Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
૨. કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદવણ્ણના
2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā
૨૬૯. દુતિયે યેસુ વિવટેસુ અન્ધકારો હોતિ, તાનિ વિવરન્તોતિ બ્રાહ્મણિયા સદ્ધિં કાયસંસગ્ગં સમાપજ્જિતુકામો એવમકાસિ. તેન કતસ્સપિ વિપ્પકારસ્સ અત્તનિ કતત્તા ‘‘અત્તનો વિપ્પકાર’’ન્તિ વુત્તં. ઉળારત્તતાતિ ઉળારચિત્તતા, પણીતાધિમુત્તતાતિ વુત્તં હોતિ.
269. Dutiye yesu vivaṭesu andhakāro hoti, tāni vivarantoti brāhmaṇiyā saddhiṃ kāyasaṃsaggaṃ samāpajjitukāmo evamakāsi. Tena katassapi vippakārassa attani katattā ‘‘attano vippakāra’’nti vuttaṃ. Uḷārattatāti uḷāracittatā, paṇītādhimuttatāti vuttaṃ hoti.
૨૭૦. ઓતિણ્ણોતિ ઇદં કમ્મસાધનં કત્તુસાધનં વા હોતીતિ તદુભયવસેન અત્થં દસ્સેન્તો ‘‘યક્ખાદીહિ વિય સત્તા’’તિઆદિમાહ. અસમપેક્ખિત્વાતિ યથાસભાવં અનુપપરિક્ખિત્વા, યથા તે રતિજનકા રૂપાદયો વિસયા અનિચ્ચદુક્ખાસુભાનત્તાકારેન અવત્થિતા, તથા અપસ્સિત્વાતિ વુત્તં હોતિ.
270.Otiṇṇoti idaṃ kammasādhanaṃ kattusādhanaṃ vā hotīti tadubhayavasena atthaṃ dassento ‘‘yakkhādīhi viya sattā’’tiādimāha. Asamapekkhitvāti yathāsabhāvaṃ anupaparikkhitvā, yathā te ratijanakā rūpādayo visayā aniccadukkhāsubhānattākārena avatthitā, tathā apassitvāti vuttaṃ hoti.
૨૭૧. સઞ્ઞમવેલન્તિ સીલમરિયાદં. આચારોતિ આચરણં હત્થગહણાદિકિરિયા. અસ્સાતિ ‘‘કાયસંસગ્ગં સમાપજ્જેય્યા’’તિ પદસ્સ.
271.Saññamavelanti sīlamariyādaṃ. Ācāroti ācaraṇaṃ hatthagahaṇādikiriyā. Assāti ‘‘kāyasaṃsaggaṃ samāpajjeyyā’’ti padassa.
૨૭૩. એતેસં પદાનં વસેનાતિ આમસનાદિપદાનં વસેન. ઇતો ચિતો ચ…પે॰… સઞ્ચોપેતીતિ અત્તનો હત્થં વા કાયં વા તિરિયં ઇતો ચિતો ચ સઞ્ચારેતિ. ‘‘કાયતો અમોચેત્વાવાતિ વચનતો મત્થકતો પટ્ઠાય હત્થં ઓતારેન્તસ્સ કાયતો મોચેત્વા નિવત્થસાટકૂપરિ ઓમસન્તસ્સ થુલ્લચ્ચયં, સાટકતો ઓતારેત્વા જઙ્ઘતો પટ્ઠાય કાયં ઓમસન્તસ્સ પુન સઙ્ઘાદિસેસો’’તિ વદન્તિ.
273.Etesaṃ padānaṃ vasenāti āmasanādipadānaṃ vasena. Ito cito ca…pe… sañcopetīti attano hatthaṃ vā kāyaṃ vā tiriyaṃ ito cito ca sañcāreti. ‘‘Kāyato amocetvāvāti vacanato matthakato paṭṭhāya hatthaṃ otārentassa kāyato mocetvā nivatthasāṭakūpari omasantassa thullaccayaṃ, sāṭakato otāretvā jaṅghato paṭṭhāya kāyaṃ omasantassa puna saṅghādiseso’’ti vadanti.
દ્વાદસસુપિ આમસનાદિપ્પયોગેસુ એકેકસ્મિં પયોગે કાયતો અમોચિતે એકેકાવ આપત્તિ હોતીતિ આહ ‘‘મૂલગ્ગહણમેવ પમાણ’’ન્તિ. ઇદઞ્ચ એકેન હત્થેન કાયં ગહેત્વા ઇતરેન હત્થેન કાયપરામસનં સન્ધાય વુત્તં. એકેન પન હત્થેન કાયપટિબદ્ધં ગહેત્વા ઇતરેન તત્થ તત્થ કાયં પરામસતો પયોગગણનાય આપત્તિ. અયં પન સઙ્ઘાદિસેસો ન કેવલં વત્થુવસેનેવ, અપિચ સઞ્ઞાવસેનપીતિ આહ ‘‘ઇત્થિયા ઇત્થિસઞ્ઞિસ્સ સઙ્ઘાદિસેસો’’તિ. પાળિયં તિરચ્છાનગતો ચ હોતીતિ એત્થ તિરચ્છાનગતિત્થિયા તિરચ્છાનગતપુરિસસ્સ ચ ગહણં વેદિતબ્બં.
Dvādasasupi āmasanādippayogesu ekekasmiṃ payoge kāyato amocite ekekāva āpatti hotīti āha ‘‘mūlaggahaṇameva pamāṇa’’nti. Idañca ekena hatthena kāyaṃ gahetvā itarena hatthena kāyaparāmasanaṃ sandhāya vuttaṃ. Ekena pana hatthena kāyapaṭibaddhaṃ gahetvā itarena tattha tattha kāyaṃ parāmasato payogagaṇanāya āpatti. Ayaṃ pana saṅghādiseso na kevalaṃ vatthuvaseneva, apica saññāvasenapīti āha ‘‘itthiyā itthisaññissa saṅghādiseso’’ti. Pāḷiyaṃ tiracchānagato ca hotīti ettha tiracchānagatitthiyā tiracchānagatapurisassa ca gahaṇaṃ veditabbaṃ.
સમસારાગોતિ કાયસંસગ્ગરાગેન એકસદિસરાગો. પુરિમનયેનેવાતિ રજ્જુવત્થાદીહિ પરિક્ખિપિત્વા ગહણે વુત્તનયેન. પુન પુરિમનયેનેવાતિ સમસારાગો વુત્તો. અનન્તરનયેનેવાતિ કાયપટિબદ્ધઆમસનનયેન . વેણિગ્ગહણેન લોમાનમ્પિ સઙ્ગહિતત્તા લોમાનં ફુસનેપિ સઙ્ઘાદિસેસો વુત્તો. ઇદાનિ વુત્તમેવત્થં પકાસેતુકામો ‘‘ઉપાદિન્નકેન હી’’તિઆદિમાહ.
Samasārāgoti kāyasaṃsaggarāgena ekasadisarāgo. Purimanayenevāti rajjuvatthādīhi parikkhipitvā gahaṇe vuttanayena. Puna purimanayenevāti samasārāgo vutto. Anantaranayenevāti kāyapaṭibaddhaāmasananayena . Veṇiggahaṇena lomānampi saṅgahitattā lomānaṃ phusanepi saṅghādiseso vutto. Idāni vuttamevatthaṃ pakāsetukāmo ‘‘upādinnakena hī’’tiādimāha.
યથાનિદ્દિટ્ઠનિદ્દેસેતિ યથાવુત્તકાયસંસગ્ગનિદ્દેસે. તેનાતિ તેન યથાવુત્તકારણેન. સઞ્ઞાય વિરાગિતમ્હીતિ સઞ્ઞાય વિરદ્ધાય. લિઙ્ગબ્યત્તયેન ‘‘વિરાગિતમ્હી’’તિ વુત્તં. ઇમં નામ વત્થુન્તિ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે આગતં સન્ધાય વદતિ. અઞ્ઞમ્પિ યં કિઞ્ચિ વત્થું સન્ધાય વદતીતિપિ કેચિ. સારત્તન્તિ કાયસંસગ્ગરાગેન સારત્તં. વિરત્તન્તિ કાયસંસગ્ગરાગરહિતં માતુભગિનીઆદિં સન્ધાય વદતિ. ‘‘વિરત્તં ગણ્હિસ્સામી’’તિ વિરત્તં ગણ્હિ, દુક્કટન્તિ માતુપેમાદિવસેન ગહણે દુક્કટં વુત્તં.
Yathāniddiṭṭhaniddeseti yathāvuttakāyasaṃsagganiddese. Tenāti tena yathāvuttakāraṇena. Saññāya virāgitamhīti saññāya viraddhāya. Liṅgabyattayena ‘‘virāgitamhī’’ti vuttaṃ. Imaṃ nāma vatthunti imasmiṃ sikkhāpade āgataṃ sandhāya vadati. Aññampi yaṃ kiñci vatthuṃ sandhāya vadatītipi keci. Sārattanti kāyasaṃsaggarāgena sārattaṃ. Virattanti kāyasaṃsaggarāgarahitaṃ mātubhaginīādiṃ sandhāya vadati. ‘‘Virattaṃ gaṇhissāmī’’ti virattaṃ gaṇhi, dukkaṭanti mātupemādivasena gahaṇe dukkaṭaṃ vuttaṃ.
ઇમાય પાળિયા સમેતીતિ સમ્બન્ધો. કથં સમેતીતિ ચે? યદિ હિ ‘‘ઇત્થિયા કાયપટિબદ્ધં ગણ્હિસ્સામી’’તિ ચિત્તે ઉપ્પન્ને ઇત્થિસઞ્ઞા વિરાગિતા ભવેય્ય, કાયપટિબદ્ધગ્ગહણે થુલ્લચ્ચયં વદન્તેન ભગવતા ‘‘ઇત્થી ચ હોતિ ઇત્થિસઞ્ઞી ચા’’તિ ન વત્તબ્બં સિયા, વુત્તઞ્ચ, તસ્મા ‘‘ઇત્થિયા કાયપટિબદ્ધં ગણ્હિસ્સામી’’તિ કાયં ગણ્હન્તસ્સ ઇત્થિસઞ્ઞા વિરાગિતા નામ ન હોતીતિ ‘‘કાયપટિબદ્ધં ગણ્હિસ્સામીતિ કાયં ગણ્હન્તો યથાવત્થુકમેવ આપજ્જતી’’તિ મહાસુમત્થેરેન વુત્તવાદો ઇમાય પાળિયા સમેતિ. યો પનેત્થ ‘‘સતિપિ ઇત્થિસઞ્ઞાય કાયપટિબદ્ધં ગણ્હન્તસ્સ ગહણસમયે ‘કાયપટિબદ્ધં ગણ્હિસ્સામી’તિ સઞ્ઞં ઠપેત્વા ‘ઇત્થિં ગણ્હામી’તિ સઞ્ઞાય અભાવતો વત્થુસઞ્ઞાનં ભિન્નત્તા અયુત્ત’’ન્તિ વદેય્ય, સો પુચ્છિતબ્બો ‘‘કિં કાયપટિબદ્ધં વત્થાદિં ગણ્હન્તો ઇત્થિયા રાગેન ગણ્હાતિ, ઉદાહુ વત્થાદીસુ રાગેના’’તિ. યદિ ‘‘વત્થાદીસુ રાગેન ગણ્હાતી’’તિ વદેય્ય, ઇત્થિયા કાયપટિબદ્ધં અહુત્વા અઞ્ઞત્થ ઠિતં વત્થાદિં ગણ્હન્તસ્સપિ થુલ્લચ્ચયં સિયા, તસ્મા ઇત્થી ઇત્થિસઞ્ઞા સારત્તભાવો ગહણઞ્ચાતિ અઙ્ગપારિપૂરિસબ્ભાવતો મહાસુમત્થેરવાદોવ યુત્તવાદો. અટ્ઠકથાવિનિચ્છયેહિ ચ સમેતીતિ એત્થાપિ અયમધિપ્પાયો – યદિ સઞ્ઞાવિરાગેન વિરાગિતં નામ સિયા, ‘‘સમ્બહુલા ઇત્થિયો બાહાહિ પરિક્ખિપિત્વા ગણ્હામી’’તિ એવંસઞ્ઞિસ્સ ‘‘મજ્ઝગતિત્થિયો કાયપટિબદ્ધેન ગણ્હામી’’તિ એવરૂપાય સઞ્ઞાય અભાવતો મજ્ઝગતાનં વસેન થુલ્લચ્ચયં ન સિયા, એવં સન્તેપિ અટ્ઠકથાય થુલ્લચ્ચયસ્સ વુત્તત્તા સઞ્ઞાવિરાગેન વિરાગિતં નામ ન હોતીતિ અયમત્થો સિદ્ધોયેવાતિ. નીલેન દુવિઞ્ઞેય્યસભાવતો કાળિત્થી વુત્તા.
Imāya pāḷiyā sametīti sambandho. Kathaṃ sametīti ce? Yadi hi ‘‘itthiyā kāyapaṭibaddhaṃ gaṇhissāmī’’ti citte uppanne itthisaññā virāgitā bhaveyya, kāyapaṭibaddhaggahaṇe thullaccayaṃ vadantena bhagavatā ‘‘itthī ca hoti itthisaññī cā’’ti na vattabbaṃ siyā, vuttañca, tasmā ‘‘itthiyā kāyapaṭibaddhaṃ gaṇhissāmī’’ti kāyaṃ gaṇhantassa itthisaññā virāgitā nāma na hotīti ‘‘kāyapaṭibaddhaṃ gaṇhissāmīti kāyaṃ gaṇhanto yathāvatthukameva āpajjatī’’ti mahāsumattherena vuttavādo imāya pāḷiyā sameti. Yo panettha ‘‘satipi itthisaññāya kāyapaṭibaddhaṃ gaṇhantassa gahaṇasamaye ‘kāyapaṭibaddhaṃ gaṇhissāmī’ti saññaṃ ṭhapetvā ‘itthiṃ gaṇhāmī’ti saññāya abhāvato vatthusaññānaṃ bhinnattā ayutta’’nti vadeyya, so pucchitabbo ‘‘kiṃ kāyapaṭibaddhaṃ vatthādiṃ gaṇhanto itthiyā rāgena gaṇhāti, udāhu vatthādīsu rāgenā’’ti. Yadi ‘‘vatthādīsu rāgena gaṇhātī’’ti vadeyya, itthiyā kāyapaṭibaddhaṃ ahutvā aññattha ṭhitaṃ vatthādiṃ gaṇhantassapi thullaccayaṃ siyā, tasmā itthī itthisaññā sārattabhāvo gahaṇañcāti aṅgapāripūrisabbhāvato mahāsumattheravādova yuttavādo. Aṭṭhakathāvinicchayehi ca sametīti etthāpi ayamadhippāyo – yadi saññāvirāgena virāgitaṃ nāma siyā, ‘‘sambahulā itthiyo bāhāhi parikkhipitvā gaṇhāmī’’ti evaṃsaññissa ‘‘majjhagatitthiyo kāyapaṭibaddhena gaṇhāmī’’ti evarūpāya saññāya abhāvato majjhagatānaṃ vasena thullaccayaṃ na siyā, evaṃ santepi aṭṭhakathāya thullaccayassa vuttattā saññāvirāgena virāgitaṃ nāma na hotīti ayamattho siddhoyevāti. Nīlena duviññeyyasabhāvato kāḷitthī vuttā.
૨૭૯. સેવનાધિપ્પાયોતિ ફસ્સસુખસેવનાધિપ્પાયો. ઇત્થિયા કાયેન ભિક્ખુસ્સ કાયપટિબદ્ધામસનવારેપિ ફસ્સં પટિવિજાનાતીતિ ઇદં અત્તનો કાયપટિબદ્ધામસનેપિ કાયસમ્બન્ધસભાવતો વુત્તં. એત્થાતિ નિસ્સગ્ગિયેન નિસ્સગ્ગિયવારે. મોક્ખાધિપ્પાયોતિ એત્થ પઠમં કાયસંસગ્ગરાગે સતિપિ પચ્છા મોક્ખાધિપ્પાયસ્સ અનાપત્તિ.
279.Sevanādhippāyoti phassasukhasevanādhippāyo. Itthiyā kāyena bhikkhussa kāyapaṭibaddhāmasanavārepi phassaṃ paṭivijānātīti idaṃ attano kāyapaṭibaddhāmasanepi kāyasambandhasabhāvato vuttaṃ. Etthāti nissaggiyena nissaggiyavāre. Mokkhādhippāyoti ettha paṭhamaṃ kāyasaṃsaggarāge satipi pacchā mokkhādhippāyassa anāpatti.
૨૮૧. પારિપન્થિકાતિ વિલુમ્પનિકા, અન્તરાયિકાતિ વુત્તં હોતિ. નદીસોતેન વુય્હમાનં માતરન્તિ ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદદસ્સનત્થં વુત્તં, અઞ્ઞાસુપિ પન ઇત્થીસુ કારુઞ્ઞાધિપ્પાયેન માતરિ વુત્તનયેન પટિપજ્જન્તસ્સ નેવત્થિ દોસોતિ વદન્તિ. ‘‘માતર’’ન્તિ વુત્તત્તા અઞ્ઞાસં ન વટ્ટતીતિ વદન્તાપિ અત્થિ. તિણણ્ડુપકન્તિ હિરીવેરાદિમૂલેહિ કતચુમ્બટકં. તાલપણ્ણમુદ્દિકન્તિ તાલપણ્ણેહિ કતઅઙ્ગુલિમુદ્દિકં. પરિવત્તેત્વાતિ અત્તનો નિવાસનપારુપનભાવતો અપનેત્વા, ચીવરત્થાય અપનામેત્વાતિ વુત્તં હોતિ. ચીવરત્થાય પાદમૂલે ઠપેતિ, વટ્ટતીતિ ઇદં નિદસ્સનમત્તં, પચ્ચત્થરણવિતાનાદિઅત્થમ્પિ વટ્ટતિયેવ, પૂજાદિઅત્થં તાવકાલિકમ્પિ ગહેતું વટ્ટતિ.
281.Pāripanthikāti vilumpanikā, antarāyikāti vuttaṃ hoti. Nadīsotena vuyhamānaṃ mātaranti ukkaṭṭhaparicchedadassanatthaṃ vuttaṃ, aññāsupi pana itthīsu kāruññādhippāyena mātari vuttanayena paṭipajjantassa nevatthi dosoti vadanti. ‘‘Mātara’’nti vuttattā aññāsaṃ na vaṭṭatīti vadantāpi atthi. Tiṇaṇḍupakanti hirīverādimūlehi katacumbaṭakaṃ. Tālapaṇṇamuddikanti tālapaṇṇehi kataaṅgulimuddikaṃ. Parivattetvāti attano nivāsanapārupanabhāvato apanetvā, cīvaratthāya apanāmetvāti vuttaṃ hoti. Cīvaratthāya pādamūle ṭhapeti, vaṭṭatīti idaṃ nidassanamattaṃ, paccattharaṇavitānādiatthampi vaṭṭatiyeva, pūjādiatthaṃ tāvakālikampi gahetuṃ vaṭṭati.
ઇત્થિસણ્ઠાનેન કતન્તિ એત્થ હેટ્ઠિમપરિચ્છેદતો પારાજિકવત્થુભૂતતિરચ્છાનગતિત્થીનમ્પિ અનામાસભાવતો તાદિસં ઇત્થિસણ્ઠાનેન કતં તિરચ્છાનગતરૂપમ્પિ અનામાસન્તિ દટ્ઠબ્બં. ‘‘ભિક્ખુનીહિ પટિમારૂપં આમસિતું વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ આચરિયા. ઇત્થિરૂપાનિ દસ્સેત્વા કતં વત્થઞ્ચ પચ્ચત્થરણઞ્ચ ભિત્તિઞ્ચ ઇત્થિરૂપં અનામસિત્વા ગણ્હિતું વટ્ટતિ. ભિન્દિત્વાતિ એત્થ હત્થેન અગ્ગહેત્વાવ કેનચિદેવ દણ્ડાદિના ભિન્દિતબ્બં. એત્થ ચ ‘‘અનામાસમ્પિ હત્થેન અપરામસિત્વા દણ્ડાદિના કેનચિ ભિન્દિતું વટ્ટતી’’તિ ઇધ વુત્તત્તા ‘‘પંસુકૂલં ગણ્હન્તેન માતુગામસરીરેપિ સત્થાદીહિ વણં કત્વા ગહેતબ્બ’’ન્તિ વુત્તત્તા ચ ગહિતમણ્ડૂકસપ્પિનિં દણ્ડાદીહિ નિપ્પીળેત્વા મણ્ડૂકં વિસ્સજ્જાપેતું વટ્ટતિ.
Itthisaṇṭhānena katanti ettha heṭṭhimaparicchedato pārājikavatthubhūtatiracchānagatitthīnampi anāmāsabhāvato tādisaṃ itthisaṇṭhānena kataṃ tiracchānagatarūpampi anāmāsanti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Bhikkhunīhi paṭimārūpaṃ āmasituṃ vaṭṭatī’’ti vadanti ācariyā. Itthirūpāni dassetvā kataṃ vatthañca paccattharaṇañca bhittiñca itthirūpaṃ anāmasitvā gaṇhituṃ vaṭṭati. Bhinditvāti ettha hatthena aggahetvāva kenacideva daṇḍādinā bhinditabbaṃ. Ettha ca ‘‘anāmāsampi hatthena aparāmasitvā daṇḍādinā kenaci bhindituṃ vaṭṭatī’’ti idha vuttattā ‘‘paṃsukūlaṃ gaṇhantena mātugāmasarīrepi satthādīhi vaṇaṃ katvā gahetabba’’nti vuttattā ca gahitamaṇḍūkasappiniṃ daṇḍādīhi nippīḷetvā maṇḍūkaṃ vissajjāpetuṃ vaṭṭati.
મગ્ગં અધિટ્ઠાયાતિ મગ્ગે ગચ્છામીતિ એવં મગ્ગસઞ્ઞી હુત્વાતિ અત્થો. કીળન્તેનાતિ ઇદં ગિહિસન્તકં સન્ધાય વુત્તં, ભિક્ખુસન્તકં પન યેન કેનચિ અધિપ્પાયેન અનામસિતબ્બમેવ દુરુપચિણ્ણભાવતો. તાલપનસાદીનીતિ ચેત્થ આદિ-સદ્દેન નાળિકેરલબુજતિપુસઅલાબુકુમ્ભણ્ડપુસ્સફલએળાલુકફલાનં સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. ‘‘યથાવુત્તફલાનંયેવ ચેત્થ કીળાધિપ્પાયેન આમસનં ન વટ્ટતી’’તિ વુત્તત્તા પાસાણસક્ખરાદીનિ કીળાધિપ્પાયેનપિ આમસિતું વટ્ટતિ.
Maggaṃ adhiṭṭhāyāti magge gacchāmīti evaṃ maggasaññī hutvāti attho. Kīḷantenāti idaṃ gihisantakaṃ sandhāya vuttaṃ, bhikkhusantakaṃ pana yena kenaci adhippāyena anāmasitabbameva durupaciṇṇabhāvato. Tālapanasādīnīti cettha ādi-saddena nāḷikeralabujatipusaalābukumbhaṇḍapussaphalaeḷālukaphalānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Yathāvuttaphalānaṃyeva cettha kīḷādhippāyena āmasanaṃ na vaṭṭatī’’ti vuttattā pāsāṇasakkharādīni kīḷādhippāyenapi āmasituṃ vaṭṭati.
મુત્તાતિ હત્થિકુમ્ભજાદિકા અટ્ઠવિધા મુત્તા. તથા હિ હત્થિકુમ્ભં, વરાહદાઠં, ભુજઙ્ગસીસં, વલાહકં, વેળુ, મચ્છસિરો, સઙ્ખો, સિપ્પીતિ અટ્ઠ મુત્તાયોનિયો. તત્થ હત્થિકુમ્ભજા પીતવણ્ણા પભાવિહીના. વરાહદાઠજા વરાહદાઠવણ્ણાવ. ભુજઙ્ગસીસજા નીલાદિવણ્ણા સુવિસુદ્ધા વટ્ટલા. વલાહકજા આભાસૂરા દુબ્બિભાગરૂપા રત્તિભાગે અન્ધકારં વિદ્ધમન્તિયો તિટ્ઠન્તિ, દેવૂપભોગા એવ ચ હોન્તિ. વેળુજા કરકફલસમાનવણ્ણા ન આભાસૂરા, તે ચ વેળૂ અમનુસ્સગોચરે એવ પદેસે જાયન્તિ. મચ્છસિરજા પાઠીનપિટ્ઠિસમઆનવણ્ણા વટ્ટલા લઘવો ચ હોન્તિ પભાવિહીના ચ, તે ચ મચ્છા સમુદ્દમજ્ઝેયેવ જાયન્તિ. સઙ્ખજા સઙ્ખઉદરચ્છવિવણ્ણા કોલફલપ્પમાણાપિ હોન્તિ પભાવિહીનાવ. સિપ્પિજા પભાવિસેસયુત્તા હોન્તિ નાનાસણ્ઠાના. એવં જાતિતો અટ્ઠવિધાસુ મુત્તાસુ યા મચ્છસઙ્ખસિપ્પિજા, તા સામુદ્દિકા. ભુજઙ્ગજાપિ કાચિ સામુદ્દિકા હોન્તિ, ઇતરા અસામુદ્દિકા. યસ્મા બહુલં સામુદ્દિકાવ મુત્તા લોકે દિસ્સન્તિ, તત્થાપિ સપ્પિજાવ, ઇતરા કદાચિ કાચિ, તસ્મા સમ્મોહવિનોદનિયં ‘‘મુત્તાતિ સામુદ્દિકા મુત્તા’’તિ વુત્તં.
Muttāti hatthikumbhajādikā aṭṭhavidhā muttā. Tathā hi hatthikumbhaṃ, varāhadāṭhaṃ, bhujaṅgasīsaṃ, valāhakaṃ, veḷu, macchasiro, saṅkho, sippīti aṭṭha muttāyoniyo. Tattha hatthikumbhajā pītavaṇṇā pabhāvihīnā. Varāhadāṭhajā varāhadāṭhavaṇṇāva. Bhujaṅgasīsajā nīlādivaṇṇā suvisuddhā vaṭṭalā. Valāhakajā ābhāsūrā dubbibhāgarūpā rattibhāge andhakāraṃ viddhamantiyo tiṭṭhanti, devūpabhogā eva ca honti. Veḷujā karakaphalasamānavaṇṇā na ābhāsūrā, te ca veḷū amanussagocare eva padese jāyanti. Macchasirajā pāṭhīnapiṭṭhisamaānavaṇṇā vaṭṭalā laghavo ca honti pabhāvihīnā ca, te ca macchā samuddamajjheyeva jāyanti. Saṅkhajā saṅkhaudaracchavivaṇṇā kolaphalappamāṇāpi honti pabhāvihīnāva. Sippijā pabhāvisesayuttā honti nānāsaṇṭhānā. Evaṃ jātito aṭṭhavidhāsu muttāsu yā macchasaṅkhasippijā, tā sāmuddikā. Bhujaṅgajāpi kāci sāmuddikā honti, itarā asāmuddikā. Yasmā bahulaṃ sāmuddikāva muttā loke dissanti, tatthāpi sappijāva, itarā kadāci kāci, tasmā sammohavinodaniyaṃ ‘‘muttāti sāmuddikā muttā’’ti vuttaṃ.
મણીતિ ઠપેત્વા વેળુરિયાદિકે સેસો જોતિરસાદિભેદો સબ્બોપિ મણિ. વેળુરિયોતિ વંસવણ્ણમણિ. સઙ્ખોતિ સામુદ્દિકસઙ્ખો. સિલાતિ કાળસિલાપણ્ડુસિલાસેતસિલાદિભેદા સબ્બાપિ સિલા. રજતન્તિ કહાપણાદિકં વુત્તાવસેસં રતનસમ્મતં. જાતરૂપન્તિ સુવણ્ણં. લોહિતઙ્કોતિ રત્તમણિ. મસારગલ્લન્તિ કબરમણિ. ભણ્ડમૂલત્થાયાતિ પત્તચીવરાદિભણ્ડમૂલત્થાય. કુટ્ઠરોગસ્સાતિ નિદસ્સનમત્તં, તાય વૂપસમેતબ્બસ્સ યસ્સ કસ્સચિ રોગસ્સત્થાયપિ વટ્ટતિયેવ. ‘‘ભેસજ્જત્થઞ્ચ અધિટ્ઠાયેવ મુત્તા વટ્ટતી’’તિ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. આકરમુત્તોતિ આકરતો મુત્તમત્તો. ‘‘ભણ્ડમૂલત્થાય સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતી’’તિ ઇમિના ચ આમસિતુમ્પિ વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. પચિત્વા કતોતિ કાચકારેહિ પચિત્વા કતો.
Maṇīti ṭhapetvā veḷuriyādike seso jotirasādibhedo sabbopi maṇi. Veḷuriyoti vaṃsavaṇṇamaṇi. Saṅkhoti sāmuddikasaṅkho. Silāti kāḷasilāpaṇḍusilāsetasilādibhedā sabbāpi silā. Rajatanti kahāpaṇādikaṃ vuttāvasesaṃ ratanasammataṃ. Jātarūpanti suvaṇṇaṃ. Lohitaṅkoti rattamaṇi. Masāragallanti kabaramaṇi. Bhaṇḍamūlatthāyāti pattacīvarādibhaṇḍamūlatthāya. Kuṭṭharogassāti nidassanamattaṃ, tāya vūpasametabbassa yassa kassaci rogassatthāyapi vaṭṭatiyeva. ‘‘Bhesajjatthañca adhiṭṭhāyeva muttā vaṭṭatī’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Ākaramuttoti ākarato muttamatto. ‘‘Bhaṇḍamūlatthāya sampaṭicchituṃ vaṭṭatī’’ti iminā ca āmasitumpi vaṭṭatīti dasseti. Pacitvā katoti kācakārehi pacitvā kato.
ધોતવિદ્ધો ચ રતનમિસ્સોતિ અલઙ્કારત્થં કઞ્ચનલતાદિં દસ્સેત્વા કતો રતનખચિતો ધોતવિદ્ધો અનામાસો. ધોતવિદ્ધો ચ રતનમિસ્સો ચાતિ વિસું વા પદં સમ્બન્ધિતબ્બં. પાનીયસઙ્ખોતિ ઇમિના ચ સઙ્ખેન કતપાનીયભાજનપિધાનાદિસમણપરિક્ખારોપિ આમસિતું વટ્ટતીતિ સિદ્ધં. સેસન્તિ રતનમિસ્સં ઠપેત્વા અવસેસં. મુગ્ગવણ્ણંયેવ રતનસમ્મિસ્સં કરોન્તિ, ન અઞ્ઞન્તિ આહ ‘‘મુગ્ગવણ્ણાવા’’તિ, મુગ્ગવણ્ણા રતનમિસ્સાવ ન વટ્ટતીતિ વુત્તં હોતિ. સેસાતિ રતનસમ્મિસ્સં ઠપેત્વા અવસેસા મુગ્ગવણ્ણા નીલસિલા.
Dhotaviddho ca ratanamissoti alaṅkāratthaṃ kañcanalatādiṃ dassetvā kato ratanakhacito dhotaviddho anāmāso. Dhotaviddho ca ratanamisso cāti visuṃ vā padaṃ sambandhitabbaṃ. Pānīyasaṅkhoti iminā ca saṅkhena katapānīyabhājanapidhānādisamaṇaparikkhāropi āmasituṃ vaṭṭatīti siddhaṃ. Sesanti ratanamissaṃ ṭhapetvā avasesaṃ. Muggavaṇṇaṃyeva ratanasammissaṃ karonti, na aññanti āha ‘‘muggavaṇṇāvā’’ti, muggavaṇṇā ratanamissāva na vaṭṭatīti vuttaṃ hoti. Sesāti ratanasammissaṃ ṭhapetvā avasesā muggavaṇṇā nīlasilā.
બીજતો પટ્ઠાયાતિ ધાતુપાસાણતો પટ્ઠાય. સુવણ્ણચેતિયન્તિ ધાતુકરણ્ડકં. પટિક્ખિપીતિ ‘‘ધાતુટ્ઠપનત્થાય ગણ્હથા’’તિ અવત્વા ‘‘તુમ્હાકં ગણ્હથા’’તિ પેસિતત્તા પટિક્ખિપિ. સુવણ્ણબુબ્બુળકન્તિ સુવણ્ણતારકં. ‘‘કેળાપયિતુન્તિ ઇતો ચિતો ચ સઞ્ચારન્તેહિ આમસિતું વટ્ટતી’’તિ મહાઅટ્ઠકથાયં વુત્તં. કચવરમેવ હરિતું વટ્ટતીતિ ચેતિયગોપકા વા ભિક્ખૂ હોન્તુ અઞ્ઞે વા, હત્થેનપિ પુઞ્છિત્વા કચવરં અપનેતું વટ્ટતિ, મલમ્પિ પમજ્જિતું વટ્ટતિયેવ.
Bījato paṭṭhāyāti dhātupāsāṇato paṭṭhāya. Suvaṇṇacetiyanti dhātukaraṇḍakaṃ. Paṭikkhipīti ‘‘dhātuṭṭhapanatthāya gaṇhathā’’ti avatvā ‘‘tumhākaṃ gaṇhathā’’ti pesitattā paṭikkhipi. Suvaṇṇabubbuḷakanti suvaṇṇatārakaṃ. ‘‘Keḷāpayitunti ito cito ca sañcārantehi āmasituṃ vaṭṭatī’’ti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Kacavarameva harituṃ vaṭṭatīti cetiyagopakā vā bhikkhū hontu aññe vā, hatthenapi puñchitvā kacavaraṃ apanetuṃ vaṭṭati, malampi pamajjituṃ vaṭṭatiyeva.
આરકૂટલોહન્તિ કિત્તિમલોહં. તીણિ હિ કિત્તિમલોહાનિ કંસલોહં, વટ્ટલોહં, આરકૂટન્તિ. તત્થ તિપુતમ્બે મિસ્સેત્વા કતં કંસલોહં, સીસતમ્બે મિસ્સેત્વા કતં વટ્ટલોહં, પકતિરસતમ્બે મિસ્સેત્વા કતં આરકૂટં. તેનેવ તંકરણેન નિબ્બત્તત્તા ‘‘કિત્તિમલોહ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ‘‘જાતરૂપગતિકમેવાતિ વુત્તત્તા આરકૂટં સુવણ્ણસદિસમેવ આમસિતું ન વટ્ટતિ, અઞ્ઞં પન વટ્ટતી’’તિ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. કેચિ પન ‘‘આરકૂટં અનામસિતબ્બતો જાતરૂપગતિકમેવાતિ વુત્તં, તસ્મા ઉભયમ્પિ જાતરૂપં વિય આમસિતું ન વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ. પઠમં વુત્તોયેવ ચ અત્થો ગણ્ઠિપદકારેહિ અધિપ્પેતો. પટિજગ્ગિતું વટ્ટતીતિ સેનાસનપટિબદ્ધત્તા વુત્તં.
Ārakūṭalohanti kittimalohaṃ. Tīṇi hi kittimalohāni kaṃsalohaṃ, vaṭṭalohaṃ, ārakūṭanti. Tattha tiputambe missetvā kataṃ kaṃsalohaṃ, sīsatambe missetvā kataṃ vaṭṭalohaṃ, pakatirasatambe missetvā kataṃ ārakūṭaṃ. Teneva taṃkaraṇena nibbattattā ‘‘kittimaloha’’nti vuccati. ‘‘Jātarūpagatikamevāti vuttattā ārakūṭaṃ suvaṇṇasadisameva āmasituṃ na vaṭṭati, aññaṃ pana vaṭṭatī’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Keci pana ‘‘ārakūṭaṃ anāmasitabbato jātarūpagatikamevāti vuttaṃ, tasmā ubhayampi jātarūpaṃ viya āmasituṃ na vaṭṭatī’’ti vadanti. Paṭhamaṃ vuttoyeva ca attho gaṇṭhipadakārehi adhippeto. Paṭijaggituṃ vaṭṭatīti senāsanapaṭibaddhattā vuttaṃ.
સામિકાનં પેસેતબ્બન્તિ સામિકાનં સાસનં પેસેતબ્બં. ભિન્દિત્વાતિ હત્થેન અગ્ગહેત્વા અઞ્ઞેન યેન કેનચિ ભિન્દિત્વા. ભેરિસઙ્ઘાટોતિ સઙ્ઘટિતચમ્મભેરી. વીણાસઙ્ઘાટોતિ સઙ્ઘટિતચમ્મવીણા. ચમ્મવિનદ્ધાનં ભેરિવીણાનમેતં અધિવચનં. તુચ્છપોક્ખરન્તિ અવિનદ્ધચમ્મં ભેરિપોક્ખરં વીણાપોક્ખરઞ્ચ. આરોપિતચમ્મન્તિ ભેરિઆદીનં વિનદ્ધનત્થાય મુખવટ્ટિયં આરોપિતચમ્મં તતો ઉદ્ધરિત્વા વિસું ઠપિતચમ્મઞ્ચ. ઓનહિતું વાતિ ભેરિપોક્ખરાદીનિ ચમ્મં આરોપેત્વા વિનન્ધિતું. ઓનહાપેતું વાતિ તથેવ અઞ્ઞેહિ વિનન્ધાપેતું. પારાજિકપ્પહોનકકાલેતિ અકુથિતકાલે.
Sāmikānaṃ pesetabbanti sāmikānaṃ sāsanaṃ pesetabbaṃ. Bhinditvāti hatthena aggahetvā aññena yena kenaci bhinditvā. Bherisaṅghāṭoti saṅghaṭitacammabherī. Vīṇāsaṅghāṭoti saṅghaṭitacammavīṇā. Cammavinaddhānaṃ bherivīṇānametaṃ adhivacanaṃ. Tucchapokkharanti avinaddhacammaṃ bheripokkharaṃ vīṇāpokkharañca. Āropitacammanti bheriādīnaṃ vinaddhanatthāya mukhavaṭṭiyaṃ āropitacammaṃ tato uddharitvā visuṃ ṭhapitacammañca. Onahituṃ vāti bheripokkharādīni cammaṃ āropetvā vinandhituṃ. Onahāpetuṃ vāti tatheva aññehi vinandhāpetuṃ. Pārājikappahonakakāleti akuthitakāle.
૨૮૨. સઙ્કમાદિ ભૂમિગતિકત્તા ન કાયપટિબદ્ધટ્ઠાનિયન્તિ દુક્કટં વુત્તં. એકપદિકસઙ્કમોતિ ખુદ્દકસેતુ. સકટમગ્ગસઙ્કમોતિ સકટમગ્ગભૂતો મહાસેતુ. ઠાના ચાલેતુન્તિ રજ્જું ઠાના ચાલેતું. પટિચ્છાદેતબ્બાતિ અપનેતબ્બા. મનુસ્સિત્થી, ઇત્થિસઞ્ઞિતા, કાયસંસગ્ગરાગો, તેન રાગેન વાયામો, હત્થગ્ગાહાદિસમાપજ્જનન્તિ ઇમાનેત્થ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ.
282. Saṅkamādi bhūmigatikattā na kāyapaṭibaddhaṭṭhāniyanti dukkaṭaṃ vuttaṃ. Ekapadikasaṅkamoti khuddakasetu. Sakaṭamaggasaṅkamoti sakaṭamaggabhūto mahāsetu. Ṭhānā cāletunti rajjuṃ ṭhānā cāletuṃ. Paṭicchādetabbāti apanetabbā. Manussitthī, itthisaññitā, kāyasaṃsaggarāgo, tena rāgena vāyāmo, hatthaggāhādisamāpajjananti imānettha pañca aṅgāni.
કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૨. કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદં • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૨. કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદવણ્ણના • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā
૨. કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદવણ્ણના • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā
પદભાજનીયવણ્ણના • Padabhājanīyavaṇṇanā
વિનીતવત્થુવણ્ણના • Vinītavatthuvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ૨. કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદવણ્ણના • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā