Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિનયાલઙ્કાર-ટીકા • Vinayālaṅkāra-ṭīkā |
૧૮. કાલિકવિનિચ્છયકથા
18. Kālikavinicchayakathā
૮૯. એવં સઙ્ઘિકસેનાસનેસુ કત્તબ્બવિનિચ્છયં કથેત્વા ઇદાનિ ચતુકાલિકવિનિચ્છયં કથેતું ‘‘કાલિકાનિપિ ચત્તારી’’તિઆદિમાહ. તત્થ કરણં કારો, કિરિયા. કારો એવ કાલો ર-કારસ્સ લ-કારો યથા ‘‘મહાસાલો’’તિ. કાલોતિ ચેત્થ પચ્ચુપ્પન્નાદિકિરિયા. વુત્તઞ્હિ –
89. Evaṃ saṅghikasenāsanesu kattabbavinicchayaṃ kathetvā idāni catukālikavinicchayaṃ kathetuṃ ‘‘kālikānipi cattārī’’tiādimāha. Tattha karaṇaṃ kāro, kiriyā. Kāro eva kālo ra-kārassa la-kāro yathā ‘‘mahāsālo’’ti. Kāloti cettha paccuppannādikiriyā. Vuttañhi –
‘‘આરદ્ધાનિટ્ઠિતો ભાવો, પચ્ચુપ્પન્નો સુનિટ્ઠિતો;
‘‘Āraddhāniṭṭhito bhāvo, paccuppanno suniṭṭhito;
અતીતાનાગતુપ્પાદ-મપ્પત્તાભિમુખા કિરિયા’’તિ.
Atītānāgatuppāda-mappattābhimukhā kiriyā’’ti.
એત્થ પન તસ્સ તસ્સ કિરિયાસઙ્ખાતસ્સ કાલસ્સ પભેદભૂતો પુરેભત્તએકઅહોરત્તસત્તાહજીવિકપરિયન્તસઙ્ખાતો કાલવિસેસો અધિપ્પેતો. કાલે તસ્મિં તસ્મિં કાલવિસેસે પરિભુઞ્જિતબ્બાનીતિ કાલિકાનિ. પિ-સદ્દો સમુચ્ચયત્થો, તેન કપ્પિયા ચતુભૂમિયોતિ સમુચ્ચેતિ. ચત્તારીતિ સઙ્ખ્યાનિદ્દેસો, તેન કાલિકાનિ નામ ચત્તારિ એવ હોન્તિ, ન તીણિ ન પઞ્ચાતિ દસ્સેતિ, ઇદં માતિકાપદસ્સ અત્થવિવરણં. તત્થ ઉદ્દેસે યં માતિકાયં (વિ॰ સઙ્ગ॰ અટ્ઠ॰ ગન્થારમ્ભકથા) ‘‘કાલિકાનિપિ ચત્તારી’’તિ એવં વુત્તં, એત્થ એતસ્મિં માતિકાપદે ચત્તારિ કાલિકાનિ વેદિતબ્બાનીતિ યોજના. કતમાનિ તાનીતિ આહ ‘‘યાવકાલિક’’ન્તિઆદિ . યાવકાલિકં…પે॰… યાવજીવિકં ઇતિ ઇમાનિ વત્થૂનિ ચત્તારિ કાલિકાનિ નામાતિ અત્થો.
Ettha pana tassa tassa kiriyāsaṅkhātassa kālassa pabhedabhūto purebhattaekaahorattasattāhajīvikapariyantasaṅkhāto kālaviseso adhippeto. Kāle tasmiṃ tasmiṃ kālavisese paribhuñjitabbānīti kālikāni. Pi-saddo samuccayattho, tena kappiyā catubhūmiyoti samucceti. Cattārīti saṅkhyāniddeso, tena kālikāni nāma cattāri eva honti, na tīṇi na pañcāti dasseti, idaṃ mātikāpadassa atthavivaraṇaṃ. Tattha uddese yaṃ mātikāyaṃ (vi. saṅga. aṭṭha. ganthārambhakathā) ‘‘kālikānipi cattārī’’ti evaṃ vuttaṃ, ettha etasmiṃ mātikāpade cattāri kālikāni veditabbānīti yojanā. Katamāni tānīti āha ‘‘yāvakālika’’ntiādi . Yāvakālikaṃ…pe… yāvajīvikaṃ iti imāni vatthūni cattāri kālikāni nāmāti attho.
ઇદાનિ તેસં વત્થુઞ્ચ વિસેસનઞ્ચ નામલાભહેતુઞ્ચ દસ્સેન્તો ‘‘તત્થ પુરેભત્ત’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ તેસુ ચતૂસુ કાલિકેસુ યં કિઞ્ચિ ખાદનીયં ભોજનીયં યાવકાલિકં, અટ્ઠવિધપાનં યામકાલિકં, સપ્પિઆદિપઞ્ચવિધભેસજ્જં સત્તાહકાલિકં, સબ્બમ્પિ પટિગ્ગહિતં યાવજીવિકં ઇતિ વુચ્ચતીતિ સમ્બન્ધો. યં કિઞ્ચિ ખાદનીયભોજનીયન્તિ એત્થ અતિબ્યાપિતં પરિહરિતું વિસેસનમાહ ‘‘પુરેભત્ત’’ન્ત્યાદિ. પુરેભત્તં પટિગ્ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બમેવ યાવકાલિકં, ન અઞ્ઞં ખાદનીયં ભોજનીયન્ત્યત્થો. યાવ…પે॰… પરિભુઞ્જિતબ્બતોતિ નામલાભહેતું, એતેન યાવ કાલો અસ્સાતિ યાવકાલિકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. અટ્ઠવિધં પાનન્તિ એત્થ અબ્યાપિતં પરિહરિતુમાહ ‘‘સદ્ધિં અનુલોમપાનેહી’’તિ. યાવ…પે॰… તબ્બતોતિ નામલાભહેતું, એતેન યામો કાલો અસ્સાતિ યામકાલિકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સત્તાહં નિધેતબ્બતોતિ નામલાભહેતું, એતેન સત્તાહો કાલો અસ્સાતિ સત્તાહકાલિકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સબ્બમ્પિ પટિગ્ગહિતન્તિ એત્થ અતિબ્યાપિતં પરિહરિતું ‘‘ઠપેત્વા ઉદક’’ન્ત્યાહ. યાવ…પે॰… પરિભુઞ્જિતબ્બતોતિ નામલાભહેતું, તેન યાવજીવં કાલો અસ્સાતિ યાવજીવિકન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ.
Idāni tesaṃ vatthuñca visesanañca nāmalābhahetuñca dassento ‘‘tattha purebhatta’’ntiādimāha. Tattha tesu catūsu kālikesu yaṃ kiñci khādanīyaṃ bhojanīyaṃ yāvakālikaṃ, aṭṭhavidhapānaṃ yāmakālikaṃ, sappiādipañcavidhabhesajjaṃ sattāhakālikaṃ, sabbampi paṭiggahitaṃ yāvajīvikaṃ iti vuccatīti sambandho. Yaṃ kiñci khādanīyabhojanīyanti ettha atibyāpitaṃ pariharituṃ visesanamāha ‘‘purebhatta’’ntyādi. Purebhattaṃ paṭiggahetvā paribhuñjitabbameva yāvakālikaṃ, na aññaṃ khādanīyaṃ bhojanīyantyattho. Yāva…pe… paribhuñjitabbatoti nāmalābhahetuṃ, etena yāva kālo assāti yāvakālikanti vacanatthaṃ dasseti. Aṭṭhavidhaṃ pānanti ettha abyāpitaṃ pariharitumāha ‘‘saddhiṃ anulomapānehī’’ti. Yāva…pe… tabbatoti nāmalābhahetuṃ, etena yāmo kālo assāti yāmakālikanti vacanatthaṃ dasseti. Sattāhaṃ nidhetabbatoti nāmalābhahetuṃ, etena sattāho kālo assāti sattāhakālikanti vacanatthaṃ dasseti. Sabbampi paṭiggahitanti ettha atibyāpitaṃ pariharituṃ ‘‘ṭhapetvā udaka’’ntyāha. Yāva…pe… paribhuñjitabbatoti nāmalābhahetuṃ, tena yāvajīvaṃ kālo assāti yāvajīvikanti vacanatthaṃ dasseti.
એત્થાહ – ‘‘યો પન ભિક્ખુ અદિન્નં મુખદ્વારં આહારં આહરેય્ય અઞ્ઞત્ર ઉદકદન્તપોના, પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ॰ ૨૬૫) વચનતો નનુ ઉદકં અપ્પટિગ્ગહિતબ્બં, અથ કસ્મા ‘‘ઠપેત્વા ઉદકં અવસેસં સબ્બમ્પિ પટિગ્ગહિત’’ન્તિ વુત્તન્તિ? સચ્ચં, પરિસુદ્ધઉદકં અપ્પટિગ્ગહિતબ્બં, કદ્દમાદિસહિતં પન પટિગ્ગહેતબ્બં હોતિ, તસ્મા પટિગ્ગહિતેસુ અન્તોગધભાવતો ‘‘ઠપેત્વા ઉદક’’ન્તિ વુત્તન્તિ. એવમપિ ‘‘સબ્બમ્પિ પટિગ્ગહિત’’ન્તિ ઇમિનાવ સિદ્ધં પટિગ્ગહેતબ્બસ્સ ઉદકસ્સપિ ગહણતોતિ? સચ્ચં, તથાપિ ઉદકભાવેન સામઞ્ઞતો ‘‘સબ્બમ્પિ પટિગ્ગહિત’’ન્તિ એત્તકે વુત્તે એકચ્ચસ્સ ઉદકસ્સ પટિગ્ગહેતબ્બભાવતો ઉદકમ્પિ યાવજીવિકં નામાતિ ઞાયેય્ય, ન પન ઉદકં યાવજીવિકં સુદ્ધસ્સ પટિગ્ગહેતબ્બાભાવતો, તસ્મા ઇદં વુત્તં હોતિ – એકચ્ચસ્સ ઉદકસ્સ પટિગ્ગહેતબ્બભાવે સતિપિ સુદ્ધસ્સ અપ્પટિગ્ગહિતબ્બત્તા તં ઉદકં ઠપેત્વા સબ્બમ્પિ પટિગ્ગહિતં યાવજીવિકન્તિ વુચ્ચતીતિ.
Etthāha – ‘‘yo pana bhikkhu adinnaṃ mukhadvāraṃ āhāraṃ āhareyya aññatra udakadantaponā, pācittiya’’nti (pāci. 265) vacanato nanu udakaṃ appaṭiggahitabbaṃ, atha kasmā ‘‘ṭhapetvā udakaṃ avasesaṃ sabbampi paṭiggahita’’nti vuttanti? Saccaṃ, parisuddhaudakaṃ appaṭiggahitabbaṃ, kaddamādisahitaṃ pana paṭiggahetabbaṃ hoti, tasmā paṭiggahitesu antogadhabhāvato ‘‘ṭhapetvā udaka’’nti vuttanti. Evamapi ‘‘sabbampi paṭiggahita’’nti imināva siddhaṃ paṭiggahetabbassa udakassapi gahaṇatoti? Saccaṃ, tathāpi udakabhāvena sāmaññato ‘‘sabbampi paṭiggahita’’nti ettake vutte ekaccassa udakassa paṭiggahetabbabhāvato udakampi yāvajīvikaṃ nāmāti ñāyeyya, na pana udakaṃ yāvajīvikaṃ suddhassa paṭiggahetabbābhāvato, tasmā idaṃ vuttaṃ hoti – ekaccassa udakassa paṭiggahetabbabhāve satipi suddhassa appaṭiggahitabbattā taṃ udakaṃ ṭhapetvā sabbampi paṭiggahitaṃ yāvajīvikanti vuccatīti.
૯૦. મૂલકમૂલાદીનિ ઉપદેસતોયેવ વેદિતબ્બાનિ, તાનિ પરિયાયતો વુચ્ચમાનાનિપિ ન સક્કા વિઞ્ઞાતું. પરિયાયન્તરેન હિ વુચ્ચમાને તં તં નામં અજાનન્તાનં સમ્મોહોયેવ સિયા, તસ્મા તત્થ ન કિઞ્ચિ વક્ખામ. ખાદનીયે ખાદનીયત્થન્તિ પૂવાદિખાદનીયે વિજ્જમાનં ખાદનીયકિચ્ચં ખાદનીયેહિ કાતબ્બં જિઘચ્છાહરણસઙ્ખાતં અત્થં પયોજનં નેવ ફરન્તિ ન નિપ્ફાદેન્તિ. એકસ્મિં દેસે આહારકિચ્ચં સાધેન્તં વા અસાધેન્તં વા અપરસ્મિં દેસે ઉટ્ઠિતભૂમિરસાદિભેદેન આહારજિઘચ્છાહરણકિચ્ચં અસાધેન્તમ્પિ વા સમ્ભવેય્યાતિ આહ ‘‘તેસુ તેસુ જનપદેસૂ’’તિઆદિ. કેચિ પન ‘‘એકસ્મિં જનપદે આહારકિચ્ચં સાધેન્તં સેસજનપદેસુપિ વિકાલે ન કપ્પતિ એવાતિ દસ્સનત્થં ઇદં વુત્ત’’ન્તિપિ વદન્તિ. પકતિઆહારવસેનાતિ અઞ્ઞેહિ યાવકાલિકેહિ અયોજિતં અત્તનો પકતિયાવ આહારકિચ્ચકરણવસેન. સમ્મોહોયેવ હોતીતિ અનેકત્થાનં નામાનં અપ્પસિદ્ધાનઞ્ચ સમ્ભવતો સમ્મોહો એવ સિયા. તેનેવેત્થ મયમ્પિ મૂલકમૂલાદીનં પરિયાયન્તરદસ્સને આદરં ન કરિમ્હ ઉપદેસતોવ ગહેતબ્બતો.
90.Mūlakamūlādīni upadesatoyeva veditabbāni, tāni pariyāyato vuccamānānipi na sakkā viññātuṃ. Pariyāyantarena hi vuccamāne taṃ taṃ nāmaṃ ajānantānaṃ sammohoyeva siyā, tasmā tattha na kiñci vakkhāma. Khādanīye khādanīyatthanti pūvādikhādanīye vijjamānaṃ khādanīyakiccaṃ khādanīyehi kātabbaṃ jighacchāharaṇasaṅkhātaṃ atthaṃ payojanaṃ neva pharanti na nipphādenti. Ekasmiṃ dese āhārakiccaṃ sādhentaṃ vā asādhentaṃ vā aparasmiṃ dese uṭṭhitabhūmirasādibhedena āhārajighacchāharaṇakiccaṃ asādhentampi vā sambhaveyyāti āha ‘‘tesu tesu janapadesū’’tiādi. Keci pana ‘‘ekasmiṃ janapade āhārakiccaṃ sādhentaṃ sesajanapadesupi vikāle na kappati evāti dassanatthaṃ idaṃ vutta’’ntipi vadanti. Pakatiāhāravasenāti aññehi yāvakālikehi ayojitaṃ attano pakatiyāva āhārakiccakaraṇavasena. Sammohoyeva hotīti anekatthānaṃ nāmānaṃ appasiddhānañca sambhavato sammoho eva siyā. Tenevettha mayampi mūlakamūlādīnaṃ pariyāyantaradassane ādaraṃ na karimha upadesatova gahetabbato.
યન્તિ વટ્ટકન્દં.
Yanti vaṭṭakandaṃ.
મુળાલન્તિ થૂલતરુણમૂલમેવ.
Muḷālanti thūlataruṇamūlameva.
રુક્ખવલ્લિઆદીનન્તિ હેટ્ઠા વુત્તમેવ સમ્પિણ્ડેત્વા વુત્તં.
Rukkhavalliādīnanti heṭṭhā vuttameva sampiṇḍetvā vuttaṃ.
અન્તોપથવીગતોતિ સાલકલ્યાણિક્ખન્ધં સન્ધાય વુત્તં.
Antopathavīgatoti sālakalyāṇikkhandhaṃ sandhāya vuttaṃ.
સબ્બકપ્પિયાનીતિ મૂલતચપત્તાદીનં વસેન સબ્બસો કપ્પિયાનિ, તેસમ્પિ નામવસેન ન સક્કા પરિયન્તં દસ્સેતુન્તિ સમ્બન્ધો.
Sabbakappiyānīti mūlatacapattādīnaṃ vasena sabbaso kappiyāni, tesampi nāmavasena na sakkā pariyantaṃ dassetunti sambandho.
અચ્છિવાદીનં અપરિપક્કાનેવ ફલાનિ યાવજીવિકાનીતિ દસ્સેતું ‘‘અપરિપક્કાની’’તિ વુત્તં.
Acchivādīnaṃ aparipakkāneva phalāni yāvajīvikānīti dassetuṃ ‘‘aparipakkānī’’ti vuttaṃ.
હરીતકાદીનં અટ્ઠીનીતિ એત્થ મિઞ્જં પટિચ્છાદેત્વા ઠિતાનિ કપાલાનિ યાવજીવિકાનીતિ આચરિયા. મિઞ્જમ્પિ યાવજીવિકન્તિ એકે. વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ પાચિત્તિય ૨.૨૪૮-૨૪૯) પન ‘‘હરીતકાદીનં અટ્ઠીનીતિ એત્થ ‘મિઞ્જં યાવકાલિક’ન્તિ કેચિ વદન્તિ, તં ન યુત્તં અટ્ઠકથાયં અવુત્તત્તા’’તિ વુત્તં.
Harītakādīnaṃ aṭṭhīnīti ettha miñjaṃ paṭicchādetvā ṭhitāni kapālāni yāvajīvikānīti ācariyā. Miñjampi yāvajīvikanti eke. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. pācittiya 2.248-249) pana ‘‘harītakādīnaṃ aṭṭhīnīti ettha ‘miñjaṃ yāvakālika’nti keci vadanti, taṃ na yuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ avuttattā’’ti vuttaṃ.
હિઙ્ગૂતિ હિઙ્ગુરુક્ખતો પગ્ઘરિતનિય્યાસો. હિઙ્ગુજતુઆદયોપિ હિઙ્ગુવિકતિયો એવ. તત્થ હિઙ્ગુજતુ નામ હિઙ્ગુરુક્ખસ્સ દણ્ડપત્તાનિ પચિત્વા કતનિય્યાસો. હિઙ્ગુસિપાટિકં નામ હિઙ્ગુપત્તાનિ પચિત્વા કતનિય્યાસો. ‘‘અઞ્ઞેન મિસ્સેત્વા કતો’’તિપિ વદન્તિ. તકન્તિ અગ્ગકોટિયા નિક્ખન્તસિલેસો. તકપત્તીતિ પત્તતો નિક્ખન્તસિલેસો. તકપણ્ણીતિ પલાસે ભજ્જિત્વા કતસિલેસો. ‘‘દણ્ડતો નિક્ખન્તસિલેસો’’તિપિ વદન્તિ.
Hiṅgūti hiṅgurukkhato paggharitaniyyāso. Hiṅgujatuādayopi hiṅguvikatiyo eva. Tattha hiṅgujatu nāma hiṅgurukkhassa daṇḍapattāni pacitvā kataniyyāso. Hiṅgusipāṭikaṃ nāma hiṅgupattāni pacitvā kataniyyāso. ‘‘Aññena missetvā kato’’tipi vadanti. Takanti aggakoṭiyā nikkhantasileso. Takapattīti pattato nikkhantasileso. Takapaṇṇīti palāse bhajjitvā katasileso. ‘‘Daṇḍato nikkhantasileso’’tipi vadanti.
૯૧. યામકાલિકેસુ પનાતિ એત્થ કિઞ્ચાપિ પાળિયં ખાદનીયભોજનીયપદેહિ યાવકાલિકમેવ સઙ્ગહિતં, ન યામકાલિકં, તથાપિ ‘‘અનાપત્તિ યામકાલિકં યામે નિદહિત્વા ભુઞ્જતી’’તિ ઇધ ચેવ ‘‘યામકાલિકેન ભિક્ખવે સત્તાહકાલિકં…પે॰… યાવજીવિકં તદહુપટિગ્ગહિતં યામે કપ્પતિ, યામાતિક્કન્તે ન કપ્પતી’’તિ અઞ્ઞત્થ (મહાવ॰ ૩૦૫) ચ વુત્તત્તા ‘‘યામકાલિક’’ન્તિવચનસામત્થિયતો ચ ભગવતો અધિપ્પાયઞ્ઞૂહિ અટ્ઠકથાચરિયેહિ યામકાલિકં સન્નિધિકારકં પાચિત્તિયવત્થુમેવ વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.
91.Yāmakālikesu panāti ettha kiñcāpi pāḷiyaṃ khādanīyabhojanīyapadehi yāvakālikameva saṅgahitaṃ, na yāmakālikaṃ, tathāpi ‘‘anāpatti yāmakālikaṃ yāme nidahitvā bhuñjatī’’ti idha ceva ‘‘yāmakālikena bhikkhave sattāhakālikaṃ…pe… yāvajīvikaṃ tadahupaṭiggahitaṃ yāme kappati, yāmātikkante na kappatī’’ti aññattha (mahāva. 305) ca vuttattā ‘‘yāmakālika’’ntivacanasāmatthiyato ca bhagavato adhippāyaññūhi aṭṭhakathācariyehi yāmakālikaṃ sannidhikārakaṃ pācittiyavatthumeva vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ઠપેત્વા ધઞ્ઞફલરસન્તિ એત્થ ‘‘તણ્ડુલધોવનોદકમ્પિ ધઞ્ઞફલરસોયેવા’’તિ વદન્તિ.
Ṭhapetvā dhaññaphalarasanti ettha ‘‘taṇḍuladhovanodakampi dhaññaphalarasoyevā’’ti vadanti.
૯૨. સત્તાહકાલિકે પઞ્ચ ભેસજ્જાનીતિ ભેસજ્જકિચ્ચં કરોન્તુ વા મા વા, એવંલદ્ધવોહારાનિ પઞ્ચ. ‘‘ગોસપ્પી’’તિઆદિના લોકે પાકટં દસ્સેત્વા ‘‘યેસં મંસં કપ્પતી’’તિ ઇમિના અઞ્ઞેસમ્પિ રોહિતમિગાદીનં સપ્પિં ગહેત્વા દસ્સેતિ. યેસઞ્હિ ખીરં અત્થિ, સપ્પિમ્પિ તેસં અત્થિયેવ, તં પન સુલભં વા દુલ્લભં વા અસમ્મોહત્થં વુત્તં . એવં નવનીતમ્પિ. ‘‘યેસં મંસં કપ્પતી’’તિ ચ ઇદં નિસ્સગ્ગિયવત્થુદસ્સનત્થં વુત્તં, ન પન યેસં મંસં ન કપ્પતિ, તેસં સપ્પિઆદિ ન કપ્પતીતિ દસ્સનત્થં. મનુસ્સખીરાદીનિપિ હિ નો ન કપ્પન્તિ.
92. Sattāhakālike pañca bhesajjānīti bhesajjakiccaṃ karontu vā mā vā, evaṃladdhavohārāni pañca. ‘‘Gosappī’’tiādinā loke pākaṭaṃ dassetvā ‘‘yesaṃ maṃsaṃ kappatī’’ti iminā aññesampi rohitamigādīnaṃ sappiṃ gahetvā dasseti. Yesañhi khīraṃ atthi, sappimpi tesaṃ atthiyeva, taṃ pana sulabhaṃ vā dullabhaṃ vā asammohatthaṃ vuttaṃ . Evaṃ navanītampi. ‘‘Yesaṃ maṃsaṃ kappatī’’ti ca idaṃ nissaggiyavatthudassanatthaṃ vuttaṃ, na pana yesaṃ maṃsaṃ na kappati, tesaṃ sappiādi na kappatīti dassanatthaṃ. Manussakhīrādīnipi hi no na kappanti.
૯૩. યાવ કાલો નાતિક્કમતિ, તાવ પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતીતિ એત્થ કાલોતિ ભિક્ખૂનં ભોજનકાલો અધિપ્પેતો, સો ચ સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન ઠિતમજ્ઝન્હિકો. ઠિતમજ્ઝન્હિકોપિ હિ કાલસઙ્ગહં ગચ્છતિ, તતો પટ્ઠાય પન ખાદિતું વા ભુઞ્જિતું વા ન સક્કા, સહસા પિવિતું સક્કા ભવેય્ય, કુક્કુચ્ચકેન પન ન કત્તબ્બં. કાલપરિચ્છેદજાનનત્થઞ્ચ કાલત્થમ્ભો યોજેતબ્બો. કાલન્તરે વા ભત્તકિચ્ચં કાતબ્બં. પટિગ્ગહણેતિ ગહણમેવ સન્ધાય વુત્તં. પટિગ્ગહિતમેવ હિ તં, સન્નિહિતં ન કપ્પતીતિ પુન પટિગ્ગહણકિચ્ચં નત્થિ, તેનેવ ‘‘અજ્ઝોહરિતુકામતાય ગણ્હન્તસ્સ પટિગ્ગહણે’’તિ વુત્તં. માતિકાટ્ઠકથાયં (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ સન્નિધિકારકસિક્ખાપદવણ્ણના) પન ‘‘અજ્ઝોહરિસ્સામીતિ ગણ્હન્તસ્સ ગહણે’’ઇચ્ચેવ વુત્તં.
93.Yāva kālo nātikkamati, tāva paribhuñjituṃ vaṭṭatīti ettha kāloti bhikkhūnaṃ bhojanakālo adhippeto, so ca sabbantimena paricchedena ṭhitamajjhanhiko. Ṭhitamajjhanhikopi hi kālasaṅgahaṃ gacchati, tato paṭṭhāya pana khādituṃ vā bhuñjituṃ vā na sakkā, sahasā pivituṃ sakkā bhaveyya, kukkuccakena pana na kattabbaṃ. Kālaparicchedajānanatthañca kālatthambho yojetabbo. Kālantare vā bhattakiccaṃ kātabbaṃ. Paṭiggahaṇeti gahaṇameva sandhāya vuttaṃ. Paṭiggahitameva hi taṃ, sannihitaṃ na kappatīti puna paṭiggahaṇakiccaṃ natthi, teneva ‘‘ajjhoharitukāmatāya gaṇhantassa paṭiggahaṇe’’ti vuttaṃ. Mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. sannidhikārakasikkhāpadavaṇṇanā) pana ‘‘ajjhoharissāmīti gaṇhantassa gahaṇe’’icceva vuttaṃ.
યન્તિ યં પત્તં. સન્દિસ્સતીતિ યાગુયા ઉપરિ સન્દિસ્સતિ. તેલવણ્ણે પત્તે સતિપિ નિસ્નેહભાવે અઙ્ગુલિયા ઘંસન્તસ્સ વણ્ણવસેનેવ લેખા પઞ્ઞાયતિ, તસ્મા તત્થ અનાપત્તીતિ દસ્સનત્થં ‘‘સા અબ્બોહારિકા’’તિ વુત્તં. સયં પટિગ્ગહેત્વા અપરિચ્ચત્તમેવ હિ દુતિયદિવસે ન વટ્ટતીતિ એત્થ પટિગ્ગહણે અનપેક્ખવિસ્સજ્જનેન, અનુપસમ્પન્નસ્સ નિરપેક્ખદાનેન વા વિજહિતપટિગ્ગહણં પરિચ્ચત્તમેવ હોતીતિ ‘‘અપરિચ્ચત્ત’’ન્તિ ઇમિના ઉભયથાપિ અવિજહિતપટિગ્ગહણમેવ વુત્તં, તસ્મા યં પરસ્સ પરિચ્ચજિત્વા અદિન્નમ્પિ સચે પટિગ્ગહણે નિરપેક્ખવિસ્સજ્જનેન વિજહિતપટિગ્ગહણં હોતિ, તમ્પિ દુતિયદિવસે વટ્ટતીતિ વેદિતબ્બં. યદિ એવં ‘‘પત્તો દુદ્ધોતો હોતી’’તિઆદીસુ કસ્મા આપત્તિ વુત્તાતિ? ‘‘પટિગ્ગહણં અવિસ્સજ્જેત્વાવ સયં વા અઞ્ઞેન વા તુચ્છં કત્વા ન સમ્મા ધોવિત્વા નિટ્ઠાપિતે પત્તે લગ્ગમ્પિ અવિજહિતપટિગ્ગહણમેવ હોતીતિ તત્થ આપત્તી’’તિ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. કેચિ પન ‘‘સામણેરાનં પરિચ્ચજન્તીતિ ઇમસ્મિં અધિકારે ઠત્વા ‘અપરિચ્ચત્તમેવા’તિ વુત્તત્તા અનુપસમ્પન્નસ્સ પરિચ્ચત્તમેવ વટ્ટતિ, અપરિચ્ચત્તં ન વટ્ટતીતિ આપન્નં, તસ્મા નિરાલયભાવેન પટિગ્ગહણે વિજહિતેપિ અનુપસમ્પન્નસ્સ અપરિચ્ચત્તં ન વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ. તં યુત્તં વિય ન દિસ્સતિ. યદગ્ગેન હિ પટિગ્ગહણં વિજહતિ, તદગ્ગેન સન્નિધિમ્પિ ન કરોતિ વિજહિતપટિગ્ગહણસ્સ અપ્પટિગ્ગહિતસદિસત્તા. પટિગ્ગહેત્વા નિદહિતેયેવ ચ સન્નિધિપચ્ચયા આપત્તિ વુત્તા.
Yanti yaṃ pattaṃ. Sandissatīti yāguyā upari sandissati. Telavaṇṇe patte satipi nisnehabhāve aṅguliyā ghaṃsantassa vaṇṇavaseneva lekhā paññāyati, tasmā tattha anāpattīti dassanatthaṃ ‘‘sā abbohārikā’’ti vuttaṃ. Sayaṃ paṭiggahetvā apariccattameva hi dutiyadivase na vaṭṭatīti ettha paṭiggahaṇe anapekkhavissajjanena, anupasampannassa nirapekkhadānena vā vijahitapaṭiggahaṇaṃ pariccattameva hotīti ‘‘apariccatta’’nti iminā ubhayathāpi avijahitapaṭiggahaṇameva vuttaṃ, tasmā yaṃ parassa pariccajitvā adinnampi sace paṭiggahaṇe nirapekkhavissajjanena vijahitapaṭiggahaṇaṃ hoti, tampi dutiyadivase vaṭṭatīti veditabbaṃ. Yadi evaṃ ‘‘patto duddhoto hotī’’tiādīsu kasmā āpatti vuttāti? ‘‘Paṭiggahaṇaṃ avissajjetvāva sayaṃ vā aññena vā tucchaṃ katvā na sammā dhovitvā niṭṭhāpite patte laggampi avijahitapaṭiggahaṇameva hotīti tattha āpattī’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Keci pana ‘‘sāmaṇerānaṃ pariccajantīti imasmiṃ adhikāre ṭhatvā ‘apariccattamevā’ti vuttattā anupasampannassa pariccattameva vaṭṭati, apariccattaṃ na vaṭṭatīti āpannaṃ, tasmā nirālayabhāvena paṭiggahaṇe vijahitepi anupasampannassa apariccattaṃ na vaṭṭatī’’ti vadanti. Taṃ yuttaṃ viya na dissati. Yadaggena hi paṭiggahaṇaṃ vijahati, tadaggena sannidhimpi na karoti vijahitapaṭiggahaṇassa appaṭiggahitasadisattā. Paṭiggahetvā nidahiteyeva ca sannidhipaccayā āpatti vuttā.
વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ પાચિત્તિય ૨.૨૫૨-૨૫૩) પન ‘‘અપરિચ્ચત્તમેવાતિ નિરપેક્ખતાય અનુપસમ્પન્નસ્સ અદિન્નં અપરિચ્ચત્તઞ્ચ યાવકાલિકાદિવત્થુમેવ સન્ધાય વદતિ, ન પન તગ્ગતપટિગ્ગહણં. ન હિ વત્થું અપરિચ્ચજિત્વા તત્થગતપટિગ્ગહણં પરિચ્ચજિતું સક્કા, ન ચ તાદિસં વચનં અત્થિ, યદિ ભવેય્ય , ‘સચે પત્તો દુદ્ધોતો હોતિ…પે॰… ભુઞ્જન્તસ્સ પાચિત્તિય’ન્તિ વચનં વિરુજ્ઝેય્ય. ન હિ ધોવનેન આમિસં અપનેતું વાયમન્તસ્સ પટિગ્ગહણે અપેક્ખા વત્તતિ. યેન પુનદિવસે ભુઞ્જતો પાચિત્તિયં જનેય્ય, પત્તે પન વત્તમાના અપેક્ખા તગ્ગતિકે આમિસેપિ વત્તતિ એવ નામાતિ આમિસે અનપેક્ખતા એત્થ ન લબ્ભતિ, તતો આમિસે અવિજહિતપટિગ્ગહણં પુનદિવસે પાચિત્તિયં જનેતીતિ ઇદં વુત્તં. અથ મતં ‘યદગ્ગેનેત્થ આમિસાનપેક્ખતા ન લબ્ભતિ, તદગ્ગેન પટિગ્ગહણાનપેક્ખતાપિ ન લબ્ભતી’તિ. તથા સતિ યત્થ આમિસાપેક્ખા અત્થિ, તત્થ પટિગ્ગહણાપેક્ખાપિ ન વિગચ્છતીતિ આપન્નં, એવઞ્ચ પટિગ્ગહણે અનપેક્ખવિસ્સજ્જનં વિસું ન વત્તબ્બં સિયા, અટ્ઠકથાયઞ્ચેતમ્પિ પટિગ્ગહણવિજહનં કારણત્તેન અભિમતં સિયા. ઇદં સુટ્ઠુતરં કત્વા વિસું વત્તબ્બં ચીવરાપેક્ખાય વત્તમાનાયપિ પચ્ચુદ્ધારેન અધિટ્ઠાનવિજહનં વિય. એતસ્મિઞ્ચ ઉપાયે સતિ ગણ્ઠિકાહતપત્તેસુ અવટ્ટનતા નામ ન સિયાતિ વુત્તોવાયમત્થો, તસ્મા યં વુત્તં સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ પાચિત્તિય ૩.૨૫૨-૨૫૩) ‘યં પરસ્સ પરિચ્ચજિત્વા અદિન્નમ્પિ સચે પટિગ્ગહણે નિરપેક્ખવિસ્સજ્જનેન વિજહિતપટિગ્ગહણં હોતિ, તમ્પિ દુતિયદિવસે વટ્ટતી’તિઆદિ, તં ન સારતો પચ્ચેતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં.
Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. pācittiya 2.252-253) pana ‘‘apariccattamevāti nirapekkhatāya anupasampannassa adinnaṃ apariccattañca yāvakālikādivatthumeva sandhāya vadati, na pana taggatapaṭiggahaṇaṃ. Na hi vatthuṃ apariccajitvā tatthagatapaṭiggahaṇaṃ pariccajituṃ sakkā, na ca tādisaṃ vacanaṃ atthi, yadi bhaveyya , ‘sace patto duddhoto hoti…pe… bhuñjantassa pācittiya’nti vacanaṃ virujjheyya. Na hi dhovanena āmisaṃ apanetuṃ vāyamantassa paṭiggahaṇe apekkhā vattati. Yena punadivase bhuñjato pācittiyaṃ janeyya, patte pana vattamānā apekkhā taggatike āmisepi vattati eva nāmāti āmise anapekkhatā ettha na labbhati, tato āmise avijahitapaṭiggahaṇaṃ punadivase pācittiyaṃ janetīti idaṃ vuttaṃ. Atha mataṃ ‘yadaggenettha āmisānapekkhatā na labbhati, tadaggena paṭiggahaṇānapekkhatāpi na labbhatī’ti. Tathā sati yattha āmisāpekkhā atthi, tattha paṭiggahaṇāpekkhāpi na vigacchatīti āpannaṃ, evañca paṭiggahaṇe anapekkhavissajjanaṃ visuṃ na vattabbaṃ siyā, aṭṭhakathāyañcetampi paṭiggahaṇavijahanaṃ kāraṇattena abhimataṃ siyā. Idaṃ suṭṭhutaraṃ katvā visuṃ vattabbaṃ cīvarāpekkhāya vattamānāyapi paccuddhārena adhiṭṭhānavijahanaṃ viya. Etasmiñca upāye sati gaṇṭhikāhatapattesu avaṭṭanatā nāma na siyāti vuttovāyamattho, tasmā yaṃ vuttaṃ sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pācittiya 3.252-253) ‘yaṃ parassa pariccajitvā adinnampi sace paṭiggahaṇe nirapekkhavissajjanena vijahitapaṭiggahaṇaṃ hoti, tampi dutiyadivase vaṭṭatī’tiādi, taṃ na sārato paccetabba’’nti vuttaṃ.
પાળિયં (પાચિ॰ ૨૫૫) ‘‘સત્તાહકાલિકં યાવજીવિકં આહારત્થાય પટિગ્ગણ્હાતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિઆદિના સન્નિહિતેસુ સત્તાહકાલિકયાવજીવિકેસુ પુરેભત્તમ્પિ આહારત્થાય અજ્ઝોહરણેપિ દુક્કટસ્સ વુત્તત્તા યામકાલિકેપિ અજ્ઝોહારે વિસું દુક્કટેન ભવિતબ્બન્તિ આહ ‘‘આહારત્થાય અજ્ઝોહરતો દુક્કટેન સદ્ધિં પાચિત્તિય’’ન્તિ. પકતિઆમિસેતિ ઓદનાદિકપ્પિયામિસે. દ્વેતિ પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં યામકાલિકં પુરેભત્તં સામિસેન મુખેન ભુઞ્જતો સન્નિધિપચ્ચયા એકં, યાવકાલિકસંસટ્ઠતાય યાવકાલિકત્તભજનેન અનતિરિત્તપચ્ચયા એકન્તિ દ્વે પાચિત્તિયાનિ. વિકપ્પદ્વયેતિ સામિસનિરામિસપક્ખદ્વયે. થુલ્લચ્ચયં દુક્કટઞ્ચ વડ્ઢતીતિ મનુસ્સમંસે થુલ્લચ્ચયં, સેસઅકપ્પિયમંસે દુક્કટં વડ્ઢતિ.
Pāḷiyaṃ (pāci. 255) ‘‘sattāhakālikaṃ yāvajīvikaṃ āhāratthāya paṭiggaṇhāti, āpatti dukkaṭassā’’tiādinā sannihitesu sattāhakālikayāvajīvikesu purebhattampi āhāratthāya ajjhoharaṇepi dukkaṭassa vuttattā yāmakālikepi ajjhohāre visuṃ dukkaṭena bhavitabbanti āha ‘‘āhāratthāya ajjhoharato dukkaṭena saddhiṃ pācittiya’’nti. Pakatiāmiseti odanādikappiyāmise. Dveti purebhattaṃ paṭiggahitaṃ yāmakālikaṃ purebhattaṃ sāmisena mukhena bhuñjato sannidhipaccayā ekaṃ, yāvakālikasaṃsaṭṭhatāya yāvakālikattabhajanena anatirittapaccayā ekanti dve pācittiyāni. Vikappadvayeti sāmisanirāmisapakkhadvaye. Thullaccayaṃ dukkaṭañca vaḍḍhatīti manussamaṃse thullaccayaṃ, sesaakappiyamaṃse dukkaṭaṃ vaḍḍhati.
પટિગ્ગહણપચ્ચયા તાવ દુક્કટન્તિ એત્થ સન્નિહિતત્તા પુરેભત્તમ્પિ દુક્કટમેવ. સતિ પચ્ચયે પન સન્નિહિતમ્પિ સત્તાહકાલિકં યાવજીવિકઞ્ચ ભેસજ્જત્થાય ગણ્હન્તસ્સ પરિભુઞ્જન્તસ્સ ચ અનાપત્તિયેવ.
Paṭiggahaṇapaccayā tāva dukkaṭanti ettha sannihitattā purebhattampi dukkaṭameva. Sati paccaye pana sannihitampi sattāhakālikaṃ yāvajīvikañca bhesajjatthāya gaṇhantassa paribhuñjantassa ca anāpattiyeva.
૯૪. ઉગ્ગહિતકં કત્વા નિક્ખિત્તન્તિ અપટિગ્ગહિતં સયમેવ ગહેત્વા નિક્ખિત્તં. વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ૧.૬૨૨) ‘‘ઉગ્ગહિતકન્તિ પરિભોગત્થાય સયં ગહિત’’ન્તિ વુત્તં. સયં કરોતીતિ પચિત્વા કરોતિ. પુરેભત્તન્તિ તદહુપુરેભત્તમેવ વટ્ટતિ સવત્થુકપટિગ્ગહિતત્તા. સયંકતન્તિ નવનીતં પચિત્વા કતં. નિરામિસમેવાતિ તદહુપુરેભત્તં સન્ધાય વુત્તં.
94.Uggahitakaṃkatvā nikkhittanti apaṭiggahitaṃ sayameva gahetvā nikkhittaṃ. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.622) ‘‘uggahitakanti paribhogatthāya sayaṃ gahita’’nti vuttaṃ. Sayaṃ karotīti pacitvā karoti. Purebhattanti tadahupurebhattameva vaṭṭati savatthukapaṭiggahitattā. Sayaṃkatanti navanītaṃ pacitvā kataṃ. Nirāmisamevāti tadahupurebhattaṃ sandhāya vuttaṃ.
૯૫. અજ્જ સયંકતં નિરામિસમેવ ભુઞ્જન્તસ્સ કસ્મા સામંપાકો ન હોતીતિ આહ ‘‘નવનીતં તાપેન્તસ્સા’’તિઆદિ. પચ્છાભત્તં પટિગ્ગહિતકેહીતિ ખીરદધીનિ સન્ધાય વુત્તં. ઉગ્ગહિતકેહિ કતં અબ્ભઞ્જનાદીસુ ઉપનેતબ્બન્તિ યોજના. ઉભયેસમ્પીતિ પચ્છાભત્તં પટિગ્ગહિતખીરદધીહિ ચ પુરેભત્તં ઉગ્ગહિતકેહિ ચ કતાનં. એસ નયોતિ નિસ્સગ્ગિયં ન હોતીતિ અત્થો. અકપ્પિયમંસસપ્પિમ્હીતિ હત્થિઆદીનં સપ્પિમ્હિ. કારણપતિરૂપકં વત્વાતિ ‘‘સજાતિકાનં સપ્પિભાવતો’’તિ કારણપતિરૂપકં વત્વા. સપ્પિનયેન વેદિતબ્બન્તિ નિરામિસમેવ સત્તાહં વટ્ટતીતિ અત્થો. એત્થાતિ નવનીતે. ધોતં વટ્ટતીતિ અધોતઞ્ચે, સવત્થુકપટિગ્ગહિતં હોતિ, તસ્મા ધોતં પટિગ્ગહેત્વા સત્તાહં નિક્ખિપિતું વટ્ટતીતિ થેરાનં અધિપ્પાયો.
95. Ajja sayaṃkataṃ nirāmisameva bhuñjantassa kasmā sāmaṃpāko na hotīti āha ‘‘navanītaṃ tāpentassā’’tiādi. Pacchābhattaṃ paṭiggahitakehīti khīradadhīni sandhāya vuttaṃ. Uggahitakehi kataṃ abbhañjanādīsu upanetabbanti yojanā. Ubhayesampīti pacchābhattaṃ paṭiggahitakhīradadhīhi ca purebhattaṃ uggahitakehi ca katānaṃ. Esa nayoti nissaggiyaṃ na hotīti attho. Akappiyamaṃsasappimhīti hatthiādīnaṃ sappimhi. Kāraṇapatirūpakaṃ vatvāti ‘‘sajātikānaṃ sappibhāvato’’ti kāraṇapatirūpakaṃ vatvā. Sappinayena veditabbanti nirāmisameva sattāhaṃ vaṭṭatīti attho. Etthāti navanīte. Dhotaṃ vaṭṭatīti adhotañce, savatthukapaṭiggahitaṃ hoti, tasmā dhotaṃ paṭiggahetvā sattāhaṃ nikkhipituṃ vaṭṭatīti therānaṃ adhippāyo.
મહાસીવત્થેરસ્સ પન વત્થુનો વિયોજિતત્તા દધિગુળિકાદીહિ યુત્તતામત્તેન સવત્થુકપટિગ્ગહિતં નામ ન હોતિ, તસ્મા તક્કતો ઉદ્ધટમત્તમેવ પટિગ્ગહેત્વા ધોવિત્વા, પચિત્વા વા નિરામિસમેવ કત્વા ભુઞ્જિંસૂતિ અધિપ્પાયો, ન પન દધિગુળિકાદીહિ સહ વિકાલે ભુઞ્જિંસૂતિ. તેનાહ ‘‘તસ્મા નવનીતં પરિભુઞ્જન્તેન…પે॰… સવત્થુકપટિગ્ગહં નામ ન હોતી’’તિ. તત્થ અધોતં પટિગ્ગહેત્વાપિ તં નવનીતં પરિભુઞ્જન્તેન દધિઆદીનિ અપનેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બન્તિ અત્થો. કેચિ પન ‘‘તક્કતો ઉદ્ધટમત્તમેવ ખાદિંસૂ’’તિ વચનસ્સ અધિપ્પાયં અજાનન્તા ‘‘તક્કતો ઉદ્ધટમત્તં અધોતમ્પિ દધિગુળિકાદિસહિતં વિકાલે પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ, તં ન ગહેતબ્બં. ન હિ દધિગુળિકાદિઆમિસેન સંસટ્ઠરસં નવનીતં પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતીતિ સક્કા વત્તું. નવનીતં પરિભુઞ્જન્તેનાતિ અધોવિત્વા પટિગ્ગહિતનવનીતં પરિભુઞ્જન્તેન. દધિ એવ દધિગતં યથા ‘‘ગૂથગતં મુત્તગત’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૧૧૯; અ॰ નિ॰ ૯.૧૧). ‘‘ખયં ગમિસ્સતી’’તિ વચનતો ખીરં પક્ખિપિત્વા પક્કસપ્પિઆદિપિ વિકાલે કપ્પતીતિ વેદિતબ્બં. ખયં ગમિસ્સતીતિ નિરામિસં હોતિ, તસ્મા વિકાલેપિ વટ્ટતીતિ અત્થો. એત્તાવતાતિ નવનીતે લગ્ગમત્તેન વિસું દધિઆદિવોહારં અલદ્ધેન અપ્પમત્તેન દધિઆદિનાતિ અત્થો, એતેન વિસું પટિગ્ગહિતદધિઆદીહિ સહ પક્કં સવત્થુકપટિગ્ગહિતસઙ્ખમેવ ગચ્છતીતિ દસ્સેતિ. તસ્મિમ્પીતિ નિરામિસભૂતેપિ. કુક્કુચ્ચકાનં પન અયં અધિપ્પાયો – પટિગ્ગહણે તાવ દધિઆદીહિ અસમ્ભિન્નરસત્તા ભત્તેન સહિતગુળપિણ્ડાદિ વિય સવત્થુકપટિગ્ગહિતં નામ હોતિ. તં પન પચન્તેન ધોવિત્વાવ પચિતબ્બં. ઇતરથા પચનક્ખણે પચ્ચમાનદધિગુળિકાદીહિ સમ્ભિન્નરસતાય સામંપક્કં જાતં, તેસુ ખીણેસુપિ સામંપક્કમેવ હોતિ, તસ્મા નિરામિસમેવ પચિતબ્બન્તિ. તેનેવ ‘‘આમિસેન સદ્ધિં પક્કત્તા’’તિ કારણં વુત્તં.
Mahāsīvattherassa pana vatthuno viyojitattā dadhiguḷikādīhi yuttatāmattena savatthukapaṭiggahitaṃ nāma na hoti, tasmā takkato uddhaṭamattameva paṭiggahetvā dhovitvā, pacitvā vā nirāmisameva katvā bhuñjiṃsūti adhippāyo, na pana dadhiguḷikādīhi saha vikāle bhuñjiṃsūti. Tenāha ‘‘tasmā navanītaṃ paribhuñjantena…pe… savatthukapaṭiggahaṃ nāma na hotī’’ti. Tattha adhotaṃ paṭiggahetvāpi taṃ navanītaṃ paribhuñjantena dadhiādīni apanetvā paribhuñjitabbanti attho. Keci pana ‘‘takkato uddhaṭamattameva khādiṃsū’’ti vacanassa adhippāyaṃ ajānantā ‘‘takkato uddhaṭamattaṃ adhotampi dadhiguḷikādisahitaṃ vikāle paribhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. Na hi dadhiguḷikādiāmisena saṃsaṭṭharasaṃ navanītaṃ paribhuñjituṃ vaṭṭatīti sakkā vattuṃ. Navanītaṃ paribhuñjantenāti adhovitvā paṭiggahitanavanītaṃ paribhuñjantena. Dadhi eva dadhigataṃ yathā ‘‘gūthagataṃ muttagata’’nti (ma. ni. 2.119; a. ni. 9.11). ‘‘Khayaṃ gamissatī’’ti vacanato khīraṃ pakkhipitvā pakkasappiādipi vikāle kappatīti veditabbaṃ. Khayaṃ gamissatīti nirāmisaṃ hoti, tasmā vikālepi vaṭṭatīti attho. Ettāvatāti navanīte laggamattena visuṃ dadhiādivohāraṃ aladdhena appamattena dadhiādināti attho, etena visuṃ paṭiggahitadadhiādīhi saha pakkaṃ savatthukapaṭiggahitasaṅkhameva gacchatīti dasseti. Tasmimpīti nirāmisabhūtepi. Kukkuccakānaṃ pana ayaṃ adhippāyo – paṭiggahaṇe tāva dadhiādīhi asambhinnarasattā bhattena sahitaguḷapiṇḍādi viya savatthukapaṭiggahitaṃ nāma hoti. Taṃ pana pacantena dhovitvāva pacitabbaṃ. Itarathā pacanakkhaṇe paccamānadadhiguḷikādīhi sambhinnarasatāya sāmaṃpakkaṃ jātaṃ, tesu khīṇesupi sāmaṃpakkameva hoti, tasmā nirāmisameva pacitabbanti. Teneva ‘‘āmisena saddhiṃ pakkattā’’ti kāraṇaṃ vuttaṃ.
એત્થ ચાયં વિચારણા – સવત્થુકપટિગ્ગહિતત્તાભાવે આમિસેન સહ ભિક્ખુના પક્કસ્સ સયંપાકદોસો વા પરિસઙ્કીયતિ, યાવકાલિકતા વા. તત્થ ન તાવ સયંપાકદોસો એત્થ સમ્ભવતિ સત્તાહકાલિકત્તા. યઞ્હિ તત્થ દધિઆદિ આમિસગતં, તં પરિક્ખીણન્તિ. અથ પટિગ્ગહિતદધિગુળિકાદિના સહ અત્તના પક્કત્તા સવત્થુકપક્કં વિય ભવેય્યાતિ પરિસઙ્કીયતિ, તદા ‘‘આમિસેન સહ પટિગ્ગહિતત્તા’’તિ કારણં વત્તબ્બં, ન પન ‘‘પક્કત્તા’’તિ, તથા ચ ઉપડ્ઢત્થેરાનં મતમેવ અઙ્ગીકતં સિયા. તત્થ ચ સામણેરાદીહિ પક્કમ્પિ યાવકાલિકમેવ સિયા પટિગ્ગહિતખીરાદિં પચિત્વા અનુપસમ્પન્નેહિ કતસપ્પિઆદિ વિય, ન ચ તં યુત્તં ભિક્ખાચારેન લદ્ધનવનીતાદીનં તક્કાદિઆમિસસંસટ્ઠસમ્ભવેન અપરિભુઞ્જિતબ્બત્તાપ્પસઙ્ગતો. ન હિ ગહટ્ઠા ધોવિત્વા, સોધેત્વા વા પત્તે આકિરન્તીતિ નિયમો અત્થિ.
Ettha cāyaṃ vicāraṇā – savatthukapaṭiggahitattābhāve āmisena saha bhikkhunā pakkassa sayaṃpākadoso vā parisaṅkīyati, yāvakālikatā vā. Tattha na tāva sayaṃpākadoso ettha sambhavati sattāhakālikattā. Yañhi tattha dadhiādi āmisagataṃ, taṃ parikkhīṇanti. Atha paṭiggahitadadhiguḷikādinā saha attanā pakkattā savatthukapakkaṃ viya bhaveyyāti parisaṅkīyati, tadā ‘‘āmisena saha paṭiggahitattā’’ti kāraṇaṃ vattabbaṃ, na pana ‘‘pakkattā’’ti, tathā ca upaḍḍhattherānaṃ matameva aṅgīkataṃ siyā. Tattha ca sāmaṇerādīhi pakkampi yāvakālikameva siyā paṭiggahitakhīrādiṃ pacitvā anupasampannehi katasappiādi viya, na ca taṃ yuttaṃ bhikkhācārena laddhanavanītādīnaṃ takkādiāmisasaṃsaṭṭhasambhavena aparibhuñjitabbattāppasaṅgato. Na hi gahaṭṭhā dhovitvā, sodhetvā vā patte ākirantīti niyamo atthi.
અટ્ઠકથાયઞ્ચ ‘‘યથા તત્થ પતિતતણ્ડુલકણાદયો ન પચ્ચન્તિ, એવં…પે॰… પુન પચિત્વા દેતિ, પુરિમનયેનેવ સત્તાહં વટ્ટતી’’તિ ઇમિના વચનેનપેતં વિરુજ્ઝતિ, તસ્મા ઇધ કુક્કુચ્ચકાનં કુક્કુચ્ચુપ્પત્તિયા નિમિત્તમેવ ન દિસ્સતિ. યથા ચેત્થ, એવં ‘‘લજ્જી સામણેરો યથા તત્થ તણ્ડુલકણાદયો ન પચ્ચન્તિ, એવં અગ્ગિમ્હિ વિલીયાપેત્વા…પે॰… દેતી’’તિ વચનસ્સાપિ નિમિત્તં ન દિસ્સતિ. યદિ હિ એતં યાવકાલિકસંસગ્ગપરિહારાય વુત્તં સિયા. અત્તનાપિ તથા કાતબ્બં ભવેય્ય. ગહટ્ઠેહિ દિન્નસપ્પિઆદીસુ ચ આમિસસંસગ્ગસઙ્કા ન વિગચ્છેય્ય. ન હિ ગહટ્ઠા એવં વિલીયાપેત્વા પરિસ્સાવેત્વા કણતણ્ડુલાદિં અપનેત્વા પુન પચન્તિ. અપિચ ભેસજ્જેહિ સદ્ધિં ખીરાદિં પક્ખિપિત્વા યથા ખીરાદિ ખયં ગચ્છતિ, એવં પરેહિ પક્કભેસજ્જતેલાદિપિ યાવકાલિકમેવ સિયા, ન ચ તમ્પિ યુત્તં દધિઆદિખયકરણત્થં ‘‘પુન પચિત્વા દેતી’’તિ વુત્તત્તા, તસ્મા મહાસીવત્થેરવાદે કુક્કુચ્ચં અકત્વા અધોતમ્પિ નવનીતં તદહુપિ પુનદિવસાદીસુપિ પચિતું, તણ્ડુલાદિમિસ્સં સપ્પિઆદિં અત્તનાપિ અગ્ગિમ્હિ વિલીયાપેત્વા પુન તક્કાદિખયત્થં પચિતુઞ્ચ વટ્ટતિ.
Aṭṭhakathāyañca ‘‘yathā tattha patitataṇḍulakaṇādayo na paccanti, evaṃ…pe… puna pacitvā deti, purimanayeneva sattāhaṃ vaṭṭatī’’ti iminā vacanenapetaṃ virujjhati, tasmā idha kukkuccakānaṃ kukkuccuppattiyā nimittameva na dissati. Yathā cettha, evaṃ ‘‘lajjī sāmaṇero yathā tattha taṇḍulakaṇādayo na paccanti, evaṃ aggimhi vilīyāpetvā…pe… detī’’ti vacanassāpi nimittaṃ na dissati. Yadi hi etaṃ yāvakālikasaṃsaggaparihārāya vuttaṃ siyā. Attanāpi tathā kātabbaṃ bhaveyya. Gahaṭṭhehi dinnasappiādīsu ca āmisasaṃsaggasaṅkā na vigaccheyya. Na hi gahaṭṭhā evaṃ vilīyāpetvā parissāvetvā kaṇataṇḍulādiṃ apanetvā puna pacanti. Apica bhesajjehi saddhiṃ khīrādiṃ pakkhipitvā yathā khīrādi khayaṃ gacchati, evaṃ parehi pakkabhesajjatelādipi yāvakālikameva siyā, na ca tampi yuttaṃ dadhiādikhayakaraṇatthaṃ ‘‘puna pacitvā detī’’ti vuttattā, tasmā mahāsīvattheravāde kukkuccaṃ akatvā adhotampi navanītaṃ tadahupi punadivasādīsupi pacituṃ, taṇḍulādimissaṃ sappiādiṃ attanāpi aggimhi vilīyāpetvā puna takkādikhayatthaṃ pacituñca vaṭṭati.
તત્થ વિજ્જમાનસ્સાપિ પચ્ચમાનક્ખણે સમ્ભિન્નરસસ્સ યાવકાલિકસ્સ અબ્બોહારિકત્તેન સવત્થુકપટિગ્ગહિતપુરેપટિગ્ગહિતકાનમ્પિ અબ્બોહારિકતોતિ નિટ્ઠમેત્થ ગન્તબ્બન્તિ. તેનેવ ‘‘એત્તાવતા હિ સવત્થુકપટિગ્ગહિતં નામ ન હોતી’’તિ વુત્તં. વિસું પટિગ્ગહિતેન પન ખીરાદિના આમિસેન નવનીતાદિં મિસ્સેત્વા ભિક્ખુના વા અઞ્ઞેહિ વા પક્કતેલાદિભેસજ્જં સવત્થુકપટિગ્ગહિતસઙ્ખમેવ ગચ્છતિ તત્થ પવિટ્ઠયાવકાલિકસ્સ અબ્બોહારિકત્તાભાવા. યં પન પુરેપટિગ્ગહિતભેસજ્જેહિ સદ્ધિં અપ્પટિગ્ગહિતં ખીરાદિં પક્ખિપિત્વા પક્કતેલાદિકં અનુપસમ્પન્નેહેવ પક્કમ્પિ સવત્થુકપટિગ્ગહિતમ્પિ સન્નિધિપિ ન હોતિ તત્થ પક્ખિત્તખીરાદિમિસ્સાપિ તસ્મિં ખણે સમ્ભિન્નરસતાય પુરેપટિગ્ગહિતત્તાપત્તિતો, સચે પન અપ્પટિગ્ગહિતેહેવ, અઞ્ઞેહિ વા પક્કતેલાદીસુપિ આમિસરસો પઞ્ઞાયતિ, તં યાવકાલિકંવ હોતીતિ વેદિતબ્બં. અયં કથામગ્ગો વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ૧.૬૨૨) આગતો. સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ૨.૬૨૨) પન ‘‘કુક્કુચ્ચાયન્તિ કુક્કુચ્ચકાતિ ઇમિના અત્તનોપિ તત્થ કુક્કુચ્ચસબ્ભાવમ્પિ દીપેતિ. તેનેવ માતિકાટ્ઠકથાયં (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ ભેસજ્જસિક્ખાપદવણ્ણના) ‘નિબ્બટ્ટિતસપ્પિ વા નવનીતં વા પચિતું વટ્ટતી’તિ વુત્ત’’ન્તિ એત્તકમેવ આગતો.
Tattha vijjamānassāpi paccamānakkhaṇe sambhinnarasassa yāvakālikassa abbohārikattena savatthukapaṭiggahitapurepaṭiggahitakānampi abbohārikatoti niṭṭhamettha gantabbanti. Teneva ‘‘ettāvatā hi savatthukapaṭiggahitaṃ nāmana hotī’’ti vuttaṃ. Visuṃ paṭiggahitena pana khīrādinā āmisena navanītādiṃ missetvā bhikkhunā vā aññehi vā pakkatelādibhesajjaṃ savatthukapaṭiggahitasaṅkhameva gacchati tattha paviṭṭhayāvakālikassa abbohārikattābhāvā. Yaṃ pana purepaṭiggahitabhesajjehi saddhiṃ appaṭiggahitaṃ khīrādiṃ pakkhipitvā pakkatelādikaṃ anupasampanneheva pakkampi savatthukapaṭiggahitampi sannidhipi na hoti tattha pakkhittakhīrādimissāpi tasmiṃ khaṇe sambhinnarasatāya purepaṭiggahitattāpattito, sace pana appaṭiggahiteheva, aññehi vā pakkatelādīsupi āmisaraso paññāyati, taṃ yāvakālikaṃva hotīti veditabbaṃ. Ayaṃ kathāmaggo vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.622) āgato. Sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.622) pana ‘‘kukkuccāyanti kukkuccakāti iminā attanopi tattha kukkuccasabbhāvampi dīpeti. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā) ‘nibbaṭṭitasappi vā navanītaṃ vā pacituṃ vaṭṭatī’ti vutta’’nti ettakameva āgato.
ઉગ્ગહેત્વાતિ સયમેવ ગહેત્વા. તાનિ પટિગ્ગહેત્વાતિ તાનિ ખીરદધીનિ પટિગ્ગહેત્વા. ગહિતન્તિ તણ્ડુલાદિવિગમત્થં પુન પચિત્વા ગહિતન્તિ અત્થો. પટિગ્ગહેત્વા ચ ઠપિતભેસજ્જેહીતિ અતિરેકસત્તાહપટિગ્ગહિતેહિ યાવજીવિકભેસજ્જેહિ, એતેન તેહિ યુત્તમ્પિ સપ્પિઆદિ અતિરેકસત્તાહપટિગ્ગહિતં ન હોતીતિ દસ્સેતિ. વદ્દલિસમયેતિ વસ્સકાલસમયે, અનાતપકાલેતિ અત્થો. વુત્તનયેન યથા તણ્ડુલાદીનિ ન પચ્ચન્તિ, તથા લજ્જીયેવ સમ્પાદેત્વા દેતીતિ લજ્જિસામણેરગ્ગહણં. અપિચ અલજ્જિના અજ્ઝોહરિતબ્બં યં કિઞ્ચિ અભિસઙ્ખરાપેતું ન વટ્ટતિ, તસ્માપિ એવમાહ.
Uggahetvāti sayameva gahetvā. Tāni paṭiggahetvāti tāni khīradadhīni paṭiggahetvā. Gahitanti taṇḍulādivigamatthaṃ puna pacitvā gahitanti attho. Paṭiggahetvā ca ṭhapitabhesajjehīti atirekasattāhapaṭiggahitehi yāvajīvikabhesajjehi, etena tehi yuttampi sappiādi atirekasattāhapaṭiggahitaṃ na hotīti dasseti. Vaddalisamayeti vassakālasamaye, anātapakāleti attho. Vuttanayena yathā taṇḍulādīni na paccanti, tathā lajjīyeva sampādetvā detīti lajjisāmaṇeraggahaṇaṃ. Apica alajjinā ajjhoharitabbaṃ yaṃ kiñci abhisaṅkharāpetuṃ na vaṭṭati, tasmāpi evamāha.
૯૬. તિલે પટિગ્ગહેત્વા કતતેલન્તિ અત્તના ભજ્જાદીનિ અકત્વા કતતેલં. તેનેવ ‘‘સામિસમ્પિ વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. નિબ્બટ્ટીતત્તાતિ યાવકાલિકતો વિવેચિતત્તા, એતેન એલાઅભાવતો યાવકાલિકત્તાભાવં, ભિક્ખુનો સવત્થુકપટિગ્ગહણેન યાવકાલિકત્તુપગમનઞ્ચ દસ્સેતિ. ઉભયમ્પીતિ અત્તના અઞ્ઞેહિ ચ કતં.
96.Tilepaṭiggahetvā katatelanti attanā bhajjādīni akatvā katatelaṃ. Teneva ‘‘sāmisampivaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Nibbaṭṭītattāti yāvakālikato vivecitattā, etena elāabhāvato yāvakālikattābhāvaṃ, bhikkhuno savatthukapaṭiggahaṇena yāvakālikattupagamanañca dasseti. Ubhayampīti attanā aññehi ca kataṃ.
યાવ અરુણુગ્ગમના તિટ્ઠતિ, નિસ્સગ્ગિયન્તિ સત્તમે દિવસે કતતેલં સચે યાવ અરુણુગ્ગમના તિટ્ઠતિ, નિસ્સગ્ગિયં.
Yāva aruṇuggamanā tiṭṭhati, nissaggiyanti sattame divase katatelaṃ sace yāva aruṇuggamanā tiṭṭhati, nissaggiyaṃ.
અચ્છવસન્તિ દુક્કટવત્થુનો વસાય અનુઞ્ઞાતત્તા તંસદિસાનં દુક્કટવત્થૂનંયેવ અકપ્પિયમંસસત્તાનં વસા અનુઞ્ઞાતા, ન થુલ્લચ્ચયવત્થુ મનુસ્સાનં વસાતિ આહ ‘‘ઠપેત્વા મનુસ્સવસ’’ન્તિ. સંસટ્ઠન્તિ પરિસ્સાવિતં. તિણ્ણં દુક્કટાનન્તિ અજ્ઝોહારે અજ્ઝોહારે તીણિ દુક્કટાનિ સન્ધાય વુત્તં. કિઞ્ચાપિ પરિભોગત્થાય વિકાલે પટિગ્ગહણપચનપરિસ્સાવનાદીસુ પુબ્બપયોગેસુ પાળિયં, અટ્ઠકથાયઞ્ચ આપત્તિ ન વુત્તા, તથાપિ એત્થ આપત્તિયા એવ ભવિતબ્બં પટિક્ખિત્તસ્સ કરણતો આહારત્થાય વિકાલે યામકાલિકાદીનં પટિગ્ગહણે વિય. ‘‘કાલે પટિગ્ગહિતં વિકાલે અનુપસમ્પન્નેનાપિ નિપક્કં સંસટ્ઠઞ્ચ પરિભુઞ્જન્તસ્સ દ્વેપિ દુક્કટાનિ હોન્તિયેવા’’તિ વદન્તિ.
Acchavasanti dukkaṭavatthuno vasāya anuññātattā taṃsadisānaṃ dukkaṭavatthūnaṃyeva akappiyamaṃsasattānaṃ vasā anuññātā, na thullaccayavatthu manussānaṃ vasāti āha ‘‘ṭhapetvā manussavasa’’nti. Saṃsaṭṭhanti parissāvitaṃ. Tiṇṇaṃ dukkaṭānanti ajjhohāre ajjhohāre tīṇi dukkaṭāni sandhāya vuttaṃ. Kiñcāpi paribhogatthāya vikāle paṭiggahaṇapacanaparissāvanādīsu pubbapayogesu pāḷiyaṃ, aṭṭhakathāyañca āpatti na vuttā, tathāpi ettha āpattiyā eva bhavitabbaṃ paṭikkhittassa karaṇato āhāratthāya vikāle yāmakālikādīnaṃ paṭiggahaṇe viya. ‘‘Kāle paṭiggahitaṃ vikāle anupasampannenāpi nipakkaṃ saṃsaṭṭhañca paribhuñjantassa dvepi dukkaṭāni hontiyevā’’ti vadanti.
યસ્મા ખીરાદીનિ પક્ખિપિત્વા પક્કભેસજ્જતેલે કસટં આમિસગતિકં, તેન સહ તેલં પટિગ્ગહેતું, પચિતું વા ભિક્ખુનો ન વટ્ટતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘પક્કતેલકસટે વિય કુક્કુચ્ચાયતી’’તિ. ‘‘સચે વસાય સહ પક્કત્તા ન વટ્ટતિ, ઇદં કસ્મા વટ્ટતી’’તિ પુચ્છન્તા ‘‘ભન્તે…પે॰… વટ્ટતી’’તિ આહંસુ, થેરો અતિકુક્કુચ્ચકતાય ‘‘એતમ્પિ આવુસો ન વટ્ટતી’’તિ આહ, રોગનિગ્ગહત્થાય એવ વસાય અનુઞ્ઞાતત્તં સલ્લક્ખેત્વા પચ્છા ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિ.
Yasmā khīrādīni pakkhipitvā pakkabhesajjatele kasaṭaṃ āmisagatikaṃ, tena saha telaṃ paṭiggahetuṃ, pacituṃ vā bhikkhuno na vaṭṭati, tasmā vuttaṃ ‘‘pakkatelakasaṭe viya kukkuccāyatī’’ti. ‘‘Sace vasāya saha pakkattā na vaṭṭati, idaṃ kasmā vaṭṭatī’’ti pucchantā ‘‘bhante…pe… vaṭṭatī’’ti āhaṃsu, thero atikukkuccakatāya ‘‘etampi āvuso na vaṭṭatī’’ti āha, roganiggahatthāya eva vasāya anuññātattaṃ sallakkhetvā pacchā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
૯૭. ‘‘મધુકરીહિ મધુમક્ખિકાહીતિ ઇદં ખુદ્દકભમરાનં દ્વિન્નં એવ વિસેસન’’ન્તિ કેચિ વદન્તિ. અઞ્ઞે પન ‘‘દણ્ડકેસુ મધુકારિકા મધુકરિમક્ખિકા નામ, તાહિ સહ તિસ્સો મધુમક્ખિકજાતિયો’’તિ વદન્તિ. ભમરમક્ખિકાતિ મહાપટલકારિકા. સિલેસસદિસન્તિ સુક્ખતાય વા પક્કતાય વા ઘનીભૂતં. ઇતરન્તિ તનુકમધુ. મધુપટલન્તિ મધુરહિતં કેવલં મધુપટલં. ‘‘સચે મધુસહિતં પટલં પટિગ્ગહેત્વા નિક્ખિપન્તિ. પટલસ્સ ભાજનટ્ઠાનિયત્તા મધુનો વસેન સત્તાહાતિક્કમે નિસ્સગ્ગિયં હોતી’’તિ વદન્તિ, ‘‘મધુમક્ખિતં પન મધુગતિકમેવા’’તિ ઇમિના તં સમેતિ.
97.‘‘Madhukarīhi madhumakkhikāhīti idaṃ khuddakabhamarānaṃ dvinnaṃ eva visesana’’nti keci vadanti. Aññe pana ‘‘daṇḍakesu madhukārikā madhukarimakkhikā nāma, tāhi saha tisso madhumakkhikajātiyo’’ti vadanti. Bhamaramakkhikāti mahāpaṭalakārikā. Silesasadisanti sukkhatāya vā pakkatāya vā ghanībhūtaṃ. Itaranti tanukamadhu. Madhupaṭalanti madhurahitaṃ kevalaṃ madhupaṭalaṃ. ‘‘Sace madhusahitaṃ paṭalaṃ paṭiggahetvā nikkhipanti. Paṭalassa bhājanaṭṭhāniyattā madhuno vasena sattāhātikkame nissaggiyaṃ hotī’’ti vadanti, ‘‘madhumakkhitaṃ pana madhugatikamevā’’ti iminā taṃ sameti.
૯૮. ‘‘ફાણિતં નામ ઉચ્છુમ્હા નિબ્બત્ત’’ન્તિ પાળિયં (પાચિ॰ ૨૬૦) અવિસેસેન વુત્તત્તા, અટ્ઠકથાયઞ્ચ ‘‘ઉચ્છુરસં ઉપાદાય…પે॰… અવત્થુકા ઉચ્છુવિકતિ ‘ફાણિત’ન્તિ વેદિતબ્બા’’તિ વચનતો ઉચ્છુરસોપિ નિક્કસટો સત્તાહકાલિકોતિ વેદિતબ્બં. કેનચિ પન ‘‘મધુમ્હિ ચત્તારો કાલિકા યથાસમ્ભવં યોજેતબ્બા, ઉચ્છુમ્હિ ચા’’તિ વત્વા ‘‘સમક્ખિકણ્ડં સેલકં મધુ યાવકાલિકં, અનેલકં ઉદકસમ્ભિન્નં યામકાલિકં, અસમ્ભિન્નં સત્તાહકાલિકં, મધુસિત્થં પરિસુદ્ધં યાવજીવિકં, તથા ઉચ્છુરસો સકસટો યાવકાલિકો, નિક્કસટો ઉદકસમ્ભિન્નો યામકાલિકો, અસમ્ભિન્નો સત્તાહકાલિકો, સુદ્ધકસટં યાવજીવિક’’ન્તિ ચ વત્વા ઉત્તરિપિ બહુધા પપઞ્ચિતં. તત્થ ‘‘ઉદકસમ્ભિન્નં મધુ વા ઉચ્છુરસો વા સકસટો યાવકાલિકો, નિક્કસટો ઉદકસમ્ભિન્નો યામકાલિકો’’તિ ઇદં નેવ પાળિયં, ન અટ્ઠકથાયં દિસ્સતિ, ‘‘યાવકાલિકં સમાનં ગરુતરમ્પિ મુદ્દિકાજાતિરસં અત્તના સંસટ્ઠં લહુકં યામકાલિકભાવં ઉપનેન્તં ઉદકં લહુતરં સત્તાહકાલિકં અત્તના સંસટ્ઠં ગરુતરં યામકાલિકભાવં ઉપનેતી’’તિ એત્થ કારણં સોયેવ પુચ્છિતબ્બો. સબ્બત્થ પાળિયં અટ્ઠકથાયઞ્ચ ઉદકસમ્ભિન્નેન ગરુતરસ્સાપિ લહુભાવોપગમનંયેવ દસ્સિતં. પાળિયમ્પિ (મહાવ॰ ૨૮૪) હિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ગિલાનસ્સ ગુળં, અગિલાનસ્સ ગુળોદક’’ન્તિ વદન્તેન અગિલાનેન પરિભુઞ્જિતું અયુત્તોપિ ગુળો ઉદકસમ્ભિન્નો અગિલાનસ્સપિ વટ્ટતીતિ અનુઞ્ઞાતો.
98. ‘‘Phāṇitaṃ nāma ucchumhā nibbatta’’nti pāḷiyaṃ (pāci. 260) avisesena vuttattā, aṭṭhakathāyañca ‘‘ucchurasaṃ upādāya…pe… avatthukā ucchuvikati ‘phāṇita’nti veditabbā’’ti vacanato ucchurasopi nikkasaṭo sattāhakālikoti veditabbaṃ. Kenaci pana ‘‘madhumhi cattāro kālikā yathāsambhavaṃ yojetabbā, ucchumhi cā’’ti vatvā ‘‘samakkhikaṇḍaṃ selakaṃ madhu yāvakālikaṃ, anelakaṃ udakasambhinnaṃ yāmakālikaṃ, asambhinnaṃ sattāhakālikaṃ, madhusitthaṃ parisuddhaṃ yāvajīvikaṃ, tathā ucchuraso sakasaṭo yāvakāliko, nikkasaṭo udakasambhinno yāmakāliko, asambhinno sattāhakāliko, suddhakasaṭaṃ yāvajīvika’’nti ca vatvā uttaripi bahudhā papañcitaṃ. Tattha ‘‘udakasambhinnaṃ madhu vā ucchuraso vā sakasaṭo yāvakāliko, nikkasaṭo udakasambhinno yāmakāliko’’ti idaṃ neva pāḷiyaṃ, na aṭṭhakathāyaṃ dissati, ‘‘yāvakālikaṃ samānaṃ garutarampi muddikājātirasaṃ attanā saṃsaṭṭhaṃ lahukaṃ yāmakālikabhāvaṃ upanentaṃ udakaṃ lahutaraṃ sattāhakālikaṃ attanā saṃsaṭṭhaṃ garutaraṃ yāmakālikabhāvaṃ upanetī’’ti ettha kāraṇaṃ soyeva pucchitabbo. Sabbattha pāḷiyaṃ aṭṭhakathāyañca udakasambhinnena garutarassāpi lahubhāvopagamanaṃyeva dassitaṃ. Pāḷiyampi (mahāva. 284) hi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, gilānassa guḷaṃ, agilānassa guḷodaka’’nti vadantena agilānena paribhuñjituṃ ayuttopi guḷo udakasambhinno agilānassapi vaṭṭatīti anuññāto.
યમ્પિ ચ ‘‘ઉચ્છુ ચે, યાવકાલિકો, ઉચ્છુરસો ચે, યામકાલિકો, ફાણિતં ચે, સત્તાહકાલિકં, તચો ચે, યાવજીવિકો’’તિ અટ્ઠકથાવચનં દસ્સેત્વા ‘‘ઉચ્છુરસો ઉદકસમ્ભિન્નો યામકાલિકો’’તિ અઞ્ઞેન કેનચિ વુત્તં, તમ્પિ તથાવિધસ્સ અટ્ઠકથાવચનસ્સ સમન્તપાસાદિકાય વિનયટ્ઠકથાય અભાવતો ન સારતો પચ્ચેતબ્બં, તતોયેવ ચ ‘‘ઉચ્છુરસો ઉદકસમ્ભિન્નોપિ અસમ્ભિન્નોપિ સત્તાહકાલિકોયેવા’’તિ કેચિ આચરિયા વદન્તિ. ભેસજ્જક્ખન્ધકે ચ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ઉચ્છુરસ’’ન્તિ એત્થ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ અવિસેસેન વુત્તં ‘‘ઉચ્છુરસો સત્તાહકાલિકો’’તિ. સયંકતં નિરામિસમેવ વટ્ટતીતિ એત્થ અપરિસ્સાવિતં પટિગ્ગહિતમ્પિ કરણસમયે પરિસ્સાવેત્વા, કસટં અપનેત્વા ચ અત્તના કતન્તિ વેદિતબ્બં, અયં સારત્થદીપનીપાઠો (સારત્થ॰ ટી॰ ૨.૬૨૩).
Yampi ca ‘‘ucchu ce, yāvakāliko, ucchuraso ce, yāmakāliko, phāṇitaṃ ce, sattāhakālikaṃ, taco ce, yāvajīviko’’ti aṭṭhakathāvacanaṃ dassetvā ‘‘ucchuraso udakasambhinno yāmakāliko’’ti aññena kenaci vuttaṃ, tampi tathāvidhassa aṭṭhakathāvacanassa samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya abhāvato na sārato paccetabbaṃ, tatoyeva ca ‘‘ucchuraso udakasambhinnopi asambhinnopi sattāhakālikoyevā’’ti keci ācariyā vadanti. Bhesajjakkhandhake ca ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ucchurasa’’nti ettha tīsupi gaṇṭhipadesu avisesena vuttaṃ ‘‘ucchuraso sattāhakāliko’’ti. Sayaṃkataṃ nirāmisameva vaṭṭatīti ettha aparissāvitaṃ paṭiggahitampi karaṇasamaye parissāvetvā, kasaṭaṃ apanetvā ca attanā katanti veditabbaṃ, ayaṃ sāratthadīpanīpāṭho (sārattha. ṭī. 2.623).
વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ૧.૬૨૩) પન ઉચ્છુરસં ઉપાદાયાતિ નિક્કસટરસસ્સાપિ સત્તાહકાલિકત્તં દસ્સેતિ ‘‘ઉચ્છુમ્હા નિબ્બત્ત’’ન્તિ પાળિયં સામઞ્ઞતો વુત્તત્તા. યં પન સુત્તન્તટ્ઠકથાયં ‘‘ઉચ્છુ ચે, યાવકાલિકો, ઉચ્છુરસો ચે, યામકાલિકો, ફાણિતં ચે, સત્તાહકાલિકં, તચો ચે, યાવજીવિકો’’તિ વુત્તં, તં અમ્બફલરસાદિમિસ્સતાય યામકાલિકત્તં સન્ધાય વુત્તન્તિ ગહેતબ્બં, અવિનયવચનત્તા તં અપ્પમાણન્તિ. તેનેવ ‘‘પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતેન અપરિસ્સાવિતઉચ્છુરસેના’’તિઆદિ વુત્તં. નિરામિસમેવ વટ્ટતિ તત્થ પવિટ્ઠયાવકાલિકસ્સ અબ્બોહારિકત્તાતિ ઇદં ગુળે કતે તત્થ વિજ્જમાનમ્પિ કસટં પાકેન સુક્ખતાય યાવજીવિકત્તં ભજતીતિ વુત્તં. તસ્સ યાવકાલિકત્તે હિ સામંપાકેન પુરેભત્તેપિ અનજ્ઝોહરણીયં સિયાતિ. ‘‘સવત્થુકપટિગ્ગહિતત્તા’’તિ ઇદં ઉચ્છુરસે ચુણ્ણવિચુણ્ણં હુત્વા ઠિતકસટં સન્ધાય વુત્તં, તેન ચ ‘‘અપરિસ્સાવિતેન અપ્પટિગ્ગહિતેન અનુપસમ્પન્નેહિ કતં સત્તાહં વટ્ટતીતિ દસ્સેતી’’તિ વુત્તં.
Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.623) pana ucchurasaṃ upādāyāti nikkasaṭarasassāpi sattāhakālikattaṃ dasseti ‘‘ucchumhā nibbatta’’nti pāḷiyaṃ sāmaññato vuttattā. Yaṃ pana suttantaṭṭhakathāyaṃ ‘‘ucchu ce, yāvakāliko, ucchuraso ce, yāmakāliko, phāṇitaṃ ce, sattāhakālikaṃ, taco ce, yāvajīviko’’ti vuttaṃ, taṃ ambaphalarasādimissatāya yāmakālikattaṃ sandhāya vuttanti gahetabbaṃ, avinayavacanattā taṃ appamāṇanti. Teneva ‘‘purebhattaṃ paṭiggahitena aparissāvitaucchurasenā’’tiādi vuttaṃ. Nirāmisameva vaṭṭati tattha paviṭṭhayāvakālikassa abbohārikattāti idaṃ guḷe kate tattha vijjamānampi kasaṭaṃ pākena sukkhatāya yāvajīvikattaṃ bhajatīti vuttaṃ. Tassa yāvakālikatte hi sāmaṃpākena purebhattepi anajjhoharaṇīyaṃ siyāti. ‘‘Savatthukapaṭiggahitattā’’ti idaṃ ucchurase cuṇṇavicuṇṇaṃ hutvā ṭhitakasaṭaṃ sandhāya vuttaṃ, tena ca ‘‘aparissāvitena appaṭiggahitena anupasampannehi kataṃ sattāhaṃ vaṭṭatīti dassetī’’ti vuttaṃ.
ઝામઉચ્છુફાણિતન્તિ અગ્ગિમ્હિ ઉચ્છું તાપેત્વા કતં. કોટ્ટિતઉચ્છુફાણિતન્તિ ખુદ્દાનુખુદ્દકં છિન્દિત્વા કોટ્ટેત્વા નિપ્પીળેત્વા પક્કં. તં તત્થ વિજ્જમાનમ્પિ કસટં પક્કકાલે યાવકાલિકત્તં વિજહતીતિ આહ ‘‘તં યુત્ત’’ન્તિ. સીતોદકેન કતન્તિ મધુકપુપ્ફાનિ સીતોદકેન મદ્દિત્વા પરિસ્સાવેત્વા પચિત્વા કતં. ‘‘અપરિસ્સાવેત્વા કત’’ન્તિ કેચિ, તત્થ કારણં ન દિસ્સતિ. ખીરં પક્ખિપિત્વા કતં મધુકફાણિતં યાવકાલિકન્તિ એત્થ ખીરં પક્ખિપિત્વા પક્કતેલં કસ્મા વિકાલે વટ્ટતીતિ ચે? તેલે પક્ખિત્તં ખીરં તેલમેવ હોતિ, અઞ્ઞં પન ખીરં પક્ખિપિત્વા કતં ખીરભાવં ગણ્હાતીતિ ઇદમેત્થ કારણં. યદિ એવં ખણ્ડસક્ખરમ્પિ ખીરં પક્ખિપિત્વા કરોન્તિ, તં કસ્મા વટ્ટતીતિ આહ ‘‘ખણ્ડસક્ખરં પના’’તિઆદિ. તત્થ ખીરજલ્લિકન્તિ ખીરફેણં.
Jhāmaucchuphāṇitanti aggimhi ucchuṃ tāpetvā kataṃ. Koṭṭitaucchuphāṇitanti khuddānukhuddakaṃ chinditvā koṭṭetvā nippīḷetvā pakkaṃ. Taṃ tattha vijjamānampi kasaṭaṃ pakkakāle yāvakālikattaṃ vijahatīti āha ‘‘taṃ yutta’’nti. Sītodakena katanti madhukapupphāni sītodakena madditvā parissāvetvā pacitvā kataṃ. ‘‘Aparissāvetvā kata’’nti keci, tattha kāraṇaṃ na dissati. Khīraṃ pakkhipitvā kataṃ madhukaphāṇitaṃ yāvakālikanti ettha khīraṃ pakkhipitvā pakkatelaṃ kasmā vikāle vaṭṭatīti ce? Tele pakkhittaṃ khīraṃ telameva hoti, aññaṃ pana khīraṃ pakkhipitvā kataṃ khīrabhāvaṃ gaṇhātīti idamettha kāraṇaṃ. Yadi evaṃ khaṇḍasakkharampi khīraṃ pakkhipitvā karonti, taṃ kasmā vaṭṭatīti āha ‘‘khaṇḍasakkharaṃ panā’’tiādi. Tattha khīrajallikanti khīrapheṇaṃ.
૯૯. ‘‘મધુકપુપ્ફં પના’’તિઆદિ યાવકાલિકરૂપેન ઠિતસ્સાપિ અવટ્ટનકં મેરયબીજવત્થું દસ્સેતું આરદ્ધં. આહારકિચ્ચં કરોન્તાનિ એતાનિ કસ્મા એવં પરિભુઞ્જિતબ્બાનીતિ ચોદનાપરિહારાય ભેસજ્જોદિસ્સં દસ્સેન્તેન તપ્પસઙ્ગેન સબ્બાનિપિ ઓદિસ્સકાનિ એકતો દસ્સેતું ‘‘સત્તવિધઞ્હી’’તિઆદિ વુત્તં સમન્તપાસાદિકાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૬૨૩). વિનયસઙ્ગહપ્પકરણે પન તં ન વુત્તં, ‘‘પચ્છાભત્તતો પટ્ઠાય સતિ પચ્ચયેતિ વુત્તત્તા પટિગ્ગહિતભેસજ્જાનિ દુતિયદિવસતો પટ્ઠાય પુરેભત્તમ્પિ સતિ પચ્ચયેવ પરિભુઞ્જિતબ્બાનિ, ન આહારત્થાય ભેસજ્જત્થાય પટિગ્ગહિતત્તા’’તિ વદન્તિ. દ્વારવાતપાનકવાટેસૂતિ મહાદ્વારસ્સ વાતપાનાનઞ્ચ કવાટફલકેસુ. કસાવે પક્ખિત્તાનિ તાનિ અત્તનો સભાવં પરિચ્ચજન્તીતિ ‘‘કસાવે…પે॰… મક્ખેતબ્બાની’’તિ વુત્તં, ઘુણપાણકાદિપરિહારત્થં મક્ખેતબ્બાનીતિ અત્થો. અધિટ્ઠેતીતિ ‘‘ઇદાનિ મય્હં અજ્ઝોહરણીયં ન ભવિસ્સતિ, બાહિરપરિભોગત્થાય ભવિસ્સતી’’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેતીતિ અત્થો. તેનેવાહ ‘‘સપ્પિઞ્ચ તેલઞ્ચ વસઞ્ચ મુદ્ધનિ તેલં વા અબ્ભઞ્જનં વા’’તિઆદિ, એવં પરિભોગે અનપેક્ખતાય પટિગ્ગહણં વિજહતીતિ અધિપ્પાયો. એવં અઞ્ઞેસુપિ કાલિકેસુ અનજ્ઝોહરિતુકામતાય સુદ્ધચિત્તેન બાહિરપરિભોગત્થાય નિયમેપિ પટિગ્ગહણં વિજહતીતિ ઇદમ્પિ વિસું એકં પટિગ્ગહણવિજહનન્તિ દટ્ઠબ્બં.
99.‘‘Madhukapupphaṃ panā’’tiādi yāvakālikarūpena ṭhitassāpi avaṭṭanakaṃ merayabījavatthuṃ dassetuṃ āraddhaṃ. Āhārakiccaṃ karontāni etāni kasmā evaṃ paribhuñjitabbānīti codanāparihārāya bhesajjodissaṃ dassentena tappasaṅgena sabbānipi odissakāni ekato dassetuṃ ‘‘sattavidhañhī’’tiādi vuttaṃ samantapāsādikāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.623). Vinayasaṅgahappakaraṇe pana taṃ na vuttaṃ, ‘‘pacchābhattato paṭṭhāya sati paccayeti vuttattā paṭiggahitabhesajjāni dutiyadivasato paṭṭhāya purebhattampi sati paccayeva paribhuñjitabbāni, na āhāratthāya bhesajjatthāya paṭiggahitattā’’ti vadanti. Dvāravātapānakavāṭesūti mahādvārassa vātapānānañca kavāṭaphalakesu. Kasāve pakkhittāni tāni attano sabhāvaṃ pariccajantīti ‘‘kasāve…pe… makkhetabbānī’’ti vuttaṃ, ghuṇapāṇakādiparihāratthaṃ makkhetabbānīti attho. Adhiṭṭhetīti ‘‘idāni mayhaṃ ajjhoharaṇīyaṃ na bhavissati, bāhiraparibhogatthāya bhavissatī’’ti cittaṃ uppādetīti attho. Tenevāha ‘‘sappiñca telañca vasañca muddhani telaṃ vā abbhañjanaṃ vā’’tiādi, evaṃ paribhoge anapekkhatāya paṭiggahaṇaṃ vijahatīti adhippāyo. Evaṃ aññesupi kālikesu anajjhoharitukāmatāya suddhacittena bāhiraparibhogatthāya niyamepi paṭiggahaṇaṃ vijahatīti idampi visuṃ ekaṃ paṭiggahaṇavijahananti daṭṭhabbaṃ.
અઞ્ઞેન ભિક્ખુના વત્તબ્બોતિ એત્થ સુદ્ધચિત્તેન દિન્નત્તા સયમ્પિ આહરાપેત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિયેવ. દ્વિન્નમ્પિ અનાપત્તીતિ યથા અઞ્ઞસ્સ સન્તકં એકેન પટિગ્ગહિતં સત્તાહાતિક્કમેપિ નિસ્સગ્ગિયં ન હોતિ પરસન્તકભાવતો, એવમિદમ્પિ અવિભત્તત્તા ઉભયસાધારણમ્પિ વિનિબ્ભોગાભાવતો નિસ્સગ્ગિયં ન હોતીતિ અધિપ્પાયો. પરિભુઞ્જિતું પન ન વટ્ટતીતિ ભિક્ખુના પટિગ્ગહિતત્તા સત્તાહાતિક્કમે યસ્સ કસ્સચિ ભિક્ખુનો પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ પટિગ્ગહિતસપ્પિઆદીનં પરિભોગસ્સ સત્તાહેનેવ પરિચ્છિન્નત્તા. ‘‘તાનિ પટિગ્ગહેત્વા સત્તાહપરમં સન્નિધિકારકં પરિભુઞ્જિતબ્બાની’’તિ (પારા॰ ૬૨૩) હિ વુત્તં.
Aññena bhikkhunā vattabboti ettha suddhacittena dinnattā sayampi āharāpetvā paribhuñjituṃ vaṭṭatiyeva. Dvinnampi anāpattīti yathā aññassa santakaṃ ekena paṭiggahitaṃ sattāhātikkamepi nissaggiyaṃ na hoti parasantakabhāvato, evamidampi avibhattattā ubhayasādhāraṇampi vinibbhogābhāvato nissaggiyaṃ na hotīti adhippāyo. Paribhuñjituṃ pana na vaṭṭatīti bhikkhunā paṭiggahitattā sattāhātikkame yassa kassaci bhikkhuno paribhuñjituṃ na vaṭṭati paṭiggahitasappiādīnaṃ paribhogassa sattāheneva paricchinnattā. ‘‘Tāni paṭiggahetvā sattāhaparamaṃ sannidhikārakaṃ paribhuñjitabbānī’’ti (pārā. 623) hi vuttaṃ.
‘‘આવુસો ઇમં તેલં સત્તાહમત્તં પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતી’’તિ ઇમિના યેન પટિગ્ગહિતં, તેન અન્તોસત્તાહેયેવ પરસ્સ વિસ્સજ્જિતભાવં દસ્સેતિ. કસ્સ આપત્તીતિ ‘‘પઠમં તાવ ઉભિન્નં સાધારણત્તા અનાપત્તિ વુત્તા, ઇદાનિ પન એકેન ઇતરસ્સ વિસ્સટ્ઠભાવતો ઉભયસાધારણતા નત્થીતિ વિભત્તસદિસં હુત્વા ઠિતં, તસ્મા એત્થ પટિગ્ગહિતસ્સ સત્તાહાતિક્કમે એકસ્સ આપત્તિયા ભવિતબ્બ’’ન્તિ મઞ્ઞમાનો ‘‘કિં પટિગ્ગહણપચ્ચયા પટિગ્ગાહકસ્સ આપત્તિ, ઉદાહુ યસ્સ સન્તકં જાતં, તસ્સા’’તિ પુચ્છતિ. નિસ્સટ્ઠભાવતોયેવ ચ ઇધ ‘‘અવિભત્તભાવતો’’તિ કારણં અવત્વા ‘‘યેન પરિગ્ગહિતં, તેન વિસ્સજ્જિતત્તા’’તિ વુત્તં, ઇદઞ્ચ વિસ્સટ્ઠાભાવતો ઉભયસાધારણતં પહાય એકસ્સ સન્તકં હોન્તમ્પિ યેન પટિગ્ગહિતં, તતો અઞ્ઞસ્સ સન્તકં જાતં, તસ્મા પરસન્તકપટિગ્ગહણે વિય પટિગ્ગાહકસ્સ પટિગ્ગહણપચ્ચયા નત્થિ આપત્તીતિ દસ્સનત્થં વુત્તં, ન પન ‘‘યેન પટિગ્ગહિતં, તેન વિસ્સજ્જિતત્તા’’તિ વચનતો અવિસ્સજ્જિતે સતિ અવિભત્તેપિ સત્તાહાતિક્કમે આપત્તીતિ દસ્સનત્થં અવિસ્સજ્જિતે અવિભત્તભાવતોયેવ અનાપત્તિયા સિદ્ધત્તા. સચે પન ઇતરો યેન પટિગ્ગહિતં, તસ્સેવ અન્તોસત્તાહે અત્તનો ભાગમ્પિ વિસ્સજ્જેતિ, સત્તાહાતિક્કમે સિયા આપત્તિ યેન પટિગ્ગહિતં, તસ્સેવ સન્તકભાવમાપન્નત્તા. ‘‘ઇતરસ્સ અપ્પટિગ્ગહિતત્તા’’તિ ઇમિના તસ્સ સન્તકભાવેપિ અઞ્ઞેહિ પટિગ્ગહિતસકસન્તકે વિય તેન અપ્પટિગ્ગહિતભાવતો અનાપત્તીતિ દીપેતિ, ઇમં પન અધિપ્પાયં અજાનિત્વા ઇતો અઞ્ઞથા ગણ્ઠિપદકારાદીહિ પપઞ્ચિતં, ન તં સારતો પચ્ચેતબ્બં, ઇદં સારત્થદીપનીવચનં (સારત્થ॰ ટી॰ ૨.૬૨૫).
‘‘Āvusoimaṃ telaṃ sattāhamattaṃ paribhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti iminā yena paṭiggahitaṃ, tena antosattāheyeva parassa vissajjitabhāvaṃ dasseti. Kassa āpattīti ‘‘paṭhamaṃ tāva ubhinnaṃ sādhāraṇattā anāpatti vuttā, idāni pana ekena itarassa vissaṭṭhabhāvato ubhayasādhāraṇatā natthīti vibhattasadisaṃ hutvā ṭhitaṃ, tasmā ettha paṭiggahitassa sattāhātikkame ekassa āpattiyā bhavitabba’’nti maññamāno ‘‘kiṃ paṭiggahaṇapaccayā paṭiggāhakassa āpatti, udāhu yassa santakaṃ jātaṃ, tassā’’ti pucchati. Nissaṭṭhabhāvatoyeva ca idha ‘‘avibhattabhāvato’’ti kāraṇaṃ avatvā ‘‘yena pariggahitaṃ, tena vissajjitattā’’ti vuttaṃ, idañca vissaṭṭhābhāvato ubhayasādhāraṇataṃ pahāya ekassa santakaṃ hontampi yena paṭiggahitaṃ, tato aññassa santakaṃ jātaṃ, tasmā parasantakapaṭiggahaṇe viya paṭiggāhakassa paṭiggahaṇapaccayā natthi āpattīti dassanatthaṃ vuttaṃ, na pana ‘‘yena paṭiggahitaṃ, tena vissajjitattā’’ti vacanato avissajjite sati avibhattepi sattāhātikkame āpattīti dassanatthaṃ avissajjite avibhattabhāvatoyeva anāpattiyā siddhattā. Sace pana itaro yena paṭiggahitaṃ, tasseva antosattāhe attano bhāgampi vissajjeti, sattāhātikkame siyā āpatti yena paṭiggahitaṃ, tasseva santakabhāvamāpannattā. ‘‘Itarassa appaṭiggahitattā’’ti iminā tassa santakabhāvepi aññehi paṭiggahitasakasantake viya tena appaṭiggahitabhāvato anāpattīti dīpeti, imaṃ pana adhippāyaṃ ajānitvā ito aññathā gaṇṭhipadakārādīhi papañcitaṃ, na taṃ sārato paccetabbaṃ, idaṃ sāratthadīpanīvacanaṃ (sārattha. ṭī. 2.625).
વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ ૧.૬૨૫) પન – સચે દ્વિન્નં…પે॰… ન વટ્ટતીતિ એત્થ પાઠો ગળિતો, એવં પનેત્થ પાઠો વેદિતબ્બો – સચે દ્વિન્નં સન્તકં એકેન પટિગ્ગહિતં અવિભત્તં હોતિ, સત્તાહાતિક્કમે દ્વિન્નમ્પિ અનાપત્તિ, પરિભુઞ્જિતું પન ન વટ્ટતીતિ. અઞ્ઞથા પન સદ્દપ્પયોગોપિ ન સઙ્ગહં ગચ્છતિ, ‘‘ગણ્ઠિપદેપિ ચ અયમેવ પાઠો દસ્સિતો’’તિ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ૨.૬૨૫) વુત્તં. ‘‘દ્વિન્નમ્પિ અનાપત્તી’’તિ અવિભત્તત્તા વુત્તં. ‘‘પરિભુઞ્જિતું પન ન વટ્ટતી’’તિ ઇદં ‘‘સત્તાહપરમં સન્નિધિકારકં પરિભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિ (પારા॰ ૬૨૩) વચનતો વુત્તં. ‘‘યેન પટિગ્ગહિતં, તેન વિસ્સજ્જિતત્તા’’તિ ઇમિના ઉપસમ્પન્નસ્સ દાનમ્પિ સન્ધાય ‘‘વિસ્સજ્જેતી’’તિ ઇદં વુત્તન્તિ દસ્સેતિ. ઉપસમ્પન્નસ્સ નિરપેક્ખદિન્નવત્થુમ્હિ પટિગ્ગહણસ્સ અવિગતત્તેપિ સકસન્તકતા વિગતાવ હોતિ, તેન નિસ્સગ્ગિયં ન હોતિ. ‘‘અત્તનાવ પટિગ્ગહિતત્તં સકસન્તકત્તઞ્ચા’’તિ ઇમેહિ દ્વીહિ કારણેહેવ નિસ્સગ્ગિયં હોતિ, ન એકેન. અનુપસમ્પન્નસ્સ નિરપેક્ખદાને પન તદુભયમ્પિ વિજહતિ, પરિભોગોપેત્થ વટ્ટતિ, ન સાપેક્ખદાને દાનલક્ખણાભાવતો. ‘‘વિસ્સજ્જતી’’તિ એતસ્મિઞ્ચ પાળિપદે કસ્સચિ અદત્વા અનપેક્ખતાય છડ્ડનમ્પિ સઙ્ગહિતન્તિ વેદિતબ્બં. ‘‘અનપેક્ખા દત્વા’’તિ ઇદઞ્ચ પટિગ્ગહણવિજહનવિધિદસ્સનત્થમેવ વુત્તં. પટિગ્ગહણે હિ વિજહિતે પુન પટિગ્ગહેત્વા પરિભોગો સયમેવ વટ્ટિસ્સતિ, તબ્બિજહનઞ્ચ વત્થુનો સકસન્તકતાપરિચ્ચાગેન હોતીતિ. એતેન ચ વત્થુમ્હિ અજ્ઝોહરણાપેક્ખાય સતિ પટિગ્ગહણવિસ્સજ્જનં નામ વિસું ન લબ્ભતીતિ સિજ્ઝતિ. ઇતરથા હિ ‘‘પટિગ્ગહણે અનપેક્ખોવ પટિગ્ગહણં વિસ્સજ્જેત્વા પુન પટિગ્ગહેત્વા ભુઞ્જતી’’તિ વત્તબ્બં સિયા, ‘‘અપ્પટિગ્ગહિતત્તા’’તિ ઇમિના એકસ્સ સન્તકં અઞ્ઞેન પટિગ્ગહિતમ્પિ નિસ્સગ્ગિયં હોતીતિ દસ્સેતિ. એવન્તિ ‘‘પુન ગહેસ્સામી’’તિ અપેક્ખં અકત્વા સુદ્ધચિત્તેન પરિચત્તતં પરામસતિ. પરિભુઞ્જન્તસ્સ અનાપત્તિદસ્સનત્થન્તિ નિસ્સગ્ગિયમૂલિકાહિ પાચિત્તિયાદિઆપત્તીહિ અનાપત્તિદસ્સનત્થન્તિ અધિપ્પાયો. પરિભોગે અનાપત્તિદસ્સનત્થન્તિ એત્થ પન નિસ્સટ્ઠપટિલાભસ્સ કાયિકપરિભોગાદીસુ યા દુક્કટાપત્તિ વુત્તા, તાય અનાપત્તિદસ્સનત્થન્તિ અધિપ્પાયો.
Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. 1.625) pana – sace dvinnaṃ…pe… na vaṭṭatīti ettha pāṭho gaḷito, evaṃ panettha pāṭho veditabbo – sace dvinnaṃ santakaṃ ekena paṭiggahitaṃ avibhattaṃ hoti, sattāhātikkame dvinnampi anāpatti, paribhuñjituṃ pana na vaṭṭatīti. Aññathā pana saddappayogopi na saṅgahaṃ gacchati, ‘‘gaṇṭhipadepi ca ayameva pāṭho dassito’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.625) vuttaṃ. ‘‘Dvinnampi anāpattī’’ti avibhattattā vuttaṃ. ‘‘Paribhuñjituṃ pana na vaṭṭatī’’ti idaṃ ‘‘sattāhaparamaṃ sannidhikārakaṃ paribhuñjitabba’’nti (pārā. 623) vacanato vuttaṃ. ‘‘Yena paṭiggahitaṃ, tena vissajjitattā’’ti iminā upasampannassa dānampi sandhāya ‘‘vissajjetī’’ti idaṃ vuttanti dasseti. Upasampannassa nirapekkhadinnavatthumhi paṭiggahaṇassa avigatattepi sakasantakatā vigatāva hoti, tena nissaggiyaṃ na hoti. ‘‘Attanāva paṭiggahitattaṃ sakasantakattañcā’’ti imehi dvīhi kāraṇeheva nissaggiyaṃ hoti, na ekena. Anupasampannassa nirapekkhadāne pana tadubhayampi vijahati, paribhogopettha vaṭṭati, na sāpekkhadāne dānalakkhaṇābhāvato. ‘‘Vissajjatī’’ti etasmiñca pāḷipade kassaci adatvā anapekkhatāya chaḍḍanampi saṅgahitanti veditabbaṃ. ‘‘Anapekkhā datvā’’ti idañca paṭiggahaṇavijahanavidhidassanatthameva vuttaṃ. Paṭiggahaṇe hi vijahite puna paṭiggahetvā paribhogo sayameva vaṭṭissati, tabbijahanañca vatthuno sakasantakatāpariccāgena hotīti. Etena ca vatthumhi ajjhoharaṇāpekkhāya sati paṭiggahaṇavissajjanaṃ nāma visuṃ na labbhatīti sijjhati. Itarathā hi ‘‘paṭiggahaṇe anapekkhova paṭiggahaṇaṃ vissajjetvā puna paṭiggahetvā bhuñjatī’’ti vattabbaṃ siyā, ‘‘appaṭiggahitattā’’ti iminā ekassa santakaṃ aññena paṭiggahitampi nissaggiyaṃ hotīti dasseti. Evanti ‘‘puna gahessāmī’’ti apekkhaṃ akatvā suddhacittena paricattataṃ parāmasati. Paribhuñjantassa anāpattidassanatthanti nissaggiyamūlikāhi pācittiyādiāpattīhi anāpattidassanatthanti adhippāyo. Paribhoge anāpattidassanatthanti ettha pana nissaṭṭhapaṭilābhassa kāyikaparibhogādīsu yā dukkaṭāpatti vuttā, tāya anāpattidassanatthanti adhippāyo.
૧૦૦. એવં ચતુકાલિકપચ્ચયં દસ્સેત્વા ઇદાનિ તેસુ વિસેસલક્ખણં દસ્સેન્તો ‘‘ઇમેસુ પના’’તિઆદિમાહ. તત્થ અકપ્પિયભૂમિયં સહસેય્યાપહોનકે ગેહે વુત્તં સઙ્ઘિકં વા પુગ્ગલિકં વા ભિક્ખુસ્સ, ભિક્ખુનિયા વા સન્તકં યાવકાલિકં યામકાલિકઞ્ચ એકરત્તમ્પિ ઠપિતં અન્તોવુત્થં નામ હોતિ, તત્થ પક્કઞ્ચ અન્તોપક્કં નામ હોતિ. સત્તાહકાલિકં પન યાવજીવિકઞ્ચ વટ્ટતિ. પટિગ્ગહેત્વા એકરત્તં વીતિનામિતં પન યં કિઞ્ચિ યાવકાલિકં વા યામકાલિકં વા અજ્ઝોહરિતુકામતાય ગણ્હન્તસ્સ પરિગ્ગહણે તાવ દુક્કટં, અજ્ઝોહરતો પન એકમેકસ્મિં અજ્ઝોહારે સન્નિધિપચ્ચયા પાચિત્તિયં હોતીતિ અત્થો. ઇદાનિ અઞ્ઞમ્પિ વિસેસલક્ખણં દસ્સેન્તો ‘‘યાવકાલિકં પના’’તિઆદિમાહ. તત્થ સમ્ભિન્નરસાનીતિ સંસટ્ઠરસાનિ. દીઘકાલાનિ વત્થૂનિ રસ્સકાલેન સંસટ્ઠાનિ રસ્સકાલમેવ અનુવત્તન્તીતિ આહ ‘‘યાવકાલિકં પન…પે॰… તીણિપિ યામકાલિકાદીની’’તિ. ઇતરેસુપિ એસેવ નયો. તસ્માતિઆદીસુ તદહુપુરેભત્તમેવ વટ્ટતિ, ન તદહુપચ્છાભત્તં, ન રત્તિયં, ન દુતિયદિવસાદીસૂતિ અત્થો.
100. Evaṃ catukālikapaccayaṃ dassetvā idāni tesu visesalakkhaṇaṃ dassento ‘‘imesu panā’’tiādimāha. Tattha akappiyabhūmiyaṃ sahaseyyāpahonake gehe vuttaṃ saṅghikaṃ vā puggalikaṃ vā bhikkhussa, bhikkhuniyā vā santakaṃ yāvakālikaṃ yāmakālikañca ekarattampi ṭhapitaṃ antovutthaṃ nāma hoti, tattha pakkañca antopakkaṃ nāma hoti. Sattāhakālikaṃ pana yāvajīvikañca vaṭṭati. Paṭiggahetvā ekarattaṃ vītināmitaṃ pana yaṃ kiñci yāvakālikaṃ vā yāmakālikaṃ vā ajjhoharitukāmatāya gaṇhantassa pariggahaṇe tāva dukkaṭaṃ, ajjhoharato pana ekamekasmiṃ ajjhohāre sannidhipaccayā pācittiyaṃ hotīti attho. Idāni aññampi visesalakkhaṇaṃ dassento ‘‘yāvakālikaṃ panā’’tiādimāha. Tattha sambhinnarasānīti saṃsaṭṭharasāni. Dīghakālāni vatthūni rassakālena saṃsaṭṭhāni rassakālameva anuvattantīti āha ‘‘yāvakālikaṃ pana…pe… tīṇipi yāmakālikādīnī’’ti. Itaresupi eseva nayo. Tasmātiādīsu tadahupurebhattameva vaṭṭati, na tadahupacchābhattaṃ, na rattiyaṃ, na dutiyadivasādīsūti attho.
કસ્માતિ ચે? તદહુપટિગ્ગહિતેન યાવકાલિકેન સંસટ્ઠત્તાતિ. એત્થ ચ ‘‘યાવકાલિકેન સંસટ્ઠત્તા’’તિ એત્તકમેવ અવત્વા ‘‘તદહુપટિગ્ગહિતેના’’તિ વિસેસનસ્સ વુત્તત્તા પુરેપટિગ્ગહિતયાવકાલિકેન સંસટ્ઠે સતિ તદહુપુરેભત્તમ્પિ ન વટ્ટતિ, અનજ્ઝોહરણીયં હોતીતિ વિઞ્ઞાયતિ. ‘‘સમ્ભિન્નરસ’’ન્તિ ઇમિના સચેપિ સંસટ્ઠં, અસમ્ભિન્નરસં સેસકાલિકત્તયં અત્તનો અત્તનો કાલે વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ . યામકાલિકેનાતિ એત્થ ‘‘તદહુપટિગ્ગહિતેના’’તિ તતિયન્તવિસેસનપદં અજ્ઝાહરિતબ્બં, પુબ્બવાક્યતો વા અનુવત્તેતબ્બં. તસ્સ ફલં વુત્તનયમેવ.
Kasmāti ce? Tadahupaṭiggahitena yāvakālikena saṃsaṭṭhattāti. Ettha ca ‘‘yāvakālikena saṃsaṭṭhattā’’ti ettakameva avatvā ‘‘tadahupaṭiggahitenā’’ti visesanassa vuttattā purepaṭiggahitayāvakālikena saṃsaṭṭhe sati tadahupurebhattampi na vaṭṭati, anajjhoharaṇīyaṃ hotīti viññāyati. ‘‘Sambhinnarasa’’nti iminā sacepi saṃsaṭṭhaṃ, asambhinnarasaṃ sesakālikattayaṃ attano attano kāle vaṭṭatīti dasseti . Yāmakālikenāti ettha ‘‘tadahupaṭiggahitenā’’ti tatiyantavisesanapadaṃ ajjhāharitabbaṃ, pubbavākyato vā anuvattetabbaṃ. Tassa phalaṃ vuttanayameva.
પોત્થકેસુ પન ‘‘યામકાલિકેન સંસટ્ઠં પન ઇતરદ્વયં તદહુપટિગ્ગહિત’’ન્તિ દિસ્સતિ, તં ન સુન્દરં. યત્થ નત્થિ, તમેવ સુન્દરં, કસ્મા? દુતિયન્તઞ્હિ વિસેસનપદં ઇતરદ્વયં વિસેસેતિ. તતો તદહુપટિગ્ગહિતમેવ સત્તાહકાલિકં યાવજીવિકઞ્ચ યામકાલિકેન સંસટ્ઠે સતિ યાવ અરુણુગ્ગમના વટ્ટતિ, ન પુરેપટિગ્ગહિતાનીતિ અત્થો ભવેય્ય, સો ન યુત્તો. કસ્મા? સત્તાહકાલિકયાવજીવિકાનં અસન્નિધિજનકત્તા, ‘‘દીઘકાલિકાનિ રસ્સકાલિકં અનુવત્તન્તી’’તિ ઇમિના લક્ખણેન વિરુદ્ધત્તા ચ, તસ્મા તદહુપટિગ્ગહિતં વા હોતુ પુરેપટિગ્ગહિતં વા, સત્તાહકાલિકં યાવજીવિકઞ્ચ તદહુપટિગ્ગહિતેન યામકાલિકેન સંસટ્ઠત્તા યાવ અરુણુગ્ગમના વટ્ટતીતિ અત્થો યુત્તો, એવઞ્ચ ઉપરિ વક્ખમાનેન ‘‘સત્તાહકાલિકેન પન તદહુપટિગ્ગહિતેન સદ્ધિં સંસટ્ઠં તદહુપટિગ્ગહિતં વા પુરેપટિગ્ગહિતં વા યાવજીવિકં સત્તાહં કપ્પતી’’તિ વચનેન સમં ભવેય્ય.
Potthakesu pana ‘‘yāmakālikena saṃsaṭṭhaṃ pana itaradvayaṃ tadahupaṭiggahita’’nti dissati, taṃ na sundaraṃ. Yattha natthi, tameva sundaraṃ, kasmā? Dutiyantañhi visesanapadaṃ itaradvayaṃ viseseti. Tato tadahupaṭiggahitameva sattāhakālikaṃ yāvajīvikañca yāmakālikena saṃsaṭṭhe sati yāva aruṇuggamanā vaṭṭati, na purepaṭiggahitānīti attho bhaveyya, so na yutto. Kasmā? Sattāhakālikayāvajīvikānaṃ asannidhijanakattā, ‘‘dīghakālikāni rassakālikaṃ anuvattantī’’ti iminā lakkhaṇena viruddhattā ca, tasmā tadahupaṭiggahitaṃ vā hotu purepaṭiggahitaṃ vā, sattāhakālikaṃ yāvajīvikañca tadahupaṭiggahitena yāmakālikena saṃsaṭṭhattā yāva aruṇuggamanā vaṭṭatīti attho yutto, evañca upari vakkhamānena ‘‘sattāhakālikena pana tadahupaṭiggahitena saddhiṃ saṃsaṭṭhaṃ tadahupaṭiggahitaṃ vā purepaṭiggahitaṃ vā yāvajīvikaṃ sattāhaṃ kappatī’’ti vacanena samaṃ bhaveyya.
અપિચ ‘‘યામકાલિકેન સંસટ્ઠં પન ઇતરદ્વયં તદહુ યાવ અરુણુગ્ગમના વટ્ટતી’’તિ પુબ્બપાઠેન ભવિતબ્બં, તં લેખકેહિ અઞ્ઞેસુ પાઠેસુ ‘‘તદહુપટિગ્ગહિત’’ન્તિ વિજ્જમાનં દિસ્વા, ઇધ તદહુપદતો પટિગ્ગહિતપદં ગળિતન્તિ મઞ્ઞમાનેહિ પક્ખિપિત્વા લિખિતં ભવેય્ય, ‘‘તદહૂ’’તિ ઇદં પન ‘‘યાવ અરુણુગ્ગમના’’તિ પદં વિસેસેતિ, તેન યાવ તદહુઅરુણુગ્ગમના વટ્ટતિ, ન દુતિયાહાદિઅરુણુગ્ગમનાતિ અત્થં દસ્સેતિ. તેનેવ ઉપરિપાઠેપિ ‘‘સત્તાહકાલિકેન પન તદહુપટિગ્ગહિતેના’’તિ રસ્સકાલિકત્થપદેન તુલ્યાધિકરણં વિસેસનપદં તમેવ વિસેસેતિ, ન દીઘકાલિકત્થં યાવજીવિકપદં , તસ્મા ‘‘તદહુપટિગ્ગહિતેન સત્તાહકાલિકેન સંસટ્ઠં તદહુપટિગ્ગહિતં વા પુરેપટિગ્ગહિતં વા યાવજીવિકં સત્તાહં કપ્પતી’’તિ વુત્તં.
Apica ‘‘yāmakālikena saṃsaṭṭhaṃ pana itaradvayaṃ tadahu yāva aruṇuggamanā vaṭṭatī’’ti pubbapāṭhena bhavitabbaṃ, taṃ lekhakehi aññesu pāṭhesu ‘‘tadahupaṭiggahita’’nti vijjamānaṃ disvā, idha tadahupadato paṭiggahitapadaṃ gaḷitanti maññamānehi pakkhipitvā likhitaṃ bhaveyya, ‘‘tadahū’’ti idaṃ pana ‘‘yāva aruṇuggamanā’’ti padaṃ viseseti, tena yāva tadahuaruṇuggamanā vaṭṭati, na dutiyāhādiaruṇuggamanāti atthaṃ dasseti. Teneva uparipāṭhepi ‘‘sattāhakālikena pana tadahupaṭiggahitenā’’ti rassakālikatthapadena tulyādhikaraṇaṃ visesanapadaṃ tameva viseseti, na dīghakālikatthaṃ yāvajīvikapadaṃ , tasmā ‘‘tadahupaṭiggahitena sattāhakālikena saṃsaṭṭhaṃ tadahupaṭiggahitaṃ vā purepaṭiggahitaṃ vā yāvajīvikaṃ sattāhaṃ kappatī’’ti vuttaṃ.
દ્વીહપટિગ્ગહિતેનાતિઆદીસુપિ ‘‘દ્વીહપટિગ્ગહિતેન સત્તાહકાલિકેન સંસટ્ઠં તદહુપટિગ્ગહિતં વા પુરેપટિગ્ગહિતં વા યાવજીવિકં છાહં વટ્ટતિ, તીહપટિગ્ગહિતેન સત્તાહકાલિકેન સંસટ્ઠં તદહુપટિગ્ગહિતં વા પુરેપટિગ્ગહિતં વા યાવજીવિકં પઞ્ચાહં વટ્ટતિ, ચતૂહપટિગ્ગહિતેન સત્તાહકાલિકેન સંસટ્ઠં તદહુપટિગ્ગહિતં વા પુરેપટિગ્ગહિતં વા યાવજીવિકં ચતુરાહં વટ્ટતિ, પઞ્ચાહપટિગ્ગહિતેન સત્તાહકાલિકેન સંસટ્ઠં તદહુપટિગ્ગહિતં વા પુરેપટિગ્ગહિતં વા યાવજીવિકં તીહં વટ્ટતિ, છાહપટિગ્ગહિતેન સત્તાહકાલિકેન સંસટ્ઠં તદહુપટિગ્ગહિતં વા પુરેપટિગ્ગહિતં વા યાવજીવિકં દ્વીહં વટ્ટતિ, સત્તાહપટિગ્ગહિતેન સત્તાહકાલિકેન સંસટ્ઠં તદહુપટિગ્ગહિતં વા પુરેપટિગ્ગહિતં વા યાવજીવિકં તદહેવ વટ્ટતી’’તિ એવં સત્તાહકાલિકસ્સેવ અતીતદિવસં પરિહાપેત્વા સેસદિવસવસેન યોજેતબ્બં, ન યાવજીવિકસ્સ. ન હિ યાવજીવિકસ્સ હાપેતબ્બો અતીતદિવસો નામ અત્થિ સતિ પચ્ચયે યાવજીવં પરિભુઞ્જિતબ્બતો. તેનાહ ‘‘સત્તાહકાલિકમ્પિ અત્તના સદ્ધિં સંસટ્ઠં યાવજીવિકં અત્તનો સભાવઞ્ઞેવ ઉપનેતી’’તિ. કેસુચિ પોત્થકેસુ ‘‘યામકાલિકેન સંસટ્ઠં પન ઇતરદ્વયં તદહુપટિગ્ગહિત’’ન્તિ લિખિતં પાઠં નિસ્સાય ઇમસ્મિમ્પિ પાઠે ‘‘તદહુપટિગ્ગહિતન્તિ ઇદમેવ ઇચ્છિતબ્બ’ન્તિ મઞ્ઞમાના ‘‘પુરેપટિગ્ગહિત’’ન્તિ પાઠં પટિક્ખિપન્તિ. કેસુચિ ‘‘પુરેભત્તં પટિગ્ગહિતં વા’’તિ લિખન્તિ, તં સબ્બં યથાવુત્તનયં અમનસિકરોન્તા વિબ્ભન્તચિત્તા એવં કરોન્તીતિ દટ્ઠબ્બં.
Dvīhapaṭiggahitenātiādīsupi ‘‘dvīhapaṭiggahitena sattāhakālikena saṃsaṭṭhaṃ tadahupaṭiggahitaṃ vā purepaṭiggahitaṃ vā yāvajīvikaṃ chāhaṃ vaṭṭati, tīhapaṭiggahitena sattāhakālikena saṃsaṭṭhaṃ tadahupaṭiggahitaṃ vā purepaṭiggahitaṃ vā yāvajīvikaṃ pañcāhaṃ vaṭṭati, catūhapaṭiggahitena sattāhakālikena saṃsaṭṭhaṃ tadahupaṭiggahitaṃ vā purepaṭiggahitaṃ vā yāvajīvikaṃ caturāhaṃ vaṭṭati, pañcāhapaṭiggahitena sattāhakālikena saṃsaṭṭhaṃ tadahupaṭiggahitaṃ vā purepaṭiggahitaṃ vā yāvajīvikaṃ tīhaṃ vaṭṭati, chāhapaṭiggahitena sattāhakālikena saṃsaṭṭhaṃ tadahupaṭiggahitaṃ vā purepaṭiggahitaṃ vā yāvajīvikaṃ dvīhaṃ vaṭṭati, sattāhapaṭiggahitena sattāhakālikena saṃsaṭṭhaṃ tadahupaṭiggahitaṃ vā purepaṭiggahitaṃ vā yāvajīvikaṃ tadaheva vaṭṭatī’’ti evaṃ sattāhakālikasseva atītadivasaṃ parihāpetvā sesadivasavasena yojetabbaṃ, na yāvajīvikassa. Na hi yāvajīvikassa hāpetabbo atītadivaso nāma atthi sati paccaye yāvajīvaṃ paribhuñjitabbato. Tenāha ‘‘sattāhakālikampi attanā saddhiṃ saṃsaṭṭhaṃ yāvajīvikaṃ attano sabhāvaññeva upanetī’’ti. Kesuci potthakesu ‘‘yāmakālikena saṃsaṭṭhaṃ pana itaradvayaṃ tadahupaṭiggahita’’nti likhitaṃ pāṭhaṃ nissāya imasmimpi pāṭhe ‘‘tadahupaṭiggahitanti idameva icchitabba’nti maññamānā ‘‘purepaṭiggahita’’nti pāṭhaṃ paṭikkhipanti. Kesuci ‘‘purebhattaṃ paṭiggahitaṃ vā’’ti likhanti, taṃ sabbaṃ yathāvuttanayaṃ amanasikarontā vibbhantacittā evaṃ karontīti daṭṭhabbaṃ.
ઇમેસુ ચતૂસુ કાલિકેસુ યાવકાલિકં મજ્ઝન્હિકકાલાતિક્કમે, યામકાલિકં પચ્છિમયામાતિક્કમે, સત્તાહકાલિકં સત્તાહાતિક્કમે પરિભુઞ્જન્તસ્સ આપત્તીતિ વુત્તં. કતરસિક્ખાપદેન આપત્તિ હોતીતિ પુચ્છાયમાહ ‘‘કાલયામ’’ઇચ્ચાદિ. તસ્સત્થો – યાવકાલિકં કાલાતિક્કમે પરિભુઞ્જન્તસ્સ ‘‘યો પન ભિક્ખુ વિકાલે ખાદનીયં વા ભોજનીયં વા ખાદેય્ય વા ભુઞ્જેય્ય વા, પાચિત્તિય’’ન્તિ ઇમિના વિકાલેભોજનસિક્ખાપદેન (પાચિ॰ ૨૪૮) આપત્તિ હોતિ. યામકાલિકં યામાતિક્કમે પરિભુઞ્જન્તસ્સ ‘‘યો પન ભિક્ખુ સન્નિધિકારકં ખાદનીયં વા ભોજનીયં વા ખાદેય્ય વા ભુઞ્જેય્ય વા, પાચિત્તિય’’ન્તિ ઇમિના સન્નિધિસિક્ખાપદેન (પાચિ॰ ૨૫૩) આપત્તિ હોતિ. સત્તાહકાલિકં સત્તાહાતિક્કમે પરિભુઞ્જન્તસ્સ ‘‘યાનિ ખો પન તાનિ ગિલાનાનં ભિક્ખૂનં પટિસાયનીયાનિ ભેસજ્જાનિ, સેય્યથિદં, સપ્પિ નવનીતં તેલં મધુ ફાણિતં, તાનિ પટિગ્ગહેત્વા સત્તાહપરમં સન્નિધિકારકં પરિભુઞ્જિતબ્બાનિ, તં અતિક્કામયતો નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિય’’ન્તિ ઇમિના ભેસજ્જસિક્ખાપદેન (પારા॰ ૬૨૨) આપત્તિ હોતીતિ.
Imesu catūsu kālikesu yāvakālikaṃ majjhanhikakālātikkame, yāmakālikaṃ pacchimayāmātikkame, sattāhakālikaṃ sattāhātikkame paribhuñjantassa āpattīti vuttaṃ. Katarasikkhāpadena āpatti hotīti pucchāyamāha ‘‘kālayāma’’iccādi. Tassattho – yāvakālikaṃ kālātikkame paribhuñjantassa ‘‘yo pana bhikkhu vikāle khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā khādeyya vā bhuñjeyya vā, pācittiya’’nti iminā vikālebhojanasikkhāpadena (pāci. 248) āpatti hoti. Yāmakālikaṃ yāmātikkame paribhuñjantassa ‘‘yo pana bhikkhu sannidhikārakaṃ khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā khādeyya vā bhuñjeyya vā, pācittiya’’nti iminā sannidhisikkhāpadena (pāci. 253) āpatti hoti. Sattāhakālikaṃ sattāhātikkame paribhuñjantassa ‘‘yāni kho pana tāni gilānānaṃ bhikkhūnaṃ paṭisāyanīyāni bhesajjāni, seyyathidaṃ, sappi navanītaṃ telaṃ madhu phāṇitaṃ, tāni paṭiggahetvā sattāhaparamaṃ sannidhikārakaṃ paribhuñjitabbāni, taṃ atikkāmayato nissaggiyaṃ pācittiya’’nti iminā bhesajjasikkhāpadena (pārā. 622) āpatti hotīti.
ઇમાનિ ચત્તારિ કાલિકાનિ એકતો સંસટ્ઠાનિ સમ્ભિન્નરસાનિ પુરિમપુરિમકાલિકસ્સ કાલવસેન પરિભુઞ્જિતબ્બાનીતિ વુત્તં. અસમ્ભિન્નરસાનિ ચે હોન્તિ, કથં પરિભુઞ્જિતબ્બાનીતિ આહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. તસ્સત્થો સુવિઞ્ઞેય્યોવ.
Imāni cattāri kālikāni ekato saṃsaṭṭhāni sambhinnarasāni purimapurimakālikassa kālavasena paribhuñjitabbānīti vuttaṃ. Asambhinnarasāni ce honti, kathaṃ paribhuñjitabbānīti āha ‘‘sace panā’’tiādi. Tassattho suviññeyyova.
ઇતિ વિનયસઙ્ગહસંવણ્ણનાભૂતે વિનયાલઙ્કારે
Iti vinayasaṅgahasaṃvaṇṇanābhūte vinayālaṅkāre
ચતુકાલિકવિનિચ્છયકથાલઙ્કારો નામ
Catukālikavinicchayakathālaṅkāro nāma
અટ્ઠારસમો પરિચ્છેદો.
Aṭṭhārasamo paricchedo.