Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ખુદ્દકપાઠ-અટ્ઠકથા • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā |
૧. સરણત્તયવણ્ણના
1. Saraṇattayavaṇṇanā
બુદ્ધવિભાવના
Buddhavibhāvanā
ઇદાનિ યં વુત્તં ‘‘બુદ્ધં સરણગમનં, ગમકઞ્ચ વિભાવયે’’તિ, તત્થ સબ્બધમ્મેસુ અપ્પટિહતઞાણનિમિત્તાનુત્તરવિમોક્ખાધિગમપરિભાવિતં ખન્ધસન્તાનમુપાદાય, પઞ્ઞત્તિતો સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણપદટ્ઠાનં વા સચ્ચાભિસમ્બોધિમુપાદાય પઞ્ઞત્તિતો સત્તવિસેસો બુદ્ધો. યથાહ –
Idāni yaṃ vuttaṃ ‘‘buddhaṃ saraṇagamanaṃ, gamakañca vibhāvaye’’ti, tattha sabbadhammesu appaṭihatañāṇanimittānuttaravimokkhādhigamaparibhāvitaṃ khandhasantānamupādāya, paññattito sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ vā saccābhisambodhimupādāya paññattito sattaviseso buddho. Yathāha –
‘‘બુદ્ધોતિ યો સો ભગવા સયમ્ભૂ અનાચરિયકો પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ સામં સચ્ચાનિ અભિસમ્બુજ્ઝિ, તત્થ ચ સબ્બઞ્ઞુતં પત્તો, બલેસુ ચ વસીભાવ’’ન્તિ (મહાનિ॰ ૧૯૨; ચૂળનિ॰ પારાયનત્થુતિગાથાનિદ્દેસ ૯૭; પટિ॰ મ॰ ૧.૧૬૧).
‘‘Buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto, balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.161).
અયં તાવ અત્થતો બુદ્ધવિભાવના.
Ayaṃ tāva atthato buddhavibhāvanā.
બ્યઞ્જનતો પન ‘‘બુજ્ઝિતાતિ બુદ્ધો, બોધેતાતિ બુદ્ધો’’તિ એવમાદિના નયેન વેદિતબ્બો. વુત્તઞ્ચેતં –
Byañjanato pana ‘‘bujjhitāti buddho, bodhetāti buddho’’ti evamādinā nayena veditabbo. Vuttañcetaṃ –
‘‘બુદ્ધોતિ કેનટ્ઠેન બુદ્ધો? બુજ્ઝિતા સચ્ચાનીતિ બુદ્ધો, બોધેતા પજાયાતિ બુદ્ધો, સબ્બઞ્ઞુતાય બુદ્ધો, સબ્બદસ્સાવિતાય બુદ્ધો, અનઞ્ઞનેય્યતાય બુદ્ધો, વિકસિતાય બુદ્ધો, ખીણાસવસઙ્ખાતેન બુદ્ધો, નિરુપક્કિલેસસઙ્ખાતેન બુદ્ધો, એકન્તવીતરાગોતિ બુદ્ધો, એકન્તવીતદોસોતિ બુદ્ધો, એકન્તવીતમોહોતિ બુદ્ધો, એકન્તનિક્કિલેસોતિ બુદ્ધો, એકાયનમગ્ગં ગતોતિ બુદ્ધો, એકો અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધોતિ બુદ્ધો, અબુદ્ધિવિહતત્તા બુદ્ધિપટિલાભા બુદ્ધો. બુદ્ધોતિ નેતં નામં માતરા કતં, ન પિતરા કતં, ન ભાતરા કતં, ન ભગિનિયા કતં, ન મિત્તામચ્ચેહિ કતં, ન ઞાતિસાલોહિતેહિ કતં, ન સમણબ્રાહ્મણેહિ કતં, ન દેવતાહિ કતં, વિમોક્ખન્તિકમેતં બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં બોધિયા મૂલે સહ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસ્સ પટિલાભા સચ્છિકા પઞ્ઞત્તિ યદિદં બુદ્ધો’’તિ (મહાનિ॰ ૧૯૨; ચૂળનિ॰ પારાયનત્થુતિગાથાનિદ્દેસ ૯૭; પટિ॰ મ॰ ૧.૧૬૨).
‘‘Buddhoti kenaṭṭhena buddho? Bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho, sabbaññutāya buddho, sabbadassāvitāya buddho, anaññaneyyatāya buddho, vikasitāya buddho, khīṇāsavasaṅkhātena buddho, nirupakkilesasaṅkhātena buddho, ekantavītarāgoti buddho, ekantavītadosoti buddho, ekantavītamohoti buddho, ekantanikkilesoti buddho, ekāyanamaggaṃ gatoti buddho, eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti buddho, abuddhivihatattā buddhipaṭilābhā buddho. Buddhoti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ buddho’’ti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.162).
એત્થ ચ યથા લોકે અવગન્તા અવગતોતિ વુચ્ચતિ, એવં બુજ્ઝિતા સચ્ચાનીતિ બુદ્ધો. યથા પણ્ણસોસા વાતા પણ્ણસુસાતિ વુચ્ચન્તિ, એવં બોધેતા પજાયાતિ બુદ્ધો. સબ્બઞ્ઞુતાય બુદ્ધોતિ સબ્બધમ્મબુજ્ઝનસમત્થાય બુદ્ધિયા બુદ્ધોતિ વુત્તં હોતિ. સબ્બદસ્સાવિતાય બુદ્ધોતિ સબ્બધમ્મબોધનસમત્થાય બુદ્ધિયા બુદ્ધોતિ વુત્તં હોતિ. અનઞ્ઞનેય્યતાય બુદ્ધોતિ અઞ્ઞેન અબોધિતો સયમેવ બુદ્ધત્તા બુદ્ધોતિ વુત્તં હોતિ. વિકસિતાય બુદ્ધોતિ નાનાગુણવિકસનતો પદુમમિવ વિકસનટ્ઠેન બુદ્ધોતિ વુત્તં હોતિ. ખીણાસવસઙ્ખાતેન બુદ્ધોતિ એવમાદીહિ ચિત્તસઙ્કોચકરધમ્મપહાનતો નિદ્દાક્ખયવિબુદ્ધો પુરિસો વિય સબ્બકિલેસનિદ્દાક્ખયવિબુદ્ધત્તા બુદ્ધોતિ વુત્તં હોતિ. એકાયનમગ્ગં ગતોતિ બુદ્ધોતિ બુદ્ધિયત્થાનં ગમનત્થપરિયાયતો યથા મગ્ગં ગતોપિ પુરિસો ગતોતિ વુચ્ચતિ, એવં એકાયનમગ્ગં ગતત્તાપિ બુદ્ધોતિ વુચ્ચતીતિ દસ્સેતું વુત્તં. એકો અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધોતિ બુદ્ધોતિ ન પરેહિ બુદ્ધત્તા બુદ્ધો, કિન્તુ સયમેવ અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધત્તા બુદ્ધોતિ વુત્તં હોતિ . અબુદ્ધિવિહતત્તા બુદ્ધિપટિલાભા બુદ્ધોતિ બુદ્ધિ બુદ્ધં બોધોતિ પરિયાયવચનમેતં. તત્થ યથા નીલરત્તગુણયોગતો ‘‘નીલો પટો, રત્તો પટો’’તિ વુચ્ચતિ, એવં બુદ્ધિગુણયોગતો બુદ્ધોતિ ઞાપેતું વુત્તં હોતિ. તતો પરં બુદ્ધોતિ નેતં નામન્તિ એવમાદિ અત્થમનુગતા અયં પઞ્ઞત્તીતિ બોધનત્થં વુત્તન્તિ એવરૂપેન નયેન સબ્બેસં પદાનં બુદ્ધસદ્દસ્સ સાધનસમત્થો અત્થો વેદિતબ્બો.
Ettha ca yathā loke avagantā avagatoti vuccati, evaṃ bujjhitā saccānīti buddho. Yathā paṇṇasosā vātā paṇṇasusāti vuccanti, evaṃ bodhetā pajāyāti buddho. Sabbaññutāya buddhoti sabbadhammabujjhanasamatthāya buddhiyā buddhoti vuttaṃ hoti. Sabbadassāvitāya buddhoti sabbadhammabodhanasamatthāya buddhiyā buddhoti vuttaṃ hoti. Anaññaneyyatāya buddhoti aññena abodhito sayameva buddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Vikasitāya buddhoti nānāguṇavikasanato padumamiva vikasanaṭṭhena buddhoti vuttaṃ hoti. Khīṇāsavasaṅkhātena buddhoti evamādīhi cittasaṅkocakaradhammapahānato niddākkhayavibuddho puriso viya sabbakilesaniddākkhayavibuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Ekāyanamaggaṃ gatoti buddhoti buddhiyatthānaṃ gamanatthapariyāyato yathā maggaṃ gatopi puriso gatoti vuccati, evaṃ ekāyanamaggaṃ gatattāpi buddhoti vuccatīti dassetuṃ vuttaṃ. Eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti buddhoti na parehi buddhattā buddho, kintu sayameva anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti . Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhā buddhoti buddhi buddhaṃ bodhoti pariyāyavacanametaṃ. Tattha yathā nīlarattaguṇayogato ‘‘nīlo paṭo, ratto paṭo’’ti vuccati, evaṃ buddhiguṇayogato buddhoti ñāpetuṃ vuttaṃ hoti. Tato paraṃ buddhoti netaṃ nāmanti evamādi atthamanugatā ayaṃ paññattīti bodhanatthaṃ vuttanti evarūpena nayena sabbesaṃ padānaṃ buddhasaddassa sādhanasamattho attho veditabbo.
અયં બ્યઞ્જનતોપિ બુદ્ધવિભાવના.
Ayaṃ byañjanatopi buddhavibhāvanā.
સરણગમનગમકવિભાવના
Saraṇagamanagamakavibhāvanā
ઇદાનિ સરણગમનાદીસુ હિંસતીતિ સરણં, સરણગતાનં તેનેવ સરણગમનેન ભયં સન્તાસં દુક્ખં દુગ્ગતિં પરિક્કિલેસં હિંસતિ વિધમતિ નીહરતિ નિરોધેતીતિ અત્થો. અથ વા હિતે પવત્તનેન અહિતા ચ નિવત્તનેન સત્તાનં ભયં હિંસતીતિ બુદ્ધો, ભવકન્તારા ઉત્તરણેન અસ્સાસદાનેન ચ ધમ્મો, અપ્પકાનમ્પિ કારાનં વિપુલફલપટિલાભકરણેન સઙ્ઘો. તસ્મા ઇમિનાપિ પરિયાયેન તં રતનત્તયં સરણં. તપ્પસાદતગ્ગરુતાહિ વિહતવિદ્ધંસિતકિલેસો તપ્પરાયણતાકારપ્પવત્તો અપરપ્પચ્ચયો વા ચિત્તુપ્પાદો સરણગમનં. તંસમઙ્ગી સત્તો તં સરણં ગચ્છતિ, વુત્તપ્પકારેન ચિત્તુપ્પાદેન ‘‘એસ મે સરણં, એસ મે પરાયણ’’ન્તિ એવમેતં ઉપેતીતિ અત્થો . ઉપેન્તો ચ ‘‘એતે મયં, ભન્તે, ભગવન્તં સરણં ગચ્છામ, ધમ્મઞ્ચ, ઉપાસકે નો ભગવા ધારેતૂ’’તિ તપુસ્સભલ્લિકાદયો વિય સમાદાનેન વા, ‘‘સત્થા મે, ભન્તે, ભગવા, સાવકોહમસ્મી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૨.૧૫૪) મહાકસ્સપાદયો વિય સિસ્સભાવૂપગમનેન વા, ‘‘એવં વુત્તે બ્રહ્માયુ બ્રાહ્મણો ઉટ્ઠાયાસના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા તિક્ખત્તું ઉદાનં ઉદાનેસિ ‘નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ. નમો તસ્સ…પે॰… સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સા’’’તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૩૮૮) બ્રહ્માયુઆદયો વિય તપ્પોણત્તેન વા, કમ્મટ્ઠાનાનુયોગિનો વિય અત્તસન્નિય્યાતનેન વા, અરિયપુગ્ગલા વિય સરણગમનુપક્કિલેસસમુચ્છેદેન વાતિ અનેકપ્પકારં વિસયતો કિચ્ચતો ચ ઉપેતિ.
Idāni saraṇagamanādīsu hiṃsatīti saraṇaṃ, saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ dukkhaṃ duggatiṃ parikkilesaṃ hiṃsati vidhamati nīharati nirodhetīti attho. Atha vā hite pavattanena ahitā ca nivattanena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsatīti buddho, bhavakantārā uttaraṇena assāsadānena ca dhammo, appakānampi kārānaṃ vipulaphalapaṭilābhakaraṇena saṅgho. Tasmā imināpi pariyāyena taṃ ratanattayaṃ saraṇaṃ. Tappasādataggarutāhi vihataviddhaṃsitakileso tapparāyaṇatākārappavatto aparappaccayo vā cittuppādo saraṇagamanaṃ. Taṃsamaṅgī satto taṃ saraṇaṃ gacchati, vuttappakārena cittuppādena ‘‘esa me saraṇaṃ, esa me parāyaṇa’’nti evametaṃ upetīti attho . Upento ca ‘‘ete mayaṃ, bhante, bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma, dhammañca, upāsake no bhagavā dhāretū’’ti tapussabhallikādayo viya samādānena vā, ‘‘satthā me, bhante, bhagavā, sāvakohamasmī’’ti (saṃ. ni. 2.154) mahākassapādayo viya sissabhāvūpagamanena vā, ‘‘evaṃ vutte brahmāyu brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvā tikkhattuṃ udānaṃ udānesi ‘namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa. Namo tassa…pe… sammāsambuddhassā’’’ti (ma. ni. 2.388) brahmāyuādayo viya tappoṇattena vā, kammaṭṭhānānuyogino viya attasanniyyātanena vā, ariyapuggalā viya saraṇagamanupakkilesasamucchedena vāti anekappakāraṃ visayato kiccato ca upeti.
અયં સરણગમનસ્સ ગમકસ્સ ચ વિભાવના.
Ayaṃ saraṇagamanassa gamakassa ca vibhāvanā.
ભેદાભેદફલદીપના
Bhedābhedaphaladīpanā
ઇદાનિ ‘‘ભેદાભેદં ફલઞ્ચાપિ, ગમનીયઞ્ચ દીપયે’’તિ વુત્તાનં ભેદાદીનં અયં દીપના, એવં સરણગતસ્સ પુગ્ગલસ્સ દુવિધો સરણગમનભેદો – સાવજ્જો ચ અનવજ્જો ચ. અનવજ્જો કાલકિરિયાય, સાવજ્જો અઞ્ઞસત્થરિ વુત્તપ્પકારપ્પવત્તિયા, તસ્મિઞ્ચ વુત્તપ્પકારવિપરીતપ્પવત્તિયા. સો દુવિધોપિ પુથુજ્જનાનમેવ. બુદ્ધગુણેસુ અઞ્ઞાણસંસયમિચ્છાઞાણપ્પવત્તિયા અનાદરાદિપ્પવત્તિયા ચ તેસં સરણં સંકિલિટ્ઠં હોતિ. અરિયપુગ્ગલા પન અભિન્નસરણા ચેવ અસંકિલિટ્ઠસરણા ચ હોન્તિ. યથાહ ‘‘અટ્ઠાનમેતં, ભિક્ખવે, અનવકાસો, યં દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો અઞ્ઞં સત્થારં ઉદ્દિસેય્યા’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૨૭૬; મ॰ નિ॰ ૩.૧૨૮; વિભ॰ ૮૦૯). પુથુજ્જના તુ યાવદેવ સરણભેદં ન પાપુણન્તિ, તાવદેવ અભિન્નસરણા. સાવજ્જોવ નેસં સરણભેદો, સંકિલેસો ચ અનિટ્ઠફલદો હોતિ. અનવજ્જો અવિપાકત્તા અફલો, અભેદો પન ફલતો ઇટ્ઠમેવ ફલં દેતિ.
Idāni ‘‘bhedābhedaṃ phalañcāpi, gamanīyañca dīpaye’’ti vuttānaṃ bhedādīnaṃ ayaṃ dīpanā, evaṃ saraṇagatassa puggalassa duvidho saraṇagamanabhedo – sāvajjo ca anavajjo ca. Anavajjo kālakiriyāya, sāvajjo aññasatthari vuttappakārappavattiyā, tasmiñca vuttappakāraviparītappavattiyā. So duvidhopi puthujjanānameva. Buddhaguṇesu aññāṇasaṃsayamicchāñāṇappavattiyā anādarādippavattiyā ca tesaṃ saraṇaṃ saṃkiliṭṭhaṃ hoti. Ariyapuggalā pana abhinnasaraṇā ceva asaṃkiliṭṭhasaraṇā ca honti. Yathāha ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo aññaṃ satthāraṃ uddiseyyā’’ti (a. ni. 1.276; ma. ni. 3.128; vibha. 809). Puthujjanā tu yāvadeva saraṇabhedaṃ na pāpuṇanti, tāvadeva abhinnasaraṇā. Sāvajjova nesaṃ saraṇabhedo, saṃkileso ca aniṭṭhaphalado hoti. Anavajjo avipākattā aphalo, abhedo pana phalato iṭṭhameva phalaṃ deti.
યથાહ –
Yathāha –
‘‘યેકેચિ બુદ્ધં સરણં ગતાસે, ન તે ગમિસ્સન્તિ અપાયભૂમિં;
‘‘Yekeci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
પહાય માનુસં દેહં, દેવકાયં પરિપૂરેસ્સન્તી’’તિ. (દી॰ નિ॰ ૨.૩૩૨; સં॰ નિ॰ ૧.૩૭);
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);
તત્ર ચ યે સરણગમનુપક્કિલેસસમુચ્છેદેન સરણં ગતા, તે અપાયં ન ગમિસ્સન્તિ. ઇતરે પન સરણગમનેન ન ગમિસ્સન્તીતિ એવં ગાથાય અધિપ્પાયો વેદિતબ્બો.
Tatra ca ye saraṇagamanupakkilesasamucchedena saraṇaṃ gatā, te apāyaṃ na gamissanti. Itare pana saraṇagamanena na gamissantīti evaṃ gāthāya adhippāyo veditabbo.
અયં તાવ ભેદાભેદફલદીપના.
Ayaṃ tāva bhedābhedaphaladīpanā.
ગમનીયદીપના
Gamanīyadīpanā
ગમનીયદીપનાયં ચોદકો આહ – ‘‘બુદ્ધં સરણં ગચ્છામી’’તિ એત્થ યો બુદ્ધં સરણં ગચ્છતિ, એસ બુદ્ધં વા ગચ્છેય્ય સરણં વા, ઉભયથાપિ ચ એકસ્સ વચનં નિરત્થકં. કસ્મા? ગમનકિરિયાય કમ્મદ્વયાભાવતો. ન હેત્થ ‘‘અજં ગામં નેતી’’તિઆદીસુ વિય દ્વિકમ્મકત્તં અક્ખરચિન્તકા ઇચ્છન્તિ.
Gamanīyadīpanāyaṃ codako āha – ‘‘buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti ettha yo buddhaṃ saraṇaṃ gacchati, esa buddhaṃ vā gaccheyya saraṇaṃ vā, ubhayathāpi ca ekassa vacanaṃ niratthakaṃ. Kasmā? Gamanakiriyāya kammadvayābhāvato. Na hettha ‘‘ajaṃ gāmaṃ netī’’tiādīsu viya dvikammakattaṃ akkharacintakā icchanti.
‘‘ગચ્છતેવ પુબ્બં દિસં, ગચ્છતિ પચ્છિમં દિસ’’ન્તિઆદીસુ (સં॰ નિ॰ ૧.૧૫૯; ૩.૮૭) વિય સાત્થકમેવાતિ ચે? ન, બુદ્ધસરણાનં સમાનાધિકરણભાવસ્સાનધિપ્પેતતો. એતેસઞ્હિ સમાનાધિકરણભાવે અધિપ્પેતે પટિહતચિત્તોપિ બુદ્ધં ઉપસઙ્કમન્તો બુદ્ધં સરણં ગતો સિયા. યઞ્હિ તં બુદ્ધોતિ વિસેસિતં સરણં, તમેવેસ ગતોતિ. ‘‘એતં ખો સરણં ખેમં, એતં સરણમુત્તમ’’ન્તિ (ધ॰ પ॰ ૧૯૨) વચનતો સમાનાધિકરણત્તમેવાતિ ચે? ન, તત્થેવ તબ્ભાવતો. તત્થેવ હિ ગાથાપદે એતં બુદ્ધાદિરતનત્તયં સરણગતાનં ભયહરણત્તસઙ્ખાતે સરણભાવે અબ્યભિચરણતો ‘‘ખેમમુત્તમઞ્ચ સરણ’’ન્તિ અયં સમાનાધિકરણભાવો અધિપ્પેતો, અઞ્ઞત્થ તુ ગમિસમ્બન્ધે સતિ સરણગમનસ્સ અપ્પસિદ્ધિતો અનધિપ્પેતોતિ અસાધકમેતં. ‘‘એતં સરણમાગમ્મ, સબ્બદુક્ખા પમુચ્ચતી’’તિ એત્થ ગમિસમ્બન્ધેપિ સરણગમનપસિદ્ધિતો સમાનાધિકરણત્તમેવાતિ ચે? ન પુબ્બે વુત્તદોસપ્પસઙ્ગતો. તત્રાપિ હિ સમાનાધિકરણભાવે સતિ એતં બુદ્ધધમ્મસઙ્ઘસરણં પટિહતચિત્તોપિ આગમ્મ સબ્બદુક્ખા પમુચ્ચેય્યાતિ એવં પુબ્બે વુત્તદોસપ્પસઙ્ગો એવ સિયા, ન ચ નો દોસેન અત્થિ અત્થોતિ અસાધકમેતં. યથા ‘‘મમઞ્હિ, આનન્દ, કલ્યાણમિત્તં આગમ્મ જાતિધમ્મા સત્તા જાતિયા પરિમુચ્ચન્તી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૧.૧૨૯) એત્થ ભગવતો કલ્યાણમિત્તસ્સ આનુભાવેન પરિમુચ્ચમાના સત્તા ‘‘કલ્યાણમિત્તં આગમ્મ પરિમુચ્ચન્તી’’તિ વુત્તા. એવમિધાપિ બુદ્ધધમ્મસઙ્ઘસ્સ સરણસ્સાનુભાવેન મુચ્ચમાનો ‘‘એતં સરણમાગમ્મ, સબ્બદુક્ખા પમુચ્ચતી’’તિ વુત્તોતિ એવમેત્થ અધિપ્પાયો વેદિતબ્બો.
‘‘Gacchateva pubbaṃ disaṃ, gacchati pacchimaṃ disa’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.159; 3.87) viya sātthakamevāti ce? Na, buddhasaraṇānaṃ samānādhikaraṇabhāvassānadhippetato. Etesañhi samānādhikaraṇabhāve adhippete paṭihatacittopi buddhaṃ upasaṅkamanto buddhaṃ saraṇaṃ gato siyā. Yañhi taṃ buddhoti visesitaṃ saraṇaṃ, tamevesa gatoti. ‘‘Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, etaṃ saraṇamuttama’’nti (dha. pa. 192) vacanato samānādhikaraṇattamevāti ce? Na, tattheva tabbhāvato. Tattheva hi gāthāpade etaṃ buddhādiratanattayaṃ saraṇagatānaṃ bhayaharaṇattasaṅkhāte saraṇabhāve abyabhicaraṇato ‘‘khemamuttamañca saraṇa’’nti ayaṃ samānādhikaraṇabhāvo adhippeto, aññattha tu gamisambandhe sati saraṇagamanassa appasiddhito anadhippetoti asādhakametaṃ. ‘‘Etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti ettha gamisambandhepi saraṇagamanapasiddhito samānādhikaraṇattamevāti ce? Na pubbe vuttadosappasaṅgato. Tatrāpi hi samānādhikaraṇabhāve sati etaṃ buddhadhammasaṅghasaraṇaṃ paṭihatacittopi āgamma sabbadukkhā pamucceyyāti evaṃ pubbe vuttadosappasaṅgo eva siyā, na ca no dosena atthi atthoti asādhakametaṃ. Yathā ‘‘mamañhi, ānanda, kalyāṇamittaṃ āgamma jātidhammā sattā jātiyā parimuccantī’’ti (saṃ. ni. 1.129) ettha bhagavato kalyāṇamittassa ānubhāvena parimuccamānā sattā ‘‘kalyāṇamittaṃ āgamma parimuccantī’’ti vuttā. Evamidhāpi buddhadhammasaṅghassa saraṇassānubhāvena muccamāno ‘‘etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti vuttoti evamettha adhippāyo veditabbo.
એવં સબ્બથાપિ ન બુદ્ધસ્સ ગમનીયત્તં યુજ્જતિ, ન સરણસ્સ, ન ઉભયેસં, ઇચ્છિતબ્બઞ્ચ ગચ્છામીતિ નિદ્દિટ્ઠસ્સ ગમકસ્સ ગમનીયં, તતો વત્તબ્બા એત્થ યુત્તીતિ. વુચ્ચતે –
Evaṃ sabbathāpi na buddhassa gamanīyattaṃ yujjati, na saraṇassa, na ubhayesaṃ, icchitabbañca gacchāmīti niddiṭṭhassa gamakassa gamanīyaṃ, tato vattabbā ettha yuttīti. Vuccate –
બુદ્ધોયેવેત્થ ગમનીયો, ગમનાકારદસ્સનત્થં તુ તં સરણવચનં, બુદ્ધં સરણન્તિ ગચ્છામિ. એસ મે સરણં, એસ મે પરાયણં, અઘસ્સ, તાતા, હિતસ્સ ચ વિધાતાતિ ઇમિના અધિપ્પાયેન એતં ગચ્છામિ ભજામિ સેવામિ પયિરુપાસામિ, એવં વા જાનામિ બુજ્ઝામીતિ. યેસઞ્હિ ધાતૂનં ગતિઅત્થો બુદ્ધિપિ તેસં અત્થોતિ. ઇતિ-સદ્દસ્સ અપ્પયોગા અયુત્તમિતિ ચે? તં ન. તત્થ સિયા – યદિ ચેત્થ એવમત્થો ભવેય્ય, તતો ‘‘અનિચ્ચં રૂપં અનિચ્ચં રૂપન્તિ યથાભૂતં પજાનાતી’’તિ એવમાદીસુ (સં॰ નિ॰ ૩.૫૫, ૮૫) વિય ઇતિ-સદ્દો પયુત્તો સિયા, ન ચ પયુત્તો, તસ્મા અયુત્તમેતન્તિ. તઞ્ચ ન, કસ્મા? તદત્થસમ્ભવા. ‘‘યો ચ બુદ્ધઞ્ચ ધમ્મઞ્ચ સઙ્ઘઞ્ચ સરણં ગતો’’તિ એવમાદીસુ (ધ॰ પ॰ ૧૯૦) વિય ઇધાપિ ઇતિ-સદ્દસ્સ અત્થો સમ્ભવતિ, ન ચ વિજ્જમાનત્થસમ્ભવા ઇતિ-સદ્દા સબ્બત્થ પયુજ્જન્તિ, અપ્પયુત્તસ્સાપેત્થ પયુત્તસ્સ વિય ઇતિ-સદ્દસ્સ અત્થો વિઞ્ઞાતબ્બો અઞ્ઞેસુ ચ એવંજાતિકેસુ, તસ્મા અદોસો એવ સોતિ. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તીહિ સરણગમનેહિ પબ્બજ્જ’’ન્તિઆદીસુ (મહાવ॰ ૩૪) સરણસ્સેવ ગમનીયતો યં વુત્તં ‘‘ગમનાકારદસ્સનત્થં તુ સરણવચન’’ન્તિ, તં ન યુત્તમિતિ ચે. તં નાયુત્તં. કસ્મા? તદત્થસમ્ભવા એવ. તત્રાપિ હિ તસ્સ અત્થો સમ્ભવતિ, યતો પુબ્બસદિસમેવ અપ્પયુત્તોપિ પયુત્તો વિય વેદિતબ્બો. ઇતરથા હિ પુબ્બે વુત્તદોસપ્પસઙ્ગો એવ સિયા, તસ્મા યથાનુસિટ્ઠમેવ ગહેતબ્બં.
Buddhoyevettha gamanīyo, gamanākāradassanatthaṃ tu taṃ saraṇavacanaṃ, buddhaṃ saraṇanti gacchāmi. Esa me saraṇaṃ, esa me parāyaṇaṃ, aghassa, tātā, hitassa ca vidhātāti iminā adhippāyena etaṃ gacchāmi bhajāmi sevāmi payirupāsāmi, evaṃ vā jānāmi bujjhāmīti. Yesañhi dhātūnaṃ gatiattho buddhipi tesaṃ atthoti. Iti-saddassa appayogā ayuttamiti ce? Taṃ na. Tattha siyā – yadi cettha evamattho bhaveyya, tato ‘‘aniccaṃ rūpaṃ aniccaṃ rūpanti yathābhūtaṃ pajānātī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 3.55, 85) viya iti-saddo payutto siyā, na ca payutto, tasmā ayuttametanti. Tañca na, kasmā? Tadatthasambhavā. ‘‘Yo ca buddhañca dhammañca saṅghañca saraṇaṃ gato’’ti evamādīsu (dha. pa. 190) viya idhāpi iti-saddassa attho sambhavati, na ca vijjamānatthasambhavā iti-saddā sabbattha payujjanti, appayuttassāpettha payuttassa viya iti-saddassa attho viññātabbo aññesu ca evaṃjātikesu, tasmā adoso eva soti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, tīhi saraṇagamanehi pabbajja’’ntiādīsu (mahāva. 34) saraṇasseva gamanīyato yaṃ vuttaṃ ‘‘gamanākāradassanatthaṃ tu saraṇavacana’’nti, taṃ na yuttamiti ce. Taṃ nāyuttaṃ. Kasmā? Tadatthasambhavā eva. Tatrāpi hi tassa attho sambhavati, yato pubbasadisameva appayuttopi payutto viya veditabbo. Itarathā hi pubbe vuttadosappasaṅgo eva siyā, tasmā yathānusiṭṭhameva gahetabbaṃ.
અયં ગમનીયદીપના.
Ayaṃ gamanīyadīpanā.
ધમ્મસઙ્ઘસરણવિભાવના
Dhammasaṅghasaraṇavibhāvanā
ઇદાનિ યં વુત્તં ‘‘ધમ્મં સરણમિચ્ચાદિ, દ્વયેપેસ નયો મતો’’તિ એત્થ વુચ્ચતે – ય્વાયં ‘‘બુદ્ધં સરણં ગચ્છામી’’તિ એત્થ અત્થવણ્ણનાનયો વુત્તો, ‘‘ધમ્મં સરણં ગચ્છામિ, સઙ્ઘં સરણં ગચ્છામી’’તિ એતસ્મિમ્પિ પદદ્વયે એસોવ વેદિતબ્બો. તત્રાપિ હિ ધમ્મસઙ્ઘાનં અત્થતો બ્યઞ્જનતો ચ વિભાવનમત્તમેવ અસદિસં, સેસં વુત્તસદિસમેવ. યતો યદેવેત્થ અસદિસં, તં વુચ્ચતે – મગ્ગફલનિબ્બાનાનિ ધમ્મોતિ એકે. ભાવિતમગ્ગાનં સચ્છિકતનિબ્બાનાનઞ્ચ અપાયેસુ અપતનભાવેન ધારણતો પરમસ્સાસવિધાનતો ચ મગ્ગવિરાગા એવ ઇમસ્મિં અત્થે ધમ્મોતિ અમ્હાકં ખન્તિ, અગ્ગપ્પસાદસુત્તઞ્ચેવ સાધકં. વુત્તઞ્ચેત્થ ‘‘યાવતા, ભિક્ખવે, ધમ્મા સઙ્ખતા , અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો તેસં અગ્ગમક્ખાયતી’’તિ એવમાદિ (અ॰ નિ॰ ૪.૩૪; ઇતિવુ॰ ૯૦).
Idāni yaṃ vuttaṃ ‘‘dhammaṃ saraṇamiccādi, dvayepesa nayo mato’’ti ettha vuccate – yvāyaṃ ‘‘buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti ettha atthavaṇṇanānayo vutto, ‘‘dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi, saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti etasmimpi padadvaye esova veditabbo. Tatrāpi hi dhammasaṅghānaṃ atthato byañjanato ca vibhāvanamattameva asadisaṃ, sesaṃ vuttasadisameva. Yato yadevettha asadisaṃ, taṃ vuccate – maggaphalanibbānāni dhammoti eke. Bhāvitamaggānaṃ sacchikatanibbānānañca apāyesu apatanabhāvena dhāraṇato paramassāsavidhānato ca maggavirāgā eva imasmiṃ atthe dhammoti amhākaṃ khanti, aggappasādasuttañceva sādhakaṃ. Vuttañcettha ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā , ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti evamādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).
ચતુબ્બિધઅરિયમગ્ગસમઙ્ગીનં ચતુસામઞ્ઞફલસમધિવાસિતખન્ધસન્તાનાનઞ્ચ પુગ્ગલાનં સમૂહો દિટ્ઠિસીલસઙ્ઘાતેન સંહતત્તા સઙ્ઘો. વુત્તઞ્ચેતં ભગવતા –
Catubbidhaariyamaggasamaṅgīnaṃ catusāmaññaphalasamadhivāsitakhandhasantānānañca puggalānaṃ samūho diṭṭhisīlasaṅghātena saṃhatattā saṅgho. Vuttañcetaṃ bhagavatā –
‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, આનન્દ, યે વો મયા ધમ્મા અભિઞ્ઞા દેસિતા, સેય્યથિદં, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના, ચત્તારો સમ્મપ્પધાના, ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ, પઞ્ચ બલાનિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, પસ્સસિ નો ત્વં, આનન્દ, ઇમેસુ ધમ્મેસુ દ્વેપિ ભિક્ખૂ નાનાવાદે’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૪૩).
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ānanda, ye vo mayā dhammā abhiññā desitā, seyyathidaṃ, cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, passasi no tvaṃ, ānanda, imesu dhammesu dvepi bhikkhū nānāvāde’’ti (ma. ni. 3.43).
અયઞ્હિ પરમત્થસઙ્ઘો સરણન્તિ ગમનીયો. સુત્તે ચ ‘‘આહુનેય્યો પાહુનેય્યો દક્ખિણેય્યો અઞ્જલિકરણીયો અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં લોકસ્સા’’તિ (ઇતિવુ॰ ૯૦; અ॰ નિ॰ ૪.૩૪, ૧૮૧) વુત્તો. એતં પન સરણં ગતસ્સ અઞ્ઞસ્મિમ્પિ ભિક્ખુસઙ્ઘે વા ભિક્ખુનિસઙ્ઘે વા બુદ્ધપ્પમુખે વા સઙ્ઘે સમ્મુતિસઙ્ઘે વા ચતુવગ્ગાદિભેદે એકપુગ્ગલેપિ વા ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ પબ્બજિતે વન્દનાદિકિરિયાય સરણગમનં નેવ ભિજ્જતિ ન સંકિલિસ્સતિ, અયમેત્થ વિસેસો. વુત્તાવસેસન્તુ ઇમસ્સ દુતિયસ્સ ચ સરણગમનસ્સ ભેદાભેદાદિવિધાનં પુબ્બે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. અયં તાવ ‘‘ધમ્મં સરણમિચ્ચાદિ, દ્વયેપેસ નયો મતો’’તિ એતસ્સ વણ્ણના.
Ayañhi paramatthasaṅgho saraṇanti gamanīyo. Sutte ca ‘‘āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34, 181) vutto. Etaṃ pana saraṇaṃ gatassa aññasmimpi bhikkhusaṅghe vā bhikkhunisaṅghe vā buddhappamukhe vā saṅghe sammutisaṅghe vā catuvaggādibhede ekapuggalepi vā bhagavantaṃ uddissa pabbajite vandanādikiriyāya saraṇagamanaṃ neva bhijjati na saṃkilissati, ayamettha viseso. Vuttāvasesantu imassa dutiyassa ca saraṇagamanassa bhedābhedādividhānaṃ pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ. Ayaṃ tāva ‘‘dhammaṃ saraṇamiccādi, dvayepesa nayo mato’’ti etassa vaṇṇanā.
અનુપુબ્બવવત્થાનકારણનિદ્દેસો
Anupubbavavatthānakāraṇaniddeso
ઇદાનિ અનુપુબ્બવવત્થાને, કારણઞ્ચ વિનિદ્દિસેતિ એત્થ એતેસુ ચ તીસુ સરણવચનેસુ સબ્બસત્તાનં અગ્ગોતિ કત્વા પઠમં બુદ્ધો, તપ્પભવતો તદુપદેસિતતો ચ અનન્તરં ધમ્મો, તસ્સ ધમ્મસ્સ આધારકતો તદાસેવનતો ચ અન્તે સઙ્ઘો. સબ્બસત્તાનં વા હિતે નિયોજકોતિ કત્વા પઠમં બુદ્ધો, તપ્પભવતો સબ્બસત્તહિતત્તા અનન્તરં ધમ્મો, હિતાધિગમાય પટિપન્નો અધિગતહિતો ચાતિ કત્વા અન્તે સઙ્ઘો સરણભાવેન વવત્થપેત્વા પકાસિતોતિ એવં અનુપુબ્બવવત્થાને કારણઞ્ચ વિનિદ્દિસે.
Idāni anupubbavavatthāne, kāraṇañca viniddiseti ettha etesu ca tīsu saraṇavacanesu sabbasattānaṃ aggoti katvā paṭhamaṃ buddho, tappabhavato tadupadesitato ca anantaraṃ dhammo, tassa dhammassa ādhārakato tadāsevanato ca ante saṅgho. Sabbasattānaṃ vā hite niyojakoti katvā paṭhamaṃ buddho, tappabhavato sabbasattahitattā anantaraṃ dhammo, hitādhigamāya paṭipanno adhigatahito cāti katvā ante saṅgho saraṇabhāvena vavatthapetvā pakāsitoti evaṃ anupubbavavatthāne kāraṇañca viniddise.
ઉપમાપકાસના
Upamāpakāsanā
ઇદાનિ યમ્પિ વુત્તં ‘‘સરણત્તયમેતઞ્ચ, ઉપમાહિ પકાસયે’’તિ , તમ્પિ વુચ્ચતે – એત્થ પન પુણ્ણચન્દો વિય બુદ્ધો, ચન્દકિરણનિકરો વિય તેન દેસિતો ધમ્મો, પુણ્ણચન્દકિરણસમુપ્પાદિતપીણિતો લોકો વિય સઙ્ઘો. બાલસૂરિયો વિય બુદ્ધો, તસ્સ રસ્મિજાલમિવ વુત્તપ્પકારો ધમ્મો, તેન વિહતન્ધકારો લોકો વિય સઙ્ઘો. વનદાહકપુરિસો વિય બુદ્ધો, વનદહનગ્ગિ વિય કિલેસવનદહનો ધમ્મો, દડ્ઢવનત્તા ખેત્તભૂતો વિય ભૂમિભાગો દડ્ઢકિલેસત્તા પુઞ્ઞક્ખેત્તભૂતો સઙ્ઘો. મહામેઘો વિય બુદ્ધો, સલિલવુટ્ઠિ વિય ધમ્મો, વુટ્ઠિનિપાતૂપસમિતરેણુ વિય જનપદો ઉપસમિતકિલેસરેણુ સઙ્ઘો. સુસારથિ વિય બુદ્ધો, અસ્સાજાનીયવિનયૂપાયો વિય ધમ્મો, સુવિનીતસ્સાજાનીયસમૂહો વિય સઙ્ઘો. સબ્બદિટ્ઠિસલ્લુદ્ધરણતો સલ્લકત્તો વિય બુદ્ધો, સલ્લુદ્ધરણૂપાયો વિય ધમ્મો, સમુદ્ધટસલ્લો વિય જનો સમુદ્ધટદિટ્ઠિસલ્લો સઙ્ઘો. મોહપટલસમુપ્પાટનતો વા સાલાકિયો વિય બુદ્ધો, પટલસમુપ્પાટનુપાયો વિય ધમ્મો, સમુપ્પાટિતપટલો વિપ્પસન્નલોચનો વિય જનો સમુપ્પાટિતમોહપટલો વિપ્પસન્નઞાણલોચનો સઙ્ઘો. સાનુસયકિલેસબ્યાધિહરણસમત્થતાય વા કુસલો વેજ્જો વિય બુદ્ધો, સમ્મા પયુત્તભેસજ્જમિવ ધમ્મો, ભેસજ્જપયોગેન સમુપસન્તબ્યાધિ વિય જનસમુદાયો સમુપસન્તકિલેસબ્યાધાનુસયો સઙ્ઘો.
Idāni yampi vuttaṃ ‘‘saraṇattayametañca, upamāhi pakāsaye’’ti , tampi vuccate – ettha pana puṇṇacando viya buddho, candakiraṇanikaro viya tena desito dhammo, puṇṇacandakiraṇasamuppāditapīṇito loko viya saṅgho. Bālasūriyo viya buddho, tassa rasmijālamiva vuttappakāro dhammo, tena vihatandhakāro loko viya saṅgho. Vanadāhakapuriso viya buddho, vanadahanaggi viya kilesavanadahano dhammo, daḍḍhavanattā khettabhūto viya bhūmibhāgo daḍḍhakilesattā puññakkhettabhūto saṅgho. Mahāmegho viya buddho, salilavuṭṭhi viya dhammo, vuṭṭhinipātūpasamitareṇu viya janapado upasamitakilesareṇu saṅgho. Susārathi viya buddho, assājānīyavinayūpāyo viya dhammo, suvinītassājānīyasamūho viya saṅgho. Sabbadiṭṭhisalluddharaṇato sallakatto viya buddho, salluddharaṇūpāyo viya dhammo, samuddhaṭasallo viya jano samuddhaṭadiṭṭhisallo saṅgho. Mohapaṭalasamuppāṭanato vā sālākiyo viya buddho, paṭalasamuppāṭanupāyo viya dhammo, samuppāṭitapaṭalo vippasannalocano viya jano samuppāṭitamohapaṭalo vippasannañāṇalocano saṅgho. Sānusayakilesabyādhiharaṇasamatthatāya vā kusalo vejjo viya buddho, sammā payuttabhesajjamiva dhammo, bhesajjapayogena samupasantabyādhi viya janasamudāyo samupasantakilesabyādhānusayo saṅgho.
અથ વા સુદેસકો વિય બુદ્ધો, સુમગ્ગો વિય ખેમન્તભૂમિ વિય ચ ધમ્મો, મગ્ગપ્પટિપન્નો ખેમન્તભૂમિપ્પત્તો વિય સઙ્ઘો. સુનાવિકો વિય બુદ્ધો, નાવા વિય ધમ્મો, પારપ્પત્તો સમ્પત્તિકો વિય જનો સઙ્ઘો. હિમવા વિય બુદ્ધો, તપ્પભવોસધમિવ ધમ્મો, ઓસધૂપભોગેન નિરામયો વિય જનો સઙ્ઘો. ધનદો વિય બુદ્ધો, ધનં વિય ધમ્મો, યથાધિપ્પાયં લદ્ધધનો વિય જનો સમ્માલદ્ધઅરિયધનો સઙ્ઘો. નિધિદસ્સનકો વિય બુદ્ધો, નિધિ વિય ધમ્મો, નિધિપ્પત્તો વિય જનો સઙ્ઘો.
Atha vā sudesako viya buddho, sumaggo viya khemantabhūmi viya ca dhammo, maggappaṭipanno khemantabhūmippatto viya saṅgho. Sunāviko viya buddho, nāvā viya dhammo, pārappatto sampattiko viya jano saṅgho. Himavā viya buddho, tappabhavosadhamiva dhammo, osadhūpabhogena nirāmayo viya jano saṅgho. Dhanado viya buddho, dhanaṃ viya dhammo, yathādhippāyaṃ laddhadhano viya jano sammāladdhaariyadhano saṅgho. Nidhidassanako viya buddho, nidhi viya dhammo, nidhippatto viya jano saṅgho.
અપિચ અભયદો વિય વીરપુરિસો બુદ્ધો, અભયમિવ ધમ્મો, સમ્પત્તાભયો વિય જનો અચ્ચન્તસબ્બભયો સઙ્ઘો. અસ્સાસકો વિય બુદ્ધો, અસ્સાસો વિય ધમ્મો, અસ્સત્થજનો વિય સઙ્ઘો. સુમિત્તો વિય બુદ્ધો, હિતૂપદેસો વિય ધમ્મો, હિતૂપયોગેન પત્તસદત્થો વિય જનો સઙ્ઘો. ધનાકરો વિય બુદ્ધો, ધનસારો વિય ધમ્મો, ધનસારૂપભોગો વિય જનો સઙ્ઘો. રાજકુમારન્હાપકો વિય બુદ્ધો, સીસન્હાનસલિલં વિય ધમ્મો, સુન્હાતરાજકુમારવગ્ગો વિય સદ્ધમ્મસલિલસુન્હાતો સઙ્ઘો. અલઙ્કારકારકો વિય બુદ્ધો, અલઙ્કારો વિય ધમ્મો, અલઙ્કતરાજપુત્તગણો વિય સદ્ધમ્માલઙ્કતો સઙ્ઘો. ચન્દનરુક્ખો વિય બુદ્ધો, તપ્પભવગન્ધો વિય ધમ્મો, ચન્દનુપભોગેન સન્તપરિળાહો વિય જનો સદ્ધમ્મૂપભોગેન સન્તપરિળાહો સઙ્ઘો. દાયજ્જસમ્પદાનકો વિય પિતા બુદ્ધો, દાયજ્જં વિય ધમ્મો, દાયજ્જહરો પુત્તવગ્ગો વિય સદ્ધમ્મદાયજ્જહરો સઙ્ઘો. વિકસિતપદુમં વિય બુદ્ધો, તપ્પભવમધુ વિય ધમ્મો, તદુપભોગીભમરગણો વિય સઙ્ઘો. એવં સરણત્તયમેતઞ્ચ, ઉપમાહિ પકાસયે.
Apica abhayado viya vīrapuriso buddho, abhayamiva dhammo, sampattābhayo viya jano accantasabbabhayo saṅgho. Assāsako viya buddho, assāso viya dhammo, assatthajano viya saṅgho. Sumitto viya buddho, hitūpadeso viya dhammo, hitūpayogena pattasadattho viya jano saṅgho. Dhanākaro viya buddho, dhanasāro viya dhammo, dhanasārūpabhogo viya jano saṅgho. Rājakumāranhāpako viya buddho, sīsanhānasalilaṃ viya dhammo, sunhātarājakumāravaggo viya saddhammasalilasunhāto saṅgho. Alaṅkārakārako viya buddho, alaṅkāro viya dhammo, alaṅkatarājaputtagaṇo viya saddhammālaṅkato saṅgho. Candanarukkho viya buddho, tappabhavagandho viya dhammo, candanupabhogena santapariḷāho viya jano saddhammūpabhogena santapariḷāho saṅgho. Dāyajjasampadānako viya pitā buddho, dāyajjaṃ viya dhammo, dāyajjaharo puttavaggo viya saddhammadāyajjaharo saṅgho. Vikasitapadumaṃ viya buddho, tappabhavamadhu viya dhammo, tadupabhogībhamaragaṇo viya saṅgho. Evaṃ saraṇattayametañca, upamāhi pakāsaye.
એત્તાવતા ચ યા પુબ્બે ‘‘કેન કત્થ કદા કસ્મા, ભાસિતં સરણત્તય’’ન્તિઆદીહિ ચતૂહિ ગાથાહિ અત્થવણ્ણનાય માતિકા નિક્ખિત્તા, સા અત્થતો પકાસિતા હોતીતિ.
Ettāvatā ca yā pubbe ‘‘kena kattha kadā kasmā, bhāsitaṃ saraṇattaya’’ntiādīhi catūhi gāthāhi atthavaṇṇanāya mātikā nikkhittā, sā atthato pakāsitā hotīti.
પરમત્થજોતિકાય ખુદ્દકપાઠ-અટ્ઠકથાય
Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya
સરણત્તયવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Saraṇattayavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ખુદ્દકપાઠપાળિ • Khuddakapāṭhapāḷi / ૧. સરણત્તયં • 1. Saraṇattayaṃ