Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઇતિવુત્તક-અટ્ઠકથા • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
૮. અન્ધકરણસુત્તવણ્ણના
8. Andhakaraṇasuttavaṇṇanā
૮૭. અટ્ઠમે અકુસલવિતક્કાતિ અકોસલ્લસમ્ભૂતા વિતક્કા. અન્ધકરણાતિઆદીસુ યસ્સ સયં ઉપ્પજ્જન્તિ, તં યથાભૂતદસ્સનનિવારણેન અન્ધં કરોન્તીતિ અન્ધકરણા. ન પઞ્ઞાચક્ખું કરોન્તીતિ અચક્ખુકરણા. અઞ્ઞાણં કરોન્તીતિ અઞ્ઞાણકરણા. પઞ્ઞાનિરોધિકાતિ કમ્મસ્સકતાપઞ્ઞા, ઝાનપઞ્ઞા, વિપસ્સનાપઞ્ઞાતિ ઇમા તિસ્સો પઞ્ઞા અપ્પવત્તિકરણેન નિરોધેન્તીતિ પઞ્ઞાનિરોધિકા. અનિટ્ઠફલદાયકત્તા દુક્ખસઙ્ખાતસ્સ વિઘાતસ્સ પક્ખે વત્તન્તીતિ વિઘાતપક્ખિકા. કિલેસનિબ્બાનં ન સંવત્તયન્તીતિ અનિબ્બાનસંવત્તનિકા.
87. Aṭṭhame akusalavitakkāti akosallasambhūtā vitakkā. Andhakaraṇātiādīsu yassa sayaṃ uppajjanti, taṃ yathābhūtadassananivāraṇena andhaṃ karontīti andhakaraṇā. Na paññācakkhuṃ karontīti acakkhukaraṇā. Aññāṇaṃ karontīti aññāṇakaraṇā. Paññānirodhikāti kammassakatāpaññā, jhānapaññā, vipassanāpaññāti imā tisso paññā appavattikaraṇena nirodhentīti paññānirodhikā. Aniṭṭhaphaladāyakattā dukkhasaṅkhātassa vighātassa pakkhe vattantīti vighātapakkhikā. Kilesanibbānaṃ na saṃvattayantīti anibbānasaṃvattanikā.
કામવિતક્કોતિ કામપટિસંયુત્તો વિતક્કો. સો હિ કિલેસકામસહિતો હુત્વા વત્થુકામેસુ પવત્તતિ. બ્યાપાદપટિસંયુત્તો વિતક્કો બ્યાપાદવિતક્કો. વિહિંસાપટિસંયુત્તો વિતક્કો વિહિંસાવિતક્કો. ઇમે દ્વે ચ સત્તેસુપિ સઙ્ખારેસુપિ ઉપ્પજ્જન્તિ. કામવિતક્કો હિ પિયમનાપે સત્તે વા સઙ્ખારે વા વિતક્કેન્તસ્સ ઉપ્પજ્જતિ, બ્યાપાદવિતક્કો અપ્પિયે અમનાપે સત્તે વા સઙ્ખારે વા કુજ્ઝિત્વા ઓલોકનકાલતો પટ્ઠાય યાવ નાસના ઉપ્પજ્જતિ, વિહિંસાવિતક્કો સઙ્ખારેસુ ન ઉપ્પજ્જતિ, સઙ્ખારા દુક્ખાપેતબ્બા નામ નત્થિ, ‘‘ઇમે સત્તા હઞ્ઞન્તુ વા બજ્ઝન્તુ વા ઉચ્છિજ્જન્તુ વા વિનસ્સન્તુ વા મા વા અહેસુ’’ન્તિ ચિન્તનકાલે પન સત્તેસુ ઉપ્પજ્જતિ.
Kāmavitakkoti kāmapaṭisaṃyutto vitakko. So hi kilesakāmasahito hutvā vatthukāmesu pavattati. Byāpādapaṭisaṃyutto vitakko byāpādavitakko. Vihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko vihiṃsāvitakko. Ime dve ca sattesupi saṅkhāresupi uppajjanti. Kāmavitakko hi piyamanāpe satte vā saṅkhāre vā vitakkentassa uppajjati, byāpādavitakko appiye amanāpe satte vā saṅkhāre vā kujjhitvā olokanakālato paṭṭhāya yāva nāsanā uppajjati, vihiṃsāvitakko saṅkhāresu na uppajjati, saṅkhārā dukkhāpetabbā nāma natthi, ‘‘ime sattā haññantu vā bajjhantu vā ucchijjantu vā vinassantu vā mā vā ahesu’’nti cintanakāle pana sattesu uppajjati.
ઇમેયેવ પન કામસઙ્કપ્પાદયો. અત્થતો હિ કામવિતક્કાદીનં કામસઙ્કપ્પાદીનઞ્ચ નાનાકરણં નત્થિ, તંસમ્પયુત્તા પન સઞ્ઞાદયો કામસઞ્ઞાદયો. કામધાતુઆદીનં પન યસ્મા પાળિયં –
Imeyeva pana kāmasaṅkappādayo. Atthato hi kāmavitakkādīnaṃ kāmasaṅkappādīnañca nānākaraṇaṃ natthi, taṃsampayuttā pana saññādayo kāmasaññādayo. Kāmadhātuādīnaṃ pana yasmā pāḷiyaṃ –
‘‘કામપટિસંયુત્તો તક્કો વિતક્કો…પે॰… મિચ્છાસઙ્કપ્પો, અયં વુચ્ચતિ કામધાતુ, સબ્બેપિ અકુસલા ધમ્મા કામધાતુ. બ્યાપાદપટિસંયુત્તો તક્કો વિતક્કો…પે॰… મિચ્છાસઙ્કપ્પો, અયં વુચ્ચતિ બ્યાપાદધાતુ. દસસુ આઘાતવત્થૂસુ ચિત્તસ્સ આઘાતો પટિઘાતો…પે॰… અનત્તમનતા ચિત્તસ્સ, અયં વુચ્ચતિ બ્યાપાદધાતુ. વિહિંસાપટિસંયુત્તો તક્કો વિતક્કો મિચ્છાસઙ્કપ્પો , અયં વુચ્ચતિ વિહિંસાધાતુ. ઇધેકચ્ચો પાણિના વા લેડ્ડુના વા દણ્ડેન વા સત્થેન વા રજ્જુયા વા અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન સત્તે વિહેઠેતિ, અયં વિહિંસાધાતૂ’’તિ (વિભ॰ ૧૮૨, ૯૧૦) –
‘‘Kāmapaṭisaṃyutto takko vitakko…pe… micchāsaṅkappo, ayaṃ vuccati kāmadhātu, sabbepi akusalā dhammā kāmadhātu. Byāpādapaṭisaṃyutto takko vitakko…pe… micchāsaṅkappo, ayaṃ vuccati byāpādadhātu. Dasasu āghātavatthūsu cittassa āghāto paṭighāto…pe… anattamanatā cittassa, ayaṃ vuccati byāpādadhātu. Vihiṃsāpaṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkappo , ayaṃ vuccati vihiṃsādhātu. Idhekacco pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā rajjuyā vā aññataraññatarena satte viheṭheti, ayaṃ vihiṃsādhātū’’ti (vibha. 182, 910) –
આગતત્તા વિસેસો લબ્ભતિ.
Āgatattā viseso labbhati.
તત્થ દ્વે કથા સબ્બસઙ્ગાહિકા ચ અસમ્ભિન્ના ચ. તત્થ કામધાતુયા ગહિતાય ઇતરા દ્વેપિ ગહિતા નામ હોન્તિ. તતો પન નીહરિત્વા અયં બ્યાપાદધાતુ, અયં વિહિંસાધાતૂતિ દસ્સેતીતિ અયં સબ્બસઙ્ગાહિકા નામ. કામધાતું કથેન્તો પન ભગવા બ્યાપાદધાતું બ્યાપાદધાતુટ્ઠાને , વિહિંસાધાતું વિહિંસાધાતુટ્ઠાને ઠપેત્વાવ અવસેસં કામધાતુ નામાતિ કથેસીતિ અયં અસમ્ભિન્નકથા નામ.
Tattha dve kathā sabbasaṅgāhikā ca asambhinnā ca. Tattha kāmadhātuyā gahitāya itarā dvepi gahitā nāma honti. Tato pana nīharitvā ayaṃ byāpādadhātu, ayaṃ vihiṃsādhātūti dassetīti ayaṃ sabbasaṅgāhikā nāma. Kāmadhātuṃ kathento pana bhagavā byāpādadhātuṃ byāpādadhātuṭṭhāne , vihiṃsādhātuṃ vihiṃsādhātuṭṭhāne ṭhapetvāva avasesaṃ kāmadhātu nāmāti kathesīti ayaṃ asambhinnakathā nāma.
સુક્કપક્ખે વુત્તવિપરિયાયેન અત્થો વેદિતબ્બો. નેક્ખમ્મપટિસંયુત્તો વિતક્કો નેક્ખમ્મવિતક્કો. સો અસુભપુબ્બભાગે કામાવચરો હોતિ, અસુભજ્ઝાને રૂપાવચરો, તં ઝાનં પાદકં કત્વા ઉપ્પન્નમગ્ગફલકાલે લોકુત્તરો. અબ્યાપાદપટિસંયુત્તો વિતક્કો અબ્યાપાદવિતક્કો. સો મેત્તાપુબ્બભાગે કામાવચરો હોતિ, મેત્તાઝાને રૂપાવચરો, તં ઝાનં પાદકં કત્વા ઉપ્પન્નમગ્ગફલકાલે લોકુત્તરો. અવિહિંસાપટિસંયુત્તો વિતક્કો અવિહિંસાવિતક્કો. સો કરુણાપુબ્બભાગે કામાવચરો, કરુણાજ્ઝાને રૂપાવચરો, તં ઝાનં પાદકં કત્વા ઉપ્પન્નમગ્ગફલકાલે લોકુત્તરો. યદા પન અલોભો સીસં હોતિ, તદા ઇતરે દ્વે તદન્વાયિકા હોન્તિ. યદા મેત્તા સીસં હોતિ, તદા ઇતરે દ્વે તદન્વાયિકા હોન્તિ. યદા કરુણા સીસં હોતિ, તદા ઇતરે દ્વે તદન્વાયિકા હોન્તિ.
Sukkapakkhe vuttavipariyāyena attho veditabbo. Nekkhammapaṭisaṃyutto vitakko nekkhammavitakko. So asubhapubbabhāge kāmāvacaro hoti, asubhajjhāne rūpāvacaro, taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttaro. Abyāpādapaṭisaṃyutto vitakko abyāpādavitakko. So mettāpubbabhāge kāmāvacaro hoti, mettājhāne rūpāvacaro, taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttaro. Avihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko avihiṃsāvitakko. So karuṇāpubbabhāge kāmāvacaro, karuṇājjhāne rūpāvacaro, taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttaro. Yadā pana alobho sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā honti. Yadā mettā sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā honti. Yadā karuṇā sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā honti.
ઇમેયેવ પન નેક્ખમ્મસઙ્કપ્પાદયો. અત્થતો હિ નેક્ખમ્મવિતક્કાદીનં નેક્ખમ્મસઙ્કપ્પાદીનઞ્ચ નાનાકરણં નત્થિ, તંસમ્પયુત્તા પન સઞ્ઞાદયો નેક્ખમ્મસઞ્ઞાદયો. નેક્ખમ્મધાતુઆદીનં પન યસ્મા પાળિયં –
Imeyeva pana nekkhammasaṅkappādayo. Atthato hi nekkhammavitakkādīnaṃ nekkhammasaṅkappādīnañca nānākaraṇaṃ natthi, taṃsampayuttā pana saññādayo nekkhammasaññādayo. Nekkhammadhātuādīnaṃ pana yasmā pāḷiyaṃ –
‘‘નેક્ખમ્મપટિસંયુત્તો તક્કો વિતક્કો સઙ્કપ્પો, અયં વુચ્ચતિ નેક્ખમ્મધાતુ, સબ્બેપિ કુસલા ધમ્મા નેક્ખમ્મધાતુ. અબ્યાપાદપટિસંયુત્તો તક્કો વિતક્કો સઙ્કપ્પો, અયં વુચ્ચતિ અબ્યાપાદધાતુ. યા સત્તેસુ મેત્તિ મેત્તાયના મેત્તાચેતોવિમુત્તિ , અયં વુચ્ચતિ અબ્યાપાદધાતુ. અવિહિંસાપટિસંયુત્તો તક્કો વિતક્કો સઙ્કપ્પો – અયં વુચ્ચતિ અવિહિંસાધાતુ. યા સત્તેસુ કરુણા કરુણાયના કરુણાચેતોવિમુત્તિ – અયં વુચ્ચતિ અવિહિંસાધાતૂ’’તિ. (વિભ॰ ૧૮૨) –
‘‘Nekkhammapaṭisaṃyutto takko vitakko saṅkappo, ayaṃ vuccati nekkhammadhātu, sabbepi kusalā dhammā nekkhammadhātu. Abyāpādapaṭisaṃyutto takko vitakko saṅkappo, ayaṃ vuccati abyāpādadhātu. Yā sattesu metti mettāyanā mettācetovimutti , ayaṃ vuccati abyāpādadhātu. Avihiṃsāpaṭisaṃyutto takko vitakko saṅkappo – ayaṃ vuccati avihiṃsādhātu. Yā sattesu karuṇā karuṇāyanā karuṇācetovimutti – ayaṃ vuccati avihiṃsādhātū’’ti. (Vibha. 182) –
આગતત્તા વિસેસો લબ્ભતિ. ઇધાપિ સબ્બસઙ્ગાહિકા, અસમ્ભિન્નાતિ દ્વે કથા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બા. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Āgatattā viseso labbhati. Idhāpi sabbasaṅgāhikā, asambhinnāti dve kathā vuttanayeneva veditabbā. Sesaṃ suviññeyyameva.
ગાથાસુ વિતક્કયેતિ વિતક્કેય્ય. નિરાકરેતિ અત્તનો સન્તાનતો નીહરેય્ય વિનોદેય્ય, પજહેય્યાતિ અત્થો. સવે વિતક્કાનિ વિચારિતાનિ, સમેતિ વુટ્ઠીવ રજં સમૂહતન્તિ યથા નામ ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસે પથવિયં સમૂહતં સમન્તતો ઉટ્ઠિતં રજં મહતો અકાલમેઘસ્સ વસ્સતો વુટ્ઠિ ઠાનસો વૂપસમેતિ, એવમેવ સો યોગાવચરો વિતક્કાનિ મિચ્છાવિતક્કે ચ વિચારિતાનિ તંસમ્પયુત્તવિચારે ચ સમેતિ વૂપસમેતિ સમુચ્છિન્દતિ. તથાભૂતો ચ વિતક્કૂપસમેન ચેતસા સબ્બેસં મિચ્છાવિતક્કાનં ઉપસમનતો વિતક્કૂપસમેન અરિયમગ્ગચિત્તેન. ઇધેવ દિટ્ઠેવ ધમ્મે, સન્તિપદં નિબ્બાનં, સમજ્ઝગા સમધિગતો હોતીતિ.
Gāthāsu vitakkayeti vitakkeyya. Nirākareti attano santānato nīhareyya vinodeyya, pajaheyyāti attho. Save vitakkāni vicāritāni, sameti vuṭṭhīva rajaṃ samūhatanti yathā nāma gimhānaṃ pacchime māse pathaviyaṃ samūhataṃ samantato uṭṭhitaṃ rajaṃ mahato akālameghassa vassato vuṭṭhi ṭhānaso vūpasameti, evameva so yogāvacaro vitakkāni micchāvitakke ca vicāritāni taṃsampayuttavicāre ca sameti vūpasameti samucchindati. Tathābhūto ca vitakkūpasamena cetasā sabbesaṃ micchāvitakkānaṃ upasamanato vitakkūpasamena ariyamaggacittena. Idheva diṭṭheva dhamme, santipadaṃ nibbānaṃ, samajjhagā samadhigato hotīti.
અટ્ઠમસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઇતિવુત્તકપાળિ • Itivuttakapāḷi / ૮. અન્ધકરણસુત્તં • 8. Andhakaraṇasuttaṃ