો પન ધમ્મસ્સવને સઙ્ઘુટ્ઠે સક્કચ્ચં ન ગચ્છતિ, સક્કચ્ચં ધમ્મં ન સુણાતિ, નિદ્દાયતિ વા સલ્લપેન્તો વા નિસીદતિ, સક્કચ્ચં ન ગણ્હાતિ ન ધારેતિ, ‘‘કિં ધમ્મે અગારવં કરોસી’’તિ વુત્તે ‘‘તુણ્હી હોતિ, ધમ્મો ધમ્મોતિ વદસિ, કિં ધમ્મો નામા’’તિ વદતિ, અયં ધમ્મે અગારવો નામ.
Yo pana dhammassavane saṅghuṭṭhe sakkaccaṃ na gacchati, sakkaccaṃ dhammaṃ na suṇāti, niddāyati vā sallapento vā nisīdati, sakkaccaṃ na gaṇhāti na dhāreti, ‘‘kiṃ dhamme agāravaṃ karosī’’ti vutte ‘‘tuṇhī hoti, dhammo dhammoti vadasi, kiṃ dhammo nāmā’’ti vadati, ayaṃ dhamme agāravo nāma.
યો પન થેરેન ભિક્ખુના અનજ્ઝિટ્ઠો ધમ્મં દેસેતિ, નિસીદતિ પઞ્હં કથેતિ, વુડ્ઢે ભિક્ખૂ ઘટ્ટેન્તો ગચ્છતિ, તિટ્ઠતિ નિસીદતિ, દુસ્સપલ્લત્થિકં વા હત્થપલ્લત્થિકં વા કરોતિ, સઙ્ઘમજ્ઝે ઉભો અંસે પારુપતિ, છત્તુપાહનં ધારેતિ, ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ લજ્જિતું વટ્ટતી’’તિ વુત્તેપિ ‘‘તુણ્હી હોતિ, સઙ્ઘો સઙ્ઘોતિ વદસિ, કિં સઙ્ઘો, મિગસઙ્ઘો અજસઙ્ઘો’’તિઆદીનિ વદતિ, અયં સઙ્ઘે અગારવો નામ. એકભિક્ખુસ્મિમ્પિ હિ અગારવે કતે સઙ્ઘે કતોયેવ હોતિ. તિસ્સો સિક્ખા પન અપરિપૂરયમાનોવ સિક્ખાય ન પરિપૂરકારી નામ.
Yo pana therena bhikkhunā anajjhiṭṭho dhammaṃ deseti, nisīdati pañhaṃ katheti, vuḍḍhe bhikkhū ghaṭṭento gacchati, tiṭṭhati nisīdati, dussapallatthikaṃ vā hatthapallatthikaṃ vā karoti, saṅghamajjhe ubho aṃse pārupati, chattupāhanaṃ dhāreti, ‘‘bhikkhusaṅghassa lajjituṃ vaṭṭatī’’ti vuttepi ‘‘tuṇhī hoti, saṅgho saṅghoti vadasi, kiṃ saṅgho, migasaṅgho ajasaṅgho’’tiādīni vadati, ayaṃ saṅghe agāravo nāma. Ekabhikkhusmimpi hi agārave kate saṅghe katoyeva hoti. Tisso sikkhā pana aparipūrayamānova sikkhāya na paripūrakārī nāma.
અજ્ઝત્તં વાતિ અત્તનિ વા અત્તનો પરિસાય વા. બાહિદ્ધાતિ પરસ્મિં વા પરસ્સ પરિસાય વા.
Ajjhattaṃ vāti attani vā attano parisāya vā. Bāhiddhāti parasmiṃ vā parassa parisāya vā.
૪૬. ઇદાનિ અયં છ ઠાનાનિ નિસ્સાય ઉપ્પન્નવિવાદો વડ્ઢન્તો યાનિ અધિકરણાનિ પાપુણાતિ, તાનિ દસ્સેતું ચત્તારિમાનીતિઆદિમાહ. તત્થ વૂપસમનત્થાય પવત્તમાનેહિ સમથેહિ અધિકાતબ્બાનીતિ અધિકરણાનિ. વિવાદોવ અધિકરણં વિવાદાધિકરણં. ઇતરેસુપિ એસેવ નયો.
46. Idāni ayaṃ cha ṭhānāni nissāya uppannavivādo vaḍḍhanto yāni adhikaraṇāni pāpuṇāti, tāni dassetuṃ cattārimānītiādimāha. Tattha vūpasamanatthāya pavattamānehi samathehi adhikātabbānīti adhikaraṇāni. Vivādova adhikaraṇaṃ vivādādhikaraṇaṃ. Itaresupi eseva nayo.
ઇદાનિ ઇમાનિપિ ચત્તારિ અધિકરણાનિ પત્વા ઉપરિ વડ્ઢેન્તો સો વિવાદો યેહિ સમથેહિ વૂપસમ્મતિ, તેસં દસ્સનત્થં સત્ત ખો પનિમેતિઆદિમાહ. તત્થ અધિકરણાનિ સમેન્તિ વૂપસમેન્તીતિ અધિકરણસમથા. ઉપ્પન્નુપ્પન્નાનન્તિ ઉપ્પન્નાનં ઉપ્પન્નાનં. અધિકરણાનન્તિ એતેસં વિવાદાધિકરણાદીનં ચતુન્નં. સમથાય વૂપસમાયાતિ સમનત્થઞ્ચેવ વૂપસમનત્થઞ્ચ. સમ્મુખાવિનયો દાતબ્બો…પે॰… તિણવત્થારકોતિ ઇમે સત્ત સમથા દાતબ્બા.
Idāni imānipi cattāri adhikaraṇāni patvā upari vaḍḍhento so vivādo yehi samathehi vūpasammati, tesaṃ dassanatthaṃ satta kho panimetiādimāha. Tattha adhikaraṇāni samenti vūpasamentīti adhikaraṇasamathā. Uppannuppannānanti uppannānaṃ uppannānaṃ. Adhikaraṇānanti etesaṃ vivādādhikaraṇādīnaṃ catunnaṃ. Samathāya vūpasamāyāti samanatthañceva vūpasamanatthañca. Sammukhāvinayo dātabbo…pe… tiṇavatthārakoti ime satta samathā dātabbā.
તત્રાયં વિનિચ્છયકથા – અધિકરણેસુ તાવ ધમ્મોતિ વા અધમ્મોતિ વાતિ અટ્ઠારસહિ વત્થૂહિ વિવદન્તાનં ભિક્ખૂનં યો વિવાદો, ઇદં વિવાદાધિકરણં નામ. સીલવિપત્તિયા વા આચારદિટ્ઠિઆજીવવિપત્તિયા વા અનુવદન્તાનં યો અનુવાદો ઉપવદના ચેવ ચોદના ચ, ઇદં અનુવાદાધિકરણં નામ. માતિકાયં આગતા પઞ્ચ વિભઙ્ગે દ્વેતિ સત્ત આપત્તિક્ખન્ધા આપત્તાધિકરણં નામ. યં સઙ્ઘસ્સ અપલોકનાદીનં ચતુન્નં કમ્માનં કરણં, ઇદં કિચ્ચાધિકરણં નામ.
Tatrāyaṃ vinicchayakathā – adhikaraṇesu tāva dhammoti vā adhammoti vāti aṭṭhārasahi vatthūhi vivadantānaṃ bhikkhūnaṃ yo vivādo, idaṃ vivādādhikaraṇaṃ nāma. Sīlavipattiyā vā ācāradiṭṭhiājīvavipattiyā vā anuvadantānaṃ yo anuvādo upavadanā ceva codanā ca, idaṃ anuvādādhikaraṇaṃ nāma. Mātikāyaṃ āgatā pañca vibhaṅge dveti satta āpattikkhandhā āpattādhikaraṇaṃ nāma. Yaṃ saṅghassa apalokanādīnaṃ catunnaṃ kammānaṃ karaṇaṃ, idaṃ kiccādhikaraṇaṃ nāma.
તત્થ વિવાદાધિકરણં દ્વીહિ સમથેહિ સમ્મતિ સમ્મુખાવિનયેન ચ યેભુય્યસિકાય ચ. સમ્મુખાવિનયેનેવ સમ્મમાનં યસ્મિં વિહારે ઉપ્પન્નં, તસ્મિંયેવ વા, અઞ્ઞત્થ વૂપસમેતું ગચ્છન્તાનં અન્તરામગ્ગે વા, યત્થ ગન્ત્વા સઙ્ઘસ્સ નિય્યાતિતં, તત્થ સઙ્ઘેન વા ગણેન વા વૂપસમેતું અસક્કોન્તે તત્થેવ ઉબ્બાહિકાય સમ્મતપુગ્ગલેહિ વા વિનિચ્છિતં સમ્મતિ. એવં સમ્મમાને પન તસ્મિં યા સઙ્ઘસમ્મુખતા ધમ્મસમ્મુખતા, વિનયસમ્મુખતા, પુગ્ગલસમ્મુખતા, અયં સમ્મુખાવિનયો નામ.
Tattha vivādādhikaraṇaṃ dvīhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca yebhuyyasikāya ca. Sammukhāvinayeneva sammamānaṃ yasmiṃ vihāre uppannaṃ, tasmiṃyeva vā, aññattha vūpasametuṃ gacchantānaṃ antarāmagge vā, yattha gantvā saṅghassa niyyātitaṃ, tattha saṅghena vā gaṇena vā vūpasametuṃ asakkonte tattheva ubbāhikāya sammatapuggalehi vā vinicchitaṃ sammati. Evaṃ sammamāne pana tasmiṃ yā saṅghasammukhatā dhammasammukhatā, vinayasammukhatā, puggalasammukhatā, ayaṃ sammukhāvinayo nāma.
તત્થ ચ કારકસઙ્ઘસ્સ સામગ્ગિવસેન સમ્મુખીભાવો સઙ્ઘસમ્મુખતા. સમેતબ્બસ્સ વત્થુનો ભૂતતા ધમ્મસમ્મુખતા. યથા તં સમેતબ્બં, તથેવ સમનં વિનયસમ્મુખતા. યો ચ વિવદતિ, યેન ચ વિવદતિ, તેસં ઉભિન્નં અત્તપચ્ચત્થિકાનં સમ્મુખીભાવો પુગ્ગલસમ્મુખતા. ઉબ્બાહિકાય વૂપસમે પનેત્થ સઙ્ઘસમ્મુખતા પરિહાયતિ. એવં તાવ સમ્મુખાવિનયેનેવ સમ્મતિ.
Tattha ca kārakasaṅghassa sāmaggivasena sammukhībhāvo saṅghasammukhatā. Sametabbassa vatthuno bhūtatā dhammasammukhatā. Yathā taṃ sametabbaṃ, tatheva samanaṃ vinayasammukhatā. Yo ca vivadati, yena ca vivadati, tesaṃ ubhinnaṃ attapaccatthikānaṃ sammukhībhāvo puggalasammukhatā. Ubbāhikāya vūpasame panettha saṅghasammukhatā parihāyati. Evaṃ tāva sammukhāvinayeneva sammati.
સચે પનેવમ્પિ ન સમ્મતિ, અથ નં ઉબ્બાહિકાય સમ્મતા ભિક્ખૂ ‘‘ન મયં સક્કોમ વૂપસમેતુ’’ન્તિ સઙ્ઘસ્સેવ નિય્યાતેન્તિ. તતો સઙ્ઘો પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં ભિક્ખું સલાકગ્ગાહકં સમ્મન્નિત્વા તેન ગુળ્હકવિવટકસકણ્ણજપ્પકેસુ તીસુ સલાકગ્ગાહેસુ અઞ્ઞતરવસેન સલાકં ગાહેત્વા સન્નિપતિતપરિસાય ધમ્મવાદીનં યેભુય્યતાય યથા તે ધમ્મવાદિનો વદન્તિ, એવં વૂપસન્તં અધિકરણં સમ્મુખાવિનયેન ચ યેભુય્યસિકાય ચ વૂપસન્તં હોતિ. તત્થ સમ્મુખાવિનયો વુત્તનયો એવ. યં પન યેભુય્યસિકાય કમ્મસ્સ કરણં, અયં યેભુય્યસિકા નામ. એવં વિવાદાધિકરણં દ્વીહિ સમથેહિ સમ્મતિ.
Sace panevampi na sammati, atha naṃ ubbāhikāya sammatā bhikkhū ‘‘na mayaṃ sakkoma vūpasametu’’nti saṅghasseva niyyātenti. Tato saṅgho pañcaṅgasamannāgataṃ bhikkhuṃ salākaggāhakaṃ sammannitvā tena guḷhakavivaṭakasakaṇṇajappakesu tīsu salākaggāhesu aññataravasena salākaṃ gāhetvā sannipatitaparisāya dhammavādīnaṃ yebhuyyatāya yathā te dhammavādino vadanti, evaṃ vūpasantaṃ adhikaraṇaṃ sammukhāvinayena ca yebhuyyasikāya ca vūpasantaṃ hoti. Tattha sammukhāvinayo vuttanayo eva. Yaṃ pana yebhuyyasikāya kammassa karaṇaṃ, ayaṃ yebhuyyasikā nāma. Evaṃ vivādādhikaraṇaṃ dvīhi samathehi sammati.
અનુવાદાધિકરણં ચતૂહિ સમથેહિ સમ્મતિ સમ્મુખાવિનયેન ચ સતિવિનયેન ચ અમૂળ્હવિનયેન ચ તસ્સપાપિયસિકાય ચ. સમ્મુખાવિનયેનેવ સમ્મમાનં યો ચ અનુવદતિ, યઞ્ચ અનુવદતિ, તેસં વચનં સુત્વા, સચે કાચિ આપત્તિ નત્થિ, ઉભો ખમાપેત્વા, સચે અત્થિ, અયં નામેત્થ આપત્તીતિ એવં વિનિચ્છિતં વૂપસમ્મતિ. તત્થ સમ્મુખાવિનયલક્ખણં વુત્તનયમેવ.
Anuvādādhikaraṇaṃ catūhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca sativinayena ca amūḷhavinayena ca tassapāpiyasikāya ca. Sammukhāvinayeneva sammamānaṃ yo ca anuvadati, yañca anuvadati, tesaṃ vacanaṃ sutvā, sace kāci āpatti natthi, ubho khamāpetvā, sace atthi, ayaṃ nāmettha āpattīti evaṃ vinicchitaṃ vūpasammati. Tattha sammukhāvinayalakkhaṇaṃ vuttanayameva.
યદા પન ખીણાસવસ્સ ભિક્ખુનો અમૂલિકાય સીલવિપત્તિયા અનુદ્ધંસિતસ્સ સતિવિનયં યાચમાનસ્સ સઙ્ઘો ઞત્તિચતુત્થેન કમ્મેન સતિવિનયં દેતિ, તદા સમ્મુખાવિનયેન ચ સતિવિનયેન ચ વૂપસન્તં હોતિ. દિન્ને પન સતિવિનયે પુન તસ્મિં પુગ્ગલે કસ્સચિ અનુવાદો ન રુહતિ.
Yadā pana khīṇāsavassa bhikkhuno amūlikāya sīlavipattiyā anuddhaṃsitassa sativinayaṃ yācamānassa saṅgho ñatticatutthena kammena sativinayaṃ deti, tadā sammukhāvinayena ca sativinayena ca vūpasantaṃ hoti. Dinne pana sativinaye puna tasmiṃ puggale kassaci anuvādo na ruhati.
યદા ઉમ્મત્તકો ભિક્ખુ ઉમ્માદવસેન કતે અસ્સામણકે અજ્ઝાચારે ‘‘સરતાયસ્મા એવરૂપિં આપત્તિ’’ન્તિ ભિક્ખૂહિ વુચ્ચમાનો – ‘‘ઉમ્મત્તકેન મે, આવુસો, એતં કતં, નાહં તં સરામી’’તિ ભણન્તોપિ ભિક્ખૂહિ ચોદિયમાનોવ પુન અચોદનત્થાય અમૂળ્હવિનયં યાચતિ, સઙ્ઘો ચસ્સ ઞત્તિચતુત્થેન કમ્મેન અમૂળ્હવિનયં દેતિ, તદા સમ્મુખાવિનયેન ચ અમૂળ્હવિનયેન ચ વૂપસન્તં હોતિ. દિન્ને પન અમૂળ્હવિનયે પુન તસ્મિં પુગ્ગલે કસ્સચિ તપ્પચ્ચયા અનુવાદો ન રુહતિ.
Yadā ummattako bhikkhu ummādavasena kate assāmaṇake ajjhācāre ‘‘saratāyasmā evarūpiṃ āpatti’’nti bhikkhūhi vuccamāno – ‘‘ummattakena me, āvuso, etaṃ kataṃ, nāhaṃ taṃ sarāmī’’ti bhaṇantopi bhikkhūhi codiyamānova puna acodanatthāya amūḷhavinayaṃ yācati, saṅgho cassa ñatticatutthena kammena amūḷhavinayaṃ deti, tadā sammukhāvinayena ca amūḷhavinayena ca vūpasantaṃ hoti. Dinne pana amūḷhavinaye puna tasmiṃ puggale kassaci tappaccayā anuvādo na ruhati.
યદા પન પારાજિકેન વા પારાજિકસામન્તેન વા ચોદિયમાનસ્સ અઞ્ઞેનાઞ્ઞં પટિચરતો પાપુસ્સન્નતાય પાપિયસ્સ પુગ્ગલસ્સ – ‘‘સચાયં અચ્છિન્નમૂલો ભવિસ્સતિ, સમ્મા વત્તિત્વા ઓસારણં લભિસ્સતિ, સચે છિન્નમૂલો, અયમેવસ્સ નાસના ભવિસ્સતી’’તિ મઞ્ઞમાનો સઙ્ઘો ઞત્તિચતુત્થેન કમ્મેન તસ્સપાપિયસિકં કરોતિ, તદા સમ્મુખાવિનયેન ચ તસ્સ પાપિયસિકાય ચ વૂપસન્તં હોતિ. એવં અનુવાદાધિકરણં ચતૂહિ સમથેહિ સમ્મતિ.
Yadā pana pārājikena vā pārājikasāmantena vā codiyamānassa aññenāññaṃ paṭicarato pāpussannatāya pāpiyassa puggalassa – ‘‘sacāyaṃ acchinnamūlo bhavissati, sammā vattitvā osāraṇaṃ labhissati, sace chinnamūlo, ayamevassa nāsanā bhavissatī’’ti maññamāno saṅgho ñatticatutthena kammena tassapāpiyasikaṃ karoti, tadā sammukhāvinayena ca tassa pāpiyasikāya ca vūpasantaṃ hoti. Evaṃ anuvādādhikaraṇaṃ catūhi samathehi sammati.
આપત્તાધિકરણં તીહિ સમથેહિ સમ્મતિ સમ્મુખાવિનયેન ચ પટિઞ્ઞાતકરણેન ચ તિણવત્થારકેન ચ. તસ્સ સમ્મુખાવિનયેનેવ વૂપસમો નત્થિ. યદા પન એકસ્સ વા ભિક્ખુનો સન્તિકે સઙ્ઘગણમજ્ઝેસુ વા ભિક્ખુ લહુકં આપત્તિં દેસેતિ, તદા આપત્તાધિકરણં સમ્મુખાવિનયેન ચ પટિઞ્ઞાતકરણેન ચ વૂપસમ્મતિ. તત્થ સમ્મુખાવિનયો તાવ યો ચ દેસેતિ, યસ્સ ચ દેસેતિ, તેસં સમ્મુખતા. સેસં વુત્તનયમેવ. પુગ્ગલસ્સ ચ ગણસ્સ ચ દેસનાકાલે સઙ્ઘસમ્મુખતા પરિહાયતિ. યં પનેત્થ ‘‘અહં, ભન્તે, ઇત્થન્નામં આપત્તિં અપન્નો’’તિ ચ, આમ ‘‘પસ્સામી’’તિ ચ પટિઞ્ઞાતાય ‘‘આયતિં સંવરેય્યાસી’’તિ કરણં, તં પટિઞ્ઞાતકરણં નામ. સઙ્ઘાદિસેસે પરિવાસાદિયાચના પટિઞ્ઞા, પરિવાસાદીનં દાનં પટિઞ્ઞાતકરણં નામ.
Āpattādhikaraṇaṃ tīhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena ca tiṇavatthārakena ca. Tassa sammukhāvinayeneva vūpasamo natthi. Yadā pana ekassa vā bhikkhuno santike saṅghagaṇamajjhesu vā bhikkhu lahukaṃ āpattiṃ deseti, tadā āpattādhikaraṇaṃ sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena ca vūpasammati. Tattha sammukhāvinayo tāva yo ca deseti, yassa ca deseti, tesaṃ sammukhatā. Sesaṃ vuttanayameva. Puggalassa ca gaṇassa ca desanākāle saṅghasammukhatā parihāyati. Yaṃ panettha ‘‘ahaṃ, bhante, itthannāmaṃ āpattiṃ apanno’’ti ca, āma ‘‘passāmī’’ti ca paṭiññātāya ‘‘āyatiṃ saṃvareyyāsī’’ti karaṇaṃ, taṃ paṭiññātakaraṇaṃ nāma. Saṅghādisese parivāsādiyācanā paṭiññā, parivāsādīnaṃ dānaṃ paṭiññātakaraṇaṃ nāma.
દ્વેપક્ખજાતા પન ભણ્ડનકારકા ભિક્ખૂ બહું અસ્સામણકં અજ્ઝાચારં ચરિત્વા પુન લજ્જિધમ્મે ઉપ્પન્ને ‘‘સચે મયં ઇમાહિ આપત્તીહિ અઞ્ઞમઞ્ઞં કારેસ્સામ, સિયાપિ તં અધિકરણં કક્ખળત્તાય સંવત્તેય્યા’’તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં આપત્તિયા કારાપને દોસં દિસ્વા યદા તિણવત્થારકકમ્મં કરોન્તિ, તદા આપત્તાધિકરણં સમ્મુખાવિનયેન ચ તિણવત્થારકેન ચ સમ્મતિ. તત્ર હિ યત્તકા હત્થપાસુપગતા ‘‘ન મે તં ખમતી’’તિ એવં દિટ્ઠાવિકમ્મં અકત્વા ‘‘દુક્કટં કમ્મં પુન કાતબ્બં કમ્મ’’ન્તિ ન ઉક્કોટેન્તિ, નિદ્દમ્પિ ઓક્કન્તા હોન્તિ, સબ્બેસમ્પિ ઠપેત્વા થુલ્લવજ્જઞ્ચ ગિહિપટિસંયુત્તઞ્ચ સબ્બાપત્તિયો વુટ્ઠહન્તિ. એવં આપત્તાધિકરણં તીહિ સમથેહિ સમ્મતિ. કિચ્ચાધિકરણં એકેન સમથેન સમ્મતિ સમ્મુખાવિનયેનેવ.
Dvepakkhajātā pana bhaṇḍanakārakā bhikkhū bahuṃ assāmaṇakaṃ ajjhācāraṃ caritvā puna lajjidhamme uppanne ‘‘sace mayaṃ imāhi āpattīhi aññamaññaṃ kāressāma, siyāpi taṃ adhikaraṇaṃ kakkhaḷattāya saṃvatteyyā’’ti aññamaññaṃ āpattiyā kārāpane dosaṃ disvā yadā tiṇavatthārakakammaṃ karonti, tadā āpattādhikaraṇaṃ sammukhāvinayena ca tiṇavatthārakena ca sammati. Tatra hi yattakā hatthapāsupagatā ‘‘na me taṃ khamatī’’ti evaṃ diṭṭhāvikammaṃ akatvā ‘‘dukkaṭaṃ kammaṃ puna kātabbaṃ kamma’’nti na ukkoṭenti, niddampi okkantā honti, sabbesampi ṭhapetvā thullavajjañca gihipaṭisaṃyuttañca sabbāpattiyo vuṭṭhahanti. Evaṃ āpattādhikaraṇaṃ tīhi samathehi sammati. Kiccādhikaraṇaṃ ekena samathena sammati sammukhāvinayeneva.
ઇમાનિ ચત્તારિ અધિકરણાનિ યથાનુરૂપં ઇમેહિ સત્તહિ સમથેહિ સમ્મન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘ઉપ્પન્નુપ્પન્નાનં અધિકરણાનં સમથાય વૂપસમાય સમ્મુખાવિનયો દાતબ્બો…પે॰… તિણવત્થારકો’’તિ. અયમેત્થ વિનિચ્છયનયો, વિત્થારો પન સમથક્ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૧૮૫) આગતોયેવ. વિનિચ્છયોપિસ્સ સમન્તપાસાદિકાય વુત્તો.
Imāni cattāri adhikaraṇāni yathānurūpaṃ imehi sattahi samathehi sammanti. Tena vuttaṃ ‘‘uppannuppannānaṃ adhikaraṇānaṃ samathāya vūpasamāya sammukhāvinayo dātabbo…pe… tiṇavatthārako’’ti. Ayamettha vinicchayanayo, vitthāro pana samathakkhandhake (cūḷava. 185) āgatoyeva. Vinicchayopissa samantapāsādikāya vutto.
૪૭. યો પનાયં ઇમસ્મિં સુત્તે ‘‘ઇધાનન્દ, ભિક્ખૂ વિવદન્તી’’તિઆદિકો વિત્થારો વુત્તો, સો એતેન નયેન સઙ્ખેપતોવ વુત્તોતિ વેદિતબ્બો. તત્થ ધમ્મોતિઆદીસુ સુત્તન્તપરિયાયેન તાવ દસ કુસલકમ્મપથા ધમ્મો, અકુસલકમ્મપથા અધમ્મો. તથા ‘‘ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ હેટ્ઠા આગતા સત્તતિંસ બોધિપક્ખિયધમ્મા, તયો સતિપટ્ઠાના તયો સમ્મપ્પધાના તયો ઇદ્ધિપાદા છ ઇન્દ્રિયાનિ છ બલાનિ અટ્ઠ બોજ્ઝઙ્ગા નવઙ્ગિકો મગ્ગો ચાતિ, ચત્તારો ઉપાદાના પઞ્ચ નીવરણાનીતિઆદયો સઙ્કલિટ્ઠધમ્મા ચાતિ અયં અધમ્મો.
47. Yo panāyaṃ imasmiṃ sutte ‘‘idhānanda, bhikkhū vivadantī’’tiādiko vitthāro vutto, so etena nayena saṅkhepatova vuttoti veditabbo. Tattha dhammotiādīsu suttantapariyāyena tāva dasa kusalakammapathā dhammo, akusalakammapathā adhammo. Tathā ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’ti heṭṭhā āgatā sattatiṃsa bodhipakkhiyadhammā, tayo satipaṭṭhānā tayo sammappadhānā tayo iddhipādā cha indriyāni cha balāni aṭṭha bojjhaṅgā navaṅgiko maggo cāti, cattāro upādānā pañca nīvaraṇānītiādayo saṅkaliṭṭhadhammā cāti ayaṃ adhammo.
તત્થ યંકિઞ્ચિ એકં અધમ્મકોટ્ઠાસં ગહેત્વા ‘‘ઇમં અધમ્મં ધમ્મોતિ કરિસ્સામ, એવં અમ્હાકં આચરિયકુલં નિય્યાનિકં ભવિસ્સતિ, મયઞ્ચ લોકે પાકટા ભવિસ્સામા’’તિ તં અધમ્મં ‘‘ધમ્મો અય’’ન્તિ કથેન્તા ધમ્મોતિ વિવદન્તિ. તત્થેવ ધમ્મકોટ્ઠાસેસુ એકં ગહેત્વા ‘‘અધમ્મો અય’’ન્તિ કથેન્તા અધમ્મોતિ વિવદન્તિ.
Tattha yaṃkiñci ekaṃ adhammakoṭṭhāsaṃ gahetvā ‘‘imaṃ adhammaṃ dhammoti karissāma, evaṃ amhākaṃ ācariyakulaṃ niyyānikaṃ bhavissati, mayañca loke pākaṭā bhavissāmā’’ti taṃ adhammaṃ ‘‘dhammo aya’’nti kathentā dhammoti vivadanti. Tattheva dhammakoṭṭhāsesu ekaṃ gahetvā ‘‘adhammo aya’’nti kathentā adhammoti vivadanti.
વિનયપરિયાયેન પન ભૂતેન વત્થુના ચોદેત્વા સારેત્વા યથાપટિઞ્ઞાય કાતબ્બકમ્મં ધમ્મો નામ, અભૂતેન પન વત્થુના અચોદેત્વા અસારેત્વા અપટિઞ્ઞાય કતબ્બકમ્મં અધમ્મો નામ. તેસુપિ અધમ્મં ‘‘ધમ્મો અય’’ન્તિ કથેન્તા ધમ્મોતિ વિવદન્તિ, ‘‘અધમ્મો અય’’ન્તિ કથેન્તા અધમ્મોતિ વિવદન્તિ.
Vinayapariyāyena pana bhūtena vatthunā codetvā sāretvā yathāpaṭiññāya kātabbakammaṃ dhammo nāma, abhūtena pana vatthunā acodetvā asāretvā apaṭiññāya katabbakammaṃ adhammo nāma. Tesupi adhammaṃ ‘‘dhammo aya’’nti kathentā dhammoti vivadanti, ‘‘adhammo aya’’nti kathentā adhammoti vivadanti.
સુત્તન્તપરિયાયેન પન રાગવિનયો દોસવિનયો મોહવિનયો સંવરો પહાનં પટિસઙ્ખાતિ અયં વિનયો નામ, રાગાદીનં અવિનયો અસંવરો અપ્પહાનં અપ્પટિસઙ્ખાતિ અયં અવિનયો નામ. વિનયપરિયાયેન વત્થુસમ્પત્તિ ઞત્તિસમ્પત્તિ અનુસાવનસમ્પત્તિ સીમસમ્પતિ પરિસસમ્પત્તીતિ અયં વિનયો નામ, વત્થુવિપત્તિ…પે॰… પરિસવિપત્તીતિ અયં અવિનયો નામ. તેસુપિ યંકિઞ્ચિ અવિનયં ‘‘વિનયો અય’’ન્તિ કથેન્તા વિનયોતિ વિવદન્તિ, વિનયં અવિનયોતિ કથેન્તા અવિનયોતિ વિવદન્તિ.
Suttantapariyāyena pana rāgavinayo dosavinayo mohavinayo saṃvaro pahānaṃ paṭisaṅkhāti ayaṃ vinayo nāma, rāgādīnaṃ avinayo asaṃvaro appahānaṃ appaṭisaṅkhāti ayaṃ avinayo nāma. Vinayapariyāyena vatthusampatti ñattisampatti anusāvanasampatti sīmasampati parisasampattīti ayaṃ vinayo nāma, vatthuvipatti…pe… parisavipattīti ayaṃ avinayo nāma. Tesupi yaṃkiñci avinayaṃ ‘‘vinayo aya’’nti kathentā vinayoti vivadanti, vinayaṃ avinayoti kathentā avinayoti vivadanti.
ધમ્મનેત્તિ સમનુમજ્જિતબ્બાતિ ધમ્મરજ્જુ અનુમજ્જિતબ્બા ઞાણેન ઘંસિતબ્બા ઉપપરિક્ખિતબ્બા. સા પનેસા ધમ્મનેત્તિ ‘‘ઇતિ ખો વચ્છ ઇમે દસ ધમ્મા અકુસલા દસ ધમ્મા કુસલા’’તિ એવં મહાવચ્છગોત્તસુત્તે (મ॰ નિ॰ ૨.૧૯૪) આગતાતિ વુત્તા. સા એવ વા હોતુ, યો વા ઇધ ધમ્મોતિ ચ વિનયો ચ વુત્તો. યથા તત્થ સમેતીતિ યથા તાય ધમ્મનેત્તિયા સમેતિ, ‘‘ધમ્મો ધમ્મોવ હોતિ, અધમ્મો અધમ્મોવ, વિનયો વિનયોવ હોતિ, અવિનયો અવિનયોવ’’. તથા તન્તિ એવં તં અધિકરણં વૂપસમેતબ્બં. એકચ્ચાનં અધિકરણાનન્તિ ઇધ વિવાદાધિકરણમેવ દસ્સિતં, સમ્મુખાવિનયો પન ન કિસ્મિઞ્ચિ અધિકરણે ન લબ્ભતિ.
Dhammanetti samanumajjitabbāti dhammarajju anumajjitabbā ñāṇena ghaṃsitabbā upaparikkhitabbā. Sā panesā dhammanetti ‘‘iti kho vaccha ime dasa dhammā akusalā dasa dhammā kusalā’’ti evaṃ mahāvacchagottasutte (ma. ni. 2.194) āgatāti vuttā. Sā eva vā hotu, yo vā idha dhammoti ca vinayo ca vutto. Yathā tattha sametīti yathā tāya dhammanettiyā sameti, ‘‘dhammo dhammova hoti, adhammo adhammova, vinayo vinayova hoti, avinayo avinayova’’. Tathā tanti evaṃ taṃ adhikaraṇaṃ vūpasametabbaṃ. Ekaccānaṃ adhikaraṇānanti idha vivādādhikaraṇameva dassitaṃ, sammukhāvinayo pana na kismiñci adhikaraṇe na labbhati.
૪૮. તં પનેતં યસ્મા દ્વીહિ સમથેહિ સમ્મતિ સમ્મુખાવિનયેન ચ યેભુય્યસિકાય ચ, તસ્મા હેટ્ઠા માતિકાય ઠપિતાનુક્કમેન ઇદાનિ સતિવિનયસ્સ વારે પત્તેપિ તં અવત્વા વિવાદાધિકરણયેવ તાવ દુતિયસમથં દસ્સેન્તો કથઞ્ચાનન્દ, યેભુય્યસિકાતિઆદિમાહ. તત્થ બહુતરાતિ અન્તમસો દ્વીહિ તીહિપિ અતિરેકતરા. સેસમેત્થ હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.
48. Taṃ panetaṃ yasmā dvīhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca yebhuyyasikāya ca, tasmā heṭṭhā mātikāya ṭhapitānukkamena idāni sativinayassa vāre pattepi taṃ avatvā vivādādhikaraṇayeva tāva dutiyasamathaṃ dassento kathañcānanda, yebhuyyasikātiādimāha. Tattha bahutarāti antamaso dvīhi tīhipi atirekatarā. Sesamettha heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
૪૯. ઇદાનિ હેટ્ઠા અવિત્થારિતં સતિવિનયં આદિં કત્વા વિત્થારિતાવસેસસમથે પટિપાટિયા વિત્થારેતું કથઞ્ચાનન્દ, સતિવિનયોતિઆદિમાહ. તત્થ પારાજિકસામન્તેન વાતિ દ્વે સામન્તાનિ ખન્ધસામન્તઞ્ચ આપત્તિસામન્તઞ્ચ. તત્થ પારાજિકાપત્તિક્ખન્ધો સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિક્ખન્ધો થુલ્લચ્ચય-પાચિત્તિય-પાટિદેસનીય-દુક્કટ-દુબ્ભાસિતાપત્તિક્ખન્ધોતિ એવં પુરિમસ્સ પચ્છિમખન્ધં ખન્ધસામન્તં નામ હોતિ. પઠમપારાજિકસ્સ પન પુબ્બભાગે દુક્કટં, સેસાનં થુલ્લચ્ચયન્તિ ઇદં આપત્તિસામન્તં નામ. તત્થ ખન્ધસામન્તે પારાજિકસામન્તં ગરુકાપત્તિ નામ હોતિ. સરતાયસ્માતિ સરતુ આયસ્મા. એકચ્ચાનં અધિકરણાનન્તિ ઇધ અનુવાદાધિકરણમેવ દસ્સિતં.
49. Idāni heṭṭhā avitthāritaṃ sativinayaṃ ādiṃ katvā vitthāritāvasesasamathe paṭipāṭiyā vitthāretuṃ kathañcānanda, sativinayotiādimāha. Tattha pārājikasāmantena vāti dve sāmantāni khandhasāmantañca āpattisāmantañca. Tattha pārājikāpattikkhandho saṅghādisesāpattikkhandho thullaccaya-pācittiya-pāṭidesanīya-dukkaṭa-dubbhāsitāpattikkhandhoti evaṃ purimassa pacchimakhandhaṃ khandhasāmantaṃ nāma hoti. Paṭhamapārājikassa pana pubbabhāge dukkaṭaṃ, sesānaṃ thullaccayanti idaṃ āpattisāmantaṃ nāma. Tattha khandhasāmante pārājikasāmantaṃ garukāpatti nāma hoti. Saratāyasmāti saratu āyasmā. Ekaccānaṃ adhikaraṇānanti idha anuvādādhikaraṇameva dassitaṃ.
૫૦. ભાસિતપરિક્કન્તન્તિ વાચાય ભાસિતં કાયેન ચ પરિક્કન્તં, પરક્કમિત્વા કતન્તિ અત્થો. એકચ્ચાનન્તિ ઇધાપિ અનુવાદાધિકરણમેવ અધિપ્પેતં. પટિઞ્ઞાતકરણે ‘‘એકચ્ચાન’’ન્તિ આપત્તાધિકરણં દસ્સિતં.
50.Bhāsitaparikkantanti vācāya bhāsitaṃ kāyena ca parikkantaṃ, parakkamitvā katanti attho. Ekaccānanti idhāpi anuvādādhikaraṇameva adhippetaṃ. Paṭiññātakaraṇe ‘‘ekaccāna’’nti āpattādhikaraṇaṃ dassitaṃ.
૫૨. દવાતિ સહસા. રવાતિ અઞ્ઞં ભણિતુકામેન અઞ્ઞં વુત્તં. એવં ખો, આનન્દ, તસ્સપાપિયસિકા હોતીતિ તસ્સપુગ્ગલસ્સ પાપુસ્સન્નતા પાપિયસિકા હોતિ. ઇમિના કમ્મસ્સ વત્થુ દસ્સિતં. એવરૂપસ્સ હિ પુગ્ગલસ્સ કમ્મં કાત્તબ્બં. કમ્મેન હિ અધિકરણસ્સ વૂપસમો હોતિ, ન પુગ્ગલસ્સ પાપુસ્સન્નતાય. ઇધાપિ ચ અનુવાદાધિકરણમેવ અધિકરણન્તિ વેદિતબ્બં.
52.Davāti sahasā. Ravāti aññaṃ bhaṇitukāmena aññaṃ vuttaṃ. Evaṃ kho, ānanda, tassapāpiyasikā hotīti tassapuggalassa pāpussannatā pāpiyasikā hoti. Iminā kammassa vatthu dassitaṃ. Evarūpassa hi puggalassa kammaṃ kāttabbaṃ. Kammena hi adhikaraṇassa vūpasamo hoti, na puggalassa pāpussannatāya. Idhāpi ca anuvādādhikaraṇameva adhikaraṇanti veditabbaṃ.
૫૩. કથઞ્ચાનન્દ , તિણવત્થારકોતિ એત્થ ઇદં કમ્મં તિણવત્થારકસદિસત્તા તિણવત્થારકોતિ વુત્તં. યથા હિ ગૂથં વા મુત્તં વા ઘટ્ટિયમાનં દુગ્ગન્ધતાય બાધતિ, તિણેહિ અવત્થરિત્વા સુપ્પટિચ્છાદિતસ્સ પનસ્સ સો ગન્ધો ન બાધતિ, એવમેવ યં અધિકરણં મૂલાનુમૂલં ગન્ત્વા વૂપસમિયમાનં કક્ખળત્તાય વાળત્તાય ભેદાય સંવત્તતિ, તં ઇમિના કમ્મેન વૂપસન્તં ગૂથં વિય તિણવત્થારકેન પટિચ્છન્નં વૂપસન્તં હોતીતિ ઇદં કમ્મં તિણવત્થારકસદિસત્તા તિણવત્થારકોતિ વુત્તં. તસ્સ ઇધાનન્દ, ભિક્ખૂનં ભણ્ડનજાતાનન્તિઆદિવચનેન આકારમત્તમેવ દસ્સિતં, ખન્ધકે આગતાયેવ પનેત્થ કમ્મવાચા પમાણં. ઠપેત્વા થુલ્લવજ્જં ઠપેત્વા ગિહિપટિસંયુત્તન્તિ. એત્થ પન થુલ્લવજ્જન્તિ થૂલ્લવજ્જં પારાજિકઞ્ચેવ સઙ્ઘાદિસેસઞ્ચ. ગિહિપટિસંયુત્તન્તિ ગિહીનં હીનેન ખુંસનવમ્ભનધમ્મિકપટિસ્સવેસુ આપન્ના આપત્તિ. અધિકરણાનન્તિ ઇધ આપત્તાધિકરણમેવ વેદિતબ્બં. કિચ્ચાધિકરણસ્સ પન વસેન ઇધ ન કિઞ્ચિ વુત્તં. કિઞ્ચાપિ ન વુત્તં, સમ્મુખાવિનયેનેવ પનસ્સ વૂપસમો હોતીતિ વેદિતબ્બો.
53.Kathañcānanda, tiṇavatthārakoti ettha idaṃ kammaṃ tiṇavatthārakasadisattā tiṇavatthārakoti vuttaṃ. Yathā hi gūthaṃ vā muttaṃ vā ghaṭṭiyamānaṃ duggandhatāya bādhati, tiṇehi avattharitvā suppaṭicchāditassa panassa so gandho na bādhati, evameva yaṃ adhikaraṇaṃ mūlānumūlaṃ gantvā vūpasamiyamānaṃ kakkhaḷattāya vāḷattāya bhedāya saṃvattati, taṃ iminā kammena vūpasantaṃ gūthaṃ viya tiṇavatthārakena paṭicchannaṃ vūpasantaṃ hotīti idaṃ kammaṃ tiṇavatthārakasadisattā tiṇavatthārakoti vuttaṃ. Tassa idhānanda, bhikkhūnaṃ bhaṇḍanajātānantiādivacanena ākāramattameva dassitaṃ, khandhake āgatāyeva panettha kammavācā pamāṇaṃ. Ṭhapetvā thullavajjaṃ ṭhapetvā gihipaṭisaṃyuttanti. Ettha pana thullavajjanti thūllavajjaṃ pārājikañceva saṅghādisesañca. Gihipaṭisaṃyuttanti gihīnaṃ hīnena khuṃsanavambhanadhammikapaṭissavesu āpannā āpatti. Adhikaraṇānanti idha āpattādhikaraṇameva veditabbaṃ. Kiccādhikaraṇassa pana vasena idha na kiñci vuttaṃ. Kiñcāpi na vuttaṃ, sammukhāvinayeneva panassa vūpasamo hotīti veditabbo.
૫૪. છયિમે , આનન્દ, ધમ્મા સારણીયાતિ હેટ્ઠા કલહવસેન સુત્તં આરદ્ધં, ઉપરિ સારણીયધમ્મા આગતા. ઇતિ યથાનુસન્ધિનાવ દેસના ગતા હોતિ. હેટ્ઠા કોસમ્બિયસુત્તે (મ॰ નિ॰ ૧.૪૯૮-૫૦૦) પન સોતાપત્તિમગ્ગસમ્માદિટ્ઠિ કથિતા, ઇમસ્મિં સુત્તે સોતાપત્તિફલસમ્માદિટ્ઠિ વુત્તાતિ વેદિતબ્બા. અણુન્તિ અપ્પસાવજ્જં. થૂલન્તિ મહાસાવજ્જં. સેસમેત્થ ઉત્તાનમેવાતિ.
54.Chayime, ānanda, dhammā sāraṇīyāti heṭṭhā kalahavasena suttaṃ āraddhaṃ, upari sāraṇīyadhammā āgatā. Iti yathānusandhināva desanā gatā hoti. Heṭṭhā kosambiyasutte (ma. ni. 1.498-500) pana sotāpattimaggasammādiṭṭhi kathitā, imasmiṃ sutte sotāpattiphalasammādiṭṭhi vuttāti veditabbā. Aṇunti appasāvajjaṃ. Thūlanti mahāsāvajjaṃ. Sesamettha uttānamevāti.
પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
સામગામસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sāmagāmasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૪. સામગામસુત્તં • 4. Sāmagāmasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૪. સામગામસુત્તવણ્ણના • 4. Sāmagāmasuttavaṇṇanā