| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
૮. આદીનવઞાણનિદ્દેસવણ્ણના
8. Ādīnavañāṇaniddesavaṇṇanā
૫૩. આદીનવઞાણનિદ્દેસે ઉપ્પાદોતિ પુરિમકમ્મપચ્ચયા ઇધ ઉપ્પત્તિ. પવત્તન્તિ તથાઉપ્પન્નસ્સ પવત્તિ. નિમિત્તન્તિ સબ્બમ્પિ સઙ્ખારનિમિત્તં. આયૂહનાતિ આયતિં પટિસન્ધિહેતુભૂતં કમ્મં. પટિસન્ધીતિ આયતિં ઉપ્પત્તિ. ગતીતિ યાય ગતિયા સા પટિસન્ધિ હોતિ. નિબ્બત્તીતિ ખન્ધાનં નિબ્બત્તનં. ઉપપત્તીતિ ‘‘સમાપન્નસ્સ વા ઉપપન્નસ્સ વા’’તિ (ધ॰ સ॰ ૧૨૮૯) એવં વુત્તા વિપાકપ્પવત્તિ . જાતીતિ જરાદીનં પચ્ચયભૂતા ભવપચ્ચયા જાતિ. નિપ્પરિયાયતો તત્થ તત્થ નિબ્બત્તમાનાનં સત્તાનં યે યે ખન્ધા પાતુભવન્તિ, તેસં પઠમપાતુભાવો જાતિ. જરાતિ ખણ્ડિચ્ચાદિસમ્મતો સન્તતિયં એકભવપરિયાપન્નખન્ધસન્તાનસ્સ પુરાણભાવો. સોકોતિ ઞાતિબ્યસનાદીહિ ફુટ્ઠસ્સ ચિત્તસન્તાપો. પરિદેવોતિ ઞાતિબ્યસનાદીહિ ફુટ્ઠસ્સ વચીપલાપો. ઉપાયાસોતિ ભુસો આયાસો, ઞાતિબ્યસનાદીહિ ફુટ્ઠસ્સ અધિમત્તચેતોદુક્ખપ્પભાવિતો દોસોયેવ. એત્થ ચ ઉપ્પાદાદયો પઞ્ચેવ આદીનવઞાણસ્સ વત્થુવસેન વુત્તા, સેસા તેસં વેવચનવસેન. ‘‘નિબ્બત્તિ જાતી’’તિ ઇદઞ્હિ દ્વયં ઉપ્પાદસ્સ ચેવ પટિસન્ધિયા ચ વેવચનં, ‘‘ગતિ ઉપપત્તી’’તિ ઇદં દ્વયં પવત્તસ્સ, જરાદયો નિમિત્તસ્સાતિ. તેનાહ –
53. Ādīnavañāṇaniddese uppādoti purimakammapaccayā idha uppatti. Pavattanti tathāuppannassa pavatti. Nimittanti sabbampi saṅkhāranimittaṃ. Āyūhanāti āyatiṃ paṭisandhihetubhūtaṃ kammaṃ. Paṭisandhīti āyatiṃ uppatti. Gatīti yāya gatiyā sā paṭisandhi hoti. Nibbattīti khandhānaṃ nibbattanaṃ. Upapattīti ‘‘samāpannassa vā upapannassa vā’’ti (dha. sa. 1289) evaṃ vuttā vipākappavatti . Jātīti jarādīnaṃ paccayabhūtā bhavapaccayā jāti. Nippariyāyato tattha tattha nibbattamānānaṃ sattānaṃ ye ye khandhā pātubhavanti, tesaṃ paṭhamapātubhāvo jāti. Jarāti khaṇḍiccādisammato santatiyaṃ ekabhavapariyāpannakhandhasantānassa purāṇabhāvo. Sokoti ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa cittasantāpo. Paridevoti ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa vacīpalāpo. Upāyāsoti bhuso āyāso, ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa adhimattacetodukkhappabhāvito dosoyeva. Ettha ca uppādādayo pañceva ādīnavañāṇassa vatthuvasena vuttā, sesā tesaṃ vevacanavasena. ‘‘Nibbatti jātī’’ti idañhi dvayaṃ uppādassa ceva paṭisandhiyā ca vevacanaṃ, ‘‘gati upapattī’’ti idaṃ dvayaṃ pavattassa, jarādayo nimittassāti. Tenāha –
‘‘ઉપ્પાદઞ્ચ પવત્તઞ્ચ, નિમિત્તં દુક્ખન્તિ પસ્સતિ;
‘‘Uppādañca pavattañca, nimittaṃ dukkhanti passati;
આયૂહનં પટિસન્ધિં, ઞાણં આદીનવે ઇદ’’ન્તિ. ચ
Āyūhanaṃ paṭisandhiṃ, ñāṇaṃ ādīnave ida’’nti. ca
‘‘ઇદં આદીનવે ઞાણં, પઞ્ચઠાનેસુ જાયતી’’તિ. ચ
‘‘Idaṃ ādīnave ñāṇaṃ, pañcaṭhānesu jāyatī’’ti. ca
સબ્બપદેસુ ચ ભયન્તિ ઇચ્ચેતસ્સ વચનસ્સ ભયં ઇતીતિ પદચ્છેદો . ભયન્તિ પીળાયોગતો સપ્પટિભયતાય ભયં. ઇતીતિ ભયતુપટ્ઠાનસ્સ કારણનિદ્દેસો.
Sabbapadesu ca bhayanti iccetassa vacanassa bhayaṃ itīti padacchedo . Bhayanti pīḷāyogato sappaṭibhayatāya bhayaṃ. Itīti bhayatupaṭṭhānassa kāraṇaniddeso.
અનુપ્પાદો ખેમન્તિ સન્તિપદે ઞાણન્તિઆદિ પન આદીનવઞાણસ્સ પટિપક્ખઞાણદસ્સનત્થં વુત્તં. ભયતુપટ્ઠાનેન વા આદીનવં દિસ્વા ઉબ્બિગ્ગહદયાનં અભયમ્પિ અત્થિ ખેમં નિરાદીનવન્તિ અસ્સાસજનનત્થમ્પિ એતં વુત્તં. યસ્મા વા યસ્સ ઉપ્પાદાદયો ભયતો સૂપટ્ઠિતા હોન્તિ, તસ્સ તપ્પટિપક્ખનિન્નં ચિત્તં હોતિ, તસ્મા ભયતુપટ્ઠાનવસેન સિદ્ધસ્સ આદીનવઞાણસ્સ આનિસંસદસ્સનત્થમ્પેતં વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. અનુપ્પાદો અપ્પવત્તન્તિઆદિ નિબ્બાનમેવ. સન્તિપદેતિ સન્તિકોટ્ઠાસે, નિબ્બાનેતિ અત્થો. અનુસ્સવવસેનાપિ હિ સન્તિપદન્તિ નામમત્તં ગહેત્વા ઉપ્પન્નં ઞાણમ્પિ ‘‘સન્તિપદે ઞાણ’’ન્તિ વુત્તં.
Anuppādo khemanti santipade ñāṇantiādi pana ādīnavañāṇassa paṭipakkhañāṇadassanatthaṃ vuttaṃ. Bhayatupaṭṭhānena vā ādīnavaṃ disvā ubbiggahadayānaṃ abhayampi atthi khemaṃ nirādīnavanti assāsajananatthampi etaṃ vuttaṃ. Yasmā vā yassa uppādādayo bhayato sūpaṭṭhitā honti, tassa tappaṭipakkhaninnaṃ cittaṃ hoti, tasmā bhayatupaṭṭhānavasena siddhassa ādīnavañāṇassa ānisaṃsadassanatthampetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Anuppādo appavattantiādi nibbānameva. Santipadeti santikoṭṭhāse, nibbāneti attho. Anussavavasenāpi hi santipadanti nāmamattaṃ gahetvā uppannaṃ ñāṇampi ‘‘santipade ñāṇa’’nti vuttaṃ.
ઉપ્પાદો ભયં, અનુપ્પાદો ખેમન્તિઆદિ વિપક્ખપટિપક્ખવસેન ઉભયં સમાસેત્વા ઉપ્પજ્જમાનં ઞાણં ગહેત્વા વુત્તં. એત્થ ચ યં ભયં, તં યસ્મા નિયમતો દુક્ખં. યઞ્ચ દુક્ખં, તં વટ્ટામિસલોકામિસકિલેસામિસેહિ અવિપ્પમુત્તત્તા સામિસમેવ. યઞ્ચ સામિસં, તં સઙ્ખારમત્તમેવ. તસ્મા ઉપ્પાદો દુક્ખન્તિ ભયતુપટ્ઠાને પઞ્ઞા આદીનવે ઞાણન્તિઆદિ વુત્તં. એવં સન્તેપિ ભયાકારેન દુક્ખાકારેન સામિસાકારેન સઙ્ખારાકારેનાતિ એવં આકારનાનત્તતો પવત્તિવસેનેત્થ નાનત્તં વેદિતબ્બં. ઉપ્પાદો ભયં, દુક્ખં, સામિસં, સઙ્ખારા ચાતિ ઉપ્પાદાદિલિઙ્ગમનપેક્ખિત્વા ‘‘નેતં ખો સરણં ખેમં, નેતં સરણમુત્તમ’’ન્તિઆદીસુ (ધ॰ પ॰ ૧૮૯) વિય અત્તનો લિઙ્ગાપેક્ખમેવ વુત્તં. સઙ્ખારાતિ ચ એકત્તમનપેક્ખિત્વા ‘‘અપ્પચ્ચયા ધમ્મા, અસઙ્ખતા ધમ્મા’’તિઆદીસુ (ધ॰ સ॰ દુકમાતિકા ૭-૮) વિય બહુવચનં કતં, ઉપ્પાદાદીનં વા સઙ્ખારેકદેસત્તા ‘‘ઉત્તરે પઞ્ચાલા, દક્ખિણે પઞ્ચાલા’’તિઆદીસુ વિય બહુન્નં એકદેસેપિ બહુવચનં કતન્તિ વેદિતબ્બં. ખેમં સુખં નિરામિસં નિબ્બાનન્તિ નિબ્બાનમેવ વુત્તાકારાનં પટિપક્ખવસેન ચતુધા વુત્તં. દસ ઞાણે પજાનાતીતિ આદીનવે ઞાણં પજાનન્તો ઉપ્પાદાદિવત્થુકાનિ પઞ્ચ, અનુપ્પાદાદિવત્થુકાનિ પઞ્ચાતિ દસ ઞાણે પજાનાતિ પટિવિજ્ઝતિ સચ્છિકરોતિ. દ્વિન્નં ઞાણાનં કુસલતાતિ આદીનવઞાણસ્સ ચેવ સન્તિપદઞાણસ્સ ચાતિ ઇમેસં દ્વિન્નં ઞાણાનં કુસલતાય. નાનાદિટ્ઠીસુ ન કમ્પતીતિ પરમદિટ્ઠધમ્મનિબ્બાનાદિવસેન પવત્તાસુ દિટ્ઠીસુ ન વેધતીતિ.
Uppādobhayaṃ, anuppādo khemantiādi vipakkhapaṭipakkhavasena ubhayaṃ samāsetvā uppajjamānaṃ ñāṇaṃ gahetvā vuttaṃ. Ettha ca yaṃ bhayaṃ, taṃ yasmā niyamato dukkhaṃ. Yañca dukkhaṃ, taṃ vaṭṭāmisalokāmisakilesāmisehi avippamuttattā sāmisameva. Yañca sāmisaṃ, taṃ saṅkhāramattameva. Tasmā uppādo dukkhanti bhayatupaṭṭhāne paññā ādīnave ñāṇantiādi vuttaṃ. Evaṃ santepi bhayākārena dukkhākārena sāmisākārena saṅkhārākārenāti evaṃ ākāranānattato pavattivasenettha nānattaṃ veditabbaṃ. Uppādo bhayaṃ, dukkhaṃ, sāmisaṃ, saṅkhārā cāti uppādādiliṅgamanapekkhitvā ‘‘netaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, netaṃ saraṇamuttama’’ntiādīsu (dha. pa. 189) viya attano liṅgāpekkhameva vuttaṃ. Saṅkhārāti ca ekattamanapekkhitvā ‘‘appaccayā dhammā, asaṅkhatā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. dukamātikā 7-8) viya bahuvacanaṃ kataṃ, uppādādīnaṃ vā saṅkhārekadesattā ‘‘uttare pañcālā, dakkhiṇe pañcālā’’tiādīsu viya bahunnaṃ ekadesepi bahuvacanaṃ katanti veditabbaṃ. Khemaṃ sukhaṃ nirāmisaṃ nibbānanti nibbānameva vuttākārānaṃ paṭipakkhavasena catudhā vuttaṃ. Dasa ñāṇe pajānātīti ādīnave ñāṇaṃ pajānanto uppādādivatthukāni pañca, anuppādādivatthukāni pañcāti dasa ñāṇe pajānāti paṭivijjhati sacchikaroti. Dvinnaṃ ñāṇānaṃ kusalatāti ādīnavañāṇassa ceva santipadañāṇassa cāti imesaṃ dvinnaṃ ñāṇānaṃ kusalatāya. Nānādiṭṭhīsu na kampatīti paramadiṭṭhadhammanibbānādivasena pavattāsu diṭṭhīsu na vedhatīti.
આદીનવઞાણનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Ādīnavañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ૮. આદીનવઞાણનિદ્દેસો • 8. Ādīnavañāṇaniddeso
