Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ચૂળનિદ્દેસ-અટ્ઠકથા • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
૬. ઉપસીવમાણવસુત્તનિદ્દેસવણ્ણના
6. Upasīvamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
૩૮. છટ્ઠે ઉપસીવસુત્તે – મહન્તમોઘન્તિ મહન્તં ઓઘં. અનિસ્સિતોતિ પુગ્ગલં વા ધમ્મં વા અનલ્લીનો. નો વિસહામીતિ ન સક્કોમિ. આરમ્મણન્તિ નિસ્સયં. યં નિસ્સિતોતિ યં ધમ્મં વા પુગ્ગલં વા નિસ્સિતો.
38. Chaṭṭhe upasīvasutte – mahantamoghanti mahantaṃ oghaṃ. Anissitoti puggalaṃ vā dhammaṃ vā anallīno. No visahāmīti na sakkomi. Ārammaṇanti nissayaṃ. Yaṃ nissitoti yaṃ dhammaṃ vā puggalaṃ vā nissito.
નિદ્દેસે કામોઘન્તિ અનાગામિમગ્ગેન કામોઘં. અરહત્તમગ્ગેન ભવોઘં. સોતાપત્તિમગ્ગેન દિટ્ઠોઘં. અરહત્તમગ્ગેન અવિજ્જોઘં તરેય્યં. સક્યકુલા પબ્બજિતોતિ ભગવતો ઉચ્ચાકુલપરિદીપનવસેન વુત્તં. આલમ્બણન્તિ અવત્થરિત્વા ઠાનં. નિસ્સયન્તિ અલ્લીયનં. ઉપનિસ્સયન્તિ અપસ્સયનં.
Niddese kāmoghanti anāgāmimaggena kāmoghaṃ. Arahattamaggena bhavoghaṃ. Sotāpattimaggena diṭṭhoghaṃ. Arahattamaggena avijjoghaṃ tareyyaṃ. Sakyakulā pabbajitoti bhagavato uccākulaparidīpanavasena vuttaṃ. Ālambaṇanti avattharitvā ṭhānaṃ. Nissayanti allīyanaṃ. Upanissayanti apassayanaṃ.
૩૯. ઇદાનિ યસ્મા બ્રાહ્મણો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનલાભી તઞ્ચ સન્તમ્પિ નિસ્સયં ન જાનાતિ. તેનસ્સ ભગવા તઞ્ચ નિસ્સયં ઉત્તરિઞ્ચ નિય્યાનપથં દસ્સેન્તો ‘‘આકિઞ્ચઞ્ઞ’’ન્તિ ગાથમાહ. તત્થ પેક્ખમાનોતિ તં આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિં સતો સમાપજ્જિત્વા વુટ્ઠહિત્વા ચ અનિચ્ચાદિવસેન પસ્સમાનો. નત્થીતિ નિસ્સાયાતિ તં ‘‘નત્થિ કિઞ્ચી’’તિ પવત્તં સમાપત્તિં આરમ્મણં કત્વા. તરસ્સુ ઓઘન્તિ તતો પભુતિ પવત્તાય વિપસ્સનાય યથાનુરૂપં ચતુબ્બિધમ્પિ ઓઘં તરસ્સુ. કથાહીતિ કથંકથાહિ. તણ્હક્ખયં નત્તમહાભિપસ્સાતિ રત્તિન્દિવં નિબ્બાનં વિભૂતં કત્વા પસ્સ. એતેનસ્સ દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારં કથેસિ.
39. Idāni yasmā brāhmaṇo ākiñcaññāyatanalābhī tañca santampi nissayaṃ na jānāti. Tenassa bhagavā tañca nissayaṃ uttariñca niyyānapathaṃ dassento ‘‘ākiñcañña’’nti gāthamāha. Tattha pekkhamānoti taṃ ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā vuṭṭhahitvā ca aniccādivasena passamāno. Natthīti nissāyāti taṃ ‘‘natthi kiñcī’’ti pavattaṃ samāpattiṃ ārammaṇaṃ katvā. Tarassu oghanti tato pabhuti pavattāya vipassanāya yathānurūpaṃ catubbidhampi oghaṃ tarassu. Kathāhīti kathaṃkathāhi. Taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassāti rattindivaṃ nibbānaṃ vibhūtaṃ katvā passa. Etenassa diṭṭhadhammasukhavihāraṃ kathesi.
નિદ્દેસે તઞ્ઞેવ વિઞ્ઞાણં અભાવેતીતિ આકાસાલમ્બણં કત્વા પવત્તમહગ્ગતવિઞ્ઞાણં અભાવેતિ અભાવં ગમેતિ. વિભાવેતીતિ વિવિધા અભાવં ગમેતિ. અન્તરધાપેતીતિ અદસ્સનં ગમેતિ. નત્થિ કિઞ્ચીતિ પસ્સતીતિ અન્તમસો ભઙ્ગમત્તમ્પિસ્સ નત્થીતિ પસ્સતિ.
Niddese taññeva viññāṇaṃ abhāvetīti ākāsālambaṇaṃ katvā pavattamahaggataviññāṇaṃ abhāveti abhāvaṃ gameti. Vibhāvetīti vividhā abhāvaṃ gameti. Antaradhāpetīti adassanaṃ gameti. Natthi kiñcīti passatīti antamaso bhaṅgamattampissa natthīti passati.
૪૦. ઇદાનિ ‘‘કામે પહાયા’’તિ સુત્વા વિક્ખમ્ભનવસેન અત્તના પહીને કામે સમ્પસ્સમાનો ‘‘સબ્બેસૂ’’તિ ગાથમાહ. તત્થ હિત્વા મઞ્ઞન્તિ અઞ્ઞં તતો હેટ્ઠા છબ્બિધમ્પિ સમાપત્તિં હિત્વા. સઞ્ઞાવિમોક્ખે પરમેતિ સત્તસુ સઞ્ઞાવિમોક્ખેસુ ઉત્તમે આકિઞ્ચઞ્ઞાયતને. તિટ્ઠે નુ સો તત્થ અનાનુયાયીતિ સો પુગ્ગલો તત્થ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનબ્રહ્મલોકે અવિગચ્છમાનો તિટ્ઠેય્ય નૂતિ પુચ્છતિ.
40. Idāni ‘‘kāme pahāyā’’ti sutvā vikkhambhanavasena attanā pahīne kāme sampassamāno ‘‘sabbesū’’ti gāthamāha. Tattha hitvāmaññanti aññaṃ tato heṭṭhā chabbidhampi samāpattiṃ hitvā. Saññāvimokkhe parameti sattasu saññāvimokkhesu uttame ākiñcaññāyatane. Tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyīti so puggalo tattha ākiñcaññāyatanabrahmaloke avigacchamāno tiṭṭheyya nūti pucchati.
નિદ્દેસે અવિચ્ચમાનોતિ અવિયુજ્જમાનો. અવિગચ્છમાનોતિ વિયોગં અનાપજ્જમાનો. અનન્તરધાયમાનોતિ અન્તરધાનં અનાપજ્જમાનો. અપરિહાયમાનોતિ અનન્તરા પરિહાનં અનાપજ્જમાનો.
Niddese aviccamānoti aviyujjamāno. Avigacchamānoti viyogaṃ anāpajjamāno. Anantaradhāyamānoti antaradhānaṃ anāpajjamāno. Aparihāyamānoti anantarā parihānaṃ anāpajjamāno.
૪૧-૨. અથસ્સ ભગવા સટ્ઠિકપ્પસહસ્સમત્તકંયેવ ઠાનં અનુજાનન્તો ચતુત્થં ગાથમાહ. એવં તસ્સ તત્થ ઠાનં સુત્વા ઇદાનિસ્સ સસ્સતુચ્છેદભાવં પુચ્છન્તો ‘‘તિટ્ઠે ચે’’તિ ગાથમાહ. તત્થ પૂગમ્પિ વસ્સાનન્તિ અનેકસઙ્ખ્યમ્પિ વસ્સાનં, ગણનરાસિન્તિ અત્થો. ‘‘પૂગમ્પિ વસ્સાની’’તિપિ પાઠો. તત્થ વિભત્તિબ્યત્તયેન સામિવચનસ્સ પચ્ચત્તવચનં કાતબ્બં, પૂગન્તિ વા એતસ્સ બહૂનીતિ અત્થો વત્તબ્બો. ‘‘પૂગાની’’તિ વાપિ પઠન્તિ, પુરિમપાઠોયેવ સબ્બસુન્દરો. તત્થેવ સો સીતિ સિયા વિમુત્તોતિ સો પુગ્ગલો તત્થેવાકિઞ્ચઞ્ઞાયતને નાનાદુક્ખેહિ વિમુત્તો સીતિભાવપ્પત્તો ભવેય્ય, નિબ્બાનપ્પત્તો સસ્સતો હુત્વા તિટ્ઠેય્યાતિ અધિપ્પાયો. ચવેથ વિઞ્ઞાણં તથાવિધસ્સાતિ ‘‘ઉદાહુ તથાવિધસ્સ વિઞ્ઞાણં અનુપાદાય પરિનિબ્બાયેય્યા’’તિ ઉચ્છેદં પુચ્છતિ, ‘‘પટિસન્ધિગ્ગહણત્થં વાપિ ભવેય્યા’’તિ પટિસન્ધિમ્પિ તસ્સ પુચ્છતિ.
41-2. Athassa bhagavā saṭṭhikappasahassamattakaṃyeva ṭhānaṃ anujānanto catutthaṃ gāthamāha. Evaṃ tassa tattha ṭhānaṃ sutvā idānissa sassatucchedabhāvaṃ pucchanto ‘‘tiṭṭhe ce’’ti gāthamāha. Tattha pūgampi vassānanti anekasaṅkhyampi vassānaṃ, gaṇanarāsinti attho. ‘‘Pūgampi vassānī’’tipi pāṭho. Tattha vibhattibyattayena sāmivacanassa paccattavacanaṃ kātabbaṃ, pūganti vā etassa bahūnīti attho vattabbo. ‘‘Pūgānī’’ti vāpi paṭhanti, purimapāṭhoyeva sabbasundaro. Tattheva so sīti siyā vimuttoti so puggalo tatthevākiñcaññāyatane nānādukkhehi vimutto sītibhāvappatto bhaveyya, nibbānappatto sassato hutvā tiṭṭheyyāti adhippāyo. Cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassāti ‘‘udāhu tathāvidhassa viññāṇaṃ anupādāya parinibbāyeyyā’’ti ucchedaṃ pucchati, ‘‘paṭisandhiggahaṇatthaṃ vāpi bhaveyyā’’ti paṭisandhimpi tassa pucchati.
તસ્સ વિઞ્ઞાણં ચવેય્યાતિ તસ્સ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતને ઉપ્પન્નસ્સ વિઞ્ઞાણં ચુતિં પાપુણેય્ય. ઉચ્છિજ્જેય્યાતિ ઉચ્છેદં ભવેય્ય. વિનસ્સેય્યાતિ વિનાસં પાપુણેય્ય. ન ભવેય્યાતિ અભાવં ગમેય્ય. ઉપપન્નસ્સાતિ પટિસન્ધિવસેન ઉપપન્નસ્સ.
Tassa viññāṇaṃ caveyyāti tassa ākiñcaññāyatane uppannassa viññāṇaṃ cutiṃ pāpuṇeyya. Ucchijjeyyāti ucchedaṃ bhaveyya. Vinasseyyāti vināsaṃ pāpuṇeyya. Na bhaveyyāti abhāvaṃ gameyya. Upapannassāti paṭisandhivasena upapannassa.
૪૩. અથસ્સ ભગવા ઉચ્છેદસસ્સતં અનુપગમ્મ તત્થુપપન્નસ્સ અરિયસાવકસ્સ અનુપાદાય પરિનિબ્બાનં દસ્સેન્તો ‘‘અચ્ચી યથા’’તિ ગાથમાહ. તત્થ અત્થં પલેતીતિ અત્થં ગચ્છતિ. ન ઉપેતિ સઙ્ખન્તિ ‘‘અસુકં નામ દિસં ગતો’’તિ વોહારં ન ગચ્છતિ. એવં મુની નામકાયા વિમુત્તોતિ એવં તત્થ ઉપ્પન્નો સેક્ખમુનિ પકતિયા પુબ્બેવ રૂપકાયા વિમુત્તો, તત્થ ચતુત્થમગ્ગં નિબ્બત્તેત્વા ધમ્મકાયસ્સ પરિઞ્ઞાતત્તા પુન નામકાયાપિ વિમુત્તો ઉભતોભાગવિમુત્તો ખીણાસવો હુત્વા અનુપાદાનિબ્બાનસઙ્ખાતં અત્થં પલેતિ ન ઉપેતિ સઙ્ખં ‘‘ખત્તિયો વા બ્રાહ્મણો વા’’તિ એવમાદિકં.
43. Athassa bhagavā ucchedasassataṃ anupagamma tatthupapannassa ariyasāvakassa anupādāya parinibbānaṃ dassento ‘‘accī yathā’’ti gāthamāha. Tattha atthaṃ paletīti atthaṃ gacchati. Na upeti saṅkhanti ‘‘asukaṃ nāma disaṃ gato’’ti vohāraṃ na gacchati. Evaṃ munī nāmakāyā vimuttoti evaṃ tattha uppanno sekkhamuni pakatiyā pubbeva rūpakāyā vimutto, tattha catutthamaggaṃ nibbattetvā dhammakāyassa pariññātattā puna nāmakāyāpi vimutto ubhatobhāgavimutto khīṇāsavo hutvā anupādānibbānasaṅkhātaṃ atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ ‘‘khattiyo vā brāhmaṇo vā’’ti evamādikaṃ.
નિદ્દેસે ખિત્તાતિ ચલિતા. ઉક્ખિત્તાતિ અતિચલિતા. નુન્નાતિ પપ્ફોટિયા. પણુન્નાતિ દૂરીકતા. ખમ્ભિતાતિ પટિક્કમાપિતા. વિક્ખમ્ભિતાતિ ન સન્તિકે કતા.
Niddese khittāti calitā. Ukkhittāti aticalitā. Nunnāti papphoṭiyā. Paṇunnāti dūrīkatā. Khambhitāti paṭikkamāpitā. Vikkhambhitāti na santike katā.
૪૪. ઇદાનિ ‘‘અત્થં પલેતી’’તિ સુત્વા તસ્સ યોનિસો અત્થમસલ્લક્ખેન્તો ‘‘અત્થઙ્ગતો સો’’તિ ગાથમાહ. તસ્સત્થો – સો અત્થઙ્ગતો ઉદાહુ નત્થિ, ઉદાહુ વે સસ્સતિયા સસ્સતભાવેન અરોગો અવિપરિણામધમ્મો સોતિ એવં તં મે મુની સાધુ બ્યાકરોહિ. કિંકારણા? તથા હિ તે વિદિતો એસ ધમ્મોતિ.
44. Idāni ‘‘atthaṃ paletī’’ti sutvā tassa yoniso atthamasallakkhento ‘‘atthaṅgato so’’ti gāthamāha. Tassattho – so atthaṅgato udāhu natthi, udāhu ve sassatiyā sassatabhāvena arogo avipariṇāmadhammo soti evaṃ taṃ me munī sādhu byākarohi. Kiṃkāraṇā? Tathā hi te vidito esa dhammoti.
નિદ્દેસે નિરુદ્ધોતિ નિરોધં પત્તો. ઉચ્છિન્નોતિ ઉચ્છિન્નસન્તાનો. વિનટ્ઠોતિ વિનાસં પત્તો.
Niddese niruddhoti nirodhaṃ patto. Ucchinnoti ucchinnasantāno. Vinaṭṭhoti vināsaṃ patto.
૪૫. અથસ્સ ભગવા તથા અવત્તબ્બતં દસ્સેન્તો ‘‘અત્થઙ્ગતસ્સા’’તિ ગાથમાહ. તત્થ અત્થઙ્ગતસ્સાતિ અનુપાદાપરિનિબ્બુતસ્સ. ન પમાણમત્થીતિ રૂપાદિપમાણં નત્થિ. યેન નં વજ્જુન્તિ યેન રાગાદિના નં વદેય્યું. સબ્બેસુ ધમ્મેસૂતિ સબ્બેસુ ખન્ધાદિધમ્મેસુ.
45. Athassa bhagavā tathā avattabbataṃ dassento ‘‘atthaṅgatassā’’ti gāthamāha. Tattha atthaṅgatassāti anupādāparinibbutassa. Na pamāṇamatthīti rūpādipamāṇaṃ natthi. Yena naṃ vajjunti yena rāgādinā naṃ vadeyyuṃ. Sabbesu dhammesūti sabbesu khandhādidhammesu.
નિદ્દેસે અધિવચનાનિ ચાતિ સિરિવડ્ઢકો ધનવડ્ઢકોતિઆદયો હિ વચનમત્તંયેવ અધિકારં કત્વા પવત્તા અધિવચના નામ. અધિવચનાનં પથા અધિવચનપથા નામ. ‘‘અભિસઙ્ખરોન્તીતિ ખો, ભિક્ખવે, તસ્મા સઙ્ખારા’’તિ (સં॰ નિ॰ ૩.૭૯) એવં નિદ્ધારિત્વા સહેતુકં કત્વા વુચ્ચમાના અભિલાપા નિરુત્તિ નામ. નિરુત્તીનં પથા નિરુત્તિપથા નામ. ‘‘તક્કો વિતક્કો સઙ્કપ્પો’’તિ (ધ॰ સ॰ ૭) એવં તેન તેન પકારેન પઞ્ઞાપનતો પઞ્ઞત્તિ નામ. પઞ્ઞત્તીનં પથા પઞ્ઞત્તિપથા (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૧-૧૦૮) નામ. સેસં સબ્બત્થ પાકટમેવ.
Niddese adhivacanāni cāti sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhakotiādayo hi vacanamattaṃyeva adhikāraṃ katvā pavattā adhivacanā nāma. Adhivacanānaṃ pathā adhivacanapathā nāma. ‘‘Abhisaṅkharontīti kho, bhikkhave, tasmā saṅkhārā’’ti (saṃ. ni. 3.79) evaṃ niddhāritvā sahetukaṃ katvā vuccamānā abhilāpā nirutti nāma. Niruttīnaṃ pathā niruttipathā nāma. ‘‘Takko vitakko saṅkappo’’ti (dha. sa. 7) evaṃ tena tena pakārena paññāpanato paññatti nāma. Paññattīnaṃ pathā paññattipathā (dha. sa. aṭṭha. 101-108) nāma. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.
એવં ભગવા ઇદમ્પિ સુત્તં અરહત્તનિકૂટેનેવ દેસેસિ, દેસનાપરિયોસાને ચ વુત્તસદિસોવ ધમ્માભિસમયો અહોસીતિ.
Evaṃ bhagavā idampi suttaṃ arahattanikūṭeneva desesi, desanāpariyosāne ca vuttasadisova dhammābhisamayo ahosīti.
સદ્ધમ્મપ્પજ્જોતિકાય ચૂળનિદ્દેસ-અટ્ઠકથાય
Saddhammappajjotikāya cūḷaniddesa-aṭṭhakathāya
ઉપસીવમાણવસુત્તનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Upasīvamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ચૂળનિદ્દેસપાળિ • Cūḷaniddesapāḷi
૬. ઉપસીવમાણવપુચ્છા • 6. Upasīvamāṇavapucchā
૬. ઉપસીવમાણવપુચ્છાનિદ્દેસો • 6. Upasīvamāṇavapucchāniddeso