Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિનયાલઙ્કાર-ટીકા • Vinayālaṅkāra-ṭīkā |
૩૨. ગરુકાપત્તિવુટ્ઠાનવિનિચ્છયકથા
32. Garukāpattivuṭṭhānavinicchayakathā
પટિચ્છન્નપરિવાસકથા
Paṭicchannaparivāsakathā
૨૩૬. એવં ચોદનાદિવિનિચ્છયં કથેત્વા ઇદાનિ ગરુકાપત્તિવુટ્ઠાનવિનિચ્છયં કથેતું ‘‘ગરુકાપત્તિવુટ્ઠાન’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ ગરુ અલહુકં પટિકરણં એતિસ્સા આપત્તિયાતિ ગરુકા, આપજ્જિતબ્બાતિ આપત્તિ, ગરુકા ચ સા આપત્તિ ચાતિ ગરુકાપત્તિ, વુટ્ઠહતે વુટ્ઠાનં, ગરુકાપત્તિયા વુટ્ઠાનં ગરુકાપત્તિ વુટ્ઠાનં. કિં તં? સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિતો પરિસુદ્ધભાવો. તેનાહ ‘‘પરિવાસમાનત્તાદીહિ વિનયકમ્મેહિ ગરુકાપત્તિતો વુટ્ઠાન’’ન્તિ. કિઞ્ચાપિ ચતુબ્બિધો પરિવાસો, અપ્પટિચ્છન્નપરિવાસો પન ઇધ નાધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘તિવિધો પરિવાસો’’તિ. તથા હિ વુત્તં સમન્તપાસાદિકાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૭૫) ‘‘તત્થ ચતુબ્બિધો પરિવાસો – અપ્પટિચ્છન્નપરિવાસો પટિચ્છન્નપરિવાસો સુદ્ધન્તપરિવાસો સમોધાનપરિવાસોતિ. તેસુ ‘યો સો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞોપિ અઞ્ઞતિત્થિયપુબ્બો ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે આકઙ્ખતિ પબ્બજ્જં, આકઙ્ખતિ ઉપસમ્પદં, તસ્સ ચત્તારો માસે પરિવાસો દાતબ્બો’તિ એવં મહાખન્ધકે (મહાવ॰ ૮૬) વુત્તો તિત્થિયપરિવાસો અપ્પટિચ્છન્નપરિવાસો નામ. તત્થ યં વત્તબ્બં, તં વુત્તમેવ. અયં પન ઇધ અનધિપ્પેતો’’તિ. ઇતો પરં અટ્ઠકથાયં વુત્તનયેનેવ સુવિઞ્ઞેય્યોતિ તસ્મા દુબ્બિઞ્ઞેય્યટ્ઠાનેયેવ વણ્ણયિસ્સામ.
236. Evaṃ codanādivinicchayaṃ kathetvā idāni garukāpattivuṭṭhānavinicchayaṃ kathetuṃ ‘‘garukāpattivuṭṭhāna’’ntiādimāha. Tattha garu alahukaṃ paṭikaraṇaṃ etissā āpattiyāti garukā, āpajjitabbāti āpatti, garukā ca sā āpatti cāti garukāpatti, vuṭṭhahate vuṭṭhānaṃ, garukāpattiyā vuṭṭhānaṃ garukāpatti vuṭṭhānaṃ. Kiṃ taṃ? Saṅghādisesāpattito parisuddhabhāvo. Tenāha ‘‘parivāsamānattādīhi vinayakammehi garukāpattito vuṭṭhāna’’nti. Kiñcāpi catubbidho parivāso, appaṭicchannaparivāso pana idha nādhippetoti āha ‘‘tividho parivāso’’ti. Tathā hi vuttaṃ samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 75) ‘‘tattha catubbidho parivāso – appaṭicchannaparivāso paṭicchannaparivāso suddhantaparivāso samodhānaparivāsoti. Tesu ‘yo so, bhikkhave, aññopi aññatitthiyapubbo imasmiṃ dhammavinaye ākaṅkhati pabbajjaṃ, ākaṅkhati upasampadaṃ, tassa cattāro māse parivāso dātabbo’ti evaṃ mahākhandhake (mahāva. 86) vutto titthiyaparivāso appaṭicchannaparivāso nāma. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ vuttameva. Ayaṃ pana idha anadhippeto’’ti. Ito paraṃ aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva suviññeyyoti tasmā dubbiññeyyaṭṭhāneyeva vaṇṇayissāma.
૨૩૭. એવં યો યો આપન્નો હોતિ, તસ્સ તસ્સ નામં ગહેત્વા કમ્મવાચા કાતબ્બાતિ એતેન પાળિયં સબ્બસાધારણવસેન ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, અયં ઇત્થન્નામો ભિક્ખૂ’’તિ ચ ‘‘યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો’’તિ ચ આગતેપિ કમ્મવાચાભણનકાલે તથા અભણિત્વા ‘‘અયં બુદ્ધરક્ખિતો ભિક્ખૂ’’તિ ચ ‘‘ઇમસ્સ બુદ્ધરક્ખિતસ્સ ભિક્ખુનો’’તિ ચ એવં સકસકનામં ઉદ્ધરિત્વાવ કમ્મવાચા કાતબ્બાતિ દસ્સેતિ.
237.Evaṃ yo yo āpanno hoti, tassa tassa nāmaṃ gahetvā kammavācā kātabbāti etena pāḷiyaṃ sabbasādhāraṇavasena ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ itthannāmo bhikkhū’’ti ca ‘‘yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho itthannāmassa bhikkhuno’’ti ca āgatepi kammavācābhaṇanakāle tathā abhaṇitvā ‘‘ayaṃ buddharakkhito bhikkhū’’ti ca ‘‘imassa buddharakkhitassa bhikkhuno’’ti ca evaṃ sakasakanāmaṃ uddharitvāva kammavācā kātabbāti dasseti.
માળકસીમાયમેવ વત્તં સમાદાતબ્બં, ન તતો બહિ. કસ્મા? ‘‘અઞ્ઞત્થ કમ્મવાચા અઞ્ઞત્થ સમાદાન’’ન્તિ વત્તબ્બદોસપ્પસઙ્ગતો. અસમાદિન્નવત્તસ્સ આરોચનાસમ્ભવતો, માળકસીમાય સન્નિપતિતાનં ભિક્ખૂનં એકસ્સપિ અનારોચને સતિ રત્તિચ્છેદસમ્ભવતો ચ. પરિવાસં સમાદિયામિ, વત્તં સમાદિયામીતિ ઇમેસુ દ્વીસુ પદેસુ એકેકેન વા ઉભોહિ પદેહિ વા સમાદાતબ્બં. કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘એકપદેનપિ ચેત્થ નિક્ખિત્તો હોતિ પરિવાસો, દ્વીહિ પન સુનિક્ખિત્તોયેવ, સમાદાનેપિ એસેવ નયો’’તિ વક્ખમાનત્તા. સમાદિયિત્વા તત્થેવ સઙ્ઘસ્સ આરોચેતબ્બં, ન તત્થ અનારોચેત્વા અઞ્ઞત્થ ગન્તબ્બં. કસ્મા? વુટ્ઠિતાય પરિસાય પુન સન્નિપાતેતું દુક્કરત્તા, એકસ્સપિ ભિક્ખુનો અનારોચેત્વા અરુણુટ્ઠાપને સતિ રત્તિચ્છેદકરત્તા.
Māḷakasīmāyameva vattaṃ samādātabbaṃ, na tato bahi. Kasmā? ‘‘Aññattha kammavācā aññattha samādāna’’nti vattabbadosappasaṅgato. Asamādinnavattassa ārocanāsambhavato, māḷakasīmāya sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ ekassapi anārocane sati ratticchedasambhavato ca. Parivāsaṃ samādiyāmi, vattaṃ samādiyāmīti imesu dvīsu padesu ekekena vā ubhohi padehi vā samādātabbaṃ. Kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Ekapadenapi cettha nikkhitto hoti parivāso, dvīhi pana sunikkhittoyeva, samādānepi eseva nayo’’ti vakkhamānattā. Samādiyitvā tattheva saṅghassa ārocetabbaṃ, na tattha anārocetvā aññattha gantabbaṃ. Kasmā? Vuṭṭhitāya parisāya puna sannipātetuṃ dukkarattā, ekassapi bhikkhuno anārocetvā aruṇuṭṭhāpane sati ratticchedakarattā.
આરોચેન્તેન એવં આરોચેતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. ‘‘અહં ભન્તે…પે॰… સઙ્ઘો ધારેતૂ’’તિ એત્તકમેવ વત્વા યાચને વિય ‘‘દુતિયમ્પિ તતિયમ્પી’’તિ અવુત્તત્તા અચ્ચાયિકકરણે સતિ એકવારં આરોચિતેપિ ઉપપન્નમેવાતિ દટ્ઠબ્બં. વેદિયામહં ભન્તે, વેદિયતીતિ મં સઙ્ઘો ધારેતૂતિ એત્થ ‘‘વેદિયામીતિ ચિત્તેન સમ્પટિચ્છિત્વા સુખં અનુભવામિ, ન તપ્પચ્ચયા અહં દુક્ખિતોતિ અધિપ્પાયો’’તિ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩.૯૭) વુત્તં. એત્થ ચ ‘‘સુખં વેદેમિ વેદન’’ન્તિઆદીસુ વિય પિ-સદ્દો અનુભવનત્થો હોતિ. વજિરબુદ્ધિટીકાયં (વજિર॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૯૭) પન ‘‘વેદિયામીતિ જાનેમિ, ચિત્તેન સમ્પટિચ્છિત્વા સુખં અનુભવામિ, ન તપ્પચ્ચયા અહં દુક્ખિતોતિ અધિપ્પાયોતિ લિખિત’’ન્તિ વુત્તં. એત્થ પન ‘‘દીપઙ્કરો લોકવિદૂ’’તિઆદીસુ વિય ઞાણત્થો અનુભવનત્થો ચ. વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૯૭) પન ‘‘વેદિયામહન્તિ જાનાપેમહં, આરોચેમીતિ અત્થો, અનુભવામીતિપિસ્સ અત્થં વદન્તિ. પુરિમં પન પસંસન્તિ આરોચનવચનત્તા’’તિ. એત્થ તુ –
Ārocentena evaṃ ārocetabbanti sambandho. ‘‘Ahaṃ bhante…pe… saṅgho dhāretū’’ti ettakameva vatvā yācane viya ‘‘dutiyampi tatiyampī’’ti avuttattā accāyikakaraṇe sati ekavāraṃ ārocitepi upapannamevāti daṭṭhabbaṃ. Vediyāmahaṃ bhante, vediyatīti maṃ saṅgho dhāretūti ettha ‘‘vediyāmīti cittena sampaṭicchitvā sukhaṃ anubhavāmi, na tappaccayā ahaṃ dukkhitoti adhippāyo’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.97) vuttaṃ. Ettha ca ‘‘sukhaṃ vedemi vedana’’ntiādīsu viya pi-saddo anubhavanattho hoti. Vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavagga 97) pana ‘‘vediyāmīti jānemi, cittena sampaṭicchitvā sukhaṃ anubhavāmi, na tappaccayā ahaṃ dukkhitoti adhippāyoti likhita’’nti vuttaṃ. Ettha pana ‘‘dīpaṅkaro lokavidū’’tiādīsu viya ñāṇattho anubhavanattho ca. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.97) pana ‘‘vediyāmahanti jānāpemahaṃ, ārocemīti attho, anubhavāmītipissa atthaṃ vadanti. Purimaṃ pana pasaṃsanti ārocanavacanattā’’ti. Ettha tu –
‘‘સમ્પન્નં સાલિકેદારં, સુવા ખાદન્તિ બ્રાહ્મણ;
‘‘Sampannaṃ sālikedāraṃ, suvā khādanti brāhmaṇa;
પટિવેદેમિ તે બ્રહ્મે, ન નં વારેતુમુસ્સહે’’તિ. –
Paṭivedemi te brahme, na naṃ vāretumussahe’’ti. –
આદીસુ વિય આરોચનત્થોતિ દટ્ઠબ્બો.
Ādīsu viya ārocanatthoti daṭṭhabbo.
આરોચેત્વા…પે॰… નિક્ખિપિતબ્બન્તિ દુક્કટપરિમોચનત્થં વુત્તં. કેચિ પન ‘‘તદહેવ પુન વત્તં સમાદિયિત્વા અરુણં ઉટ્ઠાપેતુકામસ્સ રત્તિચ્છેદપરિહારત્થમ્પી’’તિ વદન્તિ. યસ્સ માળકે નારોચિતં, તસ્સ આરોચેત્વા નિક્ખિપિતબ્બં. યસ્સ આરોચિતં, તસ્સ પુન આરોચનકિચ્ચં નત્થિ, કેવલં નિક્ખિપિતબ્બમેવ. ‘‘સભાગા ભિક્ખૂ વસન્તી’’તિ વુત્તત્તા વિસભાગાનં વસનટ્ઠાને વત્તં અસમાદિયિત્વા બહિ એવ કાતુમ્પિ વટ્ટતીતિ દટ્ઠબ્બં. દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વાતિ ઇદં વિહારે ભિક્ખૂનં સજ્ઝાયાદિસદ્દસવનૂપચારવિજહનત્થં વુત્તં, મહામગ્ગતો ઓક્કમ્માતિ ઇદં મગ્ગપટિપન્નાનં ભિક્ખૂનં સવનૂપચારાતિક્કમનત્થં, ગુમ્બેન વાતિઆદિ દસ્સનૂપચારવિજહનત્થં. સોપિ કેનચિ કમ્મેન પુરેઅરુણે એવ ગચ્છતીતિ ઇમિના આરોચનાય કતાય સબ્બેસુ ભિક્ખૂસુ બહિવિહારં ગતેસુપિ ઊનેગણેચરણદોસો વા વિપ્પવાસદોસો વા ન હોતિ આરોચનત્થત્તા સહવાસસ્સાતિ દસ્સેતિ. તેનાહ ‘‘અયઞ્ચા’’તિઆદિ. અનિક્ખિત્તવત્તેન અન્તોઉપચારગતાનં સબ્બેસમ્પિ આરોચેતબ્બા. ‘‘અયં નિક્ખિત્તવત્તસ્સ પરિહારો’’તિ વુત્તં, તત્થ નિક્ખિત્તવત્તસ્સાતિ વત્તં નિક્ખિપિત્વા પરિવસન્તસ્સાતિ અત્થો. અયં પનેત્થ થેરસ્સ અધિપ્પાયો – વત્તં નિક્ખિપિત્વા પરિવસન્તસ્સ ઉપચારગતાનં સબ્બેસં આરોચનકિચ્ચં નત્થિ, દિટ્ઠરૂપાનં સુતસદ્દાનં આરોચેતબ્બં, અદિટ્ઠઅસુતાનમ્પિ અન્તોદ્વાદસહત્થગતાનં આરોચેતબ્બં. ઇદં વત્તં નિક્ખિપિત્વા પરિવસન્તસ્સ લક્ખણન્તિ. થેરસ્સાતિ મહાપદુમત્થેરસ્સ.
Ārocetvā…pe… nikkhipitabbanti dukkaṭaparimocanatthaṃ vuttaṃ. Keci pana ‘‘tadaheva puna vattaṃ samādiyitvā aruṇaṃ uṭṭhāpetukāmassa ratticchedaparihāratthampī’’ti vadanti. Yassa māḷake nārocitaṃ, tassa ārocetvā nikkhipitabbaṃ. Yassa ārocitaṃ, tassa puna ārocanakiccaṃ natthi, kevalaṃ nikkhipitabbameva. ‘‘Sabhāgā bhikkhū vasantī’’ti vuttattā visabhāgānaṃ vasanaṭṭhāne vattaṃ asamādiyitvā bahi eva kātumpi vaṭṭatīti daṭṭhabbaṃ. Dve leḍḍupāteatikkamitvāti idaṃ vihāre bhikkhūnaṃ sajjhāyādisaddasavanūpacāravijahanatthaṃ vuttaṃ, mahāmaggato okkammāti idaṃ maggapaṭipannānaṃ bhikkhūnaṃ savanūpacārātikkamanatthaṃ, gumbena vātiādi dassanūpacāravijahanatthaṃ. Sopi kenaci kammena purearuṇe eva gacchatīti iminā ārocanāya katāya sabbesu bhikkhūsu bahivihāraṃ gatesupi ūnegaṇecaraṇadoso vā vippavāsadoso vā na hoti ārocanatthattā sahavāsassāti dasseti. Tenāha ‘‘ayañcā’’tiādi. Anikkhittavattena antoupacāragatānaṃ sabbesampi ārocetabbā. ‘‘Ayaṃ nikkhittavattassa parihāro’’ti vuttaṃ, tattha nikkhittavattassāti vattaṃ nikkhipitvā parivasantassāti attho. Ayaṃ panettha therassa adhippāyo – vattaṃ nikkhipitvā parivasantassa upacāragatānaṃ sabbesaṃ ārocanakiccaṃ natthi, diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃ ārocetabbaṃ, adiṭṭhaasutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabbaṃ. Idaṃ vattaṃ nikkhipitvā parivasantassa lakkhaṇanti. Therassāti mahāpadumattherassa.
૨૩૮. કુક્કુચ્ચવિનોદનત્થાયાતિ ઇમેસુ પટિચ્છન્નદિવસપ્પમાણેન પરિવસિતદિવસેસુ ‘‘સિયું નુ ખો તિવિધરત્તિચ્છેદકારણયુત્તાનિ કાનિચિ દિવસાનિ, એવં સતિ અપરિપુણ્ણપરિવાસદિવસત્તા ન માનત્તારહો ભવેય્ય, અસતિ ચ માનત્તારહભાવે માનત્તં દિન્નમ્પિ અદિન્નંયેવ ભવેય્ય, એવઞ્ચ સતિ આપન્નાપત્તિતો વુટ્ઠાનં ન ભવેય્યા’’તિ ઇમસ્સ વિનયકુક્કુચ્ચસ્સ વિનોદનત્થાય. એકેન વા દ્વીહિ વા તીહિ વા દિવસેહિ અધિકતરાનિ દિવસાનિ પરિવસિત્વા નનુ ચાયં પરિવુત્થપરિવાસો, તસ્માનેન માનત્તમેવ યાચિતબ્બં, અથ કસ્મા વત્તં સમાદિયિત્વા માનત્તં યાચિતબ્બન્તિ આહાતિ ચોદનં મનસિ કરોન્તેન વુત્તં ‘‘અયઞ્હિ વત્તે સમાદિન્ને’’તિઆદિ. હિ યસ્મા અયં ભિક્ખુ વત્તે સમાદિન્ને એવ માનત્તારહો હોતિ, ન અસમાદિન્ને, ઇતિ તસ્મા વત્તં સમાદિયિત્વા માનત્તં યાચિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. નનુ ચ કમ્મવાચાયં ‘‘સો પરિવુત્થપરિવાસો સઙ્ઘં માનત્તં યાચતિ’’ઇચ્ચેવ વુત્તં, ન વુત્તં ‘‘સમાદિન્નવત્તો’’તિ, અથ કસ્મા ‘‘વત્તે સમાદિન્ને એવ માનત્તારહો હોતી’’તિ વુત્તન્તિ ચોદનં સન્ધાયાહ ‘‘નિક્ખિત્તવત્તેન પરિવુત્થત્તા’’તિ. યસ્મા અયં ભિક્ખુ નિક્ખિત્તવત્તેન હુત્વા પરિવુત્થો હોતિ, નો અનિક્ખિત્તવત્તેન, તસ્મા નિક્ખિત્તવત્તેન હુત્વા પરિવુત્થત્તા અયં ભિક્ખુ વત્તે સમાદિન્ને એવ માનત્તારહો હોતિ, નો અસમાદિન્નેતિ યોજના. તથા હિ વુત્તં ‘‘અનિક્ખિત્તવત્તસ્સ પન પુન સમાદાનકિચ્ચં નત્થિ. સો હિ પટિચ્છન્નદિવસાતિક્કમેનેવ માનત્તારહો હોતિ, તસ્મા તસ્સ માનત્તં દાતબ્બમેવા’’તિ.
238.Kukkuccavinodanatthāyāti imesu paṭicchannadivasappamāṇena parivasitadivasesu ‘‘siyuṃ nu kho tividharatticchedakāraṇayuttāni kānici divasāni, evaṃ sati aparipuṇṇaparivāsadivasattā na mānattāraho bhaveyya, asati ca mānattārahabhāve mānattaṃ dinnampi adinnaṃyeva bhaveyya, evañca sati āpannāpattito vuṭṭhānaṃ na bhaveyyā’’ti imassa vinayakukkuccassa vinodanatthāya. Ekena vā dvīhi vā tīhi vā divasehi adhikatarāni divasāni parivasitvā nanu cāyaṃ parivutthaparivāso, tasmānena mānattameva yācitabbaṃ, atha kasmā vattaṃ samādiyitvā mānattaṃ yācitabbanti āhāti codanaṃ manasi karontena vuttaṃ ‘‘ayañhi vatte samādinne’’tiādi. Hi yasmā ayaṃ bhikkhu vatte samādinne eva mānattāraho hoti, na asamādinne, iti tasmā vattaṃ samādiyitvā mānattaṃ yācitabbanti sambandho. Nanu ca kammavācāyaṃ ‘‘so parivutthaparivāso saṅghaṃ mānattaṃ yācati’’icceva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘samādinnavatto’’ti, atha kasmā ‘‘vatte samādinne eva mānattāraho hotī’’ti vuttanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘nikkhittavattena parivutthattā’’ti. Yasmā ayaṃ bhikkhu nikkhittavattena hutvā parivuttho hoti, no anikkhittavattena, tasmā nikkhittavattena hutvā parivutthattā ayaṃ bhikkhu vatte samādinne eva mānattāraho hoti, no asamādinneti yojanā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘anikkhittavattassa pana puna samādānakiccaṃ natthi. So hi paṭicchannadivasātikkameneva mānattāraho hoti, tasmā tassa mānattaṃ dātabbamevā’’ti.
ચતૂહિ પઞ્ચહિ વા ભિક્ખૂહિ સદ્ધિન્તિ ઊનેગણેચરણદોસા વિમુચ્ચનત્થં. પરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપતોતિઆદિ કિઞ્ચાપિ પાળિયં નત્થિ, અથ ખો અટ્ઠકથાચરિયાનં વચનેન તથા એવ પટિપજ્જિતબ્બન્તિ ચ વુત્તં. ‘‘અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વાતિ દ્વાદસહત્થે ઉપચારે સલ્લક્ખેત્વા, અનિક્ખિત્તવત્તાનં ઉપચારસીમાય આગતભાવં સલ્લક્ખેત્વા સહવાસાદિકં વેદિતબ્બન્તિ ચ વુત્તં. ‘નિક્ખિપન્તેન આરોચેત્વા નિક્ખિપિતબ્બં પયોજનં અત્થી’તિ ચ વુત્તં, ન પન તં પયોજનં દસ્સિત’’ન્તિ વજિરબુદ્ધિટીકાયં (વજિર॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૯૭) વુત્તં, વત્તભેદદુક્કટા મુચ્ચનપયોજનં હોતીતિ વેદિતબ્બં.
Catūhipañcahi vā bhikkhūhi saddhinti ūnegaṇecaraṇadosā vimuccanatthaṃ. Parikkhittassa vihārassa parikkhepatotiādi kiñcāpi pāḷiyaṃ natthi, atha kho aṭṭhakathācariyānaṃ vacanena tathā eva paṭipajjitabbanti ca vuttaṃ. ‘‘Atthibhāvaṃ sallakkhetvāti dvādasahatthe upacāre sallakkhetvā, anikkhittavattānaṃ upacārasīmāya āgatabhāvaṃ sallakkhetvā sahavāsādikaṃ veditabbanti ca vuttaṃ. ‘Nikkhipantena ārocetvā nikkhipitabbaṃ payojanaṃ atthī’ti ca vuttaṃ, na pana taṃ payojanaṃ dassita’’nti vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavagga 97) vuttaṃ, vattabhedadukkaṭā muccanapayojanaṃ hotīti veditabbaṃ.
૨૩૯. અબ્ભાનં કાતું ન વટ્ટતીતિ કતમ્પિ અકતમેવ હોતીતિ અત્થો. ‘‘તેનાપિ વત્તં સમાદિયિત્વા આરોચેત્વા અબ્ભાનં યાચિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તત્તા અબ્ભાનયાચનત્થં માનત્તસ્સ સમાદિયનકાલેપિ આરોચેતબ્બમેવ. પુબ્બે માનત્તચારિતકાલે આરોચિતમેવાતિ અનારોચેત્વા અબ્ભાનં ન યાચિતબ્બન્તિ વિઞ્ઞાયતિ. એવં માનત્તયાચનકાલેપિ પરિવાસં સમાદિયિત્વા આરોચેતબ્બમેવાતિ દટ્ઠબ્બં.
239.Abbhānaṃ kātuṃ na vaṭṭatīti katampi akatameva hotīti attho. ‘‘Tenāpi vattaṃ samādiyitvā ārocetvā abbhānaṃ yācitabba’’nti vuttattā abbhānayācanatthaṃ mānattassa samādiyanakālepi ārocetabbameva. Pubbe mānattacāritakāle ārocitamevāti anārocetvā abbhānaṃ na yācitabbanti viññāyati. Evaṃ mānattayācanakālepi parivāsaṃ samādiyitvā ārocetabbamevāti daṭṭhabbaṃ.
૨૪૦. ચિણ્ણમાનત્તો ભિક્ખુ અબ્ભેતબ્બોતિ ચિણ્ણમાનત્તસ્સ ચ અબ્ભાનારહસ્સ ચ નિન્નાનાકરણત્તા વુત્તં. અઞ્ઞથા ‘‘અબ્ભાનારહો અબ્ભેતબ્બો’’તિ વત્તબ્બં સિયા. ઉક્ખેપનીયકમ્મકતોપિ અત્તનો લદ્ધિગ્ગહણવસેન સભાગભિક્ખુમ્હિ સતિ તસ્સ અનારોચાપેતું ન લભતિ.
240.Ciṇṇamānatto bhikkhu abbhetabboti ciṇṇamānattassa ca abbhānārahassa ca ninnānākaraṇattā vuttaṃ. Aññathā ‘‘abbhānāraho abbhetabbo’’ti vattabbaṃ siyā. Ukkhepanīyakammakatopi attano laddhiggahaṇavasena sabhāgabhikkhumhi sati tassa anārocāpetuṃ na labhati.
‘‘અનન્તરાયિકસ્સ પન અન્તરાયિકસઞ્ઞાય છાદયતો અચ્છન્નાવા’’તિ પાઠો. અવેરિભાવેન સભાગો અવેરિસભાગો. ‘‘સભાગસઙ્ઘાદિસેસં આપન્નસ્સ પન સન્તિકે આવિ કાતું ન વટ્ટતી’’તિ પસઙ્ગતો ઇધેવ પકાસિતં. લહુકેસુ પટિક્ખેપો નત્થિ. તત્થ ઞત્તિયા આવિ કત્વા ઉપોસથં કાતું અનુઞ્ઞાતત્તા લહુકસભાગં આવિ કાતું વટ્ટતીતિ. સભાગસઙ્ઘાદિસેસં પન ઞત્તિયા આરોચનં ન વટ્ટતીતિ કિર. ‘‘તસ્સ સન્તિકે તં આપત્તિં પટિકરિસ્સતીતિ (મહાવ॰ ૧૭૧) વુત્તત્તા લહુકસ્સેવાયં સમનુઞ્ઞાતા. ન હિ સક્કા સુદ્ધસ્સ એકસ્સ સન્તિકે સઙ્ઘાદિસેસસ્સ પટિકરણં કાતુ’’ન્તિ લિખિતં. લહુકેસુપિ સભાગં આવિ કાતું ન વટ્ટતીતિ. તસ્મા એવ હિ ઞત્તિયા આવિકરણં અનુઞ્ઞાતં, ઇતરથા તં નિરત્થકં સિયા. અઞ્ઞમઞ્ઞારોચનસ્સ વટ્ટતિ, તતો ન વટ્ટતીતિ દીપનત્થમેવ ઞત્તિયા આવિકરણમનુઞ્ઞાતં , તેનેવ ઇધ ‘‘સભાગસઙ્ઘાદિસેસં આપન્નસ્સા’’તિઆદિ વુત્તં, અયમત્થો ‘‘એત્તાવતા તે દ્વે નિરાપત્તિકા હોન્તિ, તેસં સન્તિકે સેસેહિ સભાગાપત્તિયો દેસેતબ્બા’’તિ વચનેન કઙ્ખાવિતરણિયમ્પિ (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ નિદાનવણ્ણના) પકાસિતોવ. સઙ્ઘાદિસેસં પન ઞત્તિયા આરોચેત્વા ઉપોસથં કાતું વટ્ટતિ. તસ્સા ઞત્તિયા અયમત્થો – યદા સુદ્ધં ભિક્ખું પસ્સિસ્સતિ, તસ્સ સન્તિકે અઞ્ઞમઞ્ઞારોચનવસેન પટિકરિસ્સતિ, એવં પટિકતે ‘‘ન ચ, ભિક્ખવે, સાપત્તિકેન પાતિમોક્ખં સોતબ્બં, યો સુણેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ॰ ૩૮૬) વુત્તાપત્તિતો મોક્ખો હોતિ, તસ્મા ‘‘ગરુકં વા હોતુ લહુકં વા, ઞત્તિયા આવિ કાતું વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. ઉભોસુ નયેસુ યુત્તતરં ગહેતબ્બં. ‘‘નામઞ્ચેવ આપત્તિ ચાતિ તેન તેન વીતિક્કમેનાપન્નાપત્તિ આપત્તિ. નામન્તિ તસ્સા આપત્તિયા નામ’’ન્તિ લિખિતં. આરોચેત્વા નિક્ખિપિતબ્બન્તિ એત્થ આરોચનં વત્તભેદદુક્કટપરિહરણપ્પયોજનન્તિ વેદિતબ્બં.
‘‘Anantarāyikassa pana antarāyikasaññāya chādayato acchannāvā’’ti pāṭho. Averibhāvena sabhāgo averisabhāgo. ‘‘Sabhāgasaṅghādisesaṃ āpannassa pana santike āvi kātuṃ na vaṭṭatī’’ti pasaṅgato idheva pakāsitaṃ. Lahukesu paṭikkhepo natthi. Tattha ñattiyā āvi katvā uposathaṃ kātuṃ anuññātattā lahukasabhāgaṃ āvi kātuṃ vaṭṭatīti. Sabhāgasaṅghādisesaṃ pana ñattiyā ārocanaṃ na vaṭṭatīti kira. ‘‘Tassa santike taṃ āpattiṃ paṭikarissatīti (mahāva. 171) vuttattā lahukassevāyaṃ samanuññātā. Na hi sakkā suddhassa ekassa santike saṅghādisesassa paṭikaraṇaṃ kātu’’nti likhitaṃ. Lahukesupi sabhāgaṃ āvi kātuṃ na vaṭṭatīti. Tasmā eva hi ñattiyā āvikaraṇaṃ anuññātaṃ, itarathā taṃ niratthakaṃ siyā. Aññamaññārocanassa vaṭṭati, tato na vaṭṭatīti dīpanatthameva ñattiyā āvikaraṇamanuññātaṃ , teneva idha ‘‘sabhāgasaṅghādisesaṃ āpannassā’’tiādi vuttaṃ, ayamattho ‘‘ettāvatā te dve nirāpattikā honti, tesaṃ santike sesehi sabhāgāpattiyo desetabbā’’ti vacanena kaṅkhāvitaraṇiyampi (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) pakāsitova. Saṅghādisesaṃ pana ñattiyā ārocetvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭati. Tassā ñattiyā ayamattho – yadā suddhaṃ bhikkhuṃ passissati, tassa santike aññamaññārocanavasena paṭikarissati, evaṃ paṭikate ‘‘na ca, bhikkhave, sāpattikena pātimokkhaṃ sotabbaṃ, yo suṇeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 386) vuttāpattito mokkho hoti, tasmā ‘‘garukaṃ vā hotu lahukaṃ vā, ñattiyā āvi kātuṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Ubhosu nayesu yuttataraṃ gahetabbaṃ. ‘‘Nāmañceva āpatti cāti tena tena vītikkamenāpannāpatti āpatti. Nāmanti tassā āpattiyā nāma’’nti likhitaṃ. Ārocetvā nikkhipitabbanti ettha ārocanaṃ vattabhedadukkaṭapariharaṇappayojananti veditabbaṃ.
‘‘સતિયેવ અન્તરાયે અન્તરાયિકસઞ્ઞી છાદેતિ, અચ્છન્ના હોતિ. અન્તરાયિકસ્સ પન અન્તરાયિકસઞ્ઞાય વા અનન્તરાયિકસઞ્ઞાય વા છાદયતો અચ્છન્નાવા’’તિપિ પાઠો. અવેરીતિ હિતકામો. ઉદ્ધસ્તે અરુણેતિ ઉટ્ઠિતે અરુણે. સુદ્ધસ્સ સન્તિકેતિ સભાગસઙ્ઘાદિસેસં અનાપન્નસ્સ સન્તિકે. વત્થુન્તિ અસુચિમોચનાદિવીતિક્કમં. સુક્કવિસ્સટ્ઠીતિ વત્થુ ચેવ ગોત્તઞ્ચાતિ ‘‘સુક્કવિસ્સટ્ઠી’’તિ ઇદં અસુચિમોચનલક્ખણસ્સ વીતિક્કમસ્સ પકાસનતો વત્થુ ચેવ હોતિ, સજાતિયસાધારણવિજાતિયવિનિવત્તસભાવાય સુક્કવિસ્સટ્ઠિયા એવ પકાસનતો ગોત્તઞ્ચ હોતીતિ અત્થો. ગં તાયતીતિ હિ ગોત્તં. સઙ્ઘાદિસેસોતિ નામઞ્ચેવ આપત્તિ ચાતિ સઙ્ઘાદિસેસોતિ તેન તેન વીતિક્કમેન આપન્નસ્સ આપત્તિનિકાયસ્સ નામપકાસનતો નામઞ્ચેવ હોતિ, આપત્તિસભાવતો આપત્તિ ચ.
‘‘Satiyeva antarāye antarāyikasaññī chādeti, acchannā hoti. Antarāyikassa pana antarāyikasaññāya vā anantarāyikasaññāya vā chādayato acchannāvā’’tipi pāṭho. Averīti hitakāmo. Uddhaste aruṇeti uṭṭhite aruṇe. Suddhassa santiketi sabhāgasaṅghādisesaṃ anāpannassa santike. Vatthunti asucimocanādivītikkamaṃ. Sukkavissaṭṭhīti vatthu ceva gottañcāti ‘‘sukkavissaṭṭhī’’ti idaṃ asucimocanalakkhaṇassa vītikkamassa pakāsanato vatthu ceva hoti, sajātiyasādhāraṇavijātiyavinivattasabhāvāya sukkavissaṭṭhiyā eva pakāsanato gottañca hotīti attho. Gaṃ tāyatīti hi gottaṃ. Saṅghādisesoti nāmañceva āpatti cāti saṅghādisesoti tena tena vītikkamena āpannassa āpattinikāyassa nāmapakāsanato nāmañceva hoti, āpattisabhāvato āpatti ca.
સુદ્ધસ્સાતિ સભાગસઙ્ઘાદિસેસં અનાપન્નસ્સ, તતો વુટ્ઠિતસ્સ વા. અઞ્ઞસ્મિન્તિ સુદ્ધન્તપરિવાસવસેન આપત્તિવુટ્ઠાનતો અઞ્ઞસ્મિં આપત્તિવુટ્ઠાને. પટિચ્છાદિયિત્થાતિ પટિચ્છન્ના. કા સા? આપત્તિ. દિવસાદીહિ પરિચ્છિન્દિત્વા વસનં પરિવાસો. કો સો? વિનયકમ્મકરણં. પટિચ્છન્નાય આપત્તિયા પરિવાસો પટિચ્છન્નપરિવાસો.
Suddhassāti sabhāgasaṅghādisesaṃ anāpannassa, tato vuṭṭhitassa vā. Aññasminti suddhantaparivāsavasena āpattivuṭṭhānato aññasmiṃ āpattivuṭṭhāne. Paṭicchādiyitthāti paṭicchannā. Kā sā? Āpatti. Divasādīhi paricchinditvā vasanaṃ parivāso. Ko so? Vinayakammakaraṇaṃ. Paṭicchannāya āpattiyā parivāso paṭicchannaparivāso.
પટિચ્છન્નપરિવાસકથા નિટ્ઠિતા.
Paṭicchannaparivāsakathā niṭṭhitā.
સુદ્ધન્તપરિવાસકથા
Suddhantaparivāsakathā
૨૪૨. સુજ્ઝનં સુદ્ધો, કો સો? આપત્તિવિગમો. અમતિ ઓસાનભાવં ગચ્છતીતિ અન્તો, સુદ્ધો અન્તો યસ્સ પરિવાસસ્સાતિ સુદ્ધન્તો, સુદ્ધન્તો ચ સો પરિવાસો ચાતિ સુદ્ધન્તપરિવાસો, સુદ્ધકાલં પરિયન્તં કત્વા અસુદ્ધકાલપ્પમાણેન પરિચ્છિન્દિત્વા કતપરિવાસો.
242. Sujjhanaṃ suddho, ko so? Āpattivigamo. Amati osānabhāvaṃ gacchatīti anto, suddho anto yassa parivāsassāti suddhanto, suddhanto ca so parivāso cāti suddhantaparivāso, suddhakālaṃ pariyantaṃ katvā asuddhakālappamāṇena paricchinditvā kataparivāso.
સુદ્ધન્તપરિવાસકથા નિટ્ઠિતા.
Suddhantaparivāsakathā niṭṭhitā.
ઓધાનસમોધાનપરિવાસકથા
Odhānasamodhānaparivāsakathā
૨૪૩. સમોધીયતે સમોધાનં, નાનાકાલિકા નાનાવત્થુકા આપત્તિયો અગ્ઘાદિવસેન સમોધાનં એકીકરણં , સમોધાનેત્વા કતો પરિવાસો સમોધાનપરિવાસોતિ વિગ્ગહો. કમ્મવાચાયં ‘‘પટિકસ્સિતો સઙ્ઘેન ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ અન્તરા સમ્બહુલાનં આપત્તીનં અપ્પટિચ્છન્નાનં મૂલાયપટિકસ્સના, ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ એત્થ ગત્યત્થધાતુયા કમ્મનિ ચ નયનત્થધાતુયા કમ્મનિ ચ તદત્થસમ્પદાને ચ વિભત્તિપરિણામે ચાતિ ઇમેસુ ચતૂસુ ઠાનેસુ આયાદેસસ્સ વુત્તત્તા, પટિપુબ્બકસધાતુયા ચ નયનત્થત્તા ‘‘મૂલાયા’’તિ ઇદં ‘‘પટિકસ્સિતો’’તિ એત્થ કમ્મં, તસ્મા ‘‘પટિકસ્સિતો…પે॰… મૂલાય’’ ઇતિ એત્તકમેવ ભવિતબ્બં, ન ‘‘મૂલાયપટિકસ્સના’’તિ એવં મઞ્ઞમાના સદ્દવિદુનો ‘‘પટિકસ્સના’’તિ ઇદં અધિકન્તિ વા વદેય્યું મક્ખેય્યું વા, ન પનેતં વત્તબ્બં. નવપાઠેસુયેવ અયં પાઠો સદ્દલક્ખણયુત્તો વા અયુત્તો વાતિ ચિન્તેતબ્બો, ન પન પાળિયટ્ઠકથાદિતો આગતેસુ પોરાણપાઠેસુ. તેસુ પન કથં યોજિયમાનો અયં પાઠો સદ્દયુત્તિયા ચ અત્થયુત્તિયા ચ સમન્નાગતો ભવેય્યાતિ યોજનાકારોયેવ ચિન્તેતબ્બો. અયઞ્ચ પાઠો પોરાણપાળિપાઠોવ, તસ્મા ‘‘મૂલાયપટિકસ્સના’’તિ ઇદં કરણવસેન વિપરિણામેત્વા ‘‘મૂલાયપટિકસ્સનાય પટિકસ્સિતો’’તિ યોજેતબ્બં.
243. Samodhīyate samodhānaṃ, nānākālikā nānāvatthukā āpattiyo agghādivasena samodhānaṃ ekīkaraṇaṃ , samodhānetvā kato parivāso samodhānaparivāsoti viggaho. Kammavācāyaṃ ‘‘paṭikassito saṅghena itthannāmo bhikkhu antarā sambahulānaṃ āpattīnaṃ appaṭicchannānaṃ mūlāyapaṭikassanā, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti ettha gatyatthadhātuyā kammani ca nayanatthadhātuyā kammani ca tadatthasampadāne ca vibhattipariṇāme cāti imesu catūsu ṭhānesu āyādesassa vuttattā, paṭipubbakasadhātuyā ca nayanatthattā ‘‘mūlāyā’’ti idaṃ ‘‘paṭikassito’’ti ettha kammaṃ, tasmā ‘‘paṭikassito…pe… mūlāya’’ iti ettakameva bhavitabbaṃ, na ‘‘mūlāyapaṭikassanā’’ti evaṃ maññamānā saddaviduno ‘‘paṭikassanā’’ti idaṃ adhikanti vā vadeyyuṃ makkheyyuṃ vā, na panetaṃ vattabbaṃ. Navapāṭhesuyeva ayaṃ pāṭho saddalakkhaṇayutto vā ayutto vāti cintetabbo, na pana pāḷiyaṭṭhakathādito āgatesu porāṇapāṭhesu. Tesu pana kathaṃ yojiyamāno ayaṃ pāṭho saddayuttiyā ca atthayuttiyā ca samannāgato bhaveyyāti yojanākāroyeva cintetabbo. Ayañca pāṭho porāṇapāḷipāṭhova, tasmā ‘‘mūlāyapaṭikassanā’’ti idaṃ karaṇavasena vipariṇāmetvā ‘‘mūlāyapaṭikassanāya paṭikassito’’ti yojetabbaṃ.
કથં પનેતસ્સ પોરાણપાઠભાવો જાનિતબ્બોતિ? પકરણે આગતત્તા. વુત્તઞ્હિ વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૧૦૨) ‘‘પાળિયં પટિકસ્સિતો સઙ્ઘેન ઉદાયિ ભિક્ખુ અન્તરા એકિસ્સા આપત્તિયા…પે॰… મૂલાયપટિકસ્સનાતિ ઇદં કરણવસેન વિપરિણામેત્વા મૂલાયપટિકસ્સનાય પટિકસ્સિતોતિ યોજેતબ્બ’’ન્તિ. અથ વા ‘‘મૂલાય પટિકસ્સના મૂલાયપટિકસ્સના’’તિ અલુત્તસમાસવસેન ઉત્તરપદેન સમાસં કત્વા સઙ્ઘેન ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ અન્તરા સમ્બહુલાનં આપત્તીનં અપ્પટિચ્છન્નાનં હેતુ પટિકસ્સિતો. સા મૂલાયપટિકસ્સના ખમતિ સઙ્ઘસ્સાતિ યોજેતબ્બં. તથા હિ વુત્તં તત્થેવ (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૧૦૨) ‘‘અથ વા મૂલાયપટિકસ્સના ખમતિ સઙ્ઘસ્સાતિ ઉત્તરપદેન સહ પચ્ચત્તવસેનેવ યોજેતુમ્પિ વટ્ટતી’’તિ.
Kathaṃ panetassa porāṇapāṭhabhāvo jānitabboti? Pakaraṇe āgatattā. Vuttañhi vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.102) ‘‘pāḷiyaṃ paṭikassito saṅghena udāyi bhikkhu antarā ekissā āpattiyā…pe… mūlāyapaṭikassanāti idaṃ karaṇavasena vipariṇāmetvā mūlāyapaṭikassanāya paṭikassitoti yojetabba’’nti. Atha vā ‘‘mūlāya paṭikassanā mūlāyapaṭikassanā’’ti aluttasamāsavasena uttarapadena samāsaṃ katvā saṅghena itthannāmo bhikkhu antarā sambahulānaṃ āpattīnaṃ appaṭicchannānaṃ hetu paṭikassito. Sā mūlāyapaṭikassanā khamati saṅghassāti yojetabbaṃ. Tathā hi vuttaṃ tattheva (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.102) ‘‘atha vā mūlāyapaṭikassanā khamati saṅghassāti uttarapadena saha paccattavaseneva yojetumpi vaṭṭatī’’ti.
તં દેન્તેન પઠમં મૂલાય પટિકસ્સિત્વા પચ્છાપરિવાસો દાતબ્બોતિ એત્થ તં ઓધાનસમોધાનપરિવાસં દેન્તેન પઠમં તં ભિક્ખું મૂલાય પટિકસ્સિત્વા મૂલદિવસે આકડ્ઢિત્વા તસ્સ અન્તરાપત્તિયા સમોધાનપરિવાસો દાતબ્બોતિ અત્થો. યથા કિં વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૧૦૨) ‘‘ઉદાયિં ભિક્ખું અન્તરા એકિસ્સા આપત્તિયા…પે॰… મૂલાય પટિકસ્સિત્વાતિ એત્થ અન્તરા એકિસ્સા આપત્તિયા હેતુભૂતાય ઉદાયિં ભિક્ખું મૂલાય પટિકસ્સિત્વા મૂલદિવસે આકડ્ઢિત્વા તસ્સા અન્તરાપત્તિયા સમોધાનપરિવાસં દેતૂતિ યોજના’’તિ વુત્તં. મહાસુમત્થેરવાદે આવિકારાપેત્વા વિસ્સજ્જેતબ્બોતિ તસ્સ અતેકિચ્છભાવં તેનેવ સઙ્ઘસ્સ પાકટં કારેત્વા લજ્જીગણતો વિયોજનવસેન વિસ્સજ્જેતબ્બોતિ અત્થો.
Taṃ dentena paṭhamaṃ mūlāya paṭikassitvā pacchāparivāso dātabboti ettha taṃ odhānasamodhānaparivāsaṃ dentena paṭhamaṃ taṃ bhikkhuṃ mūlāya paṭikassitvā mūladivase ākaḍḍhitvā tassa antarāpattiyā samodhānaparivāso dātabboti attho. Yathā kiṃ vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.102) ‘‘udāyiṃ bhikkhuṃ antarā ekissā āpattiyā…pe… mūlāya paṭikassitvāti ettha antarā ekissā āpattiyā hetubhūtāya udāyiṃ bhikkhuṃ mūlāya paṭikassitvā mūladivase ākaḍḍhitvā tassā antarāpattiyā samodhānaparivāsaṃ detūti yojanā’’ti vuttaṃ. Mahāsumattheravāde āvikārāpetvā vissajjetabboti tassa atekicchabhāvaṃ teneva saṅghassa pākaṭaṃ kāretvā lajjīgaṇato viyojanavasena vissajjetabboti attho.
ઓધાનસમોધાનપરિવાસકથા નિટ્ઠિતા.
Odhānasamodhānaparivāsakathā niṭṭhitā.
અગ્ઘસમોધાનપરિવાસકથા
Agghasamodhānaparivāsakathā
૨૪૪. અગ્ઘેન અગ્ઘવસેન અરહવસેન સમોધાનં અગ્ઘસમોધાનં, આપન્નાસુ સમ્બહુલાસુ આપત્તીસુ યા આપત્તિયો ચિરતરપ્પટિચ્છન્નાયો, તાસં અગ્ઘેન સમોધાય તાસં રત્તિપરિચ્છેદવસેન અવસેસાનં ઊનતરપ્પટિચ્છન્નાનં આપત્તીનં પરિવાસો દીયતિ, અયં વુચ્ચતિ અગ્ઘસમોધાનો . સતં આપત્તિયોતિ કાયસંસગ્ગાદિવસેન એકદિવસે આપન્ના સતં આપત્તિયો. દસસતન્તિ સહસ્સઆપત્તિયો. રત્તિસતં છાદયિત્વાનાતિ યોજેતબ્બં. ‘‘અગ્ઘસમોધાનો નામ સભાગવત્થુકાયો સમ્બહુલા આપત્તિયો આપન્નસ્સ બહુરત્તિં પટિચ્છાદિતાપત્તિયં નિક્ખિપિત્વા દાતબ્બો, ઇતરો નાનાવત્થુકાનં વસેનાતિ અયમેતેસં વિસેસો’’તિ વજિરબુદ્ધિટીકાયં (વજિર॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ્ગ ૧૦૨) વુત્તં.
244. Agghena agghavasena arahavasena samodhānaṃ agghasamodhānaṃ, āpannāsu sambahulāsu āpattīsu yā āpattiyo ciratarappaṭicchannāyo, tāsaṃ agghena samodhāya tāsaṃ rattiparicchedavasena avasesānaṃ ūnatarappaṭicchannānaṃ āpattīnaṃ parivāso dīyati, ayaṃ vuccati agghasamodhāno. Sataṃ āpattiyoti kāyasaṃsaggādivasena ekadivase āpannā sataṃ āpattiyo. Dasasatanti sahassaāpattiyo. Rattisataṃ chādayitvānāti yojetabbaṃ. ‘‘Agghasamodhāno nāma sabhāgavatthukāyo sambahulā āpattiyo āpannassa bahurattiṃ paṭicchāditāpattiyaṃ nikkhipitvā dātabbo, itaro nānāvatthukānaṃ vasenāti ayametesaṃ viseso’’ti vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavaggga 102) vuttaṃ.
અગ્ઘસમોધાનપરિવાસકથા નિટ્ઠિતા.
Agghasamodhānaparivāsakathā niṭṭhitā.
૨૪૬. લિઙ્ગપરિવત્તનકકથાયં યદિ કસ્સચિ ભિક્ખુનો ઇત્થિલિઙ્ગં પાતુ ભવેય્ય, કિં તેન પુન ઉપજ્ઝા ગહેતબ્બા, પુન ઉપસમ્પદા કાતબ્બા, કિં ભિક્ખૂપસમ્પદાતો પટ્ઠાય વસ્સગણના કાતબ્બા, ઉદાહુ ઇતો પટ્ઠાયાતિ પુચ્છાય સતિ તં પરિહરિતુમાહ ‘‘સચે’’તિઆદિ. એવં સન્તે સા ભિક્ખુની ભિક્ખૂનં મજ્ઝેયેવ વસિતબ્બં ભવેય્યાતિ ચોદનં સન્ધાયાહ ‘‘અપ્પતિરૂપ’’ન્તિઆદિ. એવં સન્તે ભિક્ખુભૂતકાલે આપજ્જિતાપત્તિયો કથં કાતબ્બાતિ ચોદનં મનસિ કત્વા આહ ‘‘યા દેસનાગામિનિયો વા’’તિઆદિ. તત્થ ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીહિ સાધારણાતિ સઞ્ચરિત્તાદયો. અસાધારણાતિ સુક્કવિસ્સટ્ઠિઆદયો. હોતુ ભગવતો અનુઞ્ઞાતવસેન લિઙ્ગે પરિવત્તે અસાધારણાપત્તીહિ વુટ્ઠિતભાવો, પુન પકતિલિઙ્ગે ઉપ્પન્ને પુન આપત્તિ સિયાતિ આસઙ્કં પરિહરિતું ‘‘પુન પકતિલિઙ્ગે’’તિઆદિ વુત્તં. ઇદાનિ તમત્થં પાળિયા સાધેતું ‘‘વુત્તઞ્ચેત’’ન્તિઆદિમાહ. તસ્સત્થો પઠમપારાજિકવણ્ણનાય ટીકાસુ (સારત્થ॰ ટી॰ ૨.૬૯; વજિર॰ ટી॰ પારાજિક ૬૯) વુત્તનયેનેવ દટ્ઠબ્બો, ઇધ પન ગરુકાપત્તિવુટ્ઠાનકથાભૂતત્તા સાયેવ કથા વુચ્ચતે.
246. Liṅgaparivattanakakathāyaṃ yadi kassaci bhikkhuno itthiliṅgaṃ pātu bhaveyya, kiṃ tena puna upajjhā gahetabbā, puna upasampadā kātabbā, kiṃ bhikkhūpasampadāto paṭṭhāya vassagaṇanā kātabbā, udāhu ito paṭṭhāyāti pucchāya sati taṃ pariharitumāha ‘‘sace’’tiādi. Evaṃ sante sā bhikkhunī bhikkhūnaṃ majjheyeva vasitabbaṃ bhaveyyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘appatirūpa’’ntiādi. Evaṃ sante bhikkhubhūtakāle āpajjitāpattiyo kathaṃ kātabbāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘yā desanāgāminiyo vā’’tiādi. Tattha bhikkhūnaṃ bhikkhunīhi sādhāraṇāti sañcarittādayo. Asādhāraṇāti sukkavissaṭṭhiādayo. Hotu bhagavato anuññātavasena liṅge parivatte asādhāraṇāpattīhi vuṭṭhitabhāvo, puna pakatiliṅge uppanne puna āpatti siyāti āsaṅkaṃ pariharituṃ ‘‘puna pakatiliṅge’’tiādi vuttaṃ. Idāni tamatthaṃ pāḷiyā sādhetuṃ ‘‘vuttañceta’’ntiādimāha. Tassattho paṭhamapārājikavaṇṇanāya ṭīkāsu (sārattha. ṭī. 2.69; vajira. ṭī. pārājika 69) vuttanayeneva daṭṭhabbo, idha pana garukāpattivuṭṭhānakathābhūtattā sāyeva kathā vuccate.
૨૪૭. તત્થ ભિક્ખુનીહિ સાધારણાય પટિચ્છન્નાય આપત્તિયાતિ સઞ્ચરિત્તાદિઆપત્તિયા, હેત્વત્થે ચેતં કરણવચનં. પરિવસન્તસ્સાતિ અનાદરે સામિવચનં. પક્ખમાનત્તમેવ દાતબ્બં, ન પુન પરિવાસો દાતબ્બો ભિક્ખુનિભાવે અપરિવાસારહત્તાતિ અધિપ્પાયો. માનત્તં ચરન્તસ્સાતિ અનાદરેયેવ સામિવચનં, છારત્તમાનત્તે આચિણ્ણેયેવ પરિવત્તતિ, પુન પક્ખમાનત્તમેવ દાતબ્બન્તિ. તેન વક્ખતિ ‘‘સચે ચિણ્ણમાનત્તસ્સા’’તિઆદિ. અકુસલવિપાકે પરિક્ખીણેતિ પુરિસિન્દ્રિયસ્સ અન્તરધાનં સન્ધાય વુત્તં. ઇત્થિન્દ્રિયપતિટ્ઠાનં પન કુસલવિપાકમેવ. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં ‘‘ઉભયમ્પિ અકુસલેન અન્તરધાયતિ, કુસલેન પટિલબ્ભતી’’તિ. છારત્તં માનત્તમેવ દાતબ્બં, ન પરિવાસો દાતબ્બો, ન વા પક્ખમાનત્તં દાતબ્બં.
247. Tattha bhikkhunīhi sādhāraṇāya paṭicchannāya āpattiyāti sañcarittādiāpattiyā, hetvatthe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Parivasantassāti anādare sāmivacanaṃ. Pakkhamānattameva dātabbaṃ, na puna parivāso dātabbo bhikkhunibhāve aparivāsārahattāti adhippāyo. Mānattaṃ carantassāti anādareyeva sāmivacanaṃ, chārattamānatte āciṇṇeyeva parivattati, puna pakkhamānattameva dātabbanti. Tena vakkhati ‘‘sace ciṇṇamānattassā’’tiādi. Akusalavipāke parikkhīṇeti purisindriyassa antaradhānaṃ sandhāya vuttaṃ. Itthindriyapatiṭṭhānaṃ pana kusalavipākameva. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ubhayampi akusalena antaradhāyati, kusalena paṭilabbhatī’’ti. Chārattaṃ mānattameva dātabbaṃ, na parivāso dātabbo, na vā pakkhamānattaṃ dātabbaṃ.
‘‘અયં પન વિસેસો’’તિ વત્વા તં વિસેસં દસ્સેતુમાહ ‘‘સચે’’તિઆદિ. પરિવાસદાનં નત્થિ, છારત્તં માનત્તમેવ દાતબ્બં. કસ્મા? ભિક્ખુનિકાલે પટિચ્છન્નત્તા. ભિક્ખુકાલે છન્નાયેવ હિ આપત્તિ પરિવાસારહા હોતિ, નો ભિક્ખુનિકાલેતિ અયમેતાસં વિસેસો. પક્ખમાનત્તં ચરન્તિયાતિ અનાદરે સામિવચનં, પક્ખમાનત્તે આચિણ્ણેયેવાતિ અત્થો. તથા હિ વક્ખતિ ‘‘ચિણ્ણમાનત્તાયા’’તિઆદિ. છારત્તં માનત્તં ચરન્તસ્સાતિઆદિ વુત્તનયમેવ.
‘‘Ayaṃ pana viseso’’ti vatvā taṃ visesaṃ dassetumāha ‘‘sace’’tiādi. Parivāsadānaṃ natthi, chārattaṃ mānattameva dātabbaṃ. Kasmā? Bhikkhunikāle paṭicchannattā. Bhikkhukāle channāyeva hi āpatti parivāsārahā hoti, no bhikkhunikāleti ayametāsaṃ viseso. Pakkhamānattaṃ carantiyāti anādare sāmivacanaṃ, pakkhamānatte āciṇṇeyevāti attho. Tathā hi vakkhati ‘‘ciṇṇamānattāyā’’tiādi. Chārattaṃ mānattaṃ carantassātiādi vuttanayameva.
પરિવાસવિનિચ્છયકથા
Parivāsavinicchayakathā
ઇદાનિ સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિ યસ્મા સાવસેસગરુકાપત્તિ હોતિ સતેકિચ્છા, તસ્મા યથા નામ રોગાતુરો પુગ્ગલો કિઞ્ચિ અત્તનો હિતસુખકારણં કાતું ન સક્કોતિ, તમેનં કારુણિકો તિકિચ્છકો કરુણાસઞ્ચોદિતો તિકિચ્છં કત્વા ગેલઞ્ઞતો વુટ્ઠાપેત્વા હિતસુખં જનેતિ, એવં સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિસમઙ્ગી પુગ્ગલો આણાવીતિક્કમન્તરાયિકભાવતો સગ્ગમોક્ખમગ્ગં સોધેતું ન સક્કોતિ, તમેનં મહાકારુણિકો ભગવા મહાકરુણાય સઞ્ચોદિતમાનસો અનેકેહિ નયેહિ આપત્તિતો વુટ્ઠાનં કત્વા સગ્ગમોક્ખસુખે પતિટ્ઠપેતિ, ભગવતો અધિપ્પાયઞ્ઞુનો અટ્ઠકથાચરિયાપિ અનેકેહિ કારણેહિ ભગવતો વચનસ્સ અત્થં પકાસેત્વા વિસુદ્ધકામાનં નયં દેન્તિ, તથા ટીકાચરિયાદયોપિ. એવં દિન્ને પન નયે યોનિસો મનસિ કાતું સક્કોન્તા પણ્ડિતા યથાનુસિટ્ઠં પટિપજ્જન્તિ, અસક્કોન્તા અઞ્ઞથા અત્થં ગહેત્વા ન યથાનુસિટ્ઠં પટિપજ્જન્તિ, તેસં દિટ્ઠાનુગતિં અનુગચ્છન્તા સિસ્સાદયોપિ તથેવ કરોન્તિ, તસ્મા ભગવતો વચનઞ્ચ પુબ્બેનાપરં સંસન્દિત્વા અટ્ઠકથાટીકાદિવચનઞ્ચ સમ્મા તુલયિત્વા તથતો ભગવતો અધિપ્પાયં ઞત્વા યથાનુસિટ્ઠં પટિપજ્જન્તેહિ ગરુકાપત્તિતો વુટ્ઠહનત્થં યોગો કરણીયો.
Idāni saṅghādisesāpatti yasmā sāvasesagarukāpatti hoti satekicchā, tasmā yathā nāma rogāturo puggalo kiñci attano hitasukhakāraṇaṃ kātuṃ na sakkoti, tamenaṃ kāruṇiko tikicchako karuṇāsañcodito tikicchaṃ katvā gelaññato vuṭṭhāpetvā hitasukhaṃ janeti, evaṃ saṅghādisesāpattisamaṅgī puggalo āṇāvītikkamantarāyikabhāvato saggamokkhamaggaṃ sodhetuṃ na sakkoti, tamenaṃ mahākāruṇiko bhagavā mahākaruṇāya sañcoditamānaso anekehi nayehi āpattito vuṭṭhānaṃ katvā saggamokkhasukhe patiṭṭhapeti, bhagavato adhippāyaññuno aṭṭhakathācariyāpi anekehi kāraṇehi bhagavato vacanassa atthaṃ pakāsetvā visuddhakāmānaṃ nayaṃ denti, tathā ṭīkācariyādayopi. Evaṃ dinne pana naye yoniso manasi kātuṃ sakkontā paṇḍitā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjanti, asakkontā aññathā atthaṃ gahetvā na yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjanti, tesaṃ diṭṭhānugatiṃ anugacchantā sissādayopi tatheva karonti, tasmā bhagavato vacanañca pubbenāparaṃ saṃsanditvā aṭṭhakathāṭīkādivacanañca sammā tulayitvā tathato bhagavato adhippāyaṃ ñatvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjantehi garukāpattito vuṭṭhahanatthaṃ yogo karaṇīyo.
તસ્મા યદા ભિક્ખૂ આગચ્છન્તિ વિનયધરસ્સ સન્તિકં ‘‘ગરુકાપત્તિવુટ્ઠાનં કરિસ્સામા’’તિ, તદા વિનયધરેન ‘‘ત્વં કતરાપત્તિં આપન્નો’’તિ પુચ્છિતબ્બો. ‘‘સઙ્ઘાદિસેસં આપન્નો’’તિ વુત્તે ‘‘કતરસઙ્ઘાદિસેસ’’ન્તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમં નામા’’તિ વુત્તે સુક્કવિસ્સટ્ઠિયં મોચેતુકામચેતના, ઉપક્કમો, મુચ્ચનન્તિ તીણિ અઙ્ગાનિ. કાયસંસગ્ગે મનુસ્સિત્થી, ઇત્થિસઞ્ઞિતા, કાયસંસગ્ગરાગો, તેન રાગેન વાયામો, હત્થગ્ગાહાદિસમાપજ્જનન્તિ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ. દુટ્ઠુલ્લવાચાયં મનુસ્સિત્થી, ઇત્થિસઞ્ઞિતા, દુટ્ઠુલ્લવાચસ્સાદરાગો, તેન રાગેન ઓભાસનં, તઙ્ખણવિજાનનન્તિ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ. અત્તકામે મનુસ્સિત્થી, ઇત્થિસઞ્ઞિતા, અત્તકામપારિચરિયાય રાગો, તેન રાગેન વણ્ણભણનં, તઙ્ખણવિજાનનન્તિ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ. સઞ્ચરિત્તે યેસુ સઞ્ચરિત્તં સમાપજ્જતિ, તેસં મનુસ્સજાતિકતા , નાલંવચનીયતા, પટિગ્ગણ્હનવીમંસનપચ્ચાહરણાનીતિ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ. કુટિકારે ઉલ્લિત્તાદીનં અઞ્ઞતરતા, હેટ્ઠિમપમાણસમ્ભવો, અદેસિતવત્થુકતા, પમાણાતિક્કન્તતા, અત્તુદ્દેસિકતા, વાસાગારતા, લેપઘટનાતિ સત્ત પમાણયુત્તાદીસુ છધા અઙ્ગાનિ. વિહારકારે તાનિયેવ છ અઙ્ગાનિ. દુટ્ઠદોસે યં ચોદેતિ, તસ્સ ઉપસમ્પન્નોતિ સઙ્ખ્યુપગમનં, તસ્મિં સુદ્ધસઞ્ઞિતા, યેન પારાજિકેન ચોદેતિ , તસ્સ દિટ્ઠાદિવસેન અમૂલકતા, ચાવનાધિપ્પાયેન સમ્મુખાચોદના, તસ્સ તઙ્ખણવિજાનનન્તિ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ. અઞ્ઞભાગિયે અઞ્ઞભાગિયસ્સ અધિકરણસ્સ કઞ્ચિદેસં લેસમત્તં ઉપાદિયનતા, પુરિમાનિ પઞ્ચાતિ છ અઙ્ગાનિ. સઙ્ઘભેદે ભેદાય પરક્કમનં, ધમ્મકમ્મેન સમનુભાસનં, કમ્મવાચાપરિયોસાનં, અપ્પટિનિસ્સજ્જનન્તિ ચત્તારિ અઙ્ગાનિ. ભેદાનુવત્તકે અઙ્ગેસુ યથા તત્થ પરક્કમનં, એવં ઇધ અનુવત્તનન્તિ ચત્તારિ અઙ્ગાનિ. દુબ્બચે અઙ્ગેસુ યથા તત્થ પરક્કમનં, એવં ઇધ અવચનીયકરણતાતિ ચત્તારિ અઙ્ગાનિ. કુલદૂસકે અઙ્ગેસુ યથા તત્થ પરક્કમનં, એવં ઇધ છન્દાદીહિ પાપનન્તિ ચત્તારિ અઙ્ગાનિ. ઇતિ ઇમાનિ અઙ્ગાનિ સોધેત્વા સચે અઙ્ગપારિપૂરી હોતિ, ‘‘સઙ્ઘાદિસેસો’’તિ વત્તબ્બો. નો ચે, ‘‘નાયં સઙ્ઘાદિસેસો, થુલ્લચ્ચયાદીસુ અઞ્ઞતરાપત્તી’’તિ વત્વા ‘‘નાયં વુટ્ઠાનગામિની, દેસનાગામિની અયં આપત્તિ, તસ્મા પતિરૂપસ્સ ભિક્ખુસ્સ સન્તિકે દેસેહી’’તિ વત્વા દેસાપેતબ્બો.
Tasmā yadā bhikkhū āgacchanti vinayadharassa santikaṃ ‘‘garukāpattivuṭṭhānaṃ karissāmā’’ti, tadā vinayadharena ‘‘tvaṃ katarāpattiṃ āpanno’’ti pucchitabbo. ‘‘Saṅghādisesaṃ āpanno’’ti vutte ‘‘katarasaṅghādisesa’’nti pucchitvā ‘‘imaṃ nāmā’’ti vutte sukkavissaṭṭhiyaṃ mocetukāmacetanā, upakkamo, muccananti tīṇi aṅgāni. Kāyasaṃsagge manussitthī, itthisaññitā, kāyasaṃsaggarāgo, tena rāgena vāyāmo, hatthaggāhādisamāpajjananti pañca aṅgāni. Duṭṭhullavācāyaṃ manussitthī, itthisaññitā, duṭṭhullavācassādarāgo, tena rāgena obhāsanaṃ, taṅkhaṇavijānananti pañca aṅgāni. Attakāme manussitthī, itthisaññitā, attakāmapāricariyāya rāgo, tena rāgena vaṇṇabhaṇanaṃ, taṅkhaṇavijānananti pañca aṅgāni. Sañcaritte yesu sañcarittaṃ samāpajjati, tesaṃ manussajātikatā , nālaṃvacanīyatā, paṭiggaṇhanavīmaṃsanapaccāharaṇānīti pañca aṅgāni. Kuṭikāre ullittādīnaṃ aññataratā, heṭṭhimapamāṇasambhavo, adesitavatthukatā, pamāṇātikkantatā, attuddesikatā, vāsāgāratā, lepaghaṭanāti satta pamāṇayuttādīsu chadhā aṅgāni. Vihārakāre tāniyeva cha aṅgāni. Duṭṭhadose yaṃ codeti, tassa upasampannoti saṅkhyupagamanaṃ, tasmiṃ suddhasaññitā, yena pārājikena codeti , tassa diṭṭhādivasena amūlakatā, cāvanādhippāyena sammukhācodanā, tassa taṅkhaṇavijānananti pañca aṅgāni. Aññabhāgiye aññabhāgiyassa adhikaraṇassa kañcidesaṃ lesamattaṃ upādiyanatā, purimāni pañcāti cha aṅgāni. Saṅghabhede bhedāya parakkamanaṃ, dhammakammena samanubhāsanaṃ, kammavācāpariyosānaṃ, appaṭinissajjananti cattāri aṅgāni. Bhedānuvattake aṅgesu yathā tattha parakkamanaṃ, evaṃ idha anuvattananti cattāri aṅgāni. Dubbace aṅgesu yathā tattha parakkamanaṃ, evaṃ idha avacanīyakaraṇatāti cattāri aṅgāni. Kuladūsake aṅgesu yathā tattha parakkamanaṃ, evaṃ idha chandādīhi pāpananti cattāri aṅgāni. Iti imāni aṅgāni sodhetvā sace aṅgapāripūrī hoti, ‘‘saṅghādiseso’’ti vattabbo. No ce, ‘‘nāyaṃ saṅghādiseso, thullaccayādīsu aññatarāpattī’’ti vatvā ‘‘nāyaṃ vuṭṭhānagāminī, desanāgāminī ayaṃ āpatti, tasmā patirūpassa bhikkhussa santike desehī’’ti vatvā desāpetabbo.
અથ પન અનાપત્તિચ્છાયા પઞ્ઞાયતિ, ‘‘અનાપત્તી’’તિ વત્વા ઉય્યોજેતબ્બા. સચે પન સઙ્ઘાદિસેસચ્છાયા પઞ્ઞાયતિ, ‘‘ત્વં ઇમં આપત્તિં આપજ્જિત્વા છાદેસિ, ન છાદેસી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ન છાદેમી’’તિ વુત્તે ‘‘તેન હિ ત્વં ન પરિવાસારહો, માનત્તારહોવ હોતી’’તિ વત્તબ્બો. ‘‘છાદેમી’’તિ પન વુત્તે ‘‘દસસુ આકારેસુ અઞ્ઞતરકારણેન છાદેસિ, ઉદાહુ અઞ્ઞકારણેના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘દસસુ અઞ્ઞતરકારણેના’’તિ વુત્તે ‘‘એવમ્પિ માનત્તારહો હોતિ, ન પરિવાસારહો’’તિ વત્તબ્બો. અથ ‘‘અઞ્ઞકારણેના’’તિ વદતિ, એવં સન્તેપિ ‘‘ત્વં આપત્તિઆપન્નભાવં જાનન્તો પટિચ્છાદેસિ, ઉદાહુ અજાનન્તો’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘અજાનન્તો પટિચ્છાદેમી’’તિ વુત્તે ચ ‘‘આપત્તિઆપન્નભાવં સરન્તો પટિચ્છાદેસિ, ઉદાહુ વિસરિત્વા પટિચ્છાદેસી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘વિસરિત્વા પટિચ્છાદેમી’’તિ વુત્તે ચ ‘‘આપત્તિઆપન્નભાવે વેમતિકો હુત્વા પટિચ્છાદેસિ, ઉદાહુ નિબ્બેમતિકો હુત્વા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘વેમતિકો હુત્વા’’તિ વુત્તે ચ ‘‘ન ત્વં પરિવાસારહો, માનત્તારહોવ હોતી’’તિ વત્તબ્બો.
Atha pana anāpatticchāyā paññāyati, ‘‘anāpattī’’ti vatvā uyyojetabbā. Sace pana saṅghādisesacchāyā paññāyati, ‘‘tvaṃ imaṃ āpattiṃ āpajjitvā chādesi, na chādesī’’ti pucchitvā ‘‘na chādemī’’ti vutte ‘‘tena hi tvaṃ na parivāsāraho, mānattārahova hotī’’ti vattabbo. ‘‘Chādemī’’ti pana vutte ‘‘dasasu ākāresu aññatarakāraṇena chādesi, udāhu aññakāraṇenā’’ti pucchitvā ‘‘dasasu aññatarakāraṇenā’’ti vutte ‘‘evampi mānattāraho hoti, na parivāsāraho’’ti vattabbo. Atha ‘‘aññakāraṇenā’’ti vadati, evaṃ santepi ‘‘tvaṃ āpattiāpannabhāvaṃ jānanto paṭicchādesi, udāhu ajānanto’’ti pucchitvā ‘‘ajānanto paṭicchādemī’’ti vutte ca ‘‘āpattiāpannabhāvaṃ saranto paṭicchādesi, udāhu visaritvā paṭicchādesī’’ti pucchitvā ‘‘visaritvā paṭicchādemī’’ti vutte ca ‘‘āpattiāpannabhāve vematiko hutvā paṭicchādesi, udāhu nibbematiko hutvā’’ti pucchitvā ‘‘vematiko hutvā’’ti vutte ca ‘‘na tvaṃ parivāsāraho, mānattārahova hotī’’ti vattabbo.
અથ ‘‘જાનન્તો પટિચ્છાદેમી’’તિ વુત્તે ચ ‘‘સરન્તો પટિચ્છાદેમી’’તિ વુત્તે ચ ‘‘નિબ્બેમતિકો હુત્વા પટિચ્છાદેમી’’તિ વુત્તે ચ ‘‘ત્વં પરિવાસારહો’’તિ વત્તબ્બો. વુત્તઞ્હેતં સમુચ્ચયક્ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૧૪૪) ‘‘સો એવં વદતિ ‘યાયં, આવુસો, આપત્તિ જાનપટિચ્છન્ના, ધમ્મિકં તસ્સા આપત્તિયા પરિવાસદાનં, ધમ્મત્તા રુહતિ. યા ચ ખ્વાયં, આવુસો, આપત્તિ અજાનપ્પટિચ્છન્ના, અધમ્મિકં તસ્સા આપત્તિયા પરિવાસદાનં, અધમ્મત્તા ન રુહતિ. એકિસ્સા, આવુસો, આપત્તિયા ભિક્ખુ માનત્તારહો’’’તિ ચ, ‘‘સો એવં વદતિ ‘યાયં આપત્તિ સરમાનપટિચ્છન્ના, ધમ્મિકં તસ્સા આપત્તિયા પરિવાસદાનં, ધમ્મત્તા રુહતિ. યા ચ ખ્વાયં આપત્તિ અસરમાનપટિચ્છન્ના, અધમ્મિકં તસ્સા આપત્તિયા પરિવાસદાનં, અધમ્મત્તા ન રુહતિ. એકિસ્સા, આવુસો, આપત્તિયા ભિક્ખુ માનત્તારહો’’’તિ ચ, ‘‘સો એવં વદતિ ‘યાયં, આવુસો, આપત્તિ નિબ્બેમતિકપટિચ્છન્ના, ધમ્મિકં તસ્સા આપત્તિયા પરિવાસદાનં, ધમ્મત્તા રુહતિ. યા ચ ખ્વાયં, આવુસો, આપત્તિ વેમતિકપટિચ્છન્ના, અધમ્મિકં તસ્સા આપત્તિયા પરિવાસદાનં, અધમ્મત્તા ન રુહતિ. એકિસ્સા, આવુસો, આપત્તિયા ભિક્ખુમાનત્તારહો’’’તિ ચ.
Atha ‘‘jānanto paṭicchādemī’’ti vutte ca ‘‘saranto paṭicchādemī’’ti vutte ca ‘‘nibbematiko hutvā paṭicchādemī’’ti vutte ca ‘‘tvaṃ parivāsāraho’’ti vattabbo. Vuttañhetaṃ samuccayakkhandhake (cūḷava. 144) ‘‘so evaṃ vadati ‘yāyaṃ, āvuso, āpatti jānapaṭicchannā, dhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, dhammattā ruhati. Yā ca khvāyaṃ, āvuso, āpatti ajānappaṭicchannā, adhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, adhammattā na ruhati. Ekissā, āvuso, āpattiyā bhikkhu mānattāraho’’’ti ca, ‘‘so evaṃ vadati ‘yāyaṃ āpatti saramānapaṭicchannā, dhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, dhammattā ruhati. Yā ca khvāyaṃ āpatti asaramānapaṭicchannā, adhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, adhammattā na ruhati. Ekissā, āvuso, āpattiyā bhikkhu mānattāraho’’’ti ca, ‘‘so evaṃ vadati ‘yāyaṃ, āvuso, āpatti nibbematikapaṭicchannā, dhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, dhammattā ruhati. Yā ca khvāyaṃ, āvuso, āpatti vematikapaṭicchannā, adhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, adhammattā na ruhati. Ekissā, āvuso, āpattiyā bhikkhumānattāraho’’’ti ca.
એવં પરિવાસારહભાવં પકાસેત્વા ‘‘અયં ભિક્ખુ પરિવાસારહો, તીસુ પરિવાસેસુ કતરપરિવાસારહો’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘ભિક્ખુ ત્વં કતિ આપત્તિયો છાદેસી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘એકં આપત્તિ’’ન્તિ વા ‘‘દ્વે તીણિ તતુત્તરિ વા આપત્તિયો છાદેમી’’તિ વા વુત્તે ‘‘કતીહં ત્વં આપત્તિં પટિચ્છાદેસી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘એકાહમેવાહં પટિચ્છાદેમી’’તિ વા ‘‘દ્વીહં તીહં તતુત્તરિ વા પટિચ્છાદેમી’’તિ વા વુત્તે ‘‘યાવતીહં પટિચ્છાદેસિ, તાવતીહં ત્વં પટિવસિસ્સસી’’તિ વત્તબ્બો. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા ‘‘યાવતીહં જાનં પટિચ્છાદેતિ, તાવતીહં તેન ભિક્ખુના અકામા પરિવત્થબ્બ’’ન્તિ. તતો ‘‘અયં ભિક્ખુ આપત્તિપરિયન્તં જાનાતિ, તસ્મા પટિચ્છન્નપરિવાસારહો’’તિ (પારા॰ ૪૪૨) ઞત્વા તદનુરૂપા કમ્મવાચા કાતબ્બા.
Evaṃ parivāsārahabhāvaṃ pakāsetvā ‘‘ayaṃ bhikkhu parivāsāraho, tīsu parivāsesu kataraparivāsāraho’’ti cintetvā ‘‘bhikkhu tvaṃ kati āpattiyo chādesī’’ti pucchitvā ‘‘ekaṃ āpatti’’nti vā ‘‘dve tīṇi tatuttari vā āpattiyo chādemī’’ti vā vutte ‘‘katīhaṃ tvaṃ āpattiṃ paṭicchādesī’’ti pucchitvā ‘‘ekāhamevāhaṃ paṭicchādemī’’ti vā ‘‘dvīhaṃ tīhaṃ tatuttari vā paṭicchādemī’’ti vā vutte ‘‘yāvatīhaṃ paṭicchādesi, tāvatīhaṃ tvaṃ paṭivasissasī’’ti vattabbo. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘yāvatīhaṃ jānaṃ paṭicchādeti, tāvatīhaṃ tena bhikkhunā akāmā parivatthabba’’nti. Tato ‘‘ayaṃ bhikkhu āpattipariyantaṃ jānāti, tasmā paṭicchannaparivāsāraho’’ti (pārā. 442) ñatvā tadanurūpā kammavācā kātabbā.
એત્થ ચ આપત્તિપરિયન્તપુચ્છનં કમ્મવાચાકરણત્થમેવ હોતિ, રત્તિપરિયન્તપુચ્છનં પન તદત્થઞ્ચેવ સુદ્ધન્તપરિવાસસ્સ અનનુરૂપભાવદસ્સનત્થઞ્ચ હોતિ. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (ચુળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) ‘‘સો દુવિધો ચૂળસુદ્ધન્તો મહાસુદ્ધન્તોતિ, દુવિધોપિ ચેસ રત્તિપરિચ્છેદં સકલં વા એકચ્ચં વા અજાનન્તસ્સ ચ અસરન્તસ્સ ચ તત્થ વેમતિકસ્સ ચ દાતબ્બો. આપત્તિપરિયન્તં પન ‘અહં એત્તકા આપત્તિયો આપન્નો’તિ જાનાતુ વા, મા વા, અકારણમેત’’ન્તિ. તતો તસ્સ ભિક્ખુનો નિસીદનટ્ઠાનં જાનિતબ્બં. દુવિધઞ્હિ નિસીદનટ્ઠાનં અનિક્ખિત્તવત્તેન નિસીદિતબ્બટ્ઠાનં, નિક્ખિત્તવત્તેન નિસીદિતબ્બટ્ઠાનન્તિ.
Ettha ca āpattipariyantapucchanaṃ kammavācākaraṇatthameva hoti, rattipariyantapucchanaṃ pana tadatthañceva suddhantaparivāsassa ananurūpabhāvadassanatthañca hoti. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (cuḷava. aṭṭha. 102) ‘‘so duvidho cūḷasuddhanto mahāsuddhantoti, duvidhopi cesa rattiparicchedaṃ sakalaṃ vā ekaccaṃ vā ajānantassa ca asarantassa ca tattha vematikassa ca dātabbo. Āpattipariyantaṃ pana ‘ahaṃ ettakā āpattiyo āpanno’ti jānātu vā, mā vā, akāraṇameta’’nti. Tato tassa bhikkhuno nisīdanaṭṭhānaṃ jānitabbaṃ. Duvidhañhi nisīdanaṭṭhānaṃ anikkhittavattena nisīditabbaṭṭhānaṃ, nikkhittavattena nisīditabbaṭṭhānanti.
તત્થ અપ્પભિક્ખુકે વિહારે સભાગભિક્ખૂનં વસનટ્ઠાને ઉપચારસીમાપરિચ્છિન્નો અન્તોવિહારો અનિક્ખિત્તવત્તેન નિસીદિતબ્બટ્ઠાનં હોતિ. ઉપચારસીમં અતિક્કમ્મ મહામગ્ગતો ઓક્કમ્મ ગુમ્બવતિપટિચ્છન્નટ્ઠાનં નિક્ખિત્તવત્તેન નિસીદિતબ્બટ્ઠાનં હોતિ. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) ‘‘સચે અપ્પભિક્ખુકો વિહારો હોતિ, સભાગા ભિક્ખૂ વસન્તિ, વત્તં અનિક્ખિપિત્વા વિહારેયેવ રત્તિપરિગ્ગહો કાતબ્બો. અથ ન સક્કા સોધેતું, વુત્તનયેનેવ વત્તં નિક્ખિપિત્વા પચ્ચૂસસમયે એકેન ભિક્ખુના સદ્ધિં માનત્તવણ્ણનાયં વુત્તનયેનેવ ઉપચારસીમં અતિક્કમિત્વા મહામગ્ગા ઓક્કમ્મ પટિચ્છન્નટ્ઠાને નિસીદિત્વા અન્તોઅરુણેયેવ વુત્તનયેનેવ વત્તં સમાદિયિત્વા તસ્સ ભિક્ખુનો પરિવાસો આરોચેતબ્બો’’તિ. ‘‘માનત્તવણ્ણનાયં વુત્તનયેનેવા’’તિ ચ ‘‘સચે અપ્પભિક્ખુકો વિહારો હોતિ, સભાગા ભિક્ખૂ વસન્તિ, વત્તં અનિક્ખિપિત્વા અન્તોવિહારેયેવ રત્તિયો ગણેતબ્બા. અથ ન સક્કા સોધેતું, વુત્તનયેનેવ વત્તં નિક્ખિપિત્વા પચ્ચૂસસમયે ચતૂહિ પઞ્ચહિ વા ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં પરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપતો, અપરિક્ખિત્તસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનતો દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વા મહામગ્ગતો ઓક્કમ્મ ગુમ્બેન વા વતિયા વા પટિચ્છન્નટ્ઠાને નિસીદિતબ્બ’’ન્તિ (વિ॰ સઙ્ગ॰ અટ્ઠ॰ ૨૩૮) ઇદં વચનં સન્ધાય વુત્તં.
Tattha appabhikkhuke vihāre sabhāgabhikkhūnaṃ vasanaṭṭhāne upacārasīmāparicchinno antovihāro anikkhittavattena nisīditabbaṭṭhānaṃ hoti. Upacārasīmaṃ atikkamma mahāmaggato okkamma gumbavatipaṭicchannaṭṭhānaṃ nikkhittavattena nisīditabbaṭṭhānaṃ hoti. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) ‘‘sace appabhikkhuko vihāro hoti, sabhāgā bhikkhū vasanti, vattaṃ anikkhipitvā vihāreyeva rattipariggaho kātabbo. Atha na sakkā sodhetuṃ, vuttanayeneva vattaṃ nikkhipitvā paccūsasamaye ekena bhikkhunā saddhiṃ mānattavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva upacārasīmaṃ atikkamitvā mahāmaggā okkamma paṭicchannaṭṭhāne nisīditvā antoaruṇeyeva vuttanayeneva vattaṃ samādiyitvā tassa bhikkhuno parivāso ārocetabbo’’ti. ‘‘Mānattavaṇṇanāyaṃ vuttanayenevā’’ti ca ‘‘sace appabhikkhuko vihāro hoti, sabhāgā bhikkhū vasanti, vattaṃ anikkhipitvā antovihāreyeva rattiyo gaṇetabbā. Atha na sakkā sodhetuṃ, vuttanayeneva vattaṃ nikkhipitvā paccūsasamaye catūhi pañcahi vā bhikkhūhi saddhiṃ parikkhittassa vihārassa parikkhepato, aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānato dve leḍḍupāte atikkamitvā mahāmaggato okkamma gumbena vā vatiyā vā paṭicchannaṭṭhāne nisīditabba’’nti (vi. saṅga. aṭṭha. 238) idaṃ vacanaṃ sandhāya vuttaṃ.
તત્થ અપ્પભિક્ખુકો વિહારો હોતીતિ ઇદં બહુભિક્ખુકે વિહારે અઞ્ઞે ભિક્ખૂ ગચ્છન્તિ, અઞ્ઞે ભિક્ખૂ આગચ્છન્તિ, તસ્મા રત્તિચ્છેદવત્તભેદકારણાનિ સોધેતું દુક્કરત્તા વુત્તં. વક્ખતિ હિ ‘‘અથ ન સક્કા સોધેતુ’’ન્તિ. સભાગા ભિક્ખૂ વસન્તીતિ ઇદં વિસભાગાનં વેરીભિક્ખૂનં સન્તિકે વત્તં આરોચેન્તો પકાસેતુકામો હોતિ , તસ્મા વુત્તં. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨; વિ॰ સઙ્ગ॰ અટ્ઠ॰ ૨૩૬) ‘‘તસ્મા અવેરિસભાગસ્સ સન્તિકે આરોચેતબ્બા. યો પન વિસભાગો હોતિ સુત્વા પકાસેતુકામો, એવરૂપસ્સ ઉપજ્ઝાયસ્સપિ સન્તિકે નારોચેતબ્બા’’તિ, તસ્મા વિસભાગાનં વસનટ્ઠાને વત્તં અસમાદિયિત્વા બહિયેવ કાતુમ્પિ વટ્ટતીતિ દટ્ઠબ્બં. વિહારેયેવાતિ અન્તોઉપચારસીમાયમેવ. વક્ખતિ હિ ‘‘અથ ન સક્કા…પે॰… ઉપચારસીમં અતિક્કમિત્વા’’તિ. રત્તિપરિગ્ગહો કાતબ્બોતિ રત્તિગણના કાતબ્બા. વુત્તઞ્હિ માનત્તવણ્ણનાયં ‘‘રત્તિયો ગણેતબ્બા’’તિ. અથ ન સક્કા સોધેતુન્તિ બહુભિક્ખુકત્તા વા વિહારસ્સ વિસભાગાનં વસનટ્ઠાનત્તા વા રત્તિચ્છેદવત્તાભેદકારણાનિપિ સોધેતું ન સક્કા. વત્તં નિક્ખિપિત્વાતિ પરિવાસવત્તં નિક્ખિપિત્વા. પચ્ચૂસસમયેતિ પચ્છિમયામકાલે અરુણોદયતો પુરેતરમેવ. તથા હિ વક્ખતિ ‘‘અન્તોઅરુણેયેવ વુત્તનયેન વત્તં સમાદિયિત્વા તસ્સ ભિક્ખુનો પરિવાસો આરોચેતબ્બો’’તિ. એકેન ભિક્ખુના સદ્ધિન્તિ વિપ્પવાસરત્તિચ્છેદવિમુચ્ચનત્થં વિના પકતત્તેન સભિક્ખુકઆવાસઅઅક્ખુકઅનાવાસગમનસઙ્ખાતવત્તભેદવિમુચ્ચનત્થઞ્ચ વુત્તં. તથા હિ વુત્તં ‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા અભિક્ખુકો અનાવાસો ગન્તબ્બો અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા’’તિ (ચૂળવ॰ ૭૬).
Tattha appabhikkhuko vihāro hotīti idaṃ bahubhikkhuke vihāre aññe bhikkhū gacchanti, aññe bhikkhū āgacchanti, tasmā ratticchedavattabhedakāraṇāni sodhetuṃ dukkarattā vuttaṃ. Vakkhati hi ‘‘atha na sakkā sodhetu’’nti. Sabhāgā bhikkhū vasantīti idaṃ visabhāgānaṃ verībhikkhūnaṃ santike vattaṃ ārocento pakāsetukāmo hoti , tasmā vuttaṃ. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102; vi. saṅga. aṭṭha. 236) ‘‘tasmā averisabhāgassa santike ārocetabbā. Yo pana visabhāgo hoti sutvā pakāsetukāmo, evarūpassa upajjhāyassapi santike nārocetabbā’’ti, tasmā visabhāgānaṃ vasanaṭṭhāne vattaṃ asamādiyitvā bahiyeva kātumpi vaṭṭatīti daṭṭhabbaṃ. Vihāreyevāti antoupacārasīmāyameva. Vakkhati hi ‘‘atha na sakkā…pe… upacārasīmaṃ atikkamitvā’’ti. Rattipariggaho kātabboti rattigaṇanā kātabbā. Vuttañhi mānattavaṇṇanāyaṃ ‘‘rattiyo gaṇetabbā’’ti. Atha na sakkā sodhetunti bahubhikkhukattā vā vihārassa visabhāgānaṃ vasanaṭṭhānattā vā ratticchedavattābhedakāraṇānipi sodhetuṃ na sakkā. Vattaṃ nikkhipitvāti parivāsavattaṃ nikkhipitvā. Paccūsasamayeti pacchimayāmakāle aruṇodayato puretarameva. Tathā hi vakkhati ‘‘antoaruṇeyeva vuttanayena vattaṃ samādiyitvā tassa bhikkhuno parivāso ārocetabbo’’ti. Ekena bhikkhunā saddhinti vippavāsaratticchedavimuccanatthaṃ vinā pakatattena sabhikkhukaāvāsaaakkhukaanāvāsagamanasaṅkhātavattabhedavimuccanatthañca vuttaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā sabhikkhukā āvāsā abhikkhuko anāvāso gantabbo aññatra pakatattena aññatra antarāyā’’ti (cūḷava. 76).
માનત્તવણ્ણનાયં વુત્તનયેનાતિ ‘‘પરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપતો, અપરિક્ખિત્તસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનતો દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વા’’તિ વુત્તનયેન. યદિ એવં વિસમમિદં નયદસ્સનં, પરિક્ખેપપરિક્ખેપારહટ્ઠાને એવ હિ ઉપચારસીમા હોતિ, કસ્મા તત્થ ઉપચારસીમતો દ્વેલેડ્ડુપાતાતિક્કમો વુત્તો, ઇધ પન ઉપચારસીમાતિક્કમો એવાતિ ? સચ્ચં, તથાપિ વિહારે ભિક્ખૂનં સજ્ઝાયાદિસદ્દસવનસબ્ભાવતો સુવિદૂરાતિક્કમો વુત્તો, ઇધ પન ઉપચારસીમતો અતિક્કમમત્તોપિ અતિક્કમોયેવાતિ કત્વા વુત્તો. બુદ્ધમતઞ્ઞુનો હિ અટ્ઠકથાચરિયા. તથા હિ વુત્તં વજિરબુદ્ધિટીકાયં (વજિર॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૯૭) ‘‘પરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપતોતિઆદિ કિઞ્ચાપિ પાળિયં નત્થિ, અથ ખો અટ્ઠકથાચરિયાનં વચનેન તથા એવ પટિપજ્જિતબ્બન્તિ ચ વુત્ત’’ન્તિ.
Mānattavaṇṇanāyaṃ vuttanayenāti ‘‘parikkhittassa vihārassa parikkhepato, aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānato dve leḍḍupāte atikkamitvā’’ti vuttanayena. Yadi evaṃ visamamidaṃ nayadassanaṃ, parikkhepaparikkhepārahaṭṭhāne eva hi upacārasīmā hoti, kasmā tattha upacārasīmato dveleḍḍupātātikkamo vutto, idha pana upacārasīmātikkamo evāti ? Saccaṃ, tathāpi vihāre bhikkhūnaṃ sajjhāyādisaddasavanasabbhāvato suvidūrātikkamo vutto, idha pana upacārasīmato atikkamamattopi atikkamoyevāti katvā vutto. Buddhamataññuno hi aṭṭhakathācariyā. Tathā hi vuttaṃ vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavagga 97) ‘‘parikkhittassa vihārassa parikkhepatotiādi kiñcāpi pāḷiyaṃ natthi, atha kho aṭṭhakathācariyānaṃ vacanena tathā eva paṭipajjitabbanti ca vutta’’nti.
માનત્તવણ્ણનાયં ચતૂહિ પઞ્ચહિ વા ભિક્ખૂહિ સદ્ધિન્તિ ઇદં પન ઊનેગણેચરણરત્તિચ્છેદવિમુચ્ચનત્થં વુત્તં. દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વાતિઆદિ અઞ્ઞેસં ભિક્ખૂનં સવનૂપચારદસ્સનૂપચારવિજહનત્થં વુત્તં. તેનેવાહ ટીકાચરિયો ‘‘દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વાતિ ઇદં વિહારે ભિક્ખૂનં સજ્ઝાયાદિસદ્દસવનૂપચારવિજહનત્થં વુત્તં, ‘મહામગ્ગતો ઓક્કમ્માતિ ઇદં મગ્ગપટિપન્નાનં ભિક્ખૂનં સવનૂપચારવિજહનત્થં, ગુમ્બેન વાતિઆદિ દસ્સનૂપચારવિજહનત્થ’’ન્તિ. તસ્મા યથાવુત્તં દુવિધં ઠાનં પરિવસન્તમાનત્તચારિકભિક્ખૂહિ નિસીદિતબ્બટ્ઠાનં હોતિ. તેસુ ચ યદિ અન્તોવિહારેયેવ નિસીદિત્વા પરિવસતિ, ઉપચારસીમગતાનં સબ્બેસં ભિક્ખૂનં આરોચેતબ્બં હોતિ. અથ બહિઉપચારસીમાયં, દિટ્ઠરૂપાનં સુતસદ્દાનં આરોચેતબ્બં. અદિટ્ઠઅસુતાનમ્પિ અન્તોદ્વાદસહત્થગતાનં આરોચેતબ્બમેવ. વુત્તઞ્હિ વજિરબુદ્ધિટીકાયં ‘‘વત્તં નિક્ખિપિત્વા વસન્તસ્સ ઉપચારસીમગતાનં સબ્બેસં આરોચનકિચ્ચં નત્થિ, દિટ્ઠરૂપાનં સુતસદ્દાનં આરોચેતબ્બં. અદિટ્ઠઅસ્સુતાનમ્પિ અન્તોદ્વાદસહત્થગતાનં આરોચેતબ્બં. ઇદં વત્તં નિક્ખિપિત્વા વસન્તસ્સ લક્ખણન્તિ વુત્ત’’ન્તિ. ઇદઞ્ચ વત્તં અનિક્ખિપિત્વા વસન્તસ્સ અન્તોવિહારેયેવ રત્તિપરિગ્ગહસ્સ ચ નિક્ખિપિત્વા વસન્તસ્સ ઉપચારસીમં અતિક્કમિત્વા વત્તસમાદાનસ્સ ચ અટ્ઠકથાયં વુત્તત્તા વુત્તં. ઉપચારો પન અન્તોસીમાય ઠિતાનં સકલઉપચારસીમા હોતિ, બહિઉપચારસીમાય ઠિતાનં દ્વાદસહત્થમત્તં. તેનેવ હિ ઉદ્દેસભત્તાદિસઙ્ઘલાભો યદિ અન્તોસીમાય ઉપ્પજ્જતિ, સીમટ્ઠકસઙ્ઘસ્સ હોતિ. યદિ બહિસીમાયં, દ્વાદસહત્થબ્ભન્તરે પત્તભિક્ખૂનં, તસ્મા ઉપચારવસેનપિ એસ અત્થો વિઞ્ઞાયતિ. તથા હિ વુત્તં વજિરબુદ્ધિટીકાયં (વજિર॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૯૭) ‘‘અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વાતિ દ્વાદસહત્થે ઉપચારે સલ્લક્ખેત્વા અનિક્ખિત્તવત્તાનં ઉપચારસીમાય આગતભાવં સલ્લક્ખેત્વા સહવાસાદિકં વેદિતબ્બન્તિ ચ વુત્ત’’ન્તિ.
Mānattavaṇṇanāyaṃ catūhi pañcahi vā bhikkhūhi saddhinti idaṃ pana ūnegaṇecaraṇaratticchedavimuccanatthaṃ vuttaṃ. Dve leḍḍupāte atikkamitvātiādi aññesaṃ bhikkhūnaṃ savanūpacāradassanūpacāravijahanatthaṃ vuttaṃ. Tenevāha ṭīkācariyo ‘‘dve leḍḍupāte atikkamitvāti idaṃ vihāre bhikkhūnaṃ sajjhāyādisaddasavanūpacāravijahanatthaṃ vuttaṃ, ‘mahāmaggato okkammāti idaṃ maggapaṭipannānaṃ bhikkhūnaṃ savanūpacāravijahanatthaṃ, gumbena vātiādi dassanūpacāravijahanattha’’nti. Tasmā yathāvuttaṃ duvidhaṃ ṭhānaṃ parivasantamānattacārikabhikkhūhi nisīditabbaṭṭhānaṃ hoti. Tesu ca yadi antovihāreyeva nisīditvā parivasati, upacārasīmagatānaṃ sabbesaṃ bhikkhūnaṃ ārocetabbaṃ hoti. Atha bahiupacārasīmāyaṃ, diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃ ārocetabbaṃ. Adiṭṭhaasutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabbameva. Vuttañhi vajirabuddhiṭīkāyaṃ ‘‘vattaṃ nikkhipitvā vasantassa upacārasīmagatānaṃ sabbesaṃ ārocanakiccaṃ natthi, diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃ ārocetabbaṃ. Adiṭṭhaassutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabbaṃ. Idaṃ vattaṃ nikkhipitvā vasantassa lakkhaṇanti vutta’’nti. Idañca vattaṃ anikkhipitvā vasantassa antovihāreyeva rattipariggahassa ca nikkhipitvā vasantassa upacārasīmaṃ atikkamitvā vattasamādānassa ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā vuttaṃ. Upacāro pana antosīmāya ṭhitānaṃ sakalaupacārasīmā hoti, bahiupacārasīmāya ṭhitānaṃ dvādasahatthamattaṃ. Teneva hi uddesabhattādisaṅghalābho yadi antosīmāya uppajjati, sīmaṭṭhakasaṅghassa hoti. Yadi bahisīmāyaṃ, dvādasahatthabbhantare pattabhikkhūnaṃ, tasmā upacāravasenapi esa attho viññāyati. Tathā hi vuttaṃ vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavagga 97) ‘‘atthibhāvaṃ sallakkhetvāti dvādasahatthe upacāre sallakkhetvā anikkhittavattānaṃ upacārasīmāya āgatabhāvaṃ sallakkhetvā sahavāsādikaṃ veditabbanti ca vutta’’nti.
એવં અનિક્ખિત્તવત્તાનં હુત્વા પરિવસન્તાનં અન્તોવિહારેયેવ વસનસ્સ, નિક્ખિત્તવત્તાનં હુત્વા પરિવસન્તાનં વિહારતો બહિ દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વા વસનસ્સ ચ અટ્ઠકથાદીસુ પકરણેસુ આગતત્તા તથાગતનયો પકરણાગતનયો હોતિ. ઇદાનિ પન આચરિયા અનિક્ખિત્તવત્તસ્સ ચ રત્તિચ્છેદવત્તભેદદોસે પરિહરિતું અતિદુક્કરત્તા, નિક્ખિત્તવત્તસ્સ ચ દેવસિકં પચ્ચૂસસમયે બહિસીમગમનસ્સ દુક્ખત્તા, વાળસરીસપાદિપરિસયસ્સ ચ આસઙ્કિતબ્બભાવતો રત્તિચ્છેદવત્તભેદપરિહરણવસેન લક્ખણપારિપૂરિમેવ મનસિ કરોન્તા નિક્ખિત્તવત્તાપિ સમાના અન્તોવિહારેયેવ પરિવાસવસનઞ્ચ માનત્તચરણઞ્ચ કરોન્તિ.
Evaṃ anikkhittavattānaṃ hutvā parivasantānaṃ antovihāreyeva vasanassa, nikkhittavattānaṃ hutvā parivasantānaṃ vihārato bahi dve leḍḍupāte atikkamitvā vasanassa ca aṭṭhakathādīsu pakaraṇesu āgatattā tathāgatanayo pakaraṇāgatanayo hoti. Idāni pana ācariyā anikkhittavattassa ca ratticchedavattabhedadose pariharituṃ atidukkarattā, nikkhittavattassa ca devasikaṃ paccūsasamaye bahisīmagamanassa dukkhattā, vāḷasarīsapādiparisayassa ca āsaṅkitabbabhāvato ratticchedavattabhedapariharaṇavasena lakkhaṇapāripūrimeva manasi karontā nikkhittavattāpi samānā antovihāreyeva parivāsavasanañca mānattacaraṇañca karonti.
એકચ્ચે આચરિયા બહિઉપચારસીમાયં પતિરૂપટ્ઠાને પકતત્તાનં ભિક્ખૂનં વસનસાલં કારાપેત્વા પારિવાસિકભિક્ખૂનં નિપજ્જનમઞ્ચં સબ્બતો છન્નપરિચ્છિન્નં સદ્વારબન્ધનં સુગુત્તં કારાપેત્વા તં પદેસં વતિયા પરિક્ખિપાપેત્વા સાયન્હસમયે તત્થ ગન્ત્વા ઉપટ્ઠાકસામણેરાદયો નિવત્તાપેત્વા પુરિમયામે વા મજ્ઝિમયામે વા સમન્તતો સદ્દછિજ્જનકાલે પકતત્તભિક્ખૂ સાલાયં નિપજ્જાપેત્વા પારિવાસિકભિક્ખૂ વત્તં સમાદાપેત્વા આરોચાપેત્વા અત્તનો અત્તનો મઞ્ચકેસુ નિપજ્જાપેત્વા પચ્છિમયામકાલે ઉટ્ઠાપેત્વા અરુણે ઉટ્ઠિતે આરોચાપેત્વા વત્તં નિક્ખિપાપેન્તિ. એસ નયો પકરણેસુ અનાગતત્તા આચરિયાનં મતેન કતત્તા આચરિયનયો નામ. એસ નયોપિ યથારુતતો પકરણેસુ અનાગતોપિ પકરણાનુલોમવસેન રત્તિચ્છેદવત્તભેદદોસે પરિહરિત્વા લજ્જિપેસલેહિ બહુસ્સુતેહિ સિક્ખાકામેહિ વિનયે પકતઞ્ઞૂહિ વિચારિતો સમાનો સુન્દરો પસત્થોવ હોતિ, તસ્મા ‘‘અનુલોમનયો’’તિપિ વત્તું વટ્ટતિ.
Ekacce ācariyā bahiupacārasīmāyaṃ patirūpaṭṭhāne pakatattānaṃ bhikkhūnaṃ vasanasālaṃ kārāpetvā pārivāsikabhikkhūnaṃ nipajjanamañcaṃ sabbato channaparicchinnaṃ sadvārabandhanaṃ suguttaṃ kārāpetvā taṃ padesaṃ vatiyā parikkhipāpetvā sāyanhasamaye tattha gantvā upaṭṭhākasāmaṇerādayo nivattāpetvā purimayāme vā majjhimayāme vā samantato saddachijjanakāle pakatattabhikkhū sālāyaṃ nipajjāpetvā pārivāsikabhikkhū vattaṃ samādāpetvā ārocāpetvā attano attano mañcakesu nipajjāpetvā pacchimayāmakāle uṭṭhāpetvā aruṇe uṭṭhite ārocāpetvā vattaṃ nikkhipāpenti. Esa nayo pakaraṇesu anāgatattā ācariyānaṃ matena katattā ācariyanayo nāma. Esa nayopi yathārutato pakaraṇesu anāgatopi pakaraṇānulomavasena ratticchedavattabhedadose pariharitvā lajjipesalehi bahussutehi sikkhākāmehi vinaye pakataññūhi vicārito samāno sundaro pasatthova hoti, tasmā ‘‘anulomanayo’’tipi vattuṃ vaṭṭati.
નનુ ચ અનિક્ખિત્તવત્તાનંયેવ અન્તોવિહારે વસનં અટ્ઠકથાયં વુત્તં, અથ કસ્મા નિક્ખિત્તવત્તાપિ સમાના વસન્તીતિ? સચ્ચં, તત્થ પન અપ્પભિક્ખુકત્તા સભાગભિક્ખૂનં વસનટ્ઠાનત્તા ચ રત્તિચ્છેદવત્તભેદદોસે ચ પરિહરિતું સક્કુણેય્યભાવતો સકલરત્તિન્દિવમ્પિ વત્તં અનિક્ખિપિત્વા વસનં વુત્તં, ઇધ પન તથા અસક્કુણેય્યભાવતો દિવા વત્તં નિક્ખિપિત્વા રત્તિયં સમાદિયન્તો આગન્તુકાનં અનાગમનકાલભાવતો, સદ્દછિજ્જનકાલભાવતો ચ રત્તિચ્છેદાદિદોસે પરિહરિતું સક્કુણેય્યત્તા તદનુલોમોયેવ હોતીતિ મન્ત્વા આચરિયા એવં કરોન્તીતિ દટ્ઠબ્બં.
Nanu ca anikkhittavattānaṃyeva antovihāre vasanaṃ aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, atha kasmā nikkhittavattāpi samānā vasantīti? Saccaṃ, tattha pana appabhikkhukattā sabhāgabhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānattā ca ratticchedavattabhedadose ca pariharituṃ sakkuṇeyyabhāvato sakalarattindivampi vattaṃ anikkhipitvā vasanaṃ vuttaṃ, idha pana tathā asakkuṇeyyabhāvato divā vattaṃ nikkhipitvā rattiyaṃ samādiyanto āgantukānaṃ anāgamanakālabhāvato, saddachijjanakālabhāvato ca ratticchedādidose pariharituṃ sakkuṇeyyattā tadanulomoyeva hotīti mantvā ācariyā evaṃ karontīti daṭṭhabbaṃ.
એવં હોતુ, બહિઉપચારસીમાય વસન્તાનં પટિચ્છન્નટ્ઠાને નિસીદનમેવ અટ્ઠકથાયં વુત્તં, ન પકતત્તસાલાકરણમઞ્ચકરણાદીનિ, અથ કસ્મા એતાનિ કરોન્તીતિ? સચ્ચં, તથાપિ પકતત્તસાલાકરણં પારિવાસિકાનં ભિક્ખૂનં પકતત્તેહિ ભિક્ખૂહિ વિપ્પવાસરત્તિચ્છેદવત્તભેદદોસપરિહરણત્થં, તં ‘‘તયો ખો, ઉપાલિ, પારિવાસિકસ્સ ભિક્ખુનો રત્તિચ્છેદા સહવાસો, વિપ્પવાસો, અનારોચના’’તિ વુત્તપાઠં (ચૂળવ॰ ૮૩) અનુલોમેતિ. મઞ્ચકરણં સહવાસરત્તિચ્છેદવત્તભેદદોસપરિહરણત્થં, તં ‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના પકતત્તેન ભિક્ખુના સદ્ધિં એકચ્છન્ને આવાસે વત્થબ્બં, ન એકચ્છન્ને અનાવાસે વત્થબ્બં, ન એકચ્છન્ને આવાસે વા અનાવાસે વા વત્થબ્બ’’ન્તિ વુત્તપાઠઞ્ચ (ચૂળવ॰ ૮૧) યથાવુત્તપાઠઞ્ચ અનુલોમેતિ. આદિ-સદ્દેન સાયન્હસમયે ગમનાદીનિ સઙ્ગણ્હાતિ. તેસુ અટ્ઠકથાયં પચ્ચૂસસમયે ગમને એવ વુત્તેપિ સાયન્હસમયે ગમનં રત્તિગમનસ્સ બહુપરિસ્સયત્તા પરિસ્સયવિનોદનત્થં, તં ‘‘અન્તરાયતો પરિમુચ્ચનત્થાય ગન્તબ્બમેવા’’તિ વુત્તં અટ્ઠકથાપાઠં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૭૬) અનુલોમેતિ. ઉપટ્ઠાકસામણેરાદીનં નિવત્તાપનં અનુપસમ્પન્નેન સહસેય્યસઙ્કાનિવત્તનત્થં, તં ‘‘યો પન ભિક્ખુ અનુપસમ્પન્નેન સહસેય્યં કપ્પેય્ય, પાચિત્તિય’’ન્તિ વુત્તં માતિકાપાઠં (પાચિ॰ ૪૯) અનુલોમેતિ. પુરિમયામે વા મજ્ઝિમયામે વા સમન્તતો સદ્દછિજ્જનકાલે પકતત્તભિક્ખૂ સાલાયં નિપજ્જાપેત્વા પારિવાસિકભિક્ખૂનં વત્તસમાદાપનં અઞ્ઞભિક્ખૂનં સદ્દસવનવિવજ્જનત્થં, તં અનારોચનરત્તિચ્છેદદોસપરિહરણત્થં, તં યથાવુત્તરત્તિચ્છેદપાઠં અનુલોમેતિ.
Evaṃ hotu, bahiupacārasīmāya vasantānaṃ paṭicchannaṭṭhāne nisīdanameva aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, na pakatattasālākaraṇamañcakaraṇādīni, atha kasmā etāni karontīti? Saccaṃ, tathāpi pakatattasālākaraṇaṃ pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ pakatattehi bhikkhūhi vippavāsaratticchedavattabhedadosapariharaṇatthaṃ, taṃ ‘‘tayo kho, upāli, pārivāsikassa bhikkhuno ratticchedā sahavāso, vippavāso, anārocanā’’ti vuttapāṭhaṃ (cūḷava. 83) anulometi. Mañcakaraṇaṃ sahavāsaratticchedavattabhedadosapariharaṇatthaṃ, taṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pakatattena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne āvāse vatthabbaṃ, na ekacchanne anāvāse vatthabbaṃ, na ekacchanne āvāse vā anāvāse vā vatthabba’’nti vuttapāṭhañca (cūḷava. 81) yathāvuttapāṭhañca anulometi. Ādi-saddena sāyanhasamaye gamanādīni saṅgaṇhāti. Tesu aṭṭhakathāyaṃ paccūsasamaye gamane eva vuttepi sāyanhasamaye gamanaṃ rattigamanassa bahuparissayattā parissayavinodanatthaṃ, taṃ ‘‘antarāyato parimuccanatthāya gantabbamevā’’ti vuttaṃ aṭṭhakathāpāṭhaṃ (cūḷava. aṭṭha. 76) anulometi. Upaṭṭhākasāmaṇerādīnaṃ nivattāpanaṃ anupasampannena sahaseyyasaṅkānivattanatthaṃ, taṃ ‘‘yo pana bhikkhu anupasampannena sahaseyyaṃ kappeyya, pācittiya’’nti vuttaṃ mātikāpāṭhaṃ (pāci. 49) anulometi. Purimayāme vā majjhimayāme vā samantato saddachijjanakāle pakatattabhikkhū sālāyaṃ nipajjāpetvā pārivāsikabhikkhūnaṃ vattasamādāpanaṃ aññabhikkhūnaṃ saddasavanavivajjanatthaṃ, taṃ anārocanaratticchedadosapariharaṇatthaṃ, taṃ yathāvuttaratticchedapāṭhaṃ anulometi.
નનુ ચ અટ્ઠકથાયં અન્તોઅરુણેયેવ વત્તસમાદાપનં વુત્તં, અથ કસ્મા ‘‘પુરિમયામમજ્ઝિમયામેસૂ’’તિ વુત્તન્તિ? નાયં દોસો, હિય્યોઅરુણુગ્ગમનતો પટ્ઠાય હિ યાવ અજ્જઅરુણુગ્ગમના એકો રત્તિન્દિવો અજ્જઅરુણસ્સ અન્તો નામ, અજ્જઅરુણતો પટ્ઠાય પચ્છાકાલો અરુણસ્સ બહિ નામ, તસ્મા પુરિમમજ્ઝિમયામેસુ કતવત્તસમાદાનમ્પિ અરુણોદયતો પુરે કતત્તા અન્તોઅરુણે કતંયેવ હોતિ. વત્તં અસમાદિયિત્વા નિપજ્જને ચ સતિ નિદ્દાવસેન અરુણુગ્ગમનકાલં અજાનિત્વા વત્તસમાદાનં અતિક્કન્તં ભવેય્ય, તસ્મા પુરેતરમેવ સમાદાનં કત્વા નિપજ્જનં ઞાયાગતં હોતિ, ‘‘અન્તોઅરુણેયેવ વુત્તનયેનેવ વત્તં સમાદિયિત્વા’’તિ વુત્તઅટ્ઠકથાપાઠઞ્ચ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) અનુલોમેતિ.
Nanu ca aṭṭhakathāyaṃ antoaruṇeyeva vattasamādāpanaṃ vuttaṃ, atha kasmā ‘‘purimayāmamajjhimayāmesū’’ti vuttanti? Nāyaṃ doso, hiyyoaruṇuggamanato paṭṭhāya hi yāva ajjaaruṇuggamanā eko rattindivo ajjaaruṇassa anto nāma, ajjaaruṇato paṭṭhāya pacchākālo aruṇassa bahi nāma, tasmā purimamajjhimayāmesu katavattasamādānampi aruṇodayato pure katattā antoaruṇe kataṃyeva hoti. Vattaṃ asamādiyitvā nipajjane ca sati niddāvasena aruṇuggamanakālaṃ ajānitvā vattasamādānaṃ atikkantaṃ bhaveyya, tasmā puretarameva samādānaṃ katvā nipajjanaṃ ñāyāgataṃ hoti, ‘‘antoaruṇeyeva vuttanayeneva vattaṃ samādiyitvā’’ti vuttaaṭṭhakathāpāṭhañca (cūḷava. aṭṭha. 102) anulometi.
એવં હોતુ, એવં સન્તેપિ કસ્મા ‘‘આરોચાપેત્વા’’તિ વુત્તં, નનુ માળકસીમાયં સમાદિન્નકાલેયેવ વત્તમારોચિતન્તિ? સચ્ચં આરોચિતં, અયં પન ભિક્ખુ દિવા વત્તં નિક્ખિપિત્વા નિસિન્નો, ઇદાનિ સમાદિન્નો, તસ્મા માળકસીમાય આરોચિતમ્પિ પુન આરોચેતબ્બં હોતિ. ઇદમ્પિ ‘‘અન્તોઅરુણેયેવ વુત્તનયેનેવ વત્તં સમાદિયિત્વા તસ્સ ભિક્ખુનો પરિવાસો આરોચેતબ્બો’’તિ પાઠં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) અનુલોમેતિ. અથ ‘‘અત્તનો અત્તનો મઞ્ચકેસુ નિપજ્જાપેત્વા’’તિ કસ્મા વુત્તં, નનુ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ મઞ્ચેસુ નિપજ્જમાનાપિ પકતત્તસાલતો નિબ્બોદકપતનટ્ઠાનતો બહિ નિપજ્જમાના સહવાસરઅઆચ્છેદદોસતો મુત્તાયેવાતિ? ન પનેવં દટ્ઠબ્બં. ન હિ પારિવાસિકો પકતત્તભિક્ખૂહેવ એકચ્છન્ને નિપન્નો સહવાસરત્તિચ્છેદપ્પત્તો હોતિ, અથ ખો અઞ્ઞમઞ્ઞમ્પિ હોતિયેવ. વુત્તઞ્ચેતં સમન્તપાસાદિકાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૮૧) ‘‘સચે હિ દ્વે પારિવાસિકા એકતો વસેય્યું, તે અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ અજ્ઝાચારં ઞત્વા અગારવા વા વિપ્પટિસારિનો વા હુત્વા પાપિટ્ઠતરં વા આપત્તિં આપજ્જેય્યું વિબ્ભમેય્યું વા, તસ્મા નેસં સહસેય્યા સબ્બપ્પકારેન પટિક્ખિત્તા’’તિ. ‘‘પચ્છિમયામકાલે ઉટ્ઠાપેત્વા અરુણે ઉટ્ઠિતે આરોચાપેત્વા વત્તં નિક્ખિપાપેન્તી’’તિ એત્થ અરુણે અનુટ્ઠિતેયેવ વત્તનિક્ખિપને કરિયમાને રત્તિચ્છેદો હોતિ, સા રત્તિ ગણનૂપગા ન હોતિ, તસ્મા પઠમપરિચ્છેદે વુત્તં અરુણકથાવિનિચ્છયં ઓલોકેત્વા અરુણુગ્ગમનભાવો સુટ્ઠુ જાનિતબ્બો.
Evaṃ hotu, evaṃ santepi kasmā ‘‘ārocāpetvā’’ti vuttaṃ, nanu māḷakasīmāyaṃ samādinnakāleyeva vattamārocitanti? Saccaṃ ārocitaṃ, ayaṃ pana bhikkhu divā vattaṃ nikkhipitvā nisinno, idāni samādinno, tasmā māḷakasīmāya ārocitampi puna ārocetabbaṃ hoti. Idampi ‘‘antoaruṇeyeva vuttanayeneva vattaṃ samādiyitvā tassa bhikkhuno parivāso ārocetabbo’’ti pāṭhaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) anulometi. Atha ‘‘attano attano mañcakesu nipajjāpetvā’’ti kasmā vuttaṃ, nanu aññamaññassa mañcesu nipajjamānāpi pakatattasālato nibbodakapatanaṭṭhānato bahi nipajjamānā sahavāsaraaācchedadosato muttāyevāti? Na panevaṃ daṭṭhabbaṃ. Na hi pārivāsiko pakatattabhikkhūheva ekacchanne nipanno sahavāsaratticchedappatto hoti, atha kho aññamaññampi hotiyeva. Vuttañcetaṃ samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 81) ‘‘sace hi dve pārivāsikā ekato vaseyyuṃ, te aññamaññassa ajjhācāraṃ ñatvā agāravā vā vippaṭisārino vā hutvā pāpiṭṭhataraṃ vā āpattiṃ āpajjeyyuṃ vibbhameyyuṃ vā, tasmā nesaṃ sahaseyyā sabbappakārena paṭikkhittā’’ti. ‘‘Pacchimayāmakāle uṭṭhāpetvā aruṇe uṭṭhite ārocāpetvā vattaṃ nikkhipāpentī’’ti ettha aruṇe anuṭṭhiteyeva vattanikkhipane kariyamāne ratticchedo hoti, sā ratti gaṇanūpagā na hoti, tasmā paṭhamaparicchede vuttaṃ aruṇakathāvinicchayaṃ oloketvā aruṇuggamanabhāvo suṭṭhu jānitabbo.
‘‘આરોચાપેત્વા વત્તં નિક્ખિપાપેતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. કસ્મા આરોચાપેતિ, નનુ સમાદિન્નકાલેયેવ આરોચિતન્તિ? સચ્ચં, તથાપિ પારિવાસિકવત્તસમાદાનકાલે આરોચિતેસુ ભિક્ખૂસુ એકચ્ચે નિક્ખિપનકાલે ગચ્છન્તિ, અઞ્ઞે આગચ્છન્તિ, એવં પરિસસઙ્કમનમ્પિ સિયા, તથા ચ સતિ અભિનવાગતાનં સબ્ભાવા આરોચેતબ્બં હોતિ, અસતિ પન અભિનવાગતભિક્ખુમ્હિ આરોચનકિચ્ચં નત્થિ. એવં સન્તેપિ આરોચને દોસાભાવતો પુન આરોચનં ઞાયાગતં હોતિ, માનત્તચરણકાલે પન સમાદાને આરોચિતેપિ નિક્ખિપને અવસ્સં આરોચેતબ્બમેવ . કસ્મા? દિવસન્તરભાવતો. ‘‘દેવસિકં આરોચેતબ્બ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૯૦) હિ વુત્તં. એવં સન્તેપિ સાયં સમાદાનકાલે આરોચેસ્સતિ, તસ્મા નિક્ખિપને આરોચનકિચ્ચં નત્થીતિ ચે? ન, સાયં સમાદાનકાલે એતે ભિક્ખૂ આગચ્છિસ્સન્તિપિ, ન આગચ્છિસ્સન્તિપિ, અનાગતાનં કથં આરોચેતું લભિસ્સતિ, અનારોચને ચ સતિ રત્તિચ્છેદો સિયા, તસ્મા તસ્મિં દિવસે અરુણે ઉટ્ઠિતે વત્તનિક્ખિપનતો પુરેયેવ આરોચેતબ્બન્તિ નો મતિ, સુટ્ઠુતરં ઉપધારેત્વા ગહેતબ્બં. એવં પકરણાગતનયેન વા પકરણાનુલોમઆચરિયનયેન વા સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ આણં પતિટ્ઠાપેન્તેન વિનયકોવિદેન બહુસ્સુતેન લજ્જીપેસલભૂતેન વિનયધરેન વિસુદ્ધિકામાનં પેસલાનં ભિક્ખૂનં સીલવિસુદ્ધત્થાય સુટ્ઠુ વિચારેત્વા પરિવાસવત્તામાનત્તચરણવત્તાનિ આચિક્ખિતબ્બાનીતિ.
‘‘Ārocāpetvā vattaṃ nikkhipāpetabba’’nti vuttaṃ. Kasmā ārocāpeti, nanu samādinnakāleyeva ārocitanti? Saccaṃ, tathāpi pārivāsikavattasamādānakāle ārocitesu bhikkhūsu ekacce nikkhipanakāle gacchanti, aññe āgacchanti, evaṃ parisasaṅkamanampi siyā, tathā ca sati abhinavāgatānaṃ sabbhāvā ārocetabbaṃ hoti, asati pana abhinavāgatabhikkhumhi ārocanakiccaṃ natthi. Evaṃ santepi ārocane dosābhāvato puna ārocanaṃ ñāyāgataṃ hoti, mānattacaraṇakāle pana samādāne ārocitepi nikkhipane avassaṃ ārocetabbameva . Kasmā? Divasantarabhāvato. ‘‘Devasikaṃ ārocetabba’’nti (cūḷava. aṭṭha. 90) hi vuttaṃ. Evaṃ santepi sāyaṃ samādānakāle ārocessati, tasmā nikkhipane ārocanakiccaṃ natthīti ce? Na, sāyaṃ samādānakāle ete bhikkhū āgacchissantipi, na āgacchissantipi, anāgatānaṃ kathaṃ ārocetuṃ labhissati, anārocane ca sati ratticchedo siyā, tasmā tasmiṃ divase aruṇe uṭṭhite vattanikkhipanato pureyeva ārocetabbanti no mati, suṭṭhutaraṃ upadhāretvā gahetabbaṃ. Evaṃ pakaraṇāgatanayena vā pakaraṇānulomaācariyanayena vā sammāsambuddhassa āṇaṃ patiṭṭhāpentena vinayakovidena bahussutena lajjīpesalabhūtena vinayadharena visuddhikāmānaṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ sīlavisuddhatthāya suṭṭhu vicāretvā parivāsavattāmānattacaraṇavattāni ācikkhitabbānīti.
ઇમસ્મિં ઠાને લજ્જીભિક્ખૂનં પરિવાસાદિકથાય કુસલત્થં નાનાવાદનયો વુચ્ચતે – કેચિ ભિક્ખૂ ‘‘પકતત્તસાલં કુરુમાનેન તસ્સા સાલાય મજ્ઝે થમ્ભં નિમિત્તં કત્વા તતો દ્વાદસહત્થમત્તં પદેસં સલ્લક્ખેત્વા યથા પઞ્ઞત્તે પારિવાસિકાનં મઞ્ચે નિપન્નસ્સ ભિક્ખુસ્સ ગીવા તસ્સ પદેસસ્સ ઉપરિ હોતિ, તથા પઞ્ઞાપેતબ્બો. એવં કતે સુકતં હોતી’’તિ વદન્તિ કરોન્તિ ચ. એકચ્ચે ‘‘મઞ્ચે નિપન્નસ્સ ભિક્ખુસ્સ કટિ તસ્સ પદેસસ્સ ઉપરિ હોતિ, યથા પઞ્ઞાપેતબ્બો, એવં કતે સુકતં હોતી’’તિ વદન્તિ કરોન્તિ ચ, તં વચનં નેવ પાળિયં, ન અટ્ઠકથાટીકાદીસુ વિજ્જતિ, કેવલં તેસં પરિકપ્પમેવ. અયં પન નેસં અધિપ્પાયો સિયા – ‘‘દ્વાદસહત્થં પન ઉપચારં મુઞ્ચિત્વા નિસીદિતું વટ્ટતી’’તિ અટ્ઠકથાયં વુત્તવચનઞ્ચ ‘‘અથ દ્વાદસહત્થં ઉપચારં ઓક્કમિત્વા અજાનન્તસ્સેવ ગચ્છતિ, રત્તિચ્છેદો હોતિ એવ, વત્તભેદો પન નત્થી’’તિ અટ્ઠકથાવચનઞ્ચ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૯૭) ‘‘અદિટ્ઠઅસ્સુતાનમ્પિ અન્તોદ્વાદસહત્થગતાનં આરોચેતબ્બ’’ન્તિ વુત્તટીકાવચનઞ્ચ (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩.૯૭) ‘‘અદિટ્ઠઅસ્સુતાનમ્પિ અન્તોદ્વાદસહત્થગતાનં આરોચેતબ્બં, ‘ઇદં વત્તં નિક્ખિપિત્વા વસન્તસ્સ લક્ખણ’ન્તિ વુત્ત’’ન્તિ વુત્તવજિરબુદ્ધિટીકાવચનઞ્ચ (વજિર॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૯૭) ‘‘અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વાતિ દ્વાદસહત્થે ઉપચારે સલ્લક્ખેત્વા, અનિક્ખિત્તવત્તાનં ઉપચારસીમાય આગતભાવં સલ્લક્ખેત્વા સહવાસાદિકં વેદિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં વજિરબુદ્ધિટીકાવચનઞ્ચ પસ્સિત્વા અયોનિસો અત્થં ગહેત્વા સબ્બત્થ દ્વાદસહત્થમેવ પમાણં, તતો ઊનમ્પિ અધિકમ્પિ ન વટ્ટતિ, તસ્મા યથાવુત્તનયેન મજ્ઝે થમ્ભતો દ્વાદસહત્થમત્તે પદેસે નિપન્નસ્સ ભિક્ખુસ્સ ગીવા વા કટિ વા હોતુ, એવં સન્તે દ્વાદસહત્થપ્પદેસે પારિવાસિકભિક્ખુ હોતિ, તતો સહવાસતો વા વિપ્પવાસતો વા રત્તિચ્છેદવત્તભેદદોસા ન હોન્તીતિ.
Imasmiṃ ṭhāne lajjībhikkhūnaṃ parivāsādikathāya kusalatthaṃ nānāvādanayo vuccate – keci bhikkhū ‘‘pakatattasālaṃ kurumānena tassā sālāya majjhe thambhaṃ nimittaṃ katvā tato dvādasahatthamattaṃ padesaṃ sallakkhetvā yathā paññatte pārivāsikānaṃ mañce nipannassa bhikkhussa gīvā tassa padesassa upari hoti, tathā paññāpetabbo. Evaṃ kate sukataṃ hotī’’ti vadanti karonti ca. Ekacce ‘‘mañce nipannassa bhikkhussa kaṭi tassa padesassa upari hoti, yathā paññāpetabbo, evaṃ kate sukataṃ hotī’’ti vadanti karonti ca, taṃ vacanaṃ neva pāḷiyaṃ, na aṭṭhakathāṭīkādīsu vijjati, kevalaṃ tesaṃ parikappameva. Ayaṃ pana nesaṃ adhippāyo siyā – ‘‘dvādasahatthaṃ pana upacāraṃ muñcitvā nisīdituṃ vaṭṭatī’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttavacanañca ‘‘atha dvādasahatthaṃ upacāraṃ okkamitvā ajānantasseva gacchati, ratticchedo hoti eva, vattabhedo pana natthī’’ti aṭṭhakathāvacanañca (cūḷava. aṭṭha. 97) ‘‘adiṭṭhaassutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabba’’nti vuttaṭīkāvacanañca (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.97) ‘‘adiṭṭhaassutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabbaṃ, ‘idaṃ vattaṃ nikkhipitvā vasantassa lakkhaṇa’nti vutta’’nti vuttavajirabuddhiṭīkāvacanañca (vajira. ṭī. cūḷavagga 97) ‘‘atthibhāvaṃ sallakkhetvāti dvādasahatthe upacāre sallakkhetvā, anikkhittavattānaṃ upacārasīmāya āgatabhāvaṃ sallakkhetvā sahavāsādikaṃ veditabba’’nti vuttaṃ vajirabuddhiṭīkāvacanañca passitvā ayoniso atthaṃ gahetvā sabbattha dvādasahatthameva pamāṇaṃ, tato ūnampi adhikampi na vaṭṭati, tasmā yathāvuttanayena majjhe thambhato dvādasahatthamatte padese nipannassa bhikkhussa gīvā vā kaṭi vā hotu, evaṃ sante dvādasahatthappadese pārivāsikabhikkhu hoti, tato sahavāsato vā vippavāsato vā ratticchedavattabhedadosā na hontīti.
તત્રેવં યુત્તાયુત્તવિચારણા કાતબ્બા. યથાવુત્તપાઠેસુ પઠમપાઠસ્સ અયમધિપ્પાયો – પકતત્તભિક્ખુમ્હિ છમાય નિસિન્ને યદિ પારિવાસિકભિક્ખુ આસને નિસીદિતુકામો, પકતત્તસ્સ ભિક્ખુનો નિસિન્નટ્ઠાનતો દ્વાદસહત્થં ઉપચારં મુઞ્ચિત્વાવ નિસીદિતું વટ્ટતિ, ન દ્વાદસહત્થબ્ભન્તરેતિ. એતેન દ્વીસુપિ છમાય નિસિન્નેસુ દ્વાદસહત્થબ્ભન્તરેપિ વટ્ટતિ, દ્વાદસહત્થપ્પદેસતો બહિ નિસીદન્તો આસનેપિ નિસીદિતું વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. તેનાહ ‘‘ન છમાય નિસિન્નેતિ પકતત્તે ભૂમિયં નિસિન્ને ઇતરેન અન્તમસો તિણસન્થરેપિ ઉચ્ચતરે વાલિકતલેપિ વા ન નિસીદિતબ્બં, દ્વાદસહત્થં પન ઉપચારં મુઞ્ચિત્વા નિસીદિતું વટ્ટતી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૮૧). ઇતિ પકતત્તે છમાય નિસિન્ને પારિવાસિકેન નિસીદિતબ્બટ્ઠાનદીપકો અયં પાઠો, ન મઞ્ચપઞ્ઞાપનટ્ઠાનસયનટ્ઠાનદીપકો, તં પુબ્બાપરપરિપુણ્ણં સકલં પાઠં અનોલોકેત્વા એકદેસમત્તમેવ પસ્સિત્વા પરિકપ્પવસેન અયોનિસો અધિપ્પાયં ગણ્હન્તિ.
Tatrevaṃ yuttāyuttavicāraṇā kātabbā. Yathāvuttapāṭhesu paṭhamapāṭhassa ayamadhippāyo – pakatattabhikkhumhi chamāya nisinne yadi pārivāsikabhikkhu āsane nisīditukāmo, pakatattassa bhikkhuno nisinnaṭṭhānato dvādasahatthaṃ upacāraṃ muñcitvāva nisīdituṃ vaṭṭati, na dvādasahatthabbhantareti. Etena dvīsupi chamāya nisinnesu dvādasahatthabbhantarepi vaṭṭati, dvādasahatthappadesato bahi nisīdanto āsanepi nisīdituṃ vaṭṭatīti dasseti. Tenāha ‘‘na chamāya nisinneti pakatatte bhūmiyaṃ nisinne itarena antamaso tiṇasantharepi uccatare vālikatalepi vā na nisīditabbaṃ, dvādasahatthaṃ pana upacāraṃ muñcitvā nisīdituṃ vaṭṭatī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 81). Iti pakatatte chamāya nisinne pārivāsikena nisīditabbaṭṭhānadīpako ayaṃ pāṭho, na mañcapaññāpanaṭṭhānasayanaṭṭhānadīpako, taṃ pubbāparaparipuṇṇaṃ sakalaṃ pāṭhaṃ anoloketvā ekadesamattameva passitvā parikappavasena ayoniso adhippāyaṃ gaṇhanti.
દુતિયપાઠસ્સ પન અયમધિપ્પાયો – બહિ ઉપચારસીમાય પટિચ્છન્નટ્ઠાને વત્તં સમાદિયિત્વા નિસિન્ને ભિક્ખુસ્મિં તસ્સ નિસિન્નટ્ઠાનતો દ્વાદસહત્થં ઉપચારં ઓક્કમિત્વા તસ્સ અજાનન્તસ્સેવ અઞ્ઞો ભિક્ખુ ગચ્છતિ, તસ્સ પારિવાસિકસ્સ ભિક્ખુનો રત્તિચ્છેદો હોતિ, વત્તભેદો પન નત્થિ. કસ્મા રત્તિચ્છેદો હોતિ? ઉપચારં ઓક્કમિતત્તા. કસ્મા ન વત્તભેદો? અજાનન્તત્તાતિ. એતેન બહિઉપચારસીમાય ઉપચારો દ્વાદસહત્થપ્પમાણો હોતિ આરોચનક્ખેત્તભૂતોતિ દસ્સેતિ. તેનાહ ‘‘ગુમ્બેન વા વતિયા વા પટિચ્છન્નટ્ઠાને નિસીદિતબ્બં, અન્તોઅરુણેયેવ વુત્તનયેન વત્તં સમાદિયિત્વા આરોચેતબ્બં. સચે અઞ્ઞો કોચિ ભિક્ખુ કેનચિદેવ કરણીયેન તં ઠાનં આગચ્છતિ, સચે એસ તં પસ્સતિ, સદ્દં વાસ્સ સુણાતિ, આરોચેતબ્બં. અનારોચેન્તસ્સ રત્તિચ્છેદો ચેવ વત્તભેદો ચ. અથ દ્વાદસહત્થં ઉપચારં ઓક્કમિત્વા અજાનન્તસ્સેવ ગચ્છતિ, રત્તિચ્છેદો હોતિ એવ, વત્તભેદો પન નત્થી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૯૭). ઇતિ અયમ્પિ પાઠો આરોચનક્ખેત્તદીપકો હોતિ, ન મઞ્ચપઞ્ઞાપનાદિદીપકોતિ દટ્ઠબ્બં.
Dutiyapāṭhassa pana ayamadhippāyo – bahi upacārasīmāya paṭicchannaṭṭhāne vattaṃ samādiyitvā nisinne bhikkhusmiṃ tassa nisinnaṭṭhānato dvādasahatthaṃ upacāraṃ okkamitvā tassa ajānantasseva añño bhikkhu gacchati, tassa pārivāsikassa bhikkhuno ratticchedo hoti, vattabhedo pana natthi. Kasmā ratticchedo hoti? Upacāraṃ okkamitattā. Kasmā na vattabhedo? Ajānantattāti. Etena bahiupacārasīmāya upacāro dvādasahatthappamāṇo hoti ārocanakkhettabhūtoti dasseti. Tenāha ‘‘gumbena vā vatiyā vā paṭicchannaṭṭhāne nisīditabbaṃ, antoaruṇeyeva vuttanayena vattaṃ samādiyitvā ārocetabbaṃ. Sace añño koci bhikkhu kenacideva karaṇīyena taṃ ṭhānaṃ āgacchati, sace esa taṃ passati, saddaṃ vāssa suṇāti, ārocetabbaṃ. Anārocentassa ratticchedo ceva vattabhedo ca. Atha dvādasahatthaṃ upacāraṃ okkamitvā ajānantasseva gacchati, ratticchedo hoti eva, vattabhedo pana natthī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 97). Iti ayampi pāṭho ārocanakkhettadīpako hoti, na mañcapaññāpanādidīpakoti daṭṭhabbaṃ.
તતિયપાઠસ્સ પન અયમધિપ્પાયો – કિં બહિઉપચારસીમાય વત્તસમાદાનટ્ઠાનં આગતભિક્ખૂનં દિટ્ઠરૂપાનં સુતસદ્દાનંયેવ આરોચેતબ્બન્તિ પુચ્છાય સતિ અદિટ્ઠઅસ્સુતાનમ્પિ અન્તોદ્વાદસહત્થગતાનં આરોચેતબ્બન્તિ વિસ્સજ્જેતબ્બન્તિ. એતેન અદિટ્ઠઅસ્સુતાનં પન અન્તોદ્વાદસહત્થગતાનંયેવ આરોચેતબ્બં, ન બહિદ્વાદસહત્થગતાનં, દિટ્ઠસુતાનં પન અન્તોદ્વાદસહત્થગતાનમ્પિ બહિદ્વાદસહત્થગતાનમ્પિ આકાસાદિગતાનમ્પિ આરોચેતબ્બમેવાતિ દસ્સેતિ. તેનાહ ‘‘અયં પનેત્થ થેરસ્સ અધિપ્પાયો – વત્તં નિક્ખિપિત્વા પરિવસન્તસ્સ ઉપચારગતાનં સબ્બેસં આરોચનકિચ્ચં નત્થિ, દિટ્ઠરૂપાનં સુતસદ્દાનં આરોચેતબ્બં, અદિટ્ઠઅસ્સુતાનમ્પિ અન્તોદ્વાદસહત્થગતાનં આરોચેતબ્બં. ઇદં વત્તં નિક્ખિપિત્વા પરિવસન્તસ્સ લક્ખણ’’ન્તિ (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩.૯૭). ઇતિ અયમ્પિ પાઠો આરોચેતબ્બલક્ખણદીપકો હોતિ, ન મઞ્ચપઞ્ઞાપનાદિદીપકોતિ. ચતુત્થપાઠસ્સ અધિપ્પાયોપિ તતિયપાઠસ્સ અધિપ્પાયસદિસોવ.
Tatiyapāṭhassa pana ayamadhippāyo – kiṃ bahiupacārasīmāya vattasamādānaṭṭhānaṃ āgatabhikkhūnaṃ diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃyeva ārocetabbanti pucchāya sati adiṭṭhaassutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabbanti vissajjetabbanti. Etena adiṭṭhaassutānaṃ pana antodvādasahatthagatānaṃyeva ārocetabbaṃ, na bahidvādasahatthagatānaṃ, diṭṭhasutānaṃ pana antodvādasahatthagatānampi bahidvādasahatthagatānampi ākāsādigatānampi ārocetabbamevāti dasseti. Tenāha ‘‘ayaṃ panettha therassa adhippāyo – vattaṃ nikkhipitvā parivasantassa upacāragatānaṃ sabbesaṃ ārocanakiccaṃ natthi, diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃ ārocetabbaṃ, adiṭṭhaassutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabbaṃ. Idaṃ vattaṃ nikkhipitvā parivasantassa lakkhaṇa’’nti (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.97). Iti ayampi pāṭho ārocetabbalakkhaṇadīpako hoti, na mañcapaññāpanādidīpakoti. Catutthapāṭhassa adhippāyopi tatiyapāṭhassa adhippāyasadisova.
પઞ્ચમપાઠસ્સ પન અયમધિપ્પાયો – અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વાતિ એત્થ એતસ્મિં અટ્ઠકથાવચને નિક્ખિત્તવત્તાનં ભિક્ખૂનં અત્તનો નિસિન્નટ્ઠાનતો દ્વાદસહત્થે ઉપચારે અઞ્ઞેસં ભિક્ખૂનં અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વા અનિક્ખિત્તવત્તાનં ઉપચારસીમાય અઞ્ઞેસં ભિક્ખૂનં આગતભાવં સલ્લક્ખેત્વા સહવાસાદિકં વેદિતબ્બં. આદિ-સદ્દેન વિપ્પવાસઅનારોચનઊનેગણેચરણાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. અયઞ્ચ યસ્મા ગણસ્સ આરોચેત્વા ભિક્ખૂનઞ્ચ અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વા વસિ , તસ્મા નિક્ખિત્તવત્તાનં બહિઉપચારસીમાય સમાદિન્નત્તા અત્તનો નિસિન્નટ્ઠાનતો દ્વાદસહત્થે ઉપચારે અઞ્ઞેસં ભિક્ખૂનં અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વા અનિક્ખિત્તવત્તાનં અન્તોવિહારે સમાદિન્નત્તા ઉપચારસીમાય અઞ્ઞેસં ભિક્ખૂનં આગતભાવં સલ્લક્ખેત્વા સહવાસવિપ્પવાસઅનારોચનઊનેગણેચરણસઙ્ખાતાનિ વત્તચ્છેદકારણાનિ વેદિતબ્બાનીતિ. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૯૭) ‘‘અયઞ્ચ યસ્મા ગણસ્સ આરોચેત્વા ભિક્ખૂનઞ્ચ અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વાવ વસિ, તેનસ્સ ઊનેગણેચરણદોસો વા વિપ્પવાસો વા ન હોતી’’તિ. ઇતિ અયઞ્ચ પાઠો પકતત્તભિક્ખૂસુ ગતેસુપિ વત્તં આરોચેત્વા ભિક્ખૂનં અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વા વસિતત્તા દોસાભાવમેવ દીપેતિ, ન મઞ્ચપઞ્ઞાપનાદીનિ. ઇતિ ઇમેસં પાઠાનં અયોનિસો અધિપ્પાયં ગહેત્વા ‘‘સબ્બત્થ દ્વાદસહત્થમેવ પમાણ’’ન્તિ મઞ્ઞમાના વિચારિંસુ, તેસં દિટ્ઠાનુગતિં આપજ્જમાના સિસ્સાનુસિસ્સાદયોપિ તથેવ કરોન્તિ, તદેતં અપ્પમાણં.
Pañcamapāṭhassa pana ayamadhippāyo – atthibhāvaṃ sallakkhetvāti ettha etasmiṃ aṭṭhakathāvacane nikkhittavattānaṃ bhikkhūnaṃ attano nisinnaṭṭhānato dvādasahatthe upacāre aññesaṃ bhikkhūnaṃ atthibhāvaṃ sallakkhetvā anikkhittavattānaṃ upacārasīmāya aññesaṃ bhikkhūnaṃ āgatabhāvaṃ sallakkhetvā sahavāsādikaṃ veditabbaṃ. Ādi-saddena vippavāsaanārocanaūnegaṇecaraṇāni saṅgaṇhāti. Ayañca yasmā gaṇassa ārocetvā bhikkhūnañca atthibhāvaṃ sallakkhetvā vasi , tasmā nikkhittavattānaṃ bahiupacārasīmāya samādinnattā attano nisinnaṭṭhānato dvādasahatthe upacāre aññesaṃ bhikkhūnaṃ atthibhāvaṃ sallakkhetvā anikkhittavattānaṃ antovihāre samādinnattā upacārasīmāya aññesaṃ bhikkhūnaṃ āgatabhāvaṃ sallakkhetvā sahavāsavippavāsaanārocanaūnegaṇecaraṇasaṅkhātāni vattacchedakāraṇāni veditabbānīti. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 97) ‘‘ayañca yasmā gaṇassa ārocetvā bhikkhūnañca atthibhāvaṃ sallakkhetvāva vasi, tenassa ūnegaṇecaraṇadoso vā vippavāso vā na hotī’’ti. Iti ayañca pāṭho pakatattabhikkhūsu gatesupi vattaṃ ārocetvā bhikkhūnaṃ atthibhāvaṃ sallakkhetvā vasitattā dosābhāvameva dīpeti, na mañcapaññāpanādīni. Iti imesaṃ pāṭhānaṃ ayoniso adhippāyaṃ gahetvā ‘‘sabbattha dvādasahatthameva pamāṇa’’nti maññamānā vicāriṃsu, tesaṃ diṭṭhānugatiṃ āpajjamānā sissānusissādayopi tatheva karonti, tadetaṃ appamāṇaṃ.
કથં? યં તત્થ પકતત્તસાલાય મજ્ઝે થમ્ભં નિમિત્તં કત્વા દ્વાદસહત્થં મિનિંસુ, તદપ્પમાણં . ન હિ થમ્ભેન વા સાલાય વા સહવાસો વા વિપ્પવાસો વા વુત્તો, અથ ખો પકતત્તભિક્ખુનાવ. વુત્તઞ્હિ સમન્તપાસાદિકાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૮૩) ‘‘તત્થ સહવાસોતિ ય્વાયં પકતત્તેન ભિક્ખુના સદ્ધિં એકચ્છન્નેતિઆદિના નયેન વુત્તો એકતો વાસો. વિપ્પવાસોતિ એકકસ્સેવ વાસો’’તિ. યઞ્હિ તતો દ્વાદસહત્થમત્તટ્ઠાને ભિક્ખુસ્સ ગીવાટ્ઠપનં વા કટિટ્ઠપનં વા વદન્તિ, તદપિ અપ્પમાણં. બહિઉપચારસીમાય હિ પરિવસન્તસ્સ ભિક્ખુસ્સ સકલસરીરં પકતત્તભિક્ખૂનં અન્તોદ્વાદસહત્થે ઉપચારે ઠપેતબ્બં હોતિ, ન એકદેસમત્તં.
Kathaṃ? Yaṃ tattha pakatattasālāya majjhe thambhaṃ nimittaṃ katvā dvādasahatthaṃ miniṃsu, tadappamāṇaṃ . Na hi thambhena vā sālāya vā sahavāso vā vippavāso vā vutto, atha kho pakatattabhikkhunāva. Vuttañhi samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 83) ‘‘tattha sahavāsoti yvāyaṃ pakatattena bhikkhunā saddhiṃ ekacchannetiādinā nayena vutto ekato vāso. Vippavāsoti ekakasseva vāso’’ti. Yañhi tato dvādasahatthamattaṭṭhāne bhikkhussa gīvāṭṭhapanaṃ vā kaṭiṭṭhapanaṃ vā vadanti, tadapi appamāṇaṃ. Bahiupacārasīmāya hi parivasantassa bhikkhussa sakalasarīraṃ pakatattabhikkhūnaṃ antodvādasahatthe upacāre ṭhapetabbaṃ hoti, na ekadesamattaṃ.
તેસં પન અયમધિપ્પાયો સિયા – દ્વાદસહત્થપ્પદેસતો સકલસરીરસ્સ અન્તોકરણે સતિ સહવાસો ભવેય્ય, બહિકરણે સતિ વિપ્પવાસો, તેન ઉપડ્ઢં અન્તો ઉપડ્ઢં બહિ હોતૂતિ, તં મિચ્છાઞાણવસેન હોતિ. ન હિ સહવાસદોસો દ્વાદસહત્થેન કથિતો, અથ ખો એકચ્છન્ને સયનેન. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા પારિવાસિકક્ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૮૧) ‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના પકતત્તેન ભિક્ખુના સદ્ધિં એકચ્છન્ને આવાસે વત્થબ્બં, ન એકચ્છન્ને અનાવાસે વત્થબ્બં, ન એકચ્છન્ને આવાસે વા અનાવાસે વા વત્થબ્બ’’ન્તિ. અટ્ઠકથાયમ્પિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૮૧) વુત્તં ‘‘એકચ્છન્ને આવાસે’’તિઆદીસુ આવાસો નામ વસનત્થાય કતસેનાસનં. અનાવાસો નામ ચેતિયઘરં બોધિઘરં સમ્મુઞ્જનિઅટ્ટકો દારુઅટ્ટકો પાનીયમાળો વચ્ચકુટિ દ્વારકોટ્ઠકોતિ એવમાદિ. તતિયપદેન તદુભયમ્પિ ગહિતં, ‘એતેસુ યત્થ કત્થચિ એકચ્છન્ને છદનતો ઉદકપતનટ્ઠાનપરિચ્છિન્ને ઓકાસે ઉક્ખિત્તકો વસિતું ન લભતિ, પારિવાસિકો પન અન્તોઆવાસેયેવ ન લભતી’તિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. મહાઅટ્ઠકથાયં પન ‘અવિસેસેન ઉદકપાતેન વારિત’ન્તિ વુત્તં. કુરુન્દિયં ‘એતેસુ એત્તકેસુ પઞ્ચવણ્ણછદનબદ્ધટ્ઠાનેસુ પારિવાસિકસ્સ ચ ઉક્ખિત્તકસ્સ ચ પકતત્તેન સદ્ધિં ઉદકપાતેન વારિત’ન્તિ વુત્તં, તસ્મા નાનૂપચારેપિ એકચ્છન્ને ન વટ્ટતિ. સચે પનેત્થ તદહુપસમ્પન્નેપિ પકતત્તે પઠમં પવિસિત્વા નિપન્ને સટ્ઠિવસ્સોપિ પારિવાસિકો પચ્છા પવિસિત્વા જાનન્તો નિપજ્જતિ, રત્તિચ્છેદો ચેવ વત્તભેદદુક્કટઞ્ચ, અજાનન્તસ્સ રત્તિચ્છેદોવ, ન વત્તભેદદુક્કટં. સચે પન તસ્મિં પઠમં નિપન્ને પચ્છા પકતત્તો પવિસિત્વા નિપજ્જતિ, પારિવાસિકો ચ જાનાતિ, રત્તિચ્છેદો ચેવ વત્તભેદદુક્કટઞ્ચ. નો ચે જાનાતિ , રત્તિચ્છેદોવ, ન વત્તભેદદુક્કટન્તિ, તસ્મા સાલાયપિ વિહારેપિ છદનતો ઉદકપતનટ્ઠાનતો મુત્તમત્તેયેવ સહવાસદોસો ન વિજ્જતીતિ દટ્ઠબ્બં.
Tesaṃ pana ayamadhippāyo siyā – dvādasahatthappadesato sakalasarīrassa antokaraṇe sati sahavāso bhaveyya, bahikaraṇe sati vippavāso, tena upaḍḍhaṃ anto upaḍḍhaṃ bahi hotūti, taṃ micchāñāṇavasena hoti. Na hi sahavāsadoso dvādasahatthena kathito, atha kho ekacchanne sayanena. Vuttañhetaṃ bhagavatā pārivāsikakkhandhake (cūḷava. 81) ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pakatattena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne āvāse vatthabbaṃ, na ekacchanne anāvāse vatthabbaṃ, na ekacchanne āvāse vā anāvāse vā vatthabba’’nti. Aṭṭhakathāyampi (cūḷava. aṭṭha. 81) vuttaṃ ‘‘ekacchanne āvāse’’tiādīsu āvāso nāma vasanatthāya katasenāsanaṃ. Anāvāso nāma cetiyagharaṃ bodhigharaṃ sammuñjaniaṭṭako dāruaṭṭako pānīyamāḷo vaccakuṭi dvārakoṭṭhakoti evamādi. Tatiyapadena tadubhayampi gahitaṃ, ‘etesu yattha katthaci ekacchanne chadanato udakapatanaṭṭhānaparicchinne okāse ukkhittako vasituṃ na labhati, pārivāsiko pana antoāvāseyeva na labhatī’ti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana ‘avisesena udakapātena vārita’nti vuttaṃ. Kurundiyaṃ ‘etesu ettakesu pañcavaṇṇachadanabaddhaṭṭhānesu pārivāsikassa ca ukkhittakassa ca pakatattena saddhiṃ udakapātena vārita’nti vuttaṃ, tasmā nānūpacārepi ekacchanne na vaṭṭati. Sace panettha tadahupasampannepi pakatatte paṭhamaṃ pavisitvā nipanne saṭṭhivassopi pārivāsiko pacchā pavisitvā jānanto nipajjati, ratticchedo ceva vattabhedadukkaṭañca, ajānantassa ratticchedova, na vattabhedadukkaṭaṃ. Sace pana tasmiṃ paṭhamaṃ nipanne pacchā pakatatto pavisitvā nipajjati, pārivāsiko ca jānāti, ratticchedo ceva vattabhedadukkaṭañca. No ce jānāti , ratticchedova, na vattabhedadukkaṭanti, tasmā sālāyapi vihārepi chadanato udakapatanaṭṭhānato muttamatteyeva sahavāsadoso na vijjatīti daṭṭhabbaṃ.
એકચ્ચે પન મજ્ઝિમત્થમ્ભતો દ્વાદસહત્થાયામેન દણ્ડકેન ચક્કં ભમિત્વા સમન્તતો બાહિરે લેખં કરોન્તિ, એવં કતે સા બાહિરલેખા આવટ્ટતો દ્વાસત્તતિહત્થમત્તા હોતિ, તતો તં પદેસં દ્વાદસહત્થેન દણ્ડકેન મિનિત્વા ભાજિયમાનં છભાગમેવ હોતિ, તતો તેસં છભાગાનં સીમાય એકેકસ્મિં મઞ્ચે પઞ્ઞપિયમાને છળેવ મઞ્ચટ્ઠાનાનિ હોન્તિ, તસ્મા એકસ્મિં વટ્ટમણ્ડલે છ ભિક્ખૂયેવ અપુબ્બં અચરિમં વસિતું લભન્તિ, ન તતો ઉદ્ધન્તિ વદન્તિ. કસ્મા પન એવં કરોન્તીતિ? પુબ્બે વુત્તનયેન ‘‘સબ્બત્થ દ્વાદસહત્થમત્તમેવ પમાણ’’ન્તિ ગહિતત્તા. એવં કિર નેસમધિપ્પાયો – પારિવાસિકો પકતત્તસ્સ ભિક્ખુનો દ્વાદસહત્થબ્ભન્તરે સયમાનો સહવાસો સિયા, બાહિરે સયમાનો વિપ્પવાસો, તથા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સપીતિ. એવં કરોન્તાનં પન નેસં સકઅધિપ્પાયોપિ ન સિજ્ઝતિ, કુતો ભગવતો અધિપ્પાયો.
Ekacce pana majjhimatthambhato dvādasahatthāyāmena daṇḍakena cakkaṃ bhamitvā samantato bāhire lekhaṃ karonti, evaṃ kate sā bāhiralekhā āvaṭṭato dvāsattatihatthamattā hoti, tato taṃ padesaṃ dvādasahatthena daṇḍakena minitvā bhājiyamānaṃ chabhāgameva hoti, tato tesaṃ chabhāgānaṃ sīmāya ekekasmiṃ mañce paññapiyamāne chaḷeva mañcaṭṭhānāni honti, tasmā ekasmiṃ vaṭṭamaṇḍale cha bhikkhūyeva apubbaṃ acarimaṃ vasituṃ labhanti, na tato uddhanti vadanti. Kasmā pana evaṃ karontīti? Pubbe vuttanayena ‘‘sabbattha dvādasahatthamattameva pamāṇa’’nti gahitattā. Evaṃ kira nesamadhippāyo – pārivāsiko pakatattassa bhikkhuno dvādasahatthabbhantare sayamāno sahavāso siyā, bāhire sayamāno vippavāso, tathā aññamaññassapīti. Evaṃ karontānaṃ pana nesaṃ sakaadhippāyopi na sijjhati, kuto bhagavato adhippāyo.
કથં? પારિવાસિકો ભિક્ખુ પકતત્તભિક્ખૂનઞ્ચ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ચ દ્વાદસહત્થમત્તે પદેસે હોતૂતિ નેસમધિપ્પાયો. અથ પન મજ્ઝિમત્થમ્ભં નિમિત્તં કત્વા મિનિયમાના સમન્તતો બાહિરલેખા થમ્ભતોયેવ દ્વાદસહત્થમત્તા હોતિ, ન પકતત્તભિક્ખૂહિ. તે હિ થમ્ભતો બહિ એકરતનદ્વિતિરતનાદિટ્ઠાને ઠિતા, બાહિરતોપિ લેખાયેવ થમ્ભતો દ્વાદસહત્થમત્તા હોતિ, ન તસ્સૂપરિ નિપન્નભિક્ખુ. સો હિ દ્વિરતનમત્તેનપિ તિરતનમત્તેનપિ લેખાય અન્તોપિ હોતિ બહિપિ. અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સપિ છભાગસીમાયેવ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ દ્વાદસહત્થમત્તા હોતિ , ન તસ્સૂપરિ પઞ્ઞત્તમઞ્ચો વા તત્થ નિપન્નભિક્ખુ વા. મઞ્ચો હિ એકરતનમત્તેન વા દ્વિરતનમત્તેન વા સીમં અતિક્કમિત્વા ઠિતો, ભિક્ખૂપિ સયમાના ન સીમાય ઉપરિયેવ સયન્તિ, વિદત્થિમત્તેન વા રતનમત્તેન વા સીમં અતિક્કમિત્વા વા અપ્પત્વા વા સયન્તિ, તસ્મા તે પારિવાસિકા ભિક્ખૂ પકતત્તભિક્ખૂનમ્પિ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સપિ દ્વાદસહત્થમત્તટ્ઠાયિનો ન હોન્તિ, તતો ઊનાવ હોન્તિ, તસ્મા સકઅધિપ્પાયોપિ ન સિજ્ઝતિ.
Kathaṃ? Pārivāsiko bhikkhu pakatattabhikkhūnañca aññamaññassa ca dvādasahatthamatte padese hotūti nesamadhippāyo. Atha pana majjhimatthambhaṃ nimittaṃ katvā miniyamānā samantato bāhiralekhā thambhatoyeva dvādasahatthamattā hoti, na pakatattabhikkhūhi. Te hi thambhato bahi ekaratanadvitiratanādiṭṭhāne ṭhitā, bāhiratopi lekhāyeva thambhato dvādasahatthamattā hoti, na tassūpari nipannabhikkhu. So hi dviratanamattenapi tiratanamattenapi lekhāya antopi hoti bahipi. Aññamaññassapi chabhāgasīmāyeva aññamaññassa dvādasahatthamattā hoti , na tassūpari paññattamañco vā tattha nipannabhikkhu vā. Mañco hi ekaratanamattena vā dviratanamattena vā sīmaṃ atikkamitvā ṭhito, bhikkhūpi sayamānā na sīmāya upariyeva sayanti, vidatthimattena vā ratanamattena vā sīmaṃ atikkamitvā vā appatvā vā sayanti, tasmā te pārivāsikā bhikkhū pakatattabhikkhūnampi aññamaññassapi dvādasahatthamattaṭṭhāyino na honti, tato ūnāva honti, tasmā sakaadhippāyopi na sijjhati.
ભગવતો પન અધિપ્પાયો – યદિ અપ્પભિક્ખુકાદિઅઙ્ગસમ્પન્નત્તા વિહારસ્સ વત્તં અનિક્ખિપિત્વા અન્તોવિહારેયેવ પરિવસતિ, એવં સતિ પકતત્તેન ભિક્ખુના ન એકચ્છન્ને આવાસે વસિતબ્બં. યદિ તાદિસઆવાસે વા અનાવાસે વા છદનતો ઉદકપતનટ્ઠાનસ્સ અન્તો સયેય્ય, સહવાસો નામ, રત્તિચ્છેદો હોતીતિ અયમત્થો યથાવુત્ત-પાળિયા ચ અટ્ઠકથાય ચ પકાસેતબ્બો. ન એકચ્છન્ને આવાસે દ્વીહિ વત્થબ્બં. યદિ વસેય્ય, વુડ્ઢસ્સ રત્તિચ્છેદોયેવ, નવકસ્સ રત્તિચ્છેદો ચેવ વત્તભેદદુક્કટઞ્ચ હોતિ. સમવસ્સા ચે, અજાનન્તસ્સ રત્તિચ્છેદોયેવ , જાનન્તસ્સ ઉભયમ્પીતિ અયમત્થો ‘‘તયો ખો, ઉપાલિ, પારિવાસિકસ્સ ભિક્ખુનો રત્તિચ્છેદા સહવાસો વિપ્પવાસો અનારોચના’’તિ ચ ‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના પારિવાસિકેન વુડ્ઢતરેન સદ્ધિં ન એકચ્છન્ને આવાસે વત્થબ્બ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૮૨) ચ ‘‘વુડ્ઢતરેનાતિ એત્થ…પે॰… સચે હિ દ્વે પારિવાસિકા એકતો વસેય્યું, તે અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ અજ્ઝાચારં ઞત્વા અગારવા વા વિપ્પટિસારિનો વા હુત્વા પાપિટ્ઠતરં વા આપત્તિં આપજ્જેય્યું વિબ્ભમેય્યું વા, તસ્મા નેસં સહસેય્યા સબ્બપ્પકારેન પટિક્ખિત્તા’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૮૧) ચ ઇમેહિ પાળિઅટ્ઠકથાપાઠેહિ પકાસેતબ્બો. વિપ્પવાસેપિ પારિવાસિકેન અભિક્ખુકે આવાસે ન વત્થબ્બં, પકતત્તેન વિના અભિક્ખુકો આવાસો ન ગન્તબ્બો, બહિસીમાયં ભિક્ખૂનં વસનટ્ઠાનતો દ્વાદસહત્થપ્પમાણસ્સ ઉપચારસ્સ અન્તો નિસીદિતબ્બન્તિ ભગવતો અધિપ્પાયો.
Bhagavato pana adhippāyo – yadi appabhikkhukādiaṅgasampannattā vihārassa vattaṃ anikkhipitvā antovihāreyeva parivasati, evaṃ sati pakatattena bhikkhunā na ekacchanne āvāse vasitabbaṃ. Yadi tādisaāvāse vā anāvāse vā chadanato udakapatanaṭṭhānassa anto sayeyya, sahavāso nāma, ratticchedo hotīti ayamattho yathāvutta-pāḷiyā ca aṭṭhakathāya ca pakāsetabbo. Na ekacchanne āvāse dvīhi vatthabbaṃ. Yadi vaseyya, vuḍḍhassa ratticchedoyeva, navakassa ratticchedo ceva vattabhedadukkaṭañca hoti. Samavassā ce, ajānantassa ratticchedoyeva , jānantassa ubhayampīti ayamattho ‘‘tayo kho, upāli, pārivāsikassa bhikkhuno ratticchedā sahavāso vippavāso anārocanā’’ti ca ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pārivāsikena vuḍḍhatarena saddhiṃ na ekacchanne āvāse vatthabba’’nti (cūḷava. 82) ca ‘‘vuḍḍhatarenāti ettha…pe… sace hi dve pārivāsikā ekato vaseyyuṃ, te aññamaññassa ajjhācāraṃ ñatvā agāravā vā vippaṭisārino vā hutvā pāpiṭṭhataraṃ vā āpattiṃ āpajjeyyuṃ vibbhameyyuṃ vā, tasmā nesaṃ sahaseyyā sabbappakārena paṭikkhittā’’ti (cūḷava. aṭṭha. 81) ca imehi pāḷiaṭṭhakathāpāṭhehi pakāsetabbo. Vippavāsepi pārivāsikena abhikkhuke āvāse na vatthabbaṃ, pakatattena vinā abhikkhuko āvāso na gantabbo, bahisīmāyaṃ bhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānato dvādasahatthappamāṇassa upacārassa anto nisīditabbanti bhagavato adhippāyo.
અયમત્થો ‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સભિક્ખુકા આવાસા અભિક્ખુકો આવાસો ગન્તબ્બો અઞ્ઞત્ર પકતત્તેન અઞ્ઞત્ર અન્તરાયા’’તિઆદિ (ચૂળવ॰ ૭૬) ચ ‘‘તયો ખો, ઉપાલિ…પે॰… અનારોચના’’તિ ચ ‘‘ચત્તારો ખો, ઉપાલિ, માનત્તચારિકસ્સ ભિક્ખુનો રત્તિચ્છેદા સહવાસો, વિપ્પવાસો, અનારોચના, ઊનેગણેચરણ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૯૨) ચ ‘‘વિપ્પવાસોતિ એકકસ્સેવ વાસો’’તિ ચ ‘‘અયઞ્ચ યસ્મા ગણસ્સ આરોચેત્વા ભિક્ખૂનઞ્ચ અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વાવ વસિ, તેનસ્સ ઊનેગણેચરણદોસો વા વિપ્પવાસો વા ન હોતી’’તિ ચ ‘‘અત્થિભાવં સલ્લક્ખેત્વાતિ દ્વાદસહત્થે ઉપચારે સલ્લક્ખેત્વા, અનિક્ખિત્તવત્તાનં ઉપચારસીમાય આગતભાવં સલ્લક્ખેત્વા સહવાસાદિકં વેદિતબ્બ’’ન્તિ ચ આગતેહિ પાળિયટ્ઠકથા-વજિરબુદ્ધિટીકાપાઠેહિ પકાસેતબ્બો, તસ્મા વિહારે પરિવસન્તસ્સ ઉપચારસીમાય અબ્ભન્તરે યત્થ કત્થચિ વસન્તસ્સ નત્થિ વિપ્પવાસો, બહિઉપચારસીમાયં પરિવસન્તસ્સ ભિક્ખૂનં નિસિન્નપરિયન્તતો દ્વાદસહત્થબ્ભન્તરે વસન્તસ્સ ચ નત્થિ વિપ્પવાસોતિ, તઞ્ચ પરિવાસકાલે ‘‘એકેન ભિક્ખુના સદ્ધિ’’ન્તિ વચનતો એકસ્સપિ ભિક્ખુનો, માનત્તચરણકાલે ‘‘ચતૂહિ પઞ્ચહિ વા ભિક્ખૂહિ સદ્ધિ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) વચનતો ચ ચતુન્નં પઞ્ચન્નમ્પિ ભિક્ખૂનં હત્થપાસભૂતે દ્વાદસહત્થબ્ભન્તરેપિ વસિતું લભતિ, નત્થિ વિપ્પવાસોતિ દટ્ઠબ્બં.
Ayamattho ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā sabhikkhukā āvāsā abhikkhuko āvāso gantabbo aññatra pakatattena aññatra antarāyā’’tiādi (cūḷava. 76) ca ‘‘tayo kho, upāli…pe… anārocanā’’ti ca ‘‘cattāro kho, upāli, mānattacārikassa bhikkhuno ratticchedā sahavāso, vippavāso, anārocanā, ūnegaṇecaraṇa’’nti (cūḷava. 92) ca ‘‘vippavāsoti ekakasseva vāso’’ti ca ‘‘ayañca yasmā gaṇassa ārocetvā bhikkhūnañca atthibhāvaṃ sallakkhetvāva vasi, tenassa ūnegaṇecaraṇadoso vā vippavāso vā na hotī’’ti ca ‘‘atthibhāvaṃ sallakkhetvāti dvādasahatthe upacāre sallakkhetvā, anikkhittavattānaṃ upacārasīmāya āgatabhāvaṃ sallakkhetvā sahavāsādikaṃ veditabba’’nti ca āgatehi pāḷiyaṭṭhakathā-vajirabuddhiṭīkāpāṭhehi pakāsetabbo, tasmā vihāre parivasantassa upacārasīmāya abbhantare yattha katthaci vasantassa natthi vippavāso, bahiupacārasīmāyaṃ parivasantassa bhikkhūnaṃ nisinnapariyantato dvādasahatthabbhantare vasantassa ca natthi vippavāsoti, tañca parivāsakāle ‘‘ekena bhikkhunā saddhi’’nti vacanato ekassapi bhikkhuno, mānattacaraṇakāle ‘‘catūhi pañcahi vā bhikkhūhi saddhi’’nti (cūḷava. aṭṭha. 102) vacanato ca catunnaṃ pañcannampi bhikkhūnaṃ hatthapāsabhūte dvādasahatthabbhantarepi vasituṃ labhati, natthi vippavāsoti daṭṭhabbaṃ.
વત્તં સમાદિયિત્વા તેસં ભિક્ખૂનં આરોચિતકાલતો પન પટ્ઠાય કેનચિ કરણીયેન તેસુ ભિક્ખૂસુ ગતેસુપિ યથાવુત્તઅટ્ઠકથાપાઠનયેન વિપ્પવાસો ન હોતિ. તથા હિ વુત્તં વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૯૭) ‘‘સોપિ કેનચિ કમ્મેન પુરેઅરુણે એવ ગચ્છતીતિ ઇમિના આરોચનાય કતાય સબ્બેસુપિ ભિક્ખૂસુ બહિવિહારં ગતેસુ ઊનેગણેચરણદોસો વા વિપ્પવાસદોસો વા ન હોતિ આરોચિતત્તા સહવાસસ્સાતિ દસ્સેતિ. તેનાહ ‘અયઞ્ચા’તિઆદી’’તિ. અપરે પન આચરિયા ‘‘બહિસીમાય વત્તસમાદાનટ્ઠાને વતિપરિક્ખેપોપિ પકતત્તભિક્ખૂહેવ કાતબ્બો, ન કમ્મારહભિક્ખૂહિ. યથા લોકે બન્ધનાગારાદિ દણ્ડકારકેહિ એવ કત્તબ્બં, ન દણ્ડારહેહિ, એવમિધાપી’’તિ વદન્તિ, તમ્પિ અટ્ઠકથાદીસુ ન દિસ્સતિ. ન હિ વતિપરિક્ખેપો દણ્ડકમ્મત્થાય કારિતો, અથ ખો દસ્સનૂપચારવિજહનત્થમેવ. તથા હિ વુત્તં સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩.૯૭) ‘‘ગુમ્બેન વા વતિયા વા પટિચ્છન્નટ્ઠાનેતિ દસ્સનૂપચારવિજહનત્થ’’ન્તિ. તથા વિમતિવિનોદનિયમ્પિ (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૨.૯૭) ‘‘ગુમ્બેન વાતિઆદિ દસ્સનૂપચારવિજહનત્થ’’ન્તિ. ઇતો પરં અટ્ઠકથાયં વુત્તનયેનેવ પરિવાસદાનઞ્ચ માનત્તદાનઞ્ચ વેદિતબ્બં. યત્થ પન સંસયિતબ્બં અત્થિ, તત્થ સંસયવિનોદનત્થાય કથેતબ્બં કથયામ.
Vattaṃ samādiyitvā tesaṃ bhikkhūnaṃ ārocitakālato pana paṭṭhāya kenaci karaṇīyena tesu bhikkhūsu gatesupi yathāvuttaaṭṭhakathāpāṭhanayena vippavāso na hoti. Tathā hi vuttaṃ vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.97) ‘‘sopi kenaci kammena purearuṇe eva gacchatīti iminā ārocanāya katāya sabbesupi bhikkhūsu bahivihāraṃ gatesu ūnegaṇecaraṇadoso vā vippavāsadoso vā na hoti ārocitattā sahavāsassāti dasseti. Tenāha ‘ayañcā’tiādī’’ti. Apare pana ācariyā ‘‘bahisīmāya vattasamādānaṭṭhāne vatiparikkhepopi pakatattabhikkhūheva kātabbo, na kammārahabhikkhūhi. Yathā loke bandhanāgārādi daṇḍakārakehi eva kattabbaṃ, na daṇḍārahehi, evamidhāpī’’ti vadanti, tampi aṭṭhakathādīsu na dissati. Na hi vatiparikkhepo daṇḍakammatthāya kārito, atha kho dassanūpacāravijahanatthameva. Tathā hi vuttaṃ sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.97) ‘‘gumbena vā vatiyā vā paṭicchannaṭṭhāneti dassanūpacāravijahanattha’’nti. Tathā vimativinodaniyampi (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.97) ‘‘gumbena vātiādi dassanūpacāravijahanattha’’nti. Ito paraṃ aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva parivāsadānañca mānattadānañca veditabbaṃ. Yattha pana saṃsayitabbaṃ atthi, tattha saṃsayavinodanatthāya kathetabbaṃ kathayāma.
એકચ્ચે ભિક્ખૂ એવં વદન્તિ – પારિવાસિકો ભિક્ખુ વુડ્ઢતરોપિ સમાનો વત્તે સમાદિન્ને નવકટ્ઠાને ઠિતો. તથા હિ વુત્તં ‘‘યત્થ પન નિસીદાપેત્વા પરિવિસન્તિ, તત્થ સામણેરાનં જેટ્ઠકેન, ભિક્ખૂનં સઙ્ઘનવકેન હુત્વા નિસીદિતબ્બ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૭૫) તસ્મા આરોચિતકાલાદીસુ ‘‘અહં ભન્તે’’ઇચ્ચેવ વત્તબ્બં, ન ‘‘અહં આવુસો’’તિ. તત્રેવં વિચારણા કાતબ્બા – પારિવાસિકાદયો ભિક્ખૂ સેય્યાપરિયન્તઆસનપરિયન્તભાગિતાય નવકટ્ઠાને ઠિતા, ન એકન્તેન નવકભૂતત્તા. તથા હિ વુત્તં ભગવતા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પારિવાસિકાનં ભિક્ખૂનં પઞ્ચ યથાવુડ્ઢં ઉપોસથં પવારણં વસ્સિકસાટિકં ઓણોજનં ભત્ત’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૭૫). અટ્ઠકથાયઞ્ચ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૮૧) ‘‘પકતત્તં ભિક્ખું દિસ્વા આસના વુટ્ઠાતબ્બં, પકતત્તો ભિક્ખુ આસનેન નિમન્તેતબ્બો’’તિ એતિસ્સા પાળિયા સંવણ્ણનાય ‘‘વુટ્ઠાતબ્બં, નિમન્તેતબ્બોતિ તદહુપસમ્પન્નમ્પિ દિસ્વા વુટ્ઠાતબ્બમેવ, વુટ્ઠાય ચ ‘અહં ઇમિના સુખનિસિન્નો વુટ્ઠાપિતો’તિ પરમ્મુખેન ન ગન્તબ્બં, ‘ઇદં આચરિય આસનં, એત્થ નિસીદથા’તિ એવં નિમન્તેતબ્બોયેવા’’તિ એત્થેવ ‘‘આચરિયા’’તિ આલપનવિસેસો વુત્તો, ન અઞ્ઞત્થ. યદિ વુડ્ઢતરેનપિ ‘‘ભન્તે’’ઇચ્ચેવ વત્તબ્બો સિયા, ઇધાપિ ‘‘ઇદં, ભન્તે, આસન’’ન્તિ વત્તબ્બં ભવેય્ય, ન પન વુત્તં, તસ્મા ન તેસં તં વચનં સારતો પચ્ચેતબ્બં. ઇમસ્મિં પન વિનયસઙ્ગહપ્પકરણે (વિ॰ સઙ્ગ॰ અટ્ઠ॰ ૨૩૭) ‘‘આરોચેન્તેન સચે નવકતરો હોતિ, ‘આવુસો’તિ વત્તબ્બં. સચે વુડ્ઢતરો, ‘ભન્તે’તિ વત્તબ્બ’’ન્તિ વુત્તં, ઇદઞ્ચ ‘‘એકેન ભિક્ખુના સદ્ધિ’’ન્તિ હેટ્ઠા વુત્તત્તા તં પટિગ્ગાહકભૂતં પકતત્તં ભિક્ખું સન્ધાય વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.
Ekacce bhikkhū evaṃ vadanti – pārivāsiko bhikkhu vuḍḍhataropi samāno vatte samādinne navakaṭṭhāne ṭhito. Tathā hi vuttaṃ ‘‘yattha pana nisīdāpetvā parivisanti, tattha sāmaṇerānaṃ jeṭṭhakena, bhikkhūnaṃ saṅghanavakena hutvā nisīditabba’’nti (cūḷava. aṭṭha. 75) tasmā ārocitakālādīsu ‘‘ahaṃ bhante’’icceva vattabbaṃ, na ‘‘ahaṃ āvuso’’ti. Tatrevaṃ vicāraṇā kātabbā – pārivāsikādayo bhikkhū seyyāpariyantaāsanapariyantabhāgitāya navakaṭṭhāne ṭhitā, na ekantena navakabhūtattā. Tathā hi vuttaṃ bhagavatā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ pañca yathāvuḍḍhaṃ uposathaṃ pavāraṇaṃ vassikasāṭikaṃ oṇojanaṃ bhatta’’nti (cūḷava. 75). Aṭṭhakathāyañca (cūḷava. aṭṭha. 81) ‘‘pakatattaṃ bhikkhuṃ disvā āsanā vuṭṭhātabbaṃ, pakatatto bhikkhu āsanena nimantetabbo’’ti etissā pāḷiyā saṃvaṇṇanāya ‘‘vuṭṭhātabbaṃ, nimantetabboti tadahupasampannampi disvā vuṭṭhātabbameva, vuṭṭhāya ca ‘ahaṃ iminā sukhanisinno vuṭṭhāpito’ti parammukhena na gantabbaṃ, ‘idaṃ ācariya āsanaṃ, ettha nisīdathā’ti evaṃ nimantetabboyevā’’ti ettheva ‘‘ācariyā’’ti ālapanaviseso vutto, na aññattha. Yadi vuḍḍhatarenapi ‘‘bhante’’icceva vattabbo siyā, idhāpi ‘‘idaṃ, bhante, āsana’’nti vattabbaṃ bhaveyya, na pana vuttaṃ, tasmā na tesaṃ taṃ vacanaṃ sārato paccetabbaṃ. Imasmiṃ pana vinayasaṅgahappakaraṇe (vi. saṅga. aṭṭha. 237) ‘‘ārocentena sace navakataro hoti, ‘āvuso’ti vattabbaṃ. Sace vuḍḍhataro, ‘bhante’ti vattabba’’nti vuttaṃ, idañca ‘‘ekena bhikkhunā saddhi’’nti heṭṭhā vuttattā taṃ paṭiggāhakabhūtaṃ pakatattaṃ bhikkhuṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ.
બહવો પન ભિક્ખૂ પારિવાસિકં ભિક્ખું સઙ્ઘમજ્ઝે નિસીદાપેત્વા વત્તં યાચાપેત્વા કમ્મવાચાપરિયોસાને સમાદાપેત્વા આરોચનમકારેત્વા સઙ્ઘમજ્ઝતો નિક્ખમાપેત્વા પરિસપરિયન્તે નિસીદાપેત્વા તત્થ નિસિન્નેન આરોચાપેત્વા વત્તં નિક્ખિપાપેન્તિ, એવં કરોન્તાનઞ્ચ નેસં અયમધિપ્પાયો – અયં ભિક્ખુ વત્તે અસમાદિન્ને વુડ્ઢટ્ઠાનિયોપિ હોતિ, તસ્મા યાચનકાલે ચ કમ્મવાચાસવનકાલે ચ વત્તસમાદાનકાલે ચ સઙ્ઘમજ્ઝે નિસીદનારહો હોતિ, વત્તે પન સમાદિન્ને નવકટ્ઠાનિયો, તસ્મા ન સઙ્ઘમજ્ઝે નિસીદનારહો, આસનપરિયન્તભાગિતાય પરિસપરિયન્તેયેવ નિસીદનારહોતિ, તદેતં એવં વિચારેતબ્બં – અયં ભિક્ખુ સઙ્ઘમજ્ઝે નિસીદમાનો આસનં ગહેત્વા યથાવુડ્ઢં નિસિન્નો ન હોતિ, અથ ખો કમ્મારહભાવેન આસનં અગ્ગહેત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા ઉક્કુટિકમેવ નિસિન્નો હોતિ, કમ્મારહો ચ નામ સઙ્ઘમજ્ઝેયેવ ઠપેતબ્બો હોતિ, નો બહિ, તસ્મા ‘‘સઙ્ઘમજ્ઝે નિસીદનારહો ન હોતી’’તિ ન સક્કા વત્તું તસ્મિં કાલે, નિક્ખમાપિતે ચ વત્તારોચનવત્તનિક્ખિપનાનં અનિટ્ઠિતત્તા અઞ્ઞમઞ્ઞં આહચ્ચ સુટ્ઠુ નિસિન્નં ભિક્ખુસઙ્ઘં પરિહરિતુમસક્કુણેય્યત્તા, ચીવરકણ્ણપાદપિટ્ઠિઆદીહિ બાધિતત્તા અગારવકિરિયા વિય દિસ્સતિ, આરોચનકિરિયઞ્ચ વત્તનિક્ખિપનઞ્ચ સઙ્ઘમજ્ઝેયેવ કત્તબ્બં પરિયન્તે નિસીદિત્વા કરોન્તો અટ્ઠકથાવિરોધો હોતિ. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૯૭) ‘‘વત્તં સમાદિયિત્વા તત્થેવ સઙ્ઘસ્સ આરોચેતબ્બં…પે॰… આરોચેત્વા સચે નિક્ખિપિતુકામો, વુત્તનયેનેવ સઙ્ઘમજ્ઝે નિક્ખિપિતબ્બ’’ન્તિ. કસ્મા? સમાદાનટ્ઠાનેયેવ આરોચાપેત્વા તત્થેવ નિક્ખિપાપેત્વા નિટ્ઠિતસબ્બકિચ્ચમેવ નિક્ખમાપેત્વા અત્તનો આસને નિસીદાપેન્તો ઞાયાગતોતિ અમ્હાકં ખન્તિ.
Bahavo pana bhikkhū pārivāsikaṃ bhikkhuṃ saṅghamajjhe nisīdāpetvā vattaṃ yācāpetvā kammavācāpariyosāne samādāpetvā ārocanamakāretvā saṅghamajjhato nikkhamāpetvā parisapariyante nisīdāpetvā tattha nisinnena ārocāpetvā vattaṃ nikkhipāpenti, evaṃ karontānañca nesaṃ ayamadhippāyo – ayaṃ bhikkhu vatte asamādinne vuḍḍhaṭṭhāniyopi hoti, tasmā yācanakāle ca kammavācāsavanakāle ca vattasamādānakāle ca saṅghamajjhe nisīdanāraho hoti, vatte pana samādinne navakaṭṭhāniyo, tasmā na saṅghamajjhe nisīdanāraho, āsanapariyantabhāgitāya parisapariyanteyeva nisīdanārahoti, tadetaṃ evaṃ vicāretabbaṃ – ayaṃ bhikkhu saṅghamajjhe nisīdamāno āsanaṃ gahetvā yathāvuḍḍhaṃ nisinno na hoti, atha kho kammārahabhāvena āsanaṃ aggahetvā añjaliṃ paggahetvā ukkuṭikameva nisinno hoti, kammāraho ca nāma saṅghamajjheyeva ṭhapetabbo hoti, no bahi, tasmā ‘‘saṅghamajjhe nisīdanāraho na hotī’’ti na sakkā vattuṃ tasmiṃ kāle, nikkhamāpite ca vattārocanavattanikkhipanānaṃ aniṭṭhitattā aññamaññaṃ āhacca suṭṭhu nisinnaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharitumasakkuṇeyyattā, cīvarakaṇṇapādapiṭṭhiādīhi bādhitattā agāravakiriyā viya dissati, ārocanakiriyañca vattanikkhipanañca saṅghamajjheyeva kattabbaṃ pariyante nisīditvā karonto aṭṭhakathāvirodho hoti. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 97) ‘‘vattaṃ samādiyitvā tattheva saṅghassa ārocetabbaṃ…pe… ārocetvā sace nikkhipitukāmo, vuttanayeneva saṅghamajjhe nikkhipitabba’’nti. Kasmā? Samādānaṭṭhāneyeva ārocāpetvā tattheva nikkhipāpetvā niṭṭhitasabbakiccameva nikkhamāpetvā attano āsane nisīdāpento ñāyāgatoti amhākaṃ khanti.
તથા સાયં વત્તારોચનકાલે બહૂસુ પારિવાસિકેસુ વુડ્ઢતરં પઠમં સમાદાપેત્વા આરોચાપેત્વા અનુક્કમેન સબ્બપચ્છા નવકતરં સમાદાપેન્તિ આરોચાપેન્તિ, પાતો નિક્ખિપનકાલે પન નવકતરં પઠમં આરોચાપેત્વા નિક્ખિપાપેન્તિ, તતો અનુક્કમેન વુડ્ઢતરં સબ્બપચ્છા આરોચાપેત્વા નિક્ખિપાપેન્તિ. તેસં અયમધિપ્પાયો સિયા – યદા દસ ભિક્ખૂ પકતત્તા દસ ભિક્ખૂ પારિવાસિકા હોન્તિ, તદા વુડ્ઢતરેન પઠમં સમાદિયિત્વા આરોચિતે તસ્સ આરોચનં અવસેસા એકૂનવીસતિ ભિક્ખૂ સુણન્તિ, દુતિયસ્સ અટ્ઠારસ, તતિયસ્સ સત્તરસાતિ અનુક્કમેન હાયિત્વા સબ્બનવકસ્સ આરોચનં દસ પકતત્તા સુણન્તિ સેસાનં અપકતત્તભાવતો. તતો નિક્ખિપનકાલે સબ્બનવકો પુબ્બે અત્તના આરોચિતાનં દસન્નં ભિક્ખૂનં આરોચેત્વા નિક્ખિપતિ, તતો પટિલોમેન દુતિયો એકાદસન્નં, તતિયો દ્વાદસન્નન્તિ અનુક્કમેન વડ્ઢિત્વા સબ્બજેટ્ઠકો અત્તના પુબ્બે આરોચિતાનં એકૂનવીસતિભિક્ખૂનં આરોચેત્વા નિક્ખિપતિ, એવં યથાનુક્કમેન નિક્ખિપનં હોતિ. સબ્બજેટ્ઠકે પન પઠમં નિક્ખિત્તે સતિ પુબ્બે અત્તના આરોચિતાનં નવન્નં ભિક્ખૂનં તદા અપકતત્તભાવતો આરોચિતાનં સન્તિકે નિક્ખિપનં ન હોતિ, તથા સેસાનં. તેસં પન એકચ્ચાનં ઊનં હોતિ, એકચ્ચાનં અધિકં, તસ્મા યથાવુત્તનયેન સબ્બનવકતો પટ્ઠાય અનુક્કમેન નિક્ખિપિતબ્બન્તિ.
Tathā sāyaṃ vattārocanakāle bahūsu pārivāsikesu vuḍḍhataraṃ paṭhamaṃ samādāpetvā ārocāpetvā anukkamena sabbapacchā navakataraṃ samādāpenti ārocāpenti, pāto nikkhipanakāle pana navakataraṃ paṭhamaṃ ārocāpetvā nikkhipāpenti, tato anukkamena vuḍḍhataraṃ sabbapacchā ārocāpetvā nikkhipāpenti. Tesaṃ ayamadhippāyo siyā – yadā dasa bhikkhū pakatattā dasa bhikkhū pārivāsikā honti, tadā vuḍḍhatarena paṭhamaṃ samādiyitvā ārocite tassa ārocanaṃ avasesā ekūnavīsati bhikkhū suṇanti, dutiyassa aṭṭhārasa, tatiyassa sattarasāti anukkamena hāyitvā sabbanavakassa ārocanaṃ dasa pakatattā suṇanti sesānaṃ apakatattabhāvato. Tato nikkhipanakāle sabbanavako pubbe attanā ārocitānaṃ dasannaṃ bhikkhūnaṃ ārocetvā nikkhipati, tato paṭilomena dutiyo ekādasannaṃ, tatiyo dvādasannanti anukkamena vaḍḍhitvā sabbajeṭṭhako attanā pubbe ārocitānaṃ ekūnavīsatibhikkhūnaṃ ārocetvā nikkhipati, evaṃ yathānukkamena nikkhipanaṃ hoti. Sabbajeṭṭhake pana paṭhamaṃ nikkhitte sati pubbe attanā ārocitānaṃ navannaṃ bhikkhūnaṃ tadā apakatattabhāvato ārocitānaṃ santike nikkhipanaṃ na hoti, tathā sesānaṃ. Tesaṃ pana ekaccānaṃ ūnaṃ hoti, ekaccānaṃ adhikaṃ, tasmā yathāvuttanayena sabbanavakato paṭṭhāya anukkamena nikkhipitabbanti.
એવંવાદીનં પન તેસમાયસ્મન્તાનં વાદે પકતત્તાયેવ ભિક્ખૂ આરોચેતબ્બા હોન્તિ, નો અપકતત્તા. પુબ્બે આરોચિતાનંયેવ સન્તિકે વત્તં નિક્ખિપિતબ્બં હોતિ, નો અનારોચિતાનં. એવં પન પકતત્તાયેવ ભિક્ખૂ આરોચેતબ્બા ન હોન્તિ, અથ ખો અપકતત્તાપિ ‘‘સચે દ્વે પારિવાસિકા ગતટ્ઠાને અઞ્ઞમઞ્ઞં પસ્સન્તિ, ઉભોહિ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ આરોચેતબ્બ’’ન્તિ અટ્ઠકથાયં વુત્તત્તા. પુબ્બે આરોચિતાનમ્પિ અનારોચિતાનમ્પિ સન્તિકે આરોચેત્વા નિક્ખિપિતબ્બમેવ ‘‘સચે સો ભિક્ખુ કેનચિદેવ કરણીયેન પક્કન્તો હોતિ, યં અઞ્ઞં સબ્બપઠમં પસ્સતિ, તસ્સ આરોચેત્વા નિક્ખિપિતબ્બ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) વુત્તત્તા, તસ્મા તથા અકરોન્તેપિ સબ્બેસં આરોચિતત્તા નત્થિ દોસો. અપ્પેકચ્ચે ભિક્ખૂ ‘‘પકતત્તસ્સેવાયં આરોચના’’તિ મઞ્ઞમાના સાયં વુડ્ઢપટિપાટિયા વત્તં સમાદિયિત્વા આરોચેત્વા અત્તનો સયનં પવિસિત્વા દ્વારજગ્ગનસયનસોધનાદીનિ કરોન્તા અઞ્ઞેસં આરોચિતં ન સુણન્તિ. અપ્પેકચ્ચે પાતો સયં આરોચેત્વા નિક્ખિપિત્વા અઞ્ઞેસં આરોચનં વા નિક્ખિપનં વા અનાગમેત્વા ભિક્ખાચારાદીનં અત્થાય ગચ્છન્તિ, એવં કરોન્તાનં તેસં આરોચનં એકચ્ચાનં અસુતભાવસમ્ભવતો સાસઙ્કો હોતિ પારિવાસિકાનં અઞ્ઞમઞ્ઞારોચનસ્સ પકરણેસુ આગતત્તા. ન કેવલં સારત્થદીપનિયંયેવ, અથ ખો વજિરબુદ્ધિટીકાયમ્પિ (વજિર॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૭૬) ‘‘સચે દ્વે પારિવાસિકા ગતટ્ઠાને અઞ્ઞમઞ્ઞં પસ્સન્તિ, ઉભોહિપિ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ આરોચેતબ્બં અવિસેસેન ‘આગન્તુકેન આરોચેતબ્બં, આગન્તુકસ્સ આરોચેતબ્બ’ન્તિ વુત્તત્તા’’તિ વુત્તં.
Evaṃvādīnaṃ pana tesamāyasmantānaṃ vāde pakatattāyeva bhikkhū ārocetabbā honti, no apakatattā. Pubbe ārocitānaṃyeva santike vattaṃ nikkhipitabbaṃ hoti, no anārocitānaṃ. Evaṃ pana pakatattāyeva bhikkhū ārocetabbā na honti, atha kho apakatattāpi ‘‘sace dve pārivāsikā gataṭṭhāne aññamaññaṃ passanti, ubhohi aññamaññassa ārocetabba’’nti aṭṭhakathāyaṃ vuttattā. Pubbe ārocitānampi anārocitānampi santike ārocetvā nikkhipitabbameva ‘‘sace so bhikkhu kenacideva karaṇīyena pakkanto hoti, yaṃ aññaṃ sabbapaṭhamaṃ passati, tassa ārocetvā nikkhipitabba’’nti (cūḷava. aṭṭha. 102) vuttattā, tasmā tathā akarontepi sabbesaṃ ārocitattā natthi doso. Appekacce bhikkhū ‘‘pakatattassevāyaṃ ārocanā’’ti maññamānā sāyaṃ vuḍḍhapaṭipāṭiyā vattaṃ samādiyitvā ārocetvā attano sayanaṃ pavisitvā dvārajagganasayanasodhanādīni karontā aññesaṃ ārocitaṃ na suṇanti. Appekacce pāto sayaṃ ārocetvā nikkhipitvā aññesaṃ ārocanaṃ vā nikkhipanaṃ vā anāgametvā bhikkhācārādīnaṃ atthāya gacchanti, evaṃ karontānaṃ tesaṃ ārocanaṃ ekaccānaṃ asutabhāvasambhavato sāsaṅko hoti pārivāsikānaṃ aññamaññārocanassa pakaraṇesu āgatattā. Na kevalaṃ sāratthadīpaniyaṃyeva, atha kho vajirabuddhiṭīkāyampi (vajira. ṭī. cūḷavagga 76) ‘‘sace dve pārivāsikā gataṭṭhāne aññamaññaṃ passanti, ubhohipi aññamaññassa ārocetabbaṃ avisesena ‘āgantukena ārocetabbaṃ, āgantukassa ārocetabba’nti vuttattā’’ti vuttaṃ.
તથા અપ્પેકચ્ચે પકતત્તા ભિક્ખૂ પારિવાસિકેસુ ભિક્ખૂસુ સાયં વત્તસમાદાનત્થં પકતત્તસાલતો નિક્ખમિત્વા અત્તનો અત્તનો સયનસમીપં ગતેસુ અત્તનો સયનપઞ્ઞાપનપઅક્ખારઠપનઅઞ્ઞમઞ્ઞઆલાપસલ્લાપકરણાદિવસેન આળોલેન્તા પારિવાસિકાનં વત્તારોચનં ન સુણન્તિ, ન મનસિ કરોન્તિ. અપ્પેકચ્ચે પાતો વત્તનિક્ખિપનકાલે પારિવાસિકભિક્ખૂસુ વત્તારોચનવત્તનિક્ખિપનાનિ કરોન્તેસુપિ નિદ્દાપસુતા હુત્વા ન સુણન્તિ. એવં કરોન્તાનમ્પિ તેસં એકચ્ચાનં અસ્સુતસમ્ભવતો વત્તારોચનં સાસઙ્કં હોતીતિ. હોતુ સાસઙ્કં, સુણન્તાનં અસ્સુતસમ્ભવેપિ આરોચકાનં સમ્માઆરોચનેન વત્તસ્સ પરિપુણ્ણત્તા કો દોસોતિ ચે? આરોચકાનં સમ્મા આરોચિતત્તા વત્તે પરિપુણ્ણેપિ વત્તભેદદુક્કટતોવ વિમુત્તો સિયા, ન રત્તિચ્છેદતો. વુત્તઞ્હિ સમન્તપાસાદિકાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૭૬) ‘‘સચે વાયમન્તોપિ સમ્પાપુણિતું વા સાવેતું વા ન સક્કોતિ, રત્તિચ્છેદોવ હોતિ, ન વત્તભેદદુક્કટ’’ન્તિ.
Tathā appekacce pakatattā bhikkhū pārivāsikesu bhikkhūsu sāyaṃ vattasamādānatthaṃ pakatattasālato nikkhamitvā attano attano sayanasamīpaṃ gatesu attano sayanapaññāpanapaakkhāraṭhapanaaññamaññaālāpasallāpakaraṇādivasena āḷolentā pārivāsikānaṃ vattārocanaṃ na suṇanti, na manasi karonti. Appekacce pāto vattanikkhipanakāle pārivāsikabhikkhūsu vattārocanavattanikkhipanāni karontesupi niddāpasutā hutvā na suṇanti. Evaṃ karontānampi tesaṃ ekaccānaṃ assutasambhavato vattārocanaṃ sāsaṅkaṃ hotīti. Hotu sāsaṅkaṃ, suṇantānaṃ assutasambhavepi ārocakānaṃ sammāārocanena vattassa paripuṇṇattā ko dosoti ce? Ārocakānaṃ sammā ārocitattā vatte paripuṇṇepi vattabhedadukkaṭatova vimutto siyā, na ratticchedato. Vuttañhi samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 76) ‘‘sace vāyamantopi sampāpuṇituṃ vā sāvetuṃ vā na sakkoti, ratticchedova hoti, na vattabhedadukkaṭa’’nti.
અથઞ્ઞે ભિક્ખૂ વત્તં સમાદિયિત્વા રત્તિં નિપન્ના નિદ્દાભાવેન મનુસ્સસદ્દમ્પિ સુણન્તિ, ભેરિઆદિસદ્દમ્પિ સુણન્તિ, સકટનાવાદિયાનસદ્દમ્પિ સુણન્તિ, તે તેન સદ્દેન આસઙ્કન્તિ ‘‘ભિક્ખૂનં નુ ખો અય’’ન્તિ, તે તેન કારણેન રત્તિચ્છેદં મઞ્ઞન્તિ. કસ્મા? ‘‘અયઞ્ચ નેસં છત્તસદ્દં વા ઉક્કાસિતસદ્દં વા ખિપિતસદ્દં વા સુત્વા આગન્તુકભાવં જાનાતિ, ગન્ત્વા આરોચેતબ્બં. ગતકાલે જાનન્તેનપિ અનુબન્ધિત્વા આરોચેતબ્બમેવ. સમ્પાપુણિતું અસક્કોન્તસ્સ રત્તિચ્છેદોવ હોતિ, ન વત્તભેદદુક્કટ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૭૬) વુત્તત્તાતિ. તે એવં સઞ્ઞાપેતબ્બા – માયસ્મન્તો એવં મઞ્ઞિત્થ, નાયં પાઠો બહિસીમટ્ઠવસેન વુત્તો, અથ ખો ઉપચારસીમટ્ઠવસેન વુત્તો. વુત્તઞ્હિ તત્થેવ ‘‘યેપિ અન્તોવિહારં અપ્પવિસિત્વા ઉપચારસીમં ઓક્કમિત્વા ગચ્છન્તી’’તિ. તત્થપિ આગન્તુકભાવસ્સ જાનિતત્તા રત્તિચ્છેદો હોતિ, તસ્મા દૂરેસદ્દસવનમત્તેન રત્તિચ્છેદો નત્થિ, ‘‘અયં ભિક્ખૂનં સદ્દો, અયં ભિક્ખૂહિ વાદિતભેરિઘણ્ટાદિસદ્દો, અયં ભિક્ખૂહિ પાજિતસકટનાવાદિસદ્દો’’તિ નિસિન્નટ્ઠાનતો જાનન્તોયેવ રત્તિચ્છેદકરો હોતિ. તેનાહ ‘‘આયસ્મા કરવીકતિસ્સત્થેરો ‘સમણો અય’ન્તિ વવત્થાનમેવ પમાણ’’ન્તિ.
Athaññe bhikkhū vattaṃ samādiyitvā rattiṃ nipannā niddābhāvena manussasaddampi suṇanti, bheriādisaddampi suṇanti, sakaṭanāvādiyānasaddampi suṇanti, te tena saddena āsaṅkanti ‘‘bhikkhūnaṃ nu kho aya’’nti, te tena kāraṇena ratticchedaṃ maññanti. Kasmā? ‘‘Ayañca nesaṃ chattasaddaṃ vā ukkāsitasaddaṃ vā khipitasaddaṃ vā sutvā āgantukabhāvaṃ jānāti, gantvā ārocetabbaṃ. Gatakāle jānantenapi anubandhitvā ārocetabbameva. Sampāpuṇituṃ asakkontassa ratticchedova hoti, na vattabhedadukkaṭa’’nti (cūḷava. aṭṭha. 76) vuttattāti. Te evaṃ saññāpetabbā – māyasmanto evaṃ maññittha, nāyaṃ pāṭho bahisīmaṭṭhavasena vutto, atha kho upacārasīmaṭṭhavasena vutto. Vuttañhi tattheva ‘‘yepi antovihāraṃ appavisitvā upacārasīmaṃ okkamitvā gacchantī’’ti. Tatthapi āgantukabhāvassa jānitattā ratticchedo hoti, tasmā dūresaddasavanamattena ratticchedo natthi, ‘‘ayaṃ bhikkhūnaṃ saddo, ayaṃ bhikkhūhi vāditabherighaṇṭādisaddo, ayaṃ bhikkhūhi pājitasakaṭanāvādisaddo’’ti nisinnaṭṭhānato jānantoyeva ratticchedakaro hoti. Tenāha ‘‘āyasmā karavīkatissatthero ‘samaṇo aya’nti vavatthānameva pamāṇa’’nti.
દિવા દૂરે ગચ્છન્તં જનકાયં દિસ્વાપિ ‘‘ઇમે ભિક્ખૂ નુ ખો’’તિ પરિકપ્પેન્તા રત્તિચ્છેદં મઞ્ઞન્તિ, તમ્પિ અકારણં. કસ્મા? ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ વવત્થાનસ્સ અભાવા. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં ‘‘નદીઆદીસુ નાવાય ગચ્છન્તમ્પિ પરતીરે ઠિતમ્પિ આકાસે ગચ્છન્તમ્પિ પબ્બતથલઅરઞ્ઞાદીસુ દૂરે ઠિતમ્પિ ભિક્ખું દિસ્વા સચે ‘ભિક્ખૂ’તિ વવત્થાનં અત્થિ, નાવાદીહિ વા ગન્ત્વા મહાસદ્દં કત્વા વા વેગેન અનુબન્ધિત્વા વા આરોચેતબ્બ’’ન્તિ. ઇતિ ભિક્ખું દિસ્વાપિ ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ વવત્થાનમેવ પમાણં. અભિક્ખું પન ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ વવત્થાને સન્તેપિ વા અસન્તેપિ વા કિં વત્તબ્બં અત્થિ, બહવો પન ભિક્ખૂ ઇદં રૂપદસ્સનં સદ્દસવનઞ્ચ આસઙ્કન્તા ‘‘પભાતે સતિ તં દ્વયં ભવેય્ય, તસ્મા મનુસ્સાનં ગમનકાલસદ્દકરણકાલતો પુબ્બેયેવ વત્તં નિક્ખિપિતબ્બ’’ન્તિ મઞ્ઞમાના અનુગ્ગતેયેવ અરુણે વત્તં નિક્ખિપન્તિ, તદયુત્તં રત્તિચ્છેદત્તાતિ.
Divā dūre gacchantaṃ janakāyaṃ disvāpi ‘‘ime bhikkhū nu kho’’ti parikappentā ratticchedaṃ maññanti, tampi akāraṇaṃ. Kasmā? ‘‘Bhikkhū’’ti vavatthānassa abhāvā. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nadīādīsu nāvāya gacchantampi paratīre ṭhitampi ākāse gacchantampi pabbatathalaaraññādīsu dūre ṭhitampi bhikkhuṃ disvā sace ‘bhikkhū’ti vavatthānaṃ atthi, nāvādīhi vā gantvā mahāsaddaṃ katvā vā vegena anubandhitvā vā ārocetabba’’nti. Iti bhikkhuṃ disvāpi ‘‘bhikkhū’’ti vavatthānameva pamāṇaṃ. Abhikkhuṃ pana ‘‘bhikkhū’’ti vavatthāne santepi vā asantepi vā kiṃ vattabbaṃ atthi, bahavo pana bhikkhū idaṃ rūpadassanaṃ saddasavanañca āsaṅkantā ‘‘pabhāte sati taṃ dvayaṃ bhaveyya, tasmā manussānaṃ gamanakālasaddakaraṇakālato pubbeyeva vattaṃ nikkhipitabba’’nti maññamānā anuggateyeva aruṇe vattaṃ nikkhipanti, tadayuttaṃ ratticchedattāti.
અથ પન વિનયધરેન ‘‘કિત્તકા તે આપત્તિયો, છાદેસિ, કીવતીહં પટિચ્છાદેસી’’તિ પુટ્ઠો સમાનો ‘‘અહં, ભન્તે, આપત્તિપરિયન્તં ન જાનામિ, રત્તિપરિયન્તં ન જાનામિ, આપત્તિપરિયન્તં નસ્સરામિ, રત્તિપરિયન્તં નસ્સરામિ, આપત્તિપરિયન્તે વેમતિકો, રત્તિપરિયન્તે વેમતિકો’’તિ વુત્તે ‘‘અયં ભિક્ખુ સુદ્ધન્તપરિવાસારહો’’તિ ઞત્વા તસ્સપિ દુવિધત્તા ચૂળસુદ્ધન્તમહાસુદ્ધન્તવસેન ‘‘તેસુ અયં ભિક્ખુ ઇમસ્સ અરહો’’તિ ઞાપનત્થં ઉપસમ્પદતો પટ્ઠાય અનુલોમક્કમેન વા આરોચિતદિવસતો પટ્ઠાય પટિલોમક્કમેન વા ‘‘કિત્તકં કાલં ત્વં આરોચનઆવિકરણાદિવસેન સુદ્ધો’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘આમ ભન્તે, એત્તકં કાલં અહં સુદ્ધોમ્હી’’તિ વુત્તે ‘‘અયં ભિક્ખુ એકચ્ચં રત્તિપરિયન્તં જાનાતિ, તસ્મા ચૂળસુદ્ધન્તારહો’’તિ ઞત્વા તસ્સ સુદ્ધકાલં અપનેત્વા અસુદ્ધકાલવસેન પરિયન્તં કત્વા ચૂળસુદ્ધન્તપરિવાસો દાતબ્બો. અયં ઉદ્ધમ્પિ આરોહતિ, અધોપિ ઓરોહતિ. યો પન અનુલોમવસેન વા પટિલોમવસેન વા પુચ્છિયમાનો ‘‘સકલમ્પિ રત્તિપરિયન્તં અહં ન જાનામિ નસ્સરામિ, વેમતિકો હોમી’’તિ વુત્તે ‘‘અયં ભિક્ખુ સકલમ્પિ રત્તિપરિયન્તં ન જાનાતિ, તસ્મા મહાસુદ્ધન્તારહો’’તિ ઞત્વા તસ્સ ઉપસમ્પદતો પટ્ઠાય યાવ વત્તસમાદાના એત્તકં કાલં પરિયન્તં કત્વા મહાસુદ્ધન્તપરિવાસો દાતબ્બો. ઉદ્ધંઆરોહનઅધોઓરોહનભાવો પનેસં અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) વુત્તોયેવ. ઇતો પરમ્પિ વિધાનં અટ્ઠકથાયં આગતનયેનેવ દટ્ઠબ્બં.
Atha pana vinayadharena ‘‘kittakā te āpattiyo, chādesi, kīvatīhaṃ paṭicchādesī’’ti puṭṭho samāno ‘‘ahaṃ, bhante, āpattipariyantaṃ na jānāmi, rattipariyantaṃ na jānāmi, āpattipariyantaṃ nassarāmi, rattipariyantaṃ nassarāmi, āpattipariyante vematiko, rattipariyante vematiko’’ti vutte ‘‘ayaṃ bhikkhu suddhantaparivāsāraho’’ti ñatvā tassapi duvidhattā cūḷasuddhantamahāsuddhantavasena ‘‘tesu ayaṃ bhikkhu imassa araho’’ti ñāpanatthaṃ upasampadato paṭṭhāya anulomakkamena vā ārocitadivasato paṭṭhāya paṭilomakkamena vā ‘‘kittakaṃ kālaṃ tvaṃ ārocanaāvikaraṇādivasena suddho’’ti pucchitvā ‘‘āma bhante, ettakaṃ kālaṃ ahaṃ suddhomhī’’ti vutte ‘‘ayaṃ bhikkhu ekaccaṃ rattipariyantaṃ jānāti, tasmā cūḷasuddhantāraho’’ti ñatvā tassa suddhakālaṃ apanetvā asuddhakālavasena pariyantaṃ katvā cūḷasuddhantaparivāso dātabbo. Ayaṃ uddhampi ārohati, adhopi orohati. Yo pana anulomavasena vā paṭilomavasena vā pucchiyamāno ‘‘sakalampi rattipariyantaṃ ahaṃ na jānāmi nassarāmi, vematiko homī’’ti vutte ‘‘ayaṃ bhikkhu sakalampi rattipariyantaṃ na jānāti, tasmā mahāsuddhantāraho’’ti ñatvā tassa upasampadato paṭṭhāya yāva vattasamādānā ettakaṃ kālaṃ pariyantaṃ katvā mahāsuddhantaparivāso dātabbo. Uddhaṃārohanaadhoorohanabhāvo panesaṃ aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) vuttoyeva. Ito parampi vidhānaṃ aṭṭhakathāyaṃ āgatanayeneva daṭṭhabbaṃ.
ઇદાનિ પન બહવો ભિક્ખૂ ‘‘અયં ચૂળસુદ્ધન્તારહો, અયં મહાસુદ્ધન્તારહો’’તિ અવિચિનન્તા અન્તોકમ્મવાચાયં ‘‘આપત્તિપરિયન્તં ન જાનાતિ, રત્તિપરિયન્તં ન જાનાતિ, આપત્તિપરિયન્તં નસ્સરતિ, રત્તિપરિયન્તં નસ્સરતિ, આપત્તિપરિયન્તે વેમતિકો, રત્તિપરિયન્તે વેમતિકો’’તિ અવિસેસવચનમેવ મનસિ કરોન્તા ‘‘ઇમાય કમ્મવાચાય દિન્નં સુદ્ધન્તપરિવાસં ગહેત્વા પઞ્ચાહમત્તં વા દસાહમત્તં વા પરિવસિત્વા અપરિયન્તરત્તિપટિચ્છાદિતાહિ અપરિયન્તાહિ આપત્તીહિ મોક્ખો હોતી’’તિ મઞ્ઞન્તા પઞ્ચાહમત્તં વા દસાહમત્તં વા પરિવસિત્વા માનત્તં યાચન્તિ, એવં કરોન્તા તે ભિક્ખૂ સહસ્સક્ખત્તું પરિવસન્તાપિ આપત્તિતો ન મુચ્ચેય્યું. કસ્માતિ ચે? પાળિયા ચ અટ્ઠકથાય ચ વિરુજ્ઝનતો. વુત્તઞ્હિ પાળિયં (પારા॰ ૪૪૨) ‘‘યાવતીહં જાનં પટિચ્છાદેતિ, તાવતીહં તેન ભિક્ખુના અકામા પરિવત્થબ્બં. પરિવુત્થપરિવાસેન ભિક્ખુના ઉત્તરિ છારત્તં ભિક્ખુમાનત્તાય પટિપજ્જિતબ્બં. ચિણ્ણમાનત્તો ભિક્ખુ યત્થ સિયા વીસતિગણો ભિક્ખુસઙ્ઘો, તત્થ સો ભિક્ખુ અબ્ભેતબ્બો’’તિ, તસ્મા પટિચ્છન્નદિવસમત્તં અપરિવસિત્વા માનત્તારહો નામ ન હોતિ, અમાનત્તારહસ્સ માનત્તદાનં ન રુહતિ, અચિણ્ણમાનત્તો અબ્ભાનારહો ન હોતિ, અનબ્ભાનારહસ્સ અબ્ભાનં ન રુહતિ, અનબ્ભિતો ભિક્ખુ આપત્તિમુત્તો પકતત્તો ન હોતીતિ અયમેત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો.
Idāni pana bahavo bhikkhū ‘‘ayaṃ cūḷasuddhantāraho, ayaṃ mahāsuddhantāraho’’ti avicinantā antokammavācāyaṃ ‘‘āpattipariyantaṃ na jānāti, rattipariyantaṃ na jānāti, āpattipariyantaṃ nassarati, rattipariyantaṃ nassarati, āpattipariyante vematiko, rattipariyante vematiko’’ti avisesavacanameva manasi karontā ‘‘imāya kammavācāya dinnaṃ suddhantaparivāsaṃ gahetvā pañcāhamattaṃ vā dasāhamattaṃ vā parivasitvā apariyantarattipaṭicchāditāhi apariyantāhi āpattīhi mokkho hotī’’ti maññantā pañcāhamattaṃ vā dasāhamattaṃ vā parivasitvā mānattaṃ yācanti, evaṃ karontā te bhikkhū sahassakkhattuṃ parivasantāpi āpattito na mucceyyuṃ. Kasmāti ce? Pāḷiyā ca aṭṭhakathāya ca virujjhanato. Vuttañhi pāḷiyaṃ (pārā. 442) ‘‘yāvatīhaṃ jānaṃ paṭicchādeti, tāvatīhaṃ tena bhikkhunā akāmā parivatthabbaṃ. Parivutthaparivāsena bhikkhunā uttari chārattaṃ bhikkhumānattāya paṭipajjitabbaṃ. Ciṇṇamānatto bhikkhu yattha siyā vīsatigaṇo bhikkhusaṅgho, tattha so bhikkhu abbhetabbo’’ti, tasmā paṭicchannadivasamattaṃ aparivasitvā mānattāraho nāma na hoti, amānattārahassa mānattadānaṃ na ruhati, aciṇṇamānatto abbhānāraho na hoti, anabbhānārahassa abbhānaṃ na ruhati, anabbhito bhikkhu āpattimutto pakatatto na hotīti ayamettha bhagavato adhippāyo.
અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) પન ચૂળસુદ્ધન્તે ‘‘તં ગહેત્વા પરિવસન્તેન યત્તકં કાલં અત્તનો સુદ્ધિં જાનાતિ, તત્તકં અપનેત્વા અવસેસં માસં વા દ્વિમાસં વા પરિવસિતબ્બ’’ન્તિ, મહાસુદ્ધન્તે ‘‘તં ગહેત્વા ગહિતદિવસતો યાવ ઉપસમ્પદદિવસો, તાવ રત્તિયો ગણેત્વા પરિવસિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં, તસ્મા પટિચ્છન્નરત્તિપ્પમાણં પરિવસન્તોયેવ માનત્તારહો હોતિ, ન પઞ્ચાહદસાહરત્તિપ્પમાણમત્તં પરિવસન્તોતિ અયં અટ્ઠકથાચરિયાનં અધિપ્પાયો. તેનેવ ચ કારણેન દેસનાઆરોચનાદીહિ સબ્બકાલં આપત્તિં સોધેત્વા વસન્તાનં લજ્જીપેસલાનં સિક્ખાકામાનં ભિક્ખૂનં સુદ્ધન્તપરિવાસં દાતું અયુત્તરૂપો, દેસનાઆરોચનાદીહિ આપત્તિં અસોધેત્વા પમાદવસેન ચિરકાલં વસન્તાનં જનપદવાસિકાદીનં દાતું યુત્તરૂપોતિ વેદિતબ્બં. એત્થાપિ અવસેસવિનિચ્છયો અટ્ઠકથાયં વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો.
Aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) pana cūḷasuddhante ‘‘taṃ gahetvā parivasantena yattakaṃ kālaṃ attano suddhiṃ jānāti, tattakaṃ apanetvā avasesaṃ māsaṃ vā dvimāsaṃ vā parivasitabba’’nti, mahāsuddhante ‘‘taṃ gahetvā gahitadivasato yāva upasampadadivaso, tāva rattiyo gaṇetvā parivasitabba’’nti vuttaṃ, tasmā paṭicchannarattippamāṇaṃ parivasantoyeva mānattāraho hoti, na pañcāhadasāharattippamāṇamattaṃ parivasantoti ayaṃ aṭṭhakathācariyānaṃ adhippāyo. Teneva ca kāraṇena desanāārocanādīhi sabbakālaṃ āpattiṃ sodhetvā vasantānaṃ lajjīpesalānaṃ sikkhākāmānaṃ bhikkhūnaṃ suddhantaparivāsaṃ dātuṃ ayuttarūpo, desanāārocanādīhi āpattiṃ asodhetvā pamādavasena cirakālaṃ vasantānaṃ janapadavāsikādīnaṃ dātuṃ yuttarūpoti veditabbaṃ. Etthāpi avasesavinicchayo aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva veditabbo.
અથ પન વિનયધરેન ‘‘ત્વં, આવુસો, કતરઆપત્તિં આપન્નો, કતિ રત્તિયો તે છાદિતા’’તિ પુટ્ઠો ‘‘અહં, ભન્તે, સઙ્ઘાદિસેસં આપત્તિં આપજ્જિત્વા પક્ખમત્તં પટિચ્છાદિતા, તેનાહં સઙ્ઘં પક્ખપરિવાસં યાચિત્વા સઙ્ઘેન દિન્ને પક્ખપરિવાસે પરિવસિત્વા અનિક્ખિત્તવત્તોવ હુત્વા અન્તરા સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિં આપજ્જિત્વા પઞ્ચાહમત્તં છાદિતા’’તિ વુત્તે ‘‘અયં ભિક્ખુ સમોધાનપરિવાસારહો, તીસુ ચ સમોધાનપરિવાસેસુ ઓધાનસમોધાનારહો’’તિ ઞત્વા ‘‘તેન હિ ભિક્ખુ ત્વં મૂલાયપટિકસ્સનારહો’’તિ વત્વા તં મૂલાય પટિકસ્સિત્વા પરિવુત્થદિવસે અદિવસે કત્વા અન્તરા પટિચ્છન્ને પઞ્ચ દિવસે મૂલાપત્તિયા પટિચ્છન્નેસુ દિવસેસુ સમોધાનેત્વા ઓધાનસમોધાનો દાતબ્બો. ઇતો પરાનિ ઓધાનસમોધાને વત્તબ્બવચનાનિ પાળિયં અટ્ઠકથાયઞ્ચ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બાનિ.
Atha pana vinayadharena ‘‘tvaṃ, āvuso, kataraāpattiṃ āpanno, kati rattiyo te chāditā’’ti puṭṭho ‘‘ahaṃ, bhante, saṅghādisesaṃ āpattiṃ āpajjitvā pakkhamattaṃ paṭicchāditā, tenāhaṃ saṅghaṃ pakkhaparivāsaṃ yācitvā saṅghena dinne pakkhaparivāse parivasitvā anikkhittavattova hutvā antarā saṅghādisesāpattiṃ āpajjitvā pañcāhamattaṃ chāditā’’ti vutte ‘‘ayaṃ bhikkhu samodhānaparivāsāraho, tīsu ca samodhānaparivāsesu odhānasamodhānāraho’’ti ñatvā ‘‘tena hi bhikkhu tvaṃ mūlāyapaṭikassanāraho’’ti vatvā taṃ mūlāya paṭikassitvā parivutthadivase adivase katvā antarā paṭicchanne pañca divase mūlāpattiyā paṭicchannesu divasesu samodhānetvā odhānasamodhāno dātabbo. Ito parāni odhānasamodhāne vattabbavacanāni pāḷiyaṃ aṭṭhakathāyañca vuttanayeneva veditabbāni.
અથ પન વિનયધરેન પુટ્ઠો ‘‘અહં, ભન્તે, સમ્બહુલા સઙ્ઘાદિસેસા આપત્તિયો આપજ્જિં, સમ્બહુલા આપત્તિયો એકાહપ્પટિચ્છન્નાયો…પે॰… સમ્બહુલા આપત્તિયો દસાહપ્પટિચ્છન્નાયો’’તિ વુત્તે ‘‘અયં ભિક્ખુ અગ્ઘસમોધાનારહો’’તિ ઞત્વા તાસં આપત્તીનં યા આપત્તિયો ચિરતરપ્પટિચ્છન્નાયો, તાસં અગ્ઘેન સમોધાનપરિવાસો દાતબ્બો. તત્રેવં વદન્તિ – ‘‘યા આપત્તિયો ચિરતરપ્પટિચ્છન્નાયો, તાસં અગ્ઘેન સમોધાનપરિવાસો દાતબ્બો’’તિ વુત્તો, એવં સન્તે પક્ખપ્પટિચ્છન્નમાસપ્પટિચ્છન્નાદીસુ કથન્તિ? તેસુપિ ‘‘યા આપત્તિયો પક્ખપ્પટિચ્છન્નાયો, યા આપત્તિયો માસપ્પટિચ્છન્નાયો’’તિ વત્તબ્બોતિ. યદિ એવં પાળિવિરોધો આપજ્જતિ. પાળિયઞ્હિ દસાહપ્પટિચ્છન્નપરિયોસાના એવ આપત્તિ દસ્સિતા, ન પક્ખપ્પટિચ્છન્નમાસપ્પટિચ્છન્નાદયોતિ? સચ્ચં, પાળિયં તથાદસ્સનં પન નયદસ્સનમત્તં. તથા હિ વુત્તં અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) ‘‘પઞ્ચદસ દિવસાનિ પટિચ્છન્નાય ‘પક્ખપ્પટિચ્છન્ન’ન્તિ વત્વા યોજના કાતબ્બા…પે॰… એવં યાવ સટ્ઠિસંવચ્છરં, અતિરેકસટ્ઠિસંવચ્છરપ્પટિચ્છન્નન્તિ વા તતો વા ભિય્યોપિ વત્વા યોજના કાતબ્બા’’તિ. મહાપદુમત્થેરેનપિ વુત્તં ‘‘અયં સમુચ્ચયક્ખન્ધકો નામ બુદ્ધાનં ઠિતકાલસદિસો, આપત્તિ નામ પટિચ્છન્ના વા હોતુ અપ્પટિચ્છન્ના વા સમકઊનતરઅતિરેકપ્પટિચ્છન્ના વા, વિનયધરસ્સ કમ્મવાચં યોજેતું સમત્થભાવોયેવેત્થ પમાણ’’ન્તિ, તસ્મા પક્ખપ્પટિચ્છન્નાદીનં કમ્મવાચાકરણે કુક્કુચ્ચં ન કાતબ્બન્તિ.
Atha pana vinayadharena puṭṭho ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā saṅghādisesā āpattiyo āpajjiṃ, sambahulā āpattiyo ekāhappaṭicchannāyo…pe… sambahulā āpattiyo dasāhappaṭicchannāyo’’ti vutte ‘‘ayaṃ bhikkhu agghasamodhānāraho’’ti ñatvā tāsaṃ āpattīnaṃ yā āpattiyo ciratarappaṭicchannāyo, tāsaṃ agghena samodhānaparivāso dātabbo. Tatrevaṃ vadanti – ‘‘yā āpattiyo ciratarappaṭicchannāyo, tāsaṃ agghena samodhānaparivāso dātabbo’’ti vutto, evaṃ sante pakkhappaṭicchannamāsappaṭicchannādīsu kathanti? Tesupi ‘‘yā āpattiyo pakkhappaṭicchannāyo, yā āpattiyo māsappaṭicchannāyo’’ti vattabboti. Yadi evaṃ pāḷivirodho āpajjati. Pāḷiyañhi dasāhappaṭicchannapariyosānā eva āpatti dassitā, na pakkhappaṭicchannamāsappaṭicchannādayoti? Saccaṃ, pāḷiyaṃ tathādassanaṃ pana nayadassanamattaṃ. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) ‘‘pañcadasa divasāni paṭicchannāya ‘pakkhappaṭicchanna’nti vatvā yojanā kātabbā…pe… evaṃ yāva saṭṭhisaṃvaccharaṃ, atirekasaṭṭhisaṃvaccharappaṭicchannanti vā tato vā bhiyyopi vatvā yojanā kātabbā’’ti. Mahāpadumattherenapi vuttaṃ ‘‘ayaṃ samuccayakkhandhako nāma buddhānaṃ ṭhitakālasadiso, āpatti nāma paṭicchannā vā hotu appaṭicchannā vā samakaūnataraatirekappaṭicchannā vā, vinayadharassa kammavācaṃ yojetuṃ samatthabhāvoyevettha pamāṇa’’nti, tasmā pakkhappaṭicchannādīnaṃ kammavācākaraṇe kukkuccaṃ na kātabbanti.
હોતુ, એવમ્પિ પક્ખપ્પટિચ્છન્નં પરિયન્તં કત્વા કતાય કમ્મવાચાય તતો ઉદ્ધં આપત્તિ નત્થીતિ કથં જાનેય્યાતિ? ઇદાનિ સિક્ખાકામા ભિક્ખૂ દેવસિકમ્પિ દેસનારોચનાવિકરણાનિ કરોન્તિ એકાહિકદ્વીહિકાદિવસેનપિ, કિચ્ચપસુતા હુત્વા તથા અસક્કોન્તાપિ ઉપોસથદિવસં નાતિક્કમન્તિ, ગિલાનાદિવસેન તદતિક્કન્તાપિ અતિક્કન્તભાવં જાનન્તિ, તસ્મા તદતિક્કન્તભાવે સતિ અતિરેકપક્ખપ્પટિચ્છન્નમાસપ્પટિચ્છન્નાદિવસેન વડ્ઢેત્વા કમ્મવાચં કરેય્ય, તદતિક્કન્તભાવે પન અસતિ પક્ખપ્પટિચ્છન્નપરિયન્તા હોતિ, તસ્મા પક્ખપરિયન્તકમ્મવાચાકરણં ઞાયાગતં હોતીતિ દટ્ઠબ્બં.
Hotu, evampi pakkhappaṭicchannaṃ pariyantaṃ katvā katāya kammavācāya tato uddhaṃ āpatti natthīti kathaṃ jāneyyāti? Idāni sikkhākāmā bhikkhū devasikampi desanārocanāvikaraṇāni karonti ekāhikadvīhikādivasenapi, kiccapasutā hutvā tathā asakkontāpi uposathadivasaṃ nātikkamanti, gilānādivasena tadatikkantāpi atikkantabhāvaṃ jānanti, tasmā tadatikkantabhāve sati atirekapakkhappaṭicchannamāsappaṭicchannādivasena vaḍḍhetvā kammavācaṃ kareyya, tadatikkantabhāve pana asati pakkhappaṭicchannapariyantā hoti, tasmā pakkhapariyantakammavācākaraṇaṃ ñāyāgataṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.
એવં હોતુ, તથાપિ યદેતં ‘‘સમ્બહુલા આપત્તિયો એકાહપ્પટિચ્છન્નાયો…પે॰… સમ્બહુલા આપત્તિયો પક્ખપ્પટિચ્છન્નાયો’’તિ વુત્તં, તત્થ ઇમિનાયેવ અનુક્કમેન મયા પટિચ્છાદિતા આપત્તિયો હોન્તીતિ કથં જાનેય્ય, અજાનને ચ સતિ ‘‘યા ચ ખ્વાયં, આવુસો, આપત્તિ અજાનપ્પટિચ્છન્ના, અધમ્મિકં તસ્સા આપત્તિયા પરિવાસદાનં, અધમ્મત્તા ન રુહતી’’તિ ઇદં આપજ્જતીતિ? નાપજ્જતિ. તત્થ હિ આપત્તિયા આપન્નભાવં અજાનન્તો હુત્વા પટિચ્છાદેતિ, તસ્મા ‘‘આપત્તિ ચ હોતિ આપત્તિસઞ્ઞી ચા’’તિ વુત્તઆપત્તિસઞ્ઞિતાભાવા અપ્પટિચ્છન્નમેવ હોતિ, તસ્મા અપ્પટિચ્છન્નાય આપત્તિયા પરિવાસદાનં અધમ્મિકં હોતિ. ઇધ પન ‘‘એત્તકા રત્તિયો મયા છાદિતા’’તિ છન્નકાલમેવ ન જાનાતિ, તદજાનભાવે સતિપિ પરિવાસદાનં રુહતિ. તેનેવ ચ કારણેન સુદ્ધન્તપરિવાસે (ચૂળવ॰ ૧૫૬-૧૫૭) ‘‘આપત્તિપરિયન્તં ન જાનાતિ, રત્તિપરિયન્તં ન જાનાતિ, આપત્તિપરિયન્તં નસ્સરતિ, રત્તિપરિયન્તં નસ્સરતિ, આપત્તિપરિયન્તે વેમતિકો, રત્તિપરિયન્તે વેમતિકો’’તિ રત્તિપરિયન્તસ્સ અજાનનઅસરણવેમતિકભાવે સતિપિ પરિવાસદાનં વુત્તં, તસ્મા છાદિતકાલં તથતો અજાનન્તોપિ ‘‘સમ્બહુલા આપત્તિયો એકાહપ્પટિચ્છન્નાયો…પે॰… સમ્બહુલા આપત્તિયો પક્ખપ્પટિચ્છન્નાયો’’તિ એત્થ અપ્પવિટ્ઠસ્સ અભાવા સમ્પજ્જતિયેવાતિ દટ્ઠબ્બં.
Evaṃ hotu, tathāpi yadetaṃ ‘‘sambahulā āpattiyo ekāhappaṭicchannāyo…pe… sambahulā āpattiyo pakkhappaṭicchannāyo’’ti vuttaṃ, tattha imināyeva anukkamena mayā paṭicchāditā āpattiyo hontīti kathaṃ jāneyya, ajānane ca sati ‘‘yā ca khvāyaṃ, āvuso, āpatti ajānappaṭicchannā, adhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, adhammattā na ruhatī’’ti idaṃ āpajjatīti? Nāpajjati. Tattha hi āpattiyā āpannabhāvaṃ ajānanto hutvā paṭicchādeti, tasmā ‘‘āpatti ca hoti āpattisaññī cā’’ti vuttaāpattisaññitābhāvā appaṭicchannameva hoti, tasmā appaṭicchannāya āpattiyā parivāsadānaṃ adhammikaṃ hoti. Idha pana ‘‘ettakā rattiyo mayā chāditā’’ti channakālameva na jānāti, tadajānabhāve satipi parivāsadānaṃ ruhati. Teneva ca kāraṇena suddhantaparivāse (cūḷava. 156-157) ‘‘āpattipariyantaṃ na jānāti, rattipariyantaṃ na jānāti, āpattipariyantaṃ nassarati, rattipariyantaṃ nassarati, āpattipariyante vematiko, rattipariyante vematiko’’ti rattipariyantassa ajānanaasaraṇavematikabhāve satipi parivāsadānaṃ vuttaṃ, tasmā chāditakālaṃ tathato ajānantopi ‘‘sambahulā āpattiyo ekāhappaṭicchannāyo…pe… sambahulā āpattiyo pakkhappaṭicchannāyo’’ti ettha appaviṭṭhassa abhāvā sampajjatiyevāti daṭṭhabbaṃ.
અથાપિ એવં વદેય્યું – ‘‘સમ્બહુલા આપત્તિયો એકાહપ્પટિચ્છન્નાયો…પે॰… સમ્બહુલા આપત્તિયો પક્ખપ્પટિચ્છન્નાયો’’તિ વુત્તે તેસુ દિવસેસુ આપત્તિયો અત્થિ પટિચ્છન્નાયોપિ, અત્થિ અપ્પટિચ્છન્નાયોપિ, અત્થિ ચિરપ્પટિચ્છન્નાયોપિ, અત્થિ અચિરપ્પટિચ્છન્નાયોપિ, અત્થિ એકાપિ, અત્થિ સમ્બહુલાપિ, સબ્બા તા આપત્તિયો એતેનેવ પદેન સઙ્ગહિતા સિયુન્તિ? સઙ્ગહિતા એવ. ન હેત્થ સંસયો કાતબ્બો. વુત્તઞ્હેતં અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) ‘‘અઞ્ઞસ્મિં પન આપત્તિવુટ્ઠાને ઇદં લક્ખણં – યો અપ્પટિચ્છન્નં આપત્તિં ‘પટિચ્છન્ના’તિ વિનયકમ્મં કરોતિ, તસ્સ આપત્તિ વુટ્ઠાતિ. યો પટિચ્છન્નં ‘અપ્પટિચ્છન્ના’તિ વિનયકમ્મં કરોતિ, તસ્સ ન વુટ્ઠાતિ. અચિરપ્પટિચ્છન્નં ‘ચિરપ્પટિચ્છન્ના’તિ કરોન્તસ્સપિ વુટ્ઠાતિ, ચિરપ્પટિચ્છન્નં ‘અચિરપ્પટિચ્છન્ના’તિ કરોન્તસ્સ ન વુટ્ઠાતિ. એકં આપત્તિં આપજ્જિત્વા ‘સમ્બહુલા’તિ કરોન્તસ્સપિ વુટ્ઠાતિ એકં વિના સમ્બહુલાનં અભાવતો. સમ્બહુલા પન આપજ્જિત્વા ‘એકં આપજ્જિ’ન્તિ કરોન્તસ્સ ન વુટ્ઠાતી’’તિ, તસ્મા એતેહિ પદેહિ સબ્બાસં પટિચ્છન્નાપત્તીનં સઙ્ગહિતત્તા તાહિ આપત્તીહિ વુટ્ઠાનં સમ્ભવતીતિ દટ્ઠબ્બં.
Athāpi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘sambahulā āpattiyo ekāhappaṭicchannāyo…pe… sambahulā āpattiyo pakkhappaṭicchannāyo’’ti vutte tesu divasesu āpattiyo atthi paṭicchannāyopi, atthi appaṭicchannāyopi, atthi cirappaṭicchannāyopi, atthi acirappaṭicchannāyopi, atthi ekāpi, atthi sambahulāpi, sabbā tā āpattiyo eteneva padena saṅgahitā siyunti? Saṅgahitā eva. Na hettha saṃsayo kātabbo. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) ‘‘aññasmiṃ pana āpattivuṭṭhāne idaṃ lakkhaṇaṃ – yo appaṭicchannaṃ āpattiṃ ‘paṭicchannā’ti vinayakammaṃ karoti, tassa āpatti vuṭṭhāti. Yo paṭicchannaṃ ‘appaṭicchannā’ti vinayakammaṃ karoti, tassa na vuṭṭhāti. Acirappaṭicchannaṃ ‘cirappaṭicchannā’ti karontassapi vuṭṭhāti, cirappaṭicchannaṃ ‘acirappaṭicchannā’ti karontassa na vuṭṭhāti. Ekaṃ āpattiṃ āpajjitvā ‘sambahulā’ti karontassapi vuṭṭhāti ekaṃ vinā sambahulānaṃ abhāvato. Sambahulā pana āpajjitvā ‘ekaṃ āpajji’nti karontassa na vuṭṭhātī’’ti, tasmā etehi padehi sabbāsaṃ paṭicchannāpattīnaṃ saṅgahitattā tāhi āpattīhi vuṭṭhānaṃ sambhavatīti daṭṭhabbaṃ.
અથ પન વિનયધરેન પુટ્ઠો ‘‘અહં, ભન્તે, સમ્બહુલા સઙ્ઘાદિસેસા આપત્તિયો આપજ્જિં એકં સુક્કવિસ્સટ્ઠિં, એકં કાયસંસગ્ગં, એકં દુટ્ઠુલ્લવાચં, એકં અત્તકામં, એકં સઞ્ચરિત્તં, એકં કુટિકારં, એકં વિહારકારં, એકં દુટ્ઠદોસં, એકં અઞ્ઞભાગિયં, એકં સઙ્ઘભેદં, એકં ભેદાનુવત્તકં, એકં દુબ્બચં, એકં કુલદૂસક’’ન્તિ વુત્તે ‘‘અયં ભિક્ખુ મિસ્સકસમોધાનપરિવાસારહો’’તિ ઞત્વા અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) આગતનયેન પરિવાસો દાતબ્બો. એત્થાહ – અગ્ઘસમોધાનમિસ્સકસમોધાનાનં કો વિસેસો, કિં નાનાકરણન્તિ? વુચ્ચતે – અગ્ઘસમોધાનપરિવાસો અચિરપ્પટિચ્છન્ના આપત્તિયો ચિરપ્પટિચ્છન્નાયં આપત્તિયં સમોધાનેત્વા તસ્સા ચિરપ્પટિચ્છન્નાય આપત્તિયા અગ્ઘવસેન દીયતિ, મિસ્સકસમોધાનપરિવાસો નાનાવત્થુકા આપત્તિયો સમોધાનેત્વા તાસં મિસ્સકવસેન દીયતિ, અયમેતેસં વિસેસો. અથ વા અગ્ઘસમોધાનો સભાગવત્થૂનં આપત્તીનં સમોધાનવસેન હોતિ, ઇતરો વિસભાગવત્થૂનન્તિ આચરિયા. તેનેવાહ આચરિયવજિરબુદ્ધિત્થેરો (વજિર॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૧૦૨) ‘‘અગ્ઘસમોધાનો નામ સભાગવત્થુકાયો સમ્બહુલા આપત્તિયો આપન્નસ્સ બહુરત્તિં પટિચ્છાદિતાપત્તિયં નિક્ખિપિત્વા દાતબ્બો, ઇતરો નાનાવત્થુકાનં વસેનાતિ અયમેતેસં વિસેસો’’તિ.
Atha pana vinayadharena puṭṭho ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā saṅghādisesā āpattiyo āpajjiṃ ekaṃ sukkavissaṭṭhiṃ, ekaṃ kāyasaṃsaggaṃ, ekaṃ duṭṭhullavācaṃ, ekaṃ attakāmaṃ, ekaṃ sañcarittaṃ, ekaṃ kuṭikāraṃ, ekaṃ vihārakāraṃ, ekaṃ duṭṭhadosaṃ, ekaṃ aññabhāgiyaṃ, ekaṃ saṅghabhedaṃ, ekaṃ bhedānuvattakaṃ, ekaṃ dubbacaṃ, ekaṃ kuladūsaka’’nti vutte ‘‘ayaṃ bhikkhu missakasamodhānaparivāsāraho’’ti ñatvā aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) āgatanayena parivāso dātabbo. Etthāha – agghasamodhānamissakasamodhānānaṃ ko viseso, kiṃ nānākaraṇanti? Vuccate – agghasamodhānaparivāso acirappaṭicchannā āpattiyo cirappaṭicchannāyaṃ āpattiyaṃ samodhānetvā tassā cirappaṭicchannāya āpattiyā agghavasena dīyati, missakasamodhānaparivāso nānāvatthukā āpattiyo samodhānetvā tāsaṃ missakavasena dīyati, ayametesaṃ viseso. Atha vā agghasamodhāno sabhāgavatthūnaṃ āpattīnaṃ samodhānavasena hoti, itaro visabhāgavatthūnanti ācariyā. Tenevāha ācariyavajirabuddhitthero (vajira. ṭī. cūḷavagga 102) ‘‘agghasamodhāno nāma sabhāgavatthukāyo sambahulā āpattiyo āpannassa bahurattiṃ paṭicchāditāpattiyaṃ nikkhipitvā dātabbo, itaro nānāvatthukānaṃ vasenāti ayametesaṃ viseso’’ti.
અથ સિયા ‘‘એવં ચિરપ્પટિચ્છન્નાયો ચ અચિરપ્પટિચ્છન્નાયો ચ નાનાવત્થુકાયો આપત્તિયો આપજ્જન્તસ્સ કો પરિવાસો દાતબ્બો અગ્ઘસમોધાનો વા મિસ્સકસમોધાનો વા, અથ તદુભયા વા’’તિ. કિઞ્ચેત્થ – યદિ અગ્ઘસમોધાનં દદેય્ય, ચિરપ્પટિચ્છન્નાહિ ચ અચિરપ્પટિચ્છન્નાહિ ચ સભાગવત્થુકાહિ આપત્તીહિ વુટ્ઠિતો ભવેય્ય, ચિરપ્પટિચ્છન્નાહિ ચ અચિરપ્પટિચ્છન્નાહિ ચ નો વિસભાગવત્થુકાહિ. યદિ ચ મિસ્સકસમોધાનં દદેય્ય, સમાનકાલપ્પટિચ્છન્નાહિ વિસભાગવત્થૂહિ આપત્તીહિ વુટ્ઠિતો ભવેય્ય, નો અસમાનકઆલપ્પટિચ્છન્નાહિ સભાગવત્થુકાહિ ચ, અથ તદુભયમ્પિ દદેય્ય, ‘‘એકસ્મિં કમ્મે દ્વે પરિવાસા દાતબ્બા’’તિ નેવ પાળિયં, ન અટ્ઠકથાયં વુત્તન્તિ? વુચ્ચતે – ઇદઞ્હિ સબ્બમ્પિ પરિવાસાદિકં વિનયકમ્મં વત્થુવસેન વા ગોત્તવસેન વા નામવસેન વા આપત્તિવસેન વા કાતું વટ્ટતિયેવ.
Atha siyā ‘‘evaṃ cirappaṭicchannāyo ca acirappaṭicchannāyo ca nānāvatthukāyo āpattiyo āpajjantassa ko parivāso dātabbo agghasamodhāno vā missakasamodhāno vā, atha tadubhayā vā’’ti. Kiñcettha – yadi agghasamodhānaṃ dadeyya, cirappaṭicchannāhi ca acirappaṭicchannāhi ca sabhāgavatthukāhi āpattīhi vuṭṭhito bhaveyya, cirappaṭicchannāhi ca acirappaṭicchannāhi ca no visabhāgavatthukāhi. Yadi ca missakasamodhānaṃ dadeyya, samānakālappaṭicchannāhi visabhāgavatthūhi āpattīhi vuṭṭhito bhaveyya, no asamānakaālappaṭicchannāhi sabhāgavatthukāhi ca, atha tadubhayampi dadeyya, ‘‘ekasmiṃ kamme dve parivāsā dātabbā’’ti neva pāḷiyaṃ, na aṭṭhakathāyaṃ vuttanti? Vuccate – idañhi sabbampi parivāsādikaṃ vinayakammaṃ vatthuvasena vā gottavasena vā nāmavasena vā āpattivasena vā kātuṃ vaṭṭatiyeva.
તત્થ સુક્કવિસ્સટ્ઠીતિ વત્થુ ચેવ ગોત્તઞ્ચ. સઙ્ઘાદિસેસોતિ નામઞ્ચેવ આપત્તિ ચ. તત્થ ‘‘સુક્કવિસ્સટ્ઠિં કાયસંસગ્ગ’’ન્તિઆદિવચનેનાપિ ‘‘નાનાવત્થુકાયો’’તિ વચનેનપિ વત્થુ ચેવ ગોત્તઞ્ચ ગહિતં હોતિ, ‘‘સઙ્ઘાદિસેસો’’તિ વચનેનપિ ‘‘આપત્તિયો’’તિ વચનેનપિ નામઞ્ચેવ આપત્તિ ચ ગહિતા હોતિ, તસ્મા અગ્ઘસમોધાનવસેન પરિવાસે દિન્ને ‘‘અહં, ભન્તે, સમ્બહુલા સઙ્ઘાદિસેસા આપત્તિયો આપજ્જિ’’ન્તિઆદિવચનેનેવ વત્થુસ્સ ચ ગોત્તસ્સ ચ નામસ્સ ચ આપત્તિયા ચ ગહિતત્તા ચિરપ્પટિચ્છન્નાહિ અચિરપ્પટિચ્છન્નાહિ ચ સભાગવત્થુકાહિ ચ વિસભાગવત્થુકાહિ ચ સબ્બાહિ આપત્તીહિ વુટ્ઠાતીતિ દટ્ઠબ્બં. વુત્તઞ્હેતં સમન્તપાસાદિકાયં ‘‘એત્થ ચ ‘સઙ્ઘાદિસેસા આપત્તિયો આપજ્જિં નાનાવત્થુકાયો’તિપિ ‘સઙ્ઘાદિસેસા આપત્તિયો આપજ્જિ’ન્તિપિ એવં પુબ્બે વુત્તનયેન વત્થુવસેનપિ ગોત્તવસેનપિ નામવસેનપિ આપત્તિવસેનપિ યોજેત્વા કમ્મવાચં કાતું વટ્ટતિયેવાતિ અયં મિસ્સકસમોધાનો’’તિ, ઇમસ્મિઞ્ચ વિનયસઙ્ગહપ્પકરણે (વિ॰ સઙ્ગ॰ અટ્ઠ॰ ૨૪૫) તથેવ વત્વા ‘‘તસ્મા ન ઇધ વિસું કમ્મવાચં યોજેત્વા દસ્સયિસ્સામ, પુબ્બે સબ્બાપત્તિસાધારણં કત્વા યોજેત્વા દસ્સિતાય એવ કમ્મવાચાય નાનાવત્થુકાહિપિ આપત્તીહિ વુટ્ઠાનસમ્ભવતો સાયેવેત્થ કમ્મવાચા અલ’’ન્તિ.
Tattha sukkavissaṭṭhīti vatthu ceva gottañca. Saṅghādisesoti nāmañceva āpatti ca. Tattha ‘‘sukkavissaṭṭhiṃ kāyasaṃsagga’’ntiādivacanenāpi ‘‘nānāvatthukāyo’’ti vacanenapi vatthu ceva gottañca gahitaṃ hoti, ‘‘saṅghādiseso’’ti vacanenapi ‘‘āpattiyo’’ti vacanenapi nāmañceva āpatti ca gahitā hoti, tasmā agghasamodhānavasena parivāse dinne ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā saṅghādisesā āpattiyo āpajji’’ntiādivacaneneva vatthussa ca gottassa ca nāmassa ca āpattiyā ca gahitattā cirappaṭicchannāhi acirappaṭicchannāhi ca sabhāgavatthukāhi ca visabhāgavatthukāhi ca sabbāhi āpattīhi vuṭṭhātīti daṭṭhabbaṃ. Vuttañhetaṃ samantapāsādikāyaṃ ‘‘ettha ca ‘saṅghādisesā āpattiyo āpajjiṃ nānāvatthukāyo’tipi ‘saṅghādisesā āpattiyo āpajji’ntipi evaṃ pubbe vuttanayena vatthuvasenapi gottavasenapi nāmavasenapi āpattivasenapi yojetvā kammavācaṃ kātuṃ vaṭṭatiyevāti ayaṃ missakasamodhāno’’ti, imasmiñca vinayasaṅgahappakaraṇe (vi. saṅga. aṭṭha. 245) tatheva vatvā ‘‘tasmā na idha visuṃ kammavācaṃ yojetvā dassayissāma, pubbe sabbāpattisādhāraṇaṃ katvā yojetvā dassitāya eva kammavācāya nānāvatthukāhipi āpattīhi vuṭṭhānasambhavato sāyevettha kammavācā ala’’nti.
યદિ એવં આચરિયવજિરબુદ્ધિત્થેરેન દ્વિન્નં વિસેસો ન વત્તબ્બો, અથ કસ્મા વુત્તોતિ? તીસુ સમોધાનપરિવાસેસુ ઓધાનસમોધાનો મૂલાયપટિકસ્સનાય ઓધૂનિતકાલેયેવ દાતબ્બો, અગ્ઘસમોધાનમિસ્સકસમોધાનપરિવાસા પન વિસુંયેવ દાતબ્બા. ‘‘એવં દિન્ને એતેસં કો વિસેસો’’તિ ચિન્તાયં વિસેસસમ્ભવમત્તદસ્સનત્થં વુત્તો. અટ્ઠકથાયં પન પરિવાસાદિકમ્મસ્સ લક્ખણં દસ્સેતું ‘‘વત્થુવસેન વા’’તિઆદિમાહ, તસ્મા લક્ખણવસેનેવ સભાગવત્થુકાહિપિ આપત્તીહિ વુટ્ઠાનં સમ્ભવતિ. તેનેવ ચ કારણેન સારત્થદીપનિનામિકાયં વિનયટીકાયઞ્ચ વિમતિવિનોદનિનામિકાયં વિનયટીકાયઞ્ચ ન કોચિ વિસેસો વુત્તોતિ દટ્ઠબ્બો.
Yadi evaṃ ācariyavajirabuddhittherena dvinnaṃ viseso na vattabbo, atha kasmā vuttoti? Tīsu samodhānaparivāsesu odhānasamodhāno mūlāyapaṭikassanāya odhūnitakāleyeva dātabbo, agghasamodhānamissakasamodhānaparivāsā pana visuṃyeva dātabbā. ‘‘Evaṃ dinne etesaṃ ko viseso’’ti cintāyaṃ visesasambhavamattadassanatthaṃ vutto. Aṭṭhakathāyaṃ pana parivāsādikammassa lakkhaṇaṃ dassetuṃ ‘‘vatthuvasena vā’’tiādimāha, tasmā lakkhaṇavaseneva sabhāgavatthukāhipi āpattīhi vuṭṭhānaṃ sambhavati. Teneva ca kāraṇena sāratthadīpanināmikāyaṃ vinayaṭīkāyañca vimativinodanināmikāyaṃ vinayaṭīkāyañca na koci viseso vuttoti daṭṭhabbo.
યદિ એવં મિસ્સકસમોધાનકમ્મવાચાયપિ ચિરપ્પટિચ્છન્નાહિ અચિરપ્પટિચ્છન્નાહિપિ આપત્તીહિ વુટ્ઠાનં સમ્ભવેય્ય. તત્થપિ હિ ‘‘અહં, ભન્તે, સમ્બહુલા સઙ્ઘાદિસેસા આપત્તિયો આપજ્જિં નાનાવત્થુકાયો’’તિપિ ‘‘એકા સુક્કવિસ્સટ્ઠિ…પે॰… એકા કુલદૂસકા’’તિપિ વત્તબ્બં. એવં સતિ ‘‘સમ્બહુલા’’તિપિ ‘‘સઙ્ઘાદિસેસા આપત્તિયો’’તિપિ વત્થુગોત્તનામાપત્તીહિ કિત્તનસમ્ભવતો ચિરપ્પટિચ્છન્નાહિપિ અચિરપ્પટિચ્છન્નાહિપિ આપત્તીહિ વુટ્ઠાનં સમ્ભવેય્યાતિ? ન પનેવં દટ્ઠબ્બં. વત્થાદિકિત્તનઞ્હિ સબ્બાપત્તીનં ગણ્હનત્થં હોતિ. એવં ગણ્હન્તેપિ પટિચ્છન્નકાલસ્સ અકથિતત્તા ‘‘એત્તકં નામ કાલં પરિવસિતબ્બ’’ન્તિ ન પઞ્ઞાયતિ, તસ્મિં અપઞ્ઞાયમાને તેન પમાણેન પરિવાસો ન હોતિ, તસ્મિં અસતિ આપત્તિતો વુટ્ઠાનં ન સમ્ભવતિ, તસ્મા મિસ્સકસમોધાનકમ્મવાચાય ચિરપ્પટિચ્છન્નાહિપિ અચિરપ્પટિચ્છન્નાહિપિ આપત્તીહિ વુટ્ઠાનં ન સમ્ભવતીતિ દટ્ઠબ્બં.
Yadi evaṃ missakasamodhānakammavācāyapi cirappaṭicchannāhi acirappaṭicchannāhipi āpattīhi vuṭṭhānaṃ sambhaveyya. Tatthapi hi ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā saṅghādisesā āpattiyo āpajjiṃ nānāvatthukāyo’’tipi ‘‘ekā sukkavissaṭṭhi…pe… ekā kuladūsakā’’tipi vattabbaṃ. Evaṃ sati ‘‘sambahulā’’tipi ‘‘saṅghādisesā āpattiyo’’tipi vatthugottanāmāpattīhi kittanasambhavato cirappaṭicchannāhipi acirappaṭicchannāhipi āpattīhi vuṭṭhānaṃ sambhaveyyāti? Na panevaṃ daṭṭhabbaṃ. Vatthādikittanañhi sabbāpattīnaṃ gaṇhanatthaṃ hoti. Evaṃ gaṇhantepi paṭicchannakālassa akathitattā ‘‘ettakaṃ nāma kālaṃ parivasitabba’’nti na paññāyati, tasmiṃ apaññāyamāne tena pamāṇena parivāso na hoti, tasmiṃ asati āpattito vuṭṭhānaṃ na sambhavati, tasmā missakasamodhānakammavācāya cirappaṭicchannāhipi acirappaṭicchannāhipi āpattīhi vuṭṭhānaṃ na sambhavatīti daṭṭhabbaṃ.
પરિવાસવિનિચ્છયકથા નિટ્ઠિતા.
Parivāsavinicchayakathā niṭṭhitā.
માનત્તવિનિચ્છયકથા
Mānattavinicchayakathā
માનત્તકથાયમ્પિ માનત્તં નામ અપ્પટિચ્છન્નમાનત્તં પટિચ્છન્નમાનત્તં પક્ખમાનત્તં સમોધાનમાનત્તન્તિ ચતુબ્બિધં હોતિ. તત્થ યો ભિક્ખુ સઙ્ઘાદિસેસં આપત્તિં આપજ્જિત્વા તં દિવસમેવ આરોચેતિ, એકરત્તિમત્તમ્પિ ન પટિચ્છાદેતિ, તસ્સ પરિવાસં અદત્વાવ દિન્નં માનત્તં અપ્પટિચ્છન્નમાનત્તં નામ. યો આપજ્જિત્વા દસહિ આકારેહિ વિના તં દિવસં નારોચેતિ, એકરત્તાદિવસેન પટિચ્છાદેતિ, તત્થ યથાપટિચ્છન્નદિવસં પરિવાસં દત્વા પરિવુત્થપરિવાસસ્સ દિન્નં માનત્તં પટિચ્છન્નમાનત્તં નામ. આપત્તિં આપજ્જિત્વા પટિચ્છન્નાય વા અપ્પટિચ્છન્નાય વા ભિક્ખુનિયા પક્ખમત્તમેવ દિન્નં માનત્તં પક્ખમાનત્તં નામ. ભિક્ખુ પન પટિચ્છન્નાય આપત્તિયા પરિવસિત્વા અનિક્ખિત્તવત્તકાલેયેવ પુન આપજ્જિત્વા ન પટિચ્છાદેતિ, તસ્સ મૂલાય પટિકસ્સિત્વા પરિવુત્થદિવસે અદિવસે કત્વા અપ્પટિચ્છાદિતત્તા સમોધાનપરિવાસં અદત્વા દિન્નં માનત્તં સમોધાનમાનત્તં નામ. માનત્તારહકાલેપિ માનત્તચરણકાલેપિ અબ્ભાનારહકાલેપિ એસેવ નયો. તેસુ તીણિ માનત્તાનિ અટ્ઠકથાયં વુત્તનયેન સુવિઞ્ઞેય્યત્તા ન વુત્તાનિ. પક્ખમાનત્તં પચ્છા આગમિસ્સતિ.
Mānattakathāyampi mānattaṃ nāma appaṭicchannamānattaṃ paṭicchannamānattaṃ pakkhamānattaṃ samodhānamānattanti catubbidhaṃ hoti. Tattha yo bhikkhu saṅghādisesaṃ āpattiṃ āpajjitvā taṃ divasameva āroceti, ekarattimattampi na paṭicchādeti, tassa parivāsaṃ adatvāva dinnaṃ mānattaṃ appaṭicchannamānattaṃ nāma. Yo āpajjitvā dasahi ākārehi vinā taṃ divasaṃ nāroceti, ekarattādivasena paṭicchādeti, tattha yathāpaṭicchannadivasaṃ parivāsaṃ datvā parivutthaparivāsassa dinnaṃ mānattaṃ paṭicchannamānattaṃ nāma. Āpattiṃ āpajjitvā paṭicchannāya vā appaṭicchannāya vā bhikkhuniyā pakkhamattameva dinnaṃ mānattaṃ pakkhamānattaṃ nāma. Bhikkhu pana paṭicchannāya āpattiyā parivasitvā anikkhittavattakāleyeva puna āpajjitvā na paṭicchādeti, tassa mūlāya paṭikassitvā parivutthadivase adivase katvā appaṭicchāditattā samodhānaparivāsaṃ adatvā dinnaṃ mānattaṃ samodhānamānattaṃ nāma. Mānattārahakālepi mānattacaraṇakālepi abbhānārahakālepi eseva nayo. Tesu tīṇi mānattāni aṭṭhakathāyaṃ vuttanayena suviññeyyattā na vuttāni. Pakkhamānattaṃ pacchā āgamissati.
યાનિ પન પરિવાસમાનત્તાનિ અનવટ્ઠિતત્તા પુથુજ્જનસ્સ ગિહિઆદિવસેન પરિવત્તને સતિ પુન દાતબ્બાદાતબ્બભાવે સઙ્કિતબ્બાનિ, તાનિ દસ્સેતું પાળિયં અનેકેહિ પકારેહિ વિત્થારતો વુત્તાનિ. તેસુ ભિક્ખૂનં સંસયવિનોદનત્થાય એકદેસં દસ્સેતું ‘‘સચે કોચી’’તિઆદિમાહ. તત્થ વિબ્ભમતીતિ વિરૂપો હુત્વા ભમતિ, હીનાયાવત્તતિ ગિહી હોતીતિ અત્થો. સામણેરો હોતીતિ ઉપસમ્પન્નભાવં જહિત્વા સામણેરભાવં ઉપગચ્છતિ. તત્થ પારાજિકપ્પત્તભાવેન વા ‘‘ગિહીતિ મં ધારેથા’’તિઆદિના સિક્ખાપચ્ચક્ખાનેન વા ગિહી હોતિ . તેસુ પઠમેન પુન ઉપસમ્પદાય અભબ્બત્તા પુન પરિવાસો ન રુહતિયેવ, દુતિયેન પન પુન ઉપસમ્પદાય ભબ્બત્તા ‘‘સો ચે પુન ઉપસમ્પજ્જતી’’તિ વુત્તં. ઇતરો પન પારાજિકપ્પત્તભાવેન સામણેરો ન હોતિ. કસ્મા? સરણગમનાદીનં વિનસ્સનતો. વુત્તઞ્હિ વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૨.૧૦૮) ‘‘ઉપસમ્પન્નાનમ્પિ પારાજિકસમઆપત્તિયા સરણગમનાદિસામણેરભાવસ્સપિ વિનસ્સનતો સેનાસનગ્ગાહો ચ પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, સઙ્ઘલાભમ્પિ તેન લભન્તીતિ વેદિતબ્બ’’ન્તિ, ગિહી પન હુત્વા પુન સામણેરભાવમત્તં લદ્ધબ્બં હોતિ. ‘‘સામણેરોતિ મં ધારેથા’’તિઆદિના પન સિક્ખાપચ્ચક્ખાને કતે સિયા સામણેરભાવો, તતોપિ પુન ઉપસમ્પજ્જિતુકામતાય સતિ સિયા ઉપસમ્પન્નભાવો. ‘‘ગિહીતિ મં ધારેથા’’તિઆદિના સિક્ખાપચ્ચક્ખાનં કત્વા ગિહિભાવં ઉપગતેપિ પુન સામણેરપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા સામણેરો હોતિ. તતો પુન ઉપસમ્પજ્જિતું લદ્ધબ્બત્તા ‘‘પુન ઉપસમ્પજ્જતી’’તિ વુત્તો. તેસં ભિક્ખુભાવે પરિવાસે અનિટ્ઠિતેપિ ગિહિસામણેરભાવં પત્તત્તા પરિવાસો ન રુહતિ ઉપસમ્પન્નાનમેવ પરિવાસસ્સ ભગવતા પઞ્ઞત્તત્તાતિ અત્થો.
Yāni pana parivāsamānattāni anavaṭṭhitattā puthujjanassa gihiādivasena parivattane sati puna dātabbādātabbabhāve saṅkitabbāni, tāni dassetuṃ pāḷiyaṃ anekehi pakārehi vitthārato vuttāni. Tesu bhikkhūnaṃ saṃsayavinodanatthāya ekadesaṃ dassetuṃ ‘‘sace kocī’’tiādimāha. Tattha vibbhamatīti virūpo hutvā bhamati, hīnāyāvattati gihī hotīti attho. Sāmaṇero hotīti upasampannabhāvaṃ jahitvā sāmaṇerabhāvaṃ upagacchati. Tattha pārājikappattabhāvena vā ‘‘gihīti maṃ dhārethā’’tiādinā sikkhāpaccakkhānena vā gihī hoti . Tesu paṭhamena puna upasampadāya abhabbattā puna parivāso na ruhatiyeva, dutiyena pana puna upasampadāya bhabbattā ‘‘so ce puna upasampajjatī’’ti vuttaṃ. Itaro pana pārājikappattabhāvena sāmaṇero na hoti. Kasmā? Saraṇagamanādīnaṃ vinassanato. Vuttañhi vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.108) ‘‘upasampannānampi pārājikasamaāpattiyā saraṇagamanādisāmaṇerabhāvassapi vinassanato senāsanaggāho ca paṭippassambhati, saṅghalābhampi tena labhantīti veditabba’’nti, gihī pana hutvā puna sāmaṇerabhāvamattaṃ laddhabbaṃ hoti. ‘‘Sāmaṇeroti maṃ dhārethā’’tiādinā pana sikkhāpaccakkhāne kate siyā sāmaṇerabhāvo, tatopi puna upasampajjitukāmatāya sati siyā upasampannabhāvo. ‘‘Gihīti maṃ dhārethā’’tiādinā sikkhāpaccakkhānaṃ katvā gihibhāvaṃ upagatepi puna sāmaṇerapabbajjaṃ pabbajitvā sāmaṇero hoti. Tato puna upasampajjituṃ laddhabbattā ‘‘puna upasampajjatī’’ti vutto. Tesaṃ bhikkhubhāve parivāse aniṭṭhitepi gihisāmaṇerabhāvaṃ pattattā parivāso na ruhati upasampannānameva parivāsassa bhagavatā paññattattāti attho.
એવં સન્તે પુન ઉપસમ્પજ્જન્તસ્સ કિં પરિવાસો પુન દાતબ્બોતિ આહ ‘‘સો ચે પુન ઉપસમ્પજ્જતી’’તિઆદિ. તસ્સત્થો – સો વિબ્ભન્તકો સો વા સામણેરો પુન ઉપસમ્પન્નભાવં ઉપગચ્છતિ, પુરિમં પુબ્બે ભિક્ખુભૂતકાલે દિન્નં પરિવાસદાનં એવ ઇદાનિ પરિવાસદાનં હોતિ. યો પરિવાસો પુબ્બે ભિક્ખુભૂતકાલે દિન્નો, સો પરિવાસો સુદિન્નો, દુદિન્નો ન હોતિ. યો યત્તકો કાલો પરિવુત્થો, સો તત્તકો કાલો સુપરિવુત્થોયેવ હોતિ, ન દુપરિવુત્થો, તસ્મા અવસેસો કાલો પરિવસિતબ્બોતિ. ઇદં વુત્તં હોતિ – પુબ્બે ભિક્ખુકાલે પક્ખપ્પટિચ્છન્નાય આપત્તિયા પરિવાસં ગહેત્વા દસદિવસમત્તં પરિવસિત્વા અનિટ્ઠિતેયેવ પરિવાસે વિબ્ભમિત્વા સામણેરો વા હુત્વા પુન ઉપસમ્પન્નેન અવસેસપઞ્ચદિવસે પરિવસિત્વા પરિવાસો નિટ્ઠાપેતબ્બોતિ. માનત્તારહાદીસુપિ એસેવ નયો. ઉમ્મત્તકાદીસુપિ તસ્મિં કાલે અજાનન્તત્તા ‘‘પરિવાસો ન રુહતી’’તિ વુત્તં. તિણ્ણમ્પિ ઉક્ખિત્તકાનં કમ્મનાનાસંવાસકત્તા તેહિ સહસંવાસોયેવ નત્થીતિ ઉક્ખિત્તકાનં પરિવાસો ન રુહતીતિ વુત્તં.
Evaṃ sante puna upasampajjantassa kiṃ parivāso puna dātabboti āha ‘‘so ce puna upasampajjatī’’tiādi. Tassattho – so vibbhantako so vā sāmaṇero puna upasampannabhāvaṃ upagacchati, purimaṃ pubbe bhikkhubhūtakāle dinnaṃ parivāsadānaṃ eva idāni parivāsadānaṃ hoti. Yo parivāso pubbe bhikkhubhūtakāle dinno, so parivāso sudinno, dudinno na hoti. Yo yattako kālo parivuttho, so tattako kālo suparivutthoyeva hoti, na duparivuttho, tasmā avaseso kālo parivasitabboti. Idaṃ vuttaṃ hoti – pubbe bhikkhukāle pakkhappaṭicchannāya āpattiyā parivāsaṃ gahetvā dasadivasamattaṃ parivasitvā aniṭṭhiteyeva parivāse vibbhamitvā sāmaṇero vā hutvā puna upasampannena avasesapañcadivase parivasitvā parivāso niṭṭhāpetabboti. Mānattārahādīsupi eseva nayo. Ummattakādīsupi tasmiṃ kāle ajānantattā ‘‘parivāso na ruhatī’’ti vuttaṃ. Tiṇṇampi ukkhittakānaṃ kammanānāsaṃvāsakattā tehi sahasaṃvāsoyeva natthīti ukkhittakānaṃ parivāso na ruhatīti vuttaṃ.
સચે પુન ઓસારીયતીતિ ઉક્ખેપનીયકમ્મં પટિપ્પસ્સમ્ભનવસેન સમાનસંવાસકભાવં પવેસીયતિ. ‘‘સચે કસ્સચિ ભિક્ખુનો ઇત્થિલિઙ્ગં પાતુભવતી’’તિઆદીસુ અટ્ઠકથાયં વુત્તનયેનેવ અત્થો સુવિઞ્ઞેય્યો હોતિ. યં પન વુત્તં ‘‘પક્ખમાનત્તં પચ્છા આગમિસ્સતી’’તિ, તત્રેવં જાનિતબ્બં – પક્ખમાનત્તન્તિ ભિક્ખુનિયા દાતબ્બમાનત્તં. તં પન પટિચ્છન્નાયપિ અપ્પટિચ્છન્નાયપિ આપત્તિયા અડ્ઢમાસમત્તમેવ દાતબ્બં. વુત્તઞ્હેતં ‘‘ગરુધમ્મં અજ્ઝાપન્નાય ભિક્ખુનિયા ઉભતોસઙ્ઘે પક્ખમાનત્તં ચરિતબ્બ’’ન્તિ (પાચિ॰ ૧૪૯; ચૂળવ॰ ૪૦૩; અ॰ નિ॰ ૮.૫૧). તં પન ભિક્ખુનીહિ અત્તનો સીમં સોધેત્વા વિહારસીમાય વા વિહારસીમં સોધેતું અસક્કોન્તીહિ ખણ્ડસીમાય વા સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન ચતુવગ્ગગણં સન્નિપાતાપેત્વા દાતબ્બં. સચે એકા આપત્તિ હોતિ, એકિસ્સા વસેન, સચે દ્વે વા તિસ્સો વા સમ્બહુલા વા એકવત્થુકા વા નાનાવત્થુકા વા, તાસં તાસં વસેન વત્થુગોત્તનામઆપત્તીસુ યં યં ઇચ્છતિ, તં તં આદાય યોજના કાતબ્બા.
Sace puna osārīyatīti ukkhepanīyakammaṃ paṭippassambhanavasena samānasaṃvāsakabhāvaṃ pavesīyati. ‘‘Sace kassaci bhikkhuno itthiliṅgaṃ pātubhavatī’’tiādīsu aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva attho suviññeyyo hoti. Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘pakkhamānattaṃ pacchā āgamissatī’’ti, tatrevaṃ jānitabbaṃ – pakkhamānattanti bhikkhuniyā dātabbamānattaṃ. Taṃ pana paṭicchannāyapi appaṭicchannāyapi āpattiyā aḍḍhamāsamattameva dātabbaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘garudhammaṃ ajjhāpannāya bhikkhuniyā ubhatosaṅghe pakkhamānattaṃ caritabba’’nti (pāci. 149; cūḷava. 403; a. ni. 8.51). Taṃ pana bhikkhunīhi attano sīmaṃ sodhetvā vihārasīmāya vā vihārasīmaṃ sodhetuṃ asakkontīhi khaṇḍasīmāya vā sabbantimena paricchedena catuvaggagaṇaṃ sannipātāpetvā dātabbaṃ. Sace ekā āpatti hoti, ekissā vasena, sace dve vā tisso vā sambahulā vā ekavatthukā vā nānāvatthukā vā, tāsaṃ tāsaṃ vasena vatthugottanāmaāpattīsu yaṃ yaṃ icchati, taṃ taṃ ādāya yojanā kātabbā.
તત્રિદં એકાપત્તિવસેન મુખમત્તનિદસ્સનં – તાય આપન્નાય ભિક્ખુનિયા ભિક્ખુનિસઙ્ઘં ઉપસઙ્કમિત્વા એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા વુડ્ઢાનં ભિક્ખુનીનં પાદે વન્દિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા એવમસ્સ વચનીયો ‘‘અહં , અય્યે, એકં આપત્તિં આપજ્જિં ગામન્તરં, સાહં, અય્ય,એ એકિસ્સા આપત્તિયા ગામન્તરાય પક્ખમાનત્તં યાચામી’’તિ. એવં તિક્ખત્તું યાચાપેત્વા બ્યત્તાય ભિક્ખુનિયા પટિબલાય સઙ્ઘો ઞાપેતબ્બો ‘‘સુણાતુ મે, અય્યે, સઙ્ઘો, અયં ઇત્થન્નામા ભિક્ખુની એકં આપત્તિં આપજ્જિ ગામન્તરં, સા સઙ્ઘં એકિસ્સા આપત્તિયા ગામન્તરાય પક્ખમાનત્તં યાચતિ. યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો ઇત્થન્નામાય ભિક્ખુનિયા એકિસ્સા આપત્તિયા ગામન્તરાય પક્ખમાનત્તં દદેય્ય, એસા ઞત્તિ. સુણાતુ મે, અય્યે, સઙ્ઘો…પે॰… દુતિયમ્પિ. તતિયમ્પિ એતમત્થં વદામિ. સુણાતુ મે, અય્યે, સઙ્ઘો…પે॰… ભાસેય્ય. દિન્નં સઙ્ઘેન ઇત્થન્નામાય ભિક્ખુનિયા એકિસ્સા આપત્તિયા ગામન્તરાય પક્ખમાનત્તં, ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ.
Tatridaṃ ekāpattivasena mukhamattanidassanaṃ – tāya āpannāya bhikkhuniyā bhikkhunisaṅghaṃ upasaṅkamitvā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā vuḍḍhānaṃ bhikkhunīnaṃ pāde vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā evamassa vacanīyo ‘‘ahaṃ , ayye, ekaṃ āpattiṃ āpajjiṃ gāmantaraṃ, sāhaṃ, ayya,e ekissā āpattiyā gāmantarāya pakkhamānattaṃ yācāmī’’ti. Evaṃ tikkhattuṃ yācāpetvā byattāya bhikkhuniyā paṭibalāya saṅgho ñāpetabbo ‘‘suṇātu me, ayye, saṅgho, ayaṃ itthannāmā bhikkhunī ekaṃ āpattiṃ āpajji gāmantaraṃ, sā saṅghaṃ ekissā āpattiyā gāmantarāya pakkhamānattaṃ yācati. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho itthannāmāya bhikkhuniyā ekissā āpattiyā gāmantarāya pakkhamānattaṃ dadeyya, esā ñatti. Suṇātu me, ayye, saṅgho…pe… dutiyampi. Tatiyampi etamatthaṃ vadāmi. Suṇātu me, ayye, saṅgho…pe… bhāseyya. Dinnaṃ saṅghena itthannāmāya bhikkhuniyā ekissā āpattiyā gāmantarāya pakkhamānattaṃ, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti.
કમ્મવાચાપરિયોસાને વત્તં સમાદિયિત્વા ભિક્ખુમાનત્તકથાયં વુત્તનયેનેવ સઙ્ઘસ્સ આરોચેત્વા નિક્ખિત્તવત્તં વસિતુકામાય તથેવ સઙ્ઘસ્સ મજ્ઝે વા પક્કન્તાસુ ભિક્ખુનીસુ એકભિક્ખુનિયા વા દુતિયિકાય વા સન્તિકે વુત્તનયેનેવ નિક્ખિપિતબ્બં. અઞ્ઞિસ્સા પન આગન્તુકાય સન્તિકે આરોચેત્વા નિક્ખિપિતબ્બં, નિક્ખિત્તકાલતો પટ્ઠાય પકતત્તટ્ઠાને તિટ્ઠતિ.
Kammavācāpariyosāne vattaṃ samādiyitvā bhikkhumānattakathāyaṃ vuttanayeneva saṅghassa ārocetvā nikkhittavattaṃ vasitukāmāya tatheva saṅghassa majjhe vā pakkantāsu bhikkhunīsu ekabhikkhuniyā vā dutiyikāya vā santike vuttanayeneva nikkhipitabbaṃ. Aññissā pana āgantukāya santike ārocetvā nikkhipitabbaṃ, nikkhittakālato paṭṭhāya pakatattaṭṭhāne tiṭṭhati.
પુન સમાદિયિત્વા અરુણં ઉટ્ઠપેન્તિયા પન ભિક્ખુનીનંયેવ સન્તિકે વસિતું ન લબ્ભતિ . ‘‘ઉભતોસઙ્ઘે પક્ખમાનત્તં ચરિતબ્બ’’ન્તિ હિ વુત્તં, તસ્મા અસ્સા આચરિયુપજ્ઝાયાહિ વિહારં ગન્ત્વા સઙ્ગાહકપક્ખે ઠિતો એકો મહાથેરો વા ધમ્મકથિકો વા ભિક્ખુ વત્તબ્બો ‘‘એકિસ્સા ભિક્ખુનિયા વિનયકમ્મં કત્તબ્બમત્થિ, તત્ર નો અય્યા ચત્તારો ભિક્ખૂ પેસેથા’’તિ. સઙ્ગહં અકાતું ન લબ્ભતિ, ‘‘પેસેસ્સામા’’તિ વત્તબ્બં. ચતૂહિ પકતત્તભિક્ખુનીહિ માનત્તચારિનિં ભિક્ખુનિં ગહેત્વા અન્તોઅરુણેયેવ નિક્ખિપિત્વા ગામૂપચારતો દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વા મગ્ગા ઓક્કમ્મ ગુમ્બવતિઆદીહિ પટિચ્છન્ને ઠાને નિસીદિતબ્બં, વિહારૂપચારતોપિ દ્વે લેડ્ડુપાતા અતિક્કમિતબ્બા. ચતૂહિ પકતત્તભિક્ખૂહિપિ તત્થ ગન્તબ્બં, ગન્ત્વા પન ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં ન એકટ્ઠાને નિસીદિતબ્બં, પટિક્કમિત્વા અવિદૂરે ઠાને નિસીદિતબ્બં. કુરુન્દિમહાપચ્ચરીસુ પન ‘‘ભિક્ખુનીહિ બ્યત્તં એકં વા દ્વે વા ઉપાસિકાયો ભિક્ખૂહિપિ એકં વા દ્વે વા ઉપાસકે અત્તરક્ખણત્થાય ગહેત્વા ગન્તબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. કુરુન્દિયંયેવ ચ ‘‘ભિક્ખુનુપસ્સયસ્સ ચ વિહારસ્સ ચ ઉપચારં મુઞ્ચિતું વટ્ટતી’’તિ વુત્તં, ‘‘ગામસ્સા’’તિ ન વુત્તં.
Puna samādiyitvā aruṇaṃ uṭṭhapentiyā pana bhikkhunīnaṃyeva santike vasituṃ na labbhati . ‘‘Ubhatosaṅghe pakkhamānattaṃ caritabba’’nti hi vuttaṃ, tasmā assā ācariyupajjhāyāhi vihāraṃ gantvā saṅgāhakapakkhe ṭhito eko mahāthero vā dhammakathiko vā bhikkhu vattabbo ‘‘ekissā bhikkhuniyā vinayakammaṃ kattabbamatthi, tatra no ayyā cattāro bhikkhū pesethā’’ti. Saṅgahaṃ akātuṃ na labbhati, ‘‘pesessāmā’’ti vattabbaṃ. Catūhi pakatattabhikkhunīhi mānattacāriniṃ bhikkhuniṃ gahetvā antoaruṇeyeva nikkhipitvā gāmūpacārato dve leḍḍupāte atikkamitvā maggā okkamma gumbavatiādīhi paṭicchanne ṭhāne nisīditabbaṃ, vihārūpacāratopi dve leḍḍupātā atikkamitabbā. Catūhi pakatattabhikkhūhipi tattha gantabbaṃ, gantvā pana bhikkhunīhi saddhiṃ na ekaṭṭhāne nisīditabbaṃ, paṭikkamitvā avidūre ṭhāne nisīditabbaṃ. Kurundimahāpaccarīsu pana ‘‘bhikkhunīhi byattaṃ ekaṃ vā dve vā upāsikāyo bhikkhūhipi ekaṃ vā dve vā upāsake attarakkhaṇatthāya gahetvā gantabba’’nti vuttaṃ. Kurundiyaṃyeva ca ‘‘bhikkhunupassayassa ca vihārassa ca upacāraṃ muñcituṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ, ‘‘gāmassā’’ti na vuttaṃ.
એવં નિસિન્નેસુ પન ભિક્ખુનીસુ ચ ભિક્ખૂસુ ચ તાય ભિક્ખુનિયા ‘‘માનત્તં સમાદિયામિ, વત્તં સમાદિયામી’’તિ વત્તં સમાદિયિત્વા ભિક્ખુનિસઙ્ઘસ્સ તાવ એવં આરોચેતબ્બં ‘‘અહં, અય્યે, એકં આપત્તિં આપજ્જિં ગામન્તરં, સાહં સઙ્ઘં એકિસ્સા આપત્તિયા ગામન્તરાય પક્ખમાનત્તં યાચિં, તસ્સા મે સઙ્ઘો એકિસ્સા આપત્તિયા ગામન્તરાય પક્ખમાનત્તં અદાસિ, સાહં માનત્તં ચરામિ, વેદિયામહં અય્યે, વેદિયતીતિ મં સઙ્ઘો ધારેતૂ’’તિ.
Evaṃ nisinnesu pana bhikkhunīsu ca bhikkhūsu ca tāya bhikkhuniyā ‘‘mānattaṃ samādiyāmi, vattaṃ samādiyāmī’’ti vattaṃ samādiyitvā bhikkhunisaṅghassa tāva evaṃ ārocetabbaṃ ‘‘ahaṃ, ayye, ekaṃ āpattiṃ āpajjiṃ gāmantaraṃ, sāhaṃ saṅghaṃ ekissā āpattiyā gāmantarāya pakkhamānattaṃ yāciṃ, tassā me saṅgho ekissā āpattiyā gāmantarāya pakkhamānattaṃ adāsi, sāhaṃ mānattaṃ carāmi, vediyāmahaṃ ayye, vediyatīti maṃ saṅgho dhāretū’’ti.
તતો ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા એવં આરોચેતબ્બં ‘‘અહં, અય્યા, એકં આપત્તિં આપજ્જિં…પે॰… વેદિયામહં અય્યા, વેદિયતીતિ મં સઙ્ઘો ધારેતૂ’’તિ. ઇધાપિ યાય કાયચિ ભાસાય આરોચેતું વટ્ટતિ. આરોચેત્વા ચ ભિક્ખુનિસઙ્ઘસ્સેવ સન્તિકે નિસીદિતબ્બં, આરોચિતકાલતો પટ્ઠાય ભિક્ખૂનં ગન્તું વટ્ટતિ. સચે સાસઙ્કા હોતિ, ભિક્ખુનિયો તત્થેવ ઠાનં પચ્ચાસીસન્તિ, ઠાતબ્બં. સચે અઞ્ઞો ભિક્ખુ વા ભિક્ખુની વા તં ઠાનં એતિ, પસ્સન્તિયા આરોચેતબ્બં. નો ચે આરોચેતિ, રત્તિચ્છેદો ચેવ વત્તભેદદુક્કટઞ્ચ . સચે અજાનન્તિયા એવ ઉપચારં ઓક્કમિત્વા ગચ્છતિ, રત્તિચ્છેદોવ હોતિ, ન વત્તભેદદુક્કટં. સચે ભિક્ખુનિયો ઉપજ્ઝાયાદીનં વત્તકરણત્થં પગેવ ગન્તુકામા હોન્તિ, રત્તિવિપ્પવાસગણઓહીયનગામન્તરાપત્તિરક્ખણત્થં એકં ભિક્ખુનિં ઠપેત્વા ગન્તબ્બં, તાય અરુણે ઉટ્ઠિતે તસ્સા સન્તિકે વત્તં નિક્ખિપિતબ્બં. એતેનુપાયેન અખણ્ડા પઞ્ચદસ રત્તિયો માનત્તં ચરિતબ્બં.
Tato bhikkhusaṅghassa santikaṃ gantvā evaṃ ārocetabbaṃ ‘‘ahaṃ, ayyā, ekaṃ āpattiṃ āpajjiṃ…pe… vediyāmahaṃ ayyā, vediyatīti maṃ saṅgho dhāretū’’ti. Idhāpi yāya kāyaci bhāsāya ārocetuṃ vaṭṭati. Ārocetvā ca bhikkhunisaṅghasseva santike nisīditabbaṃ, ārocitakālato paṭṭhāya bhikkhūnaṃ gantuṃ vaṭṭati. Sace sāsaṅkā hoti, bhikkhuniyo tattheva ṭhānaṃ paccāsīsanti, ṭhātabbaṃ. Sace añño bhikkhu vā bhikkhunī vā taṃ ṭhānaṃ eti, passantiyā ārocetabbaṃ. No ce āroceti, ratticchedo ceva vattabhedadukkaṭañca . Sace ajānantiyā eva upacāraṃ okkamitvā gacchati, ratticchedova hoti, na vattabhedadukkaṭaṃ. Sace bhikkhuniyo upajjhāyādīnaṃ vattakaraṇatthaṃ pageva gantukāmā honti, rattivippavāsagaṇaohīyanagāmantarāpattirakkhaṇatthaṃ ekaṃ bhikkhuniṃ ṭhapetvā gantabbaṃ, tāya aruṇe uṭṭhite tassā santike vattaṃ nikkhipitabbaṃ. Etenupāyena akhaṇḍā pañcadasa rattiyo mānattaṃ caritabbaṃ.
અનિક્ખિત્તવત્તાય પન પારિવાસિકક્ખન્ધકે વુત્તનયેનેવ સમ્મા વત્તિતબ્બં. અયં પન વિસેસો – ‘‘આગન્તુકસ્સ આરોચેતબ્બ’’ન્તિ એત્થ યત્તકા પુરેભત્તં વા પચ્છાભત્તં વા તં ગામં ભિક્ખૂ વા ભિક્ખુનિયો વા આગચ્છન્તિ, સબ્બેસં આરોચેતબ્બં. અનારોચેન્તિયા રત્તિચ્છેદો ચેવ વત્તભેદદુક્કટઞ્ચ. સચેપિ રત્તિં કોચિ ભિક્ખુ તં ગામૂપચારં ઓક્કમિત્વા ગચ્છતિ, રત્તિચ્છેદો હોતિયેવ, અજાનનપચ્ચયા પન વત્તભેદતો મુચ્ચતિ. કુરુન્દીઆદીસુ પન ‘‘અનિક્ખિત્તવત્તભિક્ખૂનં વુત્તનયેનેવ કથેતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં, તં પારિવાસિકવત્તાદીનં ઉપચારસીમાય પરિચ્છિન્નત્તા યુત્તતરં દિસ્સતિ. ઉપોસથે આરોચેતબ્બં, પવારણાય આરોચેતબ્બં, ચતુન્નં ભિક્ખૂનઞ્ચ ભિક્ખુનીનઞ્ચ દેવસિકં આરોચેતબ્બં. સચે ભિક્ખૂનં તસ્મિં ગામે ભિક્ખાચારો સમ્પજ્જતિ, તત્થેવ ગન્તબ્બં. નો ચે સમ્પજ્જતિ, અઞ્ઞત્ર ચરિત્વાપિ તત્ર આગન્ત્વા અત્તાનં દસ્સેત્વા ગન્તબ્બં, બહિગામે વા સઙ્કેતટ્ઠાનં કાતબ્બં ‘‘અસુકસ્મિં નામ ઠાને અમ્હે પસ્સિસ્સતી’’તિ. તાય સઙ્કેતટ્ઠાનં ગન્ત્વા આરોચેતબ્બં, સઙ્કેતટ્ઠાને અદિસ્વા વિહારં ગન્ત્વા આરોચેતબ્બં. વિહારે સબ્બભિક્ખૂનં આરોચેતબ્બં. સચે સબ્બેસં સક્કા ન હોતિ આરોચેતું, બહિ ઉપચારસીમાય ઠત્વા ભિક્ખુનિયો પેસેતબ્બા, તાહિ આનીતાનં ચતુન્નં ભિક્ખૂનં આરોચેતબ્બં. સચે વિહારો દૂરો હોતિ સાસઙ્કો, ઉપાસકે ચ ઉપાસિકાયો ચ ગહેત્વા ગન્તબ્બં. સચે પન અયં એકા વસતિ, રત્તિવિપ્પવાસં આપજ્જતિ, તસ્માસ્સા એકા પકતત્તા ભિક્ખુની સમ્મન્નિત્વા દાતબ્બા એકચ્છન્ને વસનત્થાય.
Anikkhittavattāya pana pārivāsikakkhandhake vuttanayeneva sammā vattitabbaṃ. Ayaṃ pana viseso – ‘‘āgantukassa ārocetabba’’nti ettha yattakā purebhattaṃ vā pacchābhattaṃ vā taṃ gāmaṃ bhikkhū vā bhikkhuniyo vā āgacchanti, sabbesaṃ ārocetabbaṃ. Anārocentiyā ratticchedo ceva vattabhedadukkaṭañca. Sacepi rattiṃ koci bhikkhu taṃ gāmūpacāraṃ okkamitvā gacchati, ratticchedo hotiyeva, ajānanapaccayā pana vattabhedato muccati. Kurundīādīsu pana ‘‘anikkhittavattabhikkhūnaṃ vuttanayeneva kathetabba’’nti vuttaṃ, taṃ pārivāsikavattādīnaṃ upacārasīmāya paricchinnattā yuttataraṃ dissati. Uposathe ārocetabbaṃ, pavāraṇāya ārocetabbaṃ, catunnaṃ bhikkhūnañca bhikkhunīnañca devasikaṃ ārocetabbaṃ. Sace bhikkhūnaṃ tasmiṃ gāme bhikkhācāro sampajjati, tattheva gantabbaṃ. No ce sampajjati, aññatra caritvāpi tatra āgantvā attānaṃ dassetvā gantabbaṃ, bahigāme vā saṅketaṭṭhānaṃ kātabbaṃ ‘‘asukasmiṃ nāma ṭhāne amhe passissatī’’ti. Tāya saṅketaṭṭhānaṃ gantvā ārocetabbaṃ, saṅketaṭṭhāne adisvā vihāraṃ gantvā ārocetabbaṃ. Vihāre sabbabhikkhūnaṃ ārocetabbaṃ. Sace sabbesaṃ sakkā na hoti ārocetuṃ, bahi upacārasīmāya ṭhatvā bhikkhuniyo pesetabbā, tāhi ānītānaṃ catunnaṃ bhikkhūnaṃ ārocetabbaṃ. Sace vihāro dūro hoti sāsaṅko, upāsake ca upāsikāyo ca gahetvā gantabbaṃ. Sace pana ayaṃ ekā vasati, rattivippavāsaṃ āpajjati, tasmāssā ekā pakatattā bhikkhunī sammannitvā dātabbā ekacchanne vasanatthāya.
એવં અખણ્ડં માનત્તં ચરિત્વા વીસતિગણે ભિક્ખુનિસઙ્ઘે વુત્તનયેનેવ અબ્ભાનં કાતબ્બં. ‘‘સચે માનત્તં ચરમાના અન્તરાપત્તિં આપજ્જતિ, મૂલાય પટિકસ્સિત્વા તસ્સા આપત્તિયા માનત્તં દાતબ્બ’’ન્તિ કુરુન્દિયં વુત્તં, ઇદં પક્ખમાનત્તં નામ. ઇદં પન પક્ખમાનત્તં સમન્તપાસાદિકાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) પાળિમુત્તવિનયવિનિચ્છયભાવેન આગતમ્પિ ઇમસ્મિં વિનયસઙ્ગહપ્પકરણે આચરિયેન અનુદ્ધટં. અયં પનાચરિયસ્સ અધિપ્પાયો સિયા – ઇદં પક્ખમાનત્તં ભિક્ખુનિયોયેવ સન્ધાય ભગવતા વિસું પઞ્ઞત્તં, ભિક્ખૂહિ અસાધારણં, ઇમસ્મિઞ્ચ કાલે ભિક્ખુનિસઙ્ઘો નત્થિ, તસ્મા ગન્થસ્સ લહુભાવત્થં ઇદમ્પિ અઞ્ઞમ્પિ ઈદિસં અજ્ઝુપેક્ખિતબ્બન્તિ. અમ્હેહિ પન ભિક્ખુનિસઙ્ઘે અવિજ્જમાનેપિ ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘો ભિક્ખુનીહિ સમાદાતબ્બવત્તં જાનિસ્સતિ. ‘દુબ્બલજાતિકા હિ ભીરુકજાતિકા ભિક્ખુનિયો ભગવતો આણં પતિટ્ઠાપેન્તિયો એવરૂપં દુક્કરં દુરભિસમ્ભવં વત્તં સમાદયિંસુ, કિમઙ્ગં પન મય’ન્તિ મનસિ કરોન્તા ભગવતો આણં પતિટ્ઠાપેન્તા પરિવાસાદિવત્તં સમાદિયિસ્સન્તી’’તિ મન્ત્વા આચરિયેન અનુદ્ધટમ્પિ ઇમસ્મિં વિનયાલઙ્કારપ્પકરણે ઉદ્ધટં, તસ્મા સમ્માસમ્બુદ્ધે સઞ્જાતસદ્ધાપેમગારવાદિયુત્તેહિ સત્થુસાસનકરેહિ ભિક્ખૂહિ સમ્મા સિક્ખિતબ્બં. ઇતો પરાનિ અટ્ઠકથાયં આગતનયેનેવ વેદિતબ્બાનિ.
Evaṃ akhaṇḍaṃ mānattaṃ caritvā vīsatigaṇe bhikkhunisaṅghe vuttanayeneva abbhānaṃ kātabbaṃ. ‘‘Sace mānattaṃ caramānā antarāpattiṃ āpajjati, mūlāya paṭikassitvā tassā āpattiyā mānattaṃ dātabba’’nti kurundiyaṃ vuttaṃ, idaṃ pakkhamānattaṃ nāma. Idaṃ pana pakkhamānattaṃ samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) pāḷimuttavinayavinicchayabhāvena āgatampi imasmiṃ vinayasaṅgahappakaraṇe ācariyena anuddhaṭaṃ. Ayaṃ panācariyassa adhippāyo siyā – idaṃ pakkhamānattaṃ bhikkhuniyoyeva sandhāya bhagavatā visuṃ paññattaṃ, bhikkhūhi asādhāraṇaṃ, imasmiñca kāle bhikkhunisaṅgho natthi, tasmā ganthassa lahubhāvatthaṃ idampi aññampi īdisaṃ ajjhupekkhitabbanti. Amhehi pana bhikkhunisaṅghe avijjamānepi ‘‘bhikkhusaṅgho bhikkhunīhi samādātabbavattaṃ jānissati. ‘Dubbalajātikā hi bhīrukajātikā bhikkhuniyo bhagavato āṇaṃ patiṭṭhāpentiyo evarūpaṃ dukkaraṃ durabhisambhavaṃ vattaṃ samādayiṃsu, kimaṅgaṃ pana maya’nti manasi karontā bhagavato āṇaṃ patiṭṭhāpentā parivāsādivattaṃ samādiyissantī’’ti mantvā ācariyena anuddhaṭampi imasmiṃ vinayālaṅkārappakaraṇe uddhaṭaṃ, tasmā sammāsambuddhe sañjātasaddhāpemagāravādiyuttehi satthusāsanakarehi bhikkhūhi sammā sikkhitabbaṃ. Ito parāni aṭṭhakathāyaṃ āgatanayeneva veditabbāni.
માનત્તવિનિચ્છયકથા નિટ્ઠિતા.
Mānattavinicchayakathā niṭṭhitā.
૨૪૮. પારિવાસિકવત્તકથાયં નવકતરં પારિવાસિકન્તિ અત્તના નવકતરં પારિવાસિકં. પારિવાસિકસ્સ હિ અત્તના નવકતરં પારિવાસિકં ઠપેત્વા અઞ્ઞે મૂલાયપટિકસ્સનારહ માનત્તારહ માનત્તચારિક અબ્ભાનારહાપિ પકતત્તટ્ઠાનેયેવ તિટ્ઠન્તિ. તેનાહ ‘‘અન્તમસો મૂલાયપટિકસ્સનારહાદીનમ્પી’’તિ. અન્તમસો મૂલાયપટિકસ્સનારહાદીનમ્પીતિ આદિ-સદ્દેન માનત્તારહમાનત્તચારિકઅબ્ભાનારહે સઙ્ગણ્હાતિ. તે હિ પારિવાસિકાનં, પારિવાસિકા ચ તેસં પકતત્તટ્ઠાને એવ તિટ્ઠન્તિ. અધોતપાદટ્ઠપનકન્તિ યત્થ ઠત્વા પાદે ધોવન્તિ, તાદિસં દારુફલકખણ્ડાદિં. પાદઘંસનન્તિ સક્ખરકથલાદિં. પાદે ઘંસન્તિ એતેનાતિ પાદઘંસનં, સક્ખરકથલાદિ. વુત્તઞ્હિ ભગવતા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તિસ્સો પાદઘંસનિયો સક્ખરં કથલં સમુદ્દફેણ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૨૬૯). સદ્ધિવિહારિકાનમ્પિ સાદિયન્તસ્સાતિ સદ્ધિવિહારિકાનમ્પિ અભિવાદનાદિં સાદિયન્તસ્સ. વત્તં કરોન્તીતિ એત્તકમત્તસ્સેવ વુત્તત્તા સદ્ધિવિહારિકાદીહિપિ અભિવાદનાદિં કાતું ન વટ્ટતિ. ‘‘મા મં ગામપ્પવેસનં આપુચ્છથા’’તિ વુત્તે અનાપુચ્છાપિ ગામં પવિસિતું વટ્ટતિ.
248. Pārivāsikavattakathāyaṃ navakataraṃ pārivāsikanti attanā navakataraṃ pārivāsikaṃ. Pārivāsikassa hi attanā navakataraṃ pārivāsikaṃ ṭhapetvā aññe mūlāyapaṭikassanāraha mānattāraha mānattacārika abbhānārahāpi pakatattaṭṭhāneyeva tiṭṭhanti. Tenāha ‘‘antamaso mūlāyapaṭikassanārahādīnampī’’ti. Antamaso mūlāyapaṭikassanārahādīnampīti ādi-saddena mānattārahamānattacārikaabbhānārahe saṅgaṇhāti. Te hi pārivāsikānaṃ, pārivāsikā ca tesaṃ pakatattaṭṭhāne eva tiṭṭhanti. Adhotapādaṭṭhapanakanti yattha ṭhatvā pāde dhovanti, tādisaṃ dāruphalakakhaṇḍādiṃ. Pādaghaṃsananti sakkharakathalādiṃ. Pāde ghaṃsanti etenāti pādaghaṃsanaṃ, sakkharakathalādi. Vuttañhi bhagavatā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tisso pādaghaṃsaniyo sakkharaṃ kathalaṃ samuddapheṇa’’nti (cūḷava. 269). Saddhivihārikānampi sādiyantassāti saddhivihārikānampi abhivādanādiṃ sādiyantassa. Vattaṃ karontīti ettakamattasseva vuttattā saddhivihārikādīhipi abhivādanādiṃ kātuṃ na vaṭṭati. ‘‘Mā maṃ gāmappavesanaṃ āpucchathā’’ti vutte anāpucchāpi gāmaṃ pavisituṃ vaṭṭati.
યો યો વુડ્ઢોતિ પારિવાસિકેસુ ભિક્ખૂસુ યો યો વુડ્ઢો. નવકતરસ્સ સાદિતુન્તિ પારિવાસિકનવકતરસ્સ અભિવાદનાદિં સાદિતું. ‘‘પારિસુદ્ધિઉપોસથે કરિયમાને’’તિ ઇદં પવારણદિવસેસુ સઙ્ઘે પવારેન્તે અનુપગતછિન્નવસ્સાદીહિ કરિયમાનં પારિસુદ્ધિઉપોસથમ્પિ સન્ધાય વુત્તં. તત્થેવાતિ સઙ્ઘનવકટ્ઠાનેયેવ. અત્તનો પાળિયા પવારેતબ્બન્તિ અત્તનો વસ્સગ્ગેન પત્તપાળિયા પવારેતબ્બં, ન પન સબ્બેસુ પવારિતેસૂતિ અત્થો.
Yo yo vuḍḍhoti pārivāsikesu bhikkhūsu yo yo vuḍḍho. Navakatarassa sāditunti pārivāsikanavakatarassa abhivādanādiṃ sādituṃ. ‘‘Pārisuddhiuposathe kariyamāne’’ti idaṃ pavāraṇadivasesu saṅghe pavārente anupagatachinnavassādīhi kariyamānaṃ pārisuddhiuposathampi sandhāya vuttaṃ. Tatthevāti saṅghanavakaṭṭhāneyeva. Attano pāḷiyā pavāretabbanti attano vassaggena pattapāḷiyā pavāretabbaṃ, na pana sabbesu pavāritesūti attho.
ઓણોજનં નામ વિસ્સજ્જનં, તં પન પારિવાસિકેન પાપિતસ્સ અત્તના સમ્પટિચ્છિતસ્સેવ પુનદિવસાદિઅત્થાય વિસ્સજ્જનં કાતબ્બં. અસમ્પટિચ્છિત્વા ચે વિસ્સજ્જેતિ, ન લભતીતિ વુત્તં. યદિ પન ન ગણ્હાતિ ન વિસ્સજ્જેતીતિ યદિ પુરિમદિવસે અત્તનો ન ગણ્હાતિ, ગહેત્વા ચ ન વિસ્સજ્જેતિ.
Oṇojanaṃ nāma vissajjanaṃ, taṃ pana pārivāsikena pāpitassa attanā sampaṭicchitasseva punadivasādiatthāya vissajjanaṃ kātabbaṃ. Asampaṭicchitvā ce vissajjeti, na labhatīti vuttaṃ. Yadi pana na gaṇhāti na vissajjetīti yadi purimadivase attano na gaṇhāti, gahetvā ca na vissajjeti.
ચતુસ્સાલભત્તન્તિ ભોજનસાલાય પટિપાટિયા દીયમાનં ભત્તં. હત્થપાસે ઠિતેનાતિ દાયકસ્સ હત્થપાસે ઠિતેન, પટિગ્ગહણરુહનટ્ઠાનેતિ અધિપ્પાયો. મહાપેળભત્તેપીતિ મહન્તેસુ ભત્તપચ્છિઆદિભાજનેસુ ઠપેત્વા દીયમાનભત્તેસુપિ. ઇતો પરમ્પિ પારિવાસિકવત્તં પાળિયં (ચૂળવ॰ ૭૫) આગતનયેનેવ વેદિતબ્બં. તત્થ પન અટ્ઠકથાયં આગતનયેનેવ અત્થો સુવિઞ્ઞેય્યો હોતિ, તસ્મા દુબ્બિઞ્ઞેય્યટ્ઠાનેયેવ કથયિસ્સામ.
Catussālabhattanti bhojanasālāya paṭipāṭiyā dīyamānaṃ bhattaṃ. Hatthapāse ṭhitenāti dāyakassa hatthapāse ṭhitena, paṭiggahaṇaruhanaṭṭhāneti adhippāyo. Mahāpeḷabhattepīti mahantesu bhattapacchiādibhājanesu ṭhapetvā dīyamānabhattesupi. Ito parampi pārivāsikavattaṃ pāḷiyaṃ (cūḷava. 75) āgatanayeneva veditabbaṃ. Tattha pana aṭṭhakathāyaṃ āgatanayeneva attho suviññeyyo hoti, tasmā dubbiññeyyaṭṭhāneyeva kathayissāma.
‘‘ન સામણેરો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો’’તિ એત્થ દુબ્બિધં સામણેરં દસ્સેતું ‘‘અઞ્ઞો’’તિઆદિમાહ. ‘‘ન ભિક્ખુનિયો ઓવદિતબ્બા’’તિ એત્થ લદ્ધસમ્મુતિકેન આણત્તોપિ ગરુધમ્મેહિ અઞ્ઞેહિ વા ઓવદિતું ન લભતીતિ આહ ‘‘પટિબલસ્સ વા ભિક્ખુસ્સ ભારો કાતબ્બો’’તિ. આગતા ભિક્ખુનિયો વત્તબ્બાતિ સમ્બન્ધો. સવચનીયન્તિ સદોસં. જેટ્ઠકટ્ઠાનં ન કાતબ્બન્તિ પધાનટ્ઠાનં ન કાતબ્બં. કિં તન્તિ આહ ‘‘પાતિમોક્ખુદ્દેસકેના’’તિઆદિ.
‘‘Na sāmaṇero upaṭṭhāpetabbo’’ti ettha dubbidhaṃ sāmaṇeraṃ dassetuṃ ‘‘añño’’tiādimāha. ‘‘Na bhikkhuniyo ovaditabbā’’ti ettha laddhasammutikena āṇattopi garudhammehi aññehi vā ovadituṃ na labhatīti āha ‘‘paṭibalassa vā bhikkhussa bhāro kātabbo’’ti. Āgatā bhikkhuniyo vattabbāti sambandho. Savacanīyanti sadosaṃ. Jeṭṭhakaṭṭhānaṃ na kātabbanti padhānaṭṭhānaṃ na kātabbaṃ. Kiṃ tanti āha ‘‘pātimokkhuddesakenā’’tiādi.
રજેહિ હતા ઉપહતા ભૂમિ એતિસ્સાતિ રજોહતભૂમિ, રજોકિણ્ણભૂમીતિ અત્થો. પચ્ચયન્તિ વસ્સાવાસિકલાભં સન્ધાય વુત્તં. એકપસ્સે ઠત્વાતિ પાળિં વિહાય ભિક્ખૂનં પચ્છતો ઠત્વા. સેનાસનં ન લભતીતિ સેય્યપરિયન્તભાગિતાય વસ્સગ્ગેન ગણ્હિતું ન લભતિ. અસ્સાતિ ભવેય્ય. ‘‘આગન્તુકેન આરોચેતબ્બં, આગન્તુકસ્સ આરોચેતબ્બ’’ન્તિ અવિસેસેન વુત્તત્તા સચે દ્વે પારિવાસિકા ગતટ્ઠાને અઞ્ઞમઞ્ઞં પસ્સન્તિ, ઉભોહિપિ અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ આરોચેતબ્બં. યથા બહિ દિસ્વા આરોચિતસ્સ ભિક્ખુનો વિહારં આગતેન પુન આરોચનકિચ્ચં નત્થિ, એવં અઞ્ઞવિહારં ગતેનપિ તત્થ પુબ્બે આરોચિતસ્સ પુન આરોચનકિચ્ચં નત્થીતિ વદન્તિ. અવિસેસેનાતિ પારિવાસિકસ્સ ચ ઉક્ખિત્તકસ્સ ચ અવિસેસેન.
Rajehi hatā upahatā bhūmi etissāti rajohatabhūmi, rajokiṇṇabhūmīti attho. Paccayanti vassāvāsikalābhaṃ sandhāya vuttaṃ. Ekapasse ṭhatvāti pāḷiṃ vihāya bhikkhūnaṃ pacchato ṭhatvā. Senāsanaṃ na labhatīti seyyapariyantabhāgitāya vassaggena gaṇhituṃ na labhati. Assāti bhaveyya. ‘‘Āgantukena ārocetabbaṃ, āgantukassa ārocetabba’’nti avisesena vuttattā sace dve pārivāsikā gataṭṭhāne aññamaññaṃ passanti, ubhohipi aññamaññassa ārocetabbaṃ. Yathā bahi disvā ārocitassa bhikkhuno vihāraṃ āgatena puna ārocanakiccaṃ natthi, evaṃ aññavihāraṃ gatenapi tattha pubbe ārocitassa puna ārocanakiccaṃ natthīti vadanti. Avisesenāti pārivāsikassa ca ukkhittakassa ca avisesena.
ઓબદ્ધન્તિ પલિબુદ્ધં. સહવાસોતિ વુત્તપ્પકારે છન્ને ભિક્ખુના સદ્ધિં સયનમેવ અધિપ્પેતં, ન સેસઇરિયાપથકપ્પનં. સેસમેત્થ સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Obaddhanti palibuddhaṃ. Sahavāsoti vuttappakāre channe bhikkhunā saddhiṃ sayanameva adhippetaṃ, na sesairiyāpathakappanaṃ. Sesamettha suviññeyyameva.
પાપિટ્ઠતરાતિ પારાજિકાપત્તીતિ ઉક્કંસવસેન વુત્તં. સઞ્ચરિત્તાદિપણ્ણત્તિવજ્જતો પન સુક્કવિસ્સટ્ઠાદિકા લોકવજ્જાવ. તત્થપિ સઙ્ઘભેદાદિકા પાપિટ્ઠતરા એવ. કમ્મન્તિ પારિવાસિકકમ્મવાચાતિ એતેન ‘‘કમ્મભૂતા વાચા કમ્મવાચા’’તિ કમ્મવાચાસદ્દસ્સ અત્થોપિ સિદ્ધોતિ વેદિતબ્બો. સવચનીયન્તિ એત્થ સ-સદ્દો ‘‘સન્તિ’’અત્થં વદતિ, અત્તનો વચનેન અત્તનો પવત્તનકમ્મન્તિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો, ‘‘મા પક્કમાહી’’તિ વા ‘‘એહિ વિનયધરાનં સમ્મુખીભાવ’’ન્તિ વા એવં અત્તનો આણાય પવત્તનકકમ્મં ન કાતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. એવઞ્હિ કેનચિ સવચનીયે કતે અનાદરેન અતિક્કમિતું ન વટ્ટતિ, બુદ્ધસ્સ સઙ્ઘસ્સ આણા અતિક્કન્તા નામ હોતિ. રજોહતભૂમીતિ પણ્ણસાલાવિસેસનં. પચ્ચયન્તિ વસ્સાવાસિકચીવરં. સેનાસનં ન લભતીતિ વસ્સગ્ગેન ન લભતિ. અપણ્ણકપટિપદાતિ અવિરદ્ધપટિપદા. સચે વાયમન્તોપીતિ એત્થ અવિસયભાવં ઞત્વા અવાયમન્તોપિ સઙ્ગય્હતિ. અવિસેસેનાતિ પારિવાસિકુક્ખિત્તકાનં સામઞ્ઞેન. પઞ્ચવણ્ણછદનબન્ધનટ્ઠાનેસૂતિ પઞ્ચપ્પકારછદનેહિ છન્નટ્ઠાનેસુ. ઓબદ્ધન્તિ ઉટ્ઠાનાદિબ્યાપારપટિબદ્ધં, પીળિતન્તિ અત્થો. મઞ્ચે વા પીઠે વાતિ એત્થ વાસદ્દો સમુચ્ચયત્થો. તેન તટ્ટિકાચમ્મખણ્ડાદીસુ દીઘાસનેસુપિ નિસીદિતું ન વટ્ટતીતિ દીપિતં હોતિ. ન વત્તભેદદુક્કટન્તિ વુડ્ઢતરસ્સ જાનન્તસ્સપિ વત્તભેદે દુક્કટં નત્થીતિ દસ્સેતિ. વત્તં નિક્ખિપાપેત્વાતિ ઇદમ્પિ પરિવાસાદિમેવ સન્ધાય વુત્તં, ન સેસકમ્માનિ.
Pāpiṭṭhatarātipārājikāpattīti ukkaṃsavasena vuttaṃ. Sañcarittādipaṇṇattivajjato pana sukkavissaṭṭhādikā lokavajjāva. Tatthapi saṅghabhedādikā pāpiṭṭhatarā eva. Kammanti pārivāsikakammavācāti etena ‘‘kammabhūtā vācā kammavācā’’ti kammavācāsaddassa atthopi siddhoti veditabbo. Savacanīyanti ettha sa-saddo ‘‘santi’’atthaṃ vadati, attano vacanena attano pavattanakammanti evamettha attho daṭṭhabbo, ‘‘mā pakkamāhī’’ti vā ‘‘ehi vinayadharānaṃ sammukhībhāva’’nti vā evaṃ attano āṇāya pavattanakakammaṃ na kātabbanti adhippāyo. Evañhi kenaci savacanīye kate anādarena atikkamituṃ na vaṭṭati, buddhassa saṅghassa āṇā atikkantā nāma hoti. Rajohatabhūmīti paṇṇasālāvisesanaṃ. Paccayanti vassāvāsikacīvaraṃ. Senāsanaṃ na labhatīti vassaggena na labhati. Apaṇṇakapaṭipadāti aviraddhapaṭipadā. Sace vāyamantopīti ettha avisayabhāvaṃ ñatvā avāyamantopi saṅgayhati. Avisesenāti pārivāsikukkhittakānaṃ sāmaññena. Pañcavaṇṇachadanabandhanaṭṭhānesūti pañcappakārachadanehi channaṭṭhānesu. Obaddhanti uṭṭhānādibyāpārapaṭibaddhaṃ, pīḷitanti attho. Mañce vā pīṭhe vāti ettha vāsaddo samuccayattho. Tena taṭṭikācammakhaṇḍādīsu dīghāsanesupi nisīdituṃ na vaṭṭatīti dīpitaṃ hoti. Na vattabhedadukkaṭanti vuḍḍhatarassa jānantassapi vattabhede dukkaṭaṃ natthīti dasseti. Vattaṃ nikkhipāpetvāti idampi parivāsādimeva sandhāya vuttaṃ, na sesakammāni.
‘‘સેનાસનં ન લભતિ સેય્યપરિયન્તભાગિતાય. ઉદ્દેસાદીનિ દાતુમ્પિ ન લભતીતિ વદન્તિ. ‘તદહુપસમ્પન્નેપિ પકતત્તે’તિ વચનતો અનુપસમ્પન્નેહિ વસિતું વટ્ટતિ. સમવસ્સાતિ એતેન અપચ્છા અપુરિમં નિપજ્જને દ્વિન્નમ્પિ વત્તભેદાપત્તિભાવં દીપેતિ. અત્તનો અત્તનો નવકતરન્તિ પારિવાસિકાદિનવકતરં. પઠમં સઙ્ઘમજ્ઝે પરિવાસં ગહેત્વા નિક્ખિત્તવત્તેન પુન એકસ્સપિ સન્તિકે સમાદિયિતું નિક્ખિપિતુઞ્ચ વટ્ટતિ, માનત્તે પન નિક્ખિપિતું વટ્ટતિ. ઊનેગણેચરણદોસત્તા ન ગહેતુન્તિ એકે. પઠમં આદિન્નવત્તં એકસ્સ સન્તિકે યથા નિક્ખિપિતું વટ્ટતિ, તથા સમાદિયિતુમ્પિ વટ્ટતીતિ પોરાણગણ્ઠિપદે’’તિ વજિરબુદ્ધિટીકાયં (વજિર॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૭૬) વુત્તન્તિ.
‘‘Senāsanaṃ na labhati seyyapariyantabhāgitāya. Uddesādīni dātumpi na labhatīti vadanti. ‘Tadahupasampannepi pakatatte’ti vacanato anupasampannehi vasituṃ vaṭṭati. Samavassāti etena apacchā apurimaṃ nipajjane dvinnampi vattabhedāpattibhāvaṃ dīpeti. Attano attano navakataranti pārivāsikādinavakataraṃ. Paṭhamaṃ saṅghamajjhe parivāsaṃ gahetvā nikkhittavattena puna ekassapi santike samādiyituṃ nikkhipituñca vaṭṭati, mānatte pana nikkhipituṃ vaṭṭati. Ūnegaṇecaraṇadosattā na gahetunti eke. Paṭhamaṃ ādinnavattaṃ ekassa santike yathā nikkhipituṃ vaṭṭati, tathā samādiyitumpi vaṭṭatīti porāṇagaṇṭhipade’’ti vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavagga 76) vuttanti.
ઇદં એત્થ યં વત્તં ‘‘ચતુનવુતિપારિવાસિકવત્ત’’ન્તિ પારિવાસિકક્ખન્ધકપાળિયં (ચૂળવ॰ ૭૫) આગતં, સમન્તપાસાદિકાયમ્પિ એત્તકાય પાળિયા (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૭૫-૮૪) વણ્ણનં વત્વા ‘‘પારિવાસિકવત્તકથા નિટ્ઠિતા’’તિ આહ. ઇમસ્મિં વિનયસઙ્ગહપકરણે (વિ॰ સઙ્ગ॰ અટ્ઠ॰ ૨૪૮) પન ‘‘ન છમાયં ચઙ્કમન્તે ચઙ્કમે ચઙ્કમિતબ્બ’’ન્તિ ઇમસ્સાનન્તરં ‘‘પારિવાસિકચતુત્થો ચે, ભિક્ખવે’’તિઆદીનિ અગ્ગહેત્વા ‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સાદિતબ્બ’’ન્તિઆદીનિ પઠમં પઞ્ઞત્તપદાનિ ગહેત્વા તેસં પદાનં સંવણ્ણનં કત્વા ‘‘ઇદં પારિવાસિકવત્ત’’ન્તિ અઞ્ઞથા અનુક્કમો વુત્તો, સો પાળિયા ચ અટ્ઠકથાય ચ ન સમેતિ. આચરિયસ્સ પન અયમધિપ્પાયો સિયા – ‘‘પારિવાસિકચતુત્થો ચે, ભિક્ખવે’’તિઆદીનિ પારિવાસિકભિક્ખૂનં સમાદિયિતબ્બાનિ ન હોન્તિ , અથ ખો કમ્મકારકાનં ભિક્ખૂનં કત્તબ્બાકત્તબ્બકમ્મદસ્સનમેતં, તસ્મા પારિવાસિકવત્તે ન પવેસેતબ્બં. ‘‘ન, ભિક્ખવે, પારિવાસિકેન ભિક્ખુના સાદિતબ્બ’’ન્તિઆદીનિ પન પારિવાસિકભિક્ખૂનં સમ્માવત્તિતબ્બવત્તાનિયેવ હોન્તિ, તસ્મા ઇમાનિયેવ પારિવાસિકવત્તે પવેસેતબ્બાનીતિ. અમ્હેહિ પન પાળિઅટ્ઠકથાટીકાસુ આગતાનુક્કમેન પઠમં પઞ્ઞત્તવત્તાનં અત્થં પઠમં દસ્સેત્વા પચ્છા પઞ્ઞત્તપદાનં અત્થો પચ્છા વુત્તોતિ દટ્ઠબ્બો.
Idaṃ ettha yaṃ vattaṃ ‘‘catunavutipārivāsikavatta’’nti pārivāsikakkhandhakapāḷiyaṃ (cūḷava. 75) āgataṃ, samantapāsādikāyampi ettakāya pāḷiyā (cūḷava. aṭṭha. 75-84) vaṇṇanaṃ vatvā ‘‘pārivāsikavattakathā niṭṭhitā’’ti āha. Imasmiṃ vinayasaṅgahapakaraṇe (vi. saṅga. aṭṭha. 248) pana ‘‘na chamāyaṃ caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti imassānantaraṃ ‘‘pārivāsikacatuttho ce, bhikkhave’’tiādīni aggahetvā ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā sāditabba’’ntiādīni paṭhamaṃ paññattapadāni gahetvā tesaṃ padānaṃ saṃvaṇṇanaṃ katvā ‘‘idaṃ pārivāsikavatta’’nti aññathā anukkamo vutto, so pāḷiyā ca aṭṭhakathāya ca na sameti. Ācariyassa pana ayamadhippāyo siyā – ‘‘pārivāsikacatuttho ce, bhikkhave’’tiādīni pārivāsikabhikkhūnaṃ samādiyitabbāni na honti , atha kho kammakārakānaṃ bhikkhūnaṃ kattabbākattabbakammadassanametaṃ, tasmā pārivāsikavatte na pavesetabbaṃ. ‘‘Na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā sāditabba’’ntiādīni pana pārivāsikabhikkhūnaṃ sammāvattitabbavattāniyeva honti, tasmā imāniyeva pārivāsikavatte pavesetabbānīti. Amhehi pana pāḷiaṭṭhakathāṭīkāsu āgatānukkamena paṭhamaṃ paññattavattānaṃ atthaṃ paṭhamaṃ dassetvā pacchā paññattapadānaṃ attho pacchā vuttoti daṭṭhabbo.
ઇતિ વિનયસઙ્ગહસંવણ્ણનાભૂતે વિનયાલઙ્કારે
Iti vinayasaṅgahasaṃvaṇṇanābhūte vinayālaṅkāre
ગરુકાપત્તિવુટ્ઠાનવિનિચ્છયકથાલઙ્કારો નામ
Garukāpattivuṭṭhānavinicchayakathālaṅkāro nāma
દ્વત્તિંસતિમો પરિચ્છેદો.
Dvattiṃsatimo paricchedo.