Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
૧૯. ધમ્મનાનત્તઞાણનિદ્દેસો
19. Dhammanānattañāṇaniddeso
૭૩. કથં નવધમ્મવવત્થાને પઞ્ઞા ધમ્મનાનત્તે ઞાણં? કથં ધમ્મે વવત્થેતિ? કામાવચરે ધમ્મે કુસલતો વવત્થેતિ, અકુસલતો વવત્થેતિ, અબ્યાકતતો વવત્થેતિ. રૂપાવચરે ધમ્મે કુસલતો વવત્થેતિ, અબ્યાકતતો વવત્થેતિ. અરૂપાવચરે ધમ્મે કુસલતો વવત્થેતિ, અબ્યાકતતો વવત્થેતિ. અપરિયાપન્ને ધમ્મે કુસલતો વવત્થેતિ, અબ્યાકતતો વવત્થેતિ.
73. Kathaṃ navadhammavavatthāne paññā dhammanānatte ñāṇaṃ? Kathaṃ dhamme vavattheti? Kāmāvacare dhamme kusalato vavattheti, akusalato vavattheti, abyākatato vavattheti. Rūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti. Arūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti. Apariyāpanne dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti.
કથં કામાવચરે ધમ્મે કુસલતો વવત્થેતિ, અકુસલતો વવત્થેતિ, અબ્યાકતતો વવત્થેતિ? દસ કુસલકમ્મપથે કુસલતો વવત્થેતિ, દસ અકુસલકમ્મપથે અકુસલતો વવત્થેતિ, રૂપઞ્ચ વિપાકઞ્ચ કિરિયઞ્ચ અબ્યાકતતો વવત્થેતિ – એવં કામાવચરે ધમ્મે કુસલતો વવત્થેતિ, અકુસલતો વવત્થેતિ, અબ્યાકતતો વવત્થેતિ.
Kathaṃ kāmāvacare dhamme kusalato vavattheti, akusalato vavattheti, abyākatato vavattheti? Dasa kusalakammapathe kusalato vavattheti, dasa akusalakammapathe akusalato vavattheti, rūpañca vipākañca kiriyañca abyākatato vavattheti – evaṃ kāmāvacare dhamme kusalato vavattheti, akusalato vavattheti, abyākatato vavattheti.
કથં રૂપાવચરે ધમ્મે કુસલતો વવત્થેતિ, અબ્યાકતતો વવત્થેતિ? ઇધટ્ઠસ્સ ચત્તારિ ઝાનાનિ કુસલતો વવત્થેતિ, તત્રૂપપન્નસ્સ ચત્તારિ ઝાનાનિ અબ્યાકતતો વવત્થેતિ – એવં રૂપાવચરે ધમ્મે કુસલતો વવત્થેતિ, અબ્યાકતતો વવત્થેતિ.
Kathaṃ rūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti? Idhaṭṭhassa cattāri jhānāni kusalato vavattheti, tatrūpapannassa cattāri jhānāni abyākatato vavattheti – evaṃ rūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti.
કથં અરૂપાવચરે ધમ્મે કુસલતો વવત્થેતિ, અબ્યાકતતો વવત્થેતિ? ઇધટ્ઠસ્સ ચતસ્સો અરૂપાવચરસમાપત્તિયો કુસલતો વવત્થેતિ, તત્રૂપપન્નસ્સ ચતસ્સો અરૂપાવચરસમાપત્તિયો અબ્યાકતતો વવત્થેતિ – એવં અરૂપાવચરે ધમ્મે કુસલતો વવત્થેતિ, અબ્યાકતતો વવત્થેતિ.
Kathaṃ arūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti? Idhaṭṭhassa catasso arūpāvacarasamāpattiyo kusalato vavattheti, tatrūpapannassa catasso arūpāvacarasamāpattiyo abyākatato vavattheti – evaṃ arūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti.
કથં અપરિયાપન્ને ધમ્મે કુસલતો વવત્થેતિ, અબ્યાકતતો વવત્થેતિ? ચત્તારો અરિયમગ્ગે કુસલતો વવત્થેતિ, ચત્તારિ ચ સામઞ્ઞફલાનિ નિબ્બાનઞ્ચ અબ્યાકતતો વવત્થેતિ – એવં અપરિયાપન્ને ધમ્મે કુસલતો વવત્થેતિ, અબ્યાકતતો વવત્થેતિ. એવં ધમ્મે વવત્થેતિ.
Kathaṃ apariyāpanne dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti? Cattāro ariyamagge kusalato vavattheti, cattāri ca sāmaññaphalāni nibbānañca abyākatato vavattheti – evaṃ apariyāpanne dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti. Evaṃ dhamme vavattheti.
નવ પામોજ્જમૂલકા ધમ્મા. અનિચ્ચતો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ, પમુદિતસ્સ પીતિ જાયતિ, પીતિમનસ્સ કાયો પસ્સમ્ભતિ, પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદેતિ, સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ. સમાહિતે ચિત્તે યથાભૂતં પજાનાતિ પસ્સતિ. યથાભૂતં જાનં પસ્સં નિબ્બિન્દતિ, નિબ્બિન્દં વિરજ્જતિ, વિરાગા વિમુચ્ચતિ. દુક્ખતો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ…પે॰… અનત્તતો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ…પે॰… વિમુચ્ચતિ.
Nava pāmojjamūlakā dhammā. Aniccato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhite citte yathābhūtaṃ pajānāti passati. Yathābhūtaṃ jānaṃ passaṃ nibbindati, nibbindaṃ virajjati, virāgā vimuccati. Dukkhato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… anattato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… vimuccati.
રૂપં અનિચ્ચતો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ…પે॰… રૂપં દુક્ખતો મનસિકરોતો…પે॰… વેદનં… સઞ્ઞં… સઙ્ખારે… વિઞ્ઞાણં… ચક્ખું…પે॰… જરામરણં અનિચ્ચતો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ…પે॰… જરામરણં દુક્ખતો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ…પે॰… જરામરણં અનત્તતો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ, પમુદિતસ્સ પીતિ જાયતિ, પીતિમનસ્સ કાયો પસ્સમ્ભતિ, પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદેતિ, સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ. સમાહિતે ચિત્તે યથાભૂતં પજાનાતિ પસ્સતિ. યથાભૂતં જાનં પસ્સં નિબ્બિન્દતિ, નિબ્બિન્દં વિરજ્જતિ, વિરાગા વિમુચ્ચતિ. ઇમે નવ પામોજ્જમૂલકા ધમ્મા .
Rūpaṃ aniccato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… rūpaṃ dukkhato manasikaroto…pe… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… jarāmaraṇaṃ dukkhato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… jarāmaraṇaṃ anattato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhite citte yathābhūtaṃ pajānāti passati. Yathābhūtaṃ jānaṃ passaṃ nibbindati, nibbindaṃ virajjati, virāgā vimuccati. Ime nava pāmojjamūlakā dhammā .
૭૪. નવ યોનિસો મનસિકારમૂલકા ધમ્મા. અનિચ્ચતો યોનિસો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ, પમુદિતસ્સ પીતિ જાયતિ, પીતિમનસ્સ કાયો પસ્સમ્ભતિ, પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદેતિ, સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ. સમાહિતેન ચિત્તેન ‘‘ઇદં દુક્ખ’’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં દુક્ખસમુદયો’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં દુક્ખનિરોધો’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. દુક્ખતો યોનિસો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ, પમુદિતસ્સ પીતિ જાયતિ, પીતિમનસ્સ કાયો પસ્સમ્ભતિ, પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદેતિ, સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ. સમાહિતેન ચિત્તેન ‘‘ઇદં દુક્ખ’’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં દુક્ખસમુદયો’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં દુક્ખનિરોધો’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. અનત્તતો યોનિસો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ…પે॰….
74. Nava yoniso manasikāramūlakā dhammā. Aniccato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhitena cittena ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Dukkhato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhitena cittena ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Anattato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe….
રૂપં અનિચ્ચતો યોનિસો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ…પે॰… રૂપં દુક્ખતો યોનિસો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ…પે॰… રૂપં અનત્તતો યોનિસો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ…પે॰… વેદનં… સઞ્ઞં… સઙ્ખારે… વિઞ્ઞાણં… ચક્ખું…પે॰… જરામરણં અનિચ્ચતો યોનિસો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ…પે॰… જરામરણં દુક્ખતો યોનિસો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ…પે॰… જરામરણં અનત્તતો યોનિસો મનસિકરોતો પામોજ્જં જાયતિ, પમુદિતસ્સ પીતિ જાયતિ, પીતિમનસ્સ કાયો પસ્સમ્ભતિ, પસ્સદ્ધકાયો સુખં વેદેતિ, સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ. સમાહિતેન ચિત્તેન ‘‘ઇદં દુક્ખ’’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં દુક્ખસમુદયો’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં દુક્ખનિરોધો’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ઇમે નવ યોનિસો મનસિકારમૂલકા ધમ્મા.
Rūpaṃ aniccato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… rūpaṃ dukkhato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… rūpaṃ anattato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… jarāmaraṇaṃ dukkhato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… jarāmaraṇaṃ anattato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhitena cittena ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ime nava yoniso manasikāramūlakā dhammā.
નવ નાનત્તા – ધાતુનાનત્તં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ ફસ્સનાનત્તં, ફસ્સનાનત્તં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ વેદનાનાનત્તં, વેદનાનાનત્તં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સઞ્ઞાનાનત્તં, સઞ્ઞાનાનત્તં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સઙ્કપ્પનાનત્તં, સઙ્કપ્પનાનત્તં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ છન્દનાનત્તં, છન્દનાનત્તં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ પરિળાહનાનત્તં, પરિળાહનાનત્તં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ પરિયેસનાનાનત્તં, પરિયેસનાનાનત્તં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ લાભનાનત્તં – ઇમે નવ નાનત્તા. તં ઞાતટ્ઠેન ઞાણં, પજાનનટ્ઠેન પઞ્ઞા. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘નવધમ્મવવત્થાને પઞ્ઞા ધમ્મનાનત્તે ઞાણં’’.
Nava nānattā – dhātunānattaṃ paṭicca uppajjati phassanānattaṃ, phassanānattaṃ paṭicca uppajjati vedanānānattaṃ, vedanānānattaṃ paṭicca uppajjati saññānānattaṃ, saññānānattaṃ paṭicca uppajjati saṅkappanānattaṃ, saṅkappanānattaṃ paṭicca uppajjati chandanānattaṃ, chandanānattaṃ paṭicca uppajjati pariḷāhanānattaṃ, pariḷāhanānattaṃ paṭicca uppajjati pariyesanānānattaṃ, pariyesanānānattaṃ paṭicca uppajjati lābhanānattaṃ – ime nava nānattā. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘navadhammavavatthāne paññā dhammanānatte ñāṇaṃ’’.
ધમ્મનાનત્તઞાણનિદ્દેસો એકૂનવીસતિમો.
Dhammanānattañāṇaniddeso ekūnavīsatimo.
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ૧૯. ધમ્મનાનત્તઞાણનિદ્દેસવણ્ણના • 19. Dhammanānattañāṇaniddesavaṇṇanā