| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ભૂમટ્ઠકથાવણ્ણના
Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā
૯૪. ફન્દાપેતિ, સબ્બત્થ દુક્કટમેવાતિ એત્થ ‘‘ઉટ્ઠહિસ્સામી’’તિ ફન્દાપેત્વા પુન અનુટ્ઠહિત્વા તત્થેવ સયન્તસ્સપિ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગં અફન્દાપેત્વા એકપયોગેન ઉટ્ઠહન્તસ્સપિ દુક્કટમેવાતિ દટ્ઠબ્બં. અઞ્ઞસ્મિં વા ગમનસ્સ અનુપકારેતિ યથા દ્વારપિદહને કુમ્ભિટ્ઠાનગમનસ્સ અનુપકારત્તા અનાપત્તિ, એવં અઞ્ઞસ્મિં વા ગમનસ્સ અનુપકારે કાયવચીકમ્મે અનાપત્તિ. વાચાય વાચાયાતિ એકેકત્થદીપિકાય વાચાય વાચાય. ઉપલદ્ધોતિ ઞાતો. પુઞ્ઞાનિ ચ કરિસ્સામાતિ એત્થ ‘‘મુસાવાદં કત્વા પુઞ્ઞાનિ કરિસ્સામાતિ વદન્તસ્સ દુક્કટમેવા’’તિ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં, તં ઇમસ્મિંયેવ પદેસે અટ્ઠકથાવચનેન વિરુજ્ઝતિ. તથા હિ ‘‘યં યં વચનં મુસા, તત્થ તત્થ પાચિત્તિય’’ન્તિ ચ ‘‘ન હિ અદિન્નાદાનસ્સ પુબ્બપયોગે પાચિત્તિયટ્ઠાને દુક્કટં નામ અત્થી’’તિ ચ વક્ખતિ. એવં પન વુત્તે ન વિરુજ્ઝતિ ‘‘મુસાવાદં કત્વા પુઞ્ઞાનિ ચ કરિસ્સામાતિ વદન્તસ્સ પાચિત્તિયેન સદ્ધિં દુક્કટ’’ન્તિ. તથા હિ ‘‘અકપ્પિયપથવિં ખણન્તાનં દુક્કટેહિ સદ્ધિં પાચિત્તિયાનીતિ મહાપચ્ચરિયં વુત્ત’’ન્તિ ચ ‘‘યથા ચ ઇધ, એવં સબ્બત્થ પાચિત્તિયટ્ઠાને દુક્કટા ન મુચ્ચતી’’તિ ચ વક્ખતિ. સચે પન કુસલચિત્તો ‘‘પુઞ્ઞાનિ કરિસ્સામા’’તિ વદતિ, અનાપત્તિ ‘‘બુદ્ધપૂજં વા ધમ્મપૂજં વા સઙ્ઘભત્તં વા કરિસ્સામાતિ કુસલં ઉપ્પાદેતિ, કુસલચિત્તેન ગમને અનાપત્તી’’તિ ચ ‘‘યથા ચ ઇધ, એવં સબ્બત્થ અથેય્યચિત્તસ્સ અનાપત્તી’’તિ ચ વક્ખમાનત્તા.
94.Phandāpeti, sabbattha dukkaṭamevāti ettha ‘‘uṭṭhahissāmī’’ti phandāpetvā puna anuṭṭhahitvā tattheva sayantassapi aṅgapaccaṅgaṃ aphandāpetvā ekapayogena uṭṭhahantassapi dukkaṭamevāti daṭṭhabbaṃ. Aññasmiṃ vā gamanassaanupakāreti yathā dvārapidahane kumbhiṭṭhānagamanassa anupakārattā anāpatti, evaṃ aññasmiṃ vā gamanassa anupakāre kāyavacīkamme anāpatti. Vācāya vācāyāti ekekatthadīpikāya vācāya vācāya. Upaladdhoti ñāto. Puññāni ca karissāmāti ettha ‘‘musāvādaṃ katvā puññāni karissāmāti vadantassa dukkaṭamevā’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ, taṃ imasmiṃyeva padese aṭṭhakathāvacanena virujjhati. Tathā hi ‘‘yaṃ yaṃ vacanaṃ musā, tattha tattha pācittiya’’nti ca ‘‘na hi adinnādānassa pubbapayoge pācittiyaṭṭhāne dukkaṭaṃ nāma atthī’’ti ca vakkhati. Evaṃ pana vutte na virujjhati ‘‘musāvādaṃ katvā puññāni ca karissāmāti vadantassa pācittiyena saddhiṃ dukkaṭa’’nti. Tathā hi ‘‘akappiyapathaviṃ khaṇantānaṃ dukkaṭehi saddhiṃ pācittiyānīti mahāpaccariyaṃ vutta’’nti ca ‘‘yathā ca idha, evaṃ sabbattha pācittiyaṭṭhāne dukkaṭā na muccatī’’ti ca vakkhati. Sace pana kusalacitto ‘‘puññāni karissāmā’’ti vadati, anāpatti ‘‘buddhapūjaṃ vā dhammapūjaṃ vā saṅghabhattaṃ vā karissāmāti kusalaṃ uppādeti, kusalacittena gamane anāpattī’’ti ca ‘‘yathā ca idha, evaṃ sabbattha atheyyacittassa anāpattī’’ti ca vakkhamānattā.
પમાદલિખિતન્તિ વેદિતબ્બન્તિ અપરભાગે પોત્થકારુળ્હકાલે પમજ્જિત્વા લિખિતન્તિ વેદિતબ્બં. પાળિયં સેસઅટ્ઠકથાસુ ચ ‘‘કુદાલં વા પિટકં વા’’તિ ઇદમેવ દ્વયં વત્વા વાસિફરસૂનં અવુત્તત્તા તેસમ્પિ સઙ્ખેપટ્ઠકથાદીસુ આગતભાવં દસ્સેતું ‘‘સઙ્ખેપટ્ઠકથાયં પન મહાપચ્ચરિયઞ્ચા’’તિઆદિ વુત્તં. થેય્યચિત્તેન કતત્તા ‘‘દુક્કટેહિ સદ્ધિં પાચિત્તિયાની’’તિ વુત્તં. તતો પરં સબ્બકિરિયાસૂતિ બીજગ્ગહણતો પરં કત્તબ્બકિરિયાસુ. સબ્બં પુરિમનયેનેવાતિ યાવ પિટકપરિયોસાના હત્થવારપદવારેસુ દુક્કટં.
Pamādalikhitanti veditabbanti aparabhāge potthakāruḷhakāle pamajjitvā likhitanti veditabbaṃ. Pāḷiyaṃ sesaaṭṭhakathāsu ca ‘‘kudālaṃ vā piṭakaṃ vā’’ti idameva dvayaṃ vatvā vāsipharasūnaṃ avuttattā tesampi saṅkhepaṭṭhakathādīsu āgatabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘saṅkhepaṭṭhakathāyaṃ pana mahāpaccariyañcā’’tiādi vuttaṃ. Theyyacittena katattā ‘‘dukkaṭehi saddhiṃ pācittiyānī’’ti vuttaṃ. Tato paraṃ sabbakiriyāsūti bījaggahaṇato paraṃ kattabbakiriyāsu. Sabbaṃ purimanayenevāti yāva piṭakapariyosānā hatthavārapadavāresu dukkaṭaṃ.
થેરેહિ દસ્સિતન્તિ પુબ્બપયોગસહપયોગદુક્કટેસુ અસમ્મોહત્થં સમોધાનેત્વા ધમ્મસઙ્ગાહકત્થેરેહિ દસ્સિતં. ‘‘સબ્બેસમ્પિ દુક્કટાનં ઇમેસુયેવ અટ્ઠસુ સઙ્ગહેતબ્બભાવતો ઇતરેહિ સત્તહિ દુક્કટેહિ વિનિમુત્તં વિનયદુક્કટેયેવ સઙ્ગહેતબ્બ’’ન્તિ વદન્તિ. દસવિધં રતનન્તિ ‘‘મુત્તા મણિ વેળુરિયો સઙ્ખો સિલા પવાળં રજતં જાતરૂપં લોહિતઙ્ગો મસારગલ્લ’’ન્તિ એવમાગતં દસવિધં રતનં.
Therehi dassitanti pubbapayogasahapayogadukkaṭesu asammohatthaṃ samodhānetvā dhammasaṅgāhakattherehi dassitaṃ. ‘‘Sabbesampi dukkaṭānaṃ imesuyeva aṭṭhasu saṅgahetabbabhāvato itarehi sattahi dukkaṭehi vinimuttaṃ vinayadukkaṭeyeva saṅgahetabba’’nti vadanti. Dasavidhaṃ ratananti ‘‘muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pavāḷaṃ rajataṃ jātarūpaṃ lohitaṅgo masāragalla’’nti evamāgataṃ dasavidhaṃ ratanaṃ.
‘‘મણિ મુત્તા વેળુરિયો ચ સઙ્ખો,
‘‘Maṇi muttā veḷuriyo ca saṅkho,
સિલા પવાળં રજતઞ્ચ હેમં;
Silā pavāḷaṃ rajatañca hemaṃ;
સલોહિતઙ્ગઞ્ચ મસારગલ્લં,
Salohitaṅgañca masāragallaṃ,
દસેતિ ધીરો રતનાનિ જઞ્ઞા’’તિ. –
Daseti dhīro ratanāni jaññā’’ti. –
હિ વુત્તં.
Hi vuttaṃ.
સત્તવિધં ધઞ્ઞન્તિ સાલિ વીહિ યવો કઙ્ગુ કુદ્રૂસો વરકો ગોધુમોતિ ઇદં સત્તવિધં ધઞ્ઞં. આવુધભણ્ડાદિન્તિ આદિ-સદ્દેન તૂરિયભણ્ડઇત્થિરૂપાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. અનામસિતબ્બે વત્થુમ્હિ દુક્કટં અનામાસદુક્કટં. દુરુપચિણ્ણદુક્કટન્તિ ‘‘ન કત્તબ્બ’’ન્તિ વારિતસ્સ કતત્તા દુટ્ઠુ આચિણ્ણં ચરિતન્તિ દુરુપચિણ્ણં, તસ્મિં દુક્કટં દુરુપચિણ્ણદુક્કટં. વિનયે પઞ્ઞત્તં દુક્કટં વિનયદુક્કટં. ‘‘સઙ્ઘભેદાય પરક્કમતી’’તિ સુત્વા તંનિવારણત્થાય ઞાતે અત્થે અવદન્તસ્સ ઞાતદુક્કટં. એકાદસ સમનુભાસના નામ ભિક્ખુપાતિમોક્ખે ચત્તારો યાવતતિયકા સઙ્ઘાદિસેસા, અરિટ્ઠસિક્ખાપદન્તિ પઞ્ચ, ભિક્ખુનીપાતિમોક્ખે એકં યાવતતિયકં પારાજિકં, ચત્તારો સઙ્ઘાદિસેસા, ચણ્ડકાળીસિક્ખાપદન્તિ છ. વસ્સાવાસાદિં પટિસ્સુણિત્વા ન સમ્પાદેન્તસ્સ પટિસ્સવનિમિત્તં દુક્કટં પટિસ્સવદુક્કટં.
Sattavidhaṃdhaññanti sāli vīhi yavo kaṅgu kudrūso varako godhumoti idaṃ sattavidhaṃ dhaññaṃ. Āvudhabhaṇḍādinti ādi-saddena tūriyabhaṇḍaitthirūpādiṃ saṅgaṇhāti. Anāmasitabbe vatthumhi dukkaṭaṃ anāmāsadukkaṭaṃ. Durupaciṇṇadukkaṭanti ‘‘na kattabba’’nti vāritassa katattā duṭṭhu āciṇṇaṃ caritanti durupaciṇṇaṃ, tasmiṃ dukkaṭaṃ durupaciṇṇadukkaṭaṃ. Vinaye paññattaṃ dukkaṭaṃ vinayadukkaṭaṃ. ‘‘Saṅghabhedāya parakkamatī’’ti sutvā taṃnivāraṇatthāya ñāte atthe avadantassa ñātadukkaṭaṃ. Ekādasa samanubhāsanā nāma bhikkhupātimokkhe cattāro yāvatatiyakā saṅghādisesā, ariṭṭhasikkhāpadanti pañca, bhikkhunīpātimokkhe ekaṃ yāvatatiyakaṃ pārājikaṃ, cattāro saṅghādisesā, caṇḍakāḷīsikkhāpadanti cha. Vassāvāsādiṃ paṭissuṇitvā na sampādentassa paṭissavanimittaṃ dukkaṭaṃ paṭissavadukkaṭaṃ.
પુબ્બસહપયોગે ચ, અનામાસદુરુપચિણ્ણે;
Pubbasahapayoge ca, anāmāsadurupaciṇṇe;
વિનયે ચેવ ઞાતે ચ, ઞત્તિયા ચ પટિસ્સવે;
Vinaye ceva ñāte ca, ñattiyā ca paṭissave;
અટ્ઠેતે દુક્કટા વુત્તા, વિનયે વિનયઞ્ઞુના.
Aṭṭhete dukkaṭā vuttā, vinaye vinayaññunā.
સહપયોગતો પટ્ઠાય ચેત્થ પુરિમા પુરિમા આપત્તિયો પટિપ્પસ્સમ્ભન્તીતિ આહ ‘‘અથ ધુરનિક્ખેપં અકત્વા’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘ધુરનિક્ખેપં અકત્વા’’તિ વુત્તત્તા ધુરનિક્ખેપં કત્વા ખણન્તસ્સ પુરિમાપત્તિયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભન્તીતિ દટ્ઠબ્બં. વિયૂહનદુક્કટં પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, ઉદ્ધરણદુક્કટે પતિટ્ઠાતીતિ ઇદં પાળિયં આગતાનુક્કમેન દસ્સેતું વુત્તં. યદિ પન પંસું ઉદ્ધરિત્વા સઉસ્સાહોવ પુન ખણતિ, ઉદ્ધરણદુક્કટં પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, ખણનદુક્કટે પતિટ્ઠાતિ.
Sahapayogato paṭṭhāya cettha purimā purimā āpattiyo paṭippassambhantīti āha ‘‘atha dhuranikkhepaṃ akatvā’’tiādi. Tattha ‘‘dhuranikkhepaṃ akatvā’’ti vuttattā dhuranikkhepaṃ katvā khaṇantassa purimāpattiyo na paṭippassambhantīti daṭṭhabbaṃ. Viyūhanadukkaṭaṃ paṭippassambhati, uddharaṇadukkaṭe patiṭṭhātīti idaṃ pāḷiyaṃ āgatānukkamena dassetuṃ vuttaṃ. Yadi pana paṃsuṃ uddharitvā saussāhova puna khaṇati, uddharaṇadukkaṭaṃ paṭippassambhati, khaṇanadukkaṭe patiṭṭhāti.
કતં કરણં કિરિયાતિ અત્થતો એકન્તિ આહ ‘‘વિરૂપા સા કિરિયા’’તિ. ઇદાનિ વુત્તમેવત્થં પરિવારપાળિયા નિદસ્સેન્તો ‘‘વુત્તમ્પિ ચેત’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ અપરદ્ધં વિરદ્ધં ખલિતન્તિ સબ્બમેતં યઞ્ચ દુક્કટન્તિ એત્થ વુત્તસ્સ દુક્કટસ્સ પરિયાયવચનં. યઞ્હિ દુટ્ઠુ કતં, વિરૂપં વા કતં , તં દુક્કટં. તં પનેતં યથા સત્થારા વુત્તં, એવં અકતત્તા અપરદ્ધં, કુસલં વિરજ્ઝિત્વા પવત્તત્તા વિરદ્ધં, અરિયવંસપ્પટિપદં અનારુળ્હત્તા ખલિતં. યં મનુસ્સો કરેતિ ઇદં પનેત્થ ઓપમ્મનિદસ્સનં. તસ્સત્થો – યથા યં લોકે મનુસ્સો આવિ વા યદિ વા રહો પાપં કરોતિ, તં દુક્કટન્તિ પવેદેન્તિ, એવમિદમ્પિ બુદ્ધપટિકુટ્ઠેન લામકભાવેન પાપં, તસ્મા દુક્કટન્તિ વેદિતબ્બન્તિ.
Kataṃ karaṇaṃ kiriyāti atthato ekanti āha ‘‘virūpā sā kiriyā’’ti. Idāni vuttamevatthaṃ parivārapāḷiyā nidassento ‘‘vuttampi ceta’’ntiādimāha. Tattha aparaddhaṃ viraddhaṃ khalitanti sabbametaṃ yañca dukkaṭanti ettha vuttassa dukkaṭassa pariyāyavacanaṃ. Yañhi duṭṭhu kataṃ, virūpaṃ vā kataṃ , taṃ dukkaṭaṃ. Taṃ panetaṃ yathā satthārā vuttaṃ, evaṃ akatattā aparaddhaṃ, kusalaṃ virajjhitvā pavattattā viraddhaṃ, ariyavaṃsappaṭipadaṃ anāruḷhattā khalitaṃ. Yaṃ manusso kareti idaṃ panettha opammanidassanaṃ. Tassattho – yathā yaṃ loke manusso āvi vā yadi vā raho pāpaṃ karoti, taṃ dukkaṭanti pavedenti, evamidampi buddhapaṭikuṭṭhena lāmakabhāvena pāpaṃ, tasmā dukkaṭanti veditabbanti.
યથા દુક્ખા, કુચ્છિતા વા ગતિ દુગતીતિ વત્તબ્બે ‘‘દુગ્ગતી’’તિ વુત્તં, યથા ચ કટુકં ફલમેતસ્સાતિ કટુકફલન્તિ વત્તબ્બે ‘‘કટુકપ્ફલ’’ન્તિ વુત્તં, એવમિધાપિ થૂલત્તા અચ્ચયત્તા ચ થૂલચ્ચયન્તિ વત્તબ્બે ‘‘થુલ્લચ્ચય’’ન્તિ વુત્તન્તિ દસ્સેતું ‘‘સમ્પરાયે ચ દુગ્ગતી’’તિઆદિમાહ. સંયોગે પન કતે સંયોગપરસ્સ રસ્સત્તં સિદ્ધમેવાતિ મનસિ કત્વા ‘‘સંયોગભાવો વેદિતબ્બો’’તિ એત્તકમેવ વુત્તં. એકસ્સ મૂલેતિ એકસ્સ સન્તિકે. અચ્ચયો તેન સમો નત્થીતિ દેસનાગામીસુ અચ્ચયેસુ તેન સમો થૂલો અચ્ચયો નત્થિ. તેનેતં ઇતિ વુચ્ચતીતિ થૂલત્તા અચ્ચયસ્સ એતં થુલ્લચ્ચયન્તિ વુચ્ચતીતિ અત્થો.
Yathā dukkhā, kucchitā vā gati dugatīti vattabbe ‘‘duggatī’’ti vuttaṃ, yathā ca kaṭukaṃ phalametassāti kaṭukaphalanti vattabbe ‘‘kaṭukapphala’’nti vuttaṃ, evamidhāpi thūlattā accayattā ca thūlaccayanti vattabbe ‘‘thullaccaya’’nti vuttanti dassetuṃ ‘‘samparāye ca duggatī’’tiādimāha. Saṃyoge pana kate saṃyogaparassa rassattaṃ siddhamevāti manasi katvā ‘‘saṃyogabhāvo veditabbo’’ti ettakameva vuttaṃ. Ekassa mūleti ekassa santike. Accayo tena samo natthīti desanāgāmīsu accayesu tena samo thūlo accayo natthi. Tenetaṃ iti vuccatīti thūlattā accayassa etaṃ thullaccayanti vuccatīti attho.
‘‘સબ્બત્થાપિ આમસને દુક્કટં ફન્દાપને થુલ્લચ્ચયઞ્ચ વિસું વિસું થેય્યચિત્તેન આમસનફન્દાપનપયોગં કરોન્તસ્સેવ હોતિ, એકપયોગેન ગણ્હન્તસ્સ પન ઉદ્ધારે પારાજિકમેવ, ન દુક્કટથુલ્લચ્ચયાની’’તિ વદન્તિ. સહપયોગં પન અકત્વાતિ એત્થ ‘‘પુબ્બપયોગે આપન્નાપત્તીનં પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અભાવતો સહપયોગં કત્વાપિ લજ્જિધમ્મં ઓક્કન્તેન પુબ્બપયોગે આપન્નાપત્તિયો દેસેતબ્બા’’તિ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. અટ્ઠકથાવચનં પન કતે સહપયોગે પુબ્બપયોગે આપન્નાપત્તીનમ્પિ પટિપ્પસ્સદ્ધિં દીપેતિ, અઞ્ઞથા ‘‘સહપયોગં પન અકત્વા’’તિ ઇદં વિસેસનમેવ નિરત્થકં સિયા. યઞ્ચ હેટ્ઠા વુત્તં ‘‘સચે પનસ્સ તત્થજાતકે તિણરુક્ખલતાદિમ્હિ છિન્નેપિ લજ્જિધમ્મો ઓક્કમતિ, સંવરો ઉપ્પજ્જતિ, છેદનપચ્ચયા દુક્કટં દેસેત્વા મુચ્ચતી’’તિ, તમ્પિ સહપયોગે કતે પુબ્બપયોગે આપન્નાપત્તીનં પટિપ્પસ્સદ્ધિમેવ દીપેતિ સહપયોગે છેદનપચ્ચયા આપન્નદુક્કટસ્સેવ દેસનાય વુત્તત્તા. સહપયોગતો પટ્ઠાયેવાતિ ચ ઇદં સહપયોગં પત્તસ્સ તતો પુબ્બે આપન્નાનં પુબ્બપયોગાપત્તીનમ્પિ પટિપ્પસ્સદ્ધિં દીપેતિ. તેન હિ અયમત્થો વિઞ્ઞાયતિ ‘‘યાવ સહપયોગં ન પાપુણાતિ, તાવ પુબ્બે આપન્નાપત્તીનં પટિપ્પસ્સદ્ધિ ન હોતિ, સહપયોગં પત્તકાલતો પન પટ્ઠાય તાસમ્પિ પટિપ્પસ્સદ્ધિ હોતી’’તિ, તસ્મા સુટ્ઠુ ઉપપરિક્ખિત્વા યુત્તતરં ગહેતબ્બં.
‘‘Sabbatthāpi āmasane dukkaṭaṃ phandāpane thullaccayañca visuṃ visuṃ theyyacittena āmasanaphandāpanapayogaṃ karontasseva hoti, ekapayogena gaṇhantassa pana uddhāre pārājikameva, na dukkaṭathullaccayānī’’ti vadanti. Sahapayogaṃ pana akatvāti ettha ‘‘pubbapayoge āpannāpattīnaṃ paṭippassaddhiyā abhāvato sahapayogaṃ katvāpi lajjidhammaṃ okkantena pubbapayoge āpannāpattiyo desetabbā’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Aṭṭhakathāvacanaṃ pana kate sahapayoge pubbapayoge āpannāpattīnampi paṭippassaddhiṃ dīpeti, aññathā ‘‘sahapayogaṃ pana akatvā’’ti idaṃ visesanameva niratthakaṃ siyā. Yañca heṭṭhā vuttaṃ ‘‘sace panassa tatthajātake tiṇarukkhalatādimhi chinnepi lajjidhammo okkamati, saṃvaro uppajjati, chedanapaccayā dukkaṭaṃ desetvā muccatī’’ti, tampi sahapayoge kate pubbapayoge āpannāpattīnaṃ paṭippassaddhimeva dīpeti sahapayoge chedanapaccayā āpannadukkaṭasseva desanāya vuttattā. Sahapayogato paṭṭhāyevāti ca idaṃ sahapayogaṃ pattassa tato pubbe āpannānaṃ pubbapayogāpattīnampi paṭippassaddhiṃ dīpeti. Tena hi ayamattho viññāyati ‘‘yāva sahapayogaṃ na pāpuṇāti, tāva pubbe āpannāpattīnaṃ paṭippassaddhi na hoti, sahapayogaṃ pattakālato pana paṭṭhāya tāsampi paṭippassaddhi hotī’’ti, tasmā suṭṭhu upaparikkhitvā yuttataraṃ gahetabbaṃ.
બહુકાપિ આપત્તિયો હોન્તુ, એકમેવ દેસેત્વા મુચ્ચતીતિ એત્થાયમધિપ્પાયો – સચે ખણનવિયૂહનુદ્ધરણેસુ દસ દસ કત્વા આપત્તિયો આપન્ના, તાસુ ઉદ્ધરણે દસ આપત્તિયો દેસેત્વા મુચ્ચતિ વિસભાગકિરિયં પત્વા પુરિમાપુરિમાપત્તીનં પટિપ્પસ્સદ્ધત્તાતિ. જાતિવસેન પન સમાનકિરિયાય આપન્નાપત્તિયો એકત્તેન ગહેત્વા ‘‘એકમેવ દેસેત્વા’’તિ વુત્તં, તસ્મા ઇમિનાપિ કુરુન્દટ્ઠકથાવચનેન પઠમં મહાઅટ્ઠકથાયં વુત્તપુરિમાપત્તિપટિપ્પસ્સદ્ધિમેવ સમત્થયતિ, ન પન ઉભિન્નં અટ્ઠકથાનં અત્થતો નાનાકરણં અત્થિ. અપરમ્પેત્થ પકારં વણ્ણયન્તિ ‘‘સમાનકિરિયાસુપિ પુરિમપુરિમખણનપચ્ચયા આપન્નાપત્તિયો પચ્છિમપચ્છિમખણનં પત્વા પટિપ્પસ્સમ્ભન્તીતિ ઇમિના અધિપ્પાયેન ‘પંસુખણનાદીસુ ચ લજ્જિધમ્મે ઉપ્પન્ને બહુકાપિ આપત્તિયો હોન્તુ, એકમેવ દેસેત્વા મુચ્ચતીતિ કુરુન્દટ્ઠકથાયં વુત્ત’’’ન્તિ. ‘‘એવઞ્ચ સતિ ‘બહુકાપિ આપત્તિયો હોન્તૂ’તિ ન વત્તબ્બં ભવેય્ય, વુત્તઞ્ચ, તસ્મા વિસભાગકિરિયમેવ પત્વા પુરિમાપત્તીનં પટિપ્પસ્સદ્ધિં ઇચ્છન્તેનેવ બહુકાસુપિ આપત્તીસુ એકમેવ દેસેત્વા મુચ્ચતીતિ ઇમસ્મિં ઠાને વિસુંયેવેકો દેસનાક્કમો દસ્સિતો’’તિપિ વદન્તિ. અયમેતેસં અધિપ્પાયો – યથા ઇધ પુરિમાપત્તીનં પટિપ્પસ્સદ્ધિ અટ્ઠકથાચરિયપ્પમાણેન ગહિતા, એવં બહુકાસુપિ આપત્તીસુ એકમેવ દેસેત્વા મુચ્ચતીતિ ઇદમ્પિ ઇધ અટ્ઠકથાચરિયપ્પમાણતોયેવ વેદિતબ્બં. યથા ચ પાળિયં પાચિત્તિયટ્ઠાનેપિ દુક્કટમેવ હોતીતિ ઇધ આવેણિકં કત્વા આપત્તિવિસેસો દસ્સિતો, એવં પુરિમાપત્તીનં પટિપ્પસ્સદ્ધિવિસેસો ચ દેસનાવિસેસો ચ અટ્ઠકથાચરિયેહિ દસ્સિતોતિ.
Bahukāpi āpattiyo hontu, ekameva desetvā muccatīti etthāyamadhippāyo – sace khaṇanaviyūhanuddharaṇesu dasa dasa katvā āpattiyo āpannā, tāsu uddharaṇe dasa āpattiyo desetvā muccati visabhāgakiriyaṃ patvā purimāpurimāpattīnaṃ paṭippassaddhattāti. Jātivasena pana samānakiriyāya āpannāpattiyo ekattena gahetvā ‘‘ekameva desetvā’’ti vuttaṃ, tasmā imināpi kurundaṭṭhakathāvacanena paṭhamaṃ mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttapurimāpattipaṭippassaddhimeva samatthayati, na pana ubhinnaṃ aṭṭhakathānaṃ atthato nānākaraṇaṃ atthi. Aparampettha pakāraṃ vaṇṇayanti ‘‘samānakiriyāsupi purimapurimakhaṇanapaccayā āpannāpattiyo pacchimapacchimakhaṇanaṃ patvā paṭippassambhantīti iminā adhippāyena ‘paṃsukhaṇanādīsu ca lajjidhamme uppanne bahukāpi āpattiyo hontu, ekameva desetvā muccatīti kurundaṭṭhakathāyaṃ vutta’’’nti. ‘‘Evañca sati ‘bahukāpi āpattiyo hontū’ti na vattabbaṃ bhaveyya, vuttañca, tasmā visabhāgakiriyameva patvā purimāpattīnaṃ paṭippassaddhiṃ icchanteneva bahukāsupi āpattīsu ekameva desetvā muccatīti imasmiṃ ṭhāne visuṃyeveko desanākkamo dassito’’tipi vadanti. Ayametesaṃ adhippāyo – yathā idha purimāpattīnaṃ paṭippassaddhi aṭṭhakathācariyappamāṇena gahitā, evaṃ bahukāsupi āpattīsu ekameva desetvā muccatīti idampi idha aṭṭhakathācariyappamāṇatoyeva veditabbaṃ. Yathā ca pāḷiyaṃ pācittiyaṭṭhānepi dukkaṭameva hotīti idha āveṇikaṃ katvā āpattiviseso dassito, evaṃ purimāpattīnaṃ paṭippassaddhiviseso ca desanāviseso ca aṭṭhakathācariyehi dassitoti.
હેટ્ઠતો ઓસીદેન્તોતિ ‘‘સામિકેસુ આગન્ત્વા અપસ્સિત્વા ગતેસુ ગણ્હિસ્સામી’’તિ થેય્યચિત્તેન હેટ્ઠાભૂમિયં ઓસીદેન્તો. બુન્દેનાતિ કુમ્ભિયા હેટ્ઠિમતલેન. એવં એકટ્ઠાને ઠિતાય કુમ્ભિયા ઠાનાચાવનં છહિ આકારેહિ વેદિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. વલયં નીહરતિ, પારાજિકન્તિ આકાસગતં અકત્વા ઘંસિત્વા નીહરન્તસ્સ છિન્નકોટિતો નીહટમત્તે પારાજિકં. ઇતો ચિતો ચ સારેતીતિ ઘંસન્તોયેવ આકાસગતં અકત્વા સારેતિ.
Heṭṭhato osīdentoti ‘‘sāmikesu āgantvā apassitvā gatesu gaṇhissāmī’’ti theyyacittena heṭṭhābhūmiyaṃ osīdento. Bundenāti kumbhiyā heṭṭhimatalena. Evaṃ ekaṭṭhāne ṭhitāya kumbhiyā ṭhānācāvanaṃ chahi ākārehi veditabbanti sambandho. Valayaṃ nīharati, pārājikanti ākāsagataṃ akatvā ghaṃsitvā nīharantassa chinnakoṭito nīhaṭamatte pārājikaṃ. Ito cito ca sāretīti ghaṃsantoyeva ākāsagataṃ akatvā sāreti.
છિન્નમત્તે પારાજિકન્તિ અવસ્સં ચે પતતિ, છિન્નમત્તે પારાજિકં. પરિચ્છેદોતિ ‘‘પઞ્ચમાસકં વા અતિરેકપઞ્ચમાસકં વા’’તિ વુત્તગણનપરિચ્છેદો. અપબ્યૂહન્તોતિ ‘‘હેટ્ઠા ઠિતં ગણ્હિસ્સામી’’તિ હત્થેન દ્વિધા કરોન્તો. ઉપડ્ઢકુમ્ભિયન્તિ ઉપડ્ઢપુણ્ણાય કુમ્ભિયા. નનુ ચ અટ્ઠકથાચરિયપ્પમાણેન સઙ્ખેપટ્ઠકથાદીસુ વુત્તમ્પિ કસ્મા ન ગહેતબ્બન્તિ આહ – ‘‘વિનયવિનિચ્છયે હિ આગતે ગરુકે ઠાતબ્બ’’ન્તિ. વિનયધમ્મતાતિ વિનયગરુકાનં ધમ્મતા. વિનયગરુકા હિ વિનયવિનિચ્છયે આગતે ગરુકે તિટ્ઠન્તિ. વિનયગરુકતાબ્યાપનત્થઞ્હિ વિનયગરુકોયેવેત્થ વિનય-સદ્દેન વુત્તો, વિનયસ્સ વા એસા ધમ્મતા તેસં ગરુગારવટ્ઠાનસ્સ વિનયવિસયત્તા.
Chinnamattepārājikanti avassaṃ ce patati, chinnamatte pārājikaṃ. Paricchedoti ‘‘pañcamāsakaṃ vā atirekapañcamāsakaṃ vā’’ti vuttagaṇanaparicchedo. Apabyūhantoti ‘‘heṭṭhā ṭhitaṃ gaṇhissāmī’’ti hatthena dvidhā karonto. Upaḍḍhakumbhiyanti upaḍḍhapuṇṇāya kumbhiyā. Nanu ca aṭṭhakathācariyappamāṇena saṅkhepaṭṭhakathādīsu vuttampi kasmā na gahetabbanti āha – ‘‘vinayavinicchaye hi āgate garuke ṭhātabba’’nti. Vinayadhammatāti vinayagarukānaṃ dhammatā. Vinayagarukā hi vinayavinicchaye āgate garuke tiṭṭhanti. Vinayagarukatābyāpanatthañhi vinayagarukoyevettha vinaya-saddena vutto, vinayassa vā esā dhammatā tesaṃ garugāravaṭṭhānassa vinayavisayattā.
ઇદાનિ સઙ્ખેપટ્ઠકથાદીસુ વુત્તં પાળિયાપિ ન સમેતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપિચા’’તિઆદિ. ભાજનન્તિ પત્તાદિભાજનં. પત્તાદિં અપૂરેત્વા ગણ્હન્તસ્સ અનુદ્ધટેપિ મુખવટ્ટિપરિચ્છેદો હોતિ, પૂરેત્વા ગણ્હન્તસ્સ પન ઉદ્ધરણકાલે હોતીતિ આહ ‘‘મુખવટ્ટિપરિચ્છેદેન વા ઉદ્ધારેન વા’’તિ. યદા પન તેલકુમ્ભીઆદીસુ તેલાદીનં અબહુભાવતો ભાજનં નિમુજ્જાપેત્વા ગણ્હિતું ન સક્કા હોતિ, તદા મુખવટ્ટિપરિચ્છેદેનેવ હોતિ. ચિક્કનન્તિ થદ્ધં. આકડ્ઢનવિકડ્ઢનયોગ્ગન્તિ એત્થ અભિમુખં કડ્ઢનં આકડ્ઢનં, પરતો કડ્ઢનં વિકડ્ઢનં. પટિનીહરિતુન્તિ અત્તનો ભાજનતો પટિનીહરિતું. હત્થતો મુત્તમત્તે પારાજિકન્તિ થેય્યચિત્તેન પરસન્તકગ્ગહણપયોગસ્સ કતત્તા. મહાઅટ્ઠકથાયમેવ ‘‘સચેપિ મરિયાદં દુબ્બલં કત્વા સુક્ખતળાકસ્સ ઉદકનિબ્બહનટ્ઠાનં ઉદકનિદ્ધમનતુમ્બં વા પિદહતિ, અઞ્ઞતો ચ ગમનમગ્ગે વા પાળિં બન્ધતિ, સુક્ખમાતિકં વા ઉજું કરોતિ, પચ્છા દેવે વુટ્ઠે ઉદકં આગન્ત્વા મરિયાદં ભિન્દતિ, સબ્બત્થ ભણ્ડદેય્ય’’ન્તિ વુત્તત્તા ‘‘તં પન તત્થેવ સુક્ખતળાકે સુક્ખમાતિકાય ઉજુકરણવિનિચ્છયેન વિરુજ્ઝતી’’તિ વુત્તં.
Idāni saṅkhepaṭṭhakathādīsu vuttaṃ pāḷiyāpi na sametīti dassento āha ‘‘apicā’’tiādi. Bhājananti pattādibhājanaṃ. Pattādiṃ apūretvā gaṇhantassa anuddhaṭepi mukhavaṭṭiparicchedo hoti, pūretvā gaṇhantassa pana uddharaṇakāle hotīti āha ‘‘mukhavaṭṭiparicchedena vā uddhārena vā’’ti. Yadā pana telakumbhīādīsu telādīnaṃ abahubhāvato bhājanaṃ nimujjāpetvā gaṇhituṃ na sakkā hoti, tadā mukhavaṭṭiparicchedeneva hoti. Cikkananti thaddhaṃ. Ākaḍḍhanavikaḍḍhanayogganti ettha abhimukhaṃ kaḍḍhanaṃ ākaḍḍhanaṃ, parato kaḍḍhanaṃ vikaḍḍhanaṃ. Paṭinīharitunti attano bhājanato paṭinīharituṃ. Hatthato muttamatte pārājikanti theyyacittena parasantakaggahaṇapayogassa katattā. Mahāaṭṭhakathāyameva ‘‘sacepi mariyādaṃ dubbalaṃ katvā sukkhataḷākassa udakanibbahanaṭṭhānaṃ udakaniddhamanatumbaṃ vā pidahati, aññato ca gamanamagge vā pāḷiṃ bandhati, sukkhamātikaṃ vā ujuṃ karoti, pacchā deve vuṭṭhe udakaṃ āgantvā mariyādaṃ bhindati, sabbattha bhaṇḍadeyya’’nti vuttattā ‘‘taṃ pana tattheva sukkhataḷāke sukkhamātikāya ujukaraṇavinicchayena virujjhatī’’ti vuttaṃ.
અવહારલક્ખણન્તિ પઞ્ચવીસતિયા અવહારેસુ એકમ્પિ અવહારલક્ખણં, ઠાનાચાવનપયોગો એવ વા. ઉદ્ધારેતિ કુમ્ભિયા ફુટ્ઠટ્ઠાનતો કેસગ્ગમત્તેપિ ઉદ્ધટે. યુત્તન્તિ ઠાનાચાવનપયોગસબ્ભાવતો યુત્તં. સઙ્ગોપનત્થાયાતિ ઇમિના સુદ્ધચિત્તતં દસ્સેતિ. પલિબુજ્ઝિસ્સતીતિ નિવારેસ્સતિ. વુત્તનયેનેવ પારાજિકન્તિ હત્થતો મુત્તમત્તેયેવ પારાજિકં. સુદ્ધચિત્તોવ ઉદ્ધરતીતિ કુમ્ભિયં તેલસ્સ આકિરણતો પુરેતરમેવ સુદ્ધચિત્તો નિક્ખિપિત્વા પચ્છા સુદ્ધચિત્તોવ ઉદ્ધરતિ. નેવ અવહારોતિ થેય્યચિત્તેન અવહરણપયોગસ્સ અકતત્તા. અત્તનો ભાજનત્તા પન ‘‘ન ગીવા’’તિ વુત્તં, અનાપત્તિમત્તમેવ વુત્તં, ન પન એવં વિચારિતન્તિ અધિપ્પાયો. અથ વા અનાપત્તિમત્તમેવ વુત્તન્તિ ઇમિનાપિ તત્થ ‘‘ગીવા’’તિ વચનાભાવતો ‘‘ન ગીવા’’તિ પુબ્બે વુત્તમહાઅટ્ઠકથાવાદમેવ પતિટ્ઠાપેતિ, પચ્છા દસ્સિતેન કુરુન્દિવાદેનપિ મહાઅટ્ઠકથાવાદોવ સમત્થિતો. અત્તનો ભણ્ડન્તિ તેલાકિરણતો પુરેતરમેવ અત્તનો કુમ્ભિયં સુદ્ધચિત્તેન ઠપિતં પીતતેલં અત્તનો પરિક્ખારં. સમ્મોહટ્ઠાનન્તિ આપત્તિવિનિચ્છયવસેન સમ્મોહટ્ઠાનં.
Avahāralakkhaṇanti pañcavīsatiyā avahāresu ekampi avahāralakkhaṇaṃ, ṭhānācāvanapayogo eva vā. Uddhāreti kumbhiyā phuṭṭhaṭṭhānato kesaggamattepi uddhaṭe. Yuttanti ṭhānācāvanapayogasabbhāvato yuttaṃ. Saṅgopanatthāyāti iminā suddhacittataṃ dasseti. Palibujjhissatīti nivāressati. Vuttanayeneva pārājikanti hatthato muttamatteyeva pārājikaṃ. Suddhacittovauddharatīti kumbhiyaṃ telassa ākiraṇato puretarameva suddhacitto nikkhipitvā pacchā suddhacittova uddharati. Neva avahāroti theyyacittena avaharaṇapayogassa akatattā. Attano bhājanattā pana ‘‘na gīvā’’ti vuttaṃ, anāpattimattameva vuttaṃ, na pana evaṃ vicāritanti adhippāyo. Atha vā anāpattimattameva vuttanti imināpi tattha ‘‘gīvā’’ti vacanābhāvato ‘‘na gīvā’’ti pubbe vuttamahāaṭṭhakathāvādameva patiṭṭhāpeti, pacchā dassitena kurundivādenapi mahāaṭṭhakathāvādova samatthito. Attano bhaṇḍanti telākiraṇato puretarameva attano kumbhiyaṃ suddhacittena ṭhapitaṃ pītatelaṃ attano parikkhāraṃ. Sammohaṭṭhānanti āpattivinicchayavasena sammohaṭṭhānaṃ.
બહિગતં નામ હોતીતિ તતો પટ્ઠાય તેલસ્સ અટ્ઠાનભાવતો અધોમુખભાવતો ચ બહિગતં નામ હોતિ. અન્તો પટ્ઠાય છિદ્દે કરિયમાને તેલસ્સ નિક્ખમિત્વા ગતગતટ્ઠાનં ભાજનસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતીતિ આહ – ‘‘બાહિરન્તતો પાદગ્ઘનકે ગળિતે પારાજિક’’ન્તિ. યથા તથા વા કતસ્સાતિ બાહિરન્તતો અબ્ભન્તરતો વા પટ્ઠાય કતસ્સ. મજ્ઝે ઠપેત્વા કતછિદ્દેતિ મજ્ઝે થોકં કપાલં ઠપેત્વા પચ્છા તં છિન્દન્તેન કતછિદ્દે. ‘‘મરિયાદચ્છેદને અન્તો ઠત્વા બહિમુખો છિન્દન્તો બહિ અન્તેન કારેતબ્બો, બહિ ઠત્વા અન્તોમુખો છિન્દન્તો અન્તો અન્તેન કારેતબ્બો, અન્તો ચ બહિ ચ છિન્દિત્વા મજ્ઝે ઠપેત્વા તં છિન્દન્તો મજ્ઝેન કારેતબ્બો’’તિ (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૦૮) વુત્તત્તા ‘‘તળાકસ્સ ચ મરિયાદભેદેન સમેતી’’તિ વુત્તં. ઇદમેત્થ યુત્તન્તિ અન્તો ચ બહિ ચ પટ્ઠાય કતછિદ્દે મજ્ઝેન કારેતબ્બો. અન્તો પટ્ઠાય કતે પન બાહિરન્તેન, બહિ પટ્ઠાય કતે અબ્ભન્તરેન કારેતબ્બોતિ અયં તિપ્પકારોપિ એત્થ વેમટ્ઠછિદ્દે યુત્તો. ઉદકે કતપયોગસ્સ અભાવતો ‘‘ઠાનાચાવનપયોગસ્સ અભાવા’’તિ વુત્તં.
Bahigataṃ nāma hotīti tato paṭṭhāya telassa aṭṭhānabhāvato adhomukhabhāvato ca bahigataṃ nāma hoti. Anto paṭṭhāya chidde kariyamāne telassa nikkhamitvā gatagataṭṭhānaṃ bhājanasaṅkhyameva gacchatīti āha – ‘‘bāhirantato pādagghanake gaḷite pārājika’’nti. Yathā tathā vā katassāti bāhirantato abbhantarato vā paṭṭhāya katassa. Majjhe ṭhapetvā katachiddeti majjhe thokaṃ kapālaṃ ṭhapetvā pacchā taṃ chindantena katachidde. ‘‘Mariyādacchedane anto ṭhatvā bahimukho chindanto bahi antena kāretabbo, bahi ṭhatvā antomukho chindanto anto antena kāretabbo, anto ca bahi ca chinditvā majjhe ṭhapetvā taṃ chindanto majjhena kāretabbo’’ti (pārā. aṭṭha. 1.108) vuttattā ‘‘taḷākassa ca mariyādabhedena sametī’’ti vuttaṃ. Idamettha yuttanti anto ca bahi ca paṭṭhāya katachidde majjhena kāretabbo. Anto paṭṭhāya kate pana bāhirantena, bahi paṭṭhāya kate abbhantarena kāretabboti ayaṃ tippakāropi ettha vemaṭṭhachidde yutto. Udake katapayogassa abhāvato ‘‘ṭhānācāvanapayogassa abhāvā’’ti vuttaṃ.
અટ્ઠકથાયં તાવ વુત્તન્તિ મહાઅટ્ઠકથાયં વુત્તં. પત્થિન્નસ્સ ખાદનં ઇતરસ્સ પાનઞ્ચ સપ્પિઆદીનં પરિભોગોતિ આહ – ‘‘અખાદિતબ્બં વા અપાતબ્બં વા કરોતી’’તિ. કથં પન તથા કરોતીતિ આહ ‘‘ઉચ્ચારં વા પસ્સાવં વા’’તિઆદિ. કસ્મા પનેત્થ દુક્કટં વુત્તન્તિ આહ ‘‘ઠાનાચાવનસ્સ નત્થિતાય દુક્કટ’’ન્તિ. પુરિમદ્વયન્તિ ભેદનં છડ્ડનઞ્ચ. કસ્મા ન સમેતીતિ આહ ‘‘તઞ્હી’’તિઆદિ. કુમ્ભિજજ્જરકરણેનાતિ પુણ્ણકુમ્ભિયા જજ્જરકરણેન. માતિકાઉજઉકરણેનાતિ ઉદકપુણ્ણાય માતિકાય ઉજુકરણેન. એકલક્ખણન્તિ ભેદનં કુમ્ભિજજ્જરકરણેન છડ્ડનં માતિકાય ઉજુકરણેન સદ્ધિં એકસભાવં ઠાનાચાવનપયોગસબ્ભાવતો. પચ્છિમં પન દ્વયન્તિ ઝાપનં અપરિભોગકરણઞ્ચ.
Aṭṭhakathāyaṃ tāva vuttanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Patthinnassa khādanaṃ itarassa pānañca sappiādīnaṃ paribhogoti āha – ‘‘akhāditabbaṃ vā apātabbaṃ vā karotī’’ti. Kathaṃ pana tathā karotīti āha ‘‘uccāraṃ vā passāvaṃ vā’’tiādi. Kasmā panettha dukkaṭaṃ vuttanti āha ‘‘ṭhānācāvanassa natthitāya dukkaṭa’’nti. Purimadvayanti bhedanaṃ chaḍḍanañca. Kasmā na sametīti āha ‘‘tañhī’’tiādi. Kumbhijajjarakaraṇenāti puṇṇakumbhiyā jajjarakaraṇena. Mātikāujaukaraṇenāti udakapuṇṇāya mātikāya ujukaraṇena. Ekalakkhaṇanti bhedanaṃ kumbhijajjarakaraṇena chaḍḍanaṃ mātikāya ujukaraṇena saddhiṃ ekasabhāvaṃ ṭhānācāvanapayogasabbhāvato. Pacchimaṃ pana dvayanti jhāpanaṃ aparibhogakaraṇañca.
એત્થ એવં વિનિચ્છયં વદન્તીતિ એત્થ મહાઅટ્ઠકથાયં વુત્તે એકે આચરિયા એવં વિનિચ્છયં વદન્તિ. પચ્છિમદ્વયં સન્ધાય વુત્તન્તિ એત્થ પુરિમદ્વયે વિનિચ્છયો હેટ્ઠા વુત્તાનુસારેન સક્કા વિઞ્ઞાતુન્તિ તત્થ કિઞ્ચિ અવત્વા પચ્છિમદ્વયં સન્ધાય ઠાનાચાવનસ્સ નત્થિતાય દુક્કટન્તિ ઇદં વુત્તન્તિ અધિપ્પાયો. થેય્યચિત્તેનાતિ અત્તનો વા પરસ્સ વા કાતુકામતાવસેન ઉપ્પન્નથેય્યચિત્તેન. વિનાસેતુકામતાયાતિ હત્થપાદાદિં છિન્દન્તો વિય કેવલં વિનાસેતુકામતાય. પુરિમદ્વયે કિં હોતિ, કિં અધિપ્પાયેન ન કિઞ્ચિ વુત્તન્તિ આહ – ‘‘પુરિમદ્વયે પન…પે॰… પારાજિક’’ન્તિ. તત્થ વુત્તનયેન ભિન્દન્તસ્સ વા છડ્ડેન્તસ્સ વાતિ મુગ્ગરેન પોથેત્વા ભિન્દન્તસ્સ ઉદકં વા વાલિકં વા આકિરિત્વા ઉત્તરાપેન્તસ્સાતિ અત્થો. અયુત્તન્તિ ચેતિ પાળિયં પુરિમપદદ્વયેપિ દુક્કટસ્સેવ વુત્તત્તા ‘‘પુરિમદ્વયે…પે॰… પારાજિકન્તિ ઇદં અયુત્ત’’ન્તિ યદિ તુમ્હાકં સિયાતિ અત્થો. નાતિ અયુત્તભાવપ્પસઙ્ગં નિસેધેત્વા તત્થ કારણમાહ ‘‘અઞ્ઞથા ગહેતબ્બત્થતો’’તિ. કથં પનેત્થ અત્થો ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘પાળિયં હી’’તિઆદિ. નાસેતુકામતાપક્ખે હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ અત્થસ્સ અવિરુજ્ઝનતો ‘‘થેય્યચિત્તપક્ખે’’તિ વુત્તં. ‘‘એવં વિનિચ્છયં વદન્તી’’તિ ઇતો પટ્ઠાય વુત્તસ્સ સબ્બસ્સપિ એકસ્સેવ વચનત્તા ‘‘એવમેકે વદન્તી’’તિ નિગમનવસેન વુત્તં.
Ettha evaṃ vinicchayaṃ vadantīti ettha mahāaṭṭhakathāyaṃ vutte eke ācariyā evaṃ vinicchayaṃ vadanti. Pacchimadvayaṃ sandhāya vuttanti ettha purimadvaye vinicchayo heṭṭhā vuttānusārena sakkā viññātunti tattha kiñci avatvā pacchimadvayaṃ sandhāya ṭhānācāvanassa natthitāya dukkaṭanti idaṃ vuttanti adhippāyo. Theyyacittenāti attano vā parassa vā kātukāmatāvasena uppannatheyyacittena. Vināsetukāmatāyāti hatthapādādiṃ chindanto viya kevalaṃ vināsetukāmatāya. Purimadvaye kiṃ hoti, kiṃ adhippāyena na kiñci vuttanti āha – ‘‘purimadvaye pana…pe… pārājika’’nti. Tattha vuttanayena bhindantassa vā chaḍḍentassa vāti muggarena pothetvā bhindantassa udakaṃ vā vālikaṃ vā ākiritvā uttarāpentassāti attho. Ayuttanti ceti pāḷiyaṃ purimapadadvayepi dukkaṭasseva vuttattā ‘‘purimadvaye…pe… pārājikanti idaṃ ayutta’’nti yadi tumhākaṃ siyāti attho. Nāti ayuttabhāvappasaṅgaṃ nisedhetvā tattha kāraṇamāha ‘‘aññathā gahetabbatthato’’ti. Kathaṃ panettha attho gahetabboti āha ‘‘pāḷiyaṃ hī’’tiādi. Nāsetukāmatāpakkhe heṭṭhā vuttanayeneva atthassa avirujjhanato ‘‘theyyacittapakkhe’’ti vuttaṃ. ‘‘Evaṃ vinicchayaṃ vadantī’’ti ito paṭṭhāya vuttassa sabbassapi ekasseva vacanattā ‘‘evameke vadantī’’ti nigamanavasena vuttaṃ.
ઇદાનિ યથાવુત્તવસેન પાળિયા અત્થે ગય્હમાને મહાઅટ્ઠકથાયં ચતુન્નમ્પિ સામઞ્ઞતો વુત્તસ્સ પચ્છિમદ્વયં સન્ધાય વુત્તન્તિ વચને વિસેસાભાવતો પાળિયં વુત્તેસુ ચતૂસુ પદેસુ ‘‘છડ્ડેતિ વા અપરિભોગં વા કરોતી’’તિ ઇમેસં પદાનં વિસેસાભાવપ્પસઙ્ગતો ચ સયં અઞ્ઞથા પાળિં અટ્ઠકથઞ્ચ સંસન્દિત્વા અત્થં દસ્સેતુકામો ‘‘અયં પનેત્થ સારો’’તિઆદિમાહ. વિનીતવત્થુમ્હિ ‘‘સઙ્ઘસ્સ પુઞ્જકિતં તિણં થેય્યચિત્તો ઝાપેસી’’સિ (પારા॰ ૧૫૬) વુત્તત્તા વિનીતવત્થુમ્હિ તિણજ્ઝાપકો વિયાતિ ઇમિનાવ ઠાના અચાવેતુકામોવાતિ એત્થાપિ થેય્યચિત્તેન ઠાના અચાવેતુકામોતિ ઇદં વુત્તમેવ હોતીતિ દટ્ઠબ્બં. અછડ્ડેતુકામોયેવાતિ એત્થાપિ થેય્યચિત્તેનાતિ સમ્બન્ધિતબ્બં. ઇદઞ્હિ થેય્યચિત્તપક્ખં સન્ધાય વુત્તં નાસેતુકામતાપક્ખસ્સ વક્ખમાનત્તા. તેનેવાહ ‘‘નાસેતુકામતાપક્ખે પના’’તિઆદિ. ઇતરથાપિ યુજ્જતીતિ થેય્યચિત્તાભાવા ઠાના ચાવેતુકામસ્સપિ દુક્કટં યુજ્જતીતિ વુત્તં હોતિ.
Idāni yathāvuttavasena pāḷiyā atthe gayhamāne mahāaṭṭhakathāyaṃ catunnampi sāmaññato vuttassa pacchimadvayaṃ sandhāya vuttanti vacane visesābhāvato pāḷiyaṃ vuttesu catūsu padesu ‘‘chaḍḍeti vā aparibhogaṃ vā karotī’’ti imesaṃ padānaṃ visesābhāvappasaṅgato ca sayaṃ aññathā pāḷiṃ aṭṭhakathañca saṃsanditvā atthaṃ dassetukāmo ‘‘ayaṃ panettha sāro’’tiādimāha. Vinītavatthumhi ‘‘saṅghassa puñjakitaṃ tiṇaṃ theyyacitto jhāpesī’’si (pārā. 156) vuttattā vinītavatthumhi tiṇajjhāpako viyāti imināva ṭhānā acāvetukāmovāti etthāpi theyyacittena ṭhānā acāvetukāmoti idaṃ vuttameva hotīti daṭṭhabbaṃ. Achaḍḍetukāmoyevāti etthāpi theyyacittenāti sambandhitabbaṃ. Idañhi theyyacittapakkhaṃ sandhāya vuttaṃ nāsetukāmatāpakkhassa vakkhamānattā. Tenevāha ‘‘nāsetukāmatāpakkhe panā’’tiādi. Itarathāpi yujjatīti theyyacittābhāvā ṭhānā cāvetukāmassapi dukkaṭaṃ yujjatīti vuttaṃ hoti.
ભૂમટ્ઠકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૨. દુતિયપારાજિકં • 2. Dutiyapārājikaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૨. દુતિયપારાજિકં • 2. Dutiyapārājikaṃ
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / ભૂમટ્ઠકથાદિવણ્ણના • Bhūmaṭṭhakathādivaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ભૂમટ્ઠકથાવણ્ણના • Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā
