Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિનયાલઙ્કાર-ટીકા • Vinayālaṅkāra-ṭīkā |
૩૦. ગરુભણ્ડવિનિચ્છયકથા
30. Garubhaṇḍavinicchayakathā
૨૨૭. એવં કથિનવિનિચ્છયં કથેત્વા ઇદાનિ ગરુભણ્ડાદિવિનિચ્છયં દસ્સેતું ‘‘ગરુભણ્ડાનીતિ એત્થા’’તિઆદિમાહ. તત્થ ગરૂતિ –
227. Evaṃ kathinavinicchayaṃ kathetvā idāni garubhaṇḍādivinicchayaṃ dassetuṃ ‘‘garubhaṇḍānīti etthā’’tiādimāha. Tattha garūti –
‘‘પુમે આચરિયાદિમ્હિ, ગરુ માતાપિતૂસુપિ;
‘‘Pume ācariyādimhi, garu mātāpitūsupi;
ગરુ તીસુ મહન્તે ચ, દુજ્જરાલહુકેસુ ચા’’તિ. –
Garu tīsu mahante ca, dujjarālahukesu cā’’ti. –
વુત્તેસુ અનેકત્થેસુ અલહુકવાચકો. ભણ્ડ-સદ્દો ‘‘ભાજનાદિપરિક્ખારે, ભણ્ડં મૂલધનેપિ ચા’’તિ એત્થ ભાજનાદિપરિક્ખારત્થો હોતિ. વચનત્થો પન ગરન્તિ ઉગ્ગચ્છન્તિ ઉગ્ગતા પાકટા હોન્તીતિ ગરૂનિ, ભડિતબ્બાનિ ઇચ્છિતબ્બાનીતિ ભણ્ડાનિ, ગરૂનિ ચ તાનિ ભણ્ડાનિ ચાતિ ગરુભણ્ડાનિ, આરામાદીનિ વત્થૂનિ. ઇતિ આદિના નયેન સેનાસનક્ખન્ધકે ભગવતા દસ્સિતાનિ ઇમાનિ પઞ્ચ વત્થૂનિ ગરુભણ્ડાનિ નામાતિ યોજેતબ્બં.
Vuttesu anekatthesu alahukavācako. Bhaṇḍa-saddo ‘‘bhājanādiparikkhāre, bhaṇḍaṃ mūladhanepi cā’’ti ettha bhājanādiparikkhārattho hoti. Vacanattho pana garanti uggacchanti uggatā pākaṭā hontīti garūni, bhaḍitabbāni icchitabbānīti bhaṇḍāni, garūni ca tāni bhaṇḍāni cāti garubhaṇḍāni, ārāmādīni vatthūni. Iti ādinā nayena senāsanakkhandhake bhagavatā dassitāni imāni pañca vatthūni garubhaṇḍāni nāmāti yojetabbaṃ.
મઞ્ચેસુ મસારકોતિ મઞ્ચપાદે વિજ્ઝિત્વા તત્થ અટનિયો પવેસેત્વા કતો. બુન્દિકાબદ્ધોતિ અટનીહિ મઞ્ચપાદે ડંસાપેત્વા પલ્લઙ્કસઙ્ખેપેન કતો. કુળીરપાદકોતિ અસ્સમેણ્ડકાદીનં પાદસદિસેહિ પાદેહિ કતો. યો વા પન કોચિ વઙ્કપાદકો, અયં વુચ્ચતિ ‘‘કુળીરપાદકો’’તિ. આહચ્ચપાદકોતિ અયં પન ‘‘આહચ્ચપાદકો નામ મઞ્ચો અઙ્ગે વિજ્ઝિત્વા કતો હોતી’’તિ એવં પરતો પાળિયંયેવ (પાચિ॰ ૧૩૧) વુત્તો, તસ્મા અટનિયો વિજ્ઝિત્વા તત્થ પાદસિખં પવેસેત્વા ઉપરિ આણિં દત્વા કતમઞ્ચો આહચ્ચપાદકોતિ વેદિતબ્બો. પીઠેપિ એસેવ નયો.
Mañcesu masārakoti mañcapāde vijjhitvā tattha aṭaniyo pavesetvā kato. Bundikābaddhoti aṭanīhi mañcapāde ḍaṃsāpetvā pallaṅkasaṅkhepena kato. Kuḷīrapādakoti assameṇḍakādīnaṃ pādasadisehi pādehi kato. Yo vā pana koci vaṅkapādako, ayaṃ vuccati ‘‘kuḷīrapādako’’ti. Āhaccapādakoti ayaṃ pana ‘‘āhaccapādako nāma mañco aṅge vijjhitvā kato hotī’’ti evaṃ parato pāḷiyaṃyeva (pāci. 131) vutto, tasmā aṭaniyo vijjhitvā tattha pādasikhaṃ pavesetvā upari āṇiṃ datvā katamañco āhaccapādakoti veditabbo. Pīṭhepi eseva nayo.
ઉણ્ણભિસિઆદીનં પઞ્ચન્નં અઞ્ઞતરાતિ ઉણ્ણભિસિ ચોળભિસિ વાકભિસિ તિણભિસિ પણ્ણભિસીતિ ઇમેસં પઞ્ચન્નં ભિસીનં અઞ્ઞતરા . પઞ્ચ ભિસિયોતિ પઞ્ચહિ ઉણ્ણાદીહિ પૂરિતભિસિયો. તૂલગણનાય હિ એતાસં ગણના. તત્થ ઉણ્ણગ્ગહણેન ન કેવલં એળકલોમમેવ ગહિતં, ઠપેત્વા પન મનુસ્સલોમં યં કિઞ્ચિ કપ્પિયાકપ્પિયમંસજાતીનં પક્ખિચતુપ્પદાનં લોમં, સબ્બં ઇધ ઉણ્ણગ્ગહણેનેવ ગહિતં, તસ્મા છન્નં ચીવરાનં, છન્નં અનુલોમચીવરાનઞ્ચ અઞ્ઞતરેન ભિસિચ્છવિં કત્વા તં સબ્બં પક્ખિપિત્વા ભિસિં કાતું વટ્ટતિ. એળકલોમાનિ પન અપક્ખિપિત્વા કમ્બલમેવ ચતુગ્ગુણં વા પઞ્ચગુણં વા પક્ખિપિત્વા કતાપિ ઉણ્ણભિસિસઙ્ખમેવ ગચ્છતિ. ચોળભિસિઆદીસુ યં કિઞ્ચિ નવચોળં વા પુરાણચોળં વા સંહરિત્વા વા અન્તો પક્ખિપિત્વા વા કતા ચોળભિસિ, યં કિઞ્ચિ વાકં પક્ખિપિત્વા કતા વાકભિસિ, યં કિઞ્ચિ તિણં પક્ખિપિત્વા કતા તિણભિસિ, અઞ્ઞત્ર સુદ્ધતમાલપત્તં યં કિઞ્ચિ પણ્ણં પક્ખિપિત્વા કતા પણ્ણભિસીતિ વેદિતબ્બા. તમાલપત્તં પન અઞ્ઞેન મિસ્સમેવ વટ્ટતિ, સુદ્ધં ન વટ્ટતિ. ભિસિયા પમાણનિયમો નત્થિ, મઞ્ચભિસિ પીઠભિસિ ભૂમત્થરણભિસિ ચઙ્કમનભિસિ પાદપુઞ્છનભિસીતિ એતાસં અનુરૂપતો સલ્લક્ખેત્વા અત્તનો રુચિવસેન પમાણં કાતબ્બં. યં પનેતં ઉણ્ણાદિપઞ્ચવિધતૂલમ્પિ ભિસિયં વટ્ટતિ, તં મસૂરકેપિ વટ્ટતીતિ કુરુન્દિયં વુત્તં. તત્થ મસૂરકેતિ ચમ્મમયભિસિયં. એતેન મસૂરકં પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતીતિ સિદ્ધં હોતિ.
Uṇṇabhisiādīnaṃ pañcannaṃ aññatarāti uṇṇabhisi coḷabhisi vākabhisi tiṇabhisi paṇṇabhisīti imesaṃ pañcannaṃ bhisīnaṃ aññatarā . Pañca bhisiyoti pañcahi uṇṇādīhi pūritabhisiyo. Tūlagaṇanāya hi etāsaṃ gaṇanā. Tattha uṇṇaggahaṇena na kevalaṃ eḷakalomameva gahitaṃ, ṭhapetvā pana manussalomaṃ yaṃ kiñci kappiyākappiyamaṃsajātīnaṃ pakkhicatuppadānaṃ lomaṃ, sabbaṃ idha uṇṇaggahaṇeneva gahitaṃ, tasmā channaṃ cīvarānaṃ, channaṃ anulomacīvarānañca aññatarena bhisicchaviṃ katvā taṃ sabbaṃ pakkhipitvā bhisiṃ kātuṃ vaṭṭati. Eḷakalomāni pana apakkhipitvā kambalameva catugguṇaṃ vā pañcaguṇaṃ vā pakkhipitvā katāpi uṇṇabhisisaṅkhameva gacchati. Coḷabhisiādīsu yaṃ kiñci navacoḷaṃ vā purāṇacoḷaṃ vā saṃharitvā vā anto pakkhipitvā vā katā coḷabhisi, yaṃ kiñci vākaṃ pakkhipitvā katā vākabhisi, yaṃ kiñci tiṇaṃ pakkhipitvā katā tiṇabhisi, aññatra suddhatamālapattaṃ yaṃ kiñci paṇṇaṃ pakkhipitvā katā paṇṇabhisīti veditabbā. Tamālapattaṃ pana aññena missameva vaṭṭati, suddhaṃ na vaṭṭati. Bhisiyā pamāṇaniyamo natthi, mañcabhisi pīṭhabhisi bhūmattharaṇabhisi caṅkamanabhisi pādapuñchanabhisīti etāsaṃ anurūpato sallakkhetvā attano rucivasena pamāṇaṃ kātabbaṃ. Yaṃ panetaṃ uṇṇādipañcavidhatūlampi bhisiyaṃ vaṭṭati, taṃ masūrakepi vaṭṭatīti kurundiyaṃ vuttaṃ. Tattha masūraketi cammamayabhisiyaṃ. Etena masūrakaṃ paribhuñjituṃ vaṭṭatīti siddhaṃ hoti.
બિમ્બોહને તીણિ તૂલાનિ રુક્ખતૂલં લતાતૂલં પોટકીતૂલન્તિ. તત્થ રુક્ખતૂલન્તિ સિમ્બલિરુક્ખાદીનં યેસં કેસઞ્ચિ રુક્ખાનં તૂલં. લતાતૂલન્તિ ખીરવલ્લિઆદીનં યાસં કાસઞ્ચિ લતાનં તૂલં. પોટકીતૂલન્તિ પોટકીતિણાદીનં યેસં કેસઞ્ચિ તિણજાતિકાનં અન્તમસો ઉચ્છુનળાદીનમ્પિ તૂલં. સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩.૨૯૭) પન ‘‘પોટકીતૂલન્તિ એરકતિણતૂલ’’ન્તિ વુત્તં, એતેહિ તીહિ સબ્બભૂતગામા સઙ્ગહિતા હોન્તિ. રુક્ખવલ્લિતિણજાતિયો હિ મુઞ્ચિત્વા અઞ્ઞો ભૂતગામો નામ નત્થિ, તસ્મા યસ્સ કસ્સચિ ભૂતગામસ્સ તૂલં બિમ્બોહને વટ્ટતિ, ભિસિં પન પાપુણિત્વા સબ્બમ્પેતં ‘‘અકપ્પિયતૂલ’’ન્તિ વુચ્ચતિ ન કેવલઞ્ચ બિમ્બોહને એતં તૂલમેવ, હંસમોરાદીનં સબ્બસકુણાનં, સીહાદીનં સબ્બચતુપ્પદાનઞ્ચ લોમમ્પિ વટ્ટતિ. પિયઙ્ગુપુપ્ફબકુળપુપ્ફાદિ પન યં કિઞ્ચિ પુપ્ફં ન વટ્ટતિ. તમાલપત્તં સુદ્ધમેવ ન વટ્ટતિ, મિસ્સકં પન વટ્ટતિ, ભિસીનં અનુઞ્ઞાતં પઞ્ચવિધં ઉણ્ણાદિતૂલમ્પિ વટ્ટતિ. અદ્ધકાયિકાનિ પન બિમ્બોહનાનિ ન વટ્ટન્તિ. અદ્ધકાયિકાનીતિ ઉપડ્ઢકાયપ્પમાણાનિ, યેસુ કટિતો પટ્ઠાય યાવ સીસં ઉપદહન્તિ ઠપેન્તિ. સીસપ્પમાણં પન વટ્ટતિ, સીસપ્પમાણં નામ યસ્સ વિત્થારતો તીસુ કણ્ણેસુ દ્વિન્નં કણ્ણાનં અન્તરં મિનિયમાનં વિદત્થિ ચેવ ચતુરઙ્ગુલઞ્ચ હોતિ, મજ્ઝટ્ઠાનં મુટ્ઠિરતનં હોતિ, દીઘતો પન દિયડ્ઢરતનં વા દ્વિરતનં વાતિ કુરુન્દિયં વુત્તં, અયં સીસપ્પમાણસ્સ ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદો, ઇતો ઉદ્ધં ન વટ્ટતિ, હેટ્ઠા પન વટ્ટતીતિ અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૨૯૭) વુત્તં. તત્થ ‘‘તીસુ કણ્ણેસુ દ્વિન્નં કણ્ણાન’’ન્તિ પાઠં ઉપનિધાય બિમ્બોહનસ્સ ઉભોસુ અન્તેસુ ઠપેતબ્બચોળકં તિકોણમેવ કરોન્તિ એકચ્ચે. ‘‘ઇદઞ્ચ ઠાનં ગણ્ઠિટ્ઠાન’’ન્તિ વદન્તિ.
Bimbohane tīṇi tūlāni rukkhatūlaṃ latātūlaṃ poṭakītūlanti. Tattha rukkhatūlanti simbalirukkhādīnaṃ yesaṃ kesañci rukkhānaṃ tūlaṃ. Latātūlanti khīravalliādīnaṃ yāsaṃ kāsañci latānaṃ tūlaṃ. Poṭakītūlanti poṭakītiṇādīnaṃ yesaṃ kesañci tiṇajātikānaṃ antamaso ucchunaḷādīnampi tūlaṃ. Sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.297) pana ‘‘poṭakītūlanti erakatiṇatūla’’nti vuttaṃ, etehi tīhi sabbabhūtagāmā saṅgahitā honti. Rukkhavallitiṇajātiyo hi muñcitvā añño bhūtagāmo nāma natthi, tasmā yassa kassaci bhūtagāmassa tūlaṃ bimbohane vaṭṭati, bhisiṃ pana pāpuṇitvā sabbampetaṃ ‘‘akappiyatūla’’nti vuccati na kevalañca bimbohane etaṃ tūlameva, haṃsamorādīnaṃ sabbasakuṇānaṃ, sīhādīnaṃ sabbacatuppadānañca lomampi vaṭṭati. Piyaṅgupupphabakuḷapupphādi pana yaṃ kiñci pupphaṃ na vaṭṭati. Tamālapattaṃ suddhameva na vaṭṭati, missakaṃ pana vaṭṭati, bhisīnaṃ anuññātaṃ pañcavidhaṃ uṇṇāditūlampi vaṭṭati. Addhakāyikāni pana bimbohanāni na vaṭṭanti. Addhakāyikānīti upaḍḍhakāyappamāṇāni, yesu kaṭito paṭṭhāya yāva sīsaṃ upadahanti ṭhapenti. Sīsappamāṇaṃ pana vaṭṭati, sīsappamāṇaṃ nāma yassa vitthārato tīsu kaṇṇesu dvinnaṃ kaṇṇānaṃ antaraṃ miniyamānaṃ vidatthi ceva caturaṅgulañca hoti, majjhaṭṭhānaṃ muṭṭhiratanaṃ hoti, dīghato pana diyaḍḍharatanaṃ vā dviratanaṃ vāti kurundiyaṃ vuttaṃ, ayaṃ sīsappamāṇassa ukkaṭṭhaparicchedo, ito uddhaṃ na vaṭṭati, heṭṭhā pana vaṭṭatīti aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 297) vuttaṃ. Tattha ‘‘tīsu kaṇṇesu dvinnaṃ kaṇṇāna’’nti pāṭhaṃ upanidhāya bimbohanassa ubhosu antesu ṭhapetabbacoḷakaṃ tikoṇameva karonti ekacce. ‘‘Idañca ṭhānaṃ gaṇṭhiṭṭhāna’’nti vadanti.
વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૨૯૭) પન ‘‘સીસપ્પમાણં નામ યત્થ ગીવાય સહ સકલં સીસં ઠપેતું સક્કા, તસ્સ ચ મુટ્ઠિરતનં વિત્થારપ્પમાણન્તિ દસ્સેન્તો ‘વિત્થારતો’તિઆદિમાહ. ઇદઞ્ચ બિમ્બોહનસ્સ ઉભોસુ અન્તેસુ ઠપેતબ્બચોળપ્પમાણદસ્સનં, તસ્સ વસેન બિમ્બોહનસ્સ વિત્થારપ્પમાણં પરિચ્છિજ્જતિ, તં વટ્ટં વા ચતુરસ્સં વા કત્વા સિબ્બિતં યથા કોટિતો કોટિ વિત્થારતો પુથુલટ્ઠાનં મુટ્ઠિરતનપ્પમાણં હોતિ, એવં સિબ્બિતબ્બં, ઇતો અધિકં ન વટ્ટતિ. તં પન અન્તેસુ ઠપિતચોળં કોટિયા કોટિં આહચ્ચ દિગુણં કતં તિકણ્ણં હોતિ, તેસુ તીસુ કણ્ણેસુ દ્વિન્નં કણ્ણાનં અન્તરં વિદત્થિચતુરઙ્ગુલં હોતિ, મજ્ઝટ્ઠાનં કોટિતો કોટિં આહચ્ચ મુટ્ઠિરતનં હોતિ, ઇદમસ્સ ઉક્કટ્ઠપ્પમાણ’’ન્તિ વુત્તત્તા બિમ્બોહનસ્સ ઉભોસુ અન્તેસુ ઠપેતબ્બચોળકં પકતિયાયેવ તિકણ્ણં ન હોતિ, અથ ખો કોટિયા કોટિં આહચ્ચ દિગુણકતકાલેયેવ હોતિ, તસ્મા તં ચોળકં વટ્ટં વા હોતુ ચતુરસ્સં વા, દિગુણં કત્વા મિનિયમાનં તિકણ્ણમેવ હોતિ, દ્વિન્નઞ્ચ કણ્ણાનં અન્તરં ચતુરઙ્ગુલાધિકવિદત્થિમત્તં હોતિ, તસ્સ ચ ચોળકસ્સ મજ્ઝટ્ઠાનં મુટ્ઠિરતનં હોતિ, તસ્સેવ ચોળકસ્સ પમાણેન બિમ્બોહનસ્સ મજ્ઝટ્ઠાનમ્પિ મુટ્ઠિરતનં હોતીતિ વિઞ્ઞાયતીતિ.
Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.297) pana ‘‘sīsappamāṇaṃ nāma yattha gīvāya saha sakalaṃ sīsaṃ ṭhapetuṃ sakkā, tassa ca muṭṭhiratanaṃ vitthārappamāṇanti dassento ‘vitthārato’tiādimāha. Idañca bimbohanassa ubhosu antesu ṭhapetabbacoḷappamāṇadassanaṃ, tassa vasena bimbohanassa vitthārappamāṇaṃ paricchijjati, taṃ vaṭṭaṃ vā caturassaṃ vā katvā sibbitaṃ yathā koṭito koṭi vitthārato puthulaṭṭhānaṃ muṭṭhiratanappamāṇaṃ hoti, evaṃ sibbitabbaṃ, ito adhikaṃ na vaṭṭati. Taṃ pana antesu ṭhapitacoḷaṃ koṭiyā koṭiṃ āhacca diguṇaṃ kataṃ tikaṇṇaṃ hoti, tesu tīsu kaṇṇesu dvinnaṃ kaṇṇānaṃ antaraṃ vidatthicaturaṅgulaṃ hoti, majjhaṭṭhānaṃ koṭito koṭiṃ āhacca muṭṭhiratanaṃ hoti, idamassa ukkaṭṭhappamāṇa’’nti vuttattā bimbohanassa ubhosu antesu ṭhapetabbacoḷakaṃ pakatiyāyeva tikaṇṇaṃ na hoti, atha kho koṭiyā koṭiṃ āhacca diguṇakatakāleyeva hoti, tasmā taṃ coḷakaṃ vaṭṭaṃ vā hotu caturassaṃ vā, diguṇaṃ katvā miniyamānaṃ tikaṇṇameva hoti, dvinnañca kaṇṇānaṃ antaraṃ caturaṅgulādhikavidatthimattaṃ hoti, tassa ca coḷakassa majjhaṭṭhānaṃ muṭṭhiratanaṃ hoti, tasseva coḷakassa pamāṇena bimbohanassa majjhaṭṭhānampi muṭṭhiratanaṃ hotīti viññāyatīti.
‘‘કમ્બલમેવ…પે॰… ઉણ્ણભિસિસઙ્ખમેવ ગચ્છતીતિ સામઞ્ઞતો વુત્તત્તા ગોનકાદિઅકપ્પિયમ્પિ ઉણ્ણમયત્થરણં ભિસિયં પક્ખિપિત્વા સયિતું વટ્ટતીતિ દટ્ઠબ્બં. મસૂરકેતિ ચમ્મમયભિસિયં, ચમ્મમયં પન બિમ્બોહનં તૂલપુણ્ણમ્પિ ન વટ્ટતી’’તિ ચ વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૨૯૭) વુત્તં. સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩.૨૯૭) પન ‘‘સીસપ્પમાણન્તિ યત્થ ગલવાટકતો પટ્ઠાય સબ્બસીસં ઉપદહન્તિ, તં સીસપ્પમાણં હોતિ, તઞ્ચ ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદતો તિરિયં મુટ્ઠિરતનં હોતીતિ દસ્સેતું ‘યત્થ વિત્થારતો તીસુ કણ્ણેસૂ’તિઆદિમાહ. મજ્ઝટ્ઠાનં મુટ્ઠિરતનં હોતીતિ બિમ્બોહનસ્સ મજ્ઝટ્ઠાનં તિરિયતો મુટ્ઠિરતનપ્પમાણં હોતી’’તિ વુત્તં. અરઞ્જરોતિ બહુઉદકગણ્હનકા મહાચાટિ. જલં ગણ્હિતું અલન્તિ અરઞ્જરો, વટ્ટચાટિ વિય હુત્વા થોકં દીઘમુખો મજ્ઝે પરિચ્છેદં દસ્સેત્વા કતોતિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. વુત્તઞ્હેતં અટ્ઠકથાયન્તિ અજ્ઝાહારસમ્બન્ધો.
‘‘Kambalameva…pe… uṇṇabhisisaṅkhameva gacchatīti sāmaññato vuttattā gonakādiakappiyampi uṇṇamayattharaṇaṃ bhisiyaṃ pakkhipitvā sayituṃ vaṭṭatīti daṭṭhabbaṃ. Masūraketi cammamayabhisiyaṃ, cammamayaṃ pana bimbohanaṃ tūlapuṇṇampi na vaṭṭatī’’ti ca vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.297) vuttaṃ. Sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.297) pana ‘‘sīsappamāṇanti yattha galavāṭakato paṭṭhāya sabbasīsaṃ upadahanti, taṃ sīsappamāṇaṃ hoti, tañca ukkaṭṭhaparicchedato tiriyaṃ muṭṭhiratanaṃ hotīti dassetuṃ ‘yattha vitthārato tīsu kaṇṇesū’tiādimāha. Majjhaṭṭhānaṃ muṭṭhiratanaṃ hotīti bimbohanassa majjhaṭṭhānaṃ tiriyato muṭṭhiratanappamāṇaṃ hotī’’ti vuttaṃ. Arañjaroti bahuudakagaṇhanakā mahācāṭi. Jalaṃ gaṇhituṃ alanti arañjaro, vaṭṭacāṭi viya hutvā thokaṃ dīghamukho majjhe paricchedaṃ dassetvā katoti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyanti ajjhāhārasambandho.
દ્વિસઙ્ગહાનિ દ્વે હોન્તીતિ દ્વે પઠમદુતિયઅવિસ્સજ્જિયાનિ ‘‘આરામો આરામવત્થૂ’’તિ ચ ‘‘વિહારો વિહારવત્થૂ’’તિ ચ વુત્તદ્વેદ્વેવત્થુસઙ્ગહાનિ હોન્તિ. તતિયં અવિસ્સજ્જિયં ‘‘મઞ્ચો પીઠં ભિસિ બિમ્બોહન’’ન્તિ વુત્તચતુવત્થુસઙ્ગહં હોતિ. ચતુત્થં અવિસ્સજ્જિયં ‘‘લોહકુમ્ભી લોહભાણકં લોહવારકો લોહકટાહં વાસિ ફરસુ કુઠારી કુદાલો નિખાદન’’ન્તિ વુત્તનવકોટ્ઠાસવન્તં હોતિ. પઞ્ચમં અવિસ્સજ્જિયં ‘‘વલ્લિ વેળુ મુઞ્જં પબ્બજં તિણં મત્તિકા દારુભણ્ડં મત્તિકાભણ્ડ’’ન્તિ વુત્તઅટ્ઠભેદનં અટ્ઠપભેદવન્તં હોતીતિ યોજના. પઞ્ચનિમ્મલલોચનોતિ મંસચક્ખુદિબ્બચક્ખુધમ્મચક્ખુબુદ્ધચક્ખુસમન્તચક્ખૂનં વસેન નિમ્મલપઞ્ચલોચનો.
Dvisaṅgahānidve hontīti dve paṭhamadutiyaavissajjiyāni ‘‘ārāmo ārāmavatthū’’ti ca ‘‘vihāro vihāravatthū’’ti ca vuttadvedvevatthusaṅgahāni honti. Tatiyaṃ avissajjiyaṃ ‘‘mañco pīṭhaṃ bhisi bimbohana’’nti vuttacatuvatthusaṅgahaṃ hoti. Catutthaṃ avissajjiyaṃ ‘‘lohakumbhī lohabhāṇakaṃ lohavārako lohakaṭāhaṃ vāsi pharasu kuṭhārī kudālo nikhādana’’nti vuttanavakoṭṭhāsavantaṃ hoti. Pañcamaṃ avissajjiyaṃ ‘‘valli veḷu muñjaṃ pabbajaṃ tiṇaṃ mattikā dārubhaṇḍaṃ mattikābhaṇḍa’’nti vuttaaṭṭhabhedanaṃ aṭṭhapabhedavantaṃ hotīti yojanā. Pañcanimmalalocanoti maṃsacakkhudibbacakkhudhammacakkhubuddhacakkhusamantacakkhūnaṃ vasena nimmalapañcalocano.
સેનાસનક્ખન્ધકે અવિસ્સજ્જિયં કીટાગિરિવત્થુસ્મિં અવેભઙ્ગિયન્તિ એત્થ ‘‘સેનાસનક્ખન્ધકે ગામકાવાસવત્થુસ્મિં અવિસ્સજ્જિયં કીટાગિરિવત્થુસ્મિં અવેભઙ્ગિય’’ન્તિ વત્તબ્બં. કસ્મા? દ્વિન્નમ્પિ વત્થૂનં સેનાસનક્ખન્ધકે આગતત્તા. સેનાસનક્ખન્ધકેતિ અયં સામઞ્ઞાધારો. ગામકાવાસવત્થુસ્મિં કીટાગિરિવત્થુસ્મિન્તિ વિસેસાધારો. અયમત્થો પાળિં ઓલોકેત્વા પચ્ચેતબ્બો. તેનેવ હિ સમન્તપાસાદિકાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) ‘‘સેનાસનક્ખન્ધકે’’તિ અવત્વા ‘‘ઇધ’’ઇચ્ચેવ વુત્તં, ઇધાતિ ઇમિના ગામકાવાસવત્થું દસ્સેતિ, કીટાગિરિવત્થુ પન સરૂપતો દસ્સિતમેવ. સામઞ્ઞાધારો પન તંસંવણ્ણનાભાવતો અવુત્તોપિ સિજ્ઝતીતિ ન વુત્તોતિ વિઞ્ઞાયતિ.
Senāsanakkhandhake avissajjiyaṃ kīṭāgirivatthusmiṃ avebhaṅgiyanti ettha ‘‘senāsanakkhandhake gāmakāvāsavatthusmiṃ avissajjiyaṃ kīṭāgirivatthusmiṃ avebhaṅgiya’’nti vattabbaṃ. Kasmā? Dvinnampi vatthūnaṃ senāsanakkhandhake āgatattā. Senāsanakkhandhaketi ayaṃ sāmaññādhāro. Gāmakāvāsavatthusmiṃ kīṭāgirivatthusminti visesādhāro. Ayamattho pāḷiṃ oloketvā paccetabbo. Teneva hi samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 321) ‘‘senāsanakkhandhake’’ti avatvā ‘‘idha’’icceva vuttaṃ, idhāti iminā gāmakāvāsavatthuṃ dasseti, kīṭāgirivatthu pana sarūpato dassitameva. Sāmaññādhāro pana taṃsaṃvaṇṇanābhāvato avuttopi sijjhatīti na vuttoti viññāyati.
૨૨૮. થાવરેન ચ થાવરં, ગરુભણ્ડેન ચ ગરુભણ્ડન્તિ એત્થ પઞ્ચસુ કોટ્ઠાસેસુ પુરિમદ્વયં થાવરં, પચ્છિમત્તયં ગરુભણ્ડન્તિ વેદિતબ્બં. સમકમેવ દેતીતિ એત્થ ઊનકં દેન્તમ્પિ વિહારવત્થુસામન્તં ગહેત્વા દૂરતરં દુક્ખગોપં વિસ્સજ્જેતું વટ્ટતીતિ દટ્ઠબ્બં. વક્ખતિ હિ ‘‘ભિક્ખૂનઞ્ચે મહગ્ઘતરં…પે॰… સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતી’’તિ. જાનાપેત્વાતિ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ જાનાપેત્વા, અપલોકેત્વાતિ અત્થો. નનુ તુમ્હાકં બહુતરં રુક્ખાતિ વત્તબ્બન્તિ ઇદં સામિકેસુ અત્તનો ભણ્ડસ્સ મહગ્ઘતં અજાનિત્વા દેન્તેસુ તં ઞત્વા થેય્યચિત્તેન ગણ્હતો અવહારો હોતીતિ વુત્તં. વિહારેન વિહારો પરિવત્તેતબ્બોતિ સવત્થુકેન અઞ્ઞેસં ભૂમિયં કતપાસાદાદિના, અવત્થુકેન વા સવત્થુકં પરિવત્તેતબ્બં, અવત્થુકં પન અવત્થુકેનેવ પરિવત્તેતબ્બં કેવલં પાસાદસ્સ ભૂમિતો અથાવરત્તા. એવં થાવરેસુપિ થાવરવિભાગં ઞત્વાવ પરિવત્તેતબ્બં.
228.Thāvarena ca thāvaraṃ, garubhaṇḍena ca garubhaṇḍanti ettha pañcasu koṭṭhāsesu purimadvayaṃ thāvaraṃ, pacchimattayaṃ garubhaṇḍanti veditabbaṃ. Samakameva detīti ettha ūnakaṃ dentampi vihāravatthusāmantaṃ gahetvā dūrataraṃ dukkhagopaṃ vissajjetuṃ vaṭṭatīti daṭṭhabbaṃ. Vakkhati hi ‘‘bhikkhūnañce mahagghataraṃ…pe… sampaṭicchituṃ vaṭṭatī’’ti. Jānāpetvāti bhikkhusaṅghassa jānāpetvā, apaloketvāti attho. Nanu tumhākaṃ bahutaraṃ rukkhāti vattabbanti idaṃ sāmikesu attano bhaṇḍassa mahagghataṃ ajānitvā dentesu taṃ ñatvā theyyacittena gaṇhato avahāro hotīti vuttaṃ. Vihārena vihāro parivattetabboti savatthukena aññesaṃ bhūmiyaṃ katapāsādādinā, avatthukena vā savatthukaṃ parivattetabbaṃ, avatthukaṃ pana avatthukeneva parivattetabbaṃ kevalaṃ pāsādassa bhūmito athāvarattā. Evaṃ thāvaresupi thāvaravibhāgaṃ ñatvāva parivattetabbaṃ.
‘‘કપ્પિયમઞ્ચા સમ્પટિચ્છિતબ્બાતિ ઇમિના સુવણ્ણાદિવિચિત્તં અકપ્પિયમઞ્ચં ‘સઙ્ઘસ્સા’તિ વુત્તેપિ સમ્પટિચ્છિતું ન વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. ‘વિહારસ્સ દેમા’તિ વુત્તે સઙ્ઘસ્સ વટ્ટતિ, ન પુગ્ગલસ્સ ખેત્તાદિ વિયાતિ દટ્ઠબ્બ’’ન્તિ વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૩૨૧) વુત્તં. સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળ્વગ્ગ ૩.૩૨૧) પન ‘‘કપ્પિયમઞ્ચા સમ્પટિચ્છિતબ્બાતિ ‘સઙ્ઘસ્સ દેમા’તિ દિન્નં સન્ધાય વુત્તં. સચે પન ‘વિહારસ્સ દેમા’તિ વદન્તિ, સુવણ્ણરજતમયાદિઅકપ્પિયમઞ્ચેપિ સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. ન કેવલં…પે॰… પરિવત્તેતું વટ્ટન્તીતિ ઇમિના અથાવરેન થાવરમ્પિ અથાવરમ્પિ પરિવત્તેતું વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. થાવરેન અથાવરમેવ હિ પરિવત્તેતું ન વટ્ટતિ. ‘‘અકપ્પિયં વા મહગ્ઘં કપ્પિયં વાતિ એત્થ અકપ્પિયં નામ સુવણ્ણમયમઞ્ચાદિ અકપ્પિયભિસિબિમ્બોહનાનિ ચ. મહગ્ઘં કપ્પિયં નામ દન્તમયમઞ્ચાદિ, પાવારાદિકપ્પિયઅત્થરણાદીનિ ચા’’તિ સારત્થદીપનિયં વુત્તં, વિમતિવિનોદનિયં પન ‘‘અકપ્પિયં વાતિ આસન્દિઆદિ, પમાણાતિક્કન્તં બિમ્બોહનાદિ ચ. મહગ્ઘં કપ્પિયં વાતિ સુવણ્ણાદિવિચિત્તં કપ્પિયવોહારેન દિન્ન’’ન્તિ વુત્તં.
‘‘Kappiyamañcā sampaṭicchitabbāti iminā suvaṇṇādivicittaṃ akappiyamañcaṃ ‘saṅghassā’ti vuttepi sampaṭicchituṃ na vaṭṭatīti dasseti. ‘Vihārassa demā’ti vutte saṅghassa vaṭṭati, na puggalassa khettādi viyāti daṭṭhabba’’nti vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.321) vuttaṃ. Sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷvagga 3.321) pana ‘‘kappiyamañcā sampaṭicchitabbāti ‘saṅghassa demā’ti dinnaṃ sandhāya vuttaṃ. Sace pana ‘vihārassa demā’ti vadanti, suvaṇṇarajatamayādiakappiyamañcepi sampaṭicchituṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Na kevalaṃ…pe… parivattetuṃ vaṭṭantīti iminā athāvarena thāvarampi athāvarampi parivattetuṃ vaṭṭatīti dasseti. Thāvarena athāvarameva hi parivattetuṃ na vaṭṭati. ‘‘Akappiyaṃ vā mahagghaṃ kappiyaṃ vāti ettha akappiyaṃ nāma suvaṇṇamayamañcādi akappiyabhisibimbohanāni ca. Mahagghaṃ kappiyaṃ nāma dantamayamañcādi, pāvārādikappiyaattharaṇādīni cā’’ti sāratthadīpaniyaṃ vuttaṃ, vimativinodaniyaṃ pana ‘‘akappiyaṃ vāti āsandiādi, pamāṇātikkantaṃ bimbohanādi ca. Mahagghaṃ kappiyaṃ vāti suvaṇṇādivicittaṃ kappiyavohārena dinna’’nti vuttaṃ.
૨૨૯. ‘‘કાળલોહ …પે॰… ભાજેતબ્બો’’તિ વુત્તત્તા વટ્ટકંસલોહમયમ્પિ ભાજનં પુગ્ગલિકમ્પિ સમ્પટિચ્છિતુમ્પિ પરિહરિતુમ્પિ વટ્ટતિ પુગ્ગલાનં પરિહરિતબ્બસ્સેવ ભાજેતબ્બત્તાતિ વદન્તિ, તં ઉપરિ ‘‘કંસલોહવટ્ટલોહભાજનવિકતિ સઙ્ઘિકપરિભોગેન વા ગિહિવિકટા વા વટ્ટતી’’તિઆદિકેન મહાપચ્ચરિવચનેન વિરુજ્ઝતિ. ઇમસ્સ હિ ‘‘વટ્ટલોહકંસલોહાનં યેન કેનચિ કતો સીહળદીપે પાદગ્ગણ્હનકો ભાજેતબ્બો’’તિ વુત્તસ્સ મહાઅટ્ઠકથાવચનસ્સ પટિક્ખેપાય તં મહાપચ્ચરિવચનં પચ્છા દસ્સિતં, તસ્મા વટ્ટલોહકંસલોહમયં યં કિઞ્ચિ પાદગ્ગણ્હનકવારકમ્પિ ઉપાદાય અભાજનીયમેવ, ગિહીહિ દીયમાનમ્પિ પુગ્ગલસ્સ સમ્પટિચ્છિતુમ્પિ ન વટ્ટતિ. પારિહારિયં ન વટ્ટતીતિ પત્તાદિપરિક્ખારં વિય સયમેવ પટિસામેત્વા પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ. ગિહિસન્તકં વિય આરામિકાદયો ચે સયમેવ ગોપેત્વા વિનિયોગકાલે આનેત્વા પટિદેન્તિ, પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ, ‘‘પટિસામેત્વા ભિક્ખૂનં દેથા’’તિ વત્તુમ્પિ વટ્ટતીતિ.
229.‘‘Kāḷaloha…pe… bhājetabbo’’ti vuttattā vaṭṭakaṃsalohamayampi bhājanaṃ puggalikampi sampaṭicchitumpi pariharitumpi vaṭṭati puggalānaṃ pariharitabbasseva bhājetabbattāti vadanti, taṃ upari ‘‘kaṃsalohavaṭṭalohabhājanavikati saṅghikaparibhogena vā gihivikaṭā vā vaṭṭatī’’tiādikena mahāpaccarivacanena virujjhati. Imassa hi ‘‘vaṭṭalohakaṃsalohānaṃ yena kenaci kato sīhaḷadīpe pādaggaṇhanako bhājetabbo’’ti vuttassa mahāaṭṭhakathāvacanassa paṭikkhepāya taṃ mahāpaccarivacanaṃ pacchā dassitaṃ, tasmā vaṭṭalohakaṃsalohamayaṃ yaṃ kiñci pādaggaṇhanakavārakampi upādāya abhājanīyameva, gihīhi dīyamānampi puggalassa sampaṭicchitumpi na vaṭṭati. Pārihāriyaṃ na vaṭṭatīti pattādiparikkhāraṃ viya sayameva paṭisāmetvā paribhuñjituṃ na vaṭṭati. Gihisantakaṃ viya ārāmikādayo ce sayameva gopetvā viniyogakāle ānetvā paṭidenti, paribhuñjituṃ vaṭṭati, ‘‘paṭisāmetvā bhikkhūnaṃ dethā’’ti vattumpi vaṭṭatīti.
પણ્ણસૂચિ નામ લેખનીતિ વદન્તિ. અત્તના લદ્ધાનિપીતિઆદિના પટિગ્ગહણે દોસો નત્થિ, પરિહરિત્વા પરિભોગોવ આપત્તિકરોતિ દસ્સેતિ. યથા ચેત્થ, એવં ઉપરિ ભાજનીયવાસિઆદીસુ અત્તનો સન્તકેસુપિ.
Paṇṇasūci nāma lekhanīti vadanti. Attanā laddhānipītiādinā paṭiggahaṇe doso natthi, pariharitvā paribhogova āpattikaroti dasseti. Yathā cettha, evaṃ upari bhājanīyavāsiādīsu attano santakesupi.
અનામાસમ્પીતિ સુવણ્ણાદિમયમ્પિ, સબ્બં તં આમસિત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ.
Anāmāsampīti suvaṇṇādimayampi, sabbaṃ taṃ āmasitvā paribhuñjituṃ vaṭṭati.
ઉપક્ખરેતિ ઉપકરણે. સિખરં નામ યેન પરિબ્ભમન્તા છિન્દન્તિ. પત્તબન્ધકો નામ પત્તસ્સ ગણ્ઠિઆદિકારકો. ‘‘પટિમાનં સુવણ્ણાદિપત્તકારકો’’તિપિ વદન્તિ.
Upakkhareti upakaraṇe. Sikharaṃ nāma yena paribbhamantā chindanti. Pattabandhako nāma pattassa gaṇṭhiādikārako. ‘‘Paṭimānaṃ suvaṇṇādipattakārako’’tipi vadanti.
‘‘અડ્ઢબાહૂતિ કપ્પરતો પટ્ઠાય યાવ અંસકૂટ’’ન્તિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. ‘‘અડ્ઢબાહુ નામ વિદત્થિચતુરઙ્ગુલન્તિપિ વદન્તી’’તિ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૩૨૧) વુત્તં. વજિરબુદ્ધિટીકાયમ્પિ (વજિર॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩૨૧) ‘‘અડ્ઢબાહૂતિ કપ્પરતો પટ્ઠાય યાવ અંસકૂટન્તિ લિખિત’’ન્તિ વુત્તં. વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૩૨૧) પન ‘‘અડ્ઢબાહુપ્પમાણા નામ અડ્ઢબાહુમત્તા, અડ્ઢબ્યામમત્તાતિપિ વદન્તી’’તિ વુત્તં. યોત્તાનીતિ ચમ્મરજ્જુકા. તત્થજાતકાતિ સઙ્ઘિકભૂમિયં જાતા.
‘‘Aḍḍhabāhūti kapparato paṭṭhāya yāva aṃsakūṭa’’nti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. ‘‘Aḍḍhabāhu nāma vidatthicaturaṅgulantipi vadantī’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷavagga 2.321) vuttaṃ. Vajirabuddhiṭīkāyampi (vajira. ṭī. cūḷavagga 321) ‘‘aḍḍhabāhūti kapparato paṭṭhāya yāva aṃsakūṭanti likhita’’nti vuttaṃ. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.321) pana ‘‘aḍḍhabāhuppamāṇā nāma aḍḍhabāhumattā, aḍḍhabyāmamattātipi vadantī’’ti vuttaṃ. Yottānīti cammarajjukā. Tatthajātakāti saṅghikabhūmiyaṃ jātā.
‘‘અટ્ઠઙ્ગુલસૂચિદણ્ડમત્તોતિ દીઘસો અટ્ઠઙ્ગુલમત્તો પરિણાહતો પણ્ણસૂચિદણ્ડમત્તો’’તિ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰. ચૂળવગ્ગ ૩.૩૨૧) વિમતિવિનોદનિયં પન (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૩૨૧) ‘‘અટ્ઠઙ્ગુલસૂચિદણ્ડમત્તોતિ સરદણ્ડાદિસૂચિઆકારતનુદણ્ડકમત્તોપી’’તિ વુત્તં. અટ્ઠઙ્ગુલપ્પમાણોતિ દીઘતો અટ્ઠઙ્ગુલપ્પમાણો. રિત્તપોત્થકોપીતિ અલિખિતપોત્થકોપિ, ઇદઞ્ચ પણ્ણપ્પસઙ્ગેન વુત્તં.
‘‘Aṭṭhaṅgulasūcidaṇḍamattoti dīghaso aṭṭhaṅgulamatto pariṇāhato paṇṇasūcidaṇḍamatto’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī.. Cūḷavagga 3.321) vimativinodaniyaṃ pana (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.321) ‘‘aṭṭhaṅgulasūcidaṇḍamattoti saradaṇḍādisūciākāratanudaṇḍakamattopī’’ti vuttaṃ. Aṭṭhaṅgulappamāṇoti dīghato aṭṭhaṅgulappamāṇo. Rittapotthakopīti alikhitapotthakopi, idañca paṇṇappasaṅgena vuttaṃ.
આસન્દિકોતિ ચતુરસ્સપીઠં વુચ્ચતિ ‘‘ઉચ્ચકમ્પિ આસન્દિક’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૨૯૭) વચનતો . એકતોભાગેન દીઘપીઠમેવ હિ અટ્ઠઙ્ગુલપાદકં વટ્ટતિ, ચતુરસ્સાસન્દિકો પન પમાણાતિક્કન્તોપિ વટ્ટતીતિ વેદિતબ્બો. સત્તઙ્ગો નામ તીસુ દિસાસુ અપસ્સયં કત્વા કતમઞ્ચો, અયમ્પિ પમાણાતિક્કન્તોપિ વટ્ટતિ. ભદ્દપીઠન્તિ વેત્તમયં પીઠં વુચ્ચતિ. પીઠિકાતિ પિલોતિકબન્ધં પીઠમેવ. એળકપાદપીઠં નામ દારુપટિકાય ઉપરિપાદે ઠપેત્વા ભોજનફલકં વિય કતપીઠં વુચ્ચતિ. આમણ્ડકવણ્ટકપીઠં નામ આમલકાકારેન યોજિતબહઉપાદપીઠં. ઇમાનિ તાવ પાળિયં આગતપીઠાનિ. દારુમયં પન સબ્બમ્પિ પીઠં વટ્ટતિ.
Āsandikoti caturassapīṭhaṃ vuccati ‘‘uccakampi āsandika’’nti (cūḷava. 297) vacanato . Ekatobhāgena dīghapīṭhameva hi aṭṭhaṅgulapādakaṃ vaṭṭati, caturassāsandiko pana pamāṇātikkantopi vaṭṭatīti veditabbo. Sattaṅgo nāma tīsu disāsu apassayaṃ katvā katamañco, ayampi pamāṇātikkantopi vaṭṭati. Bhaddapīṭhanti vettamayaṃ pīṭhaṃ vuccati. Pīṭhikāti pilotikabandhaṃ pīṭhameva. Eḷakapādapīṭhaṃ nāma dārupaṭikāya uparipāde ṭhapetvā bhojanaphalakaṃ viya katapīṭhaṃ vuccati. Āmaṇḍakavaṇṭakapīṭhaṃ nāma āmalakākārena yojitabahaupādapīṭhaṃ. Imāni tāva pāḷiyaṃ āgatapīṭhāni. Dārumayaṃ pana sabbampi pīṭhaṃ vaṭṭati.
‘‘ઘટ્ટનફલકં નામ યત્થ ઠપેત્વા રજિતચીવરં હત્થેન ઘટ્ટેન્તિ. ઘટ્ટનમુગ્ગરો નામ અનુવાતાદિઘટ્ટનત્થં કતોતિ વદન્તી’’તિ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩.૩૨૧) વુત્તં. વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૩૨૧) ‘‘ઘટ્ટનફલકં ઘટ્ટનમુગ્ગરોતિ ઇદં રજિતચીવરં એકસ્મિં મટ્ઠે દણ્ડમુગ્ગરે વેઠેત્વા એકસ્સ મટ્ઠફલકસ્સ ઉપરિ ઠપેત્વા ઉપરિ અપરેન મટ્ઠફલકેન નિક્કુજ્જિત્વા એકો ઉપરિ અક્કમિત્વા તિટ્ઠતિ, દ્વે જના ઉપરિફલકં દ્વીસુ કોટીસુ ગહેત્વા અપરાપરં આકડ્ઢનવિકડ્ઢનં કરોન્તિ, એતં સન્ધાય વુત્તં. હત્થે ઠપાપેત્વા હત્થેન પહરણં પન નિટ્ઠિતરજનસ્સ ચીવરસ્સ અલ્લકાલે કાતબ્બં, ઇદં પન ફલકમુગ્ગરેહિ ઘટ્ટનં સુક્ખકાલે થદ્ધભાવવિમોચનત્થન્તિ દટ્ઠબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘અમ્બણન્તિ ફલકેહિ પોક્ખરણીસદિસકતપાનીયભાજનં. રજનદોણીતિ યત્થ પક્કરજનં આકિરિત્વા ઠપેન્તી’’તિ સારત્થદીપનિયં. વિમતિવિનોદનિયં પન ‘‘અમ્બણન્તિ એકદોણિકનાવાફલકેહિ પોક્ખરણીસદિસં કતં. પાનીયભાજનન્તિપિ વદન્તિ. રજનદોણીતિ એકદારુનાવ કતં રજનભાજનં. ઉદકદોણીતિ એકદારુનાવ કતં ઉદકભાજન’’ન્તિ વુત્તં.
‘‘Ghaṭṭanaphalakaṃ nāma yattha ṭhapetvā rajitacīvaraṃ hatthena ghaṭṭenti. Ghaṭṭanamuggaro nāma anuvātādighaṭṭanatthaṃ katoti vadantī’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.321) vuttaṃ. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.321) ‘‘ghaṭṭanaphalakaṃ ghaṭṭanamuggaroti idaṃ rajitacīvaraṃ ekasmiṃ maṭṭhe daṇḍamuggare veṭhetvā ekassa maṭṭhaphalakassa upari ṭhapetvā upari aparena maṭṭhaphalakena nikkujjitvā eko upari akkamitvā tiṭṭhati, dve janā upariphalakaṃ dvīsu koṭīsu gahetvā aparāparaṃ ākaḍḍhanavikaḍḍhanaṃ karonti, etaṃ sandhāya vuttaṃ. Hatthe ṭhapāpetvā hatthena paharaṇaṃ pana niṭṭhitarajanassa cīvarassa allakāle kātabbaṃ, idaṃ pana phalakamuggarehi ghaṭṭanaṃ sukkhakāle thaddhabhāvavimocanatthanti daṭṭhabba’’nti vuttaṃ. ‘‘Ambaṇanti phalakehi pokkharaṇīsadisakatapānīyabhājanaṃ. Rajanadoṇīti yattha pakkarajanaṃ ākiritvā ṭhapentī’’ti sāratthadīpaniyaṃ. Vimativinodaniyaṃ pana ‘‘ambaṇanti ekadoṇikanāvāphalakehi pokkharaṇīsadisaṃ kataṃ. Pānīyabhājanantipi vadanti. Rajanadoṇīti ekadārunāva kataṃ rajanabhājanaṃ. Udakadoṇīti ekadārunāva kataṃ udakabhājana’’nti vuttaṃ.
‘‘ભૂમત્થરણં કાતું વટ્ટતીતિ અકપ્પિયચમ્મં સન્ધાય વુત્તં. પચ્ચત્થરણગતિકન્તિ ઇમિના મઞ્ચપીઠેપિ અત્થરિતું વટ્ટતીતિ દીપેતિ. પાવારાદિપચ્ચત્થરણમ્પિ ગરુભણ્ડન્તિ એકે. નોતિ અપરે, વીમંસિત્વા ગહેતબ્બ’’ન્તિ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩.૩૨૧) વુત્તં. વજિરબુદ્ધિટીકાયં (વજિર॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩૨૧) પન ‘‘દણ્ડમુગ્ગરો નામ ‘યેન રજિતચીવરં પોથેન્તિ, તમ્પિ ગરુભણ્ડમેવા’તિ વુત્તત્તા, ‘પચ્ચત્થરણગતિક’ન્તિ વુત્તત્તા ચ અપિ-સદ્દેન પાવારાદિપચ્ચત્થરણં સબ્બં ગરુભણ્ડમેવાતિ વદન્તિ. એતેનેવ સુત્તેન અઞ્ઞથા અત્થં વત્વા પાવારાદિપચ્ચત્થરણં ન ગરુભણ્ડં, ભાજનીયમેવ, સેનાસનત્થાય દિન્નપચ્ચત્થરણમેવ ગરુભણ્ડન્તિ વદન્તિ. ઉપપરિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૩૨૧) પન ‘‘ભૂમત્થરણં કાતું વટ્ટતીતિ અકપ્પિયચમ્મં સન્ધાય વુત્તં. તત્થ ભૂમત્થરણસઙ્ખેપેન સયિતુમ્પિ વટ્ટતિયેવ. પચ્ચત્થરણગતિકન્તિ ઇમિના મઞ્ચાદીસુ અત્થરિતબ્બં મહાચમ્મં એળકચમ્મં નામાતિ દસ્સેતી’’તિ વુત્તં. છત્તમુટ્ઠિપણ્ણન્તિ તાલપણ્ણં સન્ધાય વુત્તં. પત્તકટાહન્તિ પત્તપચનકટાહં. ગણ્ઠિકાતિ ચીવરગણ્ઠિકા. વિધોતિ કાયબન્ધનવિધો.
‘‘Bhūmattharaṇaṃ kātuṃ vaṭṭatīti akappiyacammaṃ sandhāya vuttaṃ. Paccattharaṇagatikanti iminā mañcapīṭhepi attharituṃ vaṭṭatīti dīpeti. Pāvārādipaccattharaṇampi garubhaṇḍanti eke. Noti apare, vīmaṃsitvā gahetabba’’nti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.321) vuttaṃ. Vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavagga 321) pana ‘‘daṇḍamuggaro nāma ‘yena rajitacīvaraṃ pothenti, tampi garubhaṇḍamevā’ti vuttattā, ‘paccattharaṇagatika’nti vuttattā ca api-saddena pāvārādipaccattharaṇaṃ sabbaṃ garubhaṇḍamevāti vadanti. Eteneva suttena aññathā atthaṃ vatvā pāvārādipaccattharaṇaṃ na garubhaṇḍaṃ, bhājanīyameva, senāsanatthāya dinnapaccattharaṇameva garubhaṇḍanti vadanti. Upaparikkhitabba’’nti vuttaṃ. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.321) pana ‘‘bhūmattharaṇaṃ kātuṃ vaṭṭatīti akappiyacammaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha bhūmattharaṇasaṅkhepena sayitumpi vaṭṭatiyeva. Paccattharaṇagatikanti iminā mañcādīsu attharitabbaṃ mahācammaṃ eḷakacammaṃ nāmāti dassetī’’ti vuttaṃ. Chattamuṭṭhipaṇṇanti tālapaṇṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Pattakaṭāhanti pattapacanakaṭāhaṃ. Gaṇṭhikāti cīvaragaṇṭhikā. Vidhoti kāyabandhanavidho.
ઇદાનિ વિનયત્થમઞ્જૂસાયં (કઙ્ખા॰ અભિ॰ ટી॰ દુબ્બલસિક્ખાપદવણ્ણના) આગતનયો વુચ્ચતે – આરામો નામ પુપ્ફારામો વા ફલારામો વા. આરામવત્થુ નામ તેસંયેવ આરામાનં અત્થાય પરિચ્છિન્દિત્વા ઠપિતોકાસો. તેસુ વા આરામેસુ વિનટ્ઠેસુ તેસં પોરાણકભૂમિભાગો. વિહારો નામ યં કિઞ્ચિ પાસાદાદિસેનાસનં. વિહારવત્થુ નામ તસ્સ પતિટ્ઠાનોકાસો. મઞ્ચો નામ મસારકો બુન્દિકાબદ્ધો કુળીરપાદકો આહચ્ચપાદકોતિ ઇમેસં પુબ્બે વુત્તાનં ચતુન્નં મઞ્ચાનં અઞ્ઞતરો. પીઠં નામ મસારકાદીનંયેવ ચતુન્નં પીઠાનં અઞ્ઞતરં. ભિસિ નામ ઉણ્ણભિસિઆદીનં પઞ્ચન્નં ભિસીનં અઞ્ઞતરં. બિમ્બોહનં નામ રુક્ખતૂલલતાતૂલપોટકીતૂલાનં અઞ્ઞતરેન પુણ્ણં. લોહકુમ્ભી નામ કાળલોહેન વા તમ્બલોહેન વા યેન કેનચિ કતકુમ્ભી. લોહભાણકાદીસુપિ એસેવ નયો. એત્થ પન ભાણકન્તિ અરઞ્જરો વુચ્ચતિ. વારકોતિ ઘટો. કટાહં કટાહમેવ. વાસિઆદીસુ વલ્લિઆદીસુ ચ દુવિઞ્ઞેય્યં નામ નત્થિ…પે॰….
Idāni vinayatthamañjūsāyaṃ (kaṅkhā. abhi. ṭī. dubbalasikkhāpadavaṇṇanā) āgatanayo vuccate – ārāmo nāma pupphārāmo vā phalārāmo vā. Ārāmavatthu nāma tesaṃyeva ārāmānaṃ atthāya paricchinditvā ṭhapitokāso. Tesu vā ārāmesu vinaṭṭhesu tesaṃ porāṇakabhūmibhāgo. Vihāro nāma yaṃ kiñci pāsādādisenāsanaṃ. Vihāravatthu nāma tassa patiṭṭhānokāso. Mañco nāma masārako bundikābaddho kuḷīrapādako āhaccapādakoti imesaṃ pubbe vuttānaṃ catunnaṃ mañcānaṃ aññataro. Pīṭhaṃ nāma masārakādīnaṃyeva catunnaṃ pīṭhānaṃ aññataraṃ. Bhisi nāma uṇṇabhisiādīnaṃ pañcannaṃ bhisīnaṃ aññataraṃ. Bimbohanaṃ nāma rukkhatūlalatātūlapoṭakītūlānaṃ aññatarena puṇṇaṃ. Lohakumbhī nāma kāḷalohena vā tambalohena vā yena kenaci katakumbhī. Lohabhāṇakādīsupi eseva nayo. Ettha pana bhāṇakanti arañjaro vuccati. Vārakoti ghaṭo. Kaṭāhaṃ kaṭāhameva. Vāsiādīsu valliādīsu ca duviññeyyaṃ nāma natthi…pe….
તત્થ થાવરેન થાવરન્તિ વિહારવિહારવત્થુના આરામઆરામવત્થું વિહારવિહારવત્થું. ઇતરેનાતિ અથાવરેન, પચ્છિમરાસિત્તયેનાતિ વુત્તં હોતિ. અકપ્પિયેનાતિ સુવણ્ણમયમઞ્ચાદિના ચેવ અકપ્પિયભિસિબિમ્બોહનેહિ ચ. મહગ્ઘકપ્પિયેનાતિ દન્તમયમઞ્ચાદિના ચેવ પાવારાદિના ચ. ઇતરન્તિ અથાવરં. કપ્પિયપરિવત્તનેન પરિવત્તેતુન્તિ યથા અકપ્પિયં ન હોતિ, એવં પરિવત્તેતું…પે॰… એવં તાવ થાવરેન થાવરપરિવત્તનં વેદિતબ્બં. ઇતરેન ઇતરપરિવત્તને પન મઞ્ચપીઠં મહન્તં વા હોતુ, ખુદ્દકં વા, અન્તમસો ચતુરઙ્ગુલપાદકં ગામદારકેહિ પંસ્વાગારકેસુ કીળન્તેહિ કતમ્પિ સઙ્ઘસ્સ દિન્નકાલતો પટ્ઠાય ગરુભણ્ડં હોતિ…પે॰… સતગ્ઘનકેન વા સહસ્સગ્ઘનકેન વા મઞ્ચેન અઞ્ઞં મઞ્ચસતમ્પિ લભતિ, પરિવત્તેત્વા ગહેતબ્બં. ન કેવલં મઞ્ચેન મઞ્ચોયેવ, આરામઆરામવત્થુવિહારવિહારવત્થુપીઠભિસિબિમ્બોહનાનિપિ પરિવત્તેતું વટ્ટન્તિ. એસ નયો પીઠભિસિબિમ્બોહનેસુપિ.
Tattha thāvarena thāvaranti vihāravihāravatthunā ārāmaārāmavatthuṃ vihāravihāravatthuṃ. Itarenāti athāvarena, pacchimarāsittayenāti vuttaṃ hoti. Akappiyenāti suvaṇṇamayamañcādinā ceva akappiyabhisibimbohanehi ca. Mahagghakappiyenāti dantamayamañcādinā ceva pāvārādinā ca. Itaranti athāvaraṃ. Kappiyaparivattanena parivattetunti yathā akappiyaṃ na hoti, evaṃ parivattetuṃ…pe… evaṃ tāva thāvarena thāvaraparivattanaṃ veditabbaṃ. Itarena itaraparivattane pana mañcapīṭhaṃ mahantaṃ vā hotu, khuddakaṃ vā, antamaso caturaṅgulapādakaṃ gāmadārakehi paṃsvāgārakesu kīḷantehi katampi saṅghassa dinnakālato paṭṭhāya garubhaṇḍaṃ hoti…pe… satagghanakena vā sahassagghanakena vā mañcena aññaṃ mañcasatampi labhati, parivattetvā gahetabbaṃ. Na kevalaṃ mañcena mañcoyeva, ārāmaārāmavatthuvihāravihāravatthupīṭhabhisibimbohanānipi parivattetuṃ vaṭṭanti. Esa nayo pīṭhabhisibimbohanesupi.
કાળલોહતમ્બલોહકંસલોહવટ્ટલોહાનન્તિ એત્થ કંસલોહં વટ્ટલોહઞ્ચ કિત્તિમલોહં. તીણિ હિ કિત્તિમલોહાનિ કંસલોહં વટ્ટલોહં હારકૂટન્તિ. તત્થ તિપુતમ્બે મિસ્સેત્વા કતં કંસલોહં. સીસતમ્બે મિસ્સેત્વા કતં વટ્ટલોહં. રસતમ્બે મિસ્સેત્વા કતં હારકૂટં. તેન વુત્તં ‘‘કંસલોહં વટ્ટલોહઞ્ચ કિત્તિમલોહ’’ન્તિ. તતો અતિરેકન્તિ તતો અતિરેકગણ્હનકો. સારકોતિ મજ્ઝે મકુળં દસ્સેત્વા મુખવટ્ટિવિત્થતં કત્વા પિટ્ઠિતો નામેત્વા કાતબ્બં એકં ભાજનં. સરાવન્તિપિ વદન્તિ. આદિ-સદ્દેન કઞ્ચનકાદીનં ગિહિઉપકરણાનં ગહણં. તાનિ હિ ખુદ્દકાનિપિ ગરુભણ્ડાનેવ ગિહિઉપકરણત્તા. પિ-સદ્દેન પગેવ મહન્તાનીતિ દસ્સેતિ, ઇમાનિ પન ભાજનીયાનિ ભિક્ખુપકરણત્તાતિ અધિપ્પાયો. યથા ચ એતાનિ, એવં કુણ્ડિકાપિ ભાજનીયા. વક્ખતિ હિ ‘‘યથા ચ મત્તિકાભણ્ડે, એવં લોહભણ્ડેપિ કુણ્ડિકા ભાજનીયકોટ્ઠાસમેવ ભજતી’’તિ. સઙ્ઘિકપરિભોગેનાતિ આગન્તુકાનં વુડ્ઢતરાનં દત્વા પરિભોગેન. ગિહિવિકટાતિ ગિહીહિ વિકતા પઞ્ઞત્તા, અત્તનો વા સન્તકકરણેન વિરૂપં કતા. પુગ્ગલિકપરિભોગેન ન વટ્ટતીતિ આગન્તુકાનં અદત્વા અત્તનો સન્તકં વિય ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ. પિપ્ફલિકોતિ કત્તરિ. આરકણ્ટકં સૂચિવેધકં. તાળં યન્તં. કત્તરયટ્ઠિવેધકો કત્તરયટ્ઠિવલયં. યથા તથા ઘનકતં લોહન્તિ લોહવટ્ટિ લોહગુળો લોહપિણ્ડિ લોહચક્કલિકન્તિ એવં ઘનકતં લોહં. ખીરપાસાણમયાનીતિ મુદુકખીરવણ્ણપાસાણમયાનિ.
Kāḷalohatambalohakaṃsalohavaṭṭalohānanti ettha kaṃsalohaṃ vaṭṭalohañca kittimalohaṃ. Tīṇi hi kittimalohāni kaṃsalohaṃ vaṭṭalohaṃ hārakūṭanti. Tattha tiputambe missetvā kataṃ kaṃsalohaṃ. Sīsatambe missetvā kataṃ vaṭṭalohaṃ. Rasatambe missetvā kataṃ hārakūṭaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘kaṃsalohaṃ vaṭṭalohañca kittimaloha’’nti. Tato atirekanti tato atirekagaṇhanako. Sārakoti majjhe makuḷaṃ dassetvā mukhavaṭṭivitthataṃ katvā piṭṭhito nāmetvā kātabbaṃ ekaṃ bhājanaṃ. Sarāvantipi vadanti. Ādi-saddena kañcanakādīnaṃ gihiupakaraṇānaṃ gahaṇaṃ. Tāni hi khuddakānipi garubhaṇḍāneva gihiupakaraṇattā. Pi-saddena pageva mahantānīti dasseti, imāni pana bhājanīyāni bhikkhupakaraṇattāti adhippāyo. Yathā ca etāni, evaṃ kuṇḍikāpi bhājanīyā. Vakkhati hi ‘‘yathā ca mattikābhaṇḍe, evaṃ lohabhaṇḍepi kuṇḍikā bhājanīyakoṭṭhāsameva bhajatī’’ti. Saṅghikaparibhogenāti āgantukānaṃ vuḍḍhatarānaṃ datvā paribhogena. Gihivikaṭāti gihīhi vikatā paññattā, attano vā santakakaraṇena virūpaṃ katā. Puggalikaparibhogena na vaṭṭatīti āgantukānaṃ adatvā attano santakaṃ viya gahetvā paribhuñjituṃ na vaṭṭati. Pipphalikoti kattari. Ārakaṇṭakaṃ sūcivedhakaṃ. Tāḷaṃ yantaṃ. Kattarayaṭṭhivedhako kattarayaṭṭhivalayaṃ. Yathā tathā ghanakataṃ lohanti lohavaṭṭi lohaguḷo lohapiṇḍi lohacakkalikanti evaṃ ghanakataṃ lohaṃ. Khīrapāsāṇamayānīti mudukakhīravaṇṇapāsāṇamayāni.
ગિહિવિકટાનિપિ ન વટ્ટન્તિ અનામાસત્તા. પિ-સદ્દેન પગેવ સઙ્ઘિકપરિભોગેન વા પુગ્ગલિકપરિભોગેન વાતિ દસ્સેતિ. સેનાસનપરિભોગો પન સબ્બકપ્પિયો, તસ્મા જાતરૂપાદિમયઆ સબ્બાપિ સેનાસનપરિક્ખારા આમાસા. તેનાહ ‘‘સેનાસનપરિભોગે પના’’તિઆદિ.
Gihivikaṭānipi na vaṭṭanti anāmāsattā. Pi-saddena pageva saṅghikaparibhogena vā puggalikaparibhogena vāti dasseti. Senāsanaparibhogo pana sabbakappiyo, tasmā jātarūpādimayaā sabbāpi senāsanaparikkhārā āmāsā. Tenāha ‘‘senāsanaparibhoge panā’’tiādi.
સેસાતિ તતો મહત્તરી વાસિ. યા પનાતિ યા કુઠારી પન. કુદાલો અન્તમસો ચતુરઙ્ગુલમત્તોપિ ગરુભણ્ડમેવ. નિખાદનં ચતુરસ્સમુખં વા હોતુ દોણિમુખં વા વઙ્કં વા ઉજુકં વા, અન્તમસો સમ્મુઞ્જનીદણ્ડવેધનમ્પિ, દણ્ડબન્ધઞ્ચે, ગરુભણ્ડમેવ. તેનાહ ‘‘કુદાલો દણ્ડબન્ધનિખાદનં વા અગરુભણ્ડં નામ નત્થી’’તિ. સિપાટિકા નામ ખુરકોસો, સિખરં પન દણ્ડબન્ધનિખાદનં અનુલોમેતીતિ આહ ‘‘સિખરમ્પિ નિખાદનેનેવ સઙ્ગહિત’’ન્તિ. સચે પન વાસિ અદણ્ડકં ફલમત્તં, ભાજનીયં. ઉપક્ખરેતિ વાસિઆદિભણ્ડે.
Sesāti tato mahattarī vāsi. Yā panāti yā kuṭhārī pana. Kudālo antamaso caturaṅgulamattopi garubhaṇḍameva. Nikhādanaṃ caturassamukhaṃ vā hotu doṇimukhaṃ vā vaṅkaṃ vā ujukaṃ vā, antamaso sammuñjanīdaṇḍavedhanampi, daṇḍabandhañce, garubhaṇḍameva. Tenāha ‘‘kudālo daṇḍabandhanikhādanaṃ vā agarubhaṇḍaṃ nāma natthī’’ti. Sipāṭikā nāma khurakoso, sikharaṃ pana daṇḍabandhanikhādanaṃ anulometīti āha ‘‘sikharampi nikhādaneneva saṅgahita’’nti. Sace pana vāsi adaṇḍakaṃ phalamattaṃ, bhājanīyaṃ. Upakkhareti vāsiādibhaṇḍe.
પત્તબન્ધકો નામ પત્તસ્સ ગણ્ઠિકાદિકારકો. ‘‘પટિમાનં સુવણ્ણાદિપત્તકારકો’’તિપિ વદન્તિ. તિપુચ્છેદનકસત્થં સુવણ્ણચ્છેદનકસત્થં કતપરિકમ્મચમ્મચ્છિન્દનકખુદ્દકસત્થન્તિ ઇમાનિ ચેત્થ તીણિ પિપ્ફલિકં અનુલોમન્તીતિ આહ ‘‘અયં પન વિસેસો’’તિઆદિ. ઇતરાનીતિ મહાકત્તરિઆદીનિ.
Pattabandhako nāma pattassa gaṇṭhikādikārako. ‘‘Paṭimānaṃ suvaṇṇādipattakārako’’tipi vadanti. Tipucchedanakasatthaṃ suvaṇṇacchedanakasatthaṃ kataparikammacammacchindanakakhuddakasatthanti imāni cettha tīṇi pipphalikaṃ anulomantīti āha ‘‘ayaṃ pana viseso’’tiādi. Itarānīti mahākattariādīni.
અડ્ઢબાહુપ્પમાણાતિ કપ્પરતો પટ્ઠાય યાવ અંસકૂટપ્પમાણા, વિદત્થિચતુરઙ્ગુલપ્પમાણાતિ વુત્તં હોતિ. તત્થજાતકાતિ સઙ્ઘિકભૂમિયં જાતા, આરક્ખસંવિધાનેન રક્ખિતત્તા રક્ખિતા ચ સા મઞ્જૂસાદીસુ પક્ખિત્તં વિય યથા તં ન નસ્સતિ, એવં ગોપનતો ગોપિતા ચાતિ રક્ખિતગોપિતા. તત્થજાતકાપિ પન અરક્ખિતા ગરુભણ્ડમેવ ન હોતિ. સઙ્ઘકમ્મે ચ ચેતિયકમ્મે ચ કતેતિ ઇમિના સઙ્ઘસન્તકેન ચેતિયસન્તકં રક્ખિતું પરિવત્તિતુઞ્ચ વટ્ટતીતિ દીપેતિ. સુત્તં પનાતિ વટ્ટિતઞ્ચેવ અવટ્ટિતઞ્ચ સુત્તં.
Aḍḍhabāhuppamāṇāti kapparato paṭṭhāya yāva aṃsakūṭappamāṇā, vidatthicaturaṅgulappamāṇāti vuttaṃ hoti. Tatthajātakāti saṅghikabhūmiyaṃ jātā, ārakkhasaṃvidhānena rakkhitattā rakkhitā ca sā mañjūsādīsu pakkhittaṃ viya yathā taṃ na nassati, evaṃ gopanato gopitā cāti rakkhitagopitā. Tatthajātakāpi pana arakkhitā garubhaṇḍameva na hoti. Saṅghakamme ca cetiyakamme ca kateti iminā saṅghasantakena cetiyasantakaṃ rakkhituṃ parivattituñca vaṭṭatīti dīpeti. Suttaṃ panāti vaṭṭitañceva avaṭṭitañca suttaṃ.
અટ્ઠઙ્ગુલસૂચિદણ્ડમત્તોતિ અન્તમસો દીઘસો અટ્ઠઙ્ગુલમત્તો પરિણાહતો સીહળ-પણ્ણસૂચિદણ્ડમત્તો. એત્થાતિ વેળુભણ્ડે. દડ્ઢં ગેહં યેસં તેતિ દડ્ઢગેહા. ન વારેતબ્બાતિ ‘‘મા ગણ્હિત્વા ગચ્છથા’’તિ ન નિસેધેતબ્બા. દેસન્તરગતેન સમ્પત્તવિહારે સઙ્ઘિકાવાસે ઠપેતબ્બા.
Aṭṭhaṅgulasūcidaṇḍamattoti antamaso dīghaso aṭṭhaṅgulamatto pariṇāhato sīhaḷa-paṇṇasūcidaṇḍamatto. Etthāti veḷubhaṇḍe. Daḍḍhaṃ gehaṃ yesaṃ teti daḍḍhagehā. Na vāretabbāti ‘‘mā gaṇhitvā gacchathā’’ti na nisedhetabbā. Desantaragatena sampattavihāre saṅghikāvāse ṭhapetabbā.
અવસેસઞ્ચ છદનતિણન્તિ મુઞ્જપબ્બજેહિ અવસેસં યં કિઞ્ચિ છદનતિણં. અટ્ઠઙ્ગુલપ્પમાણોપીતિ વિત્થારતો અટ્ઠઙ્ગુલપ્પમાણો. લિખિતપોત્થકો પન ગરુભણ્ડં ન હોતિ. કપ્પિયચમ્માનીતિ મિગાદીનં ચમ્માનિ. સબ્બં ચક્કયુત્તયાનન્તિ રથસકટાદિકં સબ્બં ચક્કયુત્તયાનં. વિસઙ્ખતચક્કં પન યાનં ભાજનીયં. અનુઞ્ઞાતવાસિ નામ યા સિપાટિકાય પક્ખિપિત્વા પરિહરિતું સક્કાતિ વુત્તા. મુટ્ઠિપણ્ણં તાલપત્તં. તઞ્હિ મુટ્ઠિના ગહેત્વા પરિહરન્તીતિ ‘‘મુટ્ઠિપણ્ણ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ‘‘મુટ્ઠિપણ્ણન્તિ છત્તચ્છદપણ્ણમેવા’’તિ કેચિ. અરણીસહિતન્તિ અરણીયુગળં, ઉત્તરારણી અધરારણીતિ અરણીદ્વયન્તિ અત્થો. ફાતિકમ્મં કત્વાતિ અન્તમસો તંઅગ્ઘનકવાલિકાયપિ થાવરં વડ્ઢિકમ્મં કત્વા. કુણ્ડિકાતિ અયકુણ્ડિકા ચેવ તમ્બલોહકુણ્ડિકા ચ. ભાજનીયકોટ્ઠાસમેવ ભજતીતિ ભાજનીયપક્ખમેવ સેવતિ , ન તુ ગરુભણ્ડન્તિ અત્થો. કઞ્ચનકો પન ગરુભણ્ડમેવાતિ અધિપ્પાયો.
Avasesañca chadanatiṇanti muñjapabbajehi avasesaṃ yaṃ kiñci chadanatiṇaṃ. Aṭṭhaṅgulappamāṇopīti vitthārato aṭṭhaṅgulappamāṇo. Likhitapotthako pana garubhaṇḍaṃ na hoti. Kappiyacammānīti migādīnaṃ cammāni. Sabbaṃ cakkayuttayānanti rathasakaṭādikaṃ sabbaṃ cakkayuttayānaṃ. Visaṅkhatacakkaṃ pana yānaṃ bhājanīyaṃ. Anuññātavāsi nāma yā sipāṭikāya pakkhipitvā pariharituṃ sakkāti vuttā. Muṭṭhipaṇṇaṃ tālapattaṃ. Tañhi muṭṭhinā gahetvā pariharantīti ‘‘muṭṭhipaṇṇa’’nti vuccati. ‘‘Muṭṭhipaṇṇanti chattacchadapaṇṇamevā’’ti keci. Araṇīsahitanti araṇīyugaḷaṃ, uttarāraṇī adharāraṇīti araṇīdvayanti attho. Phātikammaṃ katvāti antamaso taṃagghanakavālikāyapi thāvaraṃ vaḍḍhikammaṃ katvā. Kuṇḍikāti ayakuṇḍikā ceva tambalohakuṇḍikā ca. Bhājanīyakoṭṭhāsameva bhajatīti bhājanīyapakkhameva sevati , na tu garubhaṇḍanti attho. Kañcanako pana garubhaṇḍamevāti adhippāyo.
ઇતિ વિનયસઙ્ગહસંવણ્ણનાભૂતે વિનયાલઙ્કારે
Iti vinayasaṅgahasaṃvaṇṇanābhūte vinayālaṅkāre
ગરુભણ્ડવિનિચ્છયકથાલઙ્કારો નામ
Garubhaṇḍavinicchayakathālaṅkāro nāma
તિંસતિમો પરિચ્છેદો.
Tiṃsatimo paricchedo.