| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / કઙ્ખાવિતરણી-અભિનવ-ટીકા • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
૫. દુતિયસેનાસનસિક્ખાપદવણ્ણના
5. Dutiyasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
યં કિઞ્ચિ ચમ્મન્તિ કપ્પિયાકપ્પિયં યં કિઞ્ચિ ચમ્મં. નનુ ‘‘ન, ભિક્ખવે, મહાચમ્માનિ ધારેતબ્બાનિ સીહચમ્મં બ્યગ્ઘચમ્મં દીપિચમ્મં, યો ધારેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૨૫૫) ખન્ધકે સીહચમ્માદીનં પટિક્ખેપો કતોતિ આહ ‘‘સીહચમ્માદીનઞ્હી’’તિઆદિ. પરિહરણેયેવ પટિક્ખેપોતિ અત્તનો સન્તકં કત્વા તં તં વિહારં હરિત્વા મઞ્ચપીઠાદીસુ અત્થરિત્વા પરિભોગેયેવ પટિક્ખેપો, સેનાસનસન્તકં કત્વા ભૂમત્થરણવસેન પન પરિભોગે નેવત્થિ દોસો. તેનાહ ‘‘સેનાસનપરિભોગે પન અકપ્પિયચમ્મં નામ નત્થી’’તિ. પાવારેન્તિ સઞ્છાદેન્તિ સરીરં એતેનાતિ પાવારો. કોજવોતિ ઉદ્દલોમિએકન્તલોમિઆદિકોજવત્થરણં. સેસન્તિ ભિસિ નિસીદનં તિણસન્થારો પણ્ણસન્થારોતિ અવસિટ્ઠં સેનાસનં. તત્થ ભિસીતિ મઞ્ચકભિસિ વા પીઠકભિસિ વા. નિસીદનન્તિ સદસં વેદિતબ્બં. તિણસન્થારોતિ યેસં કેસઞ્ચિ તિણાનં સન્થારો. એસ નયો પણ્ણસન્થારે. એત્થ ચ ભિસિ હેટ્ઠા વુત્તત્તા પાકટા. નિસીદનં નિસીદનસિક્ખાપદેનેવ (પાચિ॰ ૫૩૧ આદયો) પાકટં. તિણસન્થારપણ્ણસન્થારાનિ પન લોકપસિદ્ધાનિયેવ. તેનેવાહ ‘‘પાકટમેવા’’તિ.
Yaṃkiñci cammanti kappiyākappiyaṃ yaṃ kiñci cammaṃ. Nanu ‘‘na, bhikkhave, mahācammāni dhāretabbāni sīhacammaṃ byagghacammaṃ dīpicammaṃ, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 255) khandhake sīhacammādīnaṃ paṭikkhepo katoti āha ‘‘sīhacammādīnañhī’’tiādi. Pariharaṇeyeva paṭikkhepoti attano santakaṃ katvā taṃ taṃ vihāraṃ haritvā mañcapīṭhādīsu attharitvā paribhogeyeva paṭikkhepo, senāsanasantakaṃ katvā bhūmattharaṇavasena pana paribhoge nevatthi doso. Tenāha ‘‘senāsanaparibhoge pana akappiyacammaṃ nāma natthī’’ti. Pāvārenti sañchādenti sarīraṃ etenāti pāvāro. Kojavoti uddalomiekantalomiādikojavattharaṇaṃ. Sesanti bhisi nisīdanaṃ tiṇasanthāro paṇṇasanthāroti avasiṭṭhaṃ senāsanaṃ. Tattha bhisīti mañcakabhisi vā pīṭhakabhisi vā. Nisīdananti sadasaṃ veditabbaṃ. Tiṇasanthāroti yesaṃ kesañci tiṇānaṃ santhāro. Esa nayo paṇṇasanthāre. Ettha ca bhisi heṭṭhā vuttattā pākaṭā. Nisīdanaṃ nisīdanasikkhāpadeneva (pāci. 531 ādayo) pākaṭaṃ. Tiṇasanthārapaṇṇasanthārāni pana lokapasiddhāniyeva. Tenevāha ‘‘pākaṭamevā’’ti.
નેવ ઉદ્ધરેય્ય, ન ઉદ્ધરાપેય્યાતિ અત્તના વા ઉદ્ધરિત્વા પતિરૂપે ઠાને ન ઠપેય્ય, પરેન વા તથા ન કારેય્ય. તેનાહ ‘‘યથા ઠપિત’’ન્તિઆદિ. તં ઠપેન્તેન ચ ‘‘ચતૂસુ પાસાણેસૂ’’તિઆદિના (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૬) પુબ્બે વુત્તનયેનેવ અન્તોગેહે અનોવસ્સકે નિક્ખિપિતબ્બં. સચે પન સેનાસનં ઓવસ્સતિ, છદનત્થઞ્ચ તિણં વા ઇટ્ઠકા વા આનીતા હોન્તિ. સચે ઉસ્સહતિ, છાદેતબ્બં. નો ચે સક્કોતિ, યો ઓકાસો અનોવસ્સકો, તત્થ નિક્ખિપિતબ્બં. સચે સબ્બમ્પિ ઓવસ્સતિ, ઉસ્સહન્તેન અન્તોગામે ઉપાસકાનં ઘરે ઠપેતબ્બં. સચે તેપિ ‘‘સઙ્ઘિકં નામ, ભન્તે, ભારિયં, અગ્ગિદાહાદીનં ભાયામા’’તિ ન સમ્પટિચ્છન્તિ, અજ્ઝોકાસે પાસાણાનં ઉપરિ મઞ્ચં ઠપેત્વા સેસં પુબ્બે વુત્તનયેનેવ નિક્ખિપિત્વા તિણેહિ ચ પણ્ણેહિ ચ પટિચ્છાદેતબ્બં. યઞ્હિ તત્થ અઙ્ગમત્તમ્પિ અવસિસ્સતિ, તં અઞ્ઞેસં તત્થ આગતાનં ભિક્ખૂનં ઉપકારં ભવિસ્સતીતિ. ઉપચારન્તિ સબ્બપચ્છિમસેનાસનતો દ્વે લેડ્ડુપાતા.
Neva uddhareyya, na uddharāpeyyāti attanā vā uddharitvā patirūpe ṭhāne na ṭhapeyya, parena vā tathā na kāreyya. Tenāha ‘‘yathā ṭhapita’’ntiādi. Taṃ ṭhapentena ca ‘‘catūsu pāsāṇesū’’tiādinā (pāci. aṭṭha. 116) pubbe vuttanayeneva antogehe anovassake nikkhipitabbaṃ. Sace pana senāsanaṃ ovassati, chadanatthañca tiṇaṃ vā iṭṭhakā vā ānītā honti. Sace ussahati, chādetabbaṃ. No ce sakkoti, yo okāso anovassako, tattha nikkhipitabbaṃ. Sace sabbampi ovassati, ussahantena antogāme upāsakānaṃ ghare ṭhapetabbaṃ. Sace tepi ‘‘saṅghikaṃ nāma, bhante, bhāriyaṃ, aggidāhādīnaṃ bhāyāmā’’ti na sampaṭicchanti, ajjhokāse pāsāṇānaṃ upari mañcaṃ ṭhapetvā sesaṃ pubbe vuttanayeneva nikkhipitvā tiṇehi ca paṇṇehi ca paṭicchādetabbaṃ. Yañhi tattha aṅgamattampi avasissati, taṃ aññesaṃ tattha āgatānaṃ bhikkhūnaṃ upakāraṃ bhavissatīti. Upacāranti sabbapacchimasenāsanato dve leḍḍupātā.
અયમેત્થ આપુચ્છિતબ્બાનાપુચ્છિતબ્બવિનિચ્છયો – (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૮) યા તાવ ભૂમિયં દીઘસાલા વા પણ્ણસાલા વા હોતિ, યં વા રુક્ખત્થમ્ભેસુ કતગેહં ઉપચિકાનં ઉટ્ઠાનટ્ઠાનં હોતિ, તતો પક્કમન્તેન આપુચ્છિત્વાવ પક્કમિતબ્બં. તસ્મિઞ્હિ કતિપયાનિ દિવસાનિ અજગ્ગિયમાને વમ્મિકાવ સન્તિટ્ઠન્તિ. યં પન પાસાણપિટ્ઠિયં વા પાસાણત્થમ્ભેસુ વા કતસેનાસનં સિલુચ્ચયલેણં વા સુધાલિત્તસેનાસનં વા, યત્થ ઉપચિકાસઙ્કા નત્થિ, તતો પક્કમન્તસ્સ આપુચ્છિત્વાપિ અનાપુચ્છિત્વાપિ ગન્તું વટ્ટતિ. તેનાહ ‘‘યત્થ પના’’તિઆદિ. સચે તાદિસેપિ સેનાસને એકેન પસ્સેન ઉપચિકા આરોહન્તિ, આપુચ્છિત્વાવ ગન્તબ્બં. આપુચ્છનં પન વત્તન્તિ આપુચ્છનં ગમિકવત્તં. ઇદઞ્ચ ઇતિકત્તબ્બતાદસ્સનત્થં વુત્તં, ન પન વત્તભેદદુક્કટન્તિ (સારત્થ॰ ટી॰ પાચિત્તિય ૩.૧૧૮) દસ્સનત્થં. કેચિ પન ‘‘દુક્કટન્તિ દસ્સનત્થ’’ન્તિ વદન્તિ, તં ન યુજ્જતિ વત્તક્ખન્ધકટ્ઠકથાય ‘‘યં પાસાણપિટ્ઠિયં વા પાસાણત્થમ્ભેસુ વા કતસેનાસનં, યત્થ ઉપચિકાનારોહન્તિ, તં અનાપુચ્છન્તસ્સાપિ અનાપત્તી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૬૦) વુત્તત્તા. આપુચ્છન્તેન પન ભિક્ખુમ્હિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૬) સતિ ભિક્ખુ આપુચ્છિતબ્બો, તસ્મિં અસતિ સામણેરો, તસ્મિં અસતિ આરામિકો, તસ્મિમ્પિ અસતિ યેન વિહારો કારાપિતો, સો વિહારસામિકો, તસ્સ વા કુલે યો કોચિ આપુચ્છિતબ્બો.
Ayamettha āpucchitabbānāpucchitabbavinicchayo – (pāci. aṭṭha. 118) yā tāva bhūmiyaṃ dīghasālā vā paṇṇasālā vā hoti, yaṃ vā rukkhatthambhesu katagehaṃ upacikānaṃ uṭṭhānaṭṭhānaṃ hoti, tato pakkamantena āpucchitvāva pakkamitabbaṃ. Tasmiñhi katipayāni divasāni ajaggiyamāne vammikāva santiṭṭhanti. Yaṃ pana pāsāṇapiṭṭhiyaṃ vā pāsāṇatthambhesu vā katasenāsanaṃ siluccayaleṇaṃ vā sudhālittasenāsanaṃ vā, yattha upacikāsaṅkā natthi, tato pakkamantassa āpucchitvāpi anāpucchitvāpi gantuṃ vaṭṭati. Tenāha ‘‘yattha panā’’tiādi. Sace tādisepi senāsane ekena passena upacikā ārohanti, āpucchitvāva gantabbaṃ. Āpucchanaṃ pana vattanti āpucchanaṃ gamikavattaṃ. Idañca itikattabbatādassanatthaṃ vuttaṃ, na pana vattabhedadukkaṭanti (sārattha. ṭī. pācittiya 3.118) dassanatthaṃ. Keci pana ‘‘dukkaṭanti dassanattha’’nti vadanti, taṃ na yujjati vattakkhandhakaṭṭhakathāya ‘‘yaṃ pāsāṇapiṭṭhiyaṃ vā pāsāṇatthambhesu vā katasenāsanaṃ, yattha upacikānārohanti, taṃ anāpucchantassāpi anāpattī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 360) vuttattā. Āpucchantena pana bhikkhumhi (pāci. aṭṭha. 116) sati bhikkhu āpucchitabbo, tasmiṃ asati sāmaṇero, tasmiṃ asati ārāmiko, tasmimpi asati yena vihāro kārāpito, so vihārasāmiko, tassa vā kule yo koci āpucchitabbo.
‘‘ઉપચારે’’તિ એતસ્સેવ વિવરણં ‘‘બહિ આસન્ને’’તિ, વિહારસ્સ બહિ આસન્નટ્ઠાનેતિ અત્થો. ઉપટ્ઠાનસાલાય વાતિ ભોજનસાલાયં વા. દુક્કટમેવાતિ વુત્તપ્પકારઞ્હિ દસવિધં સેય્યં અન્તોગબ્ભાદિમ્હિ ગુત્તટ્ઠાને પઞ્ઞપેત્વા ગચ્છન્તસ્સ યસ્મા સેય્યાપિ સેનાસનમ્પિ ઉપચિકાહિ પલુજ્જતિ, વમ્મિકરાસિયેવ હોતિ, તસ્મા પાચિત્તિયં વુત્તં. બહિ પન ઉપટ્ઠાનસાલાદીસુ પઞ્ઞપેત્વા ગચ્છન્તસ્સ સેય્યામત્તમેવ નસ્સેય્ય ઠાનસ્સ અગુત્તતાય, ન સેનાસનં, તસ્મા એત્થ દુક્કટં વુત્તં. મઞ્ચપીઠં પન યસ્મા ન સક્કા સહસા ઉપચિકાહિ ખાયિતું, તસ્મા તં વિહારેપિ સન્થરિત્વા ગચ્છન્તસ્સ દુક્કટં વુત્તં. વિહારૂપચારે પન તં વિહારચારિકં આહિણ્ડન્તા દિસ્વાવ પટિસામેન્તિ.
‘‘Upacāre’’ti etasseva vivaraṇaṃ ‘‘bahi āsanne’’ti, vihārassa bahi āsannaṭṭhāneti attho. Upaṭṭhānasālāya vāti bhojanasālāyaṃ vā. Dukkaṭamevāti vuttappakārañhi dasavidhaṃ seyyaṃ antogabbhādimhi guttaṭṭhāne paññapetvā gacchantassa yasmā seyyāpi senāsanampi upacikāhi palujjati, vammikarāsiyeva hoti, tasmā pācittiyaṃ vuttaṃ. Bahi pana upaṭṭhānasālādīsu paññapetvā gacchantassa seyyāmattameva nasseyya ṭhānassa aguttatāya, na senāsanaṃ, tasmā ettha dukkaṭaṃ vuttaṃ. Mañcapīṭhaṃ pana yasmā na sakkā sahasā upacikāhi khāyituṃ, tasmā taṃ vihārepi santharitvā gacchantassa dukkaṭaṃ vuttaṃ. Vihārūpacāre pana taṃ vihāracārikaṃ āhiṇḍantā disvāva paṭisāmenti.
ઉદ્ધરણાનિ કત્વાતિ એત્થ ઉદ્ધરિત્વા ગચ્છન્તેન મઞ્ચપીઠકવાનં સબ્બં અપનેત્વા (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૮) સંહરિત્વા ચીવરવંસે લગ્ગેત્વા ગન્તબ્બં. પચ્છા આગન્ત્વા વસનકભિક્ખુનાપિ પુન મઞ્ચપીઠં વા પઞ્ઞપેત્વા સયિત્વા ગચ્છન્તેન તથેવ કાતબ્બં. અન્તોકુટ્ટતો સેય્યં બહિકુટ્ટે પઞ્ઞપેત્વા વસન્તેન ગમનકાલે પુન ગહિતટ્ઠાનેયેવ પટિસામેતબ્બં. ઉપરિપાસાદતો ઓરોપેત્વા હેટ્ઠાપાસાદે વસન્તસ્સાપિ એસેવ નયો. રત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાનેસુ મઞ્ચપીઠં પઞ્ઞપેત્વાપિ ગમનકાલે પુન ગહિતટ્ઠાનેયેવ ઠપેતબ્બં. ઉદ્ધરાપેત્વા ગમનેપિ એસેવ નયો. આપુચ્છિત્વા ગચ્છન્તેન પન ‘‘ભિક્ખુમ્હિ સતિ ભિક્ખુ આપુચ્છિતબ્બો’’તિઆદિના (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૬) હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ આપુચ્છિત્વા ગન્તબ્બં.
Uddharaṇāni katvāti ettha uddharitvā gacchantena mañcapīṭhakavānaṃ sabbaṃ apanetvā (pāci. aṭṭha. 118) saṃharitvā cīvaravaṃse laggetvā gantabbaṃ. Pacchā āgantvā vasanakabhikkhunāpi puna mañcapīṭhaṃ vā paññapetvā sayitvā gacchantena tatheva kātabbaṃ. Antokuṭṭato seyyaṃ bahikuṭṭe paññapetvā vasantena gamanakāle puna gahitaṭṭhāneyeva paṭisāmetabbaṃ. Uparipāsādato oropetvā heṭṭhāpāsāde vasantassāpi eseva nayo. Rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu mañcapīṭhaṃ paññapetvāpi gamanakāle puna gahitaṭṭhāneyeva ṭhapetabbaṃ. Uddharāpetvā gamanepi eseva nayo. Āpucchitvā gacchantena pana ‘‘bhikkhumhi sati bhikkhu āpucchitabbo’’tiādinā (pāci. aṭṭha. 116) heṭṭhā vuttanayeneva āpucchitvā gantabbaṃ.
દુતિયસેનાસનસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dutiyasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
