Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરીગાથા-અટ્ઠકથા • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
૪. સુન્દરીથેરીગાથાવણ્ણના
4. Sundarītherīgāthāvaṇṇanā
પેતાનિ ભોતિ પુત્તાનીતિઆદિકા સુન્દરિયા થેરિયા ગાથા. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારા તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં ઉપચિનન્તી ઇતો એકતિંસકપ્પે વેસ્સભુસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્વા એકદિવસં સત્થારં પિણ્ડાય ચરન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસા ભિક્ખં દત્વા પઞ્ચપતિટ્ઠિતેન વન્દિ. સત્થા તસ્સા ચિત્તપ્પસાદં ઞત્વા અનુમોદનં કત્વા પક્કામિ. સા તેન પુઞ્ઞકમ્મેન તાવતિંસેસુ નિબ્બત્તિત્વા તત્થ યાવતાયુકં ઠત્વા દિબ્બસમ્પત્તિં અનુભવિત્વા તતો ચુતા અપરાપરં સુગતીસુયેવ સંસરન્તી પરિપક્કઞાણા હુત્વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે બારાણસિયં સુજાતસ્સ નામ બ્રાહ્મણસ્સ ધીતા હુત્વા નિબ્બત્તિ. તસ્સા રૂપસમ્પત્તિયા સુન્દરીતિ નામં અહોસિ. વયપ્પત્તકાલે ચસ્સા કનિટ્ઠભાતા કાલમકાસિ. અથસ્સા પિતા પુત્તસોકેન અભિભૂતો તત્થ તત્થ વિચરન્તો વાસિટ્ઠિત્થેરિયા સમાગન્ત્વા તં સોકવિનોદનકારણં પુચ્છન્તો ‘‘પેતાનિ ભોતિ પુત્તાની’’તિઆદિકા દ્વે ગાથા અભાસિ. થેરી તં સોકાભિભૂતં ઞત્વા સોકં વિનોદેતુકામા ‘‘બહૂનિ પુત્તસતાની’’તિઆદિકા દ્વે ગાથા વત્વા અત્તનો અસોકભાવં કથેસિ. તં સુત્વા બ્રાહ્મણો ‘‘કથં ત્વં, અય્યે, એવં અસોકા જાતા’’તિ આહ. તસ્સ થેરી રતનત્તયગુણં કથેસિ.
Petāni bhoti puttānītiādikā sundariyā theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī ito ekatiṃsakappe vessabhussa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānasā bhikkhaṃ datvā pañcapatiṭṭhitena vandi. Satthā tassā cittappasādaṃ ñatvā anumodanaṃ katvā pakkāmi. Sā tena puññakammena tāvatiṃsesu nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā dibbasampattiṃ anubhavitvā tato cutā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsarantī paripakkañāṇā hutvā imasmiṃ buddhuppāde bārāṇasiyaṃ sujātassa nāma brāhmaṇassa dhītā hutvā nibbatti. Tassā rūpasampattiyā sundarīti nāmaṃ ahosi. Vayappattakāle cassā kaniṭṭhabhātā kālamakāsi. Athassā pitā puttasokena abhibhūto tattha tattha vicaranto vāsiṭṭhittheriyā samāgantvā taṃ sokavinodanakāraṇaṃ pucchanto ‘‘petāni bhoti puttānī’’tiādikā dve gāthā abhāsi. Therī taṃ sokābhibhūtaṃ ñatvā sokaṃ vinodetukāmā ‘‘bahūni puttasatānī’’tiādikā dve gāthā vatvā attano asokabhāvaṃ kathesi. Taṃ sutvā brāhmaṇo ‘‘kathaṃ tvaṃ, ayye, evaṃ asokā jātā’’ti āha. Tassa therī ratanattayaguṇaṃ kathesi.
અથ બ્રાહ્મણો ‘‘કુહિં સત્થા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇદાનિ મિથિલાયં વિહરતી’’તિ તં સુત્વા તાવદેવ રથં યોજેત્વા રથેન મિથિલં ગન્ત્વા સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા સમ્મોદનીયં કથં કત્વા એકમન્તં નિસીદિ. તસ્સ સત્થા ધમ્મં દેસેસિ. સો ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા ઘટેન્તો વાયમન્તો તતિયે દિવસે અરહત્તં પાપુણિ. અથ સારથિ રથં આદાય બારાણસિં ગન્ત્વા બ્રાહ્મણિયા તં પવત્તિં આરોચેસિ. સુન્દરી અત્તનો પિતુ પબ્બજિતભાવં સુત્વા, ‘‘અમ્મ, અહમ્પિ પબ્બજિસ્સામી’’તિ માતરં આપુચ્છિ. માતા ‘‘યં ઇમસ્મિં ગેહે ભોગજાતં, સબ્બં તં તુય્હં સન્તકં, ત્વં ઇમસ્સ કુલસ્સ દાયાદિકા પટિપજ્જ, ઇમં સબ્બભોગં પરિભુઞ્જ, મા પબ્બજી’’તિ આહ. સા ‘‘ન મય્હં ભોગેહિ અત્થો, પબ્બજિસ્સામેવાહં, અમ્મા’’તિ માતરં અનુજાનાપેત્વા મહતિં સમ્પત્તિં ખેળપિણ્ડં વિય છડ્ડેત્વા પબ્બજિ. પબ્બજિત્વા ચ સિક્ખમાનાયેવ હુત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા ઘટેન્તી વાયમન્તી હેતુસમ્પન્નતાય ઞાણસ્સ પરિપાકં ગતત્તા સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને –
Atha brāhmaṇo ‘‘kuhiṃ satthā’’ti pucchitvā ‘‘idāni mithilāyaṃ viharatī’’ti taṃ sutvā tāvadeva rathaṃ yojetvā rathena mithilaṃ gantvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā sammodanīyaṃ kathaṃ katvā ekamantaṃ nisīdi. Tassa satthā dhammaṃ desesi. So dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ghaṭento vāyamanto tatiye divase arahattaṃ pāpuṇi. Atha sārathi rathaṃ ādāya bārāṇasiṃ gantvā brāhmaṇiyā taṃ pavattiṃ ārocesi. Sundarī attano pitu pabbajitabhāvaṃ sutvā, ‘‘amma, ahampi pabbajissāmī’’ti mātaraṃ āpucchi. Mātā ‘‘yaṃ imasmiṃ gehe bhogajātaṃ, sabbaṃ taṃ tuyhaṃ santakaṃ, tvaṃ imassa kulassa dāyādikā paṭipajja, imaṃ sabbabhogaṃ paribhuñja, mā pabbajī’’ti āha. Sā ‘‘na mayhaṃ bhogehi attho, pabbajissāmevāhaṃ, ammā’’ti mātaraṃ anujānāpetvā mahatiṃ sampattiṃ kheḷapiṇḍaṃ viya chaḍḍetvā pabbaji. Pabbajitvā ca sikkhamānāyeva hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā ghaṭentī vāyamantī hetusampannatāya ñāṇassa paripākaṃ gatattā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne –
‘‘પિણ્ડપાતં ચરન્તસ્સ, વેસ્સભુસ્સ મહેસિનો;
‘‘Piṇḍapātaṃ carantassa, vessabhussa mahesino;
કટચ્છુભિક્ખમુગ્ગય્હ, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સદાસહં.
Kaṭacchubhikkhamuggayha, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ.
‘‘પટિગ્ગહેત્વા સમ્બુદ્ધો, વેસ્સભૂ લોકનાયકો;
‘‘Paṭiggahetvā sambuddho, vessabhū lokanāyako;
વીથિયા સણ્ઠિતો સત્થા, અકા મે અનુમોદનં.
Vīthiyā saṇṭhito satthā, akā me anumodanaṃ.
‘‘કટચ્છુભિક્ખં દત્વાન, તાવતિંસં ગમિસ્સસિ;
‘‘Kaṭacchubhikkhaṃ datvāna, tāvatiṃsaṃ gamissasi;
છત્તિંસદેવરાજૂનં, મહેસિત્તં કરિસ્સસિ.
Chattiṃsadevarājūnaṃ, mahesittaṃ karissasi.
‘‘પઞ્ઞાસં ચક્કવત્તીનં, મહેસિત્તં કરિસ્સસિ;
‘‘Paññāsaṃ cakkavattīnaṃ, mahesittaṃ karissasi;
મનસા પત્થિતં સબ્બં, પટિલચ્છસિ સબ્બદા.
Manasā patthitaṃ sabbaṃ, paṭilacchasi sabbadā.
‘‘સમ્પત્તિં અનુભોત્વાન, પબ્બજિસ્સસિ કિઞ્ચના;
‘‘Sampattiṃ anubhotvāna, pabbajissasi kiñcanā;
સબ્બાસવે પરિઞ્ઞાય, નિબ્બાયિસ્સસિનાસવા.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissasināsavā.
‘‘ઇદં વત્વાન સમ્બુદ્ધો, વેસ્સભૂ લોકનાયકો;
‘‘Idaṃ vatvāna sambuddho, vessabhū lokanāyako;
નભં અબ્ભુગ્ગમી વીરો, હંસરાજાવ અમ્બરે.
Nabhaṃ abbhuggamī vīro, haṃsarājāva ambare.
‘‘સુદિન્નં મે દાનવરં, સુયિટ્ઠા યાગસમ્પદા;
‘‘Sudinnaṃ me dānavaraṃ, suyiṭṭhā yāgasampadā;
કટચ્છુભિક્ખં દત્વાન, પત્તાહં અચલં પદં.
Kaṭacchubhikkhaṃ datvāna, pattāhaṃ acalaṃ padaṃ.
‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં દાનમદદિં તદા;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ભિક્ખાદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, bhikkhādānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા ફલસુખેન નિબ્બાનસુખેન ચ વિહરન્તી અપરભાગે ‘‘સત્થુ પુરતો સીહનાદં નદિસ્સામી’’તિ ઉપજ્ઝાયં આપુચ્છિત્વા બારાણસિતો નિક્ખમિત્વા સમ્બહુલાહિ ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં અનુક્કમેન સાવત્થિં ગન્ત્વા સત્થુ સન્તિકં ઉપસઙ્કમિત્વા સત્થારં વન્દિત્વા એકમન્તં ઠિતા સત્થારા કતપટિસન્થારા સત્થુ ઓરસધીતુભાવાદિવિભાવનેન અઞ્ઞં બ્યાકાસિ. અથસ્સા માતરં આદિં કત્વા સબ્બો ઞાતિગણો પરિજનો ચ પબ્બજિ. સા અપરભાગે અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા પિતરા વુત્તગાથં આદિં કત્વા ઉદાનવસેન –
Arahattaṃ pana patvā phalasukhena nibbānasukhena ca viharantī aparabhāge ‘‘satthu purato sīhanādaṃ nadissāmī’’ti upajjhāyaṃ āpucchitvā bārāṇasito nikkhamitvā sambahulāhi bhikkhunīhi saddhiṃ anukkamena sāvatthiṃ gantvā satthu santikaṃ upasaṅkamitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhitā satthārā katapaṭisanthārā satthu orasadhītubhāvādivibhāvanena aññaṃ byākāsi. Athassā mātaraṃ ādiṃ katvā sabbo ñātigaṇo parijano ca pabbaji. Sā aparabhāge attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pitarā vuttagāthaṃ ādiṃ katvā udānavasena –
૩૧૩.
313.
‘‘પેતાનિ ભોતિ પુત્તાનિ, ખાદમાના તુવં પુરે;
‘‘Petāni bhoti puttāni, khādamānā tuvaṃ pure;
તુવં દિવા ચ રત્તો ચ, અતીવ પરિતપ્પસિ.
Tuvaṃ divā ca ratto ca, atīva paritappasi.
૩૧૪.
314.
‘‘સાજ્જ સબ્બાનિ ખાદિત્વા, સતપુત્તાનિ બ્રાહ્મણી;
‘‘Sājja sabbāni khāditvā, sataputtāni brāhmaṇī;
વાસેટ્ઠિ કેન વણ્ણેન, ન બાળ્હં પરિતપ્પસિ.
Vāseṭṭhi kena vaṇṇena, na bāḷhaṃ paritappasi.
૩૧૫.
315.
‘‘બહૂનિ પુત્તસતાનિ, ઞાતિસઙ્ઘસતાનિ ચ;
‘‘Bahūni puttasatāni, ñātisaṅghasatāni ca;
ખાદિતાનિ અતીતંસે, મમ તુઞ્હઞ્ચ બ્રાહ્મણ.
Khāditāni atītaṃse, mama tuñhañca brāhmaṇa.
૩૧૬.
316.
‘‘સાહં નિસ્સરણં ઞત્વા, જાતિયા મરણસ્સ ચ;
‘‘Sāhaṃ nissaraṇaṃ ñatvā, jātiyā maraṇassa ca;
ન સોચામિ ન રોદામિ, ન ચાપિ પરિતપ્પયિં.
Na socāmi na rodāmi, na cāpi paritappayiṃ.
૩૧૭.
317.
‘‘અબ્ભુતં વત વાસેટ્ઠિ, વાચં ભાસસિ એદિસિં;
‘‘Abbhutaṃ vata vāseṭṭhi, vācaṃ bhāsasi edisiṃ;
કસ્સ ત્વં ધમ્મમઞ્ઞાય, ગિરં ભાસસિ એદિસિં.
Kassa tvaṃ dhammamaññāya, giraṃ bhāsasi edisiṃ.
૩૧૮.
318.
‘‘એસ બ્રાહ્મણ સમ્બુદ્ધો, નગરં મિથિલં પતિ;
‘‘Esa brāhmaṇa sambuddho, nagaraṃ mithilaṃ pati;
સબ્બદુક્ખપ્પહાનાય, ધમ્મં દેસેસિ પાણિનં.
Sabbadukkhappahānāya, dhammaṃ desesi pāṇinaṃ.
૩૧૯.
319.
‘‘તસ્સ બ્રહ્મે અરહતો, ધમ્મં સુત્વા નિરૂપધિં;
‘‘Tassa brahme arahato, dhammaṃ sutvā nirūpadhiṃ;
તત્થ વિઞ્ઞાતસદ્ધમ્મા, પુત્તસોકં બ્યપાનુદિં.
Tattha viññātasaddhammā, puttasokaṃ byapānudiṃ.
૩૨૦.
320.
‘‘સો અહમ્પિ ગમિસ્સામિ, નગરં મિથિલં પતિ;
‘‘So ahampi gamissāmi, nagaraṃ mithilaṃ pati;
અપ્પેવ મં સો ભગવા, સબ્બદુક્ખા પમોચયે.
Appeva maṃ so bhagavā, sabbadukkhā pamocaye.
૩૨૧.
321.
‘‘અદ્દસ બ્રાહ્મણો બુદ્ધં, વિપ્પમુત્તં નિરૂપધિં;
‘‘Addasa brāhmaṇo buddhaṃ, vippamuttaṃ nirūpadhiṃ;
સ્વસ્સ ધમ્મમદેસેસિ, મુનિ દુક્ખસ્સ પારગૂ.
Svassa dhammamadesesi, muni dukkhassa pāragū.
૩૨૨.
322.
‘‘દુક્ખં દુક્ખસમુપ્પાદં, દુક્ખસ્સ ચ અતિક્કમં;
‘‘Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;
અરિયં ચટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં, દુક્ખૂપસમગામિનં.
Ariyaṃ caṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ.
૩૨૩.
323.
‘‘તત્થ વિઞ્ઞાતસદ્ધમ્મો, પબ્બજ્જં સમરોચયિ;
‘‘Tattha viññātasaddhammo, pabbajjaṃ samarocayi;
સુજાતો તીહિ રત્તીહિ, તિસ્સો વિજ્જા અફસ્સયિ.
Sujāto tīhi rattīhi, tisso vijjā aphassayi.
૩૨૪.
324.
‘‘એહિ સારથિ ગચ્છાહિ, રથં નિય્યાદયાહિમં;
‘‘Ehi sārathi gacchāhi, rathaṃ niyyādayāhimaṃ;
આરોગ્યં બ્રાહ્મણિં વજ્જ, પબ્બજિ દાનિ બ્રાહ્મણો;
Ārogyaṃ brāhmaṇiṃ vajja, pabbaji dāni brāhmaṇo;
સુજાતો તીહિ રત્તીહિ, તિસ્સો વિજ્જા અફસ્સયિ.
Sujāto tīhi rattīhi, tisso vijjā aphassayi.
૩૨૫.
325.
‘‘તતો ચ રથમાદાય, સહસ્સઞ્ચાપિ સારથિ;
‘‘Tato ca rathamādāya, sahassañcāpi sārathi;
આરોગ્યં બ્રાહ્મણિંવોચ, ‘પબ્બજિ દાનિ બ્રાહ્મણો;
Ārogyaṃ brāhmaṇiṃvoca, ‘pabbaji dāni brāhmaṇo;
સુજાતો તીહિ રત્તીહિ, તિસ્સો વિજ્જા અફસ્સયિ.
Sujāto tīhi rattīhi, tisso vijjā aphassayi.
૩૨૬.
326.
‘‘એતઞ્ચાહં અસ્સરથં, સહસ્સઞ્ચાપિ સારથિ;
‘‘Etañcāhaṃ assarathaṃ, sahassañcāpi sārathi;
તેવિજ્જં બ્રાહ્મણં સુત્વા, પુણ્ણપત્તં દદામિ તે.
Tevijjaṃ brāhmaṇaṃ sutvā, puṇṇapattaṃ dadāmi te.
૩૨૭.
327.
‘‘તુય્હેવ હોત્વસ્સરથો, સહસ્સઞ્ચાપિ બ્રાહ્મણિ;
‘‘Tuyheva hotvassaratho, sahassañcāpi brāhmaṇi;
અહમ્પિ પબ્બજિસ્સામિ, વરપઞ્ઞસ્સ સન્તિકે.
Ahampi pabbajissāmi, varapaññassa santike.
૩૨૮.
328.
‘‘હત્થી ગવસ્સં મણિકુણ્ડલઞ્ચ, ફીતઞ્ચિમં ગહવિભવં પહાય;
‘‘Hatthī gavassaṃ maṇikuṇḍalañca, phītañcimaṃ gahavibhavaṃ pahāya;
પિતા પબ્બજિતો તુય્હં, ભુઞ્જ ભોગાનિ સુન્દરી;
Pitā pabbajito tuyhaṃ, bhuñja bhogāni sundarī;
તુવં દાયાદિકા કુલે.
Tuvaṃ dāyādikā kule.
૩૨૯.
329.
‘‘હત્થી ગવસ્સં મણિકુણ્ડલઞ્ચ, રમ્મં ચિમં ગહવિભવં પહાય;
‘‘Hatthī gavassaṃ maṇikuṇḍalañca, rammaṃ cimaṃ gahavibhavaṃ pahāya;
પિતા પબ્બજિતો મય્હં, પુત્તસોકેન અટ્ટિતો;
Pitā pabbajito mayhaṃ, puttasokena aṭṭito;
અહમ્પિ પબ્બજિસ્સામિ, ભાતુસોકેન અટ્ટિતા.
Ahampi pabbajissāmi, bhātusokena aṭṭitā.
૩૩૦.
330.
‘‘સો તે ઇજ્ઝતુ સઙ્કપ્પો, યં ત્વં પત્થેસિ સુન્દરી;
‘‘So te ijjhatu saṅkappo, yaṃ tvaṃ patthesi sundarī;
ઉત્તિટ્ઠપિણ્ડો ઉઞ્છો ચ, પંસુકૂલઞ્ચ ચીવરં;
Uttiṭṭhapiṇḍo uñcho ca, paṃsukūlañca cīvaraṃ;
એતાનિ અભિસમ્ભોન્તી, પરલોકે અનાસવા.
Etāni abhisambhontī, paraloke anāsavā.
૩૩૧.
331.
‘‘સિક્ખમાનાય મે અય્યે, દિબ્બચક્ખુ વિસોધિતં;
‘‘Sikkhamānāya me ayye, dibbacakkhu visodhitaṃ;
પુબ્બેનિવાસં જાનામિ, યત્થ મે વુસિતં પુરે.
Pubbenivāsaṃ jānāmi, yattha me vusitaṃ pure.
૩૩૨.
332.
‘‘તુવં નિસ્સાય કલ્યાણિ, થેરિ સઙ્ઘસ્સ સોભને;
‘‘Tuvaṃ nissāya kalyāṇi, theri saṅghassa sobhane;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
૩૩૩.
333.
‘‘અનુજાનાહિ મે અય્યે, ઇચ્છે સાવત્થિ ગન્તવે;
‘‘Anujānāhi me ayye, icche sāvatthi gantave;
સીહનાદં નદિસ્સામિ, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ સન્તિકે.
Sīhanādaṃ nadissāmi, buddhaseṭṭhassa santike.
૩૩૪.
334.
‘‘પસ્સ સુન્દરિ સત્થારં, હેમવણ્ણં હરિત્તચં;
‘‘Passa sundari satthāraṃ, hemavaṇṇaṃ harittacaṃ;
અદન્તાનં દમેતારં, સમ્બુદ્ધમકુતોભયં.
Adantānaṃ dametāraṃ, sambuddhamakutobhayaṃ.
૩૩૫.
335.
‘‘પસ્સ સુન્દરિમાયન્તિં, વિપ્પમુત્તં નિરૂપધિં;
‘‘Passa sundarimāyantiṃ, vippamuttaṃ nirūpadhiṃ;
વીતરાગં વિસંયુત્તં, કતકિચ્ચમનાસવં.
Vītarāgaṃ visaṃyuttaṃ, katakiccamanāsavaṃ.
૩૩૬.
336.
‘‘બારાણસિતો નિક્ખમ્મ, તવ સન્તિકમાગતા;
‘‘Bārāṇasito nikkhamma, tava santikamāgatā;
સાવિકા તે મહાવીર, પાદે વન્દતિ સુન્દરી.
Sāvikā te mahāvīra, pāde vandati sundarī.
૩૩૭.
337.
‘‘તુવં બુદ્ધો તુવં સત્થા, તુય્હં ધીતામ્હિ બ્રાહ્મણ;
‘‘Tuvaṃ buddho tuvaṃ satthā, tuyhaṃ dhītāmhi brāhmaṇa;
ઓરસા મુખતો જાતા, કતકિચ્ચા અનાસવા.
Orasā mukhato jātā, katakiccā anāsavā.
૩૩૮.
338.
‘‘તસ્સા તે સ્વાગતં ભદ્દે, તતો તે અદુરાગતં;
‘‘Tassā te svāgataṃ bhadde, tato te adurāgataṃ;
એવઞ્હિ દન્તા આયન્તિ, સત્થુ પાદાનિ વન્દિકા;
Evañhi dantā āyanti, satthu pādāni vandikā;
વીતરાગા વિસંયુત્તા, કતકિચ્ચા અનાસવા’’તિ. –
Vītarāgā visaṃyuttā, katakiccā anāsavā’’ti. –
ઇમા ગાથા પચ્ચુદાહાસિ.
Imā gāthā paccudāhāsi.
તત્થ પેતાનીતિ મતાનિ. ભોતીતિ તં આલપતિ. પુત્તાનીતિ લિઙ્ગવિપલ્લાસેન વુત્તં, પેતે પુત્તેતિ અત્થો. એકો એવ ચ તસ્સા પુત્તો મતો, બ્રાહ્મણો પન ‘‘ચિરકાલં અયં સોકેન અટ્ટા હુત્વા વિચરિ, બહૂ મઞ્ઞે ઇમિસ્સા પુત્તા મતા’’તિ એવંસઞ્ઞી હુત્વા બહુવચનેનાહ. તથા ચ ‘‘સાજ્જ સબ્બાનિ ખાદિત્વા સતપુત્તાની’’તિ. ખાદમાનાતિ લોકવોહારવસેન ખુંસનવચનમેતં. લોકે હિ યસ્સા ઇત્થિયા જાતજાતા પુત્તા મરન્તિ, તં ગરહન્તા ‘‘પુત્તખાદિની’’તિઆદિં વદન્તિ. અતીવાતિ અતિવિય ભુસં. પરિતપ્પસીતિ સન્તપ્પસિ, પુરેતિ યોજના. અયઞ્હેત્થ સઙ્ખેપત્થો – ભોતિ વાસેટ્ઠિ, પુબ્બે ત્વં મતપુત્તા હુત્વા સોચન્તી પરિદેવન્તી અતિવિય સોકાય સમપ્પિતા ગામનિગમરાજધાનિયો આહિણ્ડસિ.
Tattha petānīti matāni. Bhotīti taṃ ālapati. Puttānīti liṅgavipallāsena vuttaṃ, pete putteti attho. Eko eva ca tassā putto mato, brāhmaṇo pana ‘‘cirakālaṃ ayaṃ sokena aṭṭā hutvā vicari, bahū maññe imissā puttā matā’’ti evaṃsaññī hutvā bahuvacanenāha. Tathā ca ‘‘sājja sabbāni khāditvā sataputtānī’’ti. Khādamānāti lokavohāravasena khuṃsanavacanametaṃ. Loke hi yassā itthiyā jātajātā puttā maranti, taṃ garahantā ‘‘puttakhādinī’’tiādiṃ vadanti. Atīvāti ativiya bhusaṃ. Paritappasīti santappasi, pureti yojanā. Ayañhettha saṅkhepattho – bhoti vāseṭṭhi, pubbe tvaṃ mataputtā hutvā socantī paridevantī ativiya sokāya samappitā gāmanigamarājadhāniyo āhiṇḍasi.
સાજ્જાતિ સા અજ્જ, સા ત્વં એતરહીતિ અત્થો. ‘‘સજ્જા’’તિ વા પાઠો. કેન વણ્ણેનાતિ કેન કારણેન.
Sājjāti sā ajja, sā tvaṃ etarahīti attho. ‘‘Sajjā’’ti vā pāṭho. Kena vaṇṇenāti kena kāraṇena.
ખાદિતાનીતિ થેરીપિ બ્રાહ્મણેન વુત્તપરિયાયેનેવ વદતિ. ખાદિતાનિ વા બ્યગ્ઘદીપિબિળારાદિજાતિયો સન્ધાયેવમાહ. અતીતંસેતિ અતીતકોટ્ઠાસે, અતિક્કન્તભવેસૂતિ અત્થો. મમ તુય્હઞ્ચાતિ મયા ચ તયા ચ.
Khāditānīti therīpi brāhmaṇena vuttapariyāyeneva vadati. Khāditāni vā byagghadīpibiḷārādijātiyo sandhāyevamāha. Atītaṃseti atītakoṭṭhāse, atikkantabhavesūti attho. Mama tuyhañcāti mayā ca tayā ca.
નિસ્સરણં ઞત્વા જાતિયા મરણસ્સ ચાતિ જાતિજરામરણાનં નિસ્સરણભૂતં નિબ્બાનં મગ્ગઞાણેન પટિવિજ્ઝિત્વા. ન ચાપિ પરિતપ્પયિન્તિ ન ચાપિ ઉપાયાસાસિં, અહં ઉપાયાસં ન આપજ્જિન્તિ અત્થો.
Nissaraṇaṃ ñatvā jātiyā maraṇassa cāti jātijarāmaraṇānaṃ nissaraṇabhūtaṃ nibbānaṃ maggañāṇena paṭivijjhitvā. Na cāpi paritappayinti na cāpi upāyāsāsiṃ, ahaṃ upāyāsaṃ na āpajjinti attho.
અબ્ભુતં વતાતિ અચ્છરિયં વત. તઞ્હિ અબ્ભુતં પુબ્બે અભૂતં અબ્ભુતન્તિ વુચ્ચતિ. એદિસિન્તિ એવરૂપિં, ‘‘ન સોચામિ ન રોદામિ, ન ચાપિ પરિતપ્પયિ’’ન્તિ એવં સોચનાદીનં અભાવદીપનિં વાચં. કસ્સ ત્વં ધમ્મમઞ્ઞાયાતિ કેવલં યથા એદિસો ધમ્મો લદ્ધું ન સક્કા, તસ્મા કસ્સ નામ સત્થુનો ધમ્મમઞ્ઞાય ગિરં ભાસસિ એદિસન્તિ સત્થારં સાસનઞ્ચ પુચ્છતિ.
Abbhutaṃ vatāti acchariyaṃ vata. Tañhi abbhutaṃ pubbe abhūtaṃ abbhutanti vuccati. Edisinti evarūpiṃ, ‘‘na socāmi na rodāmi, na cāpi paritappayi’’nti evaṃ socanādīnaṃ abhāvadīpaniṃ vācaṃ. Kassa tvaṃ dhammamaññāyāti kevalaṃ yathā ediso dhammo laddhuṃ na sakkā, tasmā kassa nāma satthuno dhammamaññāya giraṃ bhāsasi edisanti satthāraṃ sāsanañca pucchati.
નિરૂપધિન્તિ નિદ્દુક્ખં. વિઞ્ઞાતસદ્ધમ્માતિ પટિવિદ્ધઅરિયસચ્ચધમ્મા. બ્યપાનુદિન્તિ નીહરિં પજહિં.
Nirūpadhinti niddukkhaṃ. Viññātasaddhammāti paṭividdhaariyasaccadhammā. Byapānudinti nīhariṃ pajahiṃ.
વિપ્પમુત્તન્તિ સબ્બસો વિમુત્તં, સબ્બકિલેસેહિ સબ્બભવેહિ ચ વિસંયુત્તં. સ્વસ્સાતિ સો સમ્માસમ્બુદ્ધો અસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ.
Vippamuttanti sabbaso vimuttaṃ, sabbakilesehi sabbabhavehi ca visaṃyuttaṃ. Svassāti so sammāsambuddho assa brāhmaṇassa.
તત્થાતિ તસ્સં ચતુસચ્ચધમ્મદેસનાયં.
Tatthāti tassaṃ catusaccadhammadesanāyaṃ.
રથં નિય્યાદયાહિમન્તિ ઇમં રથં બ્રાહ્મણિયા નિય્યાદેહિ.
Rathaṃ niyyādayāhimanti imaṃ rathaṃ brāhmaṇiyā niyyādehi.
સહસ્સઞ્ચાપીતિ મગ્ગપરિબ્બયત્થં નીતં કહાપણસહસ્સઞ્ચાપિ આદાય નિય્યાદેહીતિ યોજના.
Sahassañcāpīti maggaparibbayatthaṃ nītaṃ kahāpaṇasahassañcāpi ādāya niyyādehīti yojanā.
અસ્સરથન્તિ અસ્સયુત્તરથં. પુણ્ણપત્તન્તિ તુટ્ઠિદાનં.
Assarathanti assayuttarathaṃ. Puṇṇapattanti tuṭṭhidānaṃ.
એવં બ્રાહ્મણિયા તુટ્ઠિદાને દિય્યમાને તં અસમ્પટિચ્છન્તો સારથિ ‘‘તુય્હેવ હોતૂ’’તિ ગાથં વત્વા સત્થુ સન્તિકમેવ ગન્ત્વા પબ્બજિ. પબ્બજિતે પન સારથિમ્હિ બ્રાહ્મણી અત્તનો ધીતરં સુન્દરિં આમન્તેત્વા ઘરાવાસે નિયોજેન્તી ‘‘હત્થી ગવસ્સ’’ન્તિ ગાથમાહ. તત્થ હત્થીતિ હત્થિનો. ગવસ્સન્તિ ગાવો ચ અસ્સા ચ. મણિકુણ્ડલઞ્ચાતિ મણિ ચ કુણ્ડલાનિ ચ. ફીતઞ્ચિમં ગહવિભવં પહાયાતિ ઇમં હત્થિઆદિપ્પભેદં યથાવુત્તં અવુત્તઞ્ચ ખેત્તવત્થુહિરઞ્ઞસુવણ્ણાદિભેદં ફીતં પહૂતઞ્ચ ગહવિભવં ગેહૂપકરણં અઞ્ઞઞ્ચ દાસિદાસાદિકં સબ્બં પહાય તવ પિતા પબ્બજિતો. ભુઞ્જ ભોગાનિ સુન્દરીતિ સુન્દરિ, ત્વં ઇમે ભોગે ભુઞ્જસ્સુ. તુવં દાયાદિકા કુલેતિ તુવઞ્હિ ઇમસ્મિં કુલે દાયજ્જારહાતિ.
Evaṃ brāhmaṇiyā tuṭṭhidāne diyyamāne taṃ asampaṭicchanto sārathi ‘‘tuyheva hotū’’ti gāthaṃ vatvā satthu santikameva gantvā pabbaji. Pabbajite pana sārathimhi brāhmaṇī attano dhītaraṃ sundariṃ āmantetvā gharāvāse niyojentī ‘‘hatthī gavassa’’nti gāthamāha. Tattha hatthīti hatthino. Gavassanti gāvo ca assā ca. Maṇikuṇḍalañcāti maṇi ca kuṇḍalāni ca. Phītañcimaṃ gahavibhavaṃ pahāyāti imaṃ hatthiādippabhedaṃ yathāvuttaṃ avuttañca khettavatthuhiraññasuvaṇṇādibhedaṃ phītaṃ pahūtañca gahavibhavaṃ gehūpakaraṇaṃ aññañca dāsidāsādikaṃ sabbaṃ pahāya tava pitā pabbajito. Bhuñja bhogāni sundarīti sundari, tvaṃ ime bhoge bhuñjassu. Tuvaṃ dāyādikā kuleti tuvañhi imasmiṃ kule dāyajjārahāti.
તં સુત્વા સુન્દરી અત્તનો નેક્ખમ્મજ્ઝાસયં પકાસેન્તી ‘‘હત્થીગવસ્સ’’ન્તિઆદિમાહ.
Taṃ sutvā sundarī attano nekkhammajjhāsayaṃ pakāsentī ‘‘hatthīgavassa’’ntiādimāha.
અથ નં માતા નેક્ખમ્મેયેવ નિયોજેન્તી ‘‘સો તે ઇજ્ઝતૂ’’તિઆદિના દિયડ્ઢગાથમાહ. તત્થ યં ત્વં પત્થેસિ સુન્દરીતિ સુન્દરિ ત્વં ઇદાનિ યં પત્થેસિ આકઙ્ખસિ. સો તવ પબ્બજ્જાય સઙ્કપ્પો પબ્બજ્જાય છન્દો ઇજ્ઝતુ અનન્તરાયેન સિજ્ઝતુ. ઉત્તિટ્ઠપિણ્ડોતિ ઘરે ઘરે પતિટ્ઠિત્વા લદ્ધબ્બભિક્ખાપિણ્ડો. ઉઞ્છોતિ તદત્થં ઘરપટિપાટિયા આહિણ્ડનં ઉદ્દિસ્સ ઠાનઞ્ચ. એતાનીતિ ઉત્તિટ્ઠપિણ્ડાદીનિ. અભિસમ્ભોન્તીતિ અનિબ્બિન્નરૂપા જઙ્ઘબલં નિસ્સાય અભિસમ્ભવન્તી, સાધેન્તીતિ અત્થો.
Atha naṃ mātā nekkhammeyeva niyojentī ‘‘so te ijjhatū’’tiādinā diyaḍḍhagāthamāha. Tattha yaṃ tvaṃ patthesi sundarīti sundari tvaṃ idāni yaṃ patthesi ākaṅkhasi. So tava pabbajjāya saṅkappo pabbajjāya chando ijjhatu anantarāyena sijjhatu. Uttiṭṭhapiṇḍoti ghare ghare patiṭṭhitvā laddhabbabhikkhāpiṇḍo. Uñchoti tadatthaṃ gharapaṭipāṭiyā āhiṇḍanaṃ uddissa ṭhānañca. Etānīti uttiṭṭhapiṇḍādīni. Abhisambhontīti anibbinnarūpā jaṅghabalaṃ nissāya abhisambhavantī, sādhentīti attho.
અથ સુન્દરી ‘‘સાધુ, અમ્મા’’તિ માતુયા પટિસ્સુણિત્વા નિક્ખમિત્વા ભિક્ખુનુપસ્સયં ગન્ત્વા સિક્ખમાનાયેવ સમાના તિસ્સો વિજ્જા સચ્છિકત્વા ‘‘સત્થુ સન્તિકં ગમિસ્સામી’’તિ ઉપજ્ઝાયં આરોચેત્વા ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં સાવત્થિં અગમાસિ. તેન વુત્તં ‘‘સિક્ખમાનાય મે, અય્યે’’તિઆદિ. તત્થ સિક્ખમાનાય મેતિ સિક્ખમાનાય સમાનાય મયા. અય્યેતિ અત્તનો ઉપજ્ઝાયં આલપતિ.
Atha sundarī ‘‘sādhu, ammā’’ti mātuyā paṭissuṇitvā nikkhamitvā bhikkhunupassayaṃ gantvā sikkhamānāyeva samānā tisso vijjā sacchikatvā ‘‘satthu santikaṃ gamissāmī’’ti upajjhāyaṃ ārocetvā bhikkhunīhi saddhiṃ sāvatthiṃ agamāsi. Tena vuttaṃ ‘‘sikkhamānāya me, ayye’’tiādi. Tattha sikkhamānāya meti sikkhamānāya samānāya mayā. Ayyeti attano upajjhāyaṃ ālapati.
તુવં નિસ્સાય કલ્યાણિ, થેરિ સઙ્ઘસ્સ સોભનેતિ ભિક્ખુનિસઙ્ઘે વુદ્ધતરભાવેન થિરગુણયોગેન ચ સઙ્ઘત્થેરિ સોભનેહિ સીલાદીહિ સમન્નાગતત્તા સોભને કલ્યાણિ કલ્યાણમિત્તે, અય્યે, તં નિસ્સાય મયા તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા કતં બુદ્ધસ્સ સાસનન્તિ યોજના.
Tuvaṃ nissāya kalyāṇi, theri saṅghassa sobhaneti bhikkhunisaṅghe vuddhatarabhāvena thiraguṇayogena ca saṅghattheri sobhanehi sīlādīhi samannāgatattā sobhane kalyāṇi kalyāṇamitte, ayye, taṃ nissāya mayā tisso vijjā anuppattā kataṃ buddhassa sāsananti yojanā.
ઇચ્છેતિ ઇચ્છામિ. સાવત્થિ ગન્તવેતિ સાવત્થિં ગન્તું. સીહનાદં નદિસ્સામીતિ અઞ્ઞાબ્યાકરણમેવ સન્ધાયાહ.
Iccheti icchāmi. Sāvatthi gantaveti sāvatthiṃ gantuṃ. Sīhanādaṃ nadissāmīti aññābyākaraṇameva sandhāyāha.
અથ સુન્દરી અનુક્કમેન સાવત્થિં ગન્ત્વા વિહારં પવિસિત્વા સત્થારં ધમ્માસને નિસિન્નં દિસ્વા ઉળારં પીતિસોમનસ્સં પટિસંવેદયમાના અત્તાનમેવ આલપન્તી આહ ‘‘પસ્સ સુન્દરી’’તિ. હેમવણ્ણન્તિ સુવણ્ણવણ્ણં. હરિત્તચન્તિ કઞ્ચનસન્નિભત્તચં. એત્થ ચ ભગવા પીતવણ્ણેન ‘‘સુવણ્ણવણ્ણો’’તિ વુચ્ચતિ. અથ ખો સમ્મદેવ ઘંસિત્વા જાતિહિઙ્ગુલકેન અનુલિમ્પિત્વા સુપરિમજ્જિતકઞ્ચનાદાસસન્નિભોતિ દસ્સેતું ‘‘હેમવણ્ણ’’ન્તિ વત્વા ‘‘હરિત્તચ’’ન્તિ વુત્તં.
Atha sundarī anukkamena sāvatthiṃ gantvā vihāraṃ pavisitvā satthāraṃ dhammāsane nisinnaṃ disvā uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedayamānā attānameva ālapantī āha ‘‘passa sundarī’’ti. Hemavaṇṇanti suvaṇṇavaṇṇaṃ. Harittacanti kañcanasannibhattacaṃ. Ettha ca bhagavā pītavaṇṇena ‘‘suvaṇṇavaṇṇo’’ti vuccati. Atha kho sammadeva ghaṃsitvā jātihiṅgulakena anulimpitvā suparimajjitakañcanādāsasannibhoti dassetuṃ ‘‘hemavaṇṇa’’nti vatvā ‘‘harittaca’’nti vuttaṃ.
પસ્સ સુન્દરિમાયન્તિન્તિ તં સુન્દરિનામિકં મં ભગવા આગચ્છન્તિ પસ્સ. ‘‘વિપ્પમુત્ત’’ન્તિઆદિના અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તી પીતિવિપ્ફારવસેન વદતિ.
Passa sundarimāyantinti taṃ sundarināmikaṃ maṃ bhagavā āgacchanti passa. ‘‘Vippamutta’’ntiādinā aññaṃ byākarontī pītivipphāravasena vadati.
કુતો પન આગતા, કત્થ ચ આગતા, કીદિસા ચાયં સુન્દરીતિ આસઙ્કન્તાનં આસઙ્કં નિવત્તેતું ‘‘બારાણસિતો’’તિ ગાથં વત્વા તત્થ ‘‘સાવિકા ચા’’તિ વુત્તમત્થં પાકટતરં કાતું ‘‘તુવં બુદ્ધો’’તિ ગાથમાહ. તસ્સત્થો – ઇમસ્મિં સદેવકે લોકે તુવમેવેકો સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધો, દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકપરમત્થેહિ યથારહં અનુસાસનતો તુવં મે સત્થા, અહઞ્ચ ખીણાસવબ્રાહ્મણી ભગવા તુય્હં ઉરે વાયામ જનિતાભિજાતિતાય ઓરસા, મુખતો પવત્તધમ્મઘોસેન સાસનસ્સ ચ મુખભૂતેન અરિયમગ્ગેન જાતત્તા મુખતો જાતા, નિટ્ઠિતપરિઞ્ઞાતાદિકરણીયતાય કતકિચ્ચા, સબ્બસો આસવાનં ખેપિતત્તા અનાસવાતિ.
Kuto pana āgatā, kattha ca āgatā, kīdisā cāyaṃ sundarīti āsaṅkantānaṃ āsaṅkaṃ nivattetuṃ ‘‘bārāṇasito’’ti gāthaṃ vatvā tattha ‘‘sāvikā cā’’ti vuttamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘tuvaṃ buddho’’ti gāthamāha. Tassattho – imasmiṃ sadevake loke tuvameveko sabbaññubuddho, diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsanato tuvaṃ me satthā, ahañca khīṇāsavabrāhmaṇī bhagavā tuyhaṃ ure vāyāma janitābhijātitāya orasā, mukhato pavattadhammaghosena sāsanassa ca mukhabhūtena ariyamaggena jātattā mukhato jātā, niṭṭhitapariññātādikaraṇīyatāya katakiccā, sabbaso āsavānaṃ khepitattā anāsavāti.
અથસ્સા સત્થા આગમનં અભિનન્દન્તો ‘‘તસ્સા તે સ્વાગત’’ન્તિ ગાથમાહ. તસ્સત્થો – યા ત્વં મયા અધિગતં ધમ્મં યાથાવતો અધિગચ્છિ. તસ્સા તે, ભદ્દે સુન્દરિ, ઇધ મમ સન્તિકે આગતં આગમનં સુઆગતં. તતો એવ તં અદુરાગતં ન દુરાગતં હોતિ. કસ્મા? યસ્મા એવઞ્હિ દન્તા આયન્તીતિ, યથા ત્વં સુન્દરિ, એવઞ્હિ ઉત્તમેન અરિયમગ્ગદમથેન દન્તા તતો એવ સબ્બધિ વીતરાગા, સબ્બેસં સંયોજનાનં સમુચ્છિન્નત્તા વિસંયુત્તા કતકિચ્ચા અનાસવા સત્થુ પાદાનં વન્દિકા આગચ્છન્તિ, તસ્મા તસ્સા તે સ્વાગતં અદુરાગતન્તિ યોજના.
Athassā satthā āgamanaṃ abhinandanto ‘‘tassā te svāgata’’nti gāthamāha. Tassattho – yā tvaṃ mayā adhigataṃ dhammaṃ yāthāvato adhigacchi. Tassā te, bhadde sundari, idha mama santike āgataṃ āgamanaṃ suāgataṃ. Tato eva taṃ adurāgataṃ na durāgataṃ hoti. Kasmā? Yasmā evañhi dantā āyantīti, yathā tvaṃ sundari, evañhi uttamena ariyamaggadamathena dantā tato eva sabbadhi vītarāgā, sabbesaṃ saṃyojanānaṃ samucchinnattā visaṃyuttā katakiccā anāsavā satthu pādānaṃ vandikā āgacchanti, tasmā tassā te svāgataṃ adurāgatanti yojanā.
સુન્દરીથેરીગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sundarītherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરીગાથાપાળિ • Therīgāthāpāḷi / ૪. સુન્દરીથેરીગાથા • 4. Sundarītherīgāthā